1PROBLEMATIKA VODE I ZATITA VODA U BOSNI I HERCEGOVINI

Prof. Dr. Hajrudin Simicic Universitet u Tuzli, Univerzitet u Zenici

Vodni resursi - jedan od temeljnih uslova za odrivirazvoj odnosno trajan drutveni i privredni razvoj nalokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou.

Sveobuhvatnim upravljanjem tj. gazdovanjemvodama treba omoguiti racionalno koritenjei razvoj svih vodnih resursa i njihovu zatitu

Zatita voda zatita od svih oblika neodrivogkoritenja i zagaivanja.

Problem vodosnabdjevanja je stavljen na prvo mjesto i u jedinstvenom dokumentu za okoli NEAP BiH(Nacionalni akcioni plan za okoli BiH)

Prioritetno je potrebno obezbjediti dovoljno kvalitetne vode za snabdjevanje stanovnitva i industrije kao i provoditi mjere zatite voda

Upravljanje vodama - na bazi rijenog sliva a prema direktivama Evropske direktive za vode

Snabdjevanje vodom i zatita voda su glavni problem okolia / ivotne sredine u veini urbanih podruja u BiH to moe biti konica budueg odrivog razvoja

Bosna i Hercegovina

povrina 51.129 km2

3,700,000 stanovnika

Stanovnitvo u Bosni and Hercegovini (2000)

FBiH RS BiH

Stanovnitvo 2,250.000 1.450.000 3.700.000

Optine 80 61 141

Povrina, km2 26.070 25.050 51.120

2Vodni resursi u BiH :

-rijeni slivovi

-prirodna jezera

-vjetake akumulacije

-podzemne vode

Oborine u BiH:

Prosjene godinje oko 1250 mm

( zapreminski oko 62 mlrd m3 )

Sve akumulacije u BiH imaju zapreminu 3,84 mlrd m3, to iznosi samo 6,2 % od srednjeggodinjeg oborinskog prihoda.

Neujednaenost oborina:

u slivu Jadranskog mora (1500-1800 mm) a u slivu Save (Dunava odnosno Crnog mora) je prosjek ispod 1100 mm godinje.

Sliv rijeke Bosne

20,4 % teritorije BiH na kome ivi 40,l2 % od ukupnog broja stanovnika

otie svega 14,1 % od ukupne koliine vode

Sliv rijeke Neretve i Trebinjice

19,8 % teritorije BiH sa 9,6 % stanovnika, otie 34,8 % od ukupne koliine vode.

3Vodosnabdjevanje - problem u gotovo svim podrujima

BiH

Evidentirani problemi u sektoru voda :

Neadekvatno snabdjevanje vodom stanovnitva i industrije

Lo kvalitet vode.Zagaena su izvorita, podzemne i povrinske vode

Sve su ea incidentna zagaivanja izvorita i pojava epidemija

Nedovoljna zatita od voda - neregulisanivodeni tokovi, poplave i havarije

Erozija povrinskog zemljita i klizita

Uzroci : nepostojanje integralnog upravljanja vodama nepostojanje strategije u upravljanju vodama nedostatak razvojnih planova i koordinacije kod vodoprivrede unitena ili oteena infrastruktura (vodovod i kanalizacija)

veliki gubici vode u sistemu vodosnabdjevanja neusaglaena zakonska regulativa sa EU kao i na nivou BiH

nepotivanje postojee zakonske regulative otpadne vode naselja i industrije se ne preiavaju vode se zagauju poljoprivrednom aktivnou i nekontrolisanim odlaganjem otpada

neracionalna potronja na svim nivoima nedostatak programa prevencije i zamjene prljavih tehnologija neadekvatna cijena vode i slaba naplata nedostatak monitoringa i informacionog sistema (baza podataka)nedostatak finansijskih sredstava

4ZATITA VODA

Stanje u zatiti voda

U periodu do prije rata otpadne vode gotovo ukupnogstanovnitva BiH ( preko 90 %) su se isputale u najblie vodotoke ili u zemljite bez bilo kakvogpreiavanja.

Pokrivenost stanovnitva sa sistemom kanalizacije jeiznosila oko 56 % dok je u urbanim naseljimasistemom kanalizacije bilo obuhvaeno oko 72 % stanovnitva.

Najgora situacija je bila u seoskim naseljima gdje jeporivenost stanovnitva odvodnjom otpadnih vodaiznosila jedva oko 10 %.

Gotovo svi kanalizacioni sistemi su gravitacionogtipa bez pumpnih stanica.

Takoe, u preko 65 % opina je prisutan problem izlivanja kanalizacije u toku poplava.

Vie od 80 km kanalizacije oteeno i trai hitnuzamjenu Oko 850 km cjevovoda zahtijeva desalinaciju i ienje

5 Nedostatak finansijskih sredstava, kadrova i opreme kod javnih komunalnih organizacija

Nedostatak strategije, planova i programa Neprovoenje mjera zatite voda-nedostatakpostrojenja za preiavanje

Neusaglaena zakonska regulativa i njeno ne- -sprovoenje

Nedostatak sredstava i povoljnih mehanizamafinansiranja

Uzroci problema :

Veina rijenih tokova u BiH je bila zagaena a nekivodotoci su bili i izvan IV klase

Posebno zagaeni Bosna i Vrbas

Nivo zagaenja (1991) je dostigao 9,4 milionaekvivalentnih stanovnika dok je broj stanovnika bio dvaputa manji ( 4,5 miliona).

