Zapraszamy do zapoznania się z nią

mgr Alicja Kliber – absolwentka Wydziału Historii

Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego oraz studiów

podyplomowych z zakresu marketingu i zarzą-

dzania Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach

2002–2010 specjalista odpowiedzialny za promo-

cję i marketing wrocławskich instytucji kultury:

Filharmonii im. W. Lutosławskiego i Opery Wro-

cławskiej. Od 2010 r. pracownik Wrocławskiego

Centrum Badań EIT+, obecnie Koordynator ds.

Promocji i Marketingu.

KAMPUS PRACZEW PRACZACH ODRZAŃSKICH

– RYS HISTORYCZNY

Alicja Kliber

W R O C Ł A W S K I E C E N T R U M B A D A Ń E I T +

2

ompleks majestatycznych budynków, zatopionych w zieleni parkowej, nosi dziś nazwę Kampusu Pracze. To miejsce, które ujmuje każdego, kto po raz pierwszy przekracza bramę przy ul. Stabłowickiej 147 – urokliwe i ciche, daje wytchnienie w letnim upale, inspiruje pięknem jesienią, przypomina ra-

dość życia wiosną, by zimą zachwycić ciszą i spokojem. Warto poznać jego fascynują-ce dzieje, by w pełni móc chłonąć jego niepowtarzalny czar i atmosferę.

Kampus położony jest w północno–zachodniej części Wrocławia, w dzielnicy Fabrycz-na, na osiedlu o nazwie Pracze Odrzańskie, włączonym w granice miasta w 1928 r. Miejsce to, pod nazwą Pracz oraz Pratsch1, jako podwrocławska wieś, pojawia się po raz pierwszy w spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym, wydanym we Wro-cławiu w 1266 r., który sygnował książę śląski Henryk III Biały. W 1295 r. pojawia się jako Praz2 , natomiast w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego)3 spisanej za czasów biskupa Hen-ryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Praczh4. Nabycie osady przez braci Arnolda i Alberta von Pak w 1318 r. powoduje kolejne pojawienie się nazwy wsi, tym razem w zapisie Protsch5. Wieś wymieniana jest jeszcze kilkukrotnie jako: Pratsch w 1321, Prache 1425, Protsch 1580, Proytsch 16766.

Zidentyfikowane zostały dwie proweniencje nazwy: pierwsza sugeruje jej pochodze-nie od licznej kolonii osób (praczy) zajmujących się w średniowieczu praniem odzieży mieszkańców pobliskiego zamku w Leśnicy7. Druga wywodzi nazwę od polskiego okre-ślenia „praca”8.

W połowie XVI wieku wieś stała się własnością Szpitala Wszystkich Świętych9 – naj-starszego wrocławskiego szpitala miejskiego, którego zabudowania to nieczynny dziś Wojewódzki Szpital im. Józefa Babińskiego we Wrocławiu przy pl. Jana Pawła II.

1Korn G., Breslauer Urkundenbuch, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 33. Hefftner P., Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadt und Landkreise Breslau. Breslau: Ferdinand Hirt, 1910, s. 133.

2 Paul Heffner, op. cit.3 Pełny tekst: http://www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html4 Markgraf H., Schulte J.W., Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 18895 Antkowiak Z., Wrocław od A do Z., Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1991, s. 2716 Heffner P., op. cit.7 ibidem8 Adamy H., Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 79. W swoim

dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu autor wymienia jako najstarszą nazwę „Pracy”, wywodząc jej znaczenie z języka polskiego tj. Wieś pracowników (Arbaiterdorf).

9 Przed II wojną światową Allerheiligen Hospital

P R Z E S T R Z EŃ D L A I N N O W A C J I

3

10 Jedną z najsłynniejszych osób pochodzących z Herrnprotsch jest Karl Heinrich Klingert, ur. w 1760 r. – wynalazca, mechanik i konstruktor pierwsze-go na świecie skafandra dla nurków, który w 1789 r. uzyskał tytuł Królewskiego Mechanika Monarchii Pruskiej. 24 czerwca 1797 r. wrocławianie po raz pierwszy zobaczyli na Odrze człowieka w skafandrze konstrukcji Klingerta schodzącego pod wodę.

