34

Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym
Page 2: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

Niniejsze opracowanie powstało dzięki wsparciu finansowemuWojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu.

Konsultant merytoryczny: dr inż. Stefan Pawlak

Wydawca: MONOMEDIA Julia Krakowiak

Publikacja realizowana w ramach projektu pod nazwą „Niska emisja?- promocja zachowańi działań związanych z ograniczeniem niskiej emisji poprzez publikację w powiecie leszczyńskim’’.

Poznań 2016

Page 3: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

Spis treści

Niska emisja - główna przyczyna zanieczyszczenia powietrza 6Główne źródła zanieczyszczenia powietrza 6

Powietrze i rodzaje jego zanieczyszczenia 8Naturalny skład powietrza 8Rodzaje zanieczyszczeń powietrza 9Przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrza 9

Wpływ Niskiej Emisji na zdrowie 11Działanie poszczególnych substancji toksycznych 11Komu niska emisja szkodzi najbardziej? 12

Katastrofalne konsekwencje niskiej emisji 13Efekt cieplarniany: susza w Ameryce Południowej, powodzie w Europie 14Smog 16Czy grill to też niska emisja? 18Palenie śmieci 19

Sposoby na ograniczenie niskiej emisji 20Regulacje prawne 20Plan Gospodarki Niskoemisyjnej 21Ustawa o odnawialnych źródłach energii 21Prawo ochrony środowiska 21Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego 21Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej 22Praktyczne rozwiązania technologiczne 22

Ekologia i metody ograniczania niskiej emisji 23Energetyka rozproszona 24Energetyka prosumencka 25Magazynowanie energii 26Ogrzewanie biomasą 26Ogrzewanie gazowe 27Pompa ciepła 27Wymiana okien 27Termomodernizacja budynku 28Ekodom 29

Mieszkańcu Powiatu pamiętaj... 30Energooszczędność – małe zmiany, duży efekt 30Wybór nowego sprzętu AGD – ważna jest energooszczędność 30Oświetlenie 31Kuchenne rewolucje 32Zużycie wody 32

Page 4: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

3

Wstęp

Niska emisja jest problemem, który dotyczy każdego z nas - wszyscy przecież oddychamy tym samym powietrzem. Źródła jego zanieczyszczeń często znajdują się bliżej niż sądzimy. Są to nie tylko kominy zakładów przemysłowych, ale także domowe piece, kominki, oraz samocho-dy, zwłaszcza te wyeksploatowane i ze starszych roczników. Niska emisja nie jest jak widać domeną obszarów miejskich, ale może wystąpić również na terenie większości naszych wsi.

Dymy i pyły, które unoszą się w powietrzu, każdego dnia negatywnie oddziałują na nasze zdro-wie. Skutki oddychania zanieczyszczonym powietrzem są długofalowe. Najpoważniejsze kon-sekwencje dotykają nas często po wielu latach, nie omijają jednak nikogo - z powodu niskiej emisji chorują zarówno seniorzy, jak i dzieci.

Zanieczyszczenie powietrza, oraz już odczuwane i przewidywane skutki tego zanieczyszczenia, stanowią problem ogólnoświatowy. W związku z tym podpisywane są umowy międzynarodo-we dotyczące ograniczania emisji szkodliwych gazów i pyłów; 13 listopada 1979 roku w Gene-wie została sporządzona Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Ma ona na celu ograniczanie ilości i zasięgu rozprzestrzeniania zanie-czyszczeń powietrza. Polska podpisała ją w roku 1985.

Dzięki nagłośnieniu problemu niskiej emisji, coraz więcej osób zwraca uwagę na jakość powie-trza w miejscu swojego zamieszkania. Tworzą się społeczne Alarmy Smogowe. Miasta powoli zaczynają stawiać na zieloną energię. Poprzez odpowiednio prowadzoną politykę środowisko-wą zachęcają też do podróżowania komunikacją miejską i rowerem, debatują o dopłatach do wymiany pieców lub o zakazach palenia węglem.

Z roku na rok powietrze nad Polską powinno być coraz czystsze, zwłaszcza że nie jest to zada-nie tak trudne, jak mogłoby się wydawać. Jednak aby osiągnąć pełen sukces - tj. czyste i zdrowe powietrze, którym można bez obaw oddychać, niezbędny jest wzrost świadomości problemu wśród mieszkańców i ich codzienna praca na rzecz ograniczania źródeł szkodliwych emisji.

W niniejszym poradniku przybliżamy i wyjaśniamy zagadnienie niskiej emisji, źródła jej powsta-wania i skutki jakie ona niesie dla środowiska naturalnego. Przedstawiamy także konsekwen-cje zdrowotne wynikające z oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Przede wszystkim jed-nak - proponujemy metody przeciwdziałania niskiej emisji, które są dostępne dla mieszkańca każdej miejscowości w Polsce. Wskazujemy rozwiązania, które pomagają świadomie decydo-wać o tym, w jaki sposób korzystamy z dostępnych zasobów, zwłaszcza z nośników energii, i przez to wpływamy na środowisko.

Page 5: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

4

Pojęcia

Niska emisja - emisja gazów i pyłów zanieczyszczających powietrze, których źródło znajduje się na wysokości do 30 m, powodujące znaczące pogorszenie jakości powietrza w skali lokalnej.Benzo(a)piren - jeden ze „składników” niskiej emisji. Związek chemiczny niebezpieczny dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Może powodować rozwój nowotworów, dziedzicznych wad genetycznych, upośledzać płodność, podrażniać układ oddechowy i skórę (kaszel, drapanie w gardle, łzawienie oczu, swędzenie skóry, rumień). Może oddziaływać szkodliwie nawet już na dziecko w łonie matki. Benzo(a)piren dostaje się do organizmu poprzez drogi oddechowe..Ekostrefa - część miasta, do której mogą wjeżdżać tylko pojazdy spełniające określone normy emisji spalin. Ekostrefy wprowadza się, aby zadbać o czystsze powietrze w miastach, w których zanieczyszczenia z transportu stanowią min. 30% całej emisji.Energetyka rozproszona - sposób wytwarzania energii elektrycznej, ciepła i paliw płynnych polegający na wykorzystaniu źródeł energii o niewielkiej mocy, zwłaszcza odnawialnych źródeł energii dostępnych w danej lokalizacji, np. w miejscu o dobrym nasłonecznieniu można wyko-rzystać energię słoneczną.Gazy cieplarniane - gazy, które przyczyniają się do powstawania efektu cieplarnianego po-przez zatrzymywanie ciepła w atmosferze, np. dwutlenek węgla, podtlenek azotu, metan. Wy-stępują one naturalnie w atmosferze, ale ich nadmierne stężenie wywołane działaniami czło-wieka, takimi jak spalanie paliw kopalnych, wzrost uprzemysłowienia lub nadmierny rozwój transportu, jest bardzo szkodliwe dla przyrody i ludzkiego zdrowia.Gospodarka niskoemisyjna - gospodarka ukierunkowana na redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez modernizowanie różnych sektorów, np. przemysłu i transportu, połą-czona z troską o środowisko i zdrowie mieszkańców, a jednocześnie niezaniedbująca intere-sów gospodarczych państwa.„Kawka” - program NFOŚiGW mający na celu likwidację niskiej emisji i poprawę efektywności energetycznej. W ramach programu udzielane były dotacje, m.in. na wymianę pieca węglo-wego na gazowy i podłączenie obiektu ogrzewanego węglem do miejskiej sieci ciepłowniczej. W NFOŚiGW w roku 2016 prowadzone były konsultacje mające na celu wsparcie walki z niską emisją w oparciu o nowe programy, skierowane do regionów za pośrednictwem WFOŚiGW. Oznacza to, że program Kawka w dotychczasowej formule przestaje funkcjonować.Poprawka antysmogowa - nowelizacja art. 96 ustawy Prawo ochrony środowiska, dzięki któ-rej regionalne władze samorządowe mogą decydować, jakie paliwa i w jakiego rodzaju insta-lacjach mogą być wykorzystywane na ich terenie. Dzięki „poprawce” łatwiej będzie walczyć z zanieczyszczeniami powietrza na poziomie lokalnym.Prosument - osoba, która wytwarza na własne potrzeby energię ze źródeł odnawialnych, a jej nadwyżki przekazuje do sieci elektroenergetycznej. „Prosument” to również skrótowa nazwa programu realizowanego przez NFOŚiGW, skierowanego do osób fizycznych, wspólnot i spół-dzielni mieszkaniowych. Jego celem było wspieranie rozwoju rozproszonych i odnawialnych źródeł energii, a w efekcie – ograniczanie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla. Biorąc udział w programie, można było uzyskać korzystne dofinansowanie, np. na zakup i montaż paneli słonecznych lub źródła ciepła opalane biomasą itp. Podobnie jak w przypadku programu Kaw-ka, NFOŚiGW zdecydował o jego zastąpieniu i stworzeniu nowego, jednolitego i elastycznego mechanizmu wsparcia, który obejmie działania do tej pory uwzględnione m.in. w programie Prosument.PM10 - pył składający się z mieszaniny cząstek zawieszonych w powietrzu, o średnicy mniej-

