UVOD

Razvoj tehnologije, urbanizacija gradova i naselja, razvoj infrastrukture i industrije u

celini, pored svega pozitivnog u pogledu razvoja društva, nosi sa sobom i veću opasnost od

požara i eksplozija. Sama ova činjenica zahteva da se, uporedo sa razvojem privrede,

infrastrukture, uvođenjem raznovrsnih tehnologija i sistema, izgradnjom visokih poslovnih

objekata, moraju preduzimati i odgovarajuće mere zaštite od požara i eksplozija.

Danas se prave veoma skupi objekti, kao i objekti velikih razmera u kojima živi, radi ili

se privremeno nalazi veliki broj ljudi. U takvim objektima se zahtevaju posebne mere

bezbednosti u svakom vidu, kako bi se zaštitili životi ljudi i materijalna dobra. Gradnja

visokih objekata u građevinarstvu, donela je i poseban problem u odnosu na zaštitu od požara,

kako sa stanovišta preventive tako i sa stanovišta represive, odnosno gašenja i spašavanja.

Razvoj građevinarstva ogleda se u stalnom iznalaženju novih sve smelijih rešenja u primeni

konstrukcija i novih materijala. Postignuti napredak u ovom pravcu, međutim nije praćen u

jednakoj meri i napretkom na polju protivpožarne bezbednosti objekata. Izgradnjom novih

visokih poslovnih objekata, vrši se velika koncentracija materijalnih dobara i ljudi na

relativno malim prostorima, što potencijalno predstavlja veliku požarnu opasnost i mogućnost

da u kratkom vremenskom periodu, eventualni požar uništi građevinski objekat i materijalna

dobra koja se u njemu nalaze, kao i da ugrozi živote ljudi koji u njima rade ili borave.

Sa veličinom i cenom objekta, kao i brojem ljudi, raste opasnost od pojave nesrećnih

slučajeva, a samim tim raste i opasnost od povećanog broja žrtava i materijalne štete. Zato sa

veličinom objekta i velikim brojem ljudi koji u njima rade, žive ili se privremeno nalaze, raste

predostrožnost kao i mere za zaštitu od požara, eksplozija i havarija. Pojave kao što su požari,

eksplozije, havarije i slično mogu izazvati ljudske žrtve i materijalne štete koje su ravne

elementarnoj katastrofi na određenom prostoru. Destruktivne pojave, bilo da su one prirodne

ili su rezultat nepažnje i nestručnog radaljudi, ostavljaju manje ili veće štete, ali požari i

eksplozije koji se često uzajamno prate, ako se dopusti da se razviju, najčešće ostavljaju

najteže posledice. Zato se preventivnom delovanju, preduzimanju i primeni mera za zaštitu od

požara i eksplozija, mora posvetiti izuzetan značaj.

Prilikom požara na ovakvim objektima veliki su gubici i iz tih razloga mere

predostrožnosti moraju biti zastupljene u svim fazama realizacije objekata, od planiranja

preko projektovanja, izgradnje do upotrebe i njihovog održavanja.

2

1. OPŠTA RAZMATRANJA

U teoriji i praksi koriste se pojmovi požari i paljevine koji se međusobno razlikuje, kako

u pogledu uzroka, motiva, tako i u pogledu vinosti na strani učinioca. Požarom se uglavnom

smatra nekontrolisano sagorjavanje materije i on može biti izazvan prirodnim uzrokom

(gromom, sunce, zemljotres) i uzrokom vezanim za djelatnost čovjeka. Pri tome čovjek može

izazvati požar nehatno i umišljajno. Namjerno tj. umišljajno izazvan požar naziva se

paljevina, jer u stvari čovjek zapali tuđe objekte, imovinu i druge vrijednosti.1

U svakom slučaju, kada se govori o paljevini, podrazunjeva se umišljajna djelatnost

čovjeka. Kod paljevine učinilac uvjek za cilj ima da se vatra proširi i da se teže može ugasiti

ili lokalizovati, odnosno da se što više unušti ili ošteti imovina koja je zapaljena. Učinilac

paljevine često postavlja više žarišta koja prirodno nisu vezana, što se može utvrditi tokom

uviđaja uz pomoć odgovarajućeg vještaka. Ukoliko je paljevina izvršena u zatvorenom