11 Zabłocka – Kos A., Dawny zakład dla ubogich i nieuleczalnie chorych (Armen – und Siechenhaus), następnie szpital przeciwgruźliczy (Tuberkulo-senstalt), obecnie Zespól Szkół Rolniczych im. Piastów śląskich i Liceum Ogólnokształcące nr 19, ul. Stabłowiska 147-149, w: Atlas Architektury Wrocławia pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 1993, tom 1, s. 139

12 Gryglewska A., Architektura Wrocławie XIX-XX wieku w twórczości R. Plüddemanna, Wrocław 1999, s. 183

W końcu XVII wieku we wsi znajdował się dwór, dwa budynki szkolne i karczma, a licz-ba mieszkańców wynosiła 179. Na pocztówkach z poczt. XX wieku miano miejscowo-ści to Herrnprotsch10.

W 1874 r. uruchomiona zostaje stacja kolejowa na linii do Głogowa. W latach 1945–48 osiedle nosiło nazwę Bródź. Powrócono jednak do historycznej nazwy Pracze dodając przy-miotnik Odrzańskie, dla odróżnienia od innego wrocławskiego osiedla – Praczy Widawskich.

Na spokojną, wręcz sielską wieś zwrócono uwagę w 1889 r., gdy od 9 już lat trwały przy-miarki do budowy nowego przytułku dla ubogich i nieuleczalnie chorych. Obowiązująca społeczna etyka, mocno zakorzeniona w tradycji protestanckiej Prus, kładła duży nacisk na opiekę nad słabszymi i nieporadnymi. Sprzyjało to licznym fundacjom gmachów uży-teczności publicznej takich jak szkoły, sierocińce czy właśnie przytułki. Takie miejsce, znajdujące się we Wrocławiu, przy ul. Łaciarskiej było już niewystarczające. Od II poło-wy XIX wieku miasto rozwijało się bardzo dynamicznie, kilkukrotnie powiększając swój obszar i liczbę mieszkańców, co powodowało wzrost liczby potrzebujących. Dlatego nie-zbędny był ośrodek na co najmniej 1000 osób. Brano pod uwagę lokalizacje w rejonie dzisiejszego pl. Staszica oraz ul. Kraszewskiego. Szukano działki spełniającej ówczesne standardy higieniczne (np. nieograniczony dostęp do świeżego powietrza), a także na tyle dużej, aby zapewniała możliwość rozbudowy. Rozpisano nawet w 1884 r. konkurs, na któ-ry wpłynęło 13 prac i przyznano 1 nagrodę architektom z Hamburga – Ehrenreich’owi, Klees’owi i Krause’owi. Realizacja jednak nie powiodła się11. W 1889 r. Rada Miejska pod-jęła bowiem decyzję o przerwaniu procesu inwestycyjnego, a także zaczęła ciąć koszty. Szukano lepszej lokalizacji i w 1894 r. podjęto ostateczną uchwałę o lokalizacji przytułku na Praczach Odrzańskich, oddalonych 12 km od Wrocławia12 . Usytuowanie tego typu założenia podyktowane było obecnością sosonowo–brzozowego lasu, bezpośrednim są-siedztwem linii kolejowej, a także istniejącym już od 1876 r. zakładem wychowawczym


4

dla chłopców Fundacji Willerta13 (dzisiejsza Szkoła podstawowa nr 22). Pozwalała także na wręcz nieograniczoną rozbudowę, a także spełniała założenia funkcjonalności i eko-nomii. Co więcej, dawała gwarancję budowy holistycznego zakładu, gdzie etos pracy i wypoczynku zachowywałby równowagę, a tym samym spełniał kwestie dydaktyczne u przyszłych pensjonariuszy. Jak na owe czasy miał być to bardzo nowoczesny kompleks i zapewniać pełną opiekę potrzebującym14.