Page 6: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

5

szej niż 10 mikrometrów. Powstaje on np. w wyniku spalania odpadów, węgla, ropy naftowej i może zawierać metale ciężkie i inne substancje toksyczne, w tym WWA. Do organizmu czło-wieka dostaje się poprzez drogi oddechowe, a jego wdychanie może powodować drapanie w gardle, kaszel, problemy oddechowe podczas uprawiania sportu, ryzyko infekcji układu od-dechowego, ataki astmy, zapalenie spojówek, zaostrzenie kataru siennego. PM10 zwiększa ryzyko zachorowania na nadciśnienie, choroby nowotworowe i wystąpienie zawału serca. Ma też negatywny wpływ na zdrowie kobiet w ciąży.PM 2,5 - pył składający się z mieszaniny cząstek zwieszonych w powietrzu, których rozmiar nie przekracza 2,5 mikrometra. Dostaje się do organizmu poprzez górne drogi oddechowe i może przenikać do krwi. Powoduje drapanie w gardle, kaszel, problemy oddechowe. Powstaje m.in. w wyniku spalania śmieci i węgla. Jedynym sposobem uchronienia się przed wdychaniem pyłów zawieszonych jest unikanie przebywania na otwartym powietrzu, gdy ich stężenie jest wysokie.Smog - najczęściej jest to widoczna w powietrzu mgła szkodliwych pyłów i gazów. Smog wywo-łują trzy czynniki, które muszą wystąpić równocześnie: niska emisja, duża wilgotność powie-trza i brak wiatru. Najłatwiej go dostrzec w dużych miastach w pogodny, bezchmurny dzień. Jego częste wdychanie może prowadzić do problemów z układem oddechowym i krążenio-wym, np. powodować choroby oskrzeli i zaostrzać objawy astmy. Ograniczenie smogu nie jest proste. Żeby go wyeliminować, trzeba by na danym obszarze stosować wyłącznie nowoczesne technologie energetyczne i specjalne filtry. Miejski transport należałoby ograniczyć lub zmie-nić na „zielony”, czyli np. autobusy hybrydowe, pojazdy elektryczne i rowery miejskie. Są to zmiany możliwe, ale wymagają czasu.Ślad węglowy - każdy z nas podczas swojego życia wytwarza określoną ilość gazów cieplar-nianych (m.in. dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, freony, ozon) w zależności od tego, jak żyje i z jakich urządzeń korzysta. Liczba podsumowująca ilość gazów cieplarnianych wy-twarzanych przez jedną osobę, wyrażona w ekwiwalencie CO2, to indywidualny ślad węglowy. Określa się go także dla przedsiębiorstw a nawet państw.Termomodernizacja - modernizacja budynku pod kątem zminimalizowania strat energii cieplnej, np. poprzez ocieplenie ścian, wymianę okien, remont lub wymianę instalacji grzewczej. Celem ter-momodernizacji jest m.in. zmniejszenie opłat za ogrzewanie i redukcja emisji gazów cieplarnianych.Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - nazwa, pod którą kryje się ponad 200 związków chemicznych. WWA często są jednym ze „składników” niskiej emisji i nigdy nie występują pojedynczo. Jednym z WWA jest benzo(a)piren. Substancje te powstają, kiedy jakiś węglowodór (poza metanem) nie ulegnie całkowitemu spaleniu, czyli podczas spalania węgla, benzyny, ropy naftowej, odpadów, palenia tytoniu, grillowania potraw. WWA pojawiają się także po pożarach lasów. Mogą zatruwać wodę, glebę, powietrze, żywność, przez co bardzo łatwo do-stają się do ludzkiego organizmu. Kiedy do tego dojdzie, mogą wywoływać podrażnienie oczu, biegunkę, mdłości, podrażniać skórę. Objawami wieloletniego oddziaływania WWA na człowieka są: żółtaczka, zaćma, uszkodzenie nerek, upośledzenie działania wątroby, nowotwory (zwłaszcza rak płuc). Uwaga! WWA mogą występować także w kosmetykach pod postacią barwników lub ftalanów. Ich bezpieczne stężenie w takich produktach wynosi maksymalnie 5 %.Zielona energia - energia ze źródeł odnawialnych (OZE). Może mieć postać energii elektrycz-nej, ciepła lub chłodu. Odnawialnym źródłem energii mogą być m.in.: elektrownie wiatrowe, elektrownie wodne, biogazownie, kolektory słoneczne oraz panele fotowoltaiczne.Zmiany klimatu - zmiany temperatur i opadów trwające przez dłuższy czas. Mogą być one naturalne lub spowodowane działaniami człowieka. Naukowcy przewidują, że bez skuteczne-go przeciwdziałania zmianom klimatu globalne ocieplenie do 2100 roku wyniesie od 2,3 do 4,5 st. C w porównaniu z okresem przedindustrialnym. Ucierpią na tym ekostystemy górskie i arktyczne, rafy koralowe i zasoby wody pitnej, rolnictwo będzie się zmagać z problemami wynikającymi z gorąca i braku wody. W Polsce oznaczać to będzie okresowe upały, intensywne opady, a zaraz po nich susze, silne wiatry i wzrost poziomu morza.

Page 7: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

6

W kwestii czystości powietrza Polska bardzo odstaje od krajów Europy Zachodniej. Krajowa energetyka oparta jest głównie na węglu, który jest paliwem szkodliwym dla środowiska (jego spalanie emituje olbrzymie ilości dwutlenku węgla). Minusem są też wadliwe technologie spa-lania i brak skutecznych instalacji oczyszczających. Najwięcej zanieczyszczeń emitują elektrow-nie i elektrociepłownie, spalanie węgla i śmieci w gospodarstwach domowych, transport, prze-mysł hutniczy, chemiczny i budowlany.

Niska emisja - główna przyczyna zanieczyszczenia powietrza

Główne źródła zanieczyszczenia powietrzaGłówne źródła niskiej emisji stanowią jednocześnie główne źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w ogóle, co oznacza że stan środowiska naturalnego zależy bezpośrednio od działalności człowieka. Najczęściej przyczyniamy się do zanieczyszczania atmosfery poprzez:

nieefektywne spalanie węgla w kotłowniach i piecach grzewczych,

spalanie śmieci w domowych piecach,

wykorzystanie do ogrzewania węgla niskiej jakości,

emitowanie spalin samochodowych,

marnotrawienie energii cieplnej i elektrycznej.

Niska emisja - są to źródła emisji szkodliwych gazów i pyłów, których wylot umiejscowiony jest na niskiej wysokości nad

poziomem gruntu (do ok. 30 m) powodujące znaczne pogorszenie jakości powietrza w skali lokalnej.

Zanieczyszczenia powietrza to substancje, które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi

składnikami oraz substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach.

Page 8: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

7

Wysokość komina w Twoim domu również ma znaczenie - to właśnie emisja z niskich kominów rozprzestrzenia się po najbliższej okolicy i najbardziej szkodzi okolicznym mieszkańcom. Wie-dzą o tym doskonale mieszkańcy, których sąsiedzi posiadają przestarzałe systemy grzewcze, w których dodatkowo spalane jest wątpliwej jakości „paliwo” – wtedy dym, odór i brud mogą dać się we znaki w bardzo widoczny sposób - na elewacjach pobliskich domów czy suszącym się na zewnątrz praniu można dostrzec brudny osad. Niska emisja ma zasięg lokalny, może dotyczyć nawet jednej dzielnicy. Z drugiej strony jednak zanieczyszczenia powietrza są bardzo mobilne i przy określonych warunkach atmosferycznych mogą przenosić się na duże odległo-ści, zamiast osiadać w okolicy źródła ich emisji.

Zwłaszcza w sezonie grzewczym oddychamy brudnym, szkodliwym dla zdrowia powietrzem. Wystarczy spojrzeć na raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) z grudnia 2015 roku, aby się prze-konać, że w niektórych miastach stężenie toksycznych i rakotwórczych substancji wielokrotnie przekracza dopuszczalne limity i to czasem przez ponad 100 dni w roku. Oznacza to, że daleko nam do unijnych standardów jakości powietrza, co może dla naszego kraju skończyć się postę-powaniem przed Trybunałem Sprawiedliwości UE i dotkliwą karą finansową.

Szacuje się, że z powodu zanieczyszczeń powietrza w Polsce rocznie przedwcześnie umiera około 45 tysięcy osób. Z raportu Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że spośród 50 najbar-dziej zanieczyszczonych miast w krajach UE, aż 33 z nich zlokalizowane są w Polsce, a w pierw-szej dziesiątce znalazło się łącznie 6 polskich miast. Ponadto nadmierne zanieczyszczenie po-wietrza występuje na ponad 20% powierzchni naszego kraju.

Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym rodzajem zanieczyszczeń, gdyż nie da się ich ograniczyć do

określonego obszaru. Z uwagi na swoją mobilność mają możliwość skażenia dużych obszarów.

Źródło: shutterstock.com

Page 9: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

8

Są także składniki których ilość ulega zmia-nom, przynajmniej częściowo, naturalnym. Wśród nich wymienia się: wodę w postaci pary wodnej, gazy przemysłowe, takie jak dwutle-nek węgla (który jest jednak wydzielany nie tylko przez przemysł, ale także przez organi-zmy żywe), dwutlenek siarki oraz tlenki azotu (te zanieczyszczenia również mogą pocho-dzić z naturalnych źródeł, np. erupcji wulka-nów lub pożarów), a także związki organiczne i składniki mineralne. [za: Encyklopedia.pwn.pl [on-line]. [dostęp 2016-07-08]

Powietrze i rodzaje jego zanieczyszczenia

Naturalny skład powietrzaPowietrze to mieszanina różnych gazów i zawieszonych w nich drobnych cząsteczek. Tworzy atmosferę ziemską, czyli warstwę gazową otaczającą kulę ziemską.

Skład chemiczny i właściwości fizyczne powietrza podlegają ciągłym przemianom. Mimo to niektóre składniki powietrza są niezmienne. Są to gazy, które na całej kuli ziemskiej występują w powietrzu w takich samych ilościach. Ich zawartość jest niezmienna do wysokości ok. 80 km nad powierzchnią morza. Zaliczamy do nich azot, tlen oraz gazy szlachetne: argon, hel, neon, krypton i ksenon. Ponadto do stałych składników powietrza można zaliczyć wodór i metan. [za: Encyklopedia.pwn.pl [on-line]. [dostęp 2016-07-08]

„Zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego jest wprowadzenie do powietrza substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę

żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku” - definicja podana w Ustawie z dnia 31.01.1980 r.

„O ochronie i kształtowaniu środowiska” (Dz.U.Nr 3, poz. 6).

Źródło: shutterstock.com

Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Powietrze

Page 10: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

9

Rodzaje zanieczyszczeń powietrzaPodstawowymi składnikami zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, naturalnego, jak i antropogenicznego (wywołanego przez działalność człowieka) są pyły i gazy. Powstawanie pyłów jest nieodłącznie związane z procesami produkcyjnymi. Szczególnie dużo powstaje ich podczas spalania paliw stałych, procesów metalurgicznych, czy przy transporcie.

Zanieczyszczenia powietrza atmosferyczne-go można podzielić ze względu na ich stan skupienia:

 aerozole,

 pyły,

 zanieczyszczenia gazowe.

Zanieczyszczenia powietrza atmosferyczne-go można podzielić ze względu na sposób, w jaki dane zanieczyszczenie znalazło się w atmosferze:

 zanieczyszczenie pierwotne,

 zanieczyszczenie wtórne.

Źródła zanieczyszczeń powietrza można po-dzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią zanieczyszczenia naturalne, wynikające z ta-kich procesów zachodzących w przyrodzie, jak:

 erupcje wulkaniczne, rozkład materii organicznej, pożary lasów lub stepów,  pylenie pustyni lub przesuszonych

gleb uprawnych.

Jest pięć głównych zanieczyszczeń, które stanowią ponad 90% wszystkich zanieczyszczeń POwietrza:

• Cząstki stałe w postaci dymów i pyłów

• Tlenki azotu

• Tlenki siarki

• Tlenki węgla

• Węglowodory

Szczególnie groźne są drobne cząstki stałe, któ-re tworzą dymy i pyły. Dymy są cząstkami ciał stałych zawieszonymi w powietrzu i powstający-mi w procesach termicznych lub chemicznych, a pyły są cząstkami ciał stałych zawieszonymi w powietrzu i powstającymi najczęściej w proce-sach mechanicznej obróbki ciał stałych.

Najbardziej groźne dla zdrowia są cząstki o wy-miarach rzędu 1,5 do 5 mikrometrów. Są to m.in. węglowodory kancerogenne, które osa-dzają się na jednym gramie pyłu w ilości od 15 do 25 mikrogramów. [B. Poskrobko i in., Ochrona biosfery, PWN, Warszawa 2007]

Substancje te każdego dnia dostają się do na-szego organizmu w znaczących ilościach, a wie-lu z nich nasz organizm nie potrafi wydalić.

Przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrzaGwałtowny wzrost emisji zanieczyszczeń powietrza nastąpił w drugiej połowie XX w. Przyczyn było wiele, ale do najważniejszych z pewnością należy zaliczyć szybką industrializację, lawino-wo wzrastające natężenie ruchu samochodowego i wysoki poziom urbanizacji. Wraz ze zmia-ną trybu życia i wydłużeniem dnia pracy oraz rosnącym konsumpcjonizmem wzrasta także zapotrzebowanie na energię, której wytwarzaniu towarzyszą znaczące emisje.

