Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Zin en onzin van Executieve Functies in de logopedische diagnostiek en behandeling van leerstoornissen: theoretische achtergronden en praktische aandachtspunten
‘Big Ideas’ : Systemen
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
‘Big Ideas’ : Modellen
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
EF= neuropsychologisch model
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Overzicht voornaamste EF-modellen
Baddeley & Hitch (1974); Baddeley (2000) Miyake et al. (2000) Barkley (1999) Pennington & Ozonoff (1996)
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Centraal Executief
Visuospatieel schetsblok
Episodische buffer
Fonologische lus
Visueel Spatiële info
Episodisch Lange termijn-
geheugen
Talige info
Werkgeheugenmodel van Baddeley & Hitch (1974)
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Model van Miyake et al. (2000)
‣ Confirmatorische factoranalyse.
‣ Basale executieve functies: ‧ Inhibitie ‧ Shifting ‧ Updating
‣ Belang inhibitorische processen. ‣ De executieve functies staan los van elkaar én vormen eenheid.
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
GEDRAGSINHIBITIE
Werk-geheugen
Zelf-regulatie
Spraak-internalisatie
Recon- stitutie
Motorische controle/ Vloeiendheid
Model van Barkley (1997)
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Model Pennington & Ozonoff (1996)
‣ EF bij ontwikkelingsstoornissen ‣ Vijf EF-domeinen:
‧ Visueel werkgeheugen ‧ Inhibitie ‧ Planning ‧ Cognitieve flexibiliteit ‧ Verbal fluency
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Deborah Waber (2014): contextafhankelijke vs. contextvrije EF Neuroanatomisch ≠ onderliggend neuraal systeem contextafh. vs. contextvrije EF ° gedecontexualiseerd EF (item – tests –parahippocampale gyrus anterior) ° gecontextualiseerd EF (context – observaties –parahippocampale gyrys posterior) Corticale dikte (niet volume!) ° correlatie hippocampus gyrus posterior (links > rechts) & BRIEF WG ° correlatie hippocampus gyrus posterior (enkel rechts) & BRIEF emotionele controle ° ! géén sign. correlaties met prestaties op tests
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
2000 126 2001 88 2002 109 2003 157 2004 193 2005 175 2006 181 2007 214 2008 328 2009 365 2010 398 2011 488 2012 554 2013 518 2014 138 Aantal studies
MC: cognitief model - (meta)geheugen
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Flavell (1976) ‘one’‛s knowledge concerning one’‛s own cognitive processes and products and anything related to them…’‛
Wortels
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Nelson (1996) Bottom-up model
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
1. Mc kennis: declaratieve kennis (modellen van cogitieve processen)
2. Mc ervaringen: wat iemand voelt of waar men zich van bewust is terwijl men een taak aanpakt en informatie verwerkt in dat verband
3. Mc vaardigheden: het bewust gebruik van strategieën (procedurele kennis) ter controle van cognitie
Eflides (2001, 2008) Mc facetten
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Ardila (2013)
1. Koude EF: metacognitie
2. Warme EF: emotieregulatie (inhibitie..)
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Zelfregulering: sociaal model
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Zelfregulering: sociaal model
Verschillende modellen Boekaerts, 1999 Pintrich, 2000 Winne & Hadwin, 1998
Overzicht: Puustinen & Pulkkinnen, 2001
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
“Gepland & cyclisch reguleren van gedachten, gevoelens en handelingen om persoonlijke doelen te bereiken” Kenm. zelfregul. individuen: 1. Metacognief: actief plannen, monitoren (sturen), evalueren
2. Motivationeel: gemotiveerd om te leren & vol te houden
3. Cognitief: Strategisch/ passend gedrag
Zelfregulering – domeinonafhankelijke visie
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Pressley et al (1987) Good Strategy User GSU model: 5 componenten (samenvatten, monitoring, hoge orde strategieën) om teksten in te studeren
Pressley & Scheider (1989) Good Information Processor (GIP) model : strat. Bepalen, kennis, mc, motivatie en STM
Mayer (1996) Selection Organization Integration (SOI)-model: 3 comp. (selecteren, organiseren, integreren)
Alexander (1998) Model of Domain Learning (MDL) vanuit ontwikkelingsperspectief
Weinstein, Jung, & Acee (2011) Model of Strategic Learning (MSL): Skill, will, self-regulation
Zelfregulering – domeinafhankelijke modellen
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
EC: persoonlijkheidsmodel/ temperament
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Persoonlijkheidspsychologisch model
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Samenvattend: EF/ mc/ zelfreg./ EC =
modellen om (a)typisch leren te verklaren
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Vlot lezen, spellen, rekenen : normafhankelijk
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Leren = normafhankelijk
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Taal/context-afhankelijk
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Leerstoornissen ≠ niv
Leerstoornissen: beschrijvende criteria
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
EF = onzin voor beschrijvende diagnose
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
EF = ‘zin’ voor ‘aanpak’ HGD-HGW ½ van kinderen met leerstoornis problemen met EF/mc
UDL
28
Directie: Ja, B. mag op het einde van elke maand zijn notities laten nakijken door de betrokken vakleraar. Die leraar kijkt de notities dan na op volledigheid, op correctheid van symbolen, op structuur, enzovoort. Maar de leerling moet zelf wel de stap naar de vakleraar zetten. Doet B. dat of doet hij dat niet, daar heb ik momenteel geen zicht op.
