ÖÖZEL MZEL MİİNERALOJNERALOJİİ

SSİİLLİİKATLAR (II: BKATLAR (II: Bööllüüm)m)

Prof. Dr. Sabah YILMAZ Prof. Dr. Sabah YILMAZ ŞŞAHAHİİNNNisanNisan--20112011

SSİİLLİİKATLARKATLARSilikat mineralleri, doğada bilinen minerallerin yaklaşık %

25’ini, yaygın olanların da % 40’ını temsil etmektedir. Yerkabuğunun (kıtasal ve okyanusal kabuk) ise % 92’si silikatlardan meydana gelmiştir (Çizelge 1). Magmatik kayaçların hemen hemen tümünü, metamorfik ve sedimanter kayaçların da çoğunluğunu silikatlar oluşturur.

Yerkabuğunun en önemli elementleri arasında başta O ve sonra Si gelmekte, bunları Al, Fe, Ca, Na, K ve Mg izlemektedir (Çizelge 1). 8 element yerkabuğunun % 99’dan fazlasını, bu elementlerden (O+Si) yerkabuğunun 2/3’ünü oluşturmaktadır.

Bu elementlerin yerkabuğundaki hacimsel durumlarıincelendiğinde, bütün kabuğun bir oksijen tabakası olduğu ve diğer elementlerin oksijen atomları arasındaki boşlukları işgal ederek atom yapıları meydana getirdiği görülür. Atom yapılarının çeşitli tipleri ise mineralleri meydana getirmektedir.

Mineraller % Elementler % Ağırlık % Hacim Plajiyoklaz 39 O 46.60 94.24Alkali feldispatlar 12 Si 27.72 0.51Kuvars 12 Al 8.13 0.44Piroksenler 11 Fe 5.00 0.37Amfiboller 5 Ca 3.63 1.04Mikalar 5 Na 2.83 1.21Killer 5 K 2.59 1.88Diğer silikatlar 3 Mg 2.09 0.28Silikat-olmayanlar 8 Diğerleri 1.41 0.03

ÇÇizelge 1. Yerkabuizelge 1. Yerkabuğğunun unun mineralojik mineralojik ((RonovRonov ve ve YaroshevskiYaroshevski, , 1969) ve 1969) ve kimyasalkimyasal (Mason ve (Mason ve MooreMoore, 1982) bile, 1982) bileşşimi.imi.

Neden Si-O Birlikteliği? Si ve O elementleri en dSi ve O elementleri en dışış yyöörrüüngelerindeki elektronik ngelerindeki elektronik

duraysduraysıızlzlııkk nedeniyle, elektron alnedeniyle, elektron alışış veriverişşi yaparak birbirine i yaparak birbirine kenetlenir.kenetlenir.

Kenetleme, iki elementin iyon yarKenetleme, iki elementin iyon yarııççaplaraplarıınnıın birbirinden n birbirinden ççok ok farklfarklıı olmasolmasıı nedeniyle bir nedeniyle bir tetrahedrontetrahedron, di, diğğer bir deyier bir deyişşle Sile Si--O O tedrahedronutedrahedronu oluoluşşturur.turur.

TetrahedronTetrahedron ttüüm silikat minerallerinin en km silikat minerallerinin en küçüüçük yapk yapıı tataşışıddıır.r. Si ve O atomlarSi ve O atomlarıınnıın n yyüük/yark/yarııççapap oranlaroranlarıınnıın birbirine n birbirine yakın

olması ve bu nedenle ve bu nedenle öörgrgüü enerjilerinin benzerenerjilerinin benzer olmasolmasııddıır.r. OO--O uzaklO uzaklığıığı 2.7 2.7 ÅÅ , Si, Si--O uzaklO uzaklığıığı 1.6 1.6 ÅÅ, , Si iyon yarSi iyon yarııççapapıı 0.39 0.39 ÅÅ SiSi--O arasO arasıındaki bandaki bağğlar % 40 lar % 40 İİyonik, % 60 yonik, % 60 kovalentkovalent’’dirdir.. AyrAyrııca, ca, kovalentkovalent babağğllıı SiO2 bileSiO2 bileşşeni, SiO4eni, SiO4-- e ye yüükseltgenerek kseltgenerek

daha kararldaha kararlıı bir yapbir yapııya dya döönnüüşşüür.r.

Silikat Minerallerin oluSilikat Minerallerin oluşşumuumu

Si, O ile dSi, O ile döörtlrtlüü koordinasyon yapar. koordinasyon yapar. SiSi’’unun yerini Al alabilir. yerini Al alabilir.

Silikatların meydana gelişinde en önemli rol Si ve O atomlarına düşer ve bu atomlar silikatların tuğlası denebilecek [SiO4 ]4 tetraederleri (O atomları köşelerde, Si atomu ise merkezde olan anyonik kompleks) meydana getirirler. Bu anyonun yükleri oksijenler paylaşılarak, [SiO4 ]4tetraederleri arasında katyonlar ilave edilerek giderilir

Silikat MineralleriSilikat Mineralleri

Silikatlar, [SiO4 ]4 tetraederlerinin bağlanış biçimlerine göre altıya ayrılırlar ;

1.Nezosilikatlar, İzole/Ada Silikatları2.Sorosilikatlar, Çiftli Silikatlar3.Siklosilikatlar, Halka Silikatları4.İnosilikatlar, Zincir Silikatları (tek ve çift zincir)5.Fillosilikatlar, Levha Silikatları6.Tektosilikatlar , Çerçeve Silikatları

SiliSilikat mineralkat mineral YapYapıılarlarıı

[SiO[SiO44]]44-- BaBağığımsmsıız dz döörtyrtyüüzlzlüü 1. 1. Nesosilikatlar / Ada

ÖÖrnek: rnek: olivinolivin,, ggrrananaatt

[Si[Si22OO77]]66-- ÇÇift dift döörtyrtyüüzlzlüü 2. 2. Sorosilikatlar / Çiftli

ÖÖrnekrnek: : lawsonitlawsonit

n[SiOn[SiO33]]22-- n = 3, 4, 6n = 3, 4, 6 Halka Halka 3. 3. Siklosilikatlar / Halka

ÖÖrnekrnek: a: aksksinit Cainit Ca33AlAl22BOBO33[Si[Si44OO1212]OH]OHberberiil Bel Be33AlAl22[Si[Si66OO1818]]

SiliSilikat mineralkat mineral YapYapıılarlarıı

[SiO[SiO33]]22-- Tek zincir 4. Inosilikatlar / Zincir [Si4O11]4-

Çift ZincirPiroksenler, piroksenoidler amfiboller

SiliSilikat mineralkat mineral YapYapıılarlarıı

[Si[Si22OO55]]22-- TabakalTabakalıı tetrahedronlartetrahedronlar

Fillosilikatlar / LevhaMiMikalarkalar, , taltalk, kil mineralleri, k, kil mineralleri, serpserpaantinntin

SiliSilikat mineralkat mineral YapYapıılarlarıı

[SiO2] 33 Boyutlu Boyutlu tetrahedrontetrahedron (d(döörtyrtyüüzlzlüüler)ler): : Tamamen polimerleTamamen polimerleşşmimişş

Tektosilikatlar / ÇerçeveKKuuvarsvars ve silis mineralleri, ve silis mineralleri, feldfeldiispaspatlartlar, , feldfeldiispatospatoyyididlerler, , zeolitzeolitlerler

lowlow--quartzquartz

1. NEZOS1. NEZOSİİLLİİKATLAR/ADA/KATLAR/ADA/İİZOLE SZOLE SİİLLİİKATLARKATLARNezosilikatlara ortosilikatlar veya ada silikatlarıadı da verilmektedir. Bu minerallerin en önemli karakteristiği atom yapısındaki [SiO4 ]4 gruplarının bağımsız olmasıdır. [SiO4 ]4 tetraederleri köprüvazifesi gören katyonlar yardımıyla bağlanırlar..