Źródło: shutterstock.com

Page 11: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

10

Rosnące zapotrzebowanie na energię sprawia, że do atmosfery przedostają się coraz to nowe zanieczyszczenia. Najistotniejsze z nich to: emisja dwutlenku siarki, tlenki azotu, pyły węglo-we, tlenek i dwutlenek węgla, ozon troposferyczny, ołów oraz pyły. Największe znaczenie ma spalanie paliw dla celów grzewczych, przemysłowych i transportowych. Z przemysłu pochodzą ponadto zanieczyszczenia związane z procesami technologicznymi, a także z towarzyszącymi im awariami i wypadkami.

Głównym sprawcą zanieczyszczeń pyłowych jest przemysł paliwowo-energetyczny, generujący ogromną ilość popiołów lotnych. Ta gałąź przemysłu odpowiada także za najwyższą emisję zanieczyszczeń gazowych, z czego około 75% to emisja dwutlenku siarki. Wtóruje mu przemysł metalurgiczny, odpowiedzialny za emisję pyłów oraz gazów, wśród których 80% stanowi tle-nek węgla, zwany czadem.

Zapylenie powstaje także na skutek dewastacji gleby i pozbawienia jej pokrywy roślinnej (np. przez prowadzone roboty budowlane), na skutek erozji wietrznej i ruchu pojazdów mecha-nicznych

Wielkość cząstek pyłów jest bardzo różna, zależnie od źródła ich powstawania. Największe i najcięższe cząstki opadają blisko miejsca emisji, najlżejsze mogą pozostawać w atmosferze przez bardzo długi okres. Wiele sadzy powstaje w miastach. Są to bardzo drobne cząstki wę-gla, które mają niezwykle dużą, w stosunku do masy, powierzchnię oraz są bardzo aktywne chemicznie i łatwo wiążą się z innymi substancjami znajdującymi się w powietrzu, tworząc często szkodliwe związki. Pyły powstają też przy tarciu. Są wśród nich niezwykle groźne, rako-twórcze włókna azbestu. Głównym antropogenicznym źródłem pyłów jest jednak przemysł, zwłaszcza energetyka, przemysł metalurgiczny i materiałów budowlanych (cementowy). [za: M. Karaczun, L. Indeka, Ochrona środowiska, ARIES, 1999]

Drugą, znacznie groźniejszą grupę stanowią zanieczyszczenia antropogeniczne. Powstają one jako uboczny skutek działalności człowieka, związanej z:

 przemysłem,

 transportem,

 rolnictwem,

 górnictwem.

Źródło: emanuel balanzategui via Foter.com / CC BY-NC

Page 12: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

11

Wpływ Niskiej Emisji na zdrowie

Delegaci krajów członkowskich WHO, podczas Światowego Zgromadzenia Zdrowia w Gene-wie, przyjęli 26 maja 2015 r. rezolucję w sprawie rozwiązania problemu wpływu zanieczysz-czeń z powietrza na zdrowie – najpoważniejszego, jak podkreślano, światowego zagrożenia dla zdrowia i środowiska. Rezolucja ma na celu zmobilizowanie krajów członkowskich WHO do aktywnych działań na rzecz zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza.

Żeby uzmysłowić sobie, jak poważnym problemem są zanieczyszczenia powietrza, wystarczy przytoczyć liczb następujące wyliczenia: z najnowszego raportu Światowej Organizacji Zdro-wia, dotyczącego ekonomicznych skutków zanieczyszczeń powietrza, wynika, że każdego roku zła jakość powietrza w Europie kosztuje podatników 1,6 tryliona dolarów, kalkulowanych jako zewnętrzne koszty zdrowotne.

Mimo że temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie jest niezaprzeczalny i od lat głośno się o nim mówi, to podczas wspomnianego Światowego Zgromadzenia Zdrowia został on poruszony po raz pierwszy. Jednak WHO zapowiedziała już, że podczas kolejnego Zgroma-dzenia zostanie zaproponowana tzw. mapa drogowa mająca ma celu zmniejszenie negatyw-nych skutków zdrowotnych związanych z problemem zanieczyszczenia powietrza.

Toksyczne substancje, jakie niesie ze sobą niska emisja, osiadają na roślinach, w glebie, pogarszają stan zieleni, powodują zakwaszenie i skażenie metalami ciężkimi gleb i wód, podtruwają zwierzęta i ludzi. Co może nam grozić? Wdychanie szkodliwych substancji może między innymi zwiększyć ryzyko zachorowania na raka, powodować choroby układu oddechowego, zaburzenia rytmu ser-ca, niewydolność krążenia, alergię, astmę. Zazwyczaj problemy zdrowotne ujawniają się dopiero po kilku lub kilkunastu latach przyjmowania takich niewielkich dawek trujących chemikaliów. [za: Instytut Ochrony Środowiska, Ochrona środowiska i zasobów naturalnych nr 32, 2007]

Działanie poszczególnych substancji toksycznych: Dwutlenek siarki – wpływa na drogi oddechowe i struny głosowe. Przenika po wchłonięciu

do krwi, kumuluje się w ścianach tchawicy, oskrzelach, wątrobie, śledzionie, mózgu, wę-złach chłonnych. Duże stężenia prowadzą do zmian w rogówce oka.

 Tlenek węgla - silnie toksyczny, powoduje ciężkie zatrucia (zaczadzenie), a nawet śmierćorganizmu.

 Tlenek azotu – obniża odporność organizmu na infekcje bakteryjne, działa drażniąco naoczy i drogi oddechowe, zaburza oddychanie, powoduje choroby alergiczne (astmę). PPrekur-sor powstawania w glebie związków rakotwórczych i mutagennych [za: Fundacja ARMAAG].

 Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - powodują szczególnie ostre oraz

co roku z powodu wdychania zanieczyszczonego powietrza w pomiesz-czeniach umiera 4,3 miliona ludzi, 3,7 miliona zgonów jest związanych

z zanieczyszczeniami powietrza zewnętrznymi.

Page 13: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

12

przewlekłe zatrucia. W tej grupie poważne zagrożenie stanowi benzopiren, który ma wła-ściwości rakotwórcze.

 Metale ciężkie – odkładają się w szpiku kostnym, śledzionie, nerkach, uszkadzają układnerwowy, powodują anemię, zaburzenia snu, agresywność, zmiany nowotworowe.

 Pyły - podrażnienie naskórka i śluzówki, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylica,nowotwory płuc, choroby alergiczne, astma.

Komu niska emisja szkodzi najbardziej?Możemy wyróżnić dwie grupy wiekowe najbardziej narażone na zanieczyszczenia powietrza. Pierwsza to osoby starsze, które przez całe życie były narażone na wdychanie szkodliwych sub-stancji, co spowodowało zaawansowanie procesów chorobowych. Drugą grupą są dzieci, które wdychają stosunkowo więcej powietrza na kilogram masy ciała niż osoby dorosłe.Konsekwencje zdrowotne oddychania zanieczyszczonym powietrzem różnią się w tych dwóch grupach.

Osoby starsze (warto pamiętać, że każdy z nas w przyszłości będzie zaliczał się do tej grupy) w wyniku długotrwałej ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza chorują głównie na scho-rzenia przewlekłe: układu oddechowego, krążenia i nerwowego. W przypadku układu odde-chowego zapadają na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, nowotwór płuc czy nowotwór górnych dróg oddechowych. W przypadku dwóch pierwszych schorzeń przewlekłych, chorzy mają ograniczone możliwości aktywności. Pojawiają się pro-blemy z wejściem po schodach, chodzeniem na dłuższe spacery, a w niektórych przypadkach nawet z samodzielnym poruszaniem się. Obciążony układ oddechowy powoduje dodatkowe problemy dla układu krążenia. To z kolei wiąże się z: zaburzeniem aktywności serca, stresem oksydacyjnym czy chorobą niedokrwienną serca, która może prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu. Dodatkowo, ciągła ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza może powodować rozwój chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Alzheimera.

Z kolei dzieci są szczególnie narażone na zanieczyszczenia powietrza z powodu nie-rozwiniętego układu hormonalnego, a tak-że wdychania większej objętości powietrza na masę ciała niż osoby dorosłe. Zapadanie na choroby takie jak np. zapalenie oskrzeli w wieku dziecięcym, zwiększaja ryzyko za-chorowań w wieku późniejszym na liczne choroby układu oddechowego i krążenia. Dlatego bardzo ważne jest to, by oprócz odpowiedniej jakości żywności i wody, mieć pewność, że dziecko przebywa w czystym środowisku. Jest to szczególnie istotne, jako że choroby przebyte w młodym wieku mogą spowodować nieodwracalne szkody dla zdrowia, które często ujawnią się dopie-ro w dorosłym życiu. [za: Instytut Ochrony Środowiska, Ochrona środowiska i zasobów naturalnych nr 32, 2007]

Prawie każdy z nas zdaje sobie sprawę z tego, że palenie papierosów przy dzieciach jest czynem lekkomyślnym, skazu-jącym je na komplikacje zdrowotne. Powietrze którym oddychamy, w okresie grzewczym często nie różni się znaczą-co pod względem chemicznym od dymu papierosowego. Dlatego powinniśmy zwracać uwagę na jakość powietrza i dbać o jego poprawę. Wybierając niskoemisyjne źródło ciepła, transport publiczny, czy w końcu apelując do decyden-tów o rozwój nieemisyjnych odnawialnych źródeł energii, dbamy o zdrowie naszych dzieci i przyszłych pokoleń.

Źródło: shutterstock.com

Page 14: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

13

Katastrofalne konsekwencje niskiej emisji

Niska emisja, podobnie jak zanieczyszczenia powietrza płynące z innych źródeł, ma wpływ nie tylko na zdrowie ludzi, ale i na zmiany klimatu.

Chcąc wytłumaczyć, jak zanieczyszczenia powietrza i niska emisja wiążą się ze zmianami kli-matu, przypomnijmy najpierw, czym różni się emisja niska od wysokiej. Są to terminy umowne i oba odnoszą się do różnych źródeł zanieczyszczeń atmosferycznych. W przypadku niskiej emisji są to takie źródła, jak komunikacja drogowa, centralne ogrzewanie, spalanie w piecach odpadów, nieodpowiedni stan instalacji grzewczych oraz emisje z kominów przemysłowych do 40 m wysokości. Określenie wysoka emisja dotyczy zanieczyszczeń wytwarzanych przez duże zakłady, np. ciepłownie czy elektrownie, których kominy są jeszcze wyższe. Niezależnie jednak od pochodzenia, wszystkie te zanieczyszczenia powietrza są roznoszone z wiatrem na różne odległości. Dlatego skutki zanieczyszczeń powietrza, w tym także niskiej emisji, mogą oddziaływać na te same obszary.

Skutki lokalne:

 choroby ludzi, zwierząt i roślin,

 korozja, destrukcja powierzchni budowlanych,

 smogi miejskie.

Skutki globalne:

 zmiany klimatyczne,

 efekt cieplarniany,

 destrukcja warstwy ozonowej,

 zanieczyszczenia gazowe.