B. mag ook notities laten kopiëren op school. Hij kan de notities van medestudenten laten kopiëren in de mediatheek. Dat is een bijzondere maatregel voor die leerlingen die omwille van bijvoorbeeld dyscalculie of een andere leer- of ontwikkelingsstoornis moeite hebben met het nemen van goede notities. B. heeft die uitleg gekregen over het kopiëren. Maar als hij het niet doet, dan gebeurt het ook niet. Ik merk dat er niet veel gebruik gemaakt wordt van die maatregel.
.
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Interviewer: Ik heb gehoord dat jij ook notities mag gaan kopiëren als je dat wilt. Maar dat heb je nog niet veel gedaan?
Leerling B.: Neen, ik vind dat niet zo tof, want het is altijd nogal een omweg om naar de mediatheek te gaan. Als ge met uw vrienden zijt na twee zware lesuren of zo, en als ge dan naar buiten wilt, is dat niet de eerste en de beste keuze om nog een keer te gaan kopiëren. Het duurt ook een tijdje. En ge moet dan altijd vragen aan een klasgenoot om zijn notities af te geven en ge moet dat dan ook nog terug gaan brengen bij hem. Ze zeggen dan meestal: ‘laat het hier maar achter. Wij zullen het voor jou kopiëren. Je mag het komen afhalen na 4u.’ Maar als ge moet wachten tot na 4 uur dan mist ge de bus. En die klasgenoot moet dat ook nog blijven tot na 4 uur… en zo gaat dat echt niet goed.
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Reeksen (CIJ/WO) omgekeerd of dubbeltaak
500 ms 500 ms Onbeperkt Zelfde figuur of niet? Waar was de rode stip?
500 ms 2000 ms 500 ms
WG
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Contextvrije experimentele taken CE - WG
Go-trial: No-go-trial:
Contextvrije experimentele taken Inhibitie
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Stroop taken:
Hoeveelheid Stroop (Bull & Scerif, 2001)
Kleur-Woord Stroop (Stroop, 1935)
1111
rood
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Contextvrije tests EF
bv. Subtests BADS, NEPSY-II, TEA-CH trollen tellen, WMTB bv. Subtest CELF-IV, DST…
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
BRIEF vragenlijsten
LK.
OUDER
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Contextrijke diagnostiek EF/ WG - IN
BRIEF Soorten EF die gemeten worden:
‧ Inhibitie ‧ Cognitieve flexibiliteit ‧ Emotieregulatie ‧ Initiatief neming ‧ Werkgeheugen ‧ Plannen/organisatie ‧ Ordentelijkheid/netheid ‧ Gedragsregulatie
Gedragsregulatieindex = inhibitie+cognitive flexibilitie + emotieregulatie
Metacognitieve index = initiatief nemen + werkgeheugen + plannen/organiseren + ordelijkheid/netheid + gedragsevaluatie Totale score (GEC) = gedragsregulatieindex + metacognitieve index
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
PREF Soorten vaardigheden die gemeten worden:
‧ Activatie, initiatie ‧ Afremming, inhibitie ‧ Flexibitliteit ‧ Planning en organisatie ‧ Werkgeheugen ‧ Emotionele zelfregulatie
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Moet men EF trainen? Soms spontane evolutie
• INHIBITIE Evolutie tss 7-12 m. 5 à 6 jaar inhibitievaardigheden plafoneren.
• FLEXIBILITEIT/ SHIFTING Tss 3 en 4 jaar start flexibliteit (shifting) Evolutie tss 6 en 10 jaar.
• PLANNING, PROBLEM SOLIVING 4 jaar start solving makkelijke problemen. Groei tss 7 en 9 jaar en tss 11 en 13 jaar.
• LASTIGE EF ONTWIKKELEN LAATST (tot in adolescentie) bv.
zelfregulering/controle
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Moet men EF trainen/compenseren? Bij ½ van kinderen
• DL Veel WG problemen Veel IN problemen
• DC Soms WG problemen vooral tav hoeveelheden
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
1. Beschikbaarheidsdeficit: falen door onvoldoende EF (plannen…) NOOD AAN EF TRAINING
2. Productiedeficit: falen door zorggedachten die EF blokkeren NOOD AAN OMGAAN MET FAALANGST
Moet men EF trainen? Soms bij faalangst
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
EF / mc trainen
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Kan men EF trainen en zo leren duurzaam verbeteren?
Vbn (gemengde) EF-trainingen IVP, Cognet, CCYC, Bright Start, Misc Reflecto Matander: www.cebco.be Frontomix: www.anomix.be
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
1. Embedded training: integreer ‘leren leren’ in therapie
2. Informed training: leg uit i.f.v. medewerking
3. Prolonged training: hou het voldoende lang vol
Leg uit + sta model voor ° wat ° waarom ° wanneer ° hoe
EF / mc trainen
EF/mc/zelfreg. Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
1. EF/Mc .. = modellen (a)typisch leren verklaren 2. EF ‘onzin’ voor beschrijvende diagnostiek 3. EF ‘zin’ voor HGD/HGW 4. Diagnostiek: tests + observ./ vragenlijsten 5. Behandeling: bij EF probl./ faalangst
voldoende lang model staan voor en informeren van wat/hoe/waarom/wanneer + omgeving aanpassen (STICORDI/ UDL)
EF Leerstoornissen Diagnostiek Behandeling Take home message
Dank voor uw aandacht