AKADEMIA EKONOMICZNA W POZNANIU

STATYSTYKA REiiiDNALNA: metody i źródła zasilania informacyjnego

Redaktor naukowy: Jan Paradysz

Poznań 2000

Komitet Redakcyjny

Ryszard Barczyk, Bogusław Guzik, Andrzej Korzeniowski, Edmund Kw·tys, Zbigniew Ramanow, Antoni Sobczak (sekretarz), Halina Szulee (przewodnicząca)

Recenzent

Walenty Ostasiewicz

Projekt okładki

Przemysław Grzeszczak

Redakcja i korekta

Anna Grześ

Wydanie opracowania dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych

© Copyrighl by Akademia Ekonomiczna w Poznani u Poznań 2000

ISBN 83-87152-75-7

W Y D AWNICTWO AKADEM II EKONOMICZNEJ W POZNANIU ul. Powstańców Wielkopolskich l 6, 6 l -895 Poznań, teł. (06 l) 854 3 l 54, 854 3 l 55, fax 854 3 l 59 adres do korespondencji: al. Niepodłcgłaici 10,60-967 Poznań e-maił: wae@novci l.ae.poznan.pl

ZAKŁAD GRAFICZNY AKADEMII EKONOMICZNEJ W POZNANIU ul. Towarowa 53, 6 l -896 Poznań, teJ. 854 38 05, 854 38 06

SPIS TREŚCI

Wstęp (Jan Paradysz) ...... ............................ ............ .............................................. . S

Część pierwsza BANK DANYCH LOKALNYCH I BADANIA REPREZENTACYJNE

Marek Obrębalski , Danuta Strahl, Statystyka regionalna w Banku Danych Lo-kalnych- stan i zarys koncepcji rozwoju .......................................................... 13

Jan Paradysz, Bank Danych Lokalnych jako źródło dodatkowych informacji w regionalnych badaniach reprezentacyjnych ....... ............... .. .......... ................. 28

Antoni Smoluk, Struktura próby, pomiar i preferencje .......................................... 39 Andrzej Balicki, Mirosław Szreder, Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw

w województwie gdańskim. Wyniki badania reprezentacyjnego ...................... 54 Kazimierz Latuch, Nowe regionalnie reprezentacyjne badania ankietowe gospo-

darstw domowych ....... .......................................... ............................................. 75

Część druga STATYSTYKA MAŁYCH OBSZARÓW

Jan Kordos, Jan Kubacki , Możliwości oceny rozmiarów ubóstwa dla małych obszarów (powiatów) ........................... ..... ... ......... ............................................. 89

Grażyna Dehnel, Ocena rozwoju regionu w świetle statystyki małych obszarów lOS Dorota Pekasiewicz, Krystyna Pruska, Statystyka małych obszarów a zmiana

podziału administracyjnego kraju ......... ........ ..................................................... 11 S Aleksandra Witkowska, Marek Witkowski, Sprawność ekonomiczna small biz-

nesu w świetle statystyki małych obszarów ....................................................... 124

Część trzecia INTEGRACJA BAZ DANYCH I ICH WYKORZYSTANIE

W STATYSTYCE REGIONALNEJ

Eckart Ełsner, The regional reference system ......... ........ ....................................... 135 Kazimierz Kruszka , Integracja baz danych w skali dużego miasta ....................... 144 Urszula Pużanowska, Rekonstrukcja gospodarstw domowych na podstawie do-

stępnych w gminie komputerowych baz danych ................................................ !53 Tomasz Klimanek, Baza mapy numerycznej Geo-Info jako źródło zasilania w sta-

tystyce regionalnej ............................................................................................. 165 Maria Trojanek, Kataster nieruchomości jako źródło danych w gospodarce nie-

nichemościami . ... .. .... . .. .... . . .. ..... ..... .. .. .. ....... ... ..... . .. .. ... ......... .... . .. . ..... .. . .......... .... 181

4 Spis treści

Część czwarta RYNEK PRACY I PROCESY DEMOGRAFICZNE

Elżbieta Golata , Analiza biografii zawodowej ..................... .................................. 191 Wiesława Makać, Wskaźniki bezrobocia i ich przydatność diagnostyczna ........... 213 Edyta Mazurek, Stanisława Ostasiewicz, Rynek pracy i potrzeby kadrowe Dol-

nego Śląska ...... .. .. .. ..... ..... .. ....... ...... ......... ......... . .. . ...... ....... .. .. ... .. .. ... ... ...... ... .. .. .. 224 Iwona Roeske-Siomka, Zastosowanie entropii do analizy porównawczej zbioro-

wości bezrobotnych ze względu na ich cechy demograficzno-społeczne ..... ... .. 237 Milosłav Sasek, Migration in the Northbohemian region in the 1983-1988 and

1991-1995 ................................................................... ....... .......... ................ ....... 243

Część piąta

ROZWÓJ SPOŁECZNO-EKONOMICZNY W STATYSTYCE REGIONALNEJ

Tadeusz Borys, Mierniki ekorozwoju na poziomie lokalnym ........ ........................ 257 Teresa Slaby, Wskaźniki społeczne jako źródło danych w statystyce regionalnej. . 271 Kazimierz Zając, Michał Woźniak, Analiza procesów rozwoju gospodarczego

w ujęciu regionalnym ......................................................................................... 289 Alina Baran, Kilka uwag na temat rozwoju demograficznego i jego skutków dla

systemu edukacji ............. ................................................. .. ................................ 297 Piotr Błażczak , Idzi Siatkowski, Feliks Wysocki, Zróżnicowanie przestrzenne

poziomu rozwoju rolnictwa w województwie poznańskim ............................... 305

Część szósta STATYSTYKA REGIONALNA W SŁUŻBIE BIZNESU

Małgorzata Rószkiewicz, Wymagania stawiane statystyce regionalnej w bada-niach segmentacji rynku dla potrzeb marketingu przedsiębiorstw ... ................. 323

Marek Obrębalski , Marek Walesiak, Zastosowanie metod klasyfikacji w wy-borze rynków testowych w Polsce .. .... .. ... .. .. .. ... .. . . .... .. . ............ ..... ......... ....... ..... 332

Dorota Appenzeller, Upadłość przedsiębiorstw w Polsce i jej regionalne zróżni-cowanie .............................................................................................................. 341

Jolanta Roszczenko, Statystyka regionalna cen detalicznych ................................ 355

Literatura ................................ .. ... ................. ... ......................................................... 367

Indeks osobowy ....................................................................................................... 379

Indeks rzeczowy ....... ................................................................................................ 381

Uczestnicy konferencji .......... ................................................................................... 384

Marek Obrębalski Marek Walesiak

ZASTOSOWANIE METOD KLASYFIKACJI " W WYBORZE RYNKOW TESTOWYCH

W POLSCE

Abstract

Methods of classification are used by many rcsearchers to solve thc problem of identyfying rcla­tively homogenous markets for purposes of produet testing. This application form of classifica­tion methods was proposed in the work of Green, Frank and Robinson (1967). Segal and Johar ( 1992) used t his survey methodology to identify relatively homogenous groups o f American cities for purposes o f produet testing. Using methods o f classification, Day and Heeeler ( 1971) selected a sample of department storcs in a certai n American city for purposes of produet testing.

ldentification of relatively homogenous test markets is particularly important as i t enables re­searchers to significantly reduce the costs of such an enterprise (results from one test market can be generalised for other marketsof the same homogenous class); i t also makes i t possible to obtain representative opinions of consumers.

The paper presents one application o f classification methods to identify relatively homogenous groups of consumer goods marketsin Poland for purposes of produet testing. Typicially, i t is cities that are selected as marketsfor eonsurner goods but owing to Jack of suitable data it is voivodships that were actually selected. Each market under analysis was characterised using 4 groups of vari­abies describing the folloowing aspects: demographic variation. the purchasing power of a popula­tion, distribulion channels, and the availability of advertising media.

Keywords: classification, test markets.

l. Wstęp

Przed wprowadzeniem określonych produktów na dany rynek krajowy, stoso­wane jest często ich rynkowe testowanie. Podstawowym celem testowania jest (por. np. M. N. Segal i J. S. Johar, 1992; P. Kotler, 1994, s. 317): sprawdzenie produktu w rzeczywistych sytuacjach rynkowych; wst((pne testowanie alterna­tywnych programów marketingowych przygotowanych dla określonego pro­duktu, między innymi: strategii reklamy, dystrybucji, cen, opakowania oraz rozmiarów budżetu promocji; poznanie reakcji konsumentów i handlowców na użytkowanie i sprzedaż produktu; wykrycie wad produktu; opracowanie bardziej wiarygodnych prognoz przyszłej sprzedaży.