Skutki transgraniczne:

 kwaśne deszcze,

 eutrofizacja, defoliacja roślin (pozbawienie ich liści), zakwaszenie gleb, jezior i rzek,

 perturbacje klimatyczne i meteorologiczne.

Źródło: climatechangecentral.com

Page 15: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

14

Efekt cieplarniany: susza w Ameryce Południowej, powodzie w EuropieEfekt cieplarniany to wzrost koncentracji gazów cieplarnianych (dwutlenku węgla, metanu, ozonu i freonów) w atmosferze, czego następstwem jest podwyższenie średniej temperatury na Ziemi. W wyniku ocieplenia dochodzi do topnienia lodowców, podniesienia poziomu wody mórz i oceanów, wymierania gatunków oraz intensyfikacji ekstremalnych zjawisk pogodowych (upały, gradobicia, huragany, trąby powietrzne itp.), a także zmian w lokalnych wzorcach po-godowych.

Badania potwierdzają, że pokrywy lodowe topią się, tracąc co roku setki miliardów ton lodu, poziom mórz rośnie coraz szybciej, ocean gromadzi energię, a liczne gatunki zwierząt i roślin migrują w kierunku biegunów. Uwzględnienie wielu niezależnych badań prowadzi do tego sa-mego wniosku: globalne ocieplenie postępuje.

W Brazylii w 2014 r. pora deszczowa była tak sucha, że nie udało się zebrać zapasów wody na porę suchą i od tamtej pory istnieje duża obawa, że władze tego kraju w niedalekiej przyszłości będą musiały racjonować wodę pitną dla ludności. W Europie wysokie temperatury doprowadzają do wielu zmian, ponieważ cieplejsze powietrze atmosferyczne w skali globu zmienia wzorce występo-wania opadów. W Europie Północnej wzrastać będzie ilość opadów deszczu i śniegu (nawet o 40 %), podczas gdy w Europie Południowej będą występować coraz bardziej dotkliwe susze. W Eu-ropie zachodniej nasilą się powodzie i sztormy. Na całym kontynencie już można obserwować letnie fale upałów, które z roku na rok biją kolejne rekordy. Wszystkie te anomalie są skutkiem zanieczyszczeń powietrza, które powodują zmiany klimatyczne na całym globie. Niektóre kraje wyspiarskie dotykają nawet tak katastrofalne skutki, jak groźba zupełnym zalaniem: np. Kiribati, którego władze rozważają kupienie ziemi na stałym lądzie, aby przenieść tam całą swoją ludność.

Wyższa średnia temperatura na Ziemi powoduje: utratę dostępów do zasobów wodnych podczas pory suchej, ryzyko klęski nieurodzaju, migracje ludności, zwiększone ryzyko występowania chorób zakaźnych, wymieranie niektórych gatunków roślin i zwierząt, wzrost poziomu mórz.

Dominujący udział w efekcie cieplarnianym ma para wodna. Jej zawartość w atmosferze ziem-skiej jest zmienna w czasie i różna nad poszczególnymi obszarami naszej planety (waha się w granicach 40% do 95%), co wynika z cyklu krążenia wody w środowisku.

Ludzie w stopniu znaczącym przyczyniają się jednak do nadmiernego wydzielania dwutlenku węgla. Jest on drugim istotnym dla efektu cieplarnianego składnikiem atmosfery ziemskiej. Chociaż jego udział w tym zjawisku jest mniejszy od udziału pary wodnej, to trzeba pamiętać że stały wzrost koncentracji dwutlenku węgla intensyfikuje zjawisko parowania wody, co po-woduje, że wpływ CO2 na efekt cieplarniany jest wyższy niż byśmy chcieli. Od początku ery przemysłowej zawartość dwutlenku węgla w powietrzu systematycznie wzrasta i przewiduje się, że w 2100 roku będzie go w powietrzu dwa razy więcej niż dziś.

Udział w efekcie cieplarnianym mają także metan, podtlenek azotu i freony, które również są uwalniane w różnych procesach przemysłowych. Mimo że jest ich w powietrzu znacznie mniej, to ich jednostkowy wpływ na efekt cieplarniany może być nawet kilkadziesiąt razy większy od dwutlenku węgla.

Freony są odpowiedzialne także za zjawisko dziury ozonowej - zmniejszania się stężenia ozonu w atmosferze. Powłoka ozonowa chroni organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem UV. Jej ubytek zwiększa m.in. podatność na oparzenia i nowotwory skóry.

Page 16: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

15

Prognozowane na koniec XXI wieku zmiany klimatu w Europie wykazują duże zróżnicowanie przestrzenne stopnia oddziaływania klimatu na

gospodarkę, środowisko i życie ludności

Zmiany średniej rocznej temperatury dla okresu 2071 – 2100 / projekt Peseta – http://peseta.jrc.es/

Prognozowane zmiany średniej rocznej temperatury dla okresu 2071 – 2100 r.

Page 17: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

16

Zmiany średniej rocznej sumy opadów w okresie 2071-2100 (źródło jw.)

Prognozowane zmiany średniej rocznej sumy opadów dla okresu 2071 – 2100 r.

Smog Widzisz w okolicy brudną mgłę, do tego o niezbyt przyjemnym zapachu? To prawdopodob-nie smog, który najlepiej obrazuje fatalny stan powietrza i jego wpływ na zdrowie. Przemysł i transport odpowiedzialne są za zanieczyszczenie pyłami i toksycznymi gazami, które przy dużej wilgotności powietrza i bezwietrznej pogodzie prowadzą do powstawania tego nienatu-ralnego zjawiska atmosferyczne.

Smog jest to unosząca się nisko nad ziemią gęsta mgła nasycona licznymi zanieczyszczenia-mi gazowymi i pyłowymi. Powstaje w obszarach o dużej emisji zanieczyszczeń przy słabym ich rozprzestrzenianiu się, oraz przy określonych warunkach meteorologicznych. Okoliczno-ści sprzyjające powstawaniu smogu w Polsce występują przede wszystkim w czasie sezonu grzewczego. Efekt smogu, najbardziej widoczny na obszarach mocno zurbanizowanych, sta-nowi zagrożenie dla zdrowia, wywołując reakcje alergiczne, astmę, czy niewydolność odde-chową. Ponadto niszczy elewacje budynków, a nawet może prowadzić do lokalnych opadów kwaśnego deszczu. Opady te zawierają trujące kwasy (siarkowy i azotowy) powstałe z reakcji gazów wyemitowanych do atmosfery wraz z wodą (parą wodną). Kwaśne deszcze mają nega-tywny wpływ na środowisko, przyczyniając się do niszczenia lasów oraz zakwaszania gleby i wód.

Page 18: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

17

Tragicznym przypadkiem takiego smogu był tzw. wielki smog londyński, który utrzymywał się w Londynie od 5 do 9 grudnia 1952 roku. Zima dała się tamtego roku Londyńczykom we znaki. Zmarznięci ludzie palili w piecach czym popadło, głównie węglem niskiej jakości, a lokalne kotłow-nie i fabryki pracowały bez przerwy. Bezpośrednio z powodu smogu zmarło wtedy w Londynie ok. 4 tys. osób. W ciągu kolejnych tygodni z powodu ostrej niewydolności oddechowej śmierć ponio-sło kolejnych 8 tys. osób. To właśnie ten typ smogu występuje na terenie Europy, także w Polsce.

Dużo mówi się obecnie o zanieczyszczeniu powietrza w polskich miastach, ale problem ten dotyczy w równym stopniu, a może nawet bardziej, również mniejszych miejscowości. Powie-trze zanieczyszczone jest wszędzie gdzie występują skupiska użytkowanych budynków. Na wsi nie ma sieci ciepłowniczych, a mieszkańcy ogrzewają swoje domy spalając paliwa stałe często w przestarzałych, pozaklasowych kotłach, które generują bardzo duże ilości zanieczyszczeń. I to właśnie źródła ogrzewania stanowią największy problem. Do tego dochodzi jeszcze jakość stosowanych paliw (złej jakości węgiel, muły, miały i floty), a co gorsze, spalanie w tych piecach odpadów. A ponieważ sezon grzewczy w praktyce rozpoczyna się czasem już we wrześniu i trwa nawet do końca maja (tak zwane „przepalanie” – bardzo popularne na wsi), o czystym i zdrowym wiejskim powietrzu możemy mówić zaledwie przez kilka najcieplejszych miesięcy.

Tak naprawdę rzeczywistego stanu zanieczyszczenia powietrza na polskiej wsi dokładnie nie znamy. W Polsce działają 224 stacje pomiarowe, w których prowadzone są pomiary pyłu PM10, i 91 stacji, w których prowadzi się pomiary pyłu PM2,5. Warszawa, blisko 2 milionowe miasto, ma zaledwie 5 stacji monitorujących jakość powietrza. Na terenach wiejskich, gdzie problem niskiej emisji dotyczy praktycznie każdego z nas, nie są prowadzone żadne pomiary, a miesz-kańcy nie zwracają uwagi na siny dym unoszący się z komina. Wielu mieszkańców małopol-skich wsi jest przekonanych, że smog „napływa” do nich z Krakowa. [za: Smog w Londynie, dostęp online: waznamisjazdrowaemisja.pl/wielki-smog-londynski-koszmar-ktory-zdarzyl-sie--naprawde/, dostęp 2016.07.10.]

smog typu londyńskiego (kwaśny, siarkowy), może wystąpić w zimie przy tem-peraturze -3÷5°C, powoduje ograniczenie widoczności nawet do kilkudziesięciu metrów. powoduje duszność, łzawienie, zaburzenie pracy układu krążenia, po-drażnienie skóry. Wywiera również silne działanie korozyjne na środowisko.

według opracowanego przez resort Krajowego Programu Ochrony Powietrza, za niską emisję w polsce w niemal 90% odpowiada indywidualne ogrzewanie budynków, a tylko w ok. 4% są to zanieczyszczenia pochodzące z transportu

Źródło: krk.life

Page 19: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

18

Mogłoby się wydawać, że wiosną i latem problemy niskiej emisji i powstałego przez nią smogu nie istnieją. Rzeczywiście, stężenie groźnych, rakotwórczych i toksycznych substancji w powie-trzu wiosną i latem jest nawet kilkanaście razy mniejsze w stosunku do sezonu grzewczego. Nie oznacza to jednak, że problem znika gdy tylko robi się cieplej; wiosną i latem prawdziwym wrogiem zdrowego powietrza stają się grille i ogniska, zwłaszcza takie w których duża ilość tłuszczu z potraw trafia na rozgrzany żar. Ponadto ludzie intensywnie korzystają ze środków trans-portu, a przemysł dokłada swoje. Także latem zanieczyszczenia nagromadzone w powietrzu, przy odpowiednich warunkach atmosferycznych i silnym słońcu mogą zgromadzić się w smogu.

Czy grill to też niska emisja?Wspólne biesiadowanie przy stole zastawionym potrawami z grilla jest ulubionym letnim za-jęciem Polaków. Niestety, nie wszyscy potrafią korzystać z tej przyjemności rozważnie i z od-powiednim nastawieniem. Niska emisja nie wynika tyle z samego użytkowania, co z błędów popełnianych podczas korzystania z urządzeń, jakimi są popularne grille. Zamiast więc zaka-zywać, warto uświadamiać.