Pierwszą koncepcję w 1896 r. opracował Richard Plüddemann – miejski radca budowla-ny w latach 1885–1910, wraz z architektem Karlem Klimmem – pracownikiem Wydzia-łu Budowlanego Wrocławia. Ich projekt15 przewidywał kompleks pawilonowy, złożony z 4 budynków oraz budynku gospodarczego. Zakładał także możliwość znaczącej rozbu-dowy każdego z nich. Ciekawostką jest to, że główny, największy budynek gospodar-czo–administracyjny (dziś oznaczony symbolem 1) znajdował się po prawej stronie od wejścia, by w 1898 r., w zmodernizowanym i rozszerzonym projekcie tych samych au-torów znaleźć swe ostateczne położenie, po lewej stronie16. Tak zostało już w ostatecz-nym projekcie z 1899 r.17 , gdzie skrystalizowała się lokalizacja pozostałych budynków i ich przeznaczenie. Projekt sygnowany jest nazwiskami Plüddemanna i Klimma, a także Friedricha Friese – miejskiego inspektora budowlanego, widniejącego na projekcie jako autor wykonawczy. Kolejny taki, ostatecznie zrealizowany, pochodzi z 1900 r. – roku roz-poczęcia budowy, i posiada sygnatury powyższych architektów18. Według nich Zakład dla ubogich i nieuleczalnie chorych miał składać się z domu mieszkalnego dla 79 kobiet (ozna-czenie19: pierwotne – E1, następnie – nr 3, od 2015 – nr 8), szpitala dla 215 kobiet (ozna-czenie: pierwotne – E2, następnie – nr 4, od 2015 – nr 7), domu mieszkalnego dla męż-czyzn (oznaczenie: pierwotne – D, następnie – nr 7, od 2015 – nr 2) oraz szpitala dla 160 mężczyzn (oznaczenie: pierwotne – C, następnie – nr 6, od 2015 – nr 520 ), umieszczonych wokół dużego, zadrzewionego placu. Projekt architektoniczny kompleksu stanowił dość

13 Fundacja Willerta działała na rzecz zaniedbanych wychowawczo dzieci bez względu na wyznawaną przez nie religię. 14 Bińkowska I., Wrocław. Fotografie z przełomu XIX i XX wieku, Wrocław 1993, s. 4215 Zbiory Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia, Teczka 411, sygnatura projektu 845116 ibidem, Teczka 411, sygnatura projektu 845217 ibidem, Teczka 41318 Pojawia się tu także słabo czytelne nazwisko, najprawdopodobniej Pulver – przypuszczalnie kierownik budowy; Zbiory Archiwum Budowlanego

Miasta Wrocławia, Teczka 41319 Patrz mapka – str. 1220 Ciekawostką jest z pewnością niepozorny portal, przeniesiony z Browaru Pod Złotym Szczupakiem przy ul. Ruskiej, umieszczony na północnym

boku budynku.


5

niezwykłe wyzwanie, miał bowiem charakteryzować się całkowitą samowystarczalno-ścią. Dlatego, dodatkowo, niedaleko budynku gospodarczo–administracyjnego, w którym znajdowała się m.in. zegarowa wieża ciśnień, pralnia, jadalnia, kotłownia (ze składem na węgiel) oraz sala spotkań i modlitw pensjonariuszy, wzniesiono stajnie, magazyn strażac-ki wraz z lodownią, gazownię oraz kostnicę na planie krzyża. Powstał także dom ogrod-nika oraz gołębnik. Koncept, jako modelowy eksponowany był na wystawie w Dreźnie w 1901r21. Pierwotnie przewidywano etapową budowę ośrodka, ale w trakcie budowy, w 1901 r. , podjęto decyzję o realizacji całości.

Warto wspomnieć o ideach towarzyszących powstaniu projektu, zwłaszcza ze względu na osobę głównego projektanta, jakim był Richard Plüddemann, jeden z najwybitniejszych architektów Wrocławia. Wśród jego dzieł warto wymienić budynek Głównej Biblioteki Uni-wersytetu Wrocławskiego przy ul. Szajnochy, budynek Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej przy ul. B. Prusa, budynki szpitalne przy ul. Rydygiera, budynek IX LO przy ul. P. Skargi, Most Zwierzyniecki czy Halę Targową przy ul. Piaskowej.

Czas projektowania założenia na Praczach Odrzańskich był najintensywniejszym okresem twórczym Plüddemanna22 – zwolennika architektury narodowej, szanującej ojczysty ję-zyk23. Dlatego wiodącym stylem, jakim się posługiwał, był ceglany neogotyk, który w pro-jektach Plüddemanna, pokazał swą trzecią, najdojrzalszą fazę. Hanowerski, ceglany gotyk, od 1900 r. został nieco uproszczony, zgeometryzowany, prawdopodobnie pod wpływem ówczesnych teoretyków, nakłaniających do odrodzenia i przyjęcia rodzimych form bu-dowlanych, do prostoty i malowniczości architektury. Neogotyk dzięki swej elastyczności dawał możliwości projektowania wielu form o różnych przeznaczeniach, co ujednolicało styl architektury komunalnej, a także czyniło ja łatwo rozpoznawalną i charakterystyczną dla miasta. Formy te, widoczne również w opisywanym założeniu, przyjęte z północnonie-mieckiego gotyku całkowicie zdominowały budownictwo architekta w latach 1895–1908.