Dobry test marketingowy może być zatem bogatym źródłem informacji o po­tencjalnym sukcesie produktu oraz programie marketingowym. Większość no-

Zastosowanie metod klasyfikacji w wyborle rynków testowych w Polsce 333

wych produktów spotyka się z trudnościami na rynku, testowanie marketingowe dostarcza więc niezbędnego zabezpieczenia przed niepowodzeniem produktu.

Mimo niewątpliwych korzyści wynikających ze stosowania testowania rynku można wskazać sytuacje, gdy są one niekorzystne dla firmy (por. np. P. Kotler, 1994, s. 317): testy marketingowe powodują spowolnienie tempa wprowadzania innowacji na rynku; agresywni konkurenci podejmują kroki zmierzające do niszczenia rynków próbnych, co powoduje, że wyniki badań stają się mniej wia­rygodne; testy marketingowe powodują ujawnienie planów konkurentom.

Potencjalne korzyści stosowania testów marketingowych są znaczące, lecz wskazać należy, iż kompleksowe testy są przedsięwzięciami niezwykle kosz­townymi. Przeciętny koszt standardowego testu marketingowego na rynku ame­rykańskim waha się w przedziale od l do 3 mln USD (por. P . Kotler, 1994, s. 317; M. N. Segal, J. S. Johar, 1992, s . 21). W związku z tym kwestią podej­mowaną zarówno w sferze teoretycznej , jak i praktycznej jest efektywność te­stowania rynkowego nowego produktu w warunkach zbliżonych do rzeczywi­stych. Wiele współczesnych firm skłania się ku szybszym i tańszym symulacyj­nym metodom testowania. Metody te jednak nie umożliwiają uzyskania warun­ków substytutu realnego rynku.

Aspektem o szczególnym znaczeniu w wyborze rynków testowych jest: określenie liczby rynków w badanej próbie oraz wybór konkretnych 1ynków, czyli określenie odpowiednich miejsc testowania produktu.

Podstawowym celem opracowania jest zaproponowanie oraz empiryczna im­plementacja metod klasyfikacji dla wyodrębnienia rynków testowych w wa­runkach polskich. W wyniku zastosowania tej metodologii identyfikuje się rynki o reprezentatywnych cechach demograficznych, handlu detalicznego i hurtowe­go oraz odnośnie do mediów.

Metody klasyfikacji wykorzystywane są przez wielu badaczy w rozwią­

zywaniu problemu identyfikacji relatywnie jednorodnych rynków dla celów testowania produktów. Ta forma wykorzystania metod klasyfikacji została za­proponowana w pracy Greena, Franka i Robinsona (1967). Segal i Johar (1992) wykorzystali tę metodologię badawczą do identyfikacji relatywnie jednorodnych grup miast amerykai1skich dla celów testowania produktów. Day i Heeler (1971) wyselekcjonowali, z użyciem metod klasyfikacji, próbę domów towarowych w pewnym mieście ame1ykańskim dla celów testowania produktu.

2. Wybór rynku testowego -doświadczenia amerykańskie 1

Najbardziej populamym w USA podejściem, stosowanym od wielu lat, jest od­niesienie stanu określonego obszaru do przeciętnych wartości przyjętych cech

1 Punkt ten opracowano na podstawie pracy Segala i Johara ( 1992, s. 22-24).

334 Marek Obrębalski, Marek Walesiak

dla kraju. Przykładowo, nowojorskie towarzystwo Dancer Fitzgerald Sample Inc. (DFS) opracowało listę 46 najlepszych rynków, które pod względem demo­graficznym odpowiadają przeciętnemu obrazowi USA. Times Publishing Com­pany natomiast opublikowało listę najczęściej wykorzystywanych rynków te­stowych, które wybrane i ocenione zostały na podstawie cech demograficznych, mediów, sprzedaży detalicznej oraz innych zmiennych. W publikacji tej wska­zano na trzy najbardziej odpowiednie rynki, a mianowicie: Erie (Pensylwania), Fort Wayne (Indiana) i Tucson (Arizona). Z kolei inna organizacja prowadząca badania marketingowe (Behavior Scan) przedstawiła 8 miast najbardziej odpo­wiadających średnim krajowym odnośnie do wielkości miasta, dochodów oraz wieku głowy gospodarstwa domowego. Organizacja ta podjęła przy tym próbę poznania nawyków (przyzwyczajeń) "przeciętnego" konsumenta w kontrolowa­nych miejscach.

Należy zauważyć, że poszczególne rynki mogą odzwierciedlać charaktery­styczne cechy globalnego rynku krajowego lepiej niż inne. Na takich przesłan­kach DFS, Behavior Scan oraz wielu badaczy opiera swoją selekcję rynków testowych. Na rynku nie występuje jednak "przeciętny konsument" mogący być punktem odniesienia przy formułowaniu programów i kierunków działania

przedsiębiorstwa. Społeczeństwa poszczególnych krajów nie są jednolite. Po­znanie różnic dostarcza badaczom marketingowym wartościowych informacji o konsumentach. Wybór rynków dla marketingowego testowania jest podsta­wowym przedsięwzięciem, szczególnie w przypadkach, gdy prowadzone mają być wiarygodne porównania między rynkami. Instytucje zainteresowane oceną efektywności poszczególnych programów marketingowych stosują często stra­tegię "rynku dopasowanego". W takim przypadku wybiera się dwa lub więcej rynków ze względu na ich podobieństwo pod względem kilku charakterystyk rynku. Oczywiście większa liczba wybranych rynków pozwoli na bardziej wia­rygodne wyniki, a co za tym idzie- większa liczba wariantów rynkowych może być poddana testowaniu.

3. Opis projektu

Zazwyczaj jako rynki sprzedaży artykułów konsumpcyjnych przyjmuje się mia­sta, jednak, ze względu na brak odpowiednich danych, przedmiotem badania będą województwa. Każdy analizowany rynek scharakteryzowano za pomocą 4 grup zmiennych, tj. :

a) demograficznych: X1 -liczba ludności w tys., x2- kobiety na l 00 mężczyzn, X3 - mediana wieku ludności ,

X4 - udział pracujących w usługach rynkowych (w%) - sekcje EKD: G, H, l, J i K,

lab. 1. uoserwac1e dotyczące 1 t zm1enn en o piSUJ ącycll 4~ WOJeWOdZtW ł'OJSKI

Lp. Województwo x. x2 x3 x4 X s x6 x, X s x9 X,o x., Xl2 X u X14 X,s x.6 Xl1 l warszawskie 2415,1 113,2 39,1 42,8 4,1 1130,61 925,7 15,6 88.4 32854,5 36267,2 31881 2012697 4022 539964 726 307,4

2 bialskopodlaskie 309,3 102,0 33,2 15,1 11,9 737,74 91,7 4,0 37,7 988,4 169,0 2304 48891 212 95493 68 5,9

3 białostockie 701,2 105,0 34,6 22,2 11,7 783,76 223,8 7,3 63,7 3629,0 1602,0 6435 334153 787 296210 160 46,9 4 bielskie 921,5 105,4 33,5 23,6 9,6 808,03 285,4 6,0 48,3 5683,3 1080,1 9886 281060 2372 137076 218 23,8

5 bydgoskie 1133,8 105,7 33,5 26,6 16,7 799,85 355,6 5,7 65,1 5886,7 1571,5 11908 397951 1104 169971 315 71,0

6 chełmskie 249,7 104,7 33,8 17,7 13,1 747,59 80,0 4,9 44,2 778,8 77,5 2456 27261 356 79033 60 8,2 7 ciechanowskie 436,6 102,2 32,7 14,7 19,0 713,42 132,4 3,5 39,8 1396,9 167,1 4489 71837 329 247028 92 12,6 8 częstochowskie 781,5 104,5 35,6 20,0 12,1 741,11 256,4 5,7 52,9 3521,9 1438,2 8145 204703 1270 164527 179 21,5

9 elbląskie 492,8 103,4 31,9 24,9 23,4 801,99 156,6 4,7 62,7 2099,4 251,2 4564 98164 741 63117 124 25,0