Jeśli chcemy grillować zdrowo, najlepiej zrezygnujmy z grilla węglowego na rzecz grilla elek-trycznego lub gazowego. Szybko docenimy je za łatwość obsługi i szybkie nagrzewanie. War-to zdać sobie sprawę, że podczas grillowana na węglu, tłuszcz kapiący na żar powoduje po-wstawanie rakotwórczych substancji. Unosząc się z dymem osiadają one na naszym jedzeniu, a także na pobliskich stołach. Równie szkodliwe mogą być wszelakiego rodzaju podpałki, zre-dukowany papier, a nawet drewno, jeśli będzie pochodzić z drzew iglastych. Jeśli nie smażymy potraw nad żarem, a w wysokich płomieniach, przypalone fragmenty jedzenia mogą dodatko-wo kumulować niezdrowe substancje. Im częściej będziemy biesiadować w ten sposób, tym większa szansa, że nasz organizm nie poradzi sobie z samodzielnym usunięciem tak nagroma-dzonych toksyn.

smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, utleniający), może wystąpić od lipca do października przy temperaturze 24÷35°C, powietrze ma brązowawe

zabarwienie. Dla wytworzenia się smogu tego typu konieczne jest silne nasło-necznienie powietrza, natomiast ani dym, ani mgła nie mają większego znaczenia.

Źródło: plfoto.com

Page 20: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

19

Palenie śmieciNiską emisję powoduje również palenie śmieci oraz liści. Niestety wiele osób wciąż nie widzi problemu w tego typu zachowaniach, choć są one niezgodne z przepisami. Za palenie odpa-dów we własnym ogródku można otrzymać mandat. Spalanie śmieci jest – zgodnie z prawem – dopuszczalne jedynie w specjalistycznych spalarniach (nazywanych zakładami termicznej obróbki odpadów) lub przy współspalaniu. Niestety palenie śmieci na własną rękę będzie się zdarzać dopóty, dopóki sami nie zaczniemy brać sprawy w swoje ręce i nie będziemy reago-wać na tego typu procedery. Wciąż wiele osób widzi w spalaniu śmieci doskonały sposób na pozbycie się odpadów bez konieczności płacenia za ich wywóz, a niska emisja wydaje się im pojęciem abstrakcyjnym. Często również sami przymykamy oko na takie postępowanie, bardziej niż własne zdrowie, ceniąc źle pojmowaną sąsiedzką solidarność i dobre relacje. Palenie śmieci w celach grzewczych jest powszechnie spotykanym zjawiskiem w okresie zimowym. W wielu go-spodarstwach domowych jest to po prostu najtańszy sposób na ogrzanie domu. Polacy produkują rocznie około 10 mln ton odpadów, w których wiele osób wciąż widzi doskonały materiał opałowy.

Miejmy świadomość, że kończy się okres bezkarności dla osób wyznających zasadę „w kwestii palenia - wolność Tomku w swoim domku”. Na Śląsku przeprowadzono niedawno testy drona, który służyć będzie do sprawdzania, czym mieszkańcy palą w piecach. Jest to efekt projektu re-alizowanego w trosce o czystość powietrza w miastach Górnego Śląska. Zastosowanie na po-kładzie urządzenia laserowych mierników stężenia pyłu, dwutlenku i tlenku węgla maksymal-nie skraca czas procedury kontrolnej, gdyż urządzenie bada skład dymu natychmiast. Analiza zawartości szkodliwych gazów i pyłów świadczy o tym jakiego „paliwa” użyto w konkretnym go-spodarstwie domowym. Zebrane dane trafiają do operatora i są zapisywane w bazie danych.

Ministerstwo Rozwoju zaproponowało również wprowadzenie standardów emisyjnych dla kotłów o mocy poniżej 500 kW. Chodzi o rozporządzenie regulujące standardy emisyjne dla kotłów na paliwa stałe określanych mianem kotłów małej mocy. Panuje powszechne przeko-nanie, że bez tego aktu prawnego nie będzie możliwe prowadzenie skutecznych działań na rzecz eliminacji niskiej emisji w Polsce.

Każdego roku w Polsce sprzedaje się ponad 100 tys. pozaklasowych kotłów na paliwo stałe. Dodatkowo do sprzedaży trafiają dziesiątki tysięcy innych ogrzewaczy pomieszczeń (kominki oraz tzw. kozy), których użytkowaniu towarzyszy bardzo wysoki poziom emisji zanieczyszczeń. Trzeba mieć świadomość, że pozaklasowy kocioł opalany węglem złej jakości lub drewnem może się cechować emisyjnością przekraczającą 1000 mg pyłu/m3. W przypadku kominków spełniających nowe uregulowania UE lub kotłów na węgiel (lub drewno) najwyższej 5. klasy, emisje te nie przekraczają 40-60 mg pyłu/m3.

Przekonanie, że smog nie występuje na wsi, wynika stąd, że na obszarach wiejskich nie są prowadzone pomiary jakości powietrza

Page 21: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

20

Sposoby na ograniczenie niskiej emisji

Zapobieganie zagrożeniom wynikającym z zanieczyszczeń i minimalizacja ich skutków wyma-gają wyjaśnienia przyczyn powstawania zanieczyszczeń, rozpoznania stopnia ich szkodliwości oraz znalezienia sposobów ich likwidacji albo neutralizacji. Bardzo ważne jest prowadzenie monitoringu środowiska przyrodniczego. Jego wyniki pozwalają śledzić nasilanie się zagrożeń i umożliwiają odpowiednie reakcje ze strony władz. Proces samooczyszczania atmosfery może trwać nawet kilka dni po zneutralizowaniu źródła skażenia. Hydrosfera oczyszcza się kilka lat, zaś gleba – kilkaset, a nawet kilka tysięcy lat. Aby osiągnąć widoczny efekt w walce z globalnym problemem jakim jest zanieczyszczenie środowiska, niezbędne jest określenie konkretnych przepisów prawnych na skalę kraju, województwa, powiatu oraz gminy.

W Polsce nadal podejmowane są liczne działania mające na celu dostosowanie przepisów prawa do norm obowiązujących w Unii Europejskiej. W przyjętych standardach emisyjnych, obowiązujących przed i po integracji Polski z Unią Europejską, kierowano się zasadą minimali-zacji emisji zanieczyszczeń do atmosfery, dostosowując odpowiednie ramy czasowe wprowa-dzenia określonych wymogów. Polska uzyskała okres przejściowy odnoszący się do Dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw. Czas przeznaczony na wdrożenie wymagań odnoszących się do istnieją-cych źródeł spalania przedłużono do 2015 lub 2017 roku, w zależności od rodzaju zanieczysz-czeń i ich źródeł. Po 2017 roku parametry naszych elektrowni nie mogą odbiegać od ostrych wymagań unijnych, a emisja z nich musi być mocno ograniczona.

Przepisy te z jednej strony muszą obejmować wszystkich, a z drugiej być wrażliwe na lokalne moż-liwości mieszkańców podyktowane warunkami gospodarczymi a czasem także geograficznymi.

Skuteczną drogą do redukcji emisji gazów i pyłów jest przede wszystkim ograniczenie wydo-bycia paliw kopalnych i spalania węgla, efektywne systemy odsiarczania spalin i urządzenia odpylające oraz zwiększenie udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii.

Regulacje prawneAby przeciwdziałać emisji światowych zanieczyszczeń, w 1997 roku podpisano międzynaro-dowe porozumienie, zwane Protokołem z Kioto. Kraje, które je ratyfikowały, zobowiązały się zredukować do 2012 roku własne emisje o co najmniej 5% poziomu emisji z roku 1990.

W roku 1997 w Polsce uchwalona została Ustawa Prawo Energetyczne, mająca na celu tworze-nie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienie bezpieczeństwa energetyczne-go oraz oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska. Ustawa ta określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa,

Efektywność energetyczna polskiej gospodarki jest około 3 razy niższa niż w najbardziej rozwiniętych krajach europejskich i około

2 razy niższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej

Page 22: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

21

zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii, w tym ciepła, oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki pali-wami i energią.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej W gminnym dokumencie Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) gmina wyznacza sobie cel re-dukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2020, oraz cele związane ze zwiększeniem udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i redukcji zużycia energii finalnej. Cele te wyznacza się w oparciu o przeprowadzoną wcześniej inwentaryzację emisji, sporządzoną na podstawie danych dotyczących zużycia i produkcji energii oraz mobilności na obszarze zarządzanym przez dany samorząd. Działania ujęte w planie dotyczyć muszą całego obszaru geograficznego gminy.

Gmina powinna również opracować lokalną strategię komunikacji, celem promowania działań mających wpływ na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii, działań edukacyj-nych, a także promowania gospodarki niskoemisyjnej. Konieczne jest również opracowanie pro-cedur monitorowania i oceny postępów z wdrażania PGN.

Już ponad 90% wielkopolskich gmin posiada opracowany Plan Gospodarki Niskoemisyjnej.

Ustawa o odnawialnych źródłach energiiUstawa o odnawialnych źródłach energii z dnia 20 lutego 2015 r. z późn. zmianami określa zasa-dy i warunki wykonywania działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z odnawial-nych źródeł energii, biogazu rolniczego w instalacjach odnawialnego źródła energii i biopłynów, a także mechanizmy i instrumenty wspierające wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła w insta-lacjach OZE, zasady wydawania gwarancji pochodzenia energii elektrycznej, oraz zasady reali-zacji krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Nowelizacja ustawy z czerwca 2016r. wprowadziła szereg istotnych zmian, wpływających na opłacalność wytwarza-nia energii w zależności od rodzaju stosowanych źródeł energii odnawialnej, oraz zasady rozli-czeń energii wytworzonej w mikroinstalacjach prosumenckich.

Prawo ochrony środowiskaNowelizacja ustawy Prawo Ochrony Środowiska z września 2015 r. (tzw. „poprawka antysmo-gowa”) zwiększa uprawnienia samorządowych władz województw. W celu zapobieżenia nega-tywnemu oddziaływaniu na zdrowie ludzi lub na środowisko, sejmik województwa może wpro-wadzić ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. W takiej uchwale należy zdefiniować granice obszaru, na którym wprowadza się ograni-czenia lub zakazy, określić rodzaje podmiotów lub instalacji, dla których wprowadza się ogra-niczenia lub zakazy, oraz ustalić rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania, lub których stosowanie jest zakazane na danym obszarze. Ponadto należy ustalić parametry i roz-wiązania techniczne lub parametry emisji instalacji, w których następuje spalanie paliw, dopusz-czonych do stosowania na wspomnianym obszarze.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego

W obszarze ograniczania zagrożeń dla zrównoważonego rozwoju i redukcji emisji substancji wprowadzanych do powietrza atmosferycznego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Woje-wództwa Wielkopolskiego zakłada m.in. stosowanie nowoczesnych technik przyjaznych środo-

Page 23: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

22

wisku. Ciężar tych inicjatyw skierowany powinien być m.in. na: redukcję emisji zanieczyszczeń gazowych, pyłowych z opalania i procesów technologicznych, poprawę jakości dróg, taboru ko-munikacji miejskiej, utrzymanie czystości w miastach oraz pielęgnację zieleni miejskiej. Koniecz-ne jest w tym celu prowadzenie działań proekologicznych zarówno przez mieszkańców i przed-siębiorców, jak również przez administrację samorządową i rządową. Celem podtrzymania obserwowanego trendu poprawy jakości powietrza atmosferycznego na obszarze województwa wielkopolskiego, w zakresie energetyki i przemysłu, Plan zakłada wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła od-padowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych, modernizację ich układów technologicz-nych, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania, instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania, a także poprawę sprawności obecnie funkcjo-nujących urządzeń redukujących zanieczyszczenia oraz modernizację i hermetyzację procesów technologicznych, oraz ich automatyzację. Dąży się do wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej, a już istniejące instalacje i budynki są poddawane mo-dernizacji. Węgiel jako paliwo w lokalnych kotłowniach czy gospodarstwach domowych będzie stopniowo zastępowany ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialnymi źródłami energii.

Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiejOcena jakości powietrza na terenie województwa wielkopolskiego dokonywana jest w odniesie-niu do 3 stref: strefy aglomeracji poznańskiej, strefy miasta Kalisz oraz (pozostałej) strefy wielko-polskiej. Pod kątem ochrony zdrowia badane są następujące substancje: dwutlenek azotu, dwu-tlenek siarki, benzen, ołów, kadm, arsen, nikiel, kadm, benzo(a)piren, pył PM10, ozon i tlenek węgla. Wyniki oceny skutkują podjęciem decyzji o potrzebie opracowania programów ochrony powietrza oraz wskazania przyczyn wystąpienia ponadnormatywnych stężeń. W przypadku wy-stąpienia ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substan-cji w powietrzu opracowany zostaje Plan działań krótkoterminowych. Dla stref województwa wielkopolskiego Programy ochrony powietrza opracowano dla pyłu PM10, B(a)P oraz ozonu.

Promowane są działania związane z rozbudową sieci cieplnych oraz sieci gazowej, które powin-ny być realizowane w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych, w celu objęcia większej liczby mieszkańców możliwością podłączenia do sieci grzewczych, które są najefektywniejsze z punktu widzenia ochrony powietrza. Miasta i gminy winny prowadzić politykę zagospodaro-wania przestrzennego, uwzględniającą konieczność ochrony istniejących i wyznaczania nowych kanałów przewietrzania miast, szczególnie w miejscowościach o niekorzystnym położeniu topo-graficznym sprzyjającym kumulacji zanieczyszczeń.

W ramach działań systemowych proponuje się działania edukacyjne oraz działania koordynacyj-ne. Do działań mających na celu redukcję emisji pyłu zawieszonego PM10 z transportu samocho-dowego zalicza się: poprawę stanu technicznego dróg istniejących – utwardzenie poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z dróg, budowę obwodnic w celu wyprowadzenia emisji poza obszary o gęstej zabudowie, utrzymanie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni, zmianę środków transportu komunikacji miejskiej zasilanych olejem napędowym na autobusy zasilane alternatywnym paliwem gazowym CNG, a także tworzenie przyjaznych dla środowiska stref ograniczonego transportu, czy popularyzację transportu miejskiego oraz rowerowego.

Praktyczne rozwiązania technologiczneWielkość emisji ściśle związana jest nie tylko z ilością spalanego paliwa, czyli efektywnością jego zużycia, ale również z jakością spalania, czyli z całym przebiegiem fizykochemicznych pro-cesów zachodzących w paleniskach kotłowych. Ochronę powietrza przed nadmiernym zanie-czyszczeniem można osiągnąć przez:

Page 24: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

23

 redukcję emisji,

 dobór i lokalizację emitorów,

 stworzenie stref ochronnych.

Zmniejszenie zapylenia można osiągnąć przez:

 dobór odpowiednich technologii produkcji np. bez pylenia

 hermetyzację urządzeń,

 instalacje odpylające i odpylacze.

W Polsce emisja pyłów jest wciąż duża, gdyż zakłady pracują na starych odpylaczach, a pewna grupa nie ma ich wcale. Redukcja emisji gazów powinna być indywidualnie zależna od rodzaju zanieczyszczenia.

W przypadku ditlenku siarki powinno się odsiarczać paliwo oraz gazy odlotowe. Najprościej jest jednak stosować paliwa o możliwie niewielkiej ilości siarki. Z tych powodów węgiel jest zastępowany olejem i gazem ziemnym.

Dalsze metody to wprowadzenie palenisk fluidalnych umożliwiających związanie 80-90% siarki powstałej w procesie spalania oraz ograniczających emisję tlenku azotu do atmosfery poprzez wykorzystanie niższej temperatury spalania. O ile emisja pyłów systematycznie maleje, to pro-blem neutralizacji SO2 nadal nie został rozwiązany.

Dużym problemem jest także ograniczenie emisji toksycznych gazów z pojazdów samochodo-wych. W ostatnich latach prowadzono eksperymenty z katalitycznym dopalaniem spalin oraz próby z eliminowaniem dodatków antydetonacyjnych lub stosowaniem innego napędu np. elektrycznego.

Duże znaczenie w zmniejszeniu emisji gazów motoryzacyjnych ma wprowadzenie obwodo-wych bezkolizyjnych połączeń komunikacyjnych.

Ekologia i metody ograniczania niskiej emisji

Słońce, wiatr, woda, biomasa, geotermia. Z tych źródeł najczęściej pozyskiwana jest ekolo-giczna energia odnawialna. Nazywamy ją też „zieloną energią” lub „czystą energią”, bo sprzyja redukcji niskiej emisji, jest najzdrowsza dla środowiska naturalnego i niewyczerpalna.

Energia odnawialna zyskuje coraz większą popularność. Na razie nie zastąpi całkowicie węgla czy gazu, ale wzajemnie się z nimi uzupełnia, tworząc tzw. miks energetyczny. Odnawialne źródła energii (OZE) mają wiele zalet: redukują zużycie tradycyjnych paliw kopalnych, redukują emisję zanieczyszczeń do atmosfery (także niską emisję), nie wytwarzają szkodliwych gazów i pyłów. Poza tym przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy i rozwoju gospodarcze-go. Najważniejsze rodzaje czystej energii

 wodna,

 słoneczna,

 wiatrowa,

 geotermalna,

 z biomasy.Źródło: shutterstock.com

Page 25: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

24

Z OZE korzysta każde województwo. Z wykazem instalacji, ich rodzajów i mocy można za-poznać się na stronie Urzędu Regulacji Energetyki (URE), pod adresem internetowym: www.ure.gov.pl (w zakładce mapa OZE) lub na stronie inicjatywy non-profit „Repowermap”: www.repowermap.org.

Większość dużych elektrowni wodnych zloka-lizowana jest na południu kraju. Są to m.in. Ze-spół Elektrowni Solina-Myczkowce, Rożnów czy Czorsztyn-Niedzica-Sromowce. Największa prze-pływowa elektrownia wodna w centrum kraju zlo-kalizowana jest na Wiśle we Włocławku.

Rozwija się także pozyskiwanie energii ze słońca oraz z wiatru (przemysłowe farmy wiatrowe m.in. w Lisewie, Łebczu, Margoninie). Dzięki dotacjom z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) instalacje ko-lektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych pojawiają się w domach prywatnych i budyn-kach użyteczności publicznej. Przykładem jest sam NFOŚiGW – dach jego warszawskiej siedziby pokrywają panele ogrzewające wodę użytkową w budynku.

Moc zainstalowana (dane URE) w elektrowniach bazujących na zielonej energii, na koniec czerwca 2016 roku przedstawiała się następująco:

 wodnych – 987 MWe

 wiatrowych – 5660 MWe

 na biomasę –5660 MWe

 na biogaz – 229 MWe

 fotowoltaicznych – 92 MWe

Warto dodać, że 1 MWe może zasilić np. około 200 domków jednorodzinnych. [za: Po zielonej stronie mocy, dostęp online: waznamisjazdrowaemisja.pl, dostęp 2016.07.10.]

Energetyka rozproszonaEnergetykę rozproszoną znano już w XIX w. z czasów rewolucji przemysłowej w Europie. Wte-dy istniały tylko rozproszone źródła, które zasilały określone grupy odbiorców. Później rozwój technologii umożliwił przesył mocy na duże odległości. Wyposażeni w nową wiedzę i najnowsze zdobycze naukowe powinniśmy postawić na energetykę rozproszoną, ponieważ wykorzystuje lokalne, najczęściej odnawialne źródła energii. Wykorzystywane są one w małych elektrow-niach i elektrociepłowniach, z których energia przesyłana jest do okolicznych mieszkańców. Mogą być one również wykorzystywane na potrzeby przedsiębiorstw, wspólnot mieszkanio-wych, a nawet pojedynczych osób, które wytwarzają energię i zużywają ją na własne potrzeby, instalując np. panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne i/lub pompę ciepła.

Zalety inwestowania w energetykę rozproszoną:

 redukcja niskiej emisji;

 ochrona środowiska naturalnego i zdrowia mieszkańców;

 wzrost bezpieczeństwa energetycznego;

Źródło: www.shutterstock.com

Page 26: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

25

 ograniczenie strat na przesyle energii (im mniejsza odległość od jednostki wytwarzającejenergię, tym mniejsze straty);

 możliwość szybkiego reagowania na zmienne zapotrzebowanie na energię(system teleinformatyczny pozwala kierować lokalnymi źródłami energii i dostosować ich prace do potrzeb mieszkańców);

 dążenie do lokalnej samowystarczalności;

 impuls do rozwoju gospodarczego - lokalne miejsca pracy;

 lokalne miejsca pracy;

 utrzymanie konkurencyjnych cen energii elektrycznej i ciepła (nowe urządzenia);

 rozwój budownictwa mieszkaniowego;

 rozwój rolnictwa energetycznego i stabilizacja ekonomiczna mieszkańców wsi.

Energetyka prosumenckaProsument, czyli producent i konsument jednocześnie, to osoba, która, wykorzystując mikro-instalacje odnawialnych źródeł energii, produkuje na własne potrzeby energię elektryczną, a jej nadwyżki przekazuje do sieci. Ponadto mikroistalacje OZE to ekologiczny sposób na pro-dukcję energii, który pozwala zmniejszyć niską emisję.

Osoby, które interesuje energia odnawialna, mogą zainstalować przydomowy kolektor sło-neczny. Szczególnym zainteresowaniem cieszył się program „Prosument” NFOŚiGW, który miał umożliwić osobom indywidualnym, wspólnotom i spółdzielniom mieszkaniowym uzyska-nie kredytu z dotacji na zakup oraz montaż mikroinstalacji OZE produkujących energię elek-tryczną lub elektryczną i ciepło. Dofinansowanie przedsięwzięć obejmowało zakup i montaż nowych instalacji i mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji energii elektrycz-nej lub ciepła i energii elektrycznej (połączone w jedną instalację lub oddzielne instalacje w bu-dynku). Z programu mogły skorzystać osoby prywatne, spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe oraz jednostki samorządu terytorialnego i ich związki. Całkowity budżet progra-mu „Prosument” wynosił 800 mln zł. Z programu mieliśmy skorzystać poprzez jednostki sa-morządowe, banki i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zmiany priorytetów, jakie w ostatnim czasie zaistniały w polityce NFOŚiGW spowodowały, że w roku 2017 program ten nie będzie już kontynuowany. Zachęcamy do śledzenia komunikatów WFOŚi-GW w Poznaniu, który planuje uruchomienie własnego, zbliżonego do Prosumenta programu.

