ZEYTİNDEDÖLLENME BİYOLOJİSİ

Dr.Nurengin METEnurengin.mete@tarim.gov.tr

İspanya 34,8

Yunanistan 12,4

Tunus 5,7

Suriye 4,7

Diğer 12,3Fas 3,9

İtalya 18,5

Türkiye 7,7

İspanya 20 kg

Yunanistan, İtalya 17 kg

Türkiye 9-10 kg

Dünya Dane Zeytin Üretimi

ÇİÇEK TOMURCUKLARININ OLUŞMASI

Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aral. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran

Fizyolojik Morfolojik ÇiçeklenmeAyrım Ayrım

Tam çiçek

Erkek çiçek

Cinsiyet durumu : Andromonoecie

Çeşit Somak başına düşen çiçek sayısı

Çiçek tozu sayısı

(1 Çiçek)

Somaklardaki çiçek tozu miktarı

Cellina di Nardo 25,6 245.593 6.287.181

Nociara 23,7 183.333 4.344.992

Arbequina 13,4 246.692 3.305.673

Frantoio 23,2 124.000 2.876.800

Sant Agostino 13,2 81.951 1.081.753

(Palasciano ve ark. 2008)

Bazı çeşitlere ait somak başına düşen çiçek ve çiçek tozu sayıları

TOZLANMA: Çiçek tozlarının erkek organ başçığından

dişicik tepesine taşınmasıdır.

Kendine Tozlanma (Aoutogami): Aynı kalıtsal yapıya sahip

Yabancı Tozlanma (Allogami): Farklı kalıtsal yapıya sahip

Zeytin çiçeklerinin tozlanması büyük ölçüde rüzgarla gerçekleşmektedir (anemophily).

DÖLLENME : Erkek ve dişi gametlerin birleşmesi

Çiçek tozu Dişicik tepesi

Dişicik borusu

Çiçek tozu çim borusu

Tohum taslağı

Karpeller

Çiçek aç. son. gün sayısı

Reseptif çiçek (%) Döllenmiştohum taslağı (%)

1 100 0

2 25

4 32

6 100 29

8 61

10 67

12 100 71

16 67

20

Picual (2000)

(Cuevas et al. 2009)

Ürün yılında meyve tutumunun % 1 – 5 arasında olması yeterlidir

Döllenmeden sonraki tohum gelişimi

Normal gelişme şartları altında, ağaç üzerinde sadece döllenmiş

ovaryumlar kalırken, döllenmemiş ovaryumların çoğu dökülmektedir

(Altamuru Betti ve ark. 1982).

Bununla birlikte bazı çeşitlerde yıllara göre değişen oranlarda

partenokarpik meyve (boncuklu meyve) oluşumu görülmektedir.

Lavee (1998), dişi organın fonksiyonel olmayan çiçek tozu iletozlanması, çiçek tozu çim borusunun dişicik borusunda gelişimininengellenmesi veya ovaryumun anormal gelişimi gibi faktörlerin dişiorganın gelişimine uyarıcı etki yapabileceğini bildirmiştir.

TAM ÇİÇEKLENMEDEN 2 HAFTA SONRA

5 HAZİRAN DÖLLENMEDEN 1 AY SONRATAM ÇİÇEKLENMEDEN 1 AY SONRA

ZEYTİNDE DÖLLENMEYLE İLGİLİ SORUNLAR

A – Morfolojik Kısırlık

B – Çiçek Tozu Oluşturamama (sitolojik kısırlık)

C – Uyuşmazlık

A–Morfolojik kısırlık

Beslenme ve su

noksanlığı, çiçek

tomurcuklarının

farklılaşma zamanındaki

optimum olmayan

sıcaklıklar ve çeşitlerin

genetik yapıları tam çiçek

oranına etki yapmaktadır.

Tam çiçek oranının çok düşük olması durumunda üründe bir azalmanın meydanagelebileceği belirtilmektedir (Martins ve ark. 2006; Mete ve Mısırlı 2009).

0

10

20

30

40

50

60

70

Tam

çiç

ek

ora

nı

( %

)

I. Yıl II.Yıl

Domat Edincik su Eşek zeytini Kilis yağlık

Samanlı Uslu Arbequina

(Mete ve Mısırlı 2009)

Bazı çeşitlerin tam çiçek oranları

Az sayıda zeytin çeşidi bu durumu göstermektedir.

Besnard ve ark. (2000); Oliviere, Chemlal ve Lucquesçeşitlerinin tam olarak erkek kısır olduğunubelirtmişlerdir.