[SiO4]4[SiO4]4-- BaBağığımsmsıız dz döörtyrtyüüzlzlüü Nesosilikatlar / Ada

ÖÖrnek: rnek: olivinolivin,, ggrrananaatt

Nezosilikatlar (Ada/İzole Silikatlar)Bazı önemli mineralleri Olivin grubu (Mg,Fe)2 (SiO4)- Forsterit Mg2 (SiO4)- Fayalit Fe2 (SiO4) Granat grubu- Almandin Mg3Al2(SiO4)3- Pirop Fe3Al2(SiO4)3- Grosularit Ca3Al2(SiO4)3- Spesartin Mg3Al2(SiO4)3- Andradit Ca3Al2(SiO4)3- Uvarovit Ca3Cr2(SiO4)3 Zirkon Zr (SiO4) Aliminyum silikat grubu- Andaluzit Al6Al5O(SiO4)- Sillimanit Al6Al4O(SiO4)- Disten Al6Al6O(SiO4)- Topaz Al2 (SiO4) (F,OH)2- Sfen (titanit) CaTi(SiO4) (O,OH,F)

Granat MineralleriGranat Mineralleri

Olivin Olivin Kimyasal bileşim: (Mg ,Fe)2[SiO4], forsterit SiO2 % 42.7, MgO % 57.3, fayalit SiO2 % 29.49, FeO % 70.51.Kristal sistemi = Ortorombik.Şekil-Biçim = Kalın levhamsı, özşekilli kristalleri 6veya 8 köşeli.Dilinim = Fo {011},{100}, Fa {010} orta ve {100} zayıf iki yönde. Düzgün olmayan çatlaklar.H = 7-6.5, D = 3.22 (Fo) - 4.392 (Fa).Renk-Pleokroyizma = Forsterit yeşil, limon sarısı olup, ince kesitte renksizdir. Fayalit donuk sarı, yeşilimsi sarı, yeşil-kehribar rengindedir, ince kesitte donuk sarıdır.

Parajenez: Ultrabazik kayaçlardan dünit ve peridoditlerinana bileşenidir (Fo=%87-96). Gabroyik kayaçlarda (gabro, dolerit gibi) yaygın bir bileşen olup, forsterit içeriği Fo=%50-80’dir. Fe’ce daha zengin olivinler bazik kayaçlarda, asidik plütonik kayaçlarda, alkali volkanikkayaçlarda bulunur. Mg-olivin, bazik ve ultrabazikvolkanik kayaçlarda bulunur. Ayrıca, bazı metamorfik ve sedimanter kayaçlarda az miktarda bulunabilir.

ZirkonZirkon

Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: ZrZr[SiO[SiO44]. ]. REEREE’’denden HfHf , U ve , U ve ThThzirkonun yapzirkonun yapııssıına girer. na girer.

ŞŞekilekil--BiBiççim =im = KKıısa ile uzun prizmatik. sa ile uzun prizmatik. Kristal sistemi=Kristal sistemi=TetragonalTetragonal.. H =H = 7.5, 7.5, D =D = 4.64.6--4.74.7 ParajenezParajenez:: Zirkon, Zirkon, magmatik magmatik kayakayaççlarlarıın n ççok yaygok yaygıın bir n bir

tali mineralidir. Ayrtali mineralidir. Ayrııca ca metamorfik ve metamorfik ve sedimantersedimanter kayakayaççlar lar iiççerisinde de bulunur. erisinde de bulunur.

Granat Granat Kristal sistemi =Kristal sistemi = KKüübikbik ŞŞekilekil--BiBiççim =im = 6 ve 8 k6 ve 8 kööşşeli, eli, poligonalpoligonal tane ve tane ve agregatlaragregatlar, ,

eeşşboyutluboyutlu. En . En ççok bulunan ok bulunan şşekiller ekiller dodekaederdodekaeder, , romboyidalromboyidal, , trapezoedertrapezoeder ve kve küüp.p.

Dilinim =Dilinim = Yok, 110Yok, 110‘‘a ga gööre bazen bre bazen bööllüünme, nme, ççatlaklar tipik.atlaklar tipik. Sertlik =Sertlik = 66--7.5, 7.5, YoYoğğunlukunluk == 3.13 3.13 -- 4.318.4.318. Renk Renk == KKıırmrmıızzıı, kahverengi, siyah, ye, kahverengi, siyah, yeşşil, saril, sarıı, pembe veya , pembe veya

beyazbeyaz ParajenezParajenez:: Granat grubu mineralleri, granit, pegmatit, Granat grubu mineralleri, granit, pegmatit, asitikasitik

volkanik kayavolkanik kayaççlar ve lar ve kimberlitlerdekimberlitlerde bulundubulunduğğu gibi; u gibi; öözellikle zellikle ççeeşşitli titli tüürdeki rdeki metamorfik kayametamorfik kayaççlarlarıınn karakteristik bir karakteristik bir mineralidir.mineralidir.

AlmandinAlmandin AndraditAndradit GrossularGrossular

PiropPirop SpessartinSpessartin UvarovitUvarovit

ALALÜÜMMİİNYUM SNYUM SİİLLİİKAT GRUBUKAT GRUBU AlAl22SiOSiO55 grubu (Algrubu (Al22OO33 % 63.2, SiO% 63.2, SiO22

36.8) 36.8) AndaluzitAndaluzit, , sillimanitsillimanit veve distendendistenden

((kiyanitkiyanit) olmak ) olmak üüzere zere üçüç polimorftarpolimorftaroluoluşşmaktadmaktadıır. r.

SillimanitinSillimanitin lifsel,lifsel, andaluzitandaluzit ve ve distenindistenin daha ziyadedaha ziyade ssüüttüünsalnsal ve ve bbııççak aak ağğzzıına na benzer benzer şşekilleri ekilleri (habituslar(habituslarıı) bu yap) bu yapıı ile iliile ilişşkilidir.kilidir.

AlAl--silikat mineralleri silikat mineralleri metamorfik kayametamorfik kayaççlarlarıınn tipik tipik mineralleri olup, faz diyagrammineralleri olup, faz diyagramıında nda üçüçllüü nokta yaklanokta yaklaşışık 500 k 500 ±± 50 50 °°C C ssııcaklcaklıık ve 4 k ve 4 ±± 0.5 0.5 kbarkbar basbasıınnççta ta birlebirleşşir.ir.