10 gdańskie 1460,7 105,3 33,7 35,3 10,6 872,68 489,4 9,2 75,4 8683,1 2536,5 14770 554713 3762 131540 380 139,0 Ił gorzowskie 512,1 103,3 32,8 28,0 17,0 756,74 163,8 5,1 63,1 2349,3 595,2 5447 136590 908 80439 128 15,6 12 jeleniogórskie 524,4 106,5 35,4 27,1 18,2 827,25 168,9 5.3 66,9 2846,3 200,5 6179 72889 1652 62580 129 32,7 13 kaliskie 722,9 105,2 33,1 19,2 14,9 732,74 208,5 4,3 46,9 3360,8 1307,6 6951 256345 589 160564 174 31,7 14 katowickie 3918,4 105,3 35,3 27,7 8,4 1060,62 1426,8 5,9 86,6 21289,6 10018,3 42838 1182327 6724 622449 1065 209,7 15 kieleckie 1135,4 104,1 35,1 17,8 15,2 770,01 356,9 5,7 48,2 5100,7 1640,3 12105 353030 1617 424814 232 61,4 16 konińskie 480,2 103,3 32,4 16,4 17,3 886,83 144,2 3,4 42,1 1997,9 602,9 5386 143899 708 190717 III 26,0 17 koszalińskie 524,0 104,0 33,1 29,8 24,7 746,11 168,2 6,3 63,9 2586,4 589,4 6208 204500 2274 65190 129 17,8 18 krakowskie 1239,7 109,0 35,4 28,9 6,1 880,70 404,5 12,2 68,2 7223,2 3580,7 14266 387362 2085 171766 319 83,8 19 krośnieńskie 508,4 103,8 31,8 15,2 14.9 746,55 137,5 5,2 35,1 1920,9 293,1 5307 66502 694 33691 89 8,7 20 legnickie 524,5 104,0 33,4 24,2 16,9 1010,90 170,1 4,8 70,9 2612,0 614,7 4910 86139 995 84894 136 38,9 21 leszczyńskie 397,9 104,2 32,2 21,4 12,0 723,67 113,9 3,9 48,5 2091,0 408,9 4286 111478 1275 95911 101 18,1 22 lubelskie 1027,5 107,4 34,3 20,0 11,7 839,06 335,0 9,1 59,7 5283,7 2698,3 9918 283991 1241 331140 240 98,4 23 łomżyńskie 353,6 99,8 32,0 12,7 14,3 750,75 99,2 3,8 42,2 1102,6 246.3 2888 64892 340 142540 69 13,0 24 łódzkie 1111 ,2 115,8 39,6 30,0 16,2 804,03 455,2 8,7 92,9 9063,5 2803,9 11445 321656 1107 286939 351 108,4 25 nowosądeckie 738,2 102,5 29,6 16,9 12,8 699,23 188,5 4,5 35,6 2704,9 301,4 7356 108199 2320 117950 119 15,5

c1§_ c<>1sztyń~kie 774,0 104,1 32,0 27,2 23,6 775,28 243,0 6,7 60,2 3501,3 1123,0 8414 226854 1080 120620 182 52,5

cd. tab. l.

Lp. Województwo XI x2 XJ x4 X s x6 x, X s X g X to X u xl2 xlJ Xt4 X ts Xt6 x11 , 27 opolskie 1024,7 104,7 33,9 23,1 12,9 825,16 320,7 5,2 53.4 4682,2 1223,8 8808 326063 1939 69613 245 38,9

28 ostrołęckie 409,9 100,2 31,3 15.4 17.0 805,12 116,1 3.4 36,1 1501,2 299,7 4345 46733 551 298161 75 9,0

29 pilskie 495,6 102,3 31,6 21,8 17,4 745,29 147,6 4,2 56,5 1977,2 399,2 5064 129865 601 103013 127 27,0

30 l piotrkowskie 643,5 104,4 34,7 15,7 16,8 834,12 208,9 3,9 50,6 3052,8 214,8 6465 102186 948 315657 152 19,4

31 [płockie 521,6 104,6 34,4 18,3 16,6 884,86 164,1 4,1 49,8 2330,0 525,8 5233 103249 531 239731 123 37.4 32 [poznańskie 1357.4 107,9 34,2 31,3 6,2 873,44 438,4 9,7 70,8 9287,2 6275,3 15474 700250 l 186 260093 384 125.4

33 [przemyskie 415.4 l D-ł.6 31,9 16,6 14,2 731,31 l 11,2 4,8 39,6 1421,4 141,2 3677 73822 437 55239 78 10,3

34 radomskie 764,1 103.6 33,3 15,2 17,2 745,89 237,2 4,9 47,9 2484,6 462,3 7855 212573 738 503091 153 53,5

35 rzeszowskie 748.9 104,7 31,5 17,6 14,6 784,30 202,8 6.8 42,0 2711,8 1895,6 7546 308164 937 138262 133 20,7

36 siedleckie 661,9 101.4 32,8 14,7 10,7 739,67 197,7 3,7 32,6 2092.4 450,1 5670 71297 617 421311 133 16,5

37 sieradzkie 412,8 103,2 34.5 14,6 12.7 717,50 125,7 4,1 39.7 1853,5 328,8 4198 113789 555 133819 93 5.1 38 skierniewickie 424,1 104,5 35,1 18.8 10,7 749.94 137,7 4,0 48.2 2838,2 499.4 4052 86252 503 217265 105 25,6

39 słupskie 427,1 102,6 31,5 25,5 25,7 711,74 130,0 5,3 55,2 1460,9 146.2 5141 98369 1044 33878 94 22.0 40 suwalskie 487,4 100,8 31,0 20,5 24,6 732,59 145,2 5.1 56,8 2104,8 291,5 4496 83088 792 162744 104 16,1

41 szczecińskie 993,1 104,2 34,6 34,9 13,1 879,66 336,9 7,5 76,2 714-l,5 1795.4 11487 142698 2876 204137 264 62,4

42 tamobrzeskie 610,0 102.0 33,2 12,5 13,9 805,20 167,2 4,7 40,6 3526,4 218,8 5545 74103 793 164873 124 27,0

43 tarnowskie 696,7 103,0 31,0 16,0 12,4 773,91 185.0 5,0 35,8 2582.4 629.9 6341 133802 859 229847 130 13,7

44 toruóskie 672,5 106,9 32,8 23.8 18,6 758,08 214,3 5,7 63,2 2909.8 1216,4 7131 226723 1195 204892 160 66.4

45 wałbrzyskie 737,5 107,6 36,3 25,9 21,7 778,23 253.6 4,6 74,1 3463,9 575,7 7337 143627 715 46095 196 38,1

46 włocławskie 435,0 105,1 33,4 18,2 21.5 748.72 138,0 3.8 47,6 1429,8 521,2 4592 75048 444 108230 103 17,0

47 wrocławskie l 137.3 107,8 36,1 30,3 9,8 843,88 377,6 10,6 73,9 6327,8 2986,1 10869 539138 1198 248439 297 51,5

48 zamojskie 492,1 103.0 34,3 12,3 12,4 718,15 147,9 3,9 31,5 2039,9 132,6 5232 91532 417 124054 99 l 1,6

49 zielonogórskie 676,1 105,0 33,1 29,8 15,3 742.41 216.1 5,6 62,0 3461,9 486,4 8263 203858 840 218162 173 37,0

Źródło: Rocznik Statysryczny Województw 1996 i 1997 (GUS ( 1998b)).

Zastosowanie metod klasyfikacji w wyborze rynków testowych w Polsce 337

X5 - stopa bezrobocia rejestrowanego (w%), x6- przeciętne miesięczne wynagrodzenie bmtto (w zł), x7- liczba gospodarstw domowych w tys., X8 - ludność z wykształceniem wyższym (w % ludności w wieku 15 lat i wię­cej), x9- odsetek ludności miejskiej w%;

b) określających zdo lność nabywczą ludności:

X10 - sprzedaż detaliczna towarów (w mln zł), X11 -sprzedaż hurtowa towarów w przedsiębiorstwach handlowych (w m ln zł);

c) kanały dystrybucji : xl 2 - liczba sklepów, X13 - powierzchnia składowa zamkniętych magazynów handlowych (w m2

),

xl4- liczba placówek gastronomicznych, X15 - powierzchnia sprzedażowa targowisk stałych (w m2

);

d) dostępność środków reklamy: xl ó - abonenci telewizyjni (w tys.), X17 - abonenci telewizji kablowej (w tys.). Dane statystyczne dla 49 województw opisanych 17 zmiennymi zawiera tabela l.

4. Zastosowanie metod klasyfikacji w wyborze rynków testowych dla produktów konsumpcyjnych

Ze względu na pewne szczególne własności Qednoznaczna kwalifikacja obiek­tów do grup, efektywne przetwarzanie dużych zbiorów) bardzo często spośród metod klasyfikacji stosuje się metodę k-średnich, która należy do gmpy metod optymalizacji iteracyjnej . Punktem wyjścia metod optymalizacji iteracyjnej jest wstępny podział zbioru obiektów na k klas, otrzymany np . przy użyciu dowolnej metody klasyfikacji lub ustalony losowo. Metody optymalizacji iteracyjnej działają według następującego schematu (por. M. S. Aldenderfer i R. K. Blash­fie ld, 1984, s. 45):

a. dla każdej klasy wstępnego podziału oblicza się środki ciężkości oraz od­ległości każdego obiektu od środków ciężkości tych klas,

b. zmienia się przyporządkowanie obiektów do klas o najbliższym środku ciężkości,

c. oblicza się nowe środki ciężkości dla każdej klasy, d. powtarza się kroki b. i c. do chwili, gdy nie nastąpią przesunięcia obiektów

między klasami . Po każdej iteracji oblicza się wartość funkcji- kryterium jakości klasyfikacji.