1 Daničić. M., Stajič. LJ. Privatna Bezbjednost, VŠUP, Banja Luka, 2008. str 80..

prostoru, učinilac radi lakšeg sagorjevanja i širenja vatre ostavlja otvorena vrata i prozorw i

druge otvore, kako bi kiseonik lakše prodirao i uticao na dalje širenje vatre, koje činjenice se

takođe mogu utvrditi tokom vrsenja uvidjaja.2

Krivično djelo paljevine ne odnosi se na sve objekte, nego na zapaljene tačno navedeneh

objekata. Naime, ovo krivično djelo vrši lice koje zapali tuđu kuću ili drugu zgradu

namjenjenu za boravak ili ekonomsko korišćenje, ili poslovnu zgradu ili zgradu koja je u

javnoj upotrebi. Teži oblik će postojati ako je prouzrokovana šteta velikih razmjera. Ukoliko

je neko lice zapalilo neki drugi objekat koji nije naveden u opisu ili se nemože podvesti pod

pojam paljevine, onda neće postojati ovo krivično djelo, već izazivanje požara ili neko drugo

krivično djelo.

Izazivanje požara je u nekim zemljama označeno i kao djelo protiv životne sredine, a ne

protiv imovine. Inače, ovo krivično djelo ima dva osnovna oblika ispoljavanja. Prvi osnovni

oblik tog djela sastoji se u izazivanju šumskog požara, usljed čega je nastupila šteta velikih

razmjera. Drugi osnovni oblik tog djela sastoji se u izazivanju požara u zaštićenoj šumi,

nacijonalnom praku, voćnjaku ili drugoj šumi sa specijalnom namjenom. Prema tome, u

drugom slučaju se z postojanje krivičnog djela ne traži da je nastupila šteta velikih razmjera.

Najzad, za razliku od paljevine, izazivanje požara se u oba osnovna oblika ispoljavanja može

izvršiti i nehatno.

2 O uviđaju, vještačenju i drugim mjerama za rasvjetljavanje požara i paljevina detaljnije vidjeti: Razjašnjavanje uzroka požara, eksplozija i havarija (zbornik radova), MUP RS- Uprava za suzbijanje kriminaliteta, Beograd, 1993.

3

2. ZNAČAJ I CILJ ZAŠTITE OD POŽARA I EKSPLOZIJA

Materijalna šteta nastala požarima je dostigla zabrinjavajući nivo poslednjih godina se

stalno povećava. Požari se u potpunosti ne mogu ukloniti, a najefekasniji način zaštite dobara

i smanjenja materijalne štete je preduzimanje odgoverajućih mera zaštite. Da bi se preduzele

adekvatne mere zaštite od požara, moraju se znati uzroci požara i požarne opasnosti, ako

uklonimo uzroke požara, požarne opasnosti svedemo na minimum, osiguramo dovoljno

sredstava i uređaja za gašenje požara i obučimo ljudstvo o rukovanju sa uređajima i

sredstvima, tada postižemo cilj zaštite od požara tj. smanjenje štetnih posledica vatre. Ovakav

način zaštite od požara možemo da definišemo kao skup mera i radnji normativne, upravne,

organizacione, tehničko-tehnološke i druge prirode koje se organizuju i sprovode na svim

mestima i objektima koji su izloženi opasnostima od požara.

3. GLAVNI UZROČNICI POŽARA

3.1.Toplota-uzročnik požara

Do požara dolazi kada na materiju, koja može da gori, djelujemo toplotom uz prisustvo

kiseonika. Na taj način se temperatura zadrevane materije povećava i kada dostigne

temperaturu paljenja dolazi do požara. Ova toplota se može postići na više načina:

1. Toplota od druge materije ili predmeta direktnim dodirom sa plamenom ili

užarenim materijalom. Toplota dobijena na ovaj način je u velikom broju

slučajeva uzrok požara., kao na primer: upaljena cigareta, šibica, peći, šporeti,

pegle, sijalice, zavarivanje i rezanje metala i td. Najbolja mere zaštite, od ovog

uzroka požara, je uklanjanje gorive materije od izvora toplote, ili uklanjanje

izvora od gorive materije.

