Zjawisko uzależnienia od Zjawisko uzależnienia od tytoniu – tytoniu – charakter problemu, charakter problemu,

epidemiologia, terapia i epidemiologia, terapia i profilaktykaprofilaktyka

mgr Marcin Milkowskimgr Marcin MilkowskiSpecj. Terapii UzależnieńSpecj. Terapii Uzależnień

Poradnia Leczenia Uzależnień w OstródziePoradnia Leczenia Uzależnień w Ostródzie

Mechanizmy uzależnienia Mechanizmy uzależnienia od tytoniuod tytoniu

Trzy grupy czynników wzajemnie Trzy grupy czynników wzajemnie na siebie oddziaływujących, na siebie oddziaływujących,

wpływających na rozwój wpływających na rozwój uzależnienia (Gąsior, 2006; uzależnienia (Gąsior, 2006;

Krzemińska, 1998)Krzemińska, 1998)

1. Właściwości chemiczne 1. Właściwości chemiczne nikotynynikotyny

Analogiczny do działania heroiny i Analogiczny do działania heroiny i amfetaminy, farmakologiczny mechanizm amfetaminy, farmakologiczny mechanizm działania nikotynydziałania nikotyny

Kilkakrotnie silniejsze, niż alkoholu i Kilkakrotnie silniejsze, niż alkoholu i opiatów, działanie nikotyny na układ opiatów, działanie nikotyny na układ nerwowynerwowy

Szybkie, trwałe i głębokie właściwości Szybkie, trwałe i głębokie właściwości uzależniające nikotyny (uwalnianie uzależniające nikotyny (uwalnianie dopaminy i układ nagrody)dopaminy i układ nagrody)

1. Właściwości chemiczne 1. Właściwości chemiczne nikotyny c.d.nikotyny c.d.

Nikotyna zawarta w dymie papierosów ma Nikotyna zawarta w dymie papierosów ma zdolność odkładania się w organizmie człowieka zdolność odkładania się w organizmie człowieka lub wywoływania natychmiastowych, ostrych lub wywoływania natychmiastowych, ostrych objawów chorobowych. Doraźnie nikotyna działa objawów chorobowych. Doraźnie nikotyna działa na człowieka pobudzająco. Podczas palenia na człowieka pobudzająco. Podczas palenia papierosa występuje podniesienie poziomu papierosa występuje podniesienie poziomu glukozy we krwi, co wywołuje chwilowe dobre glukozy we krwi, co wywołuje chwilowe dobre samopoczucie. Zaraz potem następuje gwałtowne samopoczucie. Zaraz potem następuje gwałtowne obniżenie poziomu glukozy (tzw. hipoglikemia obniżenie poziomu glukozy (tzw. hipoglikemia tytoniowa). Wówczas palacz reaguje silnym tytoniowa). Wówczas palacz reaguje silnym pobudzeniem nerwowym, które odreagowuje pobudzeniem nerwowym, które odreagowuje sięgając po kolejnego papierosa.sięgając po kolejnego papierosa.

2. Czynniki społeczne2. Czynniki społeczne

Rodzina pochodzeniaRodzina pochodzenia Jakość kontaktów z rodzicami i innymi Jakość kontaktów z rodzicami i innymi

członkami rodzinyczłonkami rodziny WartościWartości Uczenie reagowania przez modelowanieUczenie reagowania przez modelowanie Norma palenia w grupie rówieśniczejNorma palenia w grupie rówieśniczej Łatwa dostępność (dom, kupno)Łatwa dostępność (dom, kupno) Przyzwolenie społeczne, reagowanie na Przyzwolenie społeczne, reagowanie na

palenie dzieci palenie dzieci

3. Indywidualne predyspozycje 3. Indywidualne predyspozycje biologiczne i psychicznebiologiczne i psychiczne

Wiek rozpoczynania palenia – im Wiek rozpoczynania palenia – im młodsza osoba, tym szybciej się młodsza osoba, tym szybciej się uzależnia, pali dłużej, bardziej znaczące uzależnia, pali dłużej, bardziej znaczące konsekwencje (Emeryk, 2001)konsekwencje (Emeryk, 2001)