Do wyodrębnienia klas z badanej zbiorowości można zastosować metod<( naj­bliższej odległości od środka ciężkości (ang. nearest centroid sorting) (zob.

338 Marek Obrębalski, Marek Walesiak

Anderberg, 1973). Metoda k-średnich zaimplementowana jest w pakiecie staty­stycznym SPSS Base™ ver. 7.5.1 for Windows 95.

W rezultacie zastosowania metody k-średnich otrzymano podział rynków na 7 klas (w nawiasach przy każdym województwie podano jego odległość od środka ciężkości klasy) : Klasa L Województwo warszawskie (0,00); Klasa II. Województwa: gdańskie (2,092), krakowskie (l ,594), poznańskie

(1,775), szczecińskie (2,210), wrocławskie (1,635); Klasa III . Województwa: białostockie (l ,286), bielskie (l ,891 ), bydgoskie (1 ,904), częstochowskie (l ,423), kieleckie (I ,845), lubelskie (2,207), opolskie (l ,757), piotrkowskie (l, 725), płockie (l ,928), radomskie (2,450), zielonogór­skie (1,756); Klasa IV. Województwo katowickie (0,00); Klasa V. Województwo łódzkie (0,00); Klasa VI. Województwa: elbląskie (l ,O l 0), gorzowskie (l, 193), jeleniogórskie (l ,786), koszalińskie (l ,541 ), legnickie (2,779), olsztyńskie (l ,268), słupskie

(1,839), suwalskie (2,225), toruńskie (1 ,644), wałbrzyskie (2,354); Klasa VII . Województwa: bialskopodlaskie (l ,216), chełmskie (l ,405), ciecha­nowskie (l ,408), kaliskie (l ,3 72), konińskie (l, 725), krośnieńskie (l ,218), lesz­czyńskie (1,374), łomżyńskie (1,466), nowosądeckie (2,368), ostrołęckie

(1,911), pilskie (1,614), przemyskie (1 ,139), rzeszowskie (1,689), siedleckie (2,345), sieradzkie (1,238), skierniewickie (1,808), tarnobrzeskie (1,090), tar­nowskie (l ,292), włocławskie (l ,833), zamojskie (I ,437).

W celu ułatwienia interpretacji otrzymanych wyników dotyczących wydzie­lonych klas wyznaczono ich środki ciężkości (średnie arytmetyczne z wartości poszczególnych zmiennych). Wyniki obliczeń zaprezentowano w tabeli 2. Gra­ficzne rezultaty podziału rynków na 7 klas przedstawia rys . l.

Klasy jednoelementowe (l , 4 i 5) obejmują obiekty nietypowe (wojewódz­two warszawskie, katowickie i łódzkie) .

Do klasy drugiej trafiły województwa, których stolicami są duże miasta Pol­ski (Gdańsk, Kraków, Poznań, Szczecin, Wrocław) .

W klasie trzeciej znalazły się województwa o rozwiniętej funkcji przemy­słowej związane administracyjnie z innymi dużymi ośrodkami miejskimi.

Województwa klasy szóstej charakteryzuje najwyższa stopa bezrobocia oraz najmniejsza powierzchnia sprzedażowa targowisk stałych. Województwa tej kla­sy dla większości zmiennych mają korzystniejsze wartości niż województwa klasy siódmej, ale mniej korzystne od województw klas pozostałych . W struktu­rach funkcjonalnych tych województw znacząca jest rola turystyki i wypo­czynku.

W klasie siódmej znajdują się województwa o prawie wszystkich charaktery­stykach najniższych w Polsce (poza bezrobociem i powierzchnią sprzedażową

Zasrasowanie merod klasyfikacji w wyborze rynków resrowych w Polsce 339

D klasa l , 4 i 5

§ klasa 2 - klasa 6

- klasa 3 m klasa 7

Rys. l. Graficzne rezultaty podziału rynków na 7 klas

targowisk stałych). Są to w większości województwa o typowo rolniczym cha­rakterze.

Ostatecznie rynkami testowymi powinny być w Polsce województwa z klas jednoelementowych oraz te województwa z klas wieloelementowych, których odległość od środka ciężkości danej klasy jest najmniejsza. Lista rynków testo­wych jest więc następująca :

340 Marek Obrębalski, Marek Walesiak

l. województwo warszawskie, 2. województwo krakowskie, 3. województwo białostockie, 4. województwo katowickie, 5. województwo łódzkie, 6. województwo elbląskie, 7. województwo tarnobrzeskie.

Tab. 2. Środki ciężkości wyodrębnionych klas

Numer Klasa zmiennej l 2 3 4 s 6 7

l 2415,10 1237,64 848,26 3918,40 1111,20 567,63 499.96 2 113,20 106,84 104,95 105,30 115.80 104,32 103,09

3 39,10 34,80 34,18 35,30 39,60 33,02 32.57 4 42,80 32,14 21,12 27,70 30,00 25,69 16,39

5 4,10 9,16 14,16 8,40 16,20 21,44 14,39

6 1130,61 870,07 797,66 1060,62 804,03 789,89 752,88

7 925,70 409,36 269,10 1426,80 455,20 181,37 143,64

8 15.60 9,84 5,75 5,90 8,70 5,36 4,30

9 88,40 72,90 54,69 86,60 92,90 63,70 41,12

lO 32854,50 7733,16 4101,53 21289,60 9063,50 2593,41 2015,82 l l 36267,20 3434,80 l 176,68 10018,30 2803,90 560,38 454,52

12 31881,00 13373,20 8638,27 42838,00 l 1445,00 5982,70 4884,25 13 2012697,00 464832,20 254801,55 1182327.00 321656,00 137694,30 105185,55

14 4022,00 2221,40 1217,00 6724,00 1107,00 1139,60 676,85 15 539964,00 203195,00 260908,36 622449,00 286939,00 92444,90 157850,05 16 726,00 328,80 199,09 1065,00 351,00 138,20 104,15 17 307,40 92,42 46,29 209,70 108,40 32,51 16,16

5. Wnioski ko1icowe

Podstawowym rezultatem opracowania jest zastosowanie metody k-śrcdnich dla wyodrębnienia rynków testowych w warunkach polskich. Każdy analizowany rynek scharakteryzowano za pomocą 4 grup zmiennych, tj. demograficznych, określających zdolność nabywczą ludności , kanały dystrybucji oraz dostępność środków reklamy. W wyniku zastosowania przyjętej metodologii wyodrębniono 7 rynków testowych w Polsce.

Identyfikacja relatywnie jednorodnych rynków testowych pozwala znacznie ograniczyć koszty testowania rynkowego produktów (wyniki z jednego rynku testowego mogą być bowiem uogólnione na inne rynki testowe z tej samej klasy jednorodnej), a także umożliwia uzyskanie reprezentatywnej opinii konsumen­tów.

LITERATURA

Abell D., (1980) Defining the Business: the Starting Point of Strategie P lanning, Engle­wood Cliffs, New York.

Aldenderfer M . S., Błashfield R. K., ( 1984) Cłuster Analysis, Sage, Beverly Hi lis.

Ałtman E. 1., (l 993) Corporate Financial Distress and Bankruprcy. A Compiet e Guide to Predicting & Avoiding Disrress and Profiting from Bankruprcy, John Wi ley & Sons, New York.

An 01•erview of Envirownenra/ lndicators: Stare of the art and perspectives (1994), UNEP, June, Environmental Assessment Technical Reports.

Anderberg M. R., (1973) Cluster Analysisfor Applications, New York, San Francisco, London, Academic Press.

Andersen E. B., (1990) The Statistical Ana/ysis of Categorical Data, Springer-Verlag, Berlin.

Andersen E. B., (l 997) lntroduction to t he Staristical Analysis of Categorical Data, Springer-Verlag, Berlin.

Archibugi F., (1996) Program lndicators. Their Role and Use in the Integrated Social or Community Programming, "Social Indicators Research" nr 39.

Argenti J., (1976) Corporate Collapse. T/ze Causes and Symptoms, McGraw-Hilł, Lon­don.

Balicki A., Szreder M., (l 996) The Usefulness of Business Registers in Sample Surveys in Polmul, ed. by Z. Wiśniewski, The Adjustment of Polish Companies to lhe Market Economy, Nichałas Copernicus University Publ., Toruń.

