1

İZMİRGERİ GÖNDERMEMERKEZLERİNDE

ADALETE ERİŞİM HAKKIÇERÇEVESİNDE

YAŞANAN SORUNLAR

2

1. AVUKATA VE ADLİ YARDIMA ERİŞİM HAKKI .............................................................................................................4 1.1KURUMDANADLİYARDIMİHBARIGELMEMESİSORUNU ..........................................................5

2. YABANCILARIN DİLEKÇE HAKKI VE YAŞANAN ZORLUKLAR ...................................................................6

3. AVUKATIN İDARİ GÖZETİM ALTINDA TUTULAN YABANCIYA ERİŞMEDE YAŞADIĞI ZORLUKLAR ................................................................................................................................................................................................7 3.1. Geri Gönderme Merkezlerine Girişte Yaşanan Zorluklar ........................................................................................8 3.2. Bekletme ve Dış Kapıdan İçeriye Girişte Güvenlik Eşliğinde Geçiş .............................................................9 3.3. Kişiden Onay Yazısı Alınması ve Kanuni Dayanağını Bulunmayan Diğer Uygulamalar .....9 3.4. Kod Kaydı Olan Kişilerle Görüşmede Yaşanan Zorluklar ....................................................................................10 3.5. Avukat Yıldırma Politikası ve Avukatın Uzman ile Görüşmede Yaşadığı Zorluklar ...............11 3.6. Avukat Görüşme Odalarında Kamera Kaydı Alınması Sorunu .....................................................................11

4. TERCÜMANA ERİŞİM VE GERİ GÖNDERME MERKEZİNE TERCÜMAN ALINMASINDA YAŞANAN ZORLUKLAR .............................................................................................................................................................................................11

5. TEBLİGAT VE BİLGİLENDİRME HAKKI İLE ULUSLARARASIKORUMA BİLGİLENDİRMESİ ............................................................................................................................................................................13 5.1. Tebligatın İçeriği Sorunu; Tebligatın ve İhtaratların Yetersizliği ...................................................................14

6. VEKALETNAME ÇIKARILMASI KONUSUNDA YAŞANAN SORUNLAR ..........................................16 6.1. Yabancıya Verilen Kimliklerin Kişilerin Elinden Alınması Sorunu ..........................................................17 6.2. Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ............................................................................................................................................18 6.3. Noterler Birliği Genelgesi ..........................................................................................................................................................................18 6.4. Hiçbir Belgesi Olmayanlar .......................................................................................................................................................................18 6.5. Noterler Birliği Yönetim Kurulu Kararı .....................................................................................................................................21 6.6. Geri Gönderme Merkezlerinde Vekaletname Çıkarılmasında Yaşanan Pratik Zorluklarile Noterlerin Erişimi .............................................................................................................................................................................................................21

7. 676 SAYILI OLAĞANÜSTÜ KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME İLE YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNUNDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER .................................................22

8. İDARİ GÖZETİM KARARLARINA KARŞI SULH CEZA HAKİMLİĞİNİN ETKİLİ HUKUK YOLU OLUP OLMADIĞI SORUNU ...............................................................................................................................................................26

9. SINIR DIŞI KARARLARINA KARŞI İDARE MAHKEMELERİ VE ANAYASA MAHKEMESİNİN UYGULAMASI .................................................................................................................................30

İÇİNDEKİLER

3

GİRİŞ

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi“Madde 14-Herkesin zulüm altında başka ülkelere sığınma ve

sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır.”

Ülkemiz ve Dünya, tarihinin en ağır mülteci krizini yaşamaktadır. Dünya gene-lindeki mültecilerin sayısı, tarihteki en yüksek orana ulaşmış durumda. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği verilerine göre, dünya genelinde 2016 yılın-da mülteci olmak zorunda kalanların sayısının 2015 yılına oranla 300.000 kişi arttı. Bu verilere göre, her bir dakikada ortalama 24 kişi evini terk etmek zorunda kalıyor. Ülkemizde ise 3,5 milyon insan mülteci olarak bulunmaktadır. Maalesef, bu rakam-ların yarısını çocuklar oluşturmaktadır.

Bu rapor, İzmir Geri Gönderme Merkezlerinde idari gözetim altında tutulan ki-şilerin adalete ve avukata erişimde yaşadığı zorlukları ve avukatların mesleki faali-yetlerini yerine getirirken yaşadığı sorunlara odaklanmakta ve tespit etmektedir.

Bu rapor, özel veya göç ve iltica hukuku alanında adli yardım görevi alan avukat-ların bildirim ve tespitlerinden oluşmuş olup İzmir Barosu Göç ve İltica Komisyonu tarafından hazırlanmıştır.

4

1. AVUKATA VE ADLİ YARDIMA ERİŞİM HAKKI

Türkiye’dekisığınmacıların,heleözgürlüğündenalıkonularakGeriGöndermeMerkezlerinde (GGM) idari gözetim altında bulunanyabancılarınBaroların adliyardımhizmetlerindenyararlanabilmeleriaçısındannormalbirvatandaşanazarançokciddizorluklarvedezavantajlariçindebulunduğununönceliklefarkedilmesivebunagörebirpratiğinuygulanmasınınkabuledilmesigerekir.Normalde,ken-dilerinceAdliYardımÖnBüroyaulaşmasıgerekenadliyardımtalepedenkişileryerine, buradabir anlamdaAdli yardımmekanizmasınınkendisine ulaşması ge-rekenyardımamuhtaçkişilerolduğudüşünülmelidir.Hattabukişilerinkendiül-kelerindeveyakendieğitimlerindeBaroveAvukatlığınrolühakkındahiçbirbilgisahibi olamayabileceği, kendi dillerinde bile okur-yazar olamayabileceği hatırdatutulmalıdır.YUKK’unGGM’detutulankişilereyönelikhukukihaklarıkonusundabilgilendirme yapılmasını gerektirir birçokmaddesi bulunmasına karşılık bunla-rınuygulamadauygulanmayabileceğinidikkatealınarakbizzatBarolarınadliyar-dımmekanizmalarıtarafındandüşünülmesivebunlarayönelikpro-aktiftedbirlerinalınmasıgerekmektedir.

BunagöreGGMyönetiminindeişbirliğiveonayıilesığınmacı,göçmenvetümyabancılarınbualandakihaklarınıveadliyardımmekanizmasınaerişebilmeyolla-rını(özelliklesabittelefonvefaksnumarası)rahatlıklagörüpokuyabileceğivesö-külemezşekildesabitlenenbirşekildeilanınınyapılmasıhayatiderecedeönemlidir.Yinekişilereyapılacaktebligatlardabuimkananlayabileceğişekildeizahedilmeli-dir.BukişilerinçoğunluklaTürkçebilmeyebileceğinidüşünülerekenazındanhaf-tanınbelirligünvesaatlerindebaştaArapçaveFarsçaolmaküzereihtiyaçduyulandillerikonuşankişilerintelefonuaçacakşekildebirhazırlıkyapılmasıiseortava-dedeçokönemliolacaktır.

Keza,GGM’denBarolaraerişemeyenkişileriçinilticavegöçalanındaçalışanSTK’larınBarolarabilgiverme,ihbaretmemahiyetindekibilgilendirmelerideBa-rolartarafındanhayatiderecededikkatealınmasıgerekenbilgilendirmelerolarakdeğerlendirmesigerekir.

Bukapsamda,TBBAdliYardımYönetmeliğininadliyardımmekanizmasınınişleyişinidüzenleyen5.maddesininbudurumdabulunanyabancılarınbaştahukukvedil bilmez,mal varlığı konusundaherhangi bir belge sunamazdurumdaolankişilerolarakbirçokdezavantajlarınıgözeterekuygulanması,adetabirfiilizorun-lulukolarakkarşımızdadurmaktadır.

Bunagöre,adliyardımönbüroyafiilenerişim,fakirlikdurumununkabulündebirçokbelgeistemekgibişartlaryerinebuhusustabazıkarinelerinkabulündeade-tazorunlulukbulunmaktadır.Başvurununkabulündevegörevlendirmedenormalprosedür takipedilmeyipyapılacakadlibaşvurularda,çokkısasürelidavaaçma

5

süreleridegözönünealınarakçokhızlıdavranılmasıgereğibualandakiadliyardımgörevlendirmelerindezorunluhususlardandır.

TBB’ninBarolararasındafarklıanlamaveuygulamapratiklerinesonvermevesığınmacılarındezavantajlarınıgözetenbirkaygıileAdliYardımYönetmeliğindedeğişiklik yapılması yönünde bir süredir çalışma içinde olduğunu bildiğimizdenYönetmeliktenkaynaklanansorunlarınkısavadedeçözüleceğinedairiyimserka-naatimizbulunmaktadır.AncakBarolarındakendiiçinde,Yönetmeliklerindeyapı-lacakdeğişiklikileuyumgösterebilecekveyasadakikısasürelerlemücadeleedebi-lecekhızlıveetkinişleyenbirmekanizmayıoluşturmasıgerekmektedir.Bu–çoğuadli yardımgörevlendirmelerinden farklı olarak- hızlı işletilmesi gerekenmeka-nizmakurulamazisebukonudakihaklarsadeceyasaveyönetmelikmetinlerindekalmaya,uygulamayahiçgeçememeyemahkumdur.

YUKKm.57/7vem.81hükmügereğince,avukatlıkücretinikarşılayamayacakolanyabancılar,mültecilervesığınmacılarayargıönündekibaşvurularında,1136sayılıAvukatlıkKanunununadliyardımhükümlerinegöreavukatlıkhizmetisağla-nacağıdüzenlenmiştir.

AvukatlıkKanunu176-181.maddeleriarasındaadliyardımailişkindüzenleme-leryapılmıştır.AyrıcabarolarcayayımlananAdliYardımYönergeleridemevcuttur.

Başvurucuların,adliyardımkapsamındaücretsizavukatlıkhizmetindenfayda-lanabilmeleriiçingenelliklearananşartlarşunlardır:

-Adliyardımabaşvurankişininavukatlıkücretlerinikarşılayamayacakolmasıve -Adliyardımbaşvurukonusundahukukiyararınınolmasıdır.

Bukoşullarıbarındıranbaşvurucularbulunduklarıyerbarosuna;hukukiuyuş-mazlıkveyadavabaşkabir ilde isedavanıngörüleceği ildekibaroyabaşvurarakadliyardımtalebindebulunabilirler.Talepüzerine,Barogereklideğerlendirmeyiyaparvebaşvurucuyaavukatatayabilir.

1.1. KURUMDAN ADLİ YARDIM İHBARI GELMEMESİ SORUNU

Baroyabizzatbaşvuruşartdeğildir.Kişiidarigözetimaltındaiseveyabizzatmüracaatedemeyecekdurumdaise,yakınlarıdaadliyardımbaşvurusundabulu-nabilir.Yineadliyardımtalebindenhaberdarolanbaşkabiravukat,başkabirkişi,siviltoplumörgütleri,devletveyaözelkurumlarbaşvurucununadliyardımtalebinibaroyabildirebilirler.AvukatlıkKanunundayadaAdliYardımYönergesinde,adliyardımabizzatbaşvuruşartıaranmamaktadır.

6

Ancakburadayaşanandiğerbirciddisorunise,GeriGöndermeMerkeziveyaGöçİdaresiGenelMüdürlüğünden,bazıillerdehiçadliyardımtalebigelmemesi,sınırlısayıdakiildeisegelentalebinazsayıdabulunmasıdır.Yabancınınadliyar-dımhizmetinibilmemesi,bilsebileiletişimbilgilerinibilememesiveyaadliyardımbirimlerini arayabileceğibir telefonaulaşamamasıgibi çeşitlinedenlerle, çokazsayıdayabancıadliyardımhizmetindenyararlanabilmektedir.

Burada can alıcı nokta; adli yardım hizmetinden yararlanma hakkınınGGMpersonelinceyabancıyahatırlatılmasıvehattayabancıyayapılantebligatınbuhu-sustaihtariçermesivetabikiyabancınınadliyardımaulaşmasınınsağlanmasıdır.Haklarındasınırdışıveidarigözetimaltındatutulmagibiözgürlüğündenvebazenyaşamhakkındanmahrumkalmasonuçlarıdoğurabilecekkararlarverilenyaban-cılarınadliyardımtalebininazlığıhayatınolağanakışınauymamaktadır.Kaldıki,gelenazsayıdaihbarlarınsadecekişilerinyakınlarındanveyaGGM’deyabancınıntalebinden tesadüfenhaberi olan avukatlardangelmesi de, özellikle yabancılarınadliyardımbirimlerinebaşvuruyapabilmelerindesorunolduğunugöstermektedir.Busorununivediçözümüise,GGMveGİGM’nce,yabancıyaöncelikleadliyar-dımdanyararlanmahakkınınhatırlatılmasıvesonrasındayabancınınvarsabaşvu-rusununalınarakBaroyabildirilmesidir.