Disten/KiyanitDisten/Kiyanit

KimyasalKimyasal bilebileşşimim:: AlAl[O/SiOAlAl[O/SiO44]] KristalKristal sistemisistemi == TriklinikTriklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççimim == KarakteristikKarakteristik kesitlerikesitleri, (100) , (100)

yyüüzeyinezeyine paralelparalel genigenişş veve uzuncauzunca birbir şşekilekil veveççooğğunluklaunlukla bbüükküülmlmüüşş birbir durumdaddurumdadıırr..

DilinimDilinim == {100}m{100}müükemmel, {010} kemmel, {010} iyiiyi, (001) , (001) bbööllüünmenme, , dilinimdilinim aaççııssıı (001): z = 85(001): z = 85°°..

H =H = 5.55.5--7, y7, yöönlere gnlere gööre dere değğiişşken, ken, D =D = 3.533.53--3.65. 3.65. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == MaviMavi--beyaz, gri, yebeyaz, gri, yeşşil, il,

sarsarıı, pembe veya siyah bir renkte olup, ince , pembe veya siyah bir renkte olup, ince kesitte renksizkesitte renksiz--soluk sarsoluk sarıı. . PleokroyizmaPleokroyizma ise ise zayzayııf, f,

ParajenezParajenez:: DistenDisten, tipik olarak , tipik olarak pelitikpelitik, ender , ender olarak da olarak da psamitikpsamitik kayakayaççlarlarıın n bölgesel metamorfizması sonucu olusonucu oluşşur. Metamorfik ur. Metamorfik kayakayaççlarda yayglarda yaygıındndıır.r.

2. SOROS2. SOROSİİLLİİKATLAR (KATLAR (ÇÇİİFTLFTLİİ SSİİKATLAR)KATLAR) DiortosilikatlarDiortosilikatlar veya veya ççiftli silikatlar iftli silikatlar

da denir. da denir. İİki [SiOki [SiO44]]--44 tetraederitetraederi tepe tepe

noktalarnoktalarıındaki oksijeni ortak kullanndaki oksijeni ortak kullanııp p birlebirleşşerek erek [Si2O7]-6 temel biletemel bileşşimine imine sahip sahip sorosilikatlarsorosilikatlarıı meydana meydana getiriler. getiriler.

BBööyle bir yapyle bir yapııda da Si/O oranSi/O oranıı 2/72/7 dirdir. . PaylaPaylaşışılan O ylan O yüüksksüüz, diz, diğğerleri ise erleri ise --1 1

yyüüklklüü olup, katyonlara baolup, katyonlara bağğlanlanıırlar. rlar.

SorosilikatlarSorosilikatlar / / ÇÇiftli Silikatlariftli SilikatlarSiO4 SiO4 ÇÇiftleri= Si2O7 Si/O= 2/7iftleri= Si2O7 Si/O= 2/7 MelilitMelilit dizisidizisi LavsonitLavsonit İİlvaitlvait HemimorfitHemimorfitSiO4 SiO4 ÇÇiftleri= Si2O7iftleri= Si2O7 EpidotEpidot grubugrubu-- ZoisitZoisit-- EpidotEpidot-- AllanitAllanit ((ortitortit))-- İİdokrazdokraz ((vezvezüüvyanitvyanit))-- PrehnitPrehnit

EpidotEpidot Grubu Grubu ZoyizitZoyizit

Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im:CaCa22AlAl22O.O.AlOHAlOH[Si[Si22OO77][SiO][SiO44]. ].

Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇubuksal. Kayaubuksal. Kayaççlarda ise larda ise

bazisbazis yyüüzeyleri gelizeyleri gelişşmemimemişş ççubuksal ubuksal agregatlaragregatlar veya veya öözzşşekilsizekilsiz taneler.taneler.

DilinimDilinim == {100} m{100} müükemmel, {001} kkemmel, {001} kööttüü. . H =H = 66--7, 7, D =D = 3.153.15--3.37.3.37. Renk =Renk = Gri, yeGri, yeşşilil--kahverengidir (kahverengidir (MnMn iiççen en

zoyizitzoyizit olan olan tulittulit, pembe). , pembe). Bozunma:Bozunma: Atmosferik koAtmosferik koşşullar altullar altıında nda

oldukoldukçça a duraylduraylııddıırr. . ParajenezParajenez:: MetamorfizmanMetamorfizmanıınn en en öönemli nemli

minerallerindendir. minerallerindendir. EklojitEklojit ve ve mavimavişşistlerdeistlerdebirincil ve ikincil fazlar olarak da birincil ve ikincil fazlar olarak da bulunabilmektedir. bulunabilmektedir.

KlinozoizitKlinozoizit -- EpidotEpidot ((PistazitPistazit) serisi) serisi

Epidot (Pistazit)

3. S3. SİİKLOSKLOSİİLLİİKATLAR / HALKA SKATLAR / HALKA SİİLLİİKATLARIKATLARI

SiOSiO44 tetraederlerinintetraederlerinin birlebirleşşerek erek oluoluşşturduturduğğu kapalu kapalıı halkalar halkalar üçüçgen, gen, ddöörtgen, altrtgen, altııgen ve gen ve onikigenonikigen(ender olarak da (ender olarak da sekizgen sekizgen ve ve dokuzgendokuzgen) ) şşeklinde olup, eklinde olup, bilebileşşimleri simleri sıırasrasııyla yla

SiSi33OO9966, , SiSi44OO121288, , SiSi66OO18181212 ve ve SiSi1212OO36362424’’ddüür. r.

Temel bileTemel bileşşimi imi SiOSiO3322, , dolaydolayııssııyla yla

Si/O = 1/3Si/O = 1/3’’ddüür.r.

Siklosilikatlar/Halka silikatları

ÜçÜç ddöörtyrtyüüzlzlüü halkalar:halkalar: BenitoitBenitoit BaTiSi3O9BaTiSi3O9DDöört drt döörtyrtyüüzlzlüü halkalar:halkalar: AksinitAksinit Ca2 (Ca2 (FeFe,,MnMn)Al2(BO3) (Si4O12) (OH))Al2(BO3) (Si4O12) (OH)AltAltıı ddöörtyrtyüüzlzlüü halkalar:halkalar: Beril Al2Be3 (Si6O18)Beril Al2Be3 (Si6O18) KordiyeritKordiyerit Mg2Al3 (AlSi5O18)Mg2Al3 (AlSi5O18) Turmalin NaMg3Al6(BO3)3 (Si6O18) (OH)4Turmalin NaMg3Al6(BO3)3 (Si6O18) (OH)4 DioptasDioptas Cu6 (Si6O18)6H2OCu6 (Si6O18)6H2O KrizokolKrizokol Cu6 SiO3n.H2OCu6 SiO3n.H2O

BERBERİİLL Kimyasal bileKimyasal bileşşimim:: BeBe33AlAl22SiSi66OO1818.. Kristal sistemi = Kristal sistemi = HekzagonalHekzagonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim = im = Prizmatik Prizmatik öözzşşekilliekilli ve ve

öözzşşekilsizekilsiz taneler.taneler. Sertlik =Sertlik = 7.57.5--8, 8, D =D = 2.662.66--2.92.2.92. Renk Renk == Renksiz, beyaz, mavimsi yeRenksiz, beyaz, mavimsi yeşşil, il,

yeyeşşilimsi sarilimsi sarıı, mavi, g, mavi, güül;l;

ParajenezParajenez:: ÖÖzellikle zellikle pegmatitlerde pegmatitlerde bulunan beril Madagaskar'da ve bulunan beril Madagaskar'da ve Brezilya'da metrelerce boyunda kristaller Brezilya'da metrelerce boyunda kristaller halinde bulunmuhalinde bulunmuşştur.tur.