Baran A., ( 1998) Edukacja [w:] Zró:=nicowanie warunków życia ludności w Polsce w 1997 r., GUS. Warszawa.

Bartal K.M ., Martin D.C., ( 1994) Management. (sec. ed.), McGraw-Hilł, Inc.

Bedna rski L., (1994) Analizafinansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa.

Begg D., Fisher S., Dornbusch R., (1993) Ekonomia, PWE, Warszawa.

Benett P. D., (1988) Marketing, McGraw-Hilł Book Co., New York.

Blażczak P., Lira J ., Wagner W., (1995) Zastosowanie >vvektora medianowego do oce­ny injrastrukt111y jed11ostek przesrrzen11ych, "Wiadomości Statystyczne", 15-18.

Bol es ławski L., (1997) Prognoza gospodarstw domowych 1996-2020, ,.Studia i Analizy Statystyczne", GUS -Departament Badań Demograficznych, Warszawa.

Borowski S., ( 1976-red.) Analiza kohortowa i jej ::.astosowanie, PWN. Warszawa.

Borys T ., ( 1997-red.) Opracoll'anie systemu wskaźników oceny efektywności wdrażania koncepcji ekoro::.woju, MOŚ, ZniL, Warszawa.

368 Literatura

Brach a C., ( 1991) Kilka uwag praktycznych o losowaniu jednostek pienvsz.ego stopnia, "Wiadomości Statystyczne" R. XXXVI, nr 7(362}, Warszawa.

Bracha C., ( 1994) Metodologiczne aspekty badania maZvch obs::arów, Seria "Z prac Zakładu Badar1 Statystyczno-Ekonomicznych", GUS, Warszawa.

Bracha C., ( 1996) Schemat losowania próby do Mikrospisu 1995 r., "Wiadomości Sta­tystyczne" R. XLI, nr 3(4 18), Warszawa.

Bracha C., (1996a) Teoretyczne podstawy metody reprezentacyjnej, PWN, Warszawa.

Bracha C., ( 1998) Meroda reprezenTacyjna 1v badaniu opinii publicznej i markeringu, EFEKT, Warszawa.

Bracha C., (1998a) Schemat losowania próby i merody estymac.ji w badaniu "Stan zdrowia ludności", "Wiadomości Statystyczne" R. XLIII, nr 3(442), Warszawa.

Bracha Cz., (1994) Metodologiczne aspekty badania małych obszarów, ZBSE GUS, z. 43, Warszawa.

Brackstone G. J., (1987) Small Area Data: Policy lssues and Teclmical Clzalenges, [w:] Small Area Statistics. An lnrernational Symposium, red. Płatek R., Rao J. N. K., Sarndal C. E., Singh M. P., John Wilcy & Sons, New York, Chichester, Brisbane, Toronto, Singapore.

Bułgaria, ( 1996) The De1•elopment oj t he SM Es in Bulgaria, In forma Intelłect, Sofia.

Chmiel J., (1997) Małe i .~rednie p17edsiębiorstwa a rozwój regionów. Studia i Prace, ZBS-E GUS, z. 243.

Choudhry G.H., Rao J. N. K., (1992) Evaluation oj Smal/ Area Estimators and Empi­rical Study, referat na Międzynarodową Konferencję Naukową, "Smali Area Statisti­cs and Survey Dcsigns", GUS, Warszawa 30 września- 3 października 1992.

Church J., (1993) Comments. Sratistics in Transirion. December.

Citro C. F., Cohen M. L., Kałton G. and Kirsten K., ( 1997) Small-Area Estimates oj School-Age Chi/dren in Poverty, Commitlee on Statistics, National Research Coun­cil, Washington D.C.

Citro C.F., Michael R. T. Eds., ( 1995) Measuring Poverty. A new Approach, National Academy Press. Washington. D.C.

Day G. S., Heełcr R. M., ( 1971) Using Cłuster Analysis to lmprove Marketing E.xperi­ments, "Journal of Marketing Research" August, Vol. 8.

Dąbrowski Z., Pużanowska U., ( 1997) Zintegrowane ba:::y danych jako źródło infonna­cji statystycznej o regionie, [w:] Statystyka regionalna. Sondaż i integracja baz da­nych, red. J. Paradysz, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań.

Dehneł G., ( 1997a) Szacowanie warian(.ji estymalora w statystyce małych obszarów [w:] Prace z zakresu statystyki i demografii, red. J. Paradysz, ZN seria I, z. 251, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Dol W., ( 1991) Smal/ Area Estimarion. A Synthesis Between Sampling Theory and Eco­nometrics, Wolters Noordnoff Groningen.

Domański Cz., Pruska K., ( 1996) Reprezentatywnm'ć próby li' sta()'styce malych obsza­rów, "Wiadomości Statystyczne" nr 5.

Literatura 369

Dornań ski Cz., Pruska K ., ( 1997) Metoda symulacyjna zwiększania rozmiaru próby dla małego obszaru [w:] Statystyka regionalna. Sonda= i integracja baz danych, red. J. Paradysz, Materiaty z konferencji: Baranowo 25-27.09.1996, Urząd Staty­styczny w Poznaniu, Poznań.

Dornański S. R., ( 1993) Kapitałludzki i wzrost gospodarczy, PWN, Warszawa.

Dornańs ki T ., (1991) Tworzenie i roz}1·ój małego przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa.

Drew J. D., Singh M. P. and Choudhry G. H., (1982) Evaluation oJ Smali Area Esti-mation Techniques for the Canadian Labaur Force Survey, Survey Methodology, vol. 8.

Drzewiecki T., Puk A., ( 1998) Wykorzystanie programu Geo-lnfo w badaniach marke­tingowych, praca magisterska w Katedrze Statystyki pod kier. 1. Paradysza, Akade­mia Ekonomiczna, Poznat'l.

Duliniec E ., (1995) Badania marketingowe w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa.

Dunne P., Hughes A., (1994) Age, Size, Growth and Survival: UK companies in the 1980s, ,.The Journal of Industrial Economics" vol. XLII.

Durlik J ., (1994) Orientacje rozwojowe maz)1Ch i średnich przedsiębiorstw, .,Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw" nr 6.

Education at Glance OECD lndicators 1998, ( 1998) OECD, Patyż.

Eisner E., ( 1990) The Statisticallnfonnation Systemasan Instrument oj Regional Rese­arch, International Association for Official Statistics l Standing Committee on Re­gional and Urban Statistics ,.17'h Conference on Regional and Urban Statistics" Du­isburg, Conference Documents.

Eisner E., Kop p N., ( 1991) Das Regionale Bezugssystem des Statistischen Landesamtes Berlin; Beric/11 iiber "Neue Wege raumbezogener Statistik" im Band 20 der Schri­ftenreihe Forum der Bundesstatistik, herausgegeben vom Statistischen Bundesamt, Wiesbaden.

Etel L., ( 1998) Reforma systemu opodatkowania 11iemchomości w Polsce, Białystok .

EU, ( 1997) "Agenda 2000: Conclusions o f the EU-Commission Concerning the Appli­cations of the Countries of Central and Eastern Europe for Membership to the Euro­pean Union", "Dispatch from Berlin" No. 16, October.

Evans S. D., ( 1989) The Relationship between Firm Growth, S i ze, and Age: Estimates for 1000 Manujacwri11g lndllstries, "The Journal of Industrial Economics" vol. XXXV.

Frank J ., ( 1989) U11rave/ling t he Riddle o f t he lnformal Sector: a Survey, Momeo.

Franz A., ( 1993) Some thoughts on systems oJ regional accounts, "Statistical Journal o f the United Nations ECE lO".

Frątczak E., ( 1989) Droga życiowa (biografia rodzinna. zawodowa i migracyjna), Główny Urząd Statystyczny, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa.

Frątczak E., ( 1997) Analiza historii zdarze1i- elemenry teorii, wybrane przykłady zasto­SOWQ/i: wykorzystaniem pakietu TDA, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.

Garba rski L., Rutkowski 1., Wrzosek W., (1992) Marketing, PWE, Warszawa.

370 Literarura

Gaździcki J., ( 1995) Systemy katastralne, Warszawa-Wrocław.

Ghosh M. and Rao J. N. K., (1994) Small Area Estimation: An Appraisal, "Statistical Science" Vol. 9, No. l.

Gnedenko B. V., ( 1976) The The01y oj Probabili ty, Mir Publishers, Moscow.

Golata E., ( 1996), Statystyka małych obszarów w analizie 1yn/...-z1 pracy, "Wiadomości Statystyczne" nr 3.

Gospodarstwa domowe. wybrane elementy warunków życia ludności w 1996 roku, GUS, Warszawa 1997.

Gower J.C., (1974) The Mediance/lfre, "Appl. Statist" nr 23.

Grabowski M., ( 1993) Upadki twarde i miękkie, "Businessman" nr 2.

Green P.E., Frank R.E., Robinson P.J., (1967) Cłuster Analysis in Test Market Selec­tion, "Management Science" April , Vol. 13, No. 8, B387-B400.

Grzechnik B., (1994) Próba oceny stanu ewidencji gruntów i budynków w Polsce, refe­rat przygotowany na V Konferencję Naukowo-Techniczną na temat "Kataster nieru­chomości", Kalisz.

GUS, ( 1971) Dzietność kobiet. Polska. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa .

GUS, (1994) Europejska Klasyfikacja Dzialabzości, wyd. 2, Warszawa.

GUS, (1995) Rozwój metodologii badmi statystycznych w Polsce. "Biblioteka Wiadomo­ści Statystycznych" nr 44, Warszawa.

GUS, (1996) Economic Activities oj Smali Enterprises 1993-1995 (Działalność gospo­darcza małych przedsiębiorstw w latach 1993-1995), Central Statistical Office, War­saw.

GUS, (l996a) Racmik Statystyczny 1996, Warszawa.

GUS, (l996b) Spis ludności i mieszka1i metodą reprezentacyjną 1995. Struktura demo­graficzna i społeczno-zawodowa ludności. Polska, "Informacje i Opracowania Staty­styczne". Warszawa.

GUS, (1996c) Spis ludności i mieszkali metodą reprezentacyjną 1995. Gospodarstwa domowe i rodziny. Polska, "Informacje i Opracowania Statystyczne", Warszawa.

GUS, (1996d) Spis ludności i mieszkań metodą reprezentacyjną 1995. Warunki mieszka­niowe. Polska, " Informacje i Opracowania Statystyczne", Warszawa.

GUS, (l996e) Spis ludności i mieszkali metodą reprezentacyjną 1995. Gospodarstwa domowe - ich warun/d mieszkaniowe i obciążenie opiatami za mieszkania. Polska, "Informacje i Opracowania Statystyczne", Warszawa.

GUS, (1997) Bezrobocie rejestrowane w Polsce 1-1/l..:wartal/997, "Informacje i Opra­cowania statystyczne", Warszawa.

GUS, ( 1997a) Economic Activities oj Smali Enterprises in 1996. (Działalność gospodar­cza małych przedsiębiorstw w /996 r.), Central Statistical Office, Warsaw.

GUS, (1997b) Korzystanie z usług medycznych w Polsce na prze/omie lat /99511996, "Informacje i Opracowania Statystyczne", Warszawa.

Literatura 371

GUS, (1997c) Smali Statistical Yearbook 1997 (Mały Rocznik Statystyczny 1997), Cen­tral Statistical Office, Warsaw.

GUS, (l 997d) Stan zdrowia i potrzeby osób niepełnosprawnych w Polsce w 1996 r., "Informacje i Opracowania Statystyczne", Warszawa.

GUS, (1997e) Stan zdrowia ludności Pafski w 1996 r., Raport przygotowany na podsta­wie ankietowego badania stanu zdrowia ludności przeprowadzonego w 1996 r., "In­formacje i Opracowania Statystyczne", Warszawa.

GUS, (1997f) Wskaźnif..:i ubóstwa (w świetle badań budżetów gospodarstw domowych), "Informacje i Prace Statystyczne", Warszawa.

GUS, (l 997g) Zmiany strukturalne grup podmiotów w gospodarce narodowej w 1996 r., Warszawa.

GUS, ( 1998) Aktywność ekonomiczna ludności Pafski listopad l 997, "Informacje i opra-cowania statystyczne", Warszawa.

GUS, (1998a) Oświata i wychowanie w rof...<t szkolnym 1997/1998, Warszawa.

GUS. (1998b) Rocznik Statystyczny Województw, Warszawa.

GUS, (1998c) Szkoły wyższe i ichfinanse w 1997 r. , Warszawa.

GUS, (1998d) Zróżnicowanie warunków życia ludności w Polsce w 1997 r. (raport ana­lityczny z badania ankietowego), "Studia i Analizy Statystyczne", GUS - Departa­ment Warunków Życia, Warszawa.

GUS, (1998e) Zmiany strukturalne grup podmiotów w gospodarce narodowej w 1997 r., Warszawa.

Radasik D., Kowalski T., ( 1997) Transformacja makroekonomiczna a upadłość przed­siębiorstw, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny", Wydawnictwo Na­ukowe UAM, Poznań.

Radasik D., (1998) Upadłość przedsiębiorstv.> w Polsce i metody jej prognozowania, z. !53, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań.

Hampl M ., Kilhol K., (1993) Migratary Trends in Former Czechoslovakia, Acta Universitatis Carolinae- Geographica 27, Prague.

Hampl M., Gardavsky V., Kilhol K., (1987) Regionalnź struktura a vyvoj systemu osidleni ĆSR, Univerzita Karlova, Praha.

Hasińska Z., (red.), ( 1995) Ekonomiczne zachęty do zatrudniania bezrobotnych i two­rzenia dla nich miejsc pracy w opinii pracodawców województwa wrocławskiego, Wojewódzki Urząd Pracy we Wrocławiu, Fundacja Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław.

Hejduk J. (1995) Mała i średnia firma, "Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw" nr 6.

Hodge T., (1997) Toward a Conceptual Framework for Assesing Progress Toward Sustainability, "Sociallndicators Research" nr 40.

"Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej województw", Warszawa, listopad 1996.

Jeleń W., (1998) Metodyka i narzędzia analizy finansowej w praktyce, "Rachunkowość" nr 3/98.

372 Lireratura

Jędrzejewski H., ( 1994) Wykorzystanie danych z katastru nieruchomości oraz ksiąg wieczystych w gospodarce nieruchomościami, referat przygotowany na V Konferen­cję Naukowo-Techniczną n t. "Kataster nieruchomości", Kalisz.

Kałton G., Kordos J. and Platek R., (1993) Small Area Statistics and Survey Designs, Vol. I: ln vited Papers; Vol. II: Contributed Papers and Panel Discussion, Central Statistical Office, Warsaw.

Karpiński A., (1996) Perspektywy zmian na rynku pracy w okresie do roku 2010, "Ry­nek Pracy" nr 3.

Kawalec W., (1973) Statystyka regionalna. Stan aktualny i perspektywy rozwoju, [w:] ?odstawowe problemy rozwoju statystyki regionalnej, GUS, Warszawa.

Keating M., (1993) Globalny program działaJ!, The Centre for Our Common Future, Geneva.

Kędelski M., ( 1974) Analiza kohortowa - teoria i zastosowanie, "Studia Demograficz­ne" 1974, z. 36.

Kędelski M., Paradysz J., ( 1990) Demografia, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu,

Kistowski M., lwańska M., ( 1997) Systemy informacji geograficznej, Boguc­ki-Wydawnictwo Naukowe, Poznań.

Kitching G., (1982) Development and Underdevelopment in HislOrical Perspective, Metheun, London .

Klimanek T., Paradysz J., (1997) Wykorzystanie systemu Geo-lnfo w statystyce regio­nalnej, referat na konferencję "Geo-Info w Polsce", Kiekrz.

Kluza S., Serek R., Toński P. (1997) Wykorzystanie analizy czynnikowej do typologii lokalnych 1ynków pracy, "Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych' ' SGH, z. 5.

Konieczny J., Ney B., (1997) Kataster numeryczny narzędziem 1ynku nieruchomości,

[w:] Rynek Nieruchomości- zagospodarowanie przestrzenne, materiały z Konferen­cji Naukowej Towarzystwa Naukowego Nieruchomości, Spała.

Kordos J .. (1991) Statystyka małych obszarów a badania reprezentacyjne, "Wiadomo­ści Statystyczne", nr 4.

Kordos J., ( 1992) ?odejścia do statystyki małych obszarów w Polsce, "Wiadomości Statystyczne" nr l O.

Kordos J., ( I 994) Smali Area Statistics in Poland ( Hislorical Review). Statistics in Transition, Vol. l, No. 6.

Kordos J., ( 1997) Ejektyw11e wykorzystanie starystyki małych obszarów, "Wiadomości Statystyczne" nr l.

Kordos J., (1998) Statystyka społeczna w Polsce i jej dostosowanie do standardów Unii Europejskiej, "Wiadomości Statystyczne" nr 7.

KOSIS (1994) Statistisches lnformationssystem DUVA, Benutzerhandbuch, Lande­shauptstadt, Stuttgart.