İzmirBarosuAdliYardımBürosugöçveilticaalanındayapılanbaşvurulardayabancılarınbizzatbaşvurusuveyönergedearananbilgivebelgelerintamamlan-masıkoşullarınıaramamaktadır.Bunuyanısıra,hakkaybınanedenolabileceksürekısalığıhallerindeaynıgünveya1-2güngibiivedigörevlendirmeleryapmaktadır.Kişilerinadliyardımbürosunaerişebilmeleri/ihbaredilmelerihalindemekanizmahızlıbirşekildeişlemektedir.

2. YABANCILARIN DİLEKÇE HAKKI VE YAŞANAN ZORLUKLAR

YUKK’ta, idari gözetim altında tutulan yabancıların, itiraz dilekçesi yazabi-lecekleri, sığınma başvurusunda bulunabilecekleri belirtilmiştir. Bu kapsamda,YUKKm.57/6bendindevem.68/7bendinde,idarigözetimaltınaalınankişiveyabaşvurusahiplerininidarigözetimkararınakarşısulhcezahâkiminebaşvurabile-ceği,dilekçeninidareyeverilmesihalinde,dilekçeninyetkilisulhcezahakimliğinederhalulaştırılacağıbelirtilmiştir.

YUKK65/5.maddesinde,idarigözetimaltındatutulanhürriyetikısıtlanankişi-lerinuluslararasıkorumabaşvurularınınvaliliğederhalbildirileceğidüzenlenmiş-tir.

Yine3071sayılıDilekçeHakkınınKullanılmasınaDairKanunun3.Maddesin-de,“Türk vatandaşları kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkın-da, Türkiye Büyük Millet Meclisine ve yetkili makamlara yazı ile başvurma hakkına

7

sahiptirler. Türkiye’de ikamet eden yabancılar karşılıklılık esası gözetilmek ve di-lekçelerinin Türkçe yazılması kaydıyla bu haktan yararlanabilirler.”hükmüneyerverilmiştir.Budüzenlemelerışığında,idarenin,başvurucularadilekçeyazabilmele-riiçingerekliortamı,kağıtvekalemisağlamasıyasalsorumluluğudur.

Ancak,GGM’yegidipmüvekkilleri ilegörüşenavukatlardanalınangeribil-dirimlerve tecrübepaylaşımı,GGM’de tutulankişilerekalemkağıtverilmediği,birşekildedilekçeleriniyazsalardahidilekçelerininkaydaalacakEvrakKayıtme-kanizmasıbulunmadığındandilekçelerinkaydaalınmadığı,kaybolduğuveyayokedildiğibelirtilmiştir.

BirbaşkatespitimiziseGGM’detutulankişilereçoğunlukla,sığınmahakkıveuluslararası koruma konusunda bilgi verilmediği, sığınma hakkının hatırlatılma-dığıdır. Kişilerin yazdıkları uluslararası koruma başvuru dilekçeleri görevlilercealınmamaktadır.Kaldıki,budurumçokciddibir tehlikeoluşturmaktadır;çünküYUKKgereğince,uluslararasıkorumabaşvurularıancakyabancınınşahsenbaş-vurusuileyapılabilmektedir.Vekaletnameyesahipavukatıveyakanunitemsilcisidahibuişlemi,yabancıadınayapamamaktadır.Busebeple,GGM’deidarigözetimaltındatutulanyabancınınşahsenyapmasıgerekenbubaşvurunun,GGMpersone-lincekalem-kağıtverilmeyerek,evrakkayıtsistemininolmadığındanbahisleveyabaşkacasebeplerlealınmamasıyabancıiçinciddihakkayıplarınayolaçabileceğigibiuluslararasısözleşmelerveYUKK’dadüzenlenenuluslararasıkorumahakkı-nınhayatageçirilememesinevefiilenkullanılamamasınanedenolacaktır.

3. AVUKATIN İDARİ GÖZETİM ALTINDA TUTULAN YABANCIYA ERİŞMEDE YAŞADIĞI ZORLUKLAR

YUKKilticaalanındabaşlıca3yargısaldenetimmekanizmasıöngörmüştür:

1)SınırdışıkararlarınakarşıoilinbağlıolduğuİdareMahkemesindeaçılacakdavalar(HSYKkararıile1noluİdareMahkemeleri)

2)İdarigözetimkararlarınayönelikoilinSulhCezaHakimliği’ndeyapılacakitirazlar(HSYKkararıile2noluSulhCezaHakimliği)

3)Uluslararasıkorumataleplerininreddihakkında–kararGİGMkararıolduğuiçin-AnkaraİdareMahkemesindeaçılacakdavalar(HSYKkararıileAnkara1.İda-reMahkemesi)

MültecilerinbuyargısaldenetimmekanizmalarınaerişimiiçinYUKK’da,yasa-larımızdapekderastlamadığımızşekildeAvukatlıkKanununaatıfyapılmışvebudoğrudanatıfilemültecilerinBarolarbünyesindeoluşturulanAdliYardımhizmet-lerindenyararlanmalarısağlanmıştır.

8

Gerekbahsigeçengörevlendirmeler,gerekseözelvekaletilişkileriileavukatlıkhizmetivermekisteyenavukatlar,yasanınpozitifayrımcılıkyaparaköncelikverdi-ğimültecilereavukatlıkhizmetivermekonusundamaalesefpekçokengellekarşıkarşıyakalmaktadır.Buengellerfizikiveuygulamasorunlarıolarakkarşımızaçık-maktadır.

İzmirilindeikiayrıgerigöndermemerkezibulunmaktadır;bunlardanilki,Em-niyetGenelMüdürlüğüYabancılarŞubeMüdürlüğü’neaitIşıkkentGeriGöndermeMerkeziikendahasonrabumerkezGöçİdaresiGenelMüdürlüğü’nünkurulmasıileilgilikurumadevredilmişvehalenfaaliyetleriniGöçİdaresiİzmirİlMüdürlüğüIşıkkentGeriGöndermeMerkeziolarakdevamettirmektedir.KapasitesivefizikikoşullarısınırlıolupIşıkkentayakkabıcılarsitesiiçindedir.

İkincigerigöndermemerkeziise,yakınzamanda,ABbütçesiileinşaedilen750kişikapasiteliHarmandalıKabulveBarınmaMerkezidir.Bumerkez, mültecilerinkonaklayabileceğiveihtiyaçlarınıkarşılayabileceğigiriş-çıkışıserbestbirKabulveBarınmaMerkeziolarakinşaedilmiştir.Ancak,GöçİdaresiGenelMüdürlüğü’nüntalebiilegerigöndermemerkezinedönüştürülmüş,fizikikoşullarıgüvenliğiarttı-rıcışekildedüzenlenmiştir.Yoğunlukluolarak,mülteciveyabancılar,bumerkezdeveyineIşıkkentGeriGöndermeMerkezindesınırdışıedilmeküzereidarigözetimaltındatutulmaktadırlar.

Avukatınidarigözetimaltındatutulanmüvekkiliilegörüşebilmesiiçinöncelik-lebumerkezleregitmesigerekmektedir.

3.1. Geri Gönderme Merkezlerine Girişte Yaşanan Zorluklar

İzmirHarmandalıGeriGöndermeMerkezi(GGM),Çiğli-Harmandalıbölgesin-de,şehirmerkezinebirbuçuksaatlikmesafedeolupulaşımısonderecezorsağlananbirbölgedebulunmaktadır.HarmandalıGeriGöndermeMerkezi’ndeidarigözetimaltındatutulanyabancıyahukukidestektebulunmakisteyenavukat,İzmirBanliyöTreni(İZBAN)ilemerkezadliyeyeyaklaşık45dakikalıkmesafedebulunanEge-kent2durağındainerek,GGM’yeyarımsaattebirkalkanotobüsileulaşmaktadır.

GGM’ye ulaşan avukat, idari gözetim altında tutulan kişi ile görüşmek iste-diğinimerkezingüvenlikbirimiolannizamiyekısmında turnikelidemirkapınıniçerisinedahialınmadan,dışındangüvenlikgörevlisineiletmektedir.Hiçbirkamukurumundaörneğiolmayanşekilde,avukat talebikabuledilmedenbinanıngirişigüvenlikkısmınadahi alınmamakta,dışarıdabekletilmektedir.Görevligüvenlik,avukatıntalebinimerkezdebulunanuzmanlarailettiktensonra,gelencevabagöreeğerkişikurumdabulunmuyorsaveyahakkındatahditkodubulunuyorsa,şahıslagörüşülemeyeceğivebunedenleavukatıniçerialınamayacağıiletilmektedir.Avu-kat,ilkgörüşmeyapacağıneredeyseheryabancıiçinkişininkurumdabulunmadığı

9

cevabını almaktadır.Zirayabancıların isimlerindeki enufakharfhatasıdahiuz-manlarcakişininkurumdabulunmadığışeklindeyorumlanmaktadır.Budurumdaavukatiçerigirişiçinsaatlercekişininiçerideolduğununkesinolarakbilgisidahi-lindeolduğukonusundauzmanlarıiknaetmekiçinuğraşmaktavebaşarılıolduğutakdirdeancakiçeriyegirebilmektedir.

3.2. Bekletme ve Dış Kapıdan İçeriye Girişte Güvenlik Eşliğinde Geçiş

AvukatınGGM’yegirişiniengellemekadına,nizamiyekapısındayahutnizami-yedeusuleaykırıbekletmesüreciyaşatılarakkişininavukataerişimiengellenmek-tedir.GGMiçerisindebulunanuzmanlarcagelencevaptaavukatın idarigözetimaltındakikişiilegörüşmesiuygunbulunursa,avukatturnikelikapıdaniçeriniza-miyekısmınaalınırveçantasınıx-ray’dengeçirmeksuretiylearamadangeçirilerekgerekligirişişlemleriyapılır.Avukatın,idarigözetimaltındabulunankişiilegörüş-mesikonusundauzmanlarcaverilencevabakadaryaklaşıkenaz40-45dkgeçmek-tedir.Girişişlemleriyapılanavukat,nizamiyeilegözetimaltındatutulankişilerinbulunduğu bina arasında, en fazla 20metre kadar birmesafeyi, ancak güvenlikgörevlilerieşliğindegeçebilmektedir.Avukatıngüvenlikgörevlisiolmaksızın tekbaşınanizamiyeilegözetimaltındatutulankişilerinbulunduğubinayagidiş-geliş-leriyasaktır.

3.3. Kişiden Onay Yazısı Alınması ve Kanuni Dayanağını Bulunmayan Diğer Uygulamalar

GeriGöndermeMerkezi’negirenavukat,ikincibirüstaramasındangeçtiktensonrabinanıngirişindebulunanbekletmealanındagörüşmekistediğikişiyeilişkinüçfarklıtutanakdoldurmakzorundabırakılmaktadır.Ayrıca,YUKK’daherhangibirşekildesınırlamaolmamasınarağmenbiravukatınbirgün içerisindegörüşe-bileceğiyabancısayısıüçkişiylevehergörüşmeyarımsaatilesınırlandırılmıştır.Yineavukatıngörüşmetalep tutanağınayazdığıüçkişidenbirisi ile ilgiliuzmantarafındanoradabulunmadığıyadaoanitibariylegörüştürmesağlanamayacağınadairbilgiverilmesihalindedebukişiilegörüşülmüşkabuledilmektedir.Dolayısıy-la,avukatıngörüşmeyapmamışbileolsatutanağayazdığıüçkişidışındaherhangibirisiilegörüşmesiengellenmektedir.Avukatıngörüşmetalepettiğiidarigözetimaltındatutulankişihakkındatahditkodubulunupbulunmamasınagörebirayrımyapılmakta,eğerkişihakkındakonulmuşbirtahditkoduvarisevekaletnameol-maksızıngörüşmesağlanamamaktadır.