Najtańsze dla domu jednorodzinnego są kolektory słoneczne do podgrzewania wody użytko-wej. Koszt pełnej instalacji z montażem wyniesie około 15 tys. zł. Obniży to wydatki na energię cieplną lub elektryczną, a także zredukuje emisję gazów i pyłów, zwłaszcza jeśli wcześniej ko-rzystaliśmy z węgla. Inwestycja zwraca się zwykle w ciągu kilku lat.

Instalacje są coraz bardziej wydajne – korzystając z energii słonecznej do podgrzania wody użytkowej, pokryjemy nawet do 60 proc. rocznego zapotrzebowania na nią.

Sektor budowlany jest drugim co do wielkości odbiorcą energii w Polsce. Zgodnie z wymogami unijnymi do 2021 roku większość budynków powinna

być samowystarczalna pod względem energetycznym.

Page 27: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

26

Energetyka prosumencka to także zupełnie nowe, demokratyczne podejście do produkcji energii elektrycznej. Jeszcze niedawno monopol na wytwarzanie prądu i jego dystrybucję mia-ły wielkie koncerny, państwowe i prywatne, teraz każdy z nas może zaspokajać swoje zapo-trzebowanie na prąd, znacząco uniezależniając się od systemu elektroenergetycznego.

Instalacje są coraz bardziej wydajne – korzystając z energii słonecznej do podgrzania wody użytkowej, pokryjemy nawet do 60 proc. rocznego zapotrzebowania na nią.

Energetyka prosumencka to także zupełnie nowe, demokratyczne podejście do produkcji energii. Jeszcze niedawno monopol na wytwarzanie prądu i jego dystrybucję miały wielkie koncerny, państwowe i prywatne, teraz każdy z nas może nie tylko zaspokajać swoje zapotrze-bowanie na prąd, ale i jeszcze na tym zarabiać, uniezależniając się od systemu.

Magazynowanie energiiBudowę magazynu energii może uzasadniać np. budowa autonomicznej instalacji wytwórczej OZE, z uwagi na oddalenie od sieci elektroenergetycznej stanowiącej jedyne źródło zasilania budynku. Zapewnienie w miarę niezawodnej podaży energii w takim wypadku będzie możliwe dzięki dodatkowemu zastosowaniu magazynu energii. W przypadku podłączenia budynku do sieci, domowy magazyn energii może również pełnić rolę urządzenia podtrzymującego napię-cie w przypadku zaniku zasilania. Po naładowaniu takiego magazynu przez źródło OZE (bądź z sieci elektroenergetycznej w czasie obowiązywania tańszej taryfy), zakumulowana energia może być wykorzystana przez domowników w dowolnej porze. Duża ilość cykli ładowania i rozładowywania pozwala eksploatować takie systemy przez wiele lat.

Dla budynku jednorodzinnego pojem-ność systemu może wynieść 10 kWh i więcej, co przy obecnych cenach ma-gazynów energii wiąże się z wydatkiem kilku/kilkunastu tysięcy złotych. Z cza-sem ceny te powinny zacząć spadać.

Wraz z rozwojem inteligentnych sieci, zarządzanie dużą ilością prosumenc-kich instalacji wytwórczych pozwoli na ograniczenie przeciążeń sieci elektro-energetycznej, w czym swój znaczący udział będą miały domowe magazyny energii.

Ogrzewanie biomasąKotły na biomasę konstrukcyjnie dość istotnie różną się od kotłów węglowych. Wynika to ze specyfiki spalania drewna, które z uwagi na dużą zawartość lotnych sub-stancji palnych najpierw powinno być poddane proceso-wi zgazowywania. Uwalniane gazy są spalane w specjal-nej komorze, dzięki czemu kocioł może osiągnąć wysoką sprawność energetyczną. Drewno spalane w tradycyjnym kotle węglowym musi mieć zapewnioną wysoką tempera-turę spalania. W sytuacji zbytniego obniżeniem tempera-tury spalania, gazy uwolnione z drewna ulecą niespalone przez komin. Zamiast ciepła powstaną dodatkowe zanie-czyszczenia powietrza. Mimo że biomasę zalicza się do od-

Źródło: Stratageme.com via Foter.com / CC BY-NC-SA

Źródło: Massachusetts Clean Energy Center via Foter.com / CC BY-NC

Page 28: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

27

nawialnych źródeł energii, trzeba mieć świadomość, że jej spalaniu towarzyszy powstawanie znacznych ilości pyłów, przyczyniających się do zjawiska niskiej emisji. Przy stosowaniu starych rozwiązań kotłów, ograniczenie tych emisji wymagałoby zastosowania zaawansowanych sys-temów odpylania spalin, które na szerszą skalę stosowane są w instalacji przemysłowych.

Ogrzewanie gazowe Ogrzewanie mieszkań paliwem gazowym zaliczane jest do rozwiązań niskoemisyjnych. Po-wstające spaliny są niemal bezwonne, gdyż z komina wydobywa się głównie dwutlenek węgla i para wodna. Spalaniu błękitnego paliwa nie towarzyszy również powstawanie sadzy czy uno-szenie się w powietrzu pyłu.

Współczesne kotły gazowe są w pełni zautomatyzowane, dlatego ten rodzaj ogrzewania uwa-żany jest za bardzo komfortowy, jednak koszt ogrzewania gazowego jest około dwukrotnie wyższy od kosztu ogrzewania węglem. Z tego względu decyzja o przejściu na ogrzewanie ga-zowe będzie o wiele łatwiejsza jeśli najpierw wykonamy termomodernizację naszego domu.

Na terenach wiejskich Wielkopolski jedynie ok. 25% mieszkań ma dostęp do sieci gazowej. Na pozostałym obszarze można rozważyć montaż zbiornika na gaz płynny (tzw. LPG). Niestety jednostkowe koszty ogrzewania są w takim wypadku jeszcze wyższe, dlatego rozwiązania ta-kie spotyka się głównie w przypadku firm i przedsiębiorstw, które są w stanie zapłacić wyższą cenę za komfort posiadania ogrzewania gazowego.

Pompa ciepłaPompa ciepła wykorzystuje niskotemperaturowe źródła ciepła. Realizując obieg termodyna-miczny (podobnie jak w lodówce), pompa ciepła wymusza przepływ ciepła z obszaru o niższej temperaturze do obszaru o temperaturze wyższej (w lodówce dolnym źródłem ciepła jest za-mrażalnik, a górnym metalowa chłodnica zamontowana na tylnej ściance urządzenia).

Pompy ciepła zyskują coraz większą popularność, głównie z uwagi na wysoki komfort ich obsługi i możliwość korzystania z odnawialnej energii jaką jest temperatura gruntu, wody, lub powietrza.

Pompy ciepła typu powietrze-woda sprawdzają się np. jako podgrzewacze ciepłej wody użyt-kowej. Zapotrzebowanie na energię do podgrzania wody, w stosunku do tradycyjnych bojle-rów elektrycznych, jest w takim wypadku znacznie niższe.

Możliwość odzysku ciepła z powietrza można wykorzystać do celowego schładzania pomiesz-czeń, z których powietrze to będzie pobierane. Ogrzewanie pomieszczeń w oparciu o pompę ciepła poleca się przede wszystkim w ogrzewaniu budynków niskoenergetycznych, zwłaszcza pasywnych. Obniżony poziom zapotrzebowania na ciepło będzie rzutował na moc pompy, a w konsekwencji koszty urządzenia i koszty eksploatacyjne.

Wymiana okienWymiana stolarki okiennej, jaką odnotowano w ponad 80% naszych mieszkań, skutkuje polepszeniem ich charakterystyk cieplnych. Montaż zbyt szczelnych okien często pozbawia jednak mieszkanie pożądanej wymiany powietrza (wentylacja grawita-cyjna). Skutkuje to wykraplaniem się na elementach konstrukcyj-nych nadmiaru wilgoci, a w konsekwencji pojawianiem się grzy-ba na ścianach. Problem ten można doraźnie rozwiązać stosując rozszczelnianie okien i częstsze wietrzenie pomieszczeń, najlepiej jednak zainstalować dodatkowe nawiewniki powietrza.

Źródło: madjalapeno via Foter.com / CC BY-NC

Page 29: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

28

Błędy w montażu okien często też skutkują występowaniem tzw. mostków termicznych, po-garszających parametry cieplne przegród, które łatwo można zidentyfikować przy pomocy kamery termowizyjnej. W domach o niskim zapotrzebowaniu na energię okna montowane są bezpośrednio w izolacji budynku, co w praktyce eliminuje ryzyko powstawania mostków termicznych.

Termomodernizacja budynkuTermomodernizacja to kolejne, po najpopularniejszej wymianie okien, działanie związane z podnoszeniem efektywności energetycznej mieszkania. Starsze budynki charakteryzują się wysokim jednostkowym zapotrzebowaniem na energię. Konieczność odnowienia elewacji sta-nowi dobrą okazję do przeprowadzenia zabiegu termomodernizacji, dzięki której poniesione wydatki mogą się zwrócić już po kilku latach. Izolacja termiczna ścian zwraca się przez cały rok - stanowi również ochronę w czasie upałów, chroniąc pomieszczenia przed ich przegrzaniem, bez potrzeby stosowania klimatyzacji.

W przypadku stosowania styropianu nie zaleca się mniejszej grubości ocieplenia niż 12-15 cm. Koszt „dodatkowych centymetrów” materiału izolacyjnego jest mało istotny wobec korzyści osiąganych przy tej okazji. Równie ważna jest izolacja stropu i piwnic. Poza uzyskanym zmniej-szeniem zapotrzebowania na ciepło, zastosowana do ocieplenia wełna mineralna wpłynie na polepszenie komfortu akustycznego w pomieszczeniach.

Zapotrzebowaniem budynku na energię określa się przy pomocy wskaźnika wyrażonego w kWh/m2/rok. Jest to suma rocznego zużycia energii potrzebnej na ogrzanie pomieszczeń, przygotowanie powietrza wentylacyjnego oraz ciepłej wody użytkowej w danym budynku w odniesieniu do 1 m2 powierzchni o regulowanej temperaturze.

Przeciętne roczne zużycie energii cieplnej na ogrzanie 1 m2 budynku mieszkalnego:

Najpopularniejszą techniką docieplania budynków jest metoda lekka mokra. Polega ona na przytwierdzeniu do muru warstwy izolacji termicznej ze styropianu lub wełny mineralnej a na-stępnie pokryciu jej tynkiem cienkowarstwowym. Płyty styropianowe (fasadowe) przymoco-wywane są do ściany za pomocą kleju do styropianu i kołków mocujących. Po wyrównaniu płyt, nakłada się na nie elastyczną siatkę zbrojącą i odpowiedni klej. Po wyschnięciu i zagrunto-waniu podłoża, nakładany jest tynk (silikonowy, akrylowy, mineralny itp.) i farba. Zaletą meto-dy jest powszechna dostępność, możliwość zapewnienia doskonałych parametrów cieplnych przy warstwie izolacji nie przekraczającej 15 cm, oraz możliwość wyeliminowania większości mostków termicznych.