Beril, magma Beril, magma çöçözeltilerinden itibaren zeltilerinden itibaren oluoluşşur. ur. AlAl’’lulu kayakayaççlardaki kuvarslardaki kuvars--muskovitmuskovit damarlardamarlarıında da bulunur. nda da bulunur.

AyrAyrııca, ca, nefelinlinefelinli siyenitsiyenit kküütleleri de tleleri de öönemli bir beril yatanemli bir beril yatağığı olabilir. Metamorfik olabilir. Metamorfik kayakayaççlarda genelde larda genelde biyotitli biyotitli şşistlerdeistlerdeberil yataklarberil yataklarıı bulunmubulunmuşştur.tur.

TurmalinTurmalin((NaNa,,CaCa)(Mg,)(Mg,FeFe,,MnMn,,LiLi,Al),Al)33(Al,Mg,(Al,Mg,FeFe+3+3))66[Si[Si66OO1818](BO](BO33))33(OH,F).(OH,F).DravitDravit NaMgNaMg33AlAl66BB33SiSi66(O,OH)(O,OH)3030(OH,F)(OH,F)ŞŞöörlitrlit NaNa((FeFe,,MnMn))33Al6BAl6B33SiSi66(O,OH)(O,OH)3030(OH,F)(OH,F)ElbayitElbayit NaNa((LiAlLiAl))33AlAl66BB33SiSi66(O,OH)(O,OH)3030(OH,F)(OH,F)

Kristal sistemi =Kristal sistemi = TrigonalTrigonal. . ŞŞekilekil--BiBiççim =im = KKıısa prizmatikten incesa prizmatikten ince--uzun ve uzun ve

iiğğneye kadar deneye kadar değğiişşmekte. mekte. IIğğnene şşekilli kristalleri ekilli kristalleri ışıışınsal dizilimli nsal dizilimli turmalin gturmalin güüneneşşii. .

H H = 7= 7, , D =D = 3.033.03--3.183.18 Renk =Renk = Dr, siyahDr, siyah--kahverengi, kahverengi, ŞŞöö, genellikle siyah. , genellikle siyah.

El, mavi, yeEl, mavi, yeşşil, saril, sarıı, k, kıırmrmıızzıı veya renksiz;veya renksiz;

ParajenezParajenez:: Granit pegmatitlerinGranit pegmatitlerin, , pnpnöömatolitikmatolitikdamarlardamarlarıın ve n ve bazbazıı granitleringranitlerin tipik bir mineralidir. tipik bir mineralidir. Metamorfik kayaMetamorfik kayaççlarda, bor larda, bor metasomatizmasmetasomatizmasıınnıınnbir bir üürrüünnüü veya veya orjinalorjinal sedimandakisedimandaki detritikdetritiktanelerin tanelerin rekristalizasyonununrekristalizasyonunun bir sonucu olarak bir sonucu olarak yaygyaygıın bin biççimde bulunur. imde bulunur.

4. 4. İİNOSNOSİİLLİİKATLAR / ZKATLAR / ZİİNCNCİİR SR SİİLLİİKATLARIKATLARI MetasilikatlarMetasilikatlar adadıı da verilmektedir. SiOda verilmektedir. SiO44 tetraederleritetraederleri oksijenleri oksijenleri

ortaklaortaklaşşa kullanarak sonsuz bir zincir yapa kullanarak sonsuz bir zincir yapııssıı oluoluşştururlar. tururlar. Tek zincirliTek zincirli inosilikatlardainosilikatlarda (piroksen grubu) (piroksen grubu) tetraederintetraederin ortaklaortaklaşşa kullana kullanıılan lan

iki oksijeni asal, diiki oksijeni asal, diğğer iki oksijen ise aktiftir . Temel yaper iki oksijen ise aktiftir . Temel yapıınnıın bilen bileşşimi imi Si2O6-4 olup, Si/O oranı 1/3 tür.

ÇÇift zincirliift zincirli inosilikatlardainosilikatlarda (amfibol grubu) (amfibol grubu) tetraederlerintetraederlerin yaryarııssıında iki nda iki oksijen, dioksijen, diğğer yarer yarııssıında ise nda ise üçüç oksijen ortaklaoksijen ortaklaşşa kullana kullanııllıır ve temel yapr ve temel yapıınnıın n bilebileşşimi imi Si4O11-6 olur, Si/O oranı 4/11 dir

Zincirler genellikle cZincirler genellikle c--kristalografikkristalografik ekseni boyunca uzanekseni boyunca uzanıırlar ve rlar ve CaCa, Mg, , Mg, FeFegibi elementlerle birbirlerine bagibi elementlerle birbirlerine bağğlanlanıırlar.rlar.

İİNOSNOSİİLLİİKATLAR / ZKATLAR / ZİİNCNCİİR SR SİİLLİİKATLARIKATLARITek Zincirli Yapılar (Si2O6) -4

1. Ortopiroksenler (Mg,Fe)2(Si2O6)• Enstatit• Hipersten• Bronzit2. Klinopiroksenler• Diyopsit-hedenberjit Ca(Mg,Fe)(Si2O6)• Yohansenit CaMnSi2O6• Ojit (Ca,Mg,Fe+2,Al) 2 (Si,Al) 2O6• Omfazit Ca,Na)(Mg,Fe+2,Fe+3,Al)(Si2O6)• Egirin-ojit (Ca,Na)(Mg,Fe+2,Fe+3)(Si2O6)• Jadeyit NaAlSi2O6• Egirin NaFe2+3Si2O6• Spodumen LiAlSi2O6

Piroksenler;Piroksenler;

OrtorombikOrtorombik ve ve monoklinikmonoklinik sistemde kristallesistemde kristalleşşirler.irler. DDüüzensiz kzensiz kıırrııklklıık gk göösterirler ve gevrektirler.sterirler ve gevrektirler. Sertlik= 5Sertlik= 5--6, Yo6, Yoğğunluk= 2.96unluk= 2.96--3.553.55 ParlaklParlaklıık= Camsk= Camsıı, yar, yarıı metalikmetalik Renk: Kahverengi, bronz, siyah, yeRenk: Kahverengi, bronz, siyah, yeşşil veya renksiz olup, il veya renksiz olup,

koyu renkli olanlar koyu renkli olanlar FeFe ve Ti ive Ti iççerirler.erirler. Piroksenler magmatik ve metamorfik sPiroksenler magmatik ve metamorfik süürereççlerde olulerde oluşşur.ur. Piroksen minerallerinin kimyasal Piroksen minerallerinin kimyasal öözelliklerinden zelliklerinden

yararlanyararlanıılarak magmanlarak magmanıın sn sııcaklcaklığıığı, , metamorfizmanmetamorfizmanıınn ise ise basbasıınnçç--ssııcaklcaklıık kok koşşullarullarıı hakkhakkıında bilgi edinilebilir. nda bilgi edinilebilir.

Çift Zincirli Yapılar (Si4O11) -6

Amfibol Grubu

1. OrtoamfibollerAntofillit Na(Mg,Mn,Fe+2)7 (AlSi7O22)(OH,F,Cl) 2

2. Klino (Kalsik) amfibollerTremolit Ca2Mg5(Si8O22)(OH) 2Fe-Aktinolit Ca2Fe+2

5(Si8O22)(OH) 2Hornblendler (N,K)61Ca2(MgFe+2,Al,Fe+2)5(Al,Si)4 (OH), F)2Alkali Amfiboller Na2(Mg,Fe+2)9(Al,Fe+3)2(Si4O11)2(OH)2

Amfiboller ve Piroksenler,Amfiboller ve Piroksenler, Amfiboller ve piroksenler iki Amfiboller ve piroksenler iki öönemli kayanemli kayaçç yapyapııccıı mineral grubudur. mineral grubudur. Amfiboller sertlik (5Amfiboller sertlik (5--6) ve renk olarak piroksenlere benzerlik sunarlar. 6) ve renk olarak piroksenlere benzerlik sunarlar. Benzer katyonlarBenzer katyonlarıı iiççerirler erirler Amfiboller sulu minerallerdir ve (OH) iyonlarAmfiboller sulu minerallerdir ve (OH) iyonlarıınnıı iiççerirler. Bunun ierirler. Bunun iççin in

amfibollerin yoamfibollerin yoğğunluunluğğu piroksenlere gu piroksenlere gööre daha dre daha düüşşüüktktüür (3.03r (3.03--3.44). 3.44). Her iki grup mineraller Her iki grup mineraller ççift yift yöönde nde dilinimlenmedilinimlenme iiççerirler ancak dilinimler erirler ancak dilinimler

arasarasıı aaççıılarlarıınnıın farkln farklıı olmasolmasııyla ayryla ayrııllıırlar.rlar. Amfibollerde dilinimler arasAmfibollerde dilinimler arasıı aaççıı 5656--124124oo, Piroksenlerde 83, Piroksenlerde 83--9797o o dirdir.. ParlaklParlaklıık= camsk= camsıı ve ipeve ipeğğimsiimsi Renk= Gri, yeRenk= Gri, yeşşil, kahverengi, siyah. il, kahverengi, siyah. Amfibol mineralleri geniAmfibol mineralleri genişş bir Pbir P--T aralT aralığıığında olunda oluşşur ve hem ur ve hem magmatik magmatik

hem de hem de metamorfikmetamorfik kayakayaççlarlarıın yaygn yaygıın bilen bileşşenleridir. enleridir.

5. FİLLOSİLİKATLAR/LEVHA SİLİKATLARI FillosilikatlarFillosilikatlarıınn (tabaka veya levha silikatlar(tabaka veya levha silikatlarıı) atom yap) atom yapııssıı ddüüzlemsel zlemsel

bbüüttüünlerin nlerin üüst st üüste belirli bir simetriye uyarak dizilmesi sonucu oluste belirli bir simetriye uyarak dizilmesi sonucu oluşşur. ur. DDüüzlemsel yapzlemsel yapıılar lar tetraedertetraeder ve ve oktaederlerdenoktaederlerden meydana gelmimeydana gelmişşlerdir. lerdir.

TetraederlerTetraederler öözellikle (SiOzellikle (SiO44))--44 bilebileşşimindedir. Fakat imindedir. Fakat ççeeşşitli minerallerde belirli itli minerallerde belirli oranda (AlOoranda (AlO44))--55 tetraederleritetraederleri de vardde vardıır. r.

Bu Bu tetraederlertetraederler üçüç oksijenioksijeni komkomşşu u tetrederlerletetrederlerle paylapaylaşşmakta,makta, ddöördrdüüncncüüoksijenoksijen ise ise serbest serbest kalmakta ve kalmakta ve iki boyuttaiki boyutta sonsuz bir dsonsuz bir düüzlem izlem iççinde inde altaltııgen bir simetriye ggen bir simetriye gööre dizilmektedirler (re dizilmektedirler (ŞŞekil). ekil).

Bu yapBu yapıı birimine birimine tetraedertetraeder veya veya siloksansiloksan levhaslevhasıı denir ve biledenir ve bileşşimi imi SiSi22OO55--22, dolay, dolayııssııyla Si/O oranyla Si/O oranıı 2/5 2/5 dirdir. .

Fillosilikatlar/Levha silikatları

ProfillitProfillit--talk grubutalk grubu Mika GrubuMika Grubu-- MuskovitMuskovit KK22AlAl44[Si[Si66AlAl22OO2020](OH,F)](OH,F)44..-- BiyotitBiyotit

-- FlogopitFlogopit-- LepidolitLepidolit KloritKlorit grubugrubu VermikVermiküülitlit KaolenKaolen--serpantin grubuserpantin grubu

MuskovitMuskovit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: KK22AlAl44[Si[Si66AlAl22OO2020](OH,F)](OH,F)44.. Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = BazisBazis yyüüzeyine gzeyine gööre ince levha veya re ince levha veya

yaprak. Pegmatitlerde yaprak. Pegmatitlerde öözzşşekilliekilli. . ÖÖzellikle bozunma veya zellikle bozunma veya ddüüşşüük dereceli k dereceli metamorfizmametamorfizma sonucu olusonucu oluşşanlar anlar ççok kok küçüüçük k pulsu pulsu agregatlaragregatlar..

Dilinim =Dilinim = {001} m{001} müükemmel. kemmel. H =H = 2.52.5--3, 3, D =D = 2.772.77--2.88.2.88. Renk Renk == Renksiz veya yeRenksiz veya yeşşilin ailin aççıık tonlark tonlarıı, k, kıırmrmıızzıı veya veya

kahverengi. kahverengi. Bozunma:Bozunma: Atmosferik koAtmosferik koşşullarda oldukullarda oldukçça a duraylduraylııddıırr. .

Ancak, Ancak, asitikasitik hidrotermalhidrotermal, hidrik ve atmosferik ko, hidrik ve atmosferik koşşullarda ullarda yavayavaşş yavayavaşş hidromuskovitehidromuskovite ddöönnüüşşüür.r.

Testler:Testler: HF den az etkilenir.HF den az etkilenir. ParajenezParajenez: M: Metamorfik kayaetamorfik kayaççlarda, asidik kayalarda, asidik kayaççlarda ve larda ve

sedimantersedimanter kayakayaççlarda kil mineralleri ile karlarda kil mineralleri ile karışıışık tabakalk tabakalııolarak bulunurlar.olarak bulunurlar.

Bütün mika mineralleri kimyasal ve fiziksel özellikleri bakımından önemli değişiklikler gösterir, fakat tabakalı atomik yapılarının bir sonucu olarak levhamsımorfoloji ve mükemmel bazal dilinimleri ile karakterize edilirler.

Mikalardan muskovit, filogopit ve lepidolit ekonomik öneme sahiptirler. En yaygın mika mineralleri muskovit, glokonit, lepidolit, filogopit, biyotit ve zinvaldit olup, margarit ve klintonit ise gevrek mikalardır.

Mika Grubu

Filogopit-Biyotit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: KK22(Mg,(Mg,FeFe+2+2))66--44((FeFe+3+3,Al,Ti),Al,Ti)00--22[Si[Si66--55AlAl22--

33OO2020](OH,F)](OH,F)44.. Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim im == LevhamsLevhamsıı ve ve pspsööydohekzagonalydohekzagonal. Volkanik . Volkanik

kayakayaççlardaki biyotit lardaki biyotit fenokristallerifenokristalleri, baz, bazıı lamprofirlamprofir ((minetminet) ve ) ve pegmatitlerdeki biyotitler pegmatitlerdeki biyotitler ççooğğunlukla unlukla öözzşşekilliekilli. .

Dilinim =Dilinim = {001} m{001} müükemmel. kemmel. H =H = 22--3, 3, D =D = 2.72.7--3.3.3.3. Renk =Renk = Renksiz, sarRenksiz, sarıımsmsıı kahverengi, yekahverengi, yeşşil, kil, kıırmrmıızzıımsmsıı

kahverengi, koyu kahverengi, siyah. kahverengi, koyu kahverengi, siyah.

Parajenez: Biyotit diğer mikalara göre daha farklı jeolojik ortamda oluşur. Metamorfik kayaçlarda geniş P-T koşulları aralığında ve bol olarak kontak ve bölgesel metamorfize sedimanlarda oluşur. İntrüzif magmatik kayaçlar arasında, yaygın olarak granit, granit pegmatit, granodiyorit, tonalit, diyorit, norit, nefelin-siyenit ve kuvars monzonitlerde oluşur. Daha az sıklıkla volkanik magmatik kayaçlarda bulunur, fakat riyolit, trakit, dasit, latit, andezit ve bazıbazaltlarda da oluşur.

Filogopit başlıca ultrabazik kayaçlarda oluşur, özellikle kimberlitin karakteristik bir bileşenidir.Bazı lösitce zengin kayaçlarda birincil bir mineraldir.

6. TEKTOSİLİKATLAR/ÇERÇEVE SİLİKATLARI

ÇÇererççeve eve veya veya kafeskafes silikatlarsilikatlarıı da denilmektedir. [SiOda denilmektedir. [SiO44]]--44

tetraederleritetraederleri bbüüttüün oksijenlerini din oksijenlerini diğğer er tetreederlerletetreederlerlepaylapaylaşşarak arak üçüç boyutlu bir boyutlu bir ççererççeve olueve oluşştururlar. Her oksijen tururlar. Her oksijen atomu iki Si atomu ile birleatomu iki Si atomu ile birleşşir, bir, bööylece ylece duraylduraylıı, birbirine , birbirine kuvvetle tutunmukuvvetle tutunmuşş ve, ve,

Si/O Si/O oranoranıı 1/2 1/2 olan bir yapolan bir yapıı meydana gelmimeydana gelmişştir. Yaptir. Yapııda aktif da aktif oksijen bulunmamakta olup, temel bileoksijen bulunmamakta olup, temel bileşşimi SiOimi SiO22’’dir (dir (öörnerneğğin in silika mineralleri). silika mineralleri).

Ancak Ancak SiSi+4+4 iyonlariyonlarıınnıın yerine aynn yerine aynıı koordinasyon saykoordinasyon sayııssıı ile ile AlAl+3+3 gegeççebilir, bebilir, bööylece ylece negatif ynegatif yüükk meydana gelir. Bu ymeydana gelir. Bu yüük k yapyapııya ya CaCa, , BaBa, , NaNa ve K gibi katyonlarve K gibi katyonlarıın girmesi ile dengelenir n girmesi ile dengelenir ((öörnerneğğin in feldispatfeldispat grubu). grubu).

Bu durumda yapBu durumda yapıınnıın genel formn genel formüüllüü [Si[Sinn--xxAlAlxxOO2n2n]]--xx şşeklini aleklini alıır. r. �

TEKTOSİLİKATLAR/ÇERÇEVE SİLİKATLARI

Kuvars grubu SiO2 Kuvars grubu SiO2 FeldispatFeldispat grubu grubu -- Alkali Alkali feldispatfeldispat dizisi (K,dizisi (K,NaNa) Al Si3O8) Al Si3O8-- Plajiyoklaz dizisi (Plajiyoklaz dizisi (NaNa,,CaCa) (Al,Si)4O8) (Al,Si)4O8 FeldispatoyidFeldispatoyid grubu (grubu (NaNa,K) AlSiO4,K) AlSiO4 SkapolitSkapolit dizisi dizisi KankrinitKankrinit ZeolitZeolit grubugrubu

SİLİKAT GRUBU 10 tane 10 tane öönemli SiOnemli SiO22 polimorfupolimorfu bulunmaktadbulunmaktadıır.r.

KuvarsKuvars Kristal sistemi =Kristal sistemi = TrigonalTrigonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Asidik volkaniklerde Asidik volkaniklerde fenokristallerifenokristalleri öözzşşekilliekilli--

yaryarııöözzşşekilliekilli kenarlarkenarlarıı kemirilmikemirilmişş--yuvarlaklayuvarlaklaşşttıırrıılmlmışışttıır. r. SedimanterlerdeSedimanterlerde otijenikotijenik kuvarslar da kuvarslar da öözzşşekillidirekillidir. . PlPlüütoniktonik ve ve metamorfiklerde metamorfiklerde öözzşşekilsizdirekilsizdir. .

Dilinim Dilinim == Yok.Yok. H =H = 7, 7, D =D = 2.65.2.65. Renk Renk == Renksiz, beyaz veya deRenksiz, beyaz veya değğiişşken, siyah, eflatun, yeken, siyah, eflatun, yeşşil. il. Testler:Testler: HF hariHF hariçç asitlerde asitlerde çöçözzüünmez, Nanmez, Na22COCO33 eriyieriyiğğinde inde

çöçözzüünnüür.r. Bozunma: Bozunma: Bozunmaya karBozunmaya karşışı en dayanen dayanııklklıı mineraldir. mineraldir. ParajenezParajenez:: Granit, Granit, mikrogranitmikrogranit veve tonalittonalit v.b. kayav.b. kayaççlarda larda

kuvars tipik olarak kuvars tipik olarak öözzşşekilsizekilsiz taneleri olutaneleri oluşşturur, fakat ince turur, fakat ince taneli htaneli hıızlzlıı sosoğğumuumuşş riyolit riyolit ve ve kuvars porfirlerdekuvars porfirlerde öözzşşekilliekillikenarlar gkenarlar göösterebilir. Metamorfik ve sterebilir. Metamorfik ve sedimantersedimanter kayakayaççlarda larda ççok bol bulunur. ok bol bulunur.

TTüürleri:rleri: İİri kristalinri kristalin veve mikrokristalinmikrokristalin olmak olmak üüzere kuvarszere kuvarsıın ban başşllııca iki tca iki tüürrüübulunmaktadbulunmaktadıır.r.

1. 1. İİri Kristalin Tri Kristalin Tüürlerirleri Kaya (daKaya (dağğ) kristali:) kristali: renksiz kuvars.renksiz kuvars. Ametist:Ametist: kristaller halinde, kristaller halinde, ççeeşşitli menekitli menekşşe tonlare tonlarıındaki kuvars. Renk [FeOndaki kuvars. Renk [FeO44]]--55

GGüül (pembe) kuvars:l (pembe) kuvars: IriIri kristalindir, fakat kristalindir, fakat ççooğğunlukla kristal formu gunlukla kristal formu göözlenmez, gzlenmez, güüll--kkıırmrmıızzııssıı veya pembe ve daha aveya pembe ve daha aççıık tonlardadk tonlardadıır. Az miktarlardaki Tir. Az miktarlardaki Ti+4+4 renklediricirenklediricikatyon olarak gkatyon olarak göözzüükmektedir.kmektedir.