Avukattangörüşmekistediğikişiyeilişkinbirdilekçealınarakbudilekçedeğer-lendirilipuygungörüldüğütakdirdeavukatagörüşmeninsağlanacağıbilgisiveril-mektedir.Eğerkişihakkındakonulmuşbirtahditkodubulunmuyorsaavukatındol-durmuşolduğututanaklardan‘avukatgörüşmetalepformu’ilgiliuzmanagüvenlikgörevlileri aracılığıyla iletilmekte ardındangörüşülmek istenenkişidende kendi

10

dilindeavukatlagörüşmekistediğinedairbirdilekçeyazması talepedilmektedir.Budilekçekurumuntercümanıtarafındantercümeedildiktensonrailgiliuzmanailetilmektedir.Uzmanın,güvenlikgörevlilerinekişiyigetirmeleriyönündeki tali-matından sonraavukat sesvegörüntükaydıalankameralarınbulunduğuavukatgörüşodasınaalınmaktavegörüşmekistediğikişideburayagetirilerekgörüşmesağlanmaktadır.Yapılanbugörüşmelerde,mevzuattaherhangibirşekildesınırlamaolmamasınarağmen,30dkilesınırlandırılmakta;çoğuzamantercümaneşliğindeyapılangörüşmelerdetercümenindezamanalmasınedeniylekişininöyküsüdahitamolarakalınamamaktadır.

Avukatıngörüşmetalepettiğikişiden,mevzuattabuşekildebirdüzenlemeol-mamasına rağmen, kendi dilinde ‘avukatla görüşmek istediğinedair’ bir dilekçeyazması talepedilmektedir. Kişiningörüşmeveyagörüşmemebeyanı,güvenlikgörevlilerince şifahen avukata iletilmekte ve görüşmeme beyanının sözlü olarakavukatailetilmesininardındanavukatınmerkezdençıkışısağlanmaktadır.Kişininavukatlagörüşmek istemediğinedairavukata, kişidenalınanherhangibiryazılıbelge gösterilmediği gibi kurumun yetkililerinin ve tercümanlarının imzasını ta-şıyanherhangibirbelgedeverilmemektedir.Ayrıca,buşekildeavukathuzurundaalınmayanbeyanın,kişiningerçekiradesiniyansıtamamaihtimalidebulunmakta-dır.Özetlenmişolanbusüreçvekısıtlamalar,YUKKyadailgiliyönetmeliklerindeyeralmamaktadır.Avukatın,henüzkişiyigörmedenkişiyeerişimibuyollaengel-lenmeyeçalışılmaktadır.

3.4. Kod Kaydı Olan Kişilerle Görüşmede Yaşanan Zorluklar

Hakkında tahditkodubulunankişilerlevekaletnameolmaksızıngörüşmeya-pılmasınaizinverilmemekte,barogörevlendirmesiilegidenavukatadahigörev-lendirmeyazısınınmüdürlüğeiletilmesisonucuuygunbulunmasıhalindegörüşmesağlanabileceği, bunedenle iki-üçgün sonra tekrargelmesi söylenerekgörüşmeyapılmasıengellenmektedir.Adliyardımaveyaavukataulaştığındadavaaçmasü-resineredeysedolmuşolanyabancıilegörüşmekiçinavukatkurumunusuleaykırıonayhaberinibeklemekzorundabırakılmaktadır.Görüşmedeyaşananzorluklarınyanısıra,avukatlarıngözetimaltındatutulankişilerindosyalarınıvekaletnameol-maksızın incelenme hakkı hukuka aykırı bir şekilde kısıtlanmakta, vekaletnameçıkarmakamacıylavekaletnameyedayanakolacakbelgeyinetalepdilekçesiyazıl-dıktansonrayapılacakdeğerlendirmesonucundaolumlugörülmesihalindeverile-bilmektedir.Kurumtarafındanbirdeğerlendirmeyapılmaksızınbubelgeyiteminetmekvenoterlekurumagirerekvekaletnamealmakmümkünolmamaktadır.Veka-letnameçıkarmadakizorluklardadeğerlendirildiğinde,haksızolarakvekaletnameşartı koşulması, bu kişilerin bir avukatla görüşmesi ve avukatlık hizmetlerindenyararlanmahakkınıciddişekildekısıtlanmaktadır.

11

3.5. Avukat Yıldırma Politikası ve Avukatın Uzman ile Görüşmede Yaşadığı Zorluklar

AvukatGeriGöndermeMerkezi’ninkapısınageldiğiandan itibarenmuhatapbulmakonusundasorunyaşamaktadır.Uzmanlar,avukatlar iledoğrudan iletişimkurmak yerine güvenlik görevlilerini aracı olarak kullanmakta, avukatlar zamanzamandahakapıdaniçerigiremedenveilgiliuzmanilegörüşemedenmerkezdenayrılmakdurumundakalmaktadır.Yineiçerigirdiğidurumlardaazsayıdauzmanınveçoksayıda idarigözetimaltında tutulankişininbulunması,uzmanların işyo-ğunluğugibigerekçelerleuzmanlarlagörüşememekteyadaçokkısasüregörüşmeimkanıbulmaktadır.

Ayrıcaavukat,cezaevlerindetutukluveyahükümlülerilehaftanınhergünüveistediğisaattekişisınırlamasıolmaksızıngörüşebilmekteykenhukukistatüsümi-safirhaneolangerigöndermemerkezlerindemesaisaatleriiçerisindeuzmanlarınişyoğunluğununbulunmasısebebiile10-12.30arasıve15.00-17.00görüşmesağlan-maktavebugörüşmelerhaksızşekilde30dakikailesınırlandırılmaktadır.

3.6. Avukat Görüşme Odalarında Kamera Kaydı Alınması Sorunu

Avukat,‘sırsaklamayükümlülüğü’altındadır.Buyükümlülükavukatiçinhemhakhemdebirgörevdir.Avukat,müvekkilgörüşmeleriningizliliğiesastır.AncakGeriGöndermeMerkezi’ndeavukatınbuhakkıengellenmektedolayısıylagörevi-niyapamazhalegetirilmektedir.Ziraçokkısabirsüreöncesinekadaravukatilegözetimaltındatutulankişigirişkısmındakimasalardaoturarakherkesinbulundu-ğukalabalıkbiralandagörüşmeyapmakta,bugörüşmesırasındauzmanlarvegü-venlikleravukatilekişininyanındagörüşmeyidinlemekteydi.Sonzamanlardabudurumdeğiştirilsedegetirilenyenidüzenlemeeskidurumuaratırniteliktedir.Ziraavukatilegözetimaltındatutulankişiningörüşmeyapacağıbirodasağlanmışolsada,odadasesvegörüntükaydıalankameralarbulunmaktadır.Budurumsonderecesakıncalıolup,herhangibiryasaldayanağıolmadığıgibikişilerinadilyargılanmahakkınınaçıkçaihlaliniteliğindedir.

4. TERCÜMANA ERİŞİM VE GERİ GÖNDERME MERKEZİNE TERCÜMAN ALINMASINDA YAŞANAN ZORLUKLAR

Adliyardımmekanizmasındanavukatgörevlendirmesi ilesorunlarbitmişol-mamakta,esasenyenibaşlamaktadır.Nitekim,görevlendirilenavukatınGGM’deveyadışarıdamüvekkiliilegörüşmesinde,enbaştagüvenilir,yetkinvebağımsızbirtercümansorunuvardır.HernekadarbuhusustaYUKK’dadüzenlemebulun-sadauygulamadabu sorunçözülmüşdeğildir.BarolarınhemGGM içindehemdedışındakiavukatgörüşmeleriiçinadliyardımbütçesindenbirtercümankalemioluşturulması,butercümanlarınbualandatercümeyapmakonusundaobjektiflik,

12

tarafsızlıkgibietikilkeleribenimsemişolmasıvebualandabireğitimdengeçiril-meleriavukatlarıngüvenebileceğieniyiçözümolacaktır.

Mültecilere,avukatlıkvedanışmanlıkhizmetlerinintamveetkinolarakverile-bilmesiiçintercümananahtargörevigörmektedir.TercümanolmaksızınGGM’detutulankişilerleetkinbirşekildeanlaşmakmümkünolmamaktadır.Bunedenlehu-kukiyardımınamacınaulaşmasıiçintercümanolmazsaolmazdır.

GGM’debazı dillerdeKurum’unkendi tercümanı bulunmaktadır. Fakat bazıuyruklar bakımından Kurum’da tercüman bulunmayıp orada tutulan kişilerdenTürkçe bilenlerin tercüman olarak kullanıldığına tanık olunmuştur.GGM içindekalankişilerintercümanolarakkullanılmalarısonderecesakıncalıvetehlikelidir.Aynıdilikonuşuyoryahutaynıuyruktanolmalarıözellikleilticataleplerininvemü-lakatlarınınyapılmasısırasındayeterliolmamaktahattakişiyikimliğinivegeçmi-şinisaklamakonusundazorlamaktadır.Kimliğininifşaolmasındankorkankişilerkimliklerive ilticanedenlerikonusundayalansöylemekzorundakalmaktadırlar.Kurumkendiiçindedeetkin,eğitimlivebağımsıztercümansıkıntısıyaşamaktadır.

Avukatlar müvekkilleri ile görüşmeleri sırasında kendi temin ettikleri tercü-manları kullanmakta ve tercümanları ile birlikte GeriGöndermeMerkezleri’negitmektedirler.Fakat2017yılınınbaşlarındanitibarenkanunidayanağıolmaksızınveyazılıbirgerekçegösterilmeksizin‘belge’siolmayantercümanGGM’deniçerialınmamaktadır.Ancakfiilidurumda,tercümanlarınbirmeslekodasıolmadığıgibiavukatlargibimesleklerinigösterirbirkimlikkartlarıbulunmamaktadır.

GeriGöndermeMerkezi’ndebuuygulamayageçildiğinde, istenen ‘belge’ninneolduğukonusu,oradakiçalışanlarnezdindedebirkarmaşayayolaçmıştır.Niza-miyedegörevyapmaktaolangüvenlikgörevlileritarafından‘kontrol’edilenbelge,uygulamanınilkbaşlarındamatbaadanbasılankartvizitolarakkabulgörürkeniler-leyensüreçtebu‘belge’ninnoterdenonaylıyeminlitercümanbelgesiveyaAdaletKomisyonu’ndagörevyapantercümanbelgesiolmasıgerektiğibildirilmiştir.Buhususunhukukidayanağısorulduğundaisetarafımızayazılıbirörneğininverile-meyeceğisöylenenbirtalimatolduğuiletilmiş;içeridekalanyabancılarıngüvenliğiaçısındanböylebirkısıtlamanıngerekliolduğusöylenmiştir.

Tercüman, avukat-müvekkil arasındaki iletişimi kolaylaştırmak için avuka-tıngüvendiğiveteminettiğiherhangibirkişiolabilir.FakatGGM’dekiböylebiruygulama, avukatınmüvekkile erişimini ciddi şekildekısıtlamaktave iletişiminiengellemektedir.AyrıcaGGM’dekimemurlartarafındanKurumdatercümanıbu-lunmayandillerdetercümegerektiğinde,GGM’dekalanbaşkabiryabancıtercü-manolarakkullanılmaktaiken;avukatlardan‘belge’litercümanistemekmaksadınıaşan,avukatlıkhizmetineerişimiengellemeyiamaçlayanpratikbiruygulamaola-rakkarşımızaçıkmaktadır. (GGM’dekalanyabancının tercümanolarakkullanıl-

13

masıtercümeyeihtiyacıolanTürkçebilmeyenkişiiçinsıkıntılaryaratabilmektevedahasonrauyruktaşzorbalığınamaruzkalabilmeihtimalidoğmaktadır.)

NoterdenyeminlitercümanbelgesialabilmekiçinNoterlerBirliği’nin1982/4nolugenelgesiuyarınca,yeminedecektercümanınTürkiyeCumhuriyetivatandaşıolmasıgerekmektedir.Ayrıcaodilibildiğinidiplomailegöstermesigerekmekte-dir.AdaletKomisyonu’natercümanbilirkişiolarakgörevyapmakiçindeTürkiyeCumhuriyetivatandaşıolmak,25yaşındanküçükolmamak,bilirkişilikyapacağıalanda 3 yıl deneyim sahibi olmak gibi kriterler vardır.Avukatların temin ettiğitercümanlarınhepsibuşartlarısağlayamamaktadır.Avukatınzorluklateminettiğitercümanlarda,dahakapıdabu‘nitelik’engelinetakılmaktadır.Ayrıca,bazıyaygınolmayandillerbakımındanbuniteliklerinsağlanmasıdafiilenmümkündeğildir.Adliyardımdanatananavukatlaratercümanlıkdesteği,tamamensiviltoplumku-ruluşlarınıninisiyatifiylesiviltoplumkuruluşlarındaçalışantercümanlartarafındangönüllüolaraksağlanmaktadır.