21 W zbiorach Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia znajduje się jeszcze aneks do projektu z 1901 r., Teczka 413.Projekt odpisany jest nazwi-skiem F. Friesego oraz Emila Brodmanna – prawdopodobnie pełniącego obowiązki kierownika budowy (czytelny napis Bauleitende).

22 Gryglewska A., op. cit., s. 4523 ibidem, s. 66


6

Plüddemann przywiązany był także do postulatu, wywodzącego się z Anglii, ruchu Pictu-resque, który opowiadał się za tzw. architekturą malowniczą z utility. Prąd ten, promujący także asymetryczność i harmonijną (proporcjonalną) kompozycję, prowadził do wnętrz jednolitych i funkcjonalnych, które nie były wyrazem artystycznym ich twórcy. Asyme-tria w rzutach podkreślała różne funkcje budynku24. Również z tego nurtu wywodziło się u Plüddemanna przywiązanie do idei prawdy konstrukcyjnej, a co za tym idzie konse-kwencji materiałowej czyli zastosowania materiału zgodnie z jego przeznaczeniem. Dlatego np. cegła w realizacjach Plüddemanna jest nietynkowana, a kamień surowy25. Forma architektoniczna wg wzorca neogotyckiego, a używanego przez Plüddemanna, to jednolitość konstrukcji, materiału budowlanego i funkcji budynku26. Logika konstrukcji w połączeniu z przystosowaniem budynku do jego funkcji to główny cel projektów. Dla-tego w bryłach budynków autorstwa Plüddemanna dominuje wertykalizm, podkreślony stromymi dachami, wysuniętymi ryzalitami, a także wieżyczkami, wykuszami i kominami. Konstrukcja i funkcja budynku była bowiem dużo ważniejsza niż jego ornament, stąd suro-wość i prostota formy architektonicznej oraz brak dekoracji27. Należy także zaznaczyć, że w realizacjach Plüddemanna wygląd zewnętrzny budowli wprost określa jego przeznacze-nie i logiczną konstrukcję wewnętrzną28.

Kompleks Domu Opieki w Praczach Odrzańskich jednoznacznie wpisuje się w przedsta-wione powyżej założenia. Trójkondygnacyjne budynki z czerwonej cegły wzniesiono na prostokątnych planach, w układach dwutraktowych ze środkowym korytarzem. Nakryto je wysokimi dachami naczółkowymi, dwuspadowymi lub mansardowymi, o wysuniętych okapach opartych na ozdobnych, drewnianych kroksztynach29. Fasady rozczłonkowane są szerokimi ryzalitami, elewacje tylne dzielą drewniane wykusze. Nawiązują do moty-wów rodzimych, wiejskich, o czym świadczą m.in.: drewniane loggie czy wieloboczne werandy wykonane w technice fachwerku. Pomimo niewielkiego wpływu historyzmu

24 Gryglewska A., op. cit., s. 6825 ibidem, s. 6926 ibidem, s. 8227 ibidem, s. 8728 ibidem, s. 8029 ibidem, s. 183


7

odnajdujemy w nich jego elementy, zapożyczone z form średniowiecznych, takie jak portale z wimpergami, otwory okienne o wykroju ostrołukowym lub zamknięte łukami odcinkowymi, gzymsy w formie machikuł, fryzy ząbkowe – jeden z najbardziej charakte-rystycznych motywów dla architektury Plüddemanna30. Zegarowa wieża wodna, domi-nanta budynku gospodarczo–administracyjnego, a także całego założenia, przykryta jest wysokim, namiotowym dachem z mocnym nadwieszeniem, zawierającym w środku mie-dziany zbiornik, nasuwa skojarzenia ze średniowieczną architekturą obronną. Zbiorowe sypialnie i sale chorych, pierwotnie dwu–, pięcio–, jedenasto– i dwudziestopięcioosobo-we, a w domach mieszkalnych nawet czterdziestoosobowe, zajmujące całą część traktu pawilonów, były dobrze napowietrzone i nasłonecznione, zgodnie z ówczesnymi normami higieny. Posiadały stropy oparte na stalowych, dwuteowych podciągach i żeliwnych ko-lumnach z kielichowymi głowicami31. Połączone były warsztatami i werandami.

Budowę ukończono w 1902 r. Jej koszty wyniosły 1 817 644 marek32. Naczelny lekarz Przytułku pisał: Próbujemy wychować mieszkańców dla pracy i zachęcać przez ofiaro-wywanie żywności, napojów i wynagrodzeń33. Przeznaczenie budynków przewidywało przyjmowanie chorych, w tym psychicznie, oraz ubogich, nieporadnych życiowo, a także bezdomnych, ubezwłasnowolnionych i alkoholików. Jak pisze A. Gryglewska w komplek-sowym opracowaniu dot. twórczości R. Plüddemanna34: Sprawni, ale niewykwalifikowa-ni oraz chorzy umysłowo, pracowali w ogrodach i na roli okalających 4 ha teren przytułku, a także w stajniach i chlewniach. Rzemieślników (kowali, szewców, ślusarzy, introligato-rów) zatrudniono w licznych warsztatach. W piwnicach urządzono pomieszczenia do wy-platania słomy i wikliny, darcia pierza, przebierania grochu. Kobiety pracowały przy szy-ciu i łataniu. Mieszkańcy, co 2 tygodnie otrzymywali niedzielny urlop. Mogli też korzystać z biblioteki, wypoczywać przy grach czy grając na instrumentach muzycznych35. Do zakła-du przeprowadzono pacjentów starego przytułku Szpitala Miejskiego im. W. Hanckego

30 ibidem31 ibidem32 ibidem33 ibidem34 Gryglewska A., op. cit., s. 18335 ibidem


8

oraz Szpitala Psychiatrycznego36, który przejął też obowiązki administracyjne nad cało-ścią, kierowaną przez inspektora. W momencie oddania do użytku Zakład mógł przyjąć jednorazowo 293 osoby zdolne do pracy i 455 chorych, zapewniając im opiekę, miesz-kanie, lekarstwa i zatrudnienie. Potrzeby jednak były większe. Wobec niewystarczającej ilości miejsc jeszcze w 1905 r. wykonano adaptacje poddaszy. Zaspokoiło to doraźnie za-potrzebowanie. W tym samym roku powołano zarząd ośrodka, składający się z 2 przed-stawicieli magistratu, 2 radnych miejskich, 2 dyrektorów opieki społecznej oraz lekarza37. Jednak do Domu Opieki wciąż przybywali kolejni pacjenci, zatem kolejna rozbudowa na-stąpiła w 1909 r. na podstawie projektów wykonanych przez miejskich inspektorów bu-dowlanych – Juliusa Nathansona i Henricha Küstera38.

W latach 1912–1913 w kompleksie na Praczach zaszły poważne zmiany. W 1912 r. prze-znaczono na jego działalność 30 ha. W tym samy roku Max Berg, przy udziale Georga Müllera, zaprojektował szpital dla kobiet chorych na epilepsję, zamykając główny plac założenia od strony południowej (oznaczenie: nr 5, od 2015 – nr 6). Budynek, autorstwa jednego z najwybitniejszych wrocławskich twórców (projektanta Hali Stulecia), to trój-skrzydłowy obiekt, na planie litery „U”, z arkadami i werandami na zamknięciu bocznych skrzydeł, co zapowiada już, prekursorsko, ceglany modernizm lat dwudziestych39. Mi-strzowskie wpisanie budynku w istniejące już założenie doskonale przedstawia projekt Berga40. Rok później powstał podobny pawilon dla mężczyzn chorych na epilepsję – wg planów spółki Zomak&Walter z Berlina (oznaczenie: nr 9, od 2015 – nr 4)41. Ostatnim bu-dynkiem, powstałym w 1913 r. jest willa lekarza. Ciekawostką jest to, że w tym samym czasie powstało przy ul. Prackiej osiedle domków szeregowych dla pracowników zakła-du, wg projektów Berga, stanowiące prototyp mieszkań typu „minimum socjalne”, rozpo-wszechnione dopiero po I wojnie światowej42.

W 1914 r. instytucja zapewniała opiekę 934 osobom43. Po I wojnie światowej, w obliczu

36 Hailanstalt für Nerven-und Gemüskranke37 Okólska Halina, Miejski Zakład dla Ubogich i Nieuleczalnie Chorych,

hasło w: Encyklopedia Wrocławia pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 2006, s. 53338 Materiały archiwum budowlanego Wrocławskiego Centrum Badań EIT+. Opracowanie bez autora.39 Zabłocka – Kos A., op. cit. 40 Zbiory Archiwum Budowlanego Mista Wrocławia, Teczka 763 oraz Teczka 417,

nr ewidencyjny 26587 – niesygnowany rzut założenia, datowany na ok. 1930 r.41 Projekt z lutego 1913 r. w: Zbiory Muzeum Architektury, Teczka 76342 Gryglewska A., op. cit., s. 18343 Okólska Halina, op. cit., s. 533


9

narastającej biedy zwykłych obywateli, przeludnionemu Breslau groziła epidemia gruźlicy. Szybkiemu rozprzestrzenianiu się choroby sprzyjały fatalne warunki mieszkaniowe, dla-tego, wobec potrzeby wyizolowania chorych, wrocławski magistrat przeznaczył budynki Domu Opieki autorstwa Berga i Zomak&Walter dla gruźlików44. W 1921 r. przekształcono szpital dla epileptyków na oddział chirurgiczny z pracownią rentgenowską, szpital dla epi-leptyczek – w sanatorium. Na północnym skraju założenia w latach 1928–1929, z inicja-tywy Stowarzyszenia do Zwalczania Gruźlicy powstało osiedle dla chorych na gruźlicę, zaprojektowane przez Petera Blaschego i Maxa Schirmera45.

W latach 40. kompleks na Praczach zamieniono na szpital wojskowy, a po zdobyciu twier-dzy Breslau przejęła go na dwa lata (1945–1947) Armia Czerwona. Do dziś zachowały się na murach napisy cyrylicą (oznaczenie nr 6, od 2015 r.– nr 5).

W maju 1947 r. ówczesne Ministerstwo Przemysłu i Handlu przejęło od Armii Czerwonej obiekty i zorganizowało pierwszą placówkę edukacyjną o nazwie Szkoła Przysposobie-nia Przemysłowego. Struktura organizacyjna opierała się na systemie jednostek wojsko-wych. Rekrutacja odbywała się powyżej czternastu lat. Wśród uczniów często spotykało się byłych wojskowych i partyzantów. Początkowo zajęcia praktyczne odbywały się we wrocławskich zakładach pracy np. Pafawag, Archimedes czy Fadroma. W 1948 r. po-wstało Gimnazjum Przemysłowe. Dynamiczny rozwój szkoły i sukces frekwencyjny zde-cydowały o przekształceniu w 1950 r. Gimnazjum w Technikum Mechaniczne46. W 1954 r. na bazie powyżej wymienionych Szkół zorganizowano Zespół Szkół Rolniczych, urucha-miając dwa kierunki kształcenia: melioracja i mechanizacja rolnictwa. Pierwszym dyrek-torem naczelnym został S. Suziński, a zastępcami A. Piotrowski i L. Cetera. W dawnych budynkach szpitalnych znajdowały się męskie i żeńskie internaty (ok. 300 osób), klasy, warsztaty, stołówka, obiekty sportowe, a w 10 ha parku powstał basen. Większość uczniów pochodziła ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych, z biednych rodzin.

44 Zbiory Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia, Teczka 763, na planach widnieją napisy Tuberkulosenanstalt.45 Materiały archiwum budowlanego Wrocławskiego Centrum Badań EIT+. Opracowanie bez autora.46 35 lat Zespołu Szkół Rolniczych we Wrocławiu-Praczach, Wrocław 1989, s. 6. Broszura dostępna Autorce dzięki życzliwości p. Jana Krasuckiego.


10

Stwarzało to szczególne potrzeby dydaktyczno–wychowawcze. Szkoły kształciły rów-nież dużą rzeszę dzieci fali greckich imigrantów politycznych. Prężne działające Szkoły: Technikum Mechanizacji Rolnictwa (oznaczenie47: nr 3, od 2015 – nr 8), Technikum Melio-racji Wodnej, a w późniejszy okresie, również Liceum Ogólnokształcące nr XIX (oznacze-nie: nr 4, od 2015 – nr 7), Technikum Ogrodnicze, w późniejszym okresie również Liceum Ochrony Środowiska oraz Liceum Technologii Żywności (oznaczenie nr 9, od 2015 – nr 4), a także rolnicze szkoły policealne, wypracowały silny ruch edukacyjny oraz społeczno–kulturalny ruch uczniowski. Działał szkolny teatr, zespoły muzyczne, pieśni i tańca, kluby dyskusyjne, filmowe oraz sportowe48.

Jedna z najbardziej dramatycznych historii w dziejach Pracz Odrzańskich miała miejsce w lecie 1963 r., kiedy Wrocław był odcięty od świata z powodu epidemii czarnej ospy ( łac. Variola vera). Izolatorium dla chorych umieszczono w budynkach Zespołu Szkół Rol-niczych. Kierownikiem został doktor Jerzy Wolański. Na Pracze przewożono karetkami osoby z całego Wrocławia. Ludzie przybywający z miasta przynosili coraz bardziej prze-

rażające wiadomości. Unikano słowa zaraza. Mówiło się „czarna pani”. Milicja pilnowała, aby nikt nie zbliżył się do miejsca kwarantanny. W ciągu 47 dni zachorowało w sumie 99 osób, siedem z nich poniosło śmierć. Alarm w mieście odwołano 19 września 196349 .

W latach 90. XX wieku rozpoczął się proces likwidacji istnejących tu Szkół. Ostatnia z nich została zamknięta w 2007 r. Obecnie Kompleks należy do Wrocławskego Centrum Badań EIT+ Sp z o.o., nosząc miano Kampusu Pracze i pisze swoją historię na nowo…

Zespół od 12.08.1991 r. wpisany jest do Rejestru Zabytków Miasta Wrocławia (nr A/2345/460/Wm)50.

47 Patrz mapka – str. 1248 Czerner O., Zespól Szkól Rolniczych im. Ziemi Piastów, hasło w: Encyklopedia Wrocławia pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 2006, s. 102149 Ten dramatyczny epizod historii Wrocławia doskonale opisuje artykuł Wandy Dybalskiej Akta W. Śmiertelna zaraza we Wrocławiu. Jak zmieniła

miasto? z 06.04.2015 15:02, Cały tekst: http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,17704165,Akta_W__Smiertelna_zaraza_we_Wrocla-wiu__Jak_zmienila.html#ixzz3msa7UKb2

50 bip.um.wroc.pl/attachments/download/7514, s. 40


11

BIBLIOGRAFIA:1. Adamy Heinrich, Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888

2. Antkowiak Zygmunt, Wrocław od A do Z. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1991

3. Bińkowska Iwona, Wrocław. Fotografie z przełomu XIX i XX wieku, Wrocław 1993

4. Czerner Olgierd, Zespól Szkól Rolniczych im. Ziemi Piastów, w: Encyklopedia Wrocławia pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 2006, s. 1021

5. Dybalska Wanda, Akta W. Śmiertelna zaraza we Wrocławiu. Jak zmieniła miasto?, Gazeta Wyborcza. Wrocław, 06.04.2015

6. Gryglewska Agnieszka, Architektura Wrocławie XIX–XX wieku w twórczości R. Plüddemanna, Wrocław 1999

7. Hefftner Paul, Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadt und Landkreise Breslau. Breslau: Ferdinand Hirt, 1910

8. Korn Georg, Breslauer Urkundenbuch, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870,

9. www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html

10. Markgraf H., Schulte J.W., "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889

11. Okólska Halina, Miejski Zakład dla Ubogich i Nieuleczalnie Chorych, w: Encyklopedia Wrocławia pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 2006

12. Zabłocka – Kos Agnieszka, Dawny zakład dla ubogich i nieuleczalnie chorych (Armen – und Siechenhaus), następnie szpital przeciwgruźliczy (Tuberkulosenstalt), obecnie Zespól Szkół Rolniczych im. Piastów śląskich i Liceum Ogólnokształcące nr 19, ul. Stabłowiska 147–149, w: Atlas Architektury Wrocławia pod red. J. Harasi-mowicza, Wrocław 1993, tom 1.

13. Zbiory Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia, Teczki: 411, 412, 413, 417, 763

14. 35 lat Zespołu Szkół Rolniczych we Wrocławiu–Praczach, pod redakcją Jadwigi Harasimowicz i Stanisławy Czyrek, Wrocław 1989


12

EGZEMPLARZ BEZPŁATNY

Documents

Zapraszamy do zapoznania się z nią