Kostrubiec S., Kowalska A., ( 1998) Aktywność zawodowa a zdrowie w l 996 roku, "Studia i Analizy Statystyczne", GUS- Departament Pracy, Warszawa.

Literatura 373

KotJer P., (1994) Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Warszawa, Gebethner i Ska.

Kowalska A., (1998) Losy zawodowe absolwentów w latach 1994-1997, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

Krawczak 1.; Slaby T., (1997) System wskaźników społecznych w planowaniu strate­gicznym. Doświadczenia międzynarodowe a polskie potrzeby, Rządowe Centrum Badań Strategicznych.

Krowieki S., Smoluk A. , ( 1994) O prawdzie, c issoidzie i o przestrzeni ekonomicznej, P AE we Wrocławiu, nr 667.

Kruszka K., ( 1994) Informacje statystyczne na potrzeby województwa i aglomeracji miejskiej (na przyklad::ie Poznania i województwa pozna1iskiego), [w:] Systemy in­formatyczne naczelnego kierownictwa organizacji gospodarczych i administracji państwowej, Szczecin.

Kruszka K., ( 1995) Informacje o mieście i mo::liwości ich wykorzystania przez statysty­kę (na przykladzie Poznania), [w : ] l 30 lat statystyki Warszawy 1864-1994, "Bi­blioteka "Wiadomości Statystycznych" t. 49, Warszawa.

Kruszka K., ( 1996) Aglomeracja poznGiiska w statystyce turystyki, [w : ] Turystyka w statystyce wielkich aglomeracji, "Bibl ioteka Wiadomości Statystycznych", t. 5 1, Warszawa.

Kubacki J., (1997) Ważniejsze metody estymacji w statystyce ma(vch obszarów, "Wia­domośc i Statystyczne nr 2.

Kubacki J. , ( 1998) Szacowanie wielkości bezrobocia w skali lokalnej, "Wiadomości Statystyczne" nr 2.

Kuciarska-Ciesielska M ., Marciniak, G., Paradysz J., (1993) Rozpad malże1istw

w Polsce- przyczyny i skutki, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

Kuklińs ki A., ( 1997) Problematyka przestrzeni europejskiej, Warszawa.

Kusińs ka A., ( 1996) Segmentacja tynku i typologia konsumentów jako przedmiot bada1i marketingowych, materiały z X konferencji Katedr Marketingu i Handlu uczelni i wydziałów ekonomicznych nt. "Metody badań marketingowych", Kraków.

Kwiatkowski E., (1998) Aktywna polityka pOlistwa na 1ynku pracy w Polsce, [w:] E. Kryńska . E. Kwiatkowski, H. Zarychta, Polityka p01istwa na rynku pracy w Polsce wiatach dziell'iędziesiątych, Raport IPiSS, Warszawa.

Kwiatkowski E., Lehma n H., Schaffer M., ( 1992) Bezrobocie i wolne miejsca pracy a strukwra zatrudnienia 11 • Polsce. Analiza regionalna, "Ekonomista" nr 2, 1992.

Latuch K., ( 1997) Badania ankietowe stanu zdrowia ludności, korzystania z usług służ­by zdrowia i wydatków na ochronę zdrowia w Polsce l 97 3- J 996, "Biu letyn Infor­macyjny Polskiego Towarzystwa Demograficznego" nr 14B, Warszawa.

Latuch K., (l 997a) Regionalnie reprezentacyjne badania ankietowe JVarunków życia gospodarstiV domowych, [w:] Statystyka regionalna. Sondaż i integracja baz danych, red. J a n Paradysz, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.

Latuch K., Ga wryszewski A., (1996) Po:iom życia ludno.\:ci, (w :) Atlas Rzeczypospoli­tej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa, plansza 71.1.

------------ ---- ---- .. - - -- · ·---- ---- ·· -·· --·- --· · -. --- -- --- ---- ------

374 Literatura

Latuch K., Gawryszewski A., ( 1998) Stan zdrowia ludności, [w:] Atlas Rzeczypospoli­tej Polskiej. Główny Geodeta Kraju, Warszawa (w przygotowaniu).

Lipshitz G., ( 1993) The Main Approaches to Measuring Regional Development and Welfare, "Social Indicators Research" No. 29.

Marker D. A. and Waksberg J. W., (1994) Smali Area Estimation for the U.S.. Norio­na/ Health lnrerview Survey, "Statistics in Transition" Vol. l, No. 6.

Meller J., (1995), Równoważenie lokalnych rynków pracy- próby programowania, [w:] Aktualne problemy zatrudnienia, Wyd. PTE, Poznań .

MEN, (1998) Reforma systemu edukacji. Projekt, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogicz­ne, Warszawa.

Meyers J. H., (1986) Marketing, McGraw-Hill Co.

Michalos A.C., (1997) Combining Social, Economic and Environmental lndicarors to Measure Sustainable Human Well-Being, ,.Social Indicators Research" No 40.

Mikusiński J., (1957) Rachunek operatorów, wyd. 2, PWN, Warszawa.

Moser C., Kałton G., (1993) Survey Methods in Social lnvestigation, second edition, Dortmouth Publ. Company Limited .

Mulry M. H. and Spencer B. D., (1994) Evaluation Accuracy of Population Estimates for Smali Areas, "Statistics in Transition" Vol. l, No. 6.

Musialkiewicz J., (1996) Marketing, Warszawa.

Myrdal G., ( 1975) Przeciw nędzy na świecie, zarys światowego programu walki z nę­dzą, PIW, Warszawa.

Narkiewicz J., ( 1996) Regionalne zróżnicowanie pozionw życia ludności, ,.Wiadomości Statystyczne" GUS, nr 12.

Narkiewicz W., (1977) Teoria liczb. PWN, Warszawa.

National Research Council, (1997) Snzaii-Area Estimates of School-Age Children in Poverty, Interim Report l, C. F. Citro, M. L. Cohen, G. Kalton, and K. Kirsten, West, eds. Panel on Estimates of Poverty for Smali Geographic Areas, Committee on Na­tional Statjstics, Washington D.C. National Academy Press.

National Research Council. (1998) Small-Area Estimates of School-Age Children in Poverty, Interim Report II, C. F. Citro, M. L. Cohen, G. Kalton, and K. Kirsten, West, eds. Panel on Estimates of Poverty for Smali Geographic Areas, Committee on National Statistics, Washington D.C. National Academy Press.

Nowak E., (1990) Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno--go­

spodarczych, PWE, Warszawa.

Obrębalski M., (1997) Statystyka gmin i miejscowości w Polsce. Stan i możliwości rozwoju, [w:] Statystyka regionalna. Sondaż i integracja baz danych, red. J. Paradysz, Materiały z konferencji Baranowo 25-27.09.1996 r., Wydawnictwo Urzędu Statystycznego w Poznaniu.

Obrębalski M., Strahl D., (1995) Metoda oceny działalności gmin i jej zastosowanie, [w:] Statystyka regionalna, Biblioteka "Wiadomości Statystycznych" t. 45, Warsza­wa: GUS.

Literatura 375

Obrębais ki M., Strahł D., (l 998) Zakres informacyjny Banku Danych Lokalnych, [w:] Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, PN AE we Wrocławiu nr 785, AE Wrocław.

Obrębałski M., Strahł D., (1999) Statystyka regionalna w Banku Danych Lokalnych­stan i koncepcja rozwoju, [w:] Statystyka regionalna: metody i źródła zasilania regio­nalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań.

OECD (1993) Core Sets oJ lndicarors for Environmental Performence Reviews, "Envi­ronmenta1 Monographs" No 83, OECD, Paris.

OECD (1998) Education at Glance OECD lndicators 1998, OECD, Paris.

Ostasiewicz S., Mazurek E., ( 1997) Rozpoznanie rynku pracy i potrzeb kadrowych pracodawców województwa legnickiego, Wojewódzki Urząd Pracy w Legnicy, Le­gnica.

Paradysz J., ( 1990) Reprodukcja ludności w Polsce. Studium metodologiczno-pvzawcze, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa.

Paradysz J. , ( 1992) Dzietność kobiet w Polsce, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

Paradysz J ., ( 1995-red.) Badanie koniunktury demograficznej, Materiały z konferencji Baranowo 7-9.12.1994, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Paradysz J., ( 1997) Systemy informacji przestrzennej jako źródło zasilania w statystyce regionalnej, [w:] Zeszyty Naukowe, Prace z zakresu statystyki i demografii, red. J. Paradysz, z. 25l,Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Paradysz J., (1997-red.) Statystyka regionalna. Sondaż i integracja baz danych, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Pozna!l.

Pa radysz J. , ( 1998) Smali Ar e a Statistics in Poland- First Experiences and Application Possibilities, "Statistics in Transition" Vol. 3, No. 5.