5. TEBLİGAT VE BİLGİLENDİRME HAKKI İLE ULUSLARARASI KORUMA BİLGİLENDİRMESİ

İzmir’deki GGM’lerde (başka GGM’lerde de bu sıklıkla olabiliyor) kişininGGM’yealındığıvekendileriiçinbirşokunyaşandığıilkgünveyagünlerdekişiyeYUKKgereğitebliğedilmesigerekenhakkındaverilensınırdışıveidarigözetimkararlarıkendidilinden(bazenyanlışlıklabaşkabirdildedeolabiliyor)birformaimzaattırılmaksuretiyletebliğedilmektedir.Ancak,buformunbirnüshasınınki-şiye teslimedilmemesişeklindeyaygınbiruygulamasözkonusudur.BuformunTürkçesi degenellikledosyadabulunmamaktadır.Ancakbu formunGöç idaresinezdindekiörneğiincelendiğinde,ensonkısmında“İşbumetinbirnüshasıkendisi-neverilmeküzereikinüshahazırlanmış…”demekteancakfiiliyattabirnüshakişi-lerinkendisineteslimedilmemektedir.Buda,sadeceidarepersonelininelindeolanteknüshabelgedeherzaman içindeğişiklikyapılabilmesi,yabancının tebligatıniçeriğiniokuyamaması,haklarınıvehakkındaalınankararıbilememesiveözellikleyabancıkişiiçinhayatiönemtaşıyanvezatençokkısaolandavasürelerininkaçı-rılmasıgibisonuçlaranedenolabilmektedir.

BuyöndeİzmirBarosu’nakayıtlıavukatlarolarakİzmir1.İdareMahkemesi’n-deaçılmışolanbirçokdavadilekçesindebukonudilegetirilmesinerağmenmaa-lesefbuformunTürkçeversiyonundabirnüshanınkişiyeteslimedildiğiyönündeaçıklamaolduğuiçinbu‘yazılıbelgeye’itibaredilmekte,uygulamadakidurumunöyleolmadığınakarşıavukatbeyanlarınaçokluklaitibaredilmemekte,birçokdavasadecesüredenrededilmektedir.

UKKmadde53/2“Karar (sınır dışı kararı), gerekçeleriyle birlikte hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına

14

tebliğ edilir”. YUKKmadde57/5“İdari gözetim kararı, idari gözetim süresinin uzatılması ve her ay düzenli olarak yapılan değerlendirmelerin sonuçları, gerek-çesiyle birlikte yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir”. YUKKmadde78/6“Karar (uluslararası koruma başvurusu hakkında verilen ka-rar), ilgiliye veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Olumsuz kararın tebliğinde, kararın maddi gerekçeleri ve hukuki dayanakları da belirtilir”.YUKKmadde80/1-a“İlgili kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı tarafından kararın teb-liğinden itibaren on gün içinde Uluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonuna itiraz edilebilir” şeklindedir.

Buna karşılık, İzmir GGM’lerde yapılan sözde tebliğ işlemleri 6458 sayılıYUKKmadde100’eveYUKKUygulamaYönetmeliğimadde120’yeaçıkaykı-rılık oluşturmaktadır: (Bu Kanuna ilişkin tebligat işlemleri 11.02.1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre yapılır).Zira7201sayılıTebligatKanunumadde 8 çok açık bir düzenlemeye sahiptir:“Tebliğ olunacak her nevi evrak, biri dosyasına konulmak ve diğeri tebliğ edilecek kimselere verilmek üzere lüzumu kadar nüshadan terekküp eder”.

Buyasalzorunluluğarağmenİzmir’dekiGGM’lerdeveTürkiye’dekiGGM’le-rinbirkısmındasınırdışıveidarigözetimkararınıiçerenbuilktebligattatebliğedilenevrağınbirnüshasımuhatabaverilmemektedir.Budurumçokaçıktırvebudurumgörevlipersoneltarafındaninkardahiedilmemektedir.

Bunedenle,İzmirBarosuBaşkanıAv.AydınÖZCANimzalı14.03.2017tarihliyazı ile konuya ilişkin tespit ve eleştirilerimizinGİGM’ne iletilmiştir.Bu resmiyazıilebahsettiğimiztebligatsorunununbirveyabirkaçkişiyeözelbirsorunol-madığı,enazındanİzmir’dekiGGM’lerdeyaygınvesistematikolarakuygulandığıdilegetirilmiş,fiiliusulsüzlüğedikkatçekilmiş,acilenveetkintedbirlerlebuuy-gulamanındüzeltilmesiistenmiştir.Bumektubakurumtarafındanverilencevaptayanlışuygulamainkaredilmişisedesonrakitarihlerdebuuygulamanınciddibirşekildedüzeldiğigözlemlenmiştir.Ancaksorununtamolarak,düzenlivesistema-tikbirşekildedüzelipdüzelmediğianlaşılamamaktadır.Özelliklekoduygulamasıyapılanyabancılardahemkişiyehemdedosyayaerişiminsonderecezorolduğuiçinbuyabancılarausulüneuyguntebligatınçoğunluklayapılmadığıdeğerlendiril-mektedir.

5.1. Tebligatın İçeriği Sorunu; Tebligatın ve İhtaratların Yetersizliği

Formun enüstünde ‘Tebligat’ yazsa veyazdığı gibi bir nüshası kişinin elineverildiğikabuledilsedahiyinedebumetinYUKK’auygunbirtebligatmetnideğil-dir.Zira,YUKKsınırdışıveidarigözetimişlemininayrıayrıveherikisiiçindege-rekçeleriyletebliğiniamirolarakdüzenlediğinden,buformunbuyasalsorumlulu-ğukarşıladığınıiddiaedebilmekmümkündeğildir.Sadeceyasamaddefıkralarının

15

yazılmışolmasıvebirineveyabirdenfazlasınapersonelceişaretkonulmasıgerek-çelikarartebliğiolarakkabuledilemez.Sınırdışıveidarigözetimkararlarınınherbirininbirerkopyasıanladığıdildetebliğolmasıgerekir,‘bilgilendirmeformunun’değil.İzmir’dekiuygulamada,dosyadatebliğedildiği‘görünen’buyabancıdildekibilgilendirmeformundasadeceilgiliyereValiliksınırdışıkararıveidarigözetimkararınıntarihvesayısıyazılmakta,gerekçeolarakisesadecemadde/fıkranuma-rasısadecerakamolarakyazılmaktadır.Dolayısıilebumetinkişielindekalsabilebunuokuyanbiryabancınınbu rakamlardanbir şeyanlayamayacağıçokaçıktır.Bunundışındakendiveyaanladığıdildebirnüshanınmuhatabaverilmesigerekentebliğ işleminde kanaatimizce hem bu belgenin hem deTürkçe halinin dosyadabulunmasıgerekir.

Tebligatdeğil,“bilgilendirmeformu”diyebileceğimizbubelgededeayrıcaso-runlarvardır;

a)YUKK’daGGM’lerdetutulankişileraleyhinenekadarmaddevarsaburayayazılmışikenyabancınınlehineolabilecekvekullanabileceğimaddeleradetaki-şilerdensaklanmıştır,yazılmamıştır.SorumlulukvehaklarailişkinilavebilgilerinMerkezYönetiminden edinilebileceği (nasıl olacaksa) belirtilmekle yetinilmiştir.Ancakbufiiliyattamümkündeğildir.

b)Sınırdışıkararınayönelikhukukiyardımbilgilendirmesinin2.1maddesindeBarolarınAdliYardımhizmetineatıfyapılmamış,sadeceparasıolanlariçinücretliavukatlıkyardımıalabileceğibelirtilmiştir.BudurumbazıdosyalardarastladığımızGöçidaresivekillerininbuyöndekibeyanlarıilesanırızaynıyöndedir:YUKK’daAvukatlıkKanunuveadliyardımhizmetinesadeceidarigözetimidüzenleyen57/7maddesi ve 81/2maddesinde “bukısımkapsamındaki iş ve işlemlerde”demeksuretiyleUluslararasıKorumakısmınıifadeettiğiiçinbuhizmetinsadecebualan-larda(idarigözetimveuluslararasıkorumabaşvurularıhakkında,sınırdışıkara-rındadeğil)olabileceğinedairoldukçadarvelafzibiryorumbazalınmıştır.Oysaadliyardımhizmetiiçinillayasalbiratıfolmasınagerekyoktur,nitekimyasalardagenelolarakadliyardımaatıfyoktur.Bunedenlesınırdışıkararlarınaitirazkapsa-mındakişilerBarolarınAdliYardımmekanizmasınabaşvuruhaklarınınolmadığınıiddiaedebilmekmümkündeğildir.

c)GGM’lerdeTürkçebilmeyenkişilerinBaroyanasılulaşabileceğinedairhiç-biraçıklayacağıbilgivemekanizmayoktur.Ayrıca,TürkçebilenlerindahiBaroyaulaşabileceğiiletişimbilgilerivetelefonnumaralarınetebliğevrakındanedebaş-kayollarlabildirilmemektedir.Esasenbukonudakişilerinbuyasalhaklarınanasılerişebileceğinedairİzmir’dehiçbiroluşmuşmekanizmayoktur.BukonudaGGMpersoneliveGöçİdaresiİlMüdürlüğünezdindeİzmirBarosuadınayapılangörüş-melerdehiçbirmesafealınamamıştır.Bunedenleİzmir’dekiGGM’lerdeidarigö-zetimatındatutulankişilerinkendibaşlarınaveyaİlGöçİdaresiaracılığıileİzmir

16

Barosuna ulaşmalarımümkün olmamıştır. İzmirGGM’lerinde yıl içinde tutulanbinlercekişinintamamınınBaronunsağlamışolduğuücretsizadliyardımhizme-tindenyararlanmakonusundaisteksizolduğunudüşünmekhayatınolağanakışınaaykırıdır.Buhaliyleyasalhakkınsadecekağıtüzerindekaldığıanlaşılmaktadır.

İzmir 1. İdareMahkemesi’ninYUKKkapsamında verdiği kararlarda, tek is-tinaf incelememercii olan İzmirBölge İdareMahkemesi 6. İdareDavaDairesi2017/511-571E.K.sayılıve06.04.2017tarihlivermişolduğukararında,önceliklehernekadarYUKKkapsamındayerel İdareMahkemelerininsınırdışıhakkındaverdiğikararlarkesindirdensedeusuldenverilenredkararlarınakarşıistinafince-lemesininmümkünvegerekliolduğunukabuletmiş.Dahasonraiseyukarıdaeleş-tirdiğimizGGM’lerdekisözümonatebligatişlemininniçinusuleaykırıvegeçersizkabul edilmesi ve beyan edilen ıttıla tarihine itibar edilmesi gerektiğini ayrıntılıolarakkritiketmiştir.Bukararlabirlikte,sözümonayapılanbutebligatlarınusulüneuygunolmadığıbirmahkemekararıylaispatlanmıştır.

6. VEKALETNAME ÇIKARILMASI KONUSUNDA YAŞANAN SORUNLAR

ÖncelikleTürkiye’detümyabancılarınavukatlaravekaletnameçıkarabilmesin-dezorlukyaşadıklarınıtespitetmekgerekmektedir.Biryabancıvekaletnameçıkar-mayamesnetteşkiledebilecekpasaportuvarsabileonoterinönceliklebupasaportutercümeedebilecekbiryeminli tercümana ihtiyacıbulunmaktadır.Bu ise,büyükşehirlerdebilebazenoldukçazordur.Çokyaygınolarakbilinenkimidillerdışındabazıdillerinyeminlitercümanınıbulabilmekneredeyseimkansızdır.Bulunabilme-si halinde bile size ciddi bir ekonomikmasraf oluşturur. Sığınmacılar açısındanisebazenzorunluiskanatabitutulduklarıküçükilveyailçelerdeveyaGGM’lerinbulunduğuücraalanlardabutercümanlarıbulmak–yaygınolarakkonuşulandillerolsabile-hiçkolaydeğildir.Bazensığınmacınınsırfvekaletnameçıkarabilmekiçinuzak illereseyahatetmesi,buseyahatiedebilmesi içindeGöçİdaresi İlMüdür-lüğü’ndenözelseyahatiznialmasıgerekmektedir.GGM’deidarigözetimaltındatutulankişilerinbu imkanıdabulunmamaktadır.Takdiredilecektirki,budurumbaşlıbaşınafiziki,bürokratikveekonomikzorluktur.PasaportuolanbiryabancınınAvukatvekaletnamesiçıkarabilmesibazen-tercümanınneredengetirildiğineveodilinyaygınbilinirliğinebağlıolarak-birTürkvatandaşınınvekaletnameçıkarmamasrafının10-15katıfazlamasrafaulaşabilmektedir.