Budynki przedwojenne > 300 kWh/(m2 rok)

Budynki wybudowane do 1966 r. 270-315 kWh/(m2 rok)

Budynki wybudowane w latach 1967-1985 r. 240-280 kWh/(m2 rok)

Budynki wybudowane w latach 1986-1992 r. 160-200 kWh/(m2 rok)

Budynki wybudowane w latach 1993-2000 r. 120-160 kWh/(m2 rok)

Budynki budowane od 2000 r. 90-120 kWh/(m2 rok)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://termodom.pl/inne/komfort_cieplny/zuzycie_energii_w_budynkach

Page 30: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

29

EkodomMieszkańcem ekodomu można stać się poprzez budowę lub zakup domu o odpowiednim projekcie i wyposażonego w instalacje pozwalające na oszczędzanie wody, energii elektrycz-nej i cieplnej, lub krok po kroku remontując zwykły dom i stopniowo wprowadzając do niego nowe standardy. Decydując się na projekt, budowę, zakup lub modernizację domu, warto po-znać parametry, które wpłyną na przyszłe rachunki za prąd i ogrzewanie. To niezwykle ważne, zwłaszcza przy wieloletniej eksploatacji domu. Dobrym momentem na zmianę sposobu ogrze-wania domu, porównanie cen instalacji, poszukanie dopłat z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i lokalnych urzędów gmin jest okres wiosenny i letni. Każdy z nas może zamienić spalanie węgla, czy drewna w tradycyjnym piecu na znacznie zdrowszą metodę, np. nowy piec na gaz.

Oprócz zmniejszenia niskiej emisji, dom energooszczędny, pasywny czy plusenergetyczny ma wiele innych zalet, przemawia za nim kalkulacja ekonomiczna, zdrowie mieszkańców, dbałość o środowisko i duży komfort użytkowania. Dlatego takich budynków powstaje coraz więcej, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Ta moda dociera także do Polski. Na przełomie marca i kwiet-nia 2012 roku firma BIOSTAT na zlecenie NFOŚiGW wykonała badanie zainteresowania dopła-tami do kredytów bankowych na energooszczędne domy i mieszkania. Co trzeci respondent był zainteresowany inwestycją w dom pasywny przy dopłacie w wysokości 40 tys. zł brutto, a co piętnasty zainwestowałby w mieszkanie w budynku o standardzie pasywnym, gdyby do-stał dopłatę w wysokości 15 tys. zł. To bardzo pozytywne wyniki pokazujące, że Polacy chcą mieszkać zdrowiej i bardziej ekologicznie

Dom niskoenergetyczny

Dom niskoenergetyczny przyczynia się do oszczędności przy wykorzystaniu zarówno energii elektrycznej, jak i cieplnej. Charakteryzują go: dobra izolacja przegród zewnętrznych, okna o ni-skim współczynniku przenikania ciepła, odpowiednie rozmieszczenie pomieszczeń w domu, wentylacja mechaniczna z rekuperacją (jest zalecana, choć niewymagana dla osiągnięcia stan-dardu energooszczędnego), zredukowane mostki cieplne, szczelność i dobra termoizolacja.

Dom energooszczędny może być ogrzewany przez pompę ciepła i kolektory słoneczne. Wybie-rając ogrzewanie dla takiego domu, można wyeliminować lub do minimum ograniczyć emisję szkodliwych pyłów i gazów.

Dom pasywny

Budynek pasywny musi spełniać jeszcze wyższe wymagania niż dom energooszczędny. Jego projekt i potrzebne do budowy materiały wymagają dokładnego dobrania i zaplanowania. Taki budynek wyróżniają przede wszystkim szczelne ściany z odpowiednią izolacją cieplną, bardzo szczelne okna, wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna z rekuperacją i wymiennikiem ciepła (odzyskiwanie ciepła ze zużytego powietrza wentylacyjnego), dużo przeszkleń na po-łudniowej fasadzie budynku, oraz bardzo często wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak słońce czy wiatr.

Dom pasywny zwykle nie ma piwnicy, a jego bryła jest zwarta, pozbawiona załamań, wykuszy, ko-lumn i tym podobnych ozdobników. To, że dom jest pasywny, możemy potwierdzić odpowiednim certyfikatem. Najbardziej prestiżowym dokumentem jest potwierdzenie wydane przez niemiecki Passivhaus Institut z Darmstadt. To niezależna instytucja, która zajmuje się upowszechnianiem wysokich standardów w budownictwie pasywnym. W Polsce certyfikaty dla domów pasywnych, komponentów i urządzeń nadających się do wykorzystania w budownictwie pasywnym wydaje m.in. Polski Instytut Budownictwa Pasywnego i Energii Odnawialnej im. Guntera Schlagowskiego, który jest jedyną w Polsce jednostką akredytowaną przez Passivhaus Institut.

Page 31: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

30

Dom plusenergetyczny

Budynek plusenergetyczny nie tylko zużywa energię, ale także ją wytwarza. Nadwyżka jest odprowadzana do sieci elektroenergetycznej, na czym mieszkańcy domu mogą zarabiać. Dom plusenergetyczny charakteryzuje się podobnymi cechami i standardem technicznym jak dom pasywny (inaczej mówiąc, podstawą do stworzenia budynku plusenergetycznego jest kon-strukcja pasywna).

Mieszkańcu Powiatu pamiętaj...

Im mniej energii zużyjemy na podgrzanie wody czy ogrzewanie pomieszczeń, tym mniejsza będzie emisja dwutlenku węgla i innych szkodliwych substancji do atmosfery. Bonusem będą pieniądze zaoszczędzone na rachunkach. Energooszczędność to rozwiązanie ekonomiczne i ekologiczne.

Telewizor, drukarka czy wieża audio nawet w stanie czuwania pobierają prąd. Przyjmując, że mamy ok. 10 urządzeń i każde z nich, kiedy nie są używane, będziemy odłączać całkowicie od prądu, zamiast zostawiać w trybie stand-by, możemy zaoszczędzić w ciągu roku niemałą kwo-tę. Energooszczędność to bardzo pozytywny trend, dzięki któremu nie tylko oszczędzamy, ale i dbamy o środowisko.

Energooszczędność – małe zmiany, duży efektLodówkę i zamrażarkę najkorzystniej ustawić jak najdalej od kuchenki, kaloryfera oraz innych źródeł ciepła, a będą zużywały znacznie mniej prądu.

Pamiętajmy również o sprawdzonych poradach:

 nigdy nie wkładajmy ciepłego jedzenia do lodówki czy zamrażarki,

 dbajmy o stan uszczelek i czyśćmy regularnie sprzęty.

Już pięciomilimetrowa warstwa lodu, który osadza się z biegiem czasu we wnętrzu zamrażarki, może zwiększyć jej zużycie energii aż o 20 proc.!

Warto również regularnie oczyszczać piekarnik, garnki, płyty grzejne, kuchenki i dno czajnika. Przypalony tłuszcz czy kamienny osad z wody znacznie utrudniają przepływ ciepła w tych do-mowych urządzeniach.

Wybór nowego sprzętu AGD – ważna jest energooszczędnośćJeśli zamierzamy kupić nowy sprzęt, wybierzmy urządzenie klasy A++, bo może ono zużywać nawet o 40 % mniej energii niż sprzęt klasy A.

Kupując lodówkę, zwróćmy uwagę, by miała ona funkcję automatycznego rozmrażania, z sys-temem no frost, który eliminuje szron oraz lód osadzający się na ściankach zamrażarki.

Urządzenia, które mają znaczący wpływ na zużycie energii w czasie ich użytkowania, a dla których istnieją odpowiednie możliwości zwiększenia wydajności, zgodnie z dyrektywą UE po-winny zostać objęte przepisami o etykietach energetycznych. Dotyczy to tych przypadków,

Page 32: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

31

gdy dostarczenie informacji poprzez etykietowanie może zachęcić użytkowników końcowych do zakupu bardziej efektywnych produktów. Etykieta energetyczna informuje użytkownika o wielkości tzw. efektu użytkowego urządzenia w typowych warunkach eksploatacji, w stosun-ku do ilości zużytej energii przez to urządzenie.

Gama kolorów etykiety zawiera maksymalnie siedem różnych barw: od zielonej do czerwonej. Prosty układ graficzny etykiety, zawierający podstawowe informacje o klasie energetycznej i wybranych parametrach sprzętu, pozwala na łatwą identyfikację urządzenia o niskim zużyciu energii. Litera A (lub A+++) na pasku zielonym określa najbardziej efektywne energetycznie urządzenie. O urządzeniu najmniej efektywnym energetycznie informuje litera na pasku czer-wonym.

Wprowadzaniu systemu etykiet dla kolejnych typów urządzeń towarzyszyć powinny kampa-nie informacyjne o charakterze edukacyjnym i promocyjnym, mające na celu promowanie efektywności energetycznej oraz bardziej odpowiedzialnego wykorzystywania energii przez użytkowników końcowych.

OświetleniePrawidłowe oświetlenie jest niezbędne dla zapewnienia domownikom dobrego samopoczucia, ale również odpowiedniej aktywności umysłowej. Wymiana tradycyjnych żarówek na energo-oszczędne źródła światła to prosty sposób na obniżenie zużycia energii elektrycznej w domu, bez ryzyka pogorszenia komfortu świetlnego. Nowoczesne żarówki zużywają nawet o 80% mniej energii od tradycyjnych żarówek i mogą świecić do 50.000 godzin.

Najnowsze rozwiązania żarówek LED zapewniają światło o dowolnej temperaturze i bardzo wy-sokim współczynniku oddawania barw (CRI). Już niedługo będą one stanowiły podstawowy ro-dzaj oświetlenia. Żarówki LED są dostosowane do zamontowania w większości standartowych opraw oświetleniowych.

Zestawienie trzech typów żarówek, w zależności od mocy elektrycznej i wydajności świetlnej:

Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Etykieta_energetyczna

Page 33: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym

32

Kuchenne rewolucjeJeśli mamy w domu płytę elektryczną oraz piekarnik, wyłączajmy je kilka minut przed zakoń-czeniem przygotowywania potraw:

 piekarnik – 10 minut,

 płytę – 5 minut.

Tego typu urządzenia zwykle długo utrzymują temperaturę, dzięki czemu potrawy z pewnością zostaną dopieczone lub dogotowane, ale prąd nie będzie już pobierany do zasilania grzałek.

Na elektrycznej lub indukcyjnej płycie kuchennej gotujmy w garnkach o grubym dnie i właści-wej średnicy – ok. 0,5 cm większej od średnicy pola grzejnego. Podgrzewając jedzenie, zawsze używajmy pokrywki – zaoszczędzimy i czas, i pieniądze.

Zużycie wodyUżywajmy jej naprawdę tylko tyle, ile nam potrzeba, zwłaszcza że to najczęściej ona czyści nam portfele. Zakręcajmy krany, bierzmy szybki prysznic i gotujmy tyle wody, np. na herbatę, ile zamierzamy wypić.

Jeśli nasza pralka lub zmywarka mają tryb „eko” lub oszczędności wody, korzystajmy z nich. Choć czasami trwa to dłużej, to pociąga za sobą oszczędności, które choć małe, sumują się. Włączajmy pralkę, kiedy jest pełna (chyba że posiada funkcję dobierania ilości wody do ilości prania), podobnie postępujmy ze zmywarką.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBar%C3%B3wka

Page 34: Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym