Zarządzanie ryzykiem finansowym

OGÓLNA KLASYFIKACJA RYZYKA

RYZYKO FINANSOWE

Ryzyko finansowe dotyczy działalnościinstytucji finansowych, firm i prywatnychinwestorów. Wiąże się ono znieoczekiwanymi zmianami przepływówpieniężnych, wynikających z aktywności narynkach finansowych bądź działalnościoperacyjnej.

Nieco szerszą definicję ryzyka finansowegozaproponował Bank RozrachunkówMiędzynarodowych (Bank for InternationalSettlements – BIS). Według tej definicji ryzykofinansowe można ogólnie zdefiniować jako ryzykozwiązane z podejmowaniem decyzji finansowych,dotyczących sposobów finansowania działalnościjednostki. Ryzyko to określane jest przez rodzaj istrukturę poszczególnych źródeł finansowaniadziałalności.

RODZAJE RYZYKA FINANSOWEGO (wg Banku Rozrachunków Międzynarodowych)

• ryzyko rynkowe (market risk) – wiąże się ono ze zmianami wartości instrumentów finansowych, kursów walut, stóp procentowych, cen towarów; definiowane jako możliwość zmiany warunków finansowych w wyniku zmian cen rynkowych

• ryzyko kredytowe, kontrpartnera (credit risk) – spowodowane jest przez nierzetelność jednej ze stron kontraktu finansowego, handlowego,

• ryzyko operacyjne (operational risk) – definiowane jako zagrożenie zdolności do osiągnięcia zamierzonych celów w wyniku błędów w systemach informacyjnych, błędach pracowników, lub brakiem odpowiedniej kontroli wewnętrznej w danej instytucji,

RODZAJE RYZYKA FINANSOWEGO (wg Banku Rozrachunków Międzynarodowych)

• ryzyko płynności (liquidity risk) – składające się z dwóch elementów: pierwszego, uzależnionego od konkretnego instrumentu finansowego i drugiego, związanego z wypłacalnością instytucji. Pierwszy rodzaj ryzyka wiąże się z niezdolnością instytucji do zajęcia określonej pozycji na rynku danego instrumentu z powodu braku płynności lub przerwy w działu rynku. Drugi definiowany jest jako brak zdolności do realizowania bieżących zobowiązań,

• ryzyko prawne (legal risk) – rozumiane jako ryzyko poniesienia straty z powodu nie przeprowadzenia transakcji (ze względu na bariery prawne, nieodpowiednią dokumentację itp.).

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Zarządzanie ryzykiem – to system metod i działańzmierzających do obniżenia stopnia oddziaływaniaryzyka na funkcjonowanie podmiotugospodarczego i do podejmowania w tym celuoptymalnych decyzji. Szczegółowe poznaniecharakteru i zakresu potencjalnego ryzykapozwala na wybór w odpowiednim czasieczynności zapobiegawczych (np. ubezpieczenieod niektórych rodzajów ryzyka) bądź teżminimalizujących jego wpływ i skutki.

CEL ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

Głównym celem zarządzania ryzykiem jest zabezpieczenieoperacyjnej efektywności przedsiębiorstwa, którazakłócana może być realizującymi się ryzykami. Cel tenopisać można jako stabilizację oraz zapewnienieKontynuowania działalności przez przedsiębiorstwo w takisposób, aby mogła ona wytwarzać swój produkt lub usługęskutecznie i sprawnie. Możliwe jest to pod warunkiemZachowania ludzkich, fizycznych, naturalnych ifinansowych środków, które przedsiębiorstwo używa dorealizacji swych celów.

ETAPY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

• identyfikacji obszarów występowania ryzyka oraz jego ocena,

• zarządzanie otwartymi pozycjami narażonymi na ryzyko rynkowe,

• kontrola prawidłowości przeprowadzonych operacji zabezpieczających pod względem formalnym i merytorycznym,

• ocena efektywności stosowanych strategii hedgingowych,

PROCES ZARZĄDZANIA

RYZYKIEM

Identyfikacja ekspozycji na ryzyko

Pomiar ekspozycji na ryzyko

Identyfikacja narzędzi kontroli ryzyka

Ocena skutków ekspozycji na ryzyko

Ocena kosztów i korzyści zastosowania narzędzi

Budowa strategii kontroli ryzyka

Ocena efektywności strategii

IDENTYFIKACJA EKSPOZYCJI NA RYZYKO

Identyfikacja ekspozycji na ryzyko polega naprzeanalizowaniu i rozpoznaniu ryzykazachodzącego w firmie, której celem jest jaknajwcześniejsze ustalenie niebezpieczeństwzagrażających firmie. To jakie rodzaje ryzyka danypodmiot generuje, jest uzależnione od rodzajówprzeprowadzanych transakcji oraz specyfiki branżyw której prowadzona jest działalność gospodarcza.

Dlatego proces identyfikacji ryzyka powinien byćdziałaniem kompleksowym i obejmować takiedziałania jak:

• analiza marketingowa i techniczna polegająca na rozpatrywaniu usług, własności produktów i technologii,

• analiza procesów dotyczących danych przedsięwzięć np. inwestycyjnych,

• analiza historycznych danych o zbliżonym charakterze bądź mających wpływ na badanie aktualnych zjawisk i przedsięwzięć.

METODY KONTROLI RYZYKAMetody kontroli ryzyka możemy podzielić na fizyczne i finansowe.

Fizyczna kontrola ryzyka obejmuje wszystkie operacje stosowane doredukcji ilości i wielkości strat. Występują tu dwie możliwości:

1. całkowite wyeliminowanie prawdopodobieństwa straty (tj. unikanieryzyka albo zapobieganie strat). Jedynym sposobem na uniknięcie ryzyka w całości jest zaprzestanie działalności, z którą jest ono związane.

2. redukcja ryzyka, która może polegać na ograniczeniu skalidziałalności narażonej na ryzyko (np. system limitów kredytowych stosowanych przez banki) lub na działaniach organizacyjno-technicznych takich jak:

• usprawnienia techniczne (zabezpieczenie i ochrona)• usprawnienia proceduralne (planowanie i organizacja)• działania edukacyjne.

Finansowa kontrola ryzyka obejmuje samodzielnezarządzanie ryzykiem przez dany podmiot czyli tzw.retencję ryzyka albo jego transfer na inny podmiot.

Zatrzymanie ryzyka w firmie jest bardziej popularne dużychkorporacjach niż w małych firmach. Oznacza ono, że firmaWybrała wariant pokrywania ewentualnych strat samapoprzez:• pokrycie straty z zysku netto;

• sprzedaż aktywów w celu zastąpienia tych, które zostały utracone albo zniszczone;

• tworzenie na nieprzewidziane wypadki specjalnego funduszu pełniącego rolę samo ubezpieczenia, z którego pokrywane są straty

• podpisanie umów pożyczkowych, które mogą być wykorzystane w przypadku wystąpienia w firmie strat;

• wyrównanie pozycji walutowych, czyli dążenie do osiągnięcia równowagi pomiędzy przychodami i rozchodami w danej walucie w tym samym okresie.

POMIAR RYZYKAWażną kwestią w zarządzaniu ryzykiem jestjego pomiar. Istnieje wiele miar ryzyka,które oceniają różne aspekty ryzyka.Najczęściej (głownie odnośnie ryzykarynkowego) wyróżnia się następujące miary: • zmienności (volatility measures),

• wrażliwości (sensitivity measures),

• zagrożenia (downside risk measures).

Miary zmienności odzwierciedlają zmiany cen lub stóp zwrotuAktywów finansowych. Z reguły bierze się tu pod uwagęrozkład cen lub stóp zwrotu i wyznacza miary rozproszeniatego rozkładu.

Z kolei miary wrażliwości odzwierciedlają wpływ pewnychzmiennych, zwanych czynnikami ryzyka, na ceny lub stopyzwrotu aktywów. Przy pomiarze ryzyka rynkowego należy braćpod uwagę możliwe niekorzystne odchylenia od oczekiwanychwartości cen lub stóp zwrotu.

Prowadzi to do koncepcji miar zagrożenia, spośród których wOstatnich latach zdecydowanie najbardziej popularną miarąjest wartość narażona na ryzyko (Value at Risk VaR).

ZALETY ZARZĄDZANIE RYZYKIEM FINANSOWYM

Skonstruowanie i wdrożenie systemu zarządzania ryzykiemfinansowym pozwala na uniezależnienie wynikufinansowego, wartości bilansowej oraz strukturyprzepływów pieniężnych od zmian na rynkach finansowychbądź innych czynników. Dzięki temu systemowiprzedsiębiorstwo może także dokładniej planować przyszłeprojekty inwestycyjne, poprzez zagwarantowanie sobiekonkretnych cen czynników produkcji oraz kosztupieniądza. Kolejną zaletą zarządzania ryzykiemfinansowym jest zwiększenie stabilności i wiarygodnościfirmy, co czyni ją atrakcyjniejszą dla partnerów handlowychoraz instytucji finansowych.

OGRANICZENIE RYZYKA WYNIKAJĄCEGO ZE ZMIAN CEN NA RYNKACH FINANCOWYCH (KURS AKCJI I OBLIGACJI, KURS WALUTOWY, WARTOŚĆ

STÓP PROCENTOWYCH)

Metody zarządzania tego typu ryzykiemdzielimy na:

• metody tradycyjne - zarządzanie aktywami i pasywami (ALM - Asset Liability Management),

• metody nowoczesne - hedging.

METODY TRADYCYJNE1. Minimalizacja pewnej miary ryzyka (np. z minimalizacją odchylenia

standardowego stopy zwrotu przy zadanej stopie zwrotu)

2. osiągnięcie pożądanej wartości miary wrażliwości określa pewien poziom wrażliwości wartości portfela instrumentów finansowych lub wyniku finansowego, na zmiany sytuacji rynkowej. Zalicza się tu głównie:

• tworzenie portfela akcji o zerowej lub zadanej wartości współczynnika b,

• immunizacja portfela instrumentów dłużnych,

• operacje depozytowo-pożyczkowe w przypadku ryzyka walutowego.

METODY NOWOCZESNE

Nowoczesne metody hedgingowe oparte nainstrumentach pochodnych można podzielićNa:

• hedging polegający na transferze ryzyka,

• hedging polegający na wymianie ryzyka.

TRANSFER RYZYKA

Transfer ryzyka polega na przekazaniu części ryzykaInnej stronie w zamian za opłatę, premię. Można goDokonać poprzez tradycyjne ubezpieczenie lub zajęcieOdpowiedniej pozycji w opcjach. Zalicza się tu przedewszystkim zajęcie długiej pozycji w opcji kupna (call) wPrzypadku zabezpieczenia przed wzrostem cenyInstrumentu bazowego.

W przypadku ryzyka związanego ze spadkiem kursu,należy kupić opcję sprzedaży (put). Transfer ryzykazwiązany jest również z bardziej Skomplikowanymistrategiami opcyjnymi lub wykorzystaniem opcjiegzotycznych. Wiąże sIę on także z delta–vegagamma hedgingiem, stosowanym w celuzabezpieczenia portfela opcji.

TRANSFER RYZYKA

Transfer ryzyka jest natomiast przesunięciemodpowiedzialności z posiadacza strat na kogośinnego. Transfer ten może przyjąć dwie formy:

• transfer działalności kreującej potencjalne straty; na przykład poprzez subkontrakt – wynajęcie innej firmy do danej pracy, przez co zlecający nie ponosi szkody za straty, czy tez odpowiednie klauzule w umowie;

• transfer odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat; może on przyjąć formę ubezpieczenia, specjalnej klauzuli w umowie (która wyłącza jedna stronę kontraktu od odpowiedzialności za szkody powstałe w związku z wykonywaniem kontraktu), gwarancji bankowej, poręczenia czy też operacji hedgingowych.

WYMIANA RYZYKA

Wymiana ryzyka dokonuje się między dwomaPodmiotami chcącymi się zabezpieczyć. PolegaOna na przekazaniu i otrzymaniu od drugiejstrony części ryzyka.

Najczęściej stosuje się strategie wykorzystująceKontrakty terminowe oraz swapy.

Long hedge stosuje się w celu zabezpieczenia przedwzrostem wartości instrumentu bazowego.

Short hedge pozwala na ochronę przed spadkiemKursu instrumentu bazowego. Oczywiście i tu możnaWykorzystać bardziej skomplikowane metodyzabezpieczenia np. Hedging wielookresowy (swap) izmodyfikowany hedging wynikający z ryzyka bazy.

Powyższe metody można stosować w procesie zarządzania ryzykiem rynkowym, który złożony

jest z danych etapów: • identyfikacji obszarów występowania ryzyka, w tym

etapie należy określić rodzaj zajmowanych pozycji, ich wartość oraz źródła ryzyk,

• zarządzanie otwartymi pozycjami narażonymi na ryzyko rynkowe, w tym etapie następuje ustalenie wykorzystywanych instrumentów w celu ograniczenia ryzyka rynkowego, określa się strategie hedgingowe oraz osoby odpowiedzialne za proces minimalizacji ryzyka, ustala się również limity zaangażowania w instrumenty pochodne,

• kontrola prawidłowości przeprowadzonych operacji zabezpieczających pod względem formalnym i merytorycznym, w tym etapie analizujemy zawarte transakcje, kontrolujemy ich wartość oraz możliwe zmiany na rynku, ważne jest również prowadzenie przejrzystej dokumentacji oraz systemu raportowania procesu zabezpieczania.

• ocena efektywności stosowanych strategii hedgingowych, polegająca na analizie zmian wartości pozycji zabezpieczanej oraz odpowiadającej jej pozycji zabezpieczającej.

SYSTEM ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

Na podstawie powyższych założeń należyZbudować system zarządzania ryzykiemrynkowym, który najlepiej odpowiada prowadzonejprzez firmę działalności oraz prognozowanymprzepływom finansowym narażonym na ryzyko.

System powinien spełniać następujące cechy:

• brak spekulacji,

• dynamiczne zarządzanie ryzykiem rynkowym, aktywnie reagujące na sytuację rynkową,

• zapewnienie bezpieczeństwa strategii hedgingowych,

poprzez oddzielenie funkcji realizacji strategii od funkcji kontrolnych,

• duża elastyczność, pozwalająca na rozbudowanie systemu w ramach potrzeb.

Nowoczesne system zarządzania ryzykiem coraz częściejwykorzystują instrumenty pochodne, które zastępujątradycyjne metody zarządzania aktywami i pasywami.Dzięki temu horyzont zarządzania ryzykiem znacznie mógłsię skrócić. Pozwoliło na bieżące zarządzanie pozycjaminarażonymi na ryzyko w oparciu o procedury marking tomarket. Stosowanie tych metod wiąże się także zwykorzystaniem coraz bardziej wyrafinowanychinstrumentów finansowych oraz narzędzi technologicznychi informatycznych. Dzięki temu systemy zarządzaniaryzykiem mogą jednocześnie chronić przed wielomaryzykami, co pozwala na efektywniejszą i skuteczniejsząochronę.

W zależności od prowadzonej działalności przyjmuje sięróżną politykę zabezpieczenia przed ryzykiem.Wyróżniamy tu podstawowe dwa rozwiązania:

• zarządzanie ryzykiem od góry do dołu (top-down) – polega to na ustaleniu przez zarząd instytucji określonego całkowitego poziomu ryzyka finansowego, a następnie określeniu limitów dla poszczególnych jednostek organizacji,

• zarządzanie ryzykiem od dołu do góry (bottom-up) – polega to na określeniu miejsc powstawania ryzyka, a następnie konsolidacji jego wartości w celu ustalenia całkowitego poziomu ryzyka,

TECHNIKI OKREŚLANIA RYZYKA

Firmy i instytucje finansowe w celuokreślenia ryzyka stosuje wiele technik,najpopularniejsze z nich to: • metodologia VaR, • metoda luki, • analiza scenariuszy, • symulacje Monte Carlo,

VALUE AT RISK

Value at Risk jest najpopularniejszymrozwiązaniem, jeśli chodzi o pomiar ryzykarynkowego, ale jest również stosowana doinnych rodzajów ryzyka, tj. kredytowego ioperacyjnego. Jest to w pewnym sensieuniwersalna miara ryzyka, ponieważ dajemożliwość wyrażenia ryzyka różnych pozycjiprzyjmowanych na rynku finansowym w sposóbjednolity.

Miara Var miarą w grupie miar zagrożenia, maduże walory interpretacyjne i jest zalecana przezinstytucje nadzoru pomiaru ryzyka instytucjifinansowych. Wykorzystywana jest także dopomiaru innych niż ryzyko rynkowe rodzajówryzyka finansowego. Jest podstawą dla innychmiar ryzyka, służących analizowaniu ryzykaprzedsiębiorstwa. Są to miary zagrożenia, jakie jaknp.. : EaR (Earnings at Risk), EPSaR (Earning PerShare at Rist), CFaR (Cash Flow at Risk), CCFaR(Credit Cash Flow at Risk) czy LaR (Liquidity atRisk)

Jest to strata wartości rynkowej (instrumentu finansowego, portfela, instytucji) taka, że prawdopodobieństwo osiągnięcia jej lub przekroczenia w zadanym przedziale czasowym jest równe zadanemu poziomowi tolerancji. Zależy od dwóch parametrów, które powinny zostać określone:

• Horyzont czasowy

• Poziom tolerancji

VALUE AT RISKFormalnie VAR można określić następująco:

P(W ≤Wo – VaR)=α

GdzieWo – obecna wartość portfelaW – wartość portfela na końcu okresu, jest to zmienna

losowaΑ – poziom tolerancji (prawdopodobieństwo liskie 0, z

reguły 0,01 lub 0,05)

VALUE AT RISK

Value at Risk

VAR = -RαWo

Gdzie stopa zwrotu (przy kapitalizacjiokresowej) jest określona jako

Rα=(Wα – Wo)/Wo

METODY SZACOWANIA VAR

• Podejście wariancji – kowariancji• Symulacja historyczna• Symulacja Monte Carlo• Podejście wyznaczania kwantyla dowolnego

rozkładu• Podejście oparte na teorii wartości

ekstremalnych• Podejście oparte na wykorzystaniu wartości

pochodzących z ogona rozkładu

SYMULACJA MONTE CARLO

W symulacji Monte Carl przyjmuje siępewnien hipotetyczny model, który najlepiejopisuje mechanizm kształtowania się cen(lub stóp zwrotu) instrumentów finansowych.Zaleca się aby ten model był wcześniejzweryfikowany na wielu danychempirycznych.

PORÓWNANIE METOD SZACOWANIA VALUE AT RISK

METODA ZALETY WADYPodejście wariancji – kowariancji

Prostota Przyjęcie założenia rozkładu normalnego; problem oszacowania średniej i wariancji na podstawie danych z przeszłości

Symulacja historyczna

Metoda nieparametryczna

Problem z otrzymaniem jednorodnych danych historycznych; wrażliwość otrzymanych wyników na zbiory danych zastosowane w obliczeniach; konieczność ustalenia długości okresu z którego mają pochodzić dane.

Symulacja Monte Carlo

Duża dokładność; stosuje się wówczas, gdy nie ma możliwości użycia innych podejść

Duża zależność wyników od przyjętego modelu cen (stóp zwrotu)

METODA ZALETY WADYWyznaczenie kwantyla dowolnego rozkładu

Wykorzystanie innych rozkładów niż normalny

Problem oszacowania parametrów rozkładu na podstawie danych z przeszłości; trudności ze statystycznym wnioskowaniem dla rozkładów stabilnych

Teoria wartości ekstremalnych

Uwzględnienie nietypowych sytuacji

Problem oszacowania parametrów rozkładu maksymalnej straty

Wartości pochodzące z ogona rozkładu

Wykorzystuje obserwacje pochodzące tylko z ogona rozkładu

Stosowanie klasycznych metod estymacji pogarcza jakość oszacowań; problem ustalenia wartości progu tzw. u

ZALETY VALUE AT RISK

• Uniwersalność – ta sama koncepcja pomiaru ryzyka rynkowego jest wykorzystywana właściwie dla wszystkich rodzajów pozycji przyjmowanych przez jednostkę, jak również ta sama koncepcja pomiaru ryzyka może być stosowana do pomiaru inncyh rodzajów ryzyka, np.. Ryzyka kredytowego czy operacyjnego (oczywiście techniki szacowania wartości zagrożonej są rózne w każdym przypadku, ale ryzyko zostaje wyrażone w sposób jednolity), ułatwia to porównania i tworzenie zagregowanych miar ryzyka

• Popularność – w 1994 r. instytucja finansowa JP Morgan ujawniła stosowany przez nią system zarządzania ryzykiem rynkowym Risk Metrics, w 1997 r. system CreditMetrics, a w 1999 r. Corporate Metrics, poza tym jest rekomendowana przez instytucje nadzorcze, takie jak: Grupa Trzydziestu (Group of Thirty), Komitet Bazylejski do Spraw Nadzoru Bankowego, w Posce zaleca ją Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego

• Wyraża ryzyko w sposób łatwy do zinterpretowania (jako maksymalną możliwą do poniesienia stratę mierzoną w jednostkach pieniężnych)

• Określa prawdopodobieństwo wystąpienia ustalonej zmiany wartości czynnika ryzyka (inne miary ryzyka, np.. Zmienności czy wrażliwości, tego nie określają)

• Może być stosowana do określenia zabezpieczenia kapitałowego instytucji

• Uwzględnia efekt dywersyfikacji portfela

WADY VAR

• Określa stratę spowodowaną „normalnym funkcjonowaniem rynku, przy określonych założeniach (czas, poziom tolerancji), a zatem jeśli warunki rynkowe zmienią się gwałtownie, VAR będzie bezużyteczna

• Nie określa, jak wysokie będą straty, jeśli wartość VAR zostanie przekroczona

• Nie jest koherentną miarą ryzyka w ogólnym przypadku, tj. gdy stopa zwrotu z portfela ma inny rozkład niż wielowymiarowy normalny czy inny wielkowymiarowy rozkład eliptyczny

• Trudności w dokładnym oszacowaniu, zwłaszcza dla złożonych portfeli

• Wyniki oszacowań wrażliwe są na metodę estymacji

KONIEC