DumanlDumanlıı kuvarskuvars: : SSııklklııkla kristaller halinde; dumanlkla kristaller halinde; dumanlıı sarsarıı--kahverengikahverengi--hemen hemen hemen hemen siyah. Koyu renk, siyah. Koyu renk, orjinalorjinal renksiz renksiz kuvarsdakuvarsda [AlO[AlO44]]--55 renk merkezlerini meydana getiren renk merkezlerini meydana getiren eser miktardaki Aleser miktardaki Al+3+3’ü’ün varln varlığıığına bana bağğlanmaktadlanmaktadıır. r.

MoriyonMoriyon,, hemen hemenhemen hemen siyah renkli dumanlsiyah renkli dumanlıı kuvarskuvarsıın n opakopak ttüürrüüddüür. r. SitrinSitrin:: Renk olarak topaza benzeyen aRenk olarak topaza benzeyen aççıık sark sarıı renkli kuvars.renkli kuvars. SSüüt kuvars:t kuvars: ÇÇok kok küçüüçük sk sııvvıı kapankapanıımlardanmlardan dolaydolayıı ssüüt beyazt beyazıı rengindedir. Bazrengindedir. Bazıı

öörnekler yarnekler yağığımsmsıı parlaklparlaklığığa sahiptir.a sahiptir.

Ametist

Dumanlı kuvars Marion

Kedi gKedi göözzüü kuvars:kuvars: RutilRutil iiğğnecikleri inecikleri iççeren konveks kesilmieren konveks kesilmişş kuvars. kuvars. Kaplan gKaplan göözzüü kuvars:kuvars: KrokidolitKrokidolit ttüürrüü lifsi amfibolden itibaren sarlifsi amfibolden itibaren sarıı lifsi lifsi

kuvars kuvars pspsööydomorfuydomorfu. Ayn. Aynıı zamanda renk dezamanda renk değğiişştirici bir mineraldir.tirici bir mineraldir. Safir (Safir (azurazur veya mavi kuvars)veya mavi kuvars): : Ender bulunan, Ender bulunan, opakopak, , ççivit mavisi renkli, ivit mavisi renkli,

paralel olmayan paralel olmayan silisifiyesilisifiye krokidolitkrokidolit lifleri ilifleri iççeren bir kuvars teren bir kuvars tüürrüüddüür.r. RutilliRutilli kuvars:kuvars: İİnce nce rutilrutil iiğğnecikleri inecikleri iççerir. Kuvarsta turmalin ve baerir. Kuvarsta turmalin ve başşka ka

minerallerde aynminerallerde aynıı şşekilde bulunur.ekilde bulunur. AventurinAventurin:: Hematit (kHematit (kıırmrmıızzıı) veya ) veya CrCr--mika (yemika (yeşşil) gibi oldukil) gibi oldukçça parlak ve a parlak ve

renkli mineraller irenkli mineraller iççeren kuvars olup, deeren kuvars olup, değğerli taerli taşş olarak kullanolarak kullanııllıır.r.

2. 2. MikrokristalinMikrokristalin TTüürlerirleriYapYapıılarlarıına bana bağğllıı olarak kuvarsolarak kuvarsıın n mikrokristalinmikrokristalin ttüürleri lifsi ve tanesel olmak rleri lifsi ve tanesel olmak üüzere iki tipe ayrzere iki tipe ayrıılabilir. Bunlarlabilir. Bunlarıı makroskopikmakroskopik olarak ayolarak ayıırt etmek grt etmek güçüçttüür.r.

A. Lifsi TA. Lifsi Tüürlerirleri KalsedonKalsedon, lifsi t, lifsi tüürler irler iççin kullanin kullanıılan genel bir terimdir. Daha dar anlamda lan genel bir terimdir. Daha dar anlamda

kahverengikahverengi--gri, saydam, mum parlaklgri, saydam, mum parlaklııkta, skta, sıık sk sıık yumrulu ve benzeri k yumrulu ve benzeri şşekillerdedir. ekillerdedir. KalsedonKalsedon sulu sulu çöçözeltilerden zeltilerden çöçökelmikelmişştir ve kayatir ve kayaççlarda larda ççizgisel izgisel veya boveya boşşluklarluklarıı doldurur bidoldurur biççimde bulunur. Renk ve bantlanmaya gimde bulunur. Renk ve bantlanmaya gööre re kalsedonakalsedona dedeğğiişşik tik tüürler ortaya rler ortaya ççııkar.kar.

KarneliyanKarneliyan, , kkıırmrmıızzıı kalsedonkalsedon olup, kahverengi kolup, kahverengi kıırmrmıızzııya geya geççiişş ggöösterir. sterir. KrizoprazKrizopraz, nikel oksitle renklendirilmi, nikel oksitle renklendirilmişş elmaelma--yeyeşşili renkteki ili renkteki kalsedondurkalsedondur..

AgatAgat,, farklfarklıı renk ve renk ve poroziteyeporoziteye sahip sahip kalsedonkalsedon tabakalartabakalarıınnıın n ardalanmasardalanmasıındanndan oluoluşşan bir kuvars tan bir kuvars tüürrüüddüür. r. ÇÇooğğunlukla aunlukla aççıık renkte, yaygk renkte, yaygıın n olarak kolarak kııvrvrıımlmlıı, baz, bazıı öörneklerde rneklerde konsantrikkonsantrik olabilen ince paralel bantlolabilen ince paralel bantlııddıır. r. Ticari amaTicari amaççlar ilar iççin kullanin kullanıılan lan ççooğğu u agatagat yapay yolla renklendirilmiyapay yolla renklendirilmişştir. Baztir. Bazııagatlaragatlar bantlar halinde dbantlar halinde düüzenlenmemizenlenmemişş, fakat d, fakat düüzensiz dazensiz dağığılmlmışış farklfarklıırenklere sahiptir.renklere sahiptir.

OniksOniks,, agatagat gibi paralel dgibi paralel düüzlemlere sahip tabakalzlemlere sahip tabakalıı kalsedondurkalsedondur. . SardoniksSardoniks, , beyaz veya siyah tabakalarbeyaz veya siyah tabakalarıın kn kıırmrmıızzıı olanlar ile olanlar ile ardalandardalandığıığı bir oniks tbir oniks tüürrüüddüür.r.

HeliyotropHeliyotrop veya veya kantakantaşışı, , iiççerisinde kerisinde küçüüçük kk kıırmrmıızzıı jasperjasper benekleri olan yebenekleri olan yeşşil il bir bir kalsedondurkalsedondur. .

B. Tanesel TB. Tanesel Tüürleri rleri FlintFlint ve ve çöçörtrt,, birbirine benzer ve aralarbirbirine benzer ve aralarıında kesin bir snda kesin bir sıınnıır yoktur. Koyu silisli r yoktur. Koyu silisli

yumrular yumrular ççooğğunlukla tebeunlukla tebeşşir iir iççinde bulunanlar inde bulunanlar flintflint; oysa daha a; oysa daha aççıık renkli k renkli tabakaltabakalıı oluoluşşumlar umlar çöçörtrt olarak adlandolarak adlandıırrııllıır. r.