Zbog isputanja nepreienih otpadnih vodastanovnitva i industrije :

Components Municipal wastewater Industrial wastewater Total wastewaterFlow m3/s 6.059 23.795 29.854Suspended matter, kg/d 144.231 674.539 818.770COD, kg/d 293.721* 594.813** 888.534BOD5, kg/d 162.458* 274.924** -Equivalent inhabitatnts 2,707.633 6,873.100 9,580.733Total N, kg/d 20.008 2.995*** 29.003***Total P, kg/d 8.392 250*** 8.642***

Glavni zagaivai voda sa svojim otpadnim vodama :

stanovnitvo

termoenergetska postrojenja

rudarstvo

prehrambena industrija

zanatstvo i manji industrijski pogoni

neuslovne deponije i divlja smetljita komunalnog i industrijskog otpada

nekontrolisano odlaganje opasnog (toksinog) otpada

erozija zemljita

6U BiH je od gradova sa preko 5000 stanovnika svega7 gradova imalo izgraene sisteme za preiavanjeotpadnih voda : Sarajevo, Trebinje, Trnovo, Ljubuki, Grude, elinac iGradaac

Instalirani kapacitet ovih postrojenja je iznosioukupno oko 700.000 ES.

Postrojenja za obradu otpadnih voda naseljaTakoe:

bilo je 122 postrojenja za obradu industrijskih voda, mada je svega oko 40 % radilo zadovoljavajue,

trenutno nijedno od njih nije u radu zbog prekidaindustrijske proizvodnje ili nedostatka opreme i sredstava,

Vea bioloka postrojenja su imali :

Petrohemijska industrija u Bosanskom Brodu,

Koksno - hemijski komplex u Lukavacu,

Industrija papira Natron u Maglaju,

Rudnici i termoelektrane i drugi vei industrijskisistemi.

Trenutno stanje preiavanja otpadnih voda u BiH

Svega nekoliko postrojenja u radu:

5 u Federaciji BiH

samo 1 u Republici Srpskoj

gotovo da ne postoji u pogonu niti jedno postrojenjeza obradu industrijskih otpadnih voda

No TreatmentPlant

CapacityPE

HydraulicLoad m3/d

System oftreatment

System ofaeration

1. Gradacac 30.000 3500-4500 Activatedsludge

Surfacemechanicalaeration

2. Srebrenik 12.000 (I)18.000 ( Fin)

3000 SBR-reactorAct. .sludge

DiffusedAeration

3. Ljubuski 5.000 ( I )10.000 (Fin)

1500 Activatedsludge

SurfaceM echanicalAeration

4. Grude 2.500 750 Activatedsludge

Ejectors

5. Trebinje 30.0 00 (I)50.000 (Fin)

2500-3000 Activatedsludge

SurfaceM echanicalaeration

6. Neum 30.000 2000 Onlymechanical

-

TOTAL 1. 109.5001. Sarajevo 600.000 - Activated

sludgeSurfaceM echanicalAeration

2. Trnovo 5.000 Activatedsludge

M amutRotorsBrushes

3. Siroki Brijeg 5.000 Activatedsludge

Ejectors

4. Bosansko Grahovo 1.650 ActivatedSludgeExtendedaeration

DiffusedAeration

TOTAL 2. 611.650TOTAL 3. 721.150

7Trenutno :

svega 2,95 % stanovnitva BiH pokrivenoobradom otpadnih voda ( oko 100.000 ES)

Rekonstrukcijom oteenih postrojenja moglobi biti ukljueno oko 19 % ukupnog stanovnitva.

Z A K L J U C I

Snabdjevanje vodom i zatita voda su glavni problem okolia / ivotne sredine u veini urbanih podruja u BiHto moe postati konica proklamovanog odrivog razvoja

Prioritetno je potrebno obezbjediti dovoljno kvalitetne vode za snabdjevanje stanovnitva i industrije kao i provoditi mjere zatite voda

Trenutno u BiH radi svega 6 postrojenja zapreiavanje komunalnih otpadnih voda ime jeobuhvaeno manje od 3 % stanovnitva

U toku je rekonstrukcija jo 5 devastiranih postrojenja

Planirana je izgradnja novih postrojenja za veegradove u BiH:

Tuzla (300.000 ES), Banja Luka (400.000 ES), Bihac (180.000), Bijeljina (80.000), Brcko District (80.000), Mostar (300.000 ).

Prema Okvirnoj Direktivi za vode EU svako naseljepreko 2.000 stanovnika e morati biti prikljueno napostrojenje za obradu otpadnih voda.

To znai:

Vie od 100 novih postrojenja samo za komunalneotpadne vode

Rekonstrukcija industrijskih kapaciteta e takoe, morati biti praena i rekonstrukcijom i izgradnjompostrojenja za industrijske otpadne vode.

Za oekivati je da ukupan teret zagaenja otpadnihvoda u bliskoj budunosti moe dostii nivo iz 1992. godine.

8PRIKAZ POSTROJENJA ZA PREIAVANJE

OTPADNIH VODA U BiH

5 u Federaciji BiH

1 u Republici Srpskoj

Trenutno su u radu postrojenja u :

Gradacu

Srebreniku

Trebinju

Ljubukom

Grudama i

Neumu ( samo mehanika obrada )

G R A D A A C ( 30.000 ES )

9

10

11

12

S R E B R E N I K (12.000 ES )

13

14

Odsjek BIOLOGIJA 2002/2003. Juni 2003.

15

T R E B I N J E (30.000 ES)

16

17

18

19

Water basin Modrac

20

Neka vode budu iste !