Upload
truongnhu
View
220
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
Zioła – wpływ
substancji czynnych
na zdrowie człowieka
Przygotowanie:
Joanna Kurjata
Monika Kołakowska
„Każesz rosnąć trawie dla bydła
i ziołom, by człowiekowi służyły” Księga Psalmów
Definicja
Zioła (rośliny zielarskie) to wszystkie rośliny, które zawierają substancje wpływające na metabolizm człowieka i dostarczają surowców zielarskich.
Grupa ta obejmuje przede wszystkim jednoroczne i dwuletnie rośliny zielne, ale także drzewa, krzewy,
warzywa i byliny.
Podział użytkowy ziół
Rośliny zielarskie ze względu na sposób
użytkowania dzieli się na:
rośliny lecznicze
rośliny przyprawowe
rośliny olejkodajne
Ciekawostka:16-20% produkcji światowej ziół należy
do Polski z czego około 80% to zioła pochodzące z upraw
(około 60 gatunków), a 20% - ze stanowisk naturalnych.
Zioła wywołują różne
reminiscencje i skojarzenia:
przyrodnicze
lekarskie
kosmetyczne
kulinarne
artystyczne
przemysłowe
Czym jest przyprawa?
W nauce o żywieniu i żywności
jest to substancja, która:
wywiera korzystny wpływ na nasze zdrowie
zawiera substancje czynne biologicznie
nadaje potrawie: szczególny aromat, kolor
i wygląd.
Do przypraw zaliczamy różne
części roślin:
nasiona
owoce
kwiaty
liście
pędy
łodygi i kłącza
korę
korzenie
Przyprawy ziołowe
stosowane regularnie przez
dłuższy czas i z umiarem są
środkami leczniczymi
Wpływ roślin zielarskich
na organizm człowieka
pobudzają apetyt
regulują trawienie
uspakajają
pobudzają układ nerwowy
wpływają na pracę nerek, wątroby i innych
organów
Historia ziołolecznictwa
pierwszymi „zielarzami” – pasterze
2700 p.n.e. – zielniki chińskie
210 – 130 r. p.n.e. – lista 304 roślinnych środków leczniczych Klaudiusza Galena
VIII – XIII w. – rozpowszechnianie wiedzy o środkach leczniczych; handel ziołami (Arabowie)
XVI w. – ziołolecznictwo klasztorne - herbarze
XVIII – XIX w. – początek badań nad chemicznym składem ziół w laboratoriach aptecznych
XIX w. – zahamowanie rozwoju zielarstwa w wyniku pojawienia się leków syntetycznych
1930 r. – powstanie Polskiego Komitetu Zielarskiego
1947 r. – powstanie Instytutu Przemysłu Zielarskiego
Substancje czynne obecne
w ziołach
alkaloidy
antrachinony
flawonoidy
garbniki
glikozydy
gumy roślinne
pektyny
terpenoidy
Substancje czynne obecne
w ziołach
Alkaloidy - grupa związków o charakterze zasadowym, do której należą substancje silnie działające na organizm ludzki.
Alkaloidy zawarte w maku:
morfina (silne działanie przeciwbólowe),
kodeina (nieco słabsze działanie przeciwbólowe i silne przeciwkaszlowe),
papaweryna (działanie rozkurczowe)
Alkaloidem jest także atropina
(działanie rozkurczowe oraz przyspieszające akcję serca)
Substancje czynne obecne
w ziołach
Antrachinony - związki o działaniu drażniącym błonę
śluzową i wzmagające perystaltykę jelita
grubego.
Występowanie:
kora kruszyny
kłącza rzewienia
liście aloesu
Zastosowanie:
jako środek stosowany w celach przeczyszczających
Substancje czynne obecne
w ziołach
Flawonoidy - substancje o żywych barwach. W świecie roślinnym
są często spotykanym barwnikiem kwiatów i liści.
Występowanie: owoce
warzywa
skrzyp
bez czarny
rumianek
pokrzywa
ruta
kłącza rzewienia
liście aloesu
Zastosowanie: jako środek do barwienia żywności
przy konieczności wzmacniania naczyń krwionośnych
Substancje czynne obecne
w ziołach
Garbniki - substancje o działaniu przeciwzapalnym
i ściągającym.
Zastosowanie: lecznictwo
przemysł skórzany
Substancje czynne obecne
w ziołach
Glikozydy - związki powstałe z połączenia cukrów z innymi
substancjami. W roślinach występują dość powszechnie,
głównie w liściach. Szczególnie cenne zalety mają
kardenoidy - czyli glikozydy nasercowe.
Występowanie: naparstnica,
konwalia,
miłek wiosenny,
głóg
Zastosowanie wzmacniają pracę serca.
UWAGA! Są to jedne z najsilniej działających substancji roślinnych i powinny być
przyjmowane pod kontrolą lekarza, gdyż ich przedawkowanie grozi
zatruciem.
Substancje czynne obecne
w ziołach
Gumy roślinne – produkt niektórych gatunków
drzew.
Występowanie:
wiśnia,
śliwa
brzoskwinia
akacja
Zastosowanie:
działanie osłaniające.
Substancje czynne obecne
w ziołach
Pektyny - węglowodany występujące obficie
w niektórych owocach (np. jabłka, żurawiny).
Właściwości krzepną po oziębieniu (wykorzystywane jest w przemyśle spożywczym –
galaretki, zagęstniki do dżemów)
normalizują pracę przewodu pokarmowego
wspomagają odchudzanie
Substancje czynne obecne
w ziołach
Saponiny – grupa związków pochodzenia roślinnego.