Türkiye’debirşekildeuluslararasıkorumaprosedürüiçinegirmişveprosedü-rünfarklıevrelerindebulunanancakpasaport,kimlikgibiresmievraklarıbulunma-yankişilerhakkındayaşananvekaletnameçıkarabilmezorluğuçokciddisorunlaranedenolmuşamaneysekibir süreönceönemlibirkısmıçözümekavuşmuştur:TürkiyeNoterlerBirliğitarafındanyayımlanan19.09.2014tarihlive93nolugenelyazıilebupozisyondaolankişilerinNoterdenvekaletnameçıkarmasorunları–en

17

azındanaşağıdasayılandurumlaritibariyle-sonaermiştir.NoterleregönderilenbugenelyazıyagöreGöçİdaresiİlMüdürlüklerindenalınan;

1)EskikanundönemindehazırlanmışveyaYUKKdönemindealınan“ikametizinbelgeleri”,

2)Vatansızkişikimlikbelgeleri,

3)UluslararasıKorumaBaşvuruSahibiKayıtBelgesi(ilkkayıtsırasındaçıka-rılanvemülakattarihinekadarolandönemdegeçerliolmaküzereverilenkimlikbelgesidir),

4)UluslararasıKorumaBaşvuruSahibiKimlikBelgesi(mülakatıyapılanki-şilerehaklarındakararverilecek tarihekadargeçerli olmaküzereverilenkimlikbelgesidir),

5)UluslararasıKorumaStatüSahibiKimlikBelgesi(kişihakkındaolumluka-rarverilmişolmaklaMülteci,ŞartlıMülteciveİkincilKorumastatülerindenbirisi-nialmışkişilereverilenkimlikbelgesidir)

Noterlerdenherhangibirtercümefaaliyetinegerekolmaksızın–eğergeçerliliksüresiiçindeyse-vekaletnameçıkarılmasındadayanakolarakkullanılabilecektir.

6.1. Yabancıya Verilen Kimliklerin Kişilerin Elinden Alınması Sorunu

Ancakbudurumdaolankişilerdenhakkındaolumsuzkararveyabaşvurusunugeriçekmişsayılmagibikararlardanbirisinintebliğedildiğidurumlarda,bazı il-lerdekişinindavetedilerekkurumdayapılantebligatilebukimliğininkendisindenalınmasıgibibirdurumyaşanmaktadırki,budurumdadayinekişilerinNoterdenvekaletnameçıkarmasındasorunlaryaşanmaktadır.İdareninkişihakkındaolumsuzbirkararverilsebilebukararakarşıidariveyargısalitirazvedavasürelerisonaerene,başvurularyapılmışisedeolumsuzkararkesinleşenekadarvermişolduğukimliklerigeri almaması;keza ikamet izinlerin süresiniuzatmasıgerekmektedir.Aksihalde,kişininyargıdenetiminebaşvurabilmehakkıyani tamdaavukataençokihtiyaçduyduğubirzamandanotervekaletnamesiçıkarabilmesifiilenengel-lenmişolacaktır.

6458sayılıYUKKmadde3/d‘başvurusahibi’kişiyişuşekildetanımlamakta-dır:“Uluslararasıkorumatalebindebulunanvehenüzbaşvurusuhakkında‘sonka-rar’verilmemişolankişi”.‘Sonkarar’ifadesiise,6458sayılıYUKKmadde3/1-öfıkrasındatanımlanmakla“…yargıyabaşvurulmasıhalindetemyizedilmesimüm-künolmayannihaikararı”ifadeetmektedir.UluslararasıKorumayaİlişkinUygula-maGenelgesinin9.4.maddesinin2.fıkrasında“…başvurularıhakkındaolumsuz

18

kararverilenler,sonkarardansonra…kimlikbelgeleriValiliklertarafındaniptaledilecektir”denmektedir.Bunagöre,kişihenüzdavaaçmasüresiiçindeveyadavaaçmışise,ilkderecemahkemesininkararınınDanıştay’caonanmasıvekesinleşme-siaşamasınakadar‘sonkarar’verilmemişolduğundan,başvurusahibinebutarihekadarkimlikverilmesigerektiğinibelirtmekisteriz.BunedenlekimlikyanlışlıklakurumtarafındanalınsadahiavukatınbukonudaGöçİdaresiİlMüdürlüğüneyap-tığıyazılıbaşvuruüzerinekişiyeyenidenkimlikdüzenlendiğibilinmektedir.

6.2. Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler

Benzeribirkolaylaştırmaçalışmasıoldukçageçbirşekilde,gelişlerinin5.yılın-da‘geçicikorumarejimi’altındakiSuriyelimültecilerhakkındayapılmıştır.Türki-yeNoterlerBirliğitarafındanyayımlanan08.01.2016tarihlive4nolugenelyazıilegeçicikorumarejimialtındabulunanSuriyeliler,kayıtlıolduklarıİlGöçMüdürlü-ğütarafındanverilen‘YabancıTanıtmaBelgesi’veya‘GeçiciKorumaKimlikBel-gesi’ilenoterlerdeişlemyapabileceklerdir.Ancak,bununiçinyakayıtlıolduklarıildebuişlemiyapmaları,yadabaşkabirildeiseleroilegidebilmeleriiçingerekliolan‘YolİzinBelgesini’ibrazetmelerigerekmektedir.

6.3. Noterler Birliği Genelgesi

NoterlerBirliğialanailişkinbuiki‘genelyazı’kapsamındakihususlarıvebaş-kacaözeldurumdabulunankimliklerideiçinealanyenibirGENELGEçıkararakdağınık şekilde düzenlenennoterlerde esas alınabilecekkimlikleri bir genelgedetoplamıştır:02.03.2016tarihve3NoluGenelgebundansonrayukarıdaaçıklama-sınıyapmayaçalıştığımızyabancılarınnoterlerdevekaletnameçıkarılmasındaesasolarakkullanılacaktır.Vekaletnameçıkarmakamacıylamüracaat edilennoterbugenelgedenhaberdardeğilse,NoterlerBirliğiwebsitesindenmevzuatkısmındanbakmasıtalepedilmesigerekmektedir.

6.4. Hiçbir Belgesi Olmayanlar

Ancakoldukçageçkalınmışbuiyileştirmeçalışmalarınarağmen,anılankesim-lerindışındakalanbiryabancıkesiminvekaletnameçıkarmasorunuhalenciddişekildedevametmektedir.Düzensizharekethalindeikenkolluktarafındanyaka-lanarakGeriGöndermeMerkezlerine(GGM)konulan,pasaportuolmayanvehe-nüzilticaprosedürüiçinegiripTCYabancıKimliknumarasıalamamış(yanikayıtyaptıramamış)kişilerinnoterdenvekaletnameçıkarmasındafiilivehukukisorunlarvardır.Bukişiler,yukarıdaayrıntılıolarakanlatılmayaçalışılanNoterlerBirliği’nin2016/3sayılıgenelgesikapsamıdışındaolduklarındanbukapsamdanoterdenve-kaletnameçıkarabilmelerihalenmümkünolamamaktadır.Oysa,sınırdışıedilmeküzerebumerkezlerekonulankişilerin,YUKKuyarıncahaklarındaverilensınırdışıve idari gözetim kararlarına karşı gidebilecekleri/gitmeleri gereken yargı yolları

19

vardır.Keza,bukişilerbumerkezlerdetutulmalarıesnasındaYUKKmadde79/1-çgereğinceuluslararasıkorumatalebindebulunabilirlerveyinebaşvurularıhakkın-daoldukçakısa süredevehızlı işleyenprosedür ileverilenkararlarakarşıyargıyolunabaşvurabilirler. İşte tümbuyargıdenetimiyollarınabaşvururken,kişiler,YUKKmadde81/1gereğinceücretli avukat, paraları yoksaYUKKmadde81/2gereğinceBarolarınAdliYardımmekanizmalarındansağlananavukatyardımındanyararlanabilirler.

Budurumdakikişiler için adli yardımdangörevlendirilenavukatlar, (örneğinbualandaadliyardımmekanizmasınınişletilmesindeöncüBaroolanİzmirBaro-suuygulamasında)NoterdençıkarılanvekaletnamesahibiolamadıklarıiçinHMKmadde77kapsamında–bazendavacıasildenalınanbir‘yetkibelgesi’veyadavadilekçesininaltınaasilindeimzasınıneklenmesiile-davaaçmaktadırlar.TümTür-kiyeçapındakiGöçİdaresiGenelMüdürlüğü(GİGM)kararlarınakarşıtekyetkilivegörevlimahkemeolanAnkara1.İdareMahkemesibuşekildeaçılandavalardadavadilekçesinikabuletmekte,vekaletinsonradantamamlanmasıiçinavukatabirsüreihtaretmekteancaknotervekaletinisonradanibrazedemeyenavukatlarınve-killiğinindüşürülmesine(ancakdavanındavacıasilüzerindendevamına,bukararındavalıkurumnezdinde tutulandavacıyayinedavalıkurumvasıtasıyla tebliğine)kararvermektedir.Budurumkabuledilemez.Zira,buradaartıkilgiliyabancınınhukukukadar(belkiondançok)avukatlıkmesleğininsavunulmasısözkonusudur.

Budurum,sadecenoterlerin,vekaletverecekkişininresmiolarakkimliğinites-pitedememişolmasınabağlıolarakkendilerincevekaletnameçıkarmakistemediğifiilibirdurumdankaynaklanmaktadır.Ortadabirgerçekşahısbirdevekaletver-mekistediğibiravukatvarsa,hukukunbunaçarebulupbuvekaletnamemeselesiniçözmesigerekmektedir.AİHMveAvrupa’dabirçokülkedeolduğugibibukonudasadecenotervekaletnamesideğilavukatlarınkendisininveasilinimzasıileoluştu-racağıyetkibelgeleriveyadavadilekçesineasilindeimzasınınalınmasıgibimu-vafakatnamelerinmuteberkabuledilmesigibiaraçlarıngeliştirilmesivebunlarınmahkemelertarafındankabuledilmesigerekmektedir.Aksihalde,ortadakanunenvarolanavukatlatemsilhakkı-birtakımşekilşartlarıgerekçegösterilerek-fiilenuygulanamamakta;fiilenbuhakkaengelolmaksuretiylekişilerhakkaybınauğra-tılmaktadır..BudurumunYUKK’unhazırlanmamantığına,adaletevehukukihak-laraerişimleilgilitümadilyargılanmakriterlerineaykırılıkteşkiledeceğiaçıktır.

Nitekim,budurumbizzatAnkara1. İdareMahkemesi’ninde içinesinmemişve bu kapsamda İzmir Barosu’ndan görevlendirilen bir adli yardım dosyasında13.03.2015tarihindealdığıbirkararileYUKKmadde81’inyetersizliğivedola-yısı ileAnayasayaaykırılığı iddiasıylaAnayasaMahkemesinebaşvurmuştur.Bubaşvuruda,Ankara1.İdareMahkemesi’nintümTürkiye’deGöçİdaresiGenelMü-dürlüğüadınaverilenkararlarınveuygulamanınenönemliyargısaldenetimyapmaorganıolduğununbilincivesorumluluğuilehareketettiğinidüşünmekteyiz.Keza,

20

mahkemevermişolduğukararları,davalıkurumeliyledavacıasiletebliğetmetu-haflığınadadikkatçekerekİnsanHaklarıEvrenselBeyannamesi,MedeniveSiyasiHaklarSözleşmesi,1951CenevreSözleşmesi,AİHSvebazıAİHMkararlarınaatıfyaparakYUKKmadde81/1ve81/2.fıkralarınAnayasa2,19,36ve142.maddele-rineaykırılığıiddiasındabulunmuştur.Nevarki,AnayasaMahkemesi08.10.2015tarihinde2015/36-87Esas/Kararnumaralıkarardabuönemlibaşvuruyugüzelbirşekildedeğerlendirememiştir.AYManılankararındasözkonusubaşvurudosyasıbiradliyardımgörevlendirmesinedairolduğundan81/1yönündenusuldenreddi-ne,81/2yönündenesasüzerindenincelemeyeoyçokluğuilekararvermiştir.An-cakAYMbaşvurukapsamındavekaletnameçıkaramayan(yanisorunteşkileden)kesimidoğru tespit edememiş,26noluparagrafındayukarıdadetaylıbir şekildedeğerlendirdiğimizNoterlerBirliği’nin19.09.2014tarihligenelyazısınakonuolankişilerisayarakbukişilerinNoterlerdenvekaletnameçıkarmasındabirsorunolma-dığına,dolayısıileAnayasayaaykırılığınbulunmadığınakararvermiştir.Buneden-lebukesimiçintarihifırsatbuaşamadakaçmıştır.Oysa,adaletevehaklaraerişimileavukatlatemsilhakkınıciddişekildeihlaledenvekaletçıkaramamasorunuha-lendevametmektedir.

AnayasaMahkemesineücretliveyaadliyardımdangörevlendirilmişavukatla-rınolduğubaşkadosyalardabudurumudahanetaçıklayanbaşvurularyapılabilir.Bunun dışında, 6100 sayılıHMKmadde 77, 1512 sayılıNoterlikKanunu veya1136sayılıAvukatlıkKanunununadliyardımıdüzenleyenmaddelerineyönelikbirdüzenlemearayışındabulunulabilir.Bunlarkanaatimizceyasakoyucu tarafındanyapılmasıgerekenmevzuatdeğişiklikleridir.Ancakbuyasaldeğişikliklerdenenazbirisiyapılanakadar,yargınındabu–örneğinDanıştay’ınvereceğibirkararla-du-rumabiraraçözümbulmasıgerekmektedir.

GGM’lerdehaklarındasınırdışı,idarigözetimveuluslararasıkorumataleple-rihakkındakararverilenvekurumdefterveveritabanlarınaismiişlenengerçekşahıslar olduğunagöre yinebudefter ve kayıtların referans alındığı noter veka-letnameleriveyayetkibelgeleribukişilerindavalarındakabuledilmelidir.Kurumbuisimleriokişininismikabuledipoisimlerüzerindensınırdışı, idarigözetimgibikararlarverebiliyorsavebuisimlerüzerindenKonsoloslukları ile irtibatku-rularakseyahatbelgeleriçıkarılıpsınırdışıedilebiliyorlarsaaynıisimlerüzerindenniçinvekaletnameçıkarılamasınveyayetkibelgelerihazırlanamasınvebukişilermahkemeler nezdinde avukatla temsil edilemesin?Bu kişilerin –tıpkıAnkara 1.İdareMahkemesi’ninAYM’nebaşvurukararındadaçokisabetliolarakatıfyaptığıAİHM’ninLala/Hollanda (1994)kararında çokgüzelbelirtildiği gibi- “Avukatla savunma hakkının kuramsal olmaktan çıkarılıp pratikte uygulanabilir ve etkili ola-bilmesi için söz konusu hakkın gereksiz biçimsel koşullarla sınırlandırılmaması ge-rekir”.Beyanedilenveheridariaşamadadoğrukabuledilenbirisim,niçintamdavekaletnameçıkarılacağıaşamadadoğruluğusorgulanmaktadır?Bunedenlebura-dabeyanedilenisminkarineolarakdoğrukabuledilmesizorunluluğuvardır.Elbet-

21

tebubilginindoğruolmadığınınortayaçıkmasıhalindebunailişkinhükümlervegerekiyorsamüeyyideleruygulanabilir.Ancakbunlarhiçbirzamanhakkınesasınıortadankaldırıcı,adilyargılanmahakkınızedeleyiciavukatlatemsilhakkınıfiilenimkansızkılıcıtedbirlerolmamakzorundadır.

6.5. Noterler Birliği Yönetim Kurulu Kararı

Budurumda,biridarigözetimmerkezindeözgürlüğündenalıkonmuşbirşekil-deidaretarafındantutulanvehiçbirbelgesiolmayankişilerinNoterdenvekaletna-meçıkarabilmesiiçinNoterlerBirliğiYönetimKurulu’nun2014tarihindevermişolduğubildirilenbirYKkararıuygulamadaazsayıdadaolsa,bazınoterlerdeso-runuçözmedeönemlibirroloynamaktadır.Bildirilenbukararagörebiridarimer-kezdetutulanbirkişinin(vatandaşveyayabancı)idareceokişihakkındakullanılankimlikbelgeleriniiçerenbelgeleri(velevkionlarbeyanagörehazırlanmışolsalarbile) Noterinvekaletnameçıkarılmasındamüstenidatolarakkullanılabilir.BunagöreGGM’detutulanveüzerindehiçbirpasaport,ülkekimliğiveyaGöçİdaresitarafındanverilenbirkimlikolmayanyabancıhakkındakurumkayıtlarıiçindebu-lunan‘sınırdışıkararı’,‘idarigözetimkararı’veya‘uluslararasıkorumatalebininreddi’kararları,noterlerinvekaletnameçıkarılmasındamüstenidatolarakkullana-bilecekleribelgelerdendir.İzmir’debudurumdaolankişilerhakkında,sadeceikinotervekaletnameçıkarmayıkabuletmektevevekaletnameçıkarmaktadırlar.

6.6. Geri Gönderme Merkezlerinde Vekaletname Çıkarılmasında Yaşanan Pratik Zorluklar ile Noterlerin Erişimi

Yukarıdabahsedilendurumlardanbiriilebirnoterdenvekaletnameçıkarılmasıistendiğindede,öncelikleGGM’yegitmeyikabuledenbirnoterlikbulmakvenoteriçintercümanayarlamakbileciddisorunolmaktadır.İzmir’deIşıkkentveözellikleHarmandalımevkilerindebulunanGGM’lereulaşmakfizikendahigüçtür,zamanalıcıdırvemasraflıdır.Noterlerçoğunluklabuuzakyerleregiderekbirvekaletnameiçinkatibiniuzunsaatlermeşguletmemekeğilimiiçindebulunmaktadırlar.Bilindi-ğikadarıyla,çokaznoterbuişlemiçinGGM’leregitmeyikabuletmektedir.

Gitmeyikabuledenbirnoterlikbulunduğundada,vekaletnameçıkaracakkişi-ninyukarıdabahsedilenkimliktürlerindenenazbirisininbirörneğinin(fotokopi,fotoğrafvb)noterliğeevvelceteslimedilmesiistenmektedir.Noterancakbuşekil-deGGM’yegidildiğindesadecekişininimzasınınalınacağışekildevekaletname-yiofisindevenoterlikprogramıdahilindehazırlamasıgerekmektedir. İştebununiçin yabancınınGGM’de bulunan dosyası kapsamında bulunan pasaport, kimlikveyakimliğiolmayanlariçinyukarıdaaçıklandığışekliylebirGöçİdaresibelge-siörneğininalınaraknotereulaştırılmasıgerekmektedir.Uygulamadabaşlardavehalenbazıdurumlardabubelgeörneklerifotokopiveyafotoğrafolarak“henüzno-tervekaletnamenizyok”cevabıileverilmekistenmemektedir.Bilgisizvebilinçsiz

22

memurlar ilebazen tartışmalarvemünakaşalaryapılmakzorundakalınmaktadır.Vekaletname çıkarılabilmesi için bu örneklerin alınmasından başka çare yoktur.İzmir’dekiGGM’lerdebukonudakidirencinsonradankırıldığıvebubelgeörnek-lerinin verildiği (kodlu kişiler için halen büyük oranda sorunlar devam etmeklebirlikte)gözlemlenmekteydi.Ancaksondurumda,tarafımızcaistenmesinerağmenyazılıbirörneğigösterilmeyenbir‘talimat’nedeniyle,vekaletnameyedayanakbubelgeörnekleriverilmemektedir.

BubelgenotereverildiktensonravekaletnameyiofisindehazırlayanNoterlikkatibininGGM’ye gelip yabancı kişiden tercüman eşliğinde imza alması gerek-mektedir.Buaşamadaise,bazıgünlerdenoterkatibininGGMkapısındauzunsaat-lerbekletildiği,bazeniçerialınmadığı,yıldırmapolitikasıizlendiği,özelliklekodlukişilerdeşifahitalimatlardilegetirilerekiçerisokulmadığıdurumlarbilinmektedir.BudurumuniseYUKK’unnotereerişimhakkınıdaiçerenmadde59/1-b’yeaçıkbirşekildeaykırıolduğuizahtanvarestedir.

7. 676 SAYILI OLAĞANÜSTÜ KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME İLE YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNUNDA YAPI-LAN DEĞİŞİKLİKLER

29Ekim2016 tarihindeResmiGazete'deyayımlanan676sayılı "OlağanüstüHalKapsamındaBazıDüzenlemelerYapılmasıHakkındaKanunHükmündeKa-rarname"ile4/4/2013tarihlive6458sayılıYabancılarveUluslararasıKorumaKa-nununun53üncümaddesininüçüncüfıkrasındadeğişiklikyapılmış,54.maddenin1.fıkrasına(k)bendieklenmiş,yine54.maddenin2.fıkrasındadeğişiklikyapılmışveyine98maddenin2.fıkrasındaaşağıdabelirtildiğişekildedeğişiklikyapılmıştır:

Sınırdışıetmekararı,YUKKm.53gereği;

“Sınır dışı etme kararı, Genel Müdürlüğün talimatı üzerine veya resen valilik-lerce alınır.

Karar, gerekçeleriyle birlikte hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Hakkında sınır dışı etme ka-rarı alınan yabancı, bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kendisi veya yasal temsilcisi, kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında bilgilendirilir.

Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, sınır dışı etme kararına karşı, kara-rın tebliğinden itibaren on beş gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. Mahke-meye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama da başvurusunu bildirir. Mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin bu konuda vermiş olduğu karar kesindir. Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde (Ek ibare: KHK/676

23

- 29.10.2016 / m.35) “54 üncü maddenin birinci fıkrasının (b), (d) ve (k) bentleri ile ikinci fıkrası kapsamındakiler hariç,” yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilmez.

MADDE 54 - (1) Aşağıda sayılan yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınır: a) 5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler

b) Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar

c) Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar

ç) Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağ-layanlar

d) Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluş-turanlar

e) Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler

f) İkamet izinleri iptal edilenler

g) İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler

ğ)Çalışmaizniolmadançalıştığıtespitedilenler

h) Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler

ı) Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler

i) Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar

j) İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar k) (Ek: KHK/676 -29.10.2016 / m.36) Uluslararası kurum ve ku-

24

ruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler. 2) (Değişik: KHK/676 - 29.10.2016 / m.36) Bu maddenin birinci fıkrasının (b), (d) ve (k) bentleri kapsamında oldukları değerlendirilen uluslararası koruma başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişiler hakkında uluslararası koru-ma işlemlerinin her aşamasında sınır dışı etme kararı alınabilir.

Taşıyıcıların yükümlülükleri

MADDE 98 - (1) Taşıyıcılar;

a) Ülkeye giriş yapmak veya ülkeden transit geçmek üzere sınır kapılarına ge-tirmiş oldukları yabancılardan herhangi bir nedenle Türkiye’ye girişleri ve Türki-ye’den transit geçişleri reddedilenleri, geldikleri ya da kesin olarak kabul edilecek-leri bir ülkeye geri götürmekle,

b) Yabancıya refakat edilmesi gerekli görüldüğü durumlarda refakatçilerin gi-diş ve dönüşlerini sağlamakla,

c) Taşıdıkları kişilerin belge ve izinlerini kontrol etmekle,yükümlüdür.

(2) (Değişik: KHK/676 - 29.10.2016 / m.37) Genel Müdürlük, sınır kapılarına yolcu getiren, sınır kapılarından yolcu götüren ve Türkiye içinde yolcu taşıyan ta-şıyıcılardan, hareketleri öncesi, hareketleri anı ve hareketleri sonrasında tüm yolcu ve mürettebat bilgilerini isteyebilir.

(3) Birinci ve ikinci fıkralarda yer alan yükümlülüklere ilişkin uygulanacak usul ve esaslar, Bakanlık ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca müşte-reken çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.”

Mültecihukukununentemelilkelerindenbiri‘gerigöndermeyasağı’(non-re-foulement)ilkesidir.Gerigöndermeyasağı,hembiriçhukukkuralıhemdeulus-lararasıhukukunbirparçasıdır.YUKKm.4'te‘gerigöndermeyasağı’; "Bu Kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya mua-meleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubi-yeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulu-nacağı bir yere gönderilemez"şeklinde1951tarihliCenevreSözleşmesiileuyumlubirşekildedüzenlenmiştir.

29Ekim2016tarihliResmiGazete’deyayımlanan676sayılıOlağanüstüHalKapsamındaBazıDüzenlemelerYapılmasıHakkındaKanunHükmündeKararna-meileyapılandüzenlemenin,İnsanHaklarıEvrenselBeyannamesi,1951Cenevre

25

Sözleşmesi veYUKK'da tanımlanan ‘sığınma hakkına erişim ve geri göndermeyasağı’düzenlemelerineaykırıbirbiçimdeuygulanmariskioldukçayüksektir.

SözkonusuKHKilehaklarındasınırdışıkararıverilecekolankişilerinkapsamıgenişletilmiş;54.maddeyekbendieklenmişve54.maddenin(2)bendideğiştiri-lerek,54maddeninb,d,kbentlerikapsamındaolduklarıdeğerlendirilenuluslarara-sıkorumabaşvurususahibikişiveyauluslararasıkorumastatüsükişilerhakkındauluslararasıkorumaişlemlerininheraşamasındasınırdışıetmekararıalınabileceğihükmebağlanmıştır.Sınırdışıkararınakarşı İdaremahkemesindedavaaçmanınsınırdışıişlemininyürütmesinidurdurmasınayeteceğihükmübukişileraçısındanortadankaldırılmıştır.

676sayılıKHKileTürkiye'deuluslararasıkorumabaşvurusundabulunanveyauluslararası koruma statüsü almış "Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisiveyaçıkaramaçlısuçörgütüyöneticisi,üyesiveyadestekleyicisiolanlar","kamudüzeniveyakamugüvenliğiyadakamusağlığıaçısındantehditoluşturanlar"ve"uluslararasıkurumvekuruluşlar tarafından tanımlanan terörörgütleriyle ilişkiliolduğudeğerlendirilenler"olarakkategorizeedilengruplarhakkındasınırdışıka-rarıalınabilecekvebukararlarakarşıyargıyolunabaşvursalarbilemahkemekararıbeklenmedensınırdışıkararıuygulanacaktır.

YUKK54/dbendinde"kamudüzeniveyakamugüvenliğiyadakamusağlığıaçısındantehditoluşturanlar"şeklindekidüzenlemeoldukçabelirsizvemuğlaktır.Sözkonusukavramların somut bir tanımı yapılmamıştır.Yabancının bukapsamagiripgirmediğinindeğerlendirilmesinikimin,nasılvehangikriterleregöreyapaca-ğıdüzenlenmemiştir.Yargıkararıolmadan,idaribirimlercesomutbirgerekçedahisunmaksızınyapacaklarıdeğerlendirmeileuluslararasıkorumasahibiolsalarbileyabancılarhakkındabugerekçelerlesınırdışıkararıalınaraksınırdışıedilebilecek-lerdir.

İdari değerlendirme ile haklarında sınır dışı kararı alınacakkişilerin (YUKK54)yargıdenetiminetabiolarakyargıkararıuyarıncasınırdışıişlemlerininyapıl-masıhukukdevletininbirgereğidir.Ancak,676sayılıKHKileyapılandüzenlemeiletelafisiimkansızolabilecek,yaşamhakkıihlallerinesebepolabilecekbirkonu-da,yargıkararıbeklenmeksizin,işleminidaretarafındanicrasıolanaklıkılınmıştır.Türkiye'yeuluslararasıkorumaamacıylasığınankişilerinetkilibirbaşvurumeka-nizmasınaerişmeimkanı tanınmadan,değerlendirmesürecidevamederkenveyastatüalmasınarağmenuygulanacakolansınırdışıişlemi,İnsanHaklarıEvrenselBeyannamesininsığınmahakkınıdüzenleyen14.maddesineaykırılık("Herkesinzulümaltındabaşkaülkeleresığınmavesığınmaolanaklarındanyararlanmahakkıvardır")teşkiletmektedir.

26

UluslararasıKorumabaşvurususahibivestatüsahibikişilerinyargıkararıol-maksızınsınırdışıedilmeleriise,Türkiye'deetkisizolanuluslararasıkorumasiste-minintamamenortadankaldırılmasısonucunudoğuracaktır.Ayrıca,gerigöndermeyasağınınihlaledilerek,işkenceye,insanlıkdışıyadaonurkırıcıcezaveyamua-meleyetabitutulacağıveyayaşamhakkınınihlaledilmesiilesonuçlanacakmua-meleyetabitutulacağıbiryeresınırdışıedilmelerideTürkiyeaçısındanhukukibirsorumlulukdoğuracaktır.

KHKileyapılandeğişikliklergerekuluslararasıgerekseulusalhukuktankay-naklanan temel iltica prensiplerine aykırı uygulamalara neden olmaktadır. İlticaprosedürününheraşamasındayabancısınırdışıedilmetehdidiilekarşıkarşıyadır.Butehdit,‘Kamudüzeniveyakamugüvenliğiyadakamusağlığıaçısındantehditoluşturanlar’hükmündendeanlaşılacağıgibisondereceucuaçıkveyorumadayalıbir çerçeveye sığdırılmıştır.Yabancılar yargı yollarını kullanmaya dahi teşebbüsedemeden sınır dışı edilmekte, aile fertleri birbirinden ayrılmakta, dava konusuedilendosyalardantespitettiğimizkadarıylahatalı/sehvenkonulankodlarlakişilerkamugüvenliğinitehditettiklerigerekçesiilesınırdışıedilebilmektedirler.

KHKileyapılandüzenlemelerinOlağanüstüHalkoşullarınınortadankalmasıilederhalkaldırılmasıgerekmektedir.Buhükümlerinkalıcıolmasıyasanınruhunaveİnsanhaklarıtemellibakışaçısınatamamenaykırıdır.

8. İDARİ GÖZETİM KARARLARINA KARŞI SULH CEZA HAKİMLİ-ĞİNİN ETKİLİ HUKUK YOLU OLUP OLMADIĞI SORUNU

Türkiye’deuluslararasıkorumabaşvurusubulunanyabancılardahilolmaküze-re İdariGözetimKararlarınakarşıSulhCezaHakimliklerineyapılanbaşvurular,6458sayılıYUKKm.68’de‘başvurusahiplerininidarigözetimi’şeklindedüzen-lenmişolmasına rağmen idare tarafındanbuhükümgözardıedilerek,genellikleanılıKanunun57.maddesindeyer alan“sınırdışı etmeküzere idarigözetimvesüresi”kapsamındaalınarakuluslararasıkorumabaşvurusahiplerininhaklarıihlaledilmekteveyanlışhukukideğerlendirmeilemağduriyetlerinesebebiyetverilmek-tedir.

İdaretarafındanbaşvurusahipleri,sadeceYUKKtarafındantanınanyasalhak-larını kullanmaktan, uluslararası koruma başvurusunda bulunmalarından dolayıdahiidarigözetimaltınaalınabilmektebunarağmenSulhCezaHakimlikleritara-fındanbuhaksızidarigözetiminsonlandırılmasınakararverilmemektedir.

Ayrıca,uluslararasıkorumabaşvurusahiplerininidarigözetimlerinin30günügeçemeyeceğianılıKanunun68/5maddesindeamirolarakdüzenlemesinerağmenidaretarafındanbaşvurusahiplerininişlemleribusüredetamamlanamamakta;ka-

27

nunaaykırı şekildeuzatılanbu idarigözetim işlemininsonlandırılması talebi iseSulhCezaHakimlikleritarafındandakabuledilmemektedir.

YUKKm.57’deidaretarafındansınırdışıedilmeküzereverilenidarigözetimkararlarınındevamındazaruretolupolmadığının,valiliktarafındanheraydüzenliolarakdeğerlendirileceğidüzenlenmişsedehukukaaykırıolarak6aylıkidarigöze-timkararıverilmekteveheraydeğerlendirmeyapılmaksızınusulendevamkararıverilmektedir.Bu açık hukuka aykırılıkSulhCezaHakimlikleri tarafından çoğuzamandikkatealınmamaktadır.

AnılıKanunm.68/2’de,uluslararasıkorumabaşvurusahiplerininidarigözetimaltına alınması, istisnai bir işlemolarakkabul edilmesine rağmen idare tarafın-dan kamu güvenliği-kamu sağlığı ve düzeni şeklindemuğlak ifadelerle başvurusahipleriidarigözetimaltındatutulmaktaancakbuhususSulhCezaHakimlikleritarafındandeğerlendirilmemektevebusebepleidarigözetiminsonlandırılmasınakararverilmemektedir.SulhCezaHakimlikleri,idaretarafındanalınanidarigöze-timkararlarındayeralan“kamugüvenliği,kamusağlığıvekamudüzeni” ifade-lerininmuğlakifadelerolmasınasebebiyleidarigözetimkararınıngerekçelerininsomutlaştırılmadığındanbahisleidarigözetiminsonlandırılmasıyönündekararlarvermesihalindeidaretarafındanalınacakidarigözetimkararlarıdahabireyselvedahasomutolgularadayandırılacaktır.

Kanunagöre;idarigözetimaltınaalınankişiveyayasaltemsilcisiyadaavukatı,idarigözetimekarşısulhcezahâkiminebaşvurabilir.Dilekçeninidareyeverilmesihâlinde,dilekçeyetkilisulhcezahâkiminederhâlulaştırılır.Sulhcezahâkimiin-celemeyibeşgün içindesonuçlandırır.Kanundabuhükümyeralmasınarağmenmahkemelertarafındanbusüreyeriayetedilmediğigibiyasanınilkyürürlüğegir-diğitarihlerde“5güniçerisindekararvermeninmümkünolmadığındanreddine”şeklindekanununlafzınaaçıkçaaykırıhükümtesisedildiğigörülmüştür.AyrıcabusüreSulhCezaHakimlikleritarafındankişininidarecetutulandosyasınınvetalepedilmişsediğerbütünbelgelerintoplanmasındansonraki5güniçerisindekararve-rilmelidirşeklindeyorumlanmaktadır.Yine,personelcekişilereyeterlibilgilendiril-meyapılmadığından,yabancınınkendisininitirazdilekçesiyazmagibibirdurumusözkonusudeğildir.Yabancışahsınbudilekçeyiyazmışolabileceğivarsayıldığın-daisegerigöndermemerkezlerindeevrakkayıtbirimiolmamasısebebiylekaydaalıpulaştırmasımümkünolmayacaktır.

SulhCezaHakimlikleriuygulamadaetkinbirhukukyoluolmaktanziyadaidaretarafındanverilenidarigözetimkararlarınınonaymerciihalinedönüşmüştür.Sulhcezahâkimliğininkararlarıkesinolmasısebebiylebaşvurulacakbirüstmerciidahayoktur.Yabancı,ancakbireyselbaşvuruyolunukullanabilecektir.

28

YUKKm.57/6.’dadüzenlenen,‘idarigözetimaltınaalınankişiveyayasaltem-silcisiyadaavukatı,idarigözetimşartlarınınortadankalktığıveyadeğiştiğiiddi-asıylaherzamanyenidensulhcezahâkiminebaşvurabilir’hükmünerağmensulhcezahakimlikleritarafındandahaönce‘aynıkişiileilgiliolarakkararverildiğindenbahislekararverilmesineyerolmadığına’şeklindekanunaaçıkçaaykırıhükümlerkurulmaktadır.

SulhCezaHakimliğikararları ile,Kanununyabancıya tanımışolduğuhukukyoluetkinolmaktançıkarılarakidareninhaksızeylemlerineonaymerciihalinedö-nüşmüştür.

YUKKm.68’de,uluslararasıkorumabaşvurusahipleriniözelolarakdüzenle-miş;

“Başvuru sahipleri, sadece uluslararası koruma başvurusunda bulunmaların-dan dolayı idari gözetim altına alınamaz. Başvuru sahiplerinin idari gözetim altına alınması istisnai bir işlemdir. Başvuru sahibi sadece aşağıdaki hâllerde idari göze-tim altına alınabilir: a) Kimlik veya vatandaşlık bilgilerinin doğruluğuyla ilgili cid-di şüphe varsa, bu bilgilerinin tespiti amacıyla b) Sınır kapılarında usulüne aykırı surette ülkeye girmekten alıkonulması amacıyla c) İdari gözetim altına alınmaması durumunda başvurusuna temel oluşturan unsurların belirlenemeyecek olması hâ-linde ç) Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehlike oluşturması hâ-linde (3) İdari gözetimin gerekip gerekmediği bireysel olarak değerlendirilir. İkinci fıkrada belirtilen hâllerde; idari gözetim altına alınmadan önce, 71 inci maddede belirtilen ikamet zorunluluğu ve bildirim yükümlülüğünün yeterli olup olmayacağı öncelikle değerlendirilir. Valilik, idari gözetim yerine başka usuller belirleyebilir. Bu tedbirler yeterli olmadığı takdirde, idari gözetim uygulanır. (4) İdari gözetim kararı, idari gözetim altına alınma gerekçelerini ve gözetimin süresini içerecek şe-kilde idari gözetim altına alınan kişiye veya yasal temsilcisine ya da avukatına yazılı olarak tebliğ edilir. İdari gözetim altına alınan kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu ve itiraz usulleri hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir. (5) Başvuru sahibinin idari gözetim süresi otuz günü geçe-mez. İdari gözetim altına alınan kişilerin işlemleri en kısa sürede tamamlanır. İdari gözetim, şartları ortadan kalktığı takdirde derhâl sonlandırılır. (6) İdari gözetimin her aşamasında, kararı alan makam tarafından, idari gözetim sonlandırılarak, 71 inci maddede belirtilen yükümlülüklerin veya başka tedbirlerin yerine getirilmesi istenebilir. (7) İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetime karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi dur-durmaz. Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe yetkili sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir. (8) İkinci fıkra uyarınca idari gözetim al-

29

tına alınan kişi, usul ve esasları yönetmelikle belirlenmek üzere ziyaretçi kabul ede-bilir. İdari gözetim altına alınan kişiye yasal temsilcisi, avukat, noter ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği görevlileriyle görüşme imkânı sağlanır.” hükmüyeralmasınarağmenbaşvurusahiplerihakkındada57.maddekapsamındaidarigözetimkararıalınmaktadır.