Temperament, jako biologiczna Temperament, jako biologiczna komponenta uzależnienia od tytoniu – komponenta uzależnienia od tytoniu – nadaktywność emocjonalna, trudności nadaktywność emocjonalna, trudności w kontroli emocji (Hornowska, 2006)w kontroli emocji (Hornowska, 2006)

3. Indywidualne predyspozycje 3. Indywidualne predyspozycje biologiczne i psychiczne c.d.biologiczne i psychiczne c.d.

Zaburzenia osobowości Zaburzenia osobowości predysponujące do uzależnienia od predysponujące do uzależnienia od tytoniu: niedojrzałość emocjonalna, tytoniu: niedojrzałość emocjonalna, niska tolerancja na frustrację, niska tolerancja na frustrację, obniżona samokontrola, obniżona samokontrola, impulsywność, agresywność (Gąsior, impulsywność, agresywność (Gąsior, 2006)2006)

Choroby psychiczne a palenie tytoniuChoroby psychiczne a palenie tytoniu

Psychologiczne mechanizmy Psychologiczne mechanizmy uzależnienia od nikotynyuzależnienia od nikotyny

W rozwoju uzależnienia od nikotyny W rozwoju uzależnienia od nikotyny zaobserwować się dają dwa podstawowe zaobserwować się dają dwa podstawowe psychologiczne mechanizmy, psychologiczne mechanizmy, charakterystyczne dla rozwoju wszystkich charakterystyczne dla rozwoju wszystkich uzależnień. „Rolą” tych mechanizmów jest uzależnień. „Rolą” tych mechanizmów jest umożliwienie palaczowi pozostawania w nałogu. umożliwienie palaczowi pozostawania w nałogu. Te mechanizmy to:Te mechanizmy to:

- Mechanizm Iluzji i Zaprzeczeń Mechanizm Iluzji i Zaprzeczeń (racjonalizowanie, obwinianie, minimalizowanie, (racjonalizowanie, obwinianie, minimalizowanie, porównywanie się z innymi itp..)porównywanie się z innymi itp..)

- Mechanizm Nałogowego Regulowania Uczuć Mechanizm Nałogowego Regulowania Uczuć („zmiana” uczuć dzięki zapaleniu papierosa).(„zmiana” uczuć dzięki zapaleniu papierosa).

Czy uzależnienie od tytoniu to Czy uzależnienie od tytoniu to choroba?choroba?

Tak według Kryteriów Diagnostycznych Tak według Kryteriów Diagnostycznych DSM-IV, wydanych przez Amerykańskie DSM-IV, wydanych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (Zaburzenia Towarzystwo Psychiatryczne (Zaburzenia spowodowane używaniem nikotyny 305.1), spowodowane używaniem nikotyny 305.1), jak i według Międzynarodowej jak i według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, Problemów Zdrowotnych ICD-10, stosowanej w Polsce (Zaburzenia stosowanej w Polsce (Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu F17), spowodowane paleniem tytoniu F17), uzależnienie od nikotyny jest chorobą.uzależnienie od nikotyny jest chorobą.

Czy uzależnienie od tytoniu to Czy uzależnienie od tytoniu to choroba?choroba?

Objawy i diagnoza na ich Objawy i diagnoza na ich podstawiepodstawie

Silna potrzeba paleniaSilna potrzeba palenia Trudności z kontrolowaniem paleniaTrudności z kontrolowaniem palenia Uporczywe używanie tytoniu wbrew Uporczywe używanie tytoniu wbrew

szkodliwym następstwomszkodliwym następstwom Przedkładanie palenia tytoniu nad Przedkładanie palenia tytoniu nad

inne zajęciainne zajęcia Zwiększona tolerancja na dymZwiększona tolerancja na dym

Zespół abstynencyjnyZespół abstynencyjny

Wciórka i inn. (2008) podają, że nagłe zaprzestanie palenia Wciórka i inn. (2008) podają, że nagłe zaprzestanie palenia tytoniu prowadzi do powstania objawów abstynencyjnych, tytoniu prowadzi do powstania objawów abstynencyjnych, takich jak:takich jak:

- LękLęk- NiepokójNiepokój- Pogorszenie nastrojuPogorszenie nastroju- Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i układu Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i układu

krążeniakrążenia

Nieumiejętność poradzenia sobie z tymi objawami,jak również Nieumiejętność poradzenia sobie z tymi objawami,jak również nieświadomość tego, co dzieje się z osobą rzucającą nieświadomość tego, co dzieje się z osobą rzucającą palenia, jest częstym „wyzwalaczem” do powrotu do palenia, jest częstym „wyzwalaczem” do powrotu do palenia.palenia.

Określanie stopnia Określanie stopnia uzależnieniauzależnienia

Wyznaczają ten stopień analizy takich zmiennych Wyznaczają ten stopień analizy takich zmiennych zachowania, jak:zachowania, jak:

- Czas zapalenia pierwszego papierosa po Czas zapalenia pierwszego papierosa po przebudzeniuprzebudzeniu

- Gotowość do rezygnacji z zapalenia pierwszego Gotowość do rezygnacji z zapalenia pierwszego porannego papierosaporannego papierosa

- Liczba palonych codziennie papierosówLiczba palonych codziennie papierosów- Palenie papierosów w czasie ostrych lub Palenie papierosów w czasie ostrych lub

przewlekłych chorób układu oddechowegoprzewlekłych chorób układu oddechowego- Gotowość do powstrzymywania się od zapalenia Gotowość do powstrzymywania się od zapalenia

papierosa w miejscach publicznychpapierosa w miejscach publicznych- Częstość zaciągania się dymem tytoniowym w Częstość zaciągania się dymem tytoniowym w

trakcie palenia.trakcie palenia.

Szkodliwe działanie palenia Szkodliwe działanie palenia tytoniutytoniu

Nikotynizm prowadzi do trwałych zmian Nikotynizm prowadzi do trwałych zmian narządów i układów, wywołując rozmaite narządów i układów, wywołując rozmaite dolegliwości: nieżyt dróg oddechowych i dolegliwości: nieżyt dróg oddechowych i pokarmowych, podwyższenie ciśnienia pokarmowych, podwyższenie ciśnienia krwi, bóle głowy, osłabienie pamięci i krwi, bóle głowy, osłabienie pamięci i wzroku, zapalenie nerwów wzrokowych, wzroku, zapalenie nerwów wzrokowych, niepokój sercowy, bóle dławicowe niepokój sercowy, bóle dławicowe (Wciórka, Kostowski, Weremowicz, (Wciórka, Kostowski, Weremowicz, Jędrzejko 2008)Jędrzejko 2008)

Szkodliwe działanie palenia Szkodliwe działanie palenia tytoniutytoniu

Podniesienie poziomu ryzyka choroby wieńcowejPodniesienie poziomu ryzyka choroby wieńcowej Niebezpieczeństwo zawałuNiebezpieczeństwo zawału Zapalenie żył i tętnicZapalenie żył i tętnic Uszkodzenie zębów i tętnicUszkodzenie zębów i tętnic Problemy z układem pokarmowymProblemy z układem pokarmowym Rozedma płucRozedma płuc Obniżenie odporności organizmuObniżenie odporności organizmu Problemy ze skupieniem uwagiProblemy ze skupieniem uwagi Zwiększona męczliwośćZwiększona męczliwość Nadpobudliwość nerwowaNadpobudliwość nerwowa Osłabienie narządów zmysłówOsłabienie narządów zmysłów

Szkodliwe działanie palenia Szkodliwe działanie palenia tytoniutytoniu

Lisiewicz i Moszczyński (1984) jako wywołane Lisiewicz i Moszczyński (1984) jako wywołane paleniem tytoniu nowotwory, wymieniają:paleniem tytoniu nowotwory, wymieniają:

- Raka płucRaka płuc- Raka krtaniRaka krtani- Nowotwory jamy ustnejNowotwory jamy ustnej- Raka przełykuRaka przełyku- Raka pęcherza moczowegoRaka pęcherza moczowego- Raka nerek, trzustki, żołądka, szyjki macicy.Raka nerek, trzustki, żołądka, szyjki macicy.Wszystkie wyżej wymienione nowotwory wykazują Wszystkie wyżej wymienione nowotwory wykazują

określony związek przyczynowy z paleniem określony związek przyczynowy z paleniem tytoniu ,np. rak nerek 3 razy częściej u osób tytoniu ,np. rak nerek 3 razy częściej u osób palących.palących.