B – Çiçek tozu oluşturamama (sitolojik kısırlık)

C – Uyuşmazlık

Morfolojik bakımdan gayet iyi oluşmuş bir çiçekte,

çiçek tozu ve ovaryum normal faaliyet gösterebilecek

durumda olsalar bile genetik faktörlerin meydana

getirdiği hormonal ve enzimatik etkiler nedeniyle

döllenme meydana gelmemektedir.

Zeytin Çeşitleri;

* Kendine uyuşmaz

* Kısmen kendine uyuşur

* Kendine uyuşur

YERLİ ÇEŞİTLERİMİZİN KENDİNE VERİMLİLİK DURUMU

ÇEŞİTLER KENDİNE VERİMLİLİK DURUMU

TOZLAYICILARI

EDİNCİK SU KENDİNE VERİMLİ ERKENCE, USLU, GEMLİK,MEMECİK

SAMANLI KENDİNE VERİMLİ USLU, GEMLİK, MEMECİK

USLU KENDİNE VERİMLİ GEMLİK, MEMECİK, ERKENCE

SAURANİ KENDİNE VERİMLİ HALHALI ÇELEBI, GEMLİK, MEMECİK, NİZİP YAĞLIK

HAYAT KENDİNE VERİMLİ GEMLİK, MEMECİK, AYVALIK, ÇİLLİ

AYVALIK KISMEN KENDİNE VERİMLİ GEMLİK, MEMECİK, ERKENCE

ÇAKIR KISMEN KENDİNE VERİMLİ GEMLİK, ERKENCE, AYVALIK

ERKENCE KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, ÇAKIR

GEMLİK KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, SAMANLI, ÇAKIR, ERKENCE,

MEMECİK KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, GEMLİK, ERKENCE, MEMELİ

MEMELİ KISMEN KENDİNE VERİMLİ MEMECİK, AYVALIK, GEMLİK,ERKENCE

YAMALAK SAR. KISMEN KENDİNE VERİMLİ -

SARI ULAK KISMEN KENDİNE VERİMLİ ÇİLLİ, EĞRI B.N, GEMLİK, AYVALIK, MEMECİK, SAURANI

NİZİP YAĞLIK KISMEN KENDİNE VERİMLİ MEMECİK, KİLİS YAĞLIK

DOMAT KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, MEMELİ, MEMECİK, GEMLİK

İZMİR SOF. KENDİNE VERİMSİZ MEMECİK, GEMLİK, ERKENCE, MEMELİ

EŞEK ZEYTİNİ KENDİNE VERİMSİZ AYVALIK, MEMELİ

KİLİS YAĞLIK KENDİNE VERİMSİZ AYVALIK,GİRİT, NİZİP YAĞLIK, EDİNCİK SU, MEMECİK

Kontrollü tozlama yapılan

çiçeklerde 48 saat sonra

çiçek tozu çim borularının %

27’sinin, kendilemelerde ise

% 9,5’inin ovaryuma ulaştığı

belirlenmiştir

(Vulletin Selak ve ark. 2011).

Çiçeklenme dönemindeki

yüksek sıcaklıkların, çiçek

tozu çimlenme ve çim borusu

gelişimi üzerinde negatif bir

etki yaptığı belirtilmiştir

(Boudhina ve Mimoun 2011).

% 10 tozlayıcı % 23 tozlayıcı

OOOOOOOOOOOOOOOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOXOOXOOXOOXOOXOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOOOOOOOOOOOOOOOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOOOOOOOOOOOOOOOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOXOOXOOXOOXOOXOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOOOOOOOOOOOOOOOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOOOOOOOOOOOOOOOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOXOOXOOXOOXOOXOO OOXOOOXOOOXOOOXOOOOOOOOOOOOOOOOOO OOXOOOXOOOXOOOXOO

O = ana çeşit X = tozlayıcı çeşit

30 m, en az % 10

% 50 - 50 % 33 – 33 -33

AAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAABBBBBBBBBBBBBBBBBBBB BBBBBBBBBBBBBBBBBBBAAAAAAAAAAAAAAAAA CCCCCCCCCCCCCCCCCCCBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB CCCCCCCCCCCCCCCCCCCAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAABBBBBBBBBBBBBBBBBBBB BBBBBBBBBBBBBBBBBBB

CCCCCCCCCCCCCCCCCCC

A = çeşit 1 A = çeşit 1B = çeşit 2 B = çeşit 2

C = çeşit 3