6458sayılıKanunun57.maddesindeyeralanSulhCezaHâkimliğininkarar-larının kesin olması sebebiyle, kararlara karşı itiraz, istinaf ya da temyiz kanunyolunabaşvurulamamakta,dolayısıylaiçtihatbirliğisağlanamamaktadır.

İdarigözetimkararlarınınkaldırılmasıiçinyapılanbaşvurulardaalınanolumlukararsayısıilleregöre%3-12arasındadeğişmektedir.Buhususta,AdaletBakanlı-ğı’ndançeşitlizamanlardaistatistikselverilertalepedilmektedir.6458sayılıkanunöncesiidarigözetimkararlarınakarşıtutuklamaolmamasısebebiyleSulhCezaHa-kimliklerinebaşvurulamamaktaydı.İdarehukukundadaidarigözetimileilgilibirmüessesebulunmadığından İdareMahkemelerideyapılanbaşvurularıgenelliklereddetmekteydi.AncakbazıİdareMahkemeleritarafındanidarigözetimkararınıniptalinekararverilmişveDanıştay10.Dairesi31.03.2014tarihlikararıiledeonay-lanmıştır.Ancak6458sayılıkanunileidarigözetimkararlarınındenetlenmesiSulhCezaHakimliklerinindenetiminebırakılmışveülkegenelinde2.SulhCezaHakim-likleribualandakibaşvurularıdeğerlendirmeküzeregörevlendirilmiştir.SulhCezaHakimlikleritarafındanyapılandeğerlendirmeüzerineverilenkarardetaylıbirin-celemeyapılmaksızınkesinolarakverilmektebuhaliyledeAvrupaİnsanHaklarıMahkemesikararlarındayeralanidarigözetimkararlarınındenetlenmesindeetkinbirbaşvuruyoluolmadığıdagözlenmektedir.

İlticavesığınmataleplerireddedilenyabancılartarafındanAİHS’nin2.,3.,5.,6.,8.,13.ve14maddelerikapsamındayapılanbaşvurularTürkiyealeyhinesonuçlan-mıştır.AİHS’nin5.2maddesinegöreherkesinkişiözgürlüğüvegüvenliğinehakkıvardır.TürkiyealeyhineAİHM’ndeaçılandavalarda,AİHMilkdefa22.09.2009tarihindeverdiğiAbdolkhaniveKarimniakararında,Türkiye’ninSözleşmenin5.maddesiniihlalettiğisonucunavarmıştır.YineAİHM,Z.N.SveTürkiye,Alipour-veHosseinzadganveTürkiye,D.BveTürkiye,RanjbarvediğerleriveTürkiye,DboubaveTürkiye,TehranivediğerleriveTürkiyedavalarındaidarigözetimaltı-naalınmasebeplerininvesüresininilgiliyebildirilmemesi,gözetimaltındatutmayakarşıadliyollarınetkinveyeterliolmamasısebebiyleTürkiye’ninSözleşmenin5.maddesiniihlalettiğinekararvermiştir.6458sayılıKanunsonrasıiseteorideidarigözetimkararlarınakarşıyargıyolubulunmasına rağmenuygulamadayeterliveetkilihukukyoludeğildir.

30

9. SINIR DIŞI KARARLARINA KARŞI İDARE MAHKEMELERİ VE ANAYASA MAHKEMESİNİN UYGULAMASI

İdaretarafındanalınansınırdışıkararları6458sayılıKanunun53.Maddesinegöre;“(1) Sınır dışı etme kararı, Genel Müdürlüğün talimatı üzerine veya resen valiliklerce alınır. (2) Karar, gerekçeleriyle birlikte hakkında sınır dışı etme kara-rı alınan yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Hakkın-da sınır dışı etme kararı alınan yabancı, bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kendisi veya yasal temsilcisi, kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında bilgilendirilir.”Yabancıveyayasaltemsilcisiyadaavukatı,sınırdışıetmekararınakarşı,kararıntebliğindenitibarenonbeşgüniçindeİdareMahkemesinebaşvurabil-mektedir.Ancakidaretarafındansınırdışıkararlarındaherhangibirgerekçeyazıl-maksızınsaltkanunmaddesiyazılaraksınırdışıkararlarıyabancıyaimzalatılmak-ta;karardanbirsuretdahiilgilisineteslimedilmemekte;kararıniçeriğiyabancıyaaçıklanmamaktadır.Halböyleiken,uzuncabirsüreidaremahkemeleritarafındandavalarınsüresindeaçılmadığındanbahisleaçılandavalarınesastanincelenmeksi-zinreddinekararverilmişancakbirsüresonradavalarınsüresindeaçıldığıkabuledilerekdavanınesasınailişkinincelemeyapılmayabaşlanmıştır.

Mahkemelerinyasagereğidavalarıonbeşgüniçindesonuçlandırmasıgerek-mekteveyineidaremahkemelerininbukonudavermişolduğukararlardakesindir.

6458sayılıKanunun55.maddesinegöre;“(1) 54 üncü madde kapsamında ol-salar dahi, aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınmaz: a) Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar b) Ciddi sağ-lık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler c) Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar ç) Mağdur destek sürecinden yarar-lanmakta olan insan ticareti mağdurları d) Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psi-kolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları (2) Birinci fıkra kapsamındaki değer-lendirmeler, herkes için ayrı yapılır. Bu kişilerden, belli bir adreste ikamet etmeleri, istenilen şekil ve sürelerde bildirimde bulunmaları istenebilir.”

6458sayılıKanunun55.Maddesinin1.fıkrasınınabendindeyeralansınırdışıedilemeyecekkişiler“Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insan-lık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar”dır.Ancakyerelmahkemelertarafındançoğuzamanmenşeülkearaştırmasıyapılamamaktavesalt idareninsavunmadilekçesindeyeralan ifade-lerhükmegerekçegösterilereksınırdışıkararlarıiptaledilmemektedir.Oysaidaremahkemeleritarafındanbukonudayeterincearaştırmayapılaraksiviltoplumkuru-luşuraporlarıdahükmeesasalınarakkararverilmesibuhukukyolununetkililiğiniartıracaktır.

31

İdaretarafındangenellikle kamudüzeniveyakamugüvenliğiyadakamusağ-lığıgerekçegösterilereksınırdışıkararıalınmaktadır.Ancakkişininhangisomutolaysebebiylekamugüvenliğivekamusağlığınıtehditettiğibelirtilmemekteveidaremahkemeleri tarafındanda bu soyut ifadeler incelenmeksizin, bu ifadeleredayanansınırdışıkararıiptalbaşvurusureddedildiğitakdirdebaşvurusahibiülke-sinegönderilerekişkenceye,insanlıkdışıyadaonurkırıcıcezaveyamuameleyeilekarşıkarşıyakalabilmektedir.

6458sayılıKanun’unyabancılarınsınırdışıedilmesinedairusulveesaslarındüzenlendiği53.maddesinin3.numaralıfıkrasında676sayılıKHKileyapılande-ğişikliköncesinde“sınırdışıkararınakarşıdavaaçmasüresiiçindeveyayargılamasonuçlanıncayakadaryabancınınsınırdışıedilmeyeceği”hükümaltınaalınmıştır.Dolayısıylasınırdışıişlemlerinekarşıidariyargımakamlarınezdindeiptaldavasıaçıldığındabirnevi‘kendiliğindendurdurmamekanizması’öngörülmekteydi.An-cak676sayılıKHKileyapılandeğişikliktensonraise“terörveyaçıkaramaçlısuçörgütlerininyöneticisi,üyesiveyadestekleyicisiolanlar”,“kamudüzeni,kamugü-venliğiveyakamusağlığıaçısındantehditoluşturanlar” ile“uluslararasıkurumvekuruluşlartarafındantanımlananterörörgütleriyleilişkiliolduğudeğerlendirilen-ler”bakımındankendiliğindendurdurmamekanizmasıkaldırılmıştır.YenidurumdaanılankapsamdasınırdışıedilmesinekararverilenyabancılarınİdareMahkeme-sindeiptaldavasıaçmalarıbukararlarınicrasınıetkilememektedir.Busebeplerlede,AnayasaMahkemesi’nindahahızlısonuçvermesisebebiylesınırdışıkararınıntedbiren durdurulması içinAnayasaMahkemesi’ne başvurulmakta ve genellikleyarımgüniçerisindedahitedbirkararlarıçıkmaktadır.AncakbuuygulamaAnayasaMahkemesi’ndegereksizişyoğunluğuoluşturmaktadır.Busebeplerledeortayaçı-kanyenidurumkarşısında,İdareMahkemesindeiptaldavasıaçılmasınınsınırdışıişlemininicrasınıdurdurmayacağıaşikârolup,ivedilikleidareninişlemihakkındayürütülmesinin durdurulmasına karar verilmesini de talep etmek gerekmektedir.YürütmeyidurdurmakararınınAnayasaMahkemesindeolduğugibimakulbirsüreiçerisindeverilmemesikişininsınırdışıetmekararınınuygulanmasıhâlindeişken-cevekötümuameleyasağınınihlaledileceğivetelafisigüçveyaimkânsızbirçokzararındoğmasınasebebiyetverecektir.

İdareMahkemelerince, sınır dışı işlemlerine karşı yapılan başvurularda, gerigönderilenülkeninkoşullarınıdosyayasunulanbilgivebelgelerlesınırlıkalmak-sızın,ulusalveuluslararasıkuruluşlarınvehükümetlerindüzenlemişolduğuinsanhaklarıraporlarındandayararlanmaksuretiyleresenaraştırılmasıgerekmektedir.

AnayasaMahkemesi,10/5/2017 tarihindeAzizjonHikmatov tarafındanyapı-lanbireyselbaşvuruda(B.No:2015/18582),Anayasa’nın17.maddesindegüven-ce altına alınankötümuameleyasağının ihlal edildiğinekarar vermiştir.Anaya-saMahkemesibuiddiakapsamındaözetleaşağıdakideğerlendirmeleriyapmıştır;‘Başvurucununsunduğubilgivebelgeler,gerigönderilenülkeninkoşullarınailiş-

32

kinAİHMtarafındanyapılandeğerlendirmeler,başvurucununuluslararasıkorumatalebindebulunmasıveBMMYKtarafındanbaşvurucuyastatüverilmesibirliktedeğerlendirilerekbaşvurucununülkesindekötümuameleyemaruzkalabileceğineilişkiniddialarınınaraştırmayadeğernitelikteolduğu,başvurucununsavunulabiliriddiasınınidariveyargısalmakamlartarafındanayrıntılıbirşekildearaştırılıparaş-tırılmadığı,birdiğerifadeyleyargılamaaşamasındakötümuameleyasağıkapsa-mındakiusulgüvencelerininsağlanıpsağlanmadığıincelenmiştir.’ AnayasaMahkemesibukararındaİdareMahkemesininhukukaaykırılıkbulun-madığındanbahislereddetmişolduğukararın;başvurucununistikrarlıbirşekildeönceBMMYKveGöçİdaresiönündesonrasındaiseİdareMahkemesindegörülendavadadilegetirdiğiiddialarınındikkatealınmadığını,başvurucununAİHM'inka-rarlarınaveinsanhaklarıalanındaaraştırmayapansiviltoplumörgütlerininrapor-larınakonuolmuşiddialarınındoğruolupolmadığıhususundayargılamaaşamasın-daherhangibiraraştırmayapılmadığıgibikarardadaanılaniddialaranedenitibaredilmediğikonusundabirdeğerlendirmeyeyerverilmemesisebebiyleidaremah-kemesinin dava sürecinde kişinin gönderileceği ülkedemaruz kalabileceği iddiaedilen riske ilişkinaraştırmavedeğerlendirmeyükümlülüğüyerinegetirilmemişolmasısebebiyleAnayasa’nın17.maddesindegüvencealtınaalınankötümuameleyasağınınihlaledildiğinekararverilmiştir.

BukararhemİdareMahkemeleritarafındanverilenkararlarınherhangibiraraş-tırmayadayanmadığınıngöstergesihemdeAnayasaMahkemesi’neyapılantedbirtaleplibaşvurularındahaetkilibirhukukyoluolduğunungöstergesidir.