Epidemiologia zjawiska Epidemiologia zjawiska palenia papierosów i palenia papierosów i

uzależnienia od tytoniuuzależnienia od tytoniu

Palenie papierosów a Palenie papierosów a śmiertelnośćśmiertelność

Raport WHO z lutego 2008 roku Raport WHO z lutego 2008 roku pokazuje, że każdego roku na świecie pokazuje, że każdego roku na świecie epidemia tytoniowa zabija 5,4 mln osóbepidemia tytoniowa zabija 5,4 mln osób

Dane z 2000 roku wskazują, że w Polsce Dane z 2000 roku wskazują, że w Polsce palenie tytoniu bywa przyczyną około 69 palenie tytoniu bywa przyczyną około 69 tys. zgonów. 43 tys. osob zmarłych było tys. zgonów. 43 tys. osob zmarłych było w przedziale wiekowym między 35 a 69 w przedziale wiekowym między 35 a 69 rokiem-są to tzw. zgony przedwczesne rokiem-są to tzw. zgony przedwczesne

Zjawisko palenia w PolsceZjawisko palenia w Polsce

Szacuje się, że obecnie pali 29 % dorosłej Szacuje się, że obecnie pali 29 % dorosłej populacji, co stanowi ok. 9 mln Polakówpopulacji, co stanowi ok. 9 mln Polaków

W populacji mężczyzn odsetek palących W populacji mężczyzn odsetek palących codziennie wynosi 34%, zaś wśród kobiet codziennie wynosi 34%, zaś wśród kobiet odsetek ten wynosi 23%.odsetek ten wynosi 23%.

Najbiedniejsi, niewykształceni Polacy palą Najbiedniejsi, niewykształceni Polacy palą znacznie częściej niż osoby bogatsze z znacznie częściej niż osoby bogatsze z wykształceniem wyższymwykształceniem wyższym

Dzieci i młodzież a Dzieci i młodzież a papierosypapierosy

64% chłopców i 53% dziewcząt w 64% chłopców i 53% dziewcząt w wieku 13-15 lat podjęło w swoim wieku 13-15 lat podjęło w swoim życiu próbę palenia papierosówżyciu próbę palenia papierosów

30% chłopców i 21% dziewcząt 30% chłopców i 21% dziewcząt próbowało palić przed ukończeniem próbowało palić przed ukończeniem dziesiątego roku życiadziesiątego roku życia

Tendencje w paleniu Tendencje w paleniu papierosów wśród Polakówpapierosów wśród Polaków

W ciągu ostatnich 30 lat W ciągu ostatnich 30 lat obserwowano w Polsce stopniowe obserwowano w Polsce stopniowe ograniczenie palenia tytoniuograniczenie palenia tytoniu

Ostatnie lata to jednak zmniejszenie Ostatnie lata to jednak zmniejszenie się tempa spadku częstości palenia u się tempa spadku częstości palenia u mężczyzn i zahamowanie trendu mężczyzn i zahamowanie trendu spadkowego u młodych dorosłych spadkowego u młodych dorosłych kobietkobiet

Zjawisko biernego palenieZjawisko biernego palenie

W miejscu pracy na wdychanie dymu W miejscu pracy na wdychanie dymu tytoniowego narażonych jest 19% tytoniowego narażonych jest 19% niepalących Polaków (24% mężczyzn niepalących Polaków (24% mężczyzn i 14% kobiet)i 14% kobiet)

W domu na zjawisko biernego palenia W domu na zjawisko biernego palenia narażonych jest 25% niepalących narażonych jest 25% niepalących Polaków (29% niepalących kobiet i Polaków (29% niepalących kobiet i 20% niepalących mężczyzn)20% niepalących mężczyzn)

Zjawisko biernego palenie Zjawisko biernego palenie c.d.c.d.