JasperJasper,, iiççerdierdiğği i hematitdenhematitden dolaydolayıı ççooğğunlukla donuk parlaklunlukla donuk parlaklııkta, kkta, kıırmrmıızzıırenkli tanesel renkli tanesel mikrokristalinmikrokristalin kuvarstkuvarstıır.r.

FELDFELDİİSPAT GRUBUSPAT GRUBU FeldispatlarFeldispatlarıınn ççooğğunluunluğğu u NaAlSi3O8 (albit-Ab) – KAlSi3O8 (K-

feldispat-Or) – CaAl2Si2O8 (anortit-An) üçüçllüü sisteminin sisteminin üüyeleri olarak yeleri olarak kimyasal akimyasal aççııdan sdan sıınnııflandflandıırrıılabilir.labilir.

Ab ve Ab ve OrOr arasarasıındaki bilendaki bileşşimler imler alkali alkali feldispatlarfeldispatlar, Ab , Ab -- An arasAn arasıındakiler ndakiler plajiyoklazlarplajiyoklazlar olarak adlandolarak adlandıırrııllıır. r.

YYüüksek sksek sııcaklcaklıık oluk oluşşumuna uygun yapumuna uygun yapııya sahip ya sahip feldispatlarfeldispatlar yyüüksek ksek ssııcaklcaklıık k feldispatlarfeldispatlarıı olarak adlandolarak adlandıırrııllıır; volkanik kayar; volkanik kayaççlardaki lardaki ççooğğu u feldispatlarfeldispatlar bu bu tipdedirtipdedir. . DDüüşşüük sk sııcaklcaklıık k feldispatlarfeldispatlarıı ddüüşşüük k ssııcaklcaklııklardaki klardaki kristalizasyonakristalizasyona veya veya öörnerneğğin in plplüütoniktonik kayakayaççlarda oldularda olduğğu u gibi ygibi yüüksek sksek sııcaklcaklııklarda yavaklarda yavaşş sosoğğuma ile uygun yapuma ile uygun yapııya sahip ya sahip olanlardolanlardıır.r.

Alkali Alkali FeldispatlarFeldispatlar Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : (K,(K,NaNa)[AlSi)[AlSi33OO88

Mineral Bileşim SistemYüksek sanidin

(K,Na)[AlSi3O8 Monoklinik

Ortoklaz K[AlSi3O8 Monoklinik

Mikroklin K[AlSi3O8 Triklinik

Anortoklaz (K,Na)[AlSi3O8 Triklinik

Düşük albit

Na[AlSi3O8 Triklinik

Yüksek albit

(Na,K)[AlSi3O8 Triklinik

Alkali Alkali FeldispatlarFeldispatlar ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Ortoklazz fenokristallerifenokristalleri porfirikporfirik yapyapıı ggöösteren kayasteren kayaççlarda larda öözzşşekilliekilli veya veya

yaryarııöözzşşekilliekilli, di, diğğer kayaer kayaççlarda ise daha larda ise daha ççok ok öözzşşekilsizdirekilsizdir. . Sanidin volkaniklerde genellikle volkaniklerde genellikle öözzşşekilliekilli fenokristallerfenokristaller.. Mikroklin, genellikle , genellikle yaryarııöözzşşekilliekilli ve ve öözzşşekilsizekilsiz, , öözzşşekilliekilli kristalleri ender.kristalleri ender. H =H = 66--6.5, 6.5, D =D = 2.552.55--2.63. 2.63. Renk Renk == Renksiz veya beyaz, fakat bazen pembe, sarRenksiz veya beyaz, fakat bazen pembe, sarıı, k, kıırmrmıızzıı veya yeveya yeşşil. il.

InceInce kesitte renksiz.kesitte renksiz. Bozunma:Bozunma: HidrotermalHidrotermal kokoşşullarda ullarda serizitleserizitleşşmeme ve kaolinleve kaolinleşşme. Bu me. Bu

ssüürereççlerin balerin başşlanglangııçç evresinde, evresinde, ççok ince ve daok ince ve dağığınnıık halde bulunan ikincil k halde bulunan ikincil kküçüüçük minerallerden dolayk minerallerden dolayıı, bulan, bulanııkk--topratoprağığımsmsıı bir durum gbir durum göösterir.sterir.

ParajenezParajenez:: KK--NaNa feldispatlarfeldispatlar alkali ve asidik magmatik kayaalkali ve asidik magmatik kayaççlarlarıın n öönemli nemli bilebileşşenleridir ve enleridir ve öözellikle zellikle siyenit, granit, siyenit, granit, granodiyoritgranodiyorit ve bunlarve bunlarıın n volkanik volkanik eeşşdedeğğerlerinde erlerinde boldur; alkali boldur; alkali feldispatlarfeldispatlar pegmatitlerin ve birpegmatitlerin ve birççok asidik ve ok asidik ve ortaortaçç gnayslargnayslarıın da ban da başşllııca bileca bileşşenleridir.enleridir.

Plajiyoklazlar,Plajiyoklazlar, Sürekli Silikat Serisi

Bowen Reaksiyon Serisi (Bowen, 1928)

FeldispatoyidFeldispatoyid GrubuGrubu Nefelin Grubu Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: NefelinNefelin NaNa33((NaNa,K)[Al,K)[Al44SiSi44OO1616, ,

KalsilitKalsilit K[AlSiOK[AlSiO44 Kristal sistemi =Kristal sistemi = HekzagonalHekzagonal ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÖÖzzşşekilliekilli kkıısa prizmatik sa prizmatik Dilinim Dilinim == {100}, {100},

{0001}k{0001}kööttüü. . İİkizlenme kizlenme == Ne {100}Ne {100}, , {335}, {112}.{335}, {112}. H = 5.5H = 5.5--6 (Ne), 6 (6 (Ne), 6 (KsKs), D = 2.56), D = 2.56--2.665 (Ne), 2.592.665 (Ne), 2.59--

2.625 (2.625 (KsKs).).

ÖÖzet olarak, kayazet olarak, kayaçç yapyapııccıı en en öönemli silikat nemli silikat mineralleri;mineralleri;

Açık Renkli Mineraller (Felsik) Feldispatlar

1. Plajiyoklaz (Albit-Anortit)2. Alkali feldispatlar (Ortoklaz, mikroklin, sanidin)

Kuvars grubu Feldispatoyidler (Nefelin, sodalit, lösit, ..)Koyu Renkli Mineraller (Mafik) Olivin grubu Piroksenler (Ojit, egirin, hipersten,...) Amfiboller (Hornblend, ribekit/arfedsonit, glokofan) Mikalar (Muskovit, biyotit, klorit,..) Diğer silikatlar (Zirkon, titanit, apatit, granat,...)

• Sertlik• Renk• Cizgi rengi• Elastikiyet• Dilinim ve kırılma• İkizlenme• Parlaklık• Ozgul ağırlık/yoğunluk vb. gibi

Minerallerin fiziksel özellikleri

MAGMATMAGMATİİK PETROGRAFK PETROGRAFİİ

ARA SINAVDA BAŞARILAR