Najczęściej występują w skórce łodyg i owoców oraz
w korzeniach. Występowanie:
nagietek
naparstnica
łyszczec
Działanie:
wykrztuśne
moczopędne
przeciwzapalne i przeciwgrzybicze
wzmagają wydzielanie soków trawiennych
Ciekawostka: Jedną z roślin bogatą w te związki nazwano mydlnicą, ponieważ wykazuje w roztworach wodnych
cechę pienienia się. W związku z tym saponiny były dawniej stosowane jako środki piorące lub wypełniacze do gaśnic pianowych.
Substancje czynne obecne
w ziołach
Terpenoidy (olejki terpenowe) - substancje nadające zapach
wielu roślinom.
Występowanie:
mięta (mentol)
kminek (karwon)
koper (karwon)
drzewa iglaste (pinen)
Działanie:
drażniące (olejek eukaliptusowy, gorczyczny, kamfora)
wykrztuśne (olejek eukaliptusowy, sosnowy)
moczopędne (olejek jałowcowy)
żółciopędne (olejek tymiankowy)
uspokajające (olejek walerianowy, olejek melisy)
Stosuje się je też w kosmetyce, przemyśle spożywczym czy jako dodatki polepszające smak leków.
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
BAZYLIA Ocimum basilicum
Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy
i karotenoidy
Właściwości
stosowana jako dodatek sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa,
cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza,
potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych
wspomaga funkcjonowanie układu trawiennego
działa przeciwkaszlowo
poprawia pracę nerek
nalewki oleiste z bazylii odstraszają owady
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
CZĄBER Saturea hortensis
Zawiera olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne
Właściwości stosowany jako przyprawa do potraw z roślin strączkowych, zup, serów,
marynat, pikli, dziczyzny, majonezu oraz zalewy podczas kiszenia lub konserwowania ogórków lub zielonego groszku
zalecany przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit
łagodzi skurcze
reguluje perystaltykę jelit
ma działanie przeciwrobacze
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
MAJERANEK OGRODOWY
Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy
Właściwości przyprawa do pieczeni, drobiu i sosów. Stanowi stały składnik niektórych zup:
grochowej, fasolowej, kartoflanej, żuru, węgorzowej oraz flaków i kołdunów
pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych
łagodzi bóle głowy i objawy przeziębienia
zmniejsza bóle reumatyczne i nerwobóle (dodany do kąpieli, maści i kompresów)
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
KMINEK Carum carvi
Zawiera duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin,
kwasów organicznych
Właściwości jako przyprawa stosowana do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny,
kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów, zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych wypieków, a także sporządzania wódek i likierów
wspomaga układ trawienny
zalecany szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy
łagodzi dolegliwości wątroby
w połączeniu z melisą doskonały środek na bóle menstruacyjne
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
TYMIANEK Thymus vulgaris
Zawiera olejki lotne, garbniki, żywice, saponiny, gorycze
Właściwości przyprawa do mięsa z ciemnym sosem, mięsa wędzonego, dziczyzny, królika,
wędzone mięso, sery, sałaty, warzyw strączkowych, duszonych, farszu do ryb i drobiu
działa dezynfekująco, odwadniająco i przeciwrobacznie
łagodzi dolegliwości związane z nieżytami przewodu pokarmowego, wzdęcimi i biegunką
pobudza apetyt
UWAGA! Nie należy stosować większych ilości tymianku w diecie kobiet ciężarnych i
osób cierpiących na osłabienie czynności serca.
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
MELISA LEKARSKA Melissa officinalis
Zawiera
olejki lotne, garbniki, gorycze, glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy
Właściwości
jako przyprawa doskonały dodatek do sałatek, sosów i serów
działa uspokajające przy nerwicach serca.
poprawia apetyt i trawienie
wskazana w chorobach żołądka
działa rozkurczowo, przeciwbólowo i przeciwbakteryjnie
łagodzi bóle menstruacyjne
wzmacnia pamięć
przeciwdziała niedokrwistości.
leczy rany i bóle migrenowe stosowana w postaci okładów i olejków
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
MIĘTA PIEPRZOWA
Zawiera terpenoidy, saponiny, glikozydy, flawonoidy
Właściwości
z liści mięty pieprzowej robi się olejek miętowy wykorzystywany
w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, tytoniowym
i spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy, ciast i gumy do żucia)
działania przeciwskurczowe, przeciwwymiotne i bakteriobójcze
ma właściwości uspokajające
Charakterystyka podstawowych
gatunków ziół
SZAŁWIA Salvia officinalis
Zawiera olejki lotne, garbniki, gorycze, a także glikozydy, flawonoidy
Właściwości
działanie antyseptyczne
UWAGA! Stosowanie szałwii w nadmiarze może powodować lekkie zatrucia,
toteż należy po 3 dniach kuracji zrobić przerwę.
Zioła w naszym ogrodzie
Jak je uprawiać?
w ogrodzie - w taki sam sposób, w jaki sadzimy warzywa
(grządki, koła, geometryczne lub przypadkowe wzory)
w domu – w donicach i pojemnikach na parapetach okien
Koniec
Dziękuję za uwagę
Literatura
Lańska D. i zespół.: Przyprawy do każdej potrawy. Agencja Informacyjna S.A.1991.
Kawałko M.: Historie ziołowe. Krajowa Agencja Wydawnicza. Lublin 1986
Metera P.: Zioła w doniczkach. Instytut Wydawniczy. Warszawa 1984.
Mikołajczyk K.: Zbieramy zioła. Wydawnictwo Spółdzielcze. Warszawa 1987.
Romvary V.: Rośliny przyprawowe i przyprawy w kuchni węgierskiej. PWRiL. Warszawa 1987.
Sikora E.: Przyprawy z własnej działki. Polski Związek Działkowców. Krajowa Rada w Warszawie 1986.