Ogromna jest skala narażenia na Ogromna jest skala narażenia na ekspozycję dymu tytoniowego dzieci ekspozycję dymu tytoniowego dzieci – każdego dnia około 4 mln polskich – każdego dnia około 4 mln polskich dzieci wdycha biernie dym tytoniowy dzieci wdycha biernie dym tytoniowy w domu lub miejscach publicznychw domu lub miejscach publicznych

Leczenie uzależnienia od Leczenie uzależnienia od nikotynynikotyny

FarmakologiaFarmakologia Terapia behawioralna, mająca na Terapia behawioralna, mająca na

celu zmianę nawyków palaczacelu zmianę nawyków palacza Wieloetapowa terapia odwykowaWieloetapowa terapia odwykowa Psychoterapia i socjoterapia Psychoterapia i socjoterapia

(Zajączkowski 2001)(Zajączkowski 2001)

Generalnie leczenie Generalnie leczenie uzależnienia od nikotyny uzależnienia od nikotyny dzielimy na dwa rodzaj: dzielimy na dwa rodzaj:

Farmakologiczne: z zastosowaniem leków Farmakologiczne: z zastosowaniem leków znoszących zespół abstynencyjny i głód do znoszących zespół abstynencyjny i głód do palenia; z zastosowaniem preparatów palenia; z zastosowaniem preparatów działających na zasadzie substytutu, czyli takich, działających na zasadzie substytutu, czyli takich, które do pewnego stopnia naśladują działanie które do pewnego stopnia naśladują działanie nikotyny, mają zarazem mniejszy potencjał nikotyny, mają zarazem mniejszy potencjał uzależniający. Stosowane są też substancje uzależniający. Stosowane są też substancje antagonizujące działanie nikotyny, znoszące jej antagonizujące działanie nikotyny, znoszące jej działanie nagradzające.działanie nagradzające.

Niefarmakologiczne: 1. Porada, 2. Psychoterapia, Niefarmakologiczne: 1. Porada, 2. Psychoterapia, 3. Ruchy samopomocowe, 4. Materiały 3. Ruchy samopomocowe, 4. Materiały samopomocowe.samopomocowe.

BibliografiaBibliografia

Baturo, W. (2008) Katastrofy i zagrożenia we współczesnym Baturo, W. (2008) Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie. Warszawa:PWNświecie. Warszawa:PWN

Bętkowska-Korpała, B. (2009) Uzależnienia w praktyce Bętkowska-Korpała, B. (2009) Uzależnienia w praktyce klinicznej. Warszawa:PARPAklinicznej. Warszawa:PARPA

Kozak, S.(2007) Patologie wśród dzieci i młodzieży. Kozak, S.(2007) Patologie wśród dzieci i młodzieży. Warszawa:DifinWarszawa:Difin

Lisiewicz, J., Moszczyński, P. (1984) Rak a palenie tytoniu. Lisiewicz, J., Moszczyński, P. (1984) Rak a palenie tytoniu. Wrocław:OssolineumWrocław:Ossolineum

Zajączkowski, K. (2001) Nikotyna, alkohol, narkotyki – Zajączkowski, K. (2001) Nikotyna, alkohol, narkotyki – profilaktyka uzależnień. Kraków:Rubikonprofilaktyka uzależnień. Kraków:Rubikon

ICD-10 Kategorie 3-znakowe (2000) Kraków: VesaliusICD-10 Kategorie 3-znakowe (2000) Kraków: Vesalius Kryteria diagnoztyczne według DSM-IV-TR (2008) Wrocław: Kryteria diagnoztyczne według DSM-IV-TR (2008) Wrocław:

Ubran i PartnerUbran i Partner Stan zagrożenia epidemią palenia tytoniu w Polsce, WHO Stan zagrożenia epidemią palenia tytoniu w Polsce, WHO

Europa 2009Europa 2009