Platek R. et al., (1987) Smali Area Statistics, John Wiley & Sons, New York.

Płummer J. T., (1974) The Concept and Application ofLife Style Segmentation, ,) our­nal of Marketing", January.

Ponsard C., (1958) Histoire des theories economiques spatiales, Librairie Armand Coli n.

Pozn a ńska K., (1994) K1yteria klasyfikacji małych i średnich przedsiębiorstw, "Prze­gląd Organizacji" nr 2.

Przybylska L., ( 1997) Rachunki Regionalne - oczekiwania, zamierzenia, problemy, "Wiadomości Statystyczne" nr 4.

Przybylska L., ( 1997) Eksperymentalne szacunki wartości dodanej brutto dla wielkich miast za 1995 rok, [w:] Wybrane problemy regionalnego zróżnicowania Pafski ZBSE, GUS, PAN, z.251 Warszawa.

Purceli N., Kish L., (1979) Estimationfor small domains, ,.Biometrics 35".

Ronka-Chmielowiec W., Smołuk A., (1978) Metody numeryczne, AE, Wrocław.

Rozporządzenie Ministrów Gospodarki i Budownictwa oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z I 7 grudnia 1996 roku w sprawie ewidencji gruntów i budynków.

376 Literatura

Sagan, A., (1995) ?odejście do badati segmentacji rynku, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 457, Kraków.

Sarndal C. E., (1992) Design-based Approaches in Estimation for domains, referat na Międzynarodową Konferencję Naukową, "Smali Area Statistics and Survey Desi­gns", GUS, Warszawa 30 września- 3 października 1992.

Sarndal C. E., Swensson B., Wretman J., (1992) Model Assisted Survey Sampling. Springer-Verlag, New York, Berlin, Heidelberg, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona, Budapest.

Sasek, M., ( 1995) Vyvojove tendence sfdeb!f stmktwy Severoćeske/w kraje a jejich geograficke zlzodnocenf se zamerenim na tllohu migrace obyvatelstva, KDP.

Sasek M., (1997) Vyvojove tendence sfdelnf struktury Severoćeskeho kraje, "Acta Uni­versitatis Purkynianae" 22, UJEP 1997, Ust f n. L.

Schaible W. L. and Casady R. J. , (1994) The Development, Application, and Evalu­ation of Sma/l Area Estimators "Statistics in Transition", Vol. l, No. 6.

Segal M. N., Johar J. S., (1992), On lmproving t/ze Effectiveness of Test Marketing Decisions, "European Journal of Marketing" Vol. 26, No. 4.

Sekstus Empiryk, ( 1970) Przeciw logikom, PWN, Warszawa (th1maczenie ł zydory

Dąbski ej).

Slaby T., (1994) Systemy wskaźników społecznych w polskich warunkach transformacji rynkowej, Monografie i Opracowania SGH nr 392.

Slaby T., ( 1999) Przyszłość wskaźników społecznych "Wiadomości Statystyczne" nr l.

Slodowa-Helpa M., ( 1998) Wieś i rolnictwo w regionalnych i lokalnych strategiach roz.woju [w:] Wieś i rolnictwo w procesie integracji Pafski z Unią Europejską, Aka­demia Rolnicza, Poznal'1.

Smoluk A., (1981) Układ i model, PN AE we Wrocławiu nr 190.

Smoluk A., ( 1997) Prognozy intuicyjne, Ekonomia matematyczna I, AE we Wrocławiu.

SPSSfor Windows, (1997) Version 7.5. SPSS Inc., Chicago.

Steczkowski J., ( 1990) Metoda reprezentacyjna w poglądach jej twórców, PN AE we Wrocławiu, nr 513.

S tra hl D., ( J 980) Modelowanie zjawisk złożonych. Modele inji·astruktwy społecznej,

Prace Naukowe AE we Wrocławiu, z. 158, Wrocław.

Strahl D., (1999) Bank Danych Lokalnych jako baza informacyjna dla bada1i prze­strzenno-czasowych, [w:] A. Zeliaś , Przestrz.enno-cz.asowe modelowanie i progno­z.owanie zjawisk gospoda rczych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krako­wie, Kraków.

Strathclyde Sustainability lndicators 1995, ( 1997) CAG, Glasgow.

Stratus, (1997) Geo-lnfo - Podręcznik użytkownika.

Sustainabiliry l!zdicators Research Projecl (1995), Consultant's Report of the Pilot Pha­se, London.

Lirerarura 377

Śleszyński J., ( 1997) Uwagi do opracowania wskaźników trwalego rozwoju, Warszawa (maszynopis).

Śmialowska T., ( 1997) Statystyczna analiza poziomu życia ludności Pafski w ujęciu przestrzennym, Studia i Prace. Z Prac ZBS-E GUS, z. 247.

Turek D., (1995) Rozwój metodologii badwl statystycznych w Polsce, Biblioteka "Wia­domości Statystycznych".

Udzial województw w tworzeniu wartości dodanej bnttto, "Rzeczpospolita" z 31 lipca 1998.

Unolt J., ( 1996) Ekonomiczne problemy rynku pracy, lNTERART.

Urbanck-Krzysztoflak D., Makać W., ( 1992) Wskaźniki bezrobocia, "Wiadomości Statystyczne" nr 8.

US, (1996) Rocznik Statystyczny Miasta Poznania 1996, US, Poznań.

US, ( 1996a) Rocznik Statystyczny Województwa Pozna1iskiego 1996, US, Poznań.

Wagner W., Błażczak P., (1992) Statystyka matematyczna z elementami doświadczal-nicllVa, cz. l, Akademia Rolnicza, Poznań.

Walesiak M., ( 1996), Metocźy analizy danych marketingowych, PWN, Warszawa.

Wallace W. V. (ed.), (1997) Restructuring Economies. Poland and Scotland, University of Warsaw, Faculty of Economics, Warsaw.

Waśniewski T., Skoczylas W., (1998) Syntetyczna ocena wyników oraz sytuacjifinan­sowej przedsiębiorstwa, "Rachunkowość" nr 44.

Wiłlekens, F., (1986) Synthetic Biographies, A Methodfor Life Course Analysis, Annual Mitting of Population Association of America, San Francisco, 1986.

Wind Y., (1978) lssues and Advaces in Segmentation Research, "Joumal of Marketing Research", Aug.

Witkowska A., Witkowski M., (1997) Przydatność istniejących źródeł informacji staty­stycznej do prowadzenia badwi aktywnos:ci podmiotów gospodarczych w regionie, Statystyka regionalna. Sondaż i integracja baz danych, red. J. Paradysz, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.

Witkowski J., (1992) Szacowanie bezrobocia dla małych obszarów, "Wiadomości Sta­tystyczne" nr 11.

Witkowski J., ( 1993), Źródła informacji o bezrobociu, "Wiadomości Statystyczne" nr 2.

Wołodkicwicz-Donimirski Z., ( 1996) Exports in Smali and Medium-Sized Enterprises in Poland, in Integrating Smali and Medium-Sized Enterprises in Transformation Countries into European Trade Flows and Co-operation Schemes, The Gdansk In­stitute for Market Economics, Gdansk.

WUS, ( 1992) Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej miasta Poznania, WUS w Poznaniu, nr 1-4.

WUS, (1993-95) Sytuacja społeczno-gospodarcza Poznania, Kwartalnik-zeszyty z lat 1993-1995, WUS w Poznaniu .

378 Literatura

WUS, (1994) Bank Danych Lokalnych. Projekt wstępny, Wojewódzki Urząd Statystycz­ny w Jeleniej Górze.

WUS, (1995) Rocznik Statystyczny Miasta Poznania 1995, WUS, Poznań .

Wysocka E., Koziński J., (1998) Strategia rozwoju województw i gmin. Teoria i prak­tyka, Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa, Zielona Góra.

Zając K., ( 1998) Taksonomeuyczna analiza zmian bezrobocia w Polsce, Przestrzenno­czasowe modelowanie i prognozowanie zjawisk gospodarczych (red. A. Zeliaś),

Akademia Ekonomiczna, Kraków.

Zając K., Woźniak M., (1996) O pewnych makroekonomicznych relacjach w gospodarce polskiej, Klasyfikacja i analiza danych. Teoria i zastosowania, Jelenia Góra -Wrocław- Kraków.

Zasadzka I., (1995) Sektor małych przedsiębiorstw w latach 1990-1993 w Gdyni, "Przegląd Organizacji" nr 7.

Zasępa R., ( 1991) Zarys metody reprezentacyjnej, "Biblioteka Wiadomości Statystycz­nych" t 30, GUS- PTS , Warszawa.

Zeliaś A., (1999-red.) Przestrzenno-czasowe modelowanie i prognozowanie zjawisk gospodarczych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.