2. Toplota oslobođena „eksplozijom“. Kad se kod sagorjevanja toplota oslobađa

velikom brzinom govorimo o eksploziji. Da bi se došlo do eksplozije, potrebno

je spolja dovesti energiju aktiviranja. Tom prilikom, razvija se velika količina

toplote koja se prenosi na susedne materije, čime se proširuje požar. Materije,

koje mogu proizvesti eksploziju, svrstane su u sledeće grupe:

Eksplozivi i pirotehnički materijali,

Pare lakozapaljivih tečnosti i gasova i

Prašine metala i organske prašine.

Najbolja mera zaštite, u ovom slučaju je, uklanjanje svih izvora paljenja u sredinu gdje se

nalaze eksplozivne materije.

3.1.1.Eksplozija

Pod pojmom „eksplozija“ podrazumjeva se nagla reakcija oksidacije ili razlaganja koja

proizvodi povišenje temperature ili pritiska, ili jedno i drugo istovremeno. Znači, hemijske

promene koje se odigravaju vrlo brzo (tako reći trenutno), a pri kojima se oslobađaju velike

količine toplotne energije uz stvaranje nadpritiska, pri čemu dolazi dopromene agregatnog

stanja materije koja eksplodira (čvrsto-tečno prelazi u gasovito), nazivaju se eksplozijama

(ovdje su izuzete nuklearne eksplozije i eksplozije parnih kotlova-do kojih dovode fizičke

promene).

4

Ako se eksplozija širi brzinom manjom od brzine zvuka, govorimo o deflagraciji. Ukoliko je

brzina sagorjevanja manja od brzine zvuka imaćemo „eksploziju bez

udarnog talasa“. Od posebnog su interesa eksplozije koje nastaju

usljed paljenja smeše: „vazduh-pare zapaljivih tečnosti ili zapaljivi

gasovi“ odnosno „vazduh-prašina gorivih čvrstih materija“.

Da bi smeša „vazduh-para zapaljive tečnosti“ mogla da eksplodira,

moraju biti ispunjena dva uslova:

1) Mora u smeši postojati određeni odnos komponenata:

2) Smeša mora doći u dodir sa izvorom paljenja.

Pod preventivnom zaštitom od požara se podrazumjeva niz

preventivnih mera, u skladu sa zakonom o zaštiti od požara, i

drugim propisima koji uređuju ovu oblast u celini. Požar

predstavlja svako nekontrolisano sagorevanje, za njegov nastanak je potrebno ispuniti

tri osnovna uslova:

Goriva materija,

Izvor toplote i

Kiseonik.

Eliminisanjem samo jednog od ovih faktora dolazi do sprečavanja njegovog nastanaka.

Najveću opasnost za nastanak požara u stambenim objektima su: grejna tela (peći, kotlovi i

td.), šporeti, plinske boce, neisparne električne instalacije, električni uređaji i slično. Više od

90% požara izazove se ljudskom nepažnjom, namerom ili greškom. Najčešće greške koje se

prave su: držanje lako zapaljivih materija pored grejnih tela, ne isključivanje peći i šporeta pri

napuštanju objekta i uključivanje neispravnih električnih uređaja. Ukoliko do požara dođe

nikako ne činiti sledeće: ne gasiti električne uređaje pod naponom vodom, dimnjake nipošto

ne gasiti vodom (jer može doći do eksplozije usled kontakta vodonika sa visokom

temperaturom), praviti promaju jer se tako pospješuje širenje požara na ostale prostorije,

prilikom požara ne silaziti liftom (jer se okno lifta ponaša kao dimnjak te je velika opasnost

od gušenja dimom), ne vraćati se po stvari nego odmah obavjestiti komšije i vatrogasce.

Treba zapamtiti da i dim uvek ide prema gore, i daje vazduh najčistiji bliže podu. Ne paničiti i

ne pokušavati da silaskom kroz zadimljen prostor se pobjegne jer se lako izgubi orijentacija i

pada i nesvest, nego izaći na terasu ili prozor tražiti pomoć tako da vatrogasci mogu da vas

primete i spasu.

3.2.Električna struja uzročnik požara

Široka rasprostranjenost upotrebe električnih instalacija i uređaja, vjerovatno je glavni

razlog zbog kojeg je električna struja jedan od najčešćih uzročnika požara.

Dovoljno je da rukom dodirnete kućište bilo kojeg električnog uređaja i osjetit će te da je ono

manje ili više ugrijano. To je zato što se pri svakom proticanju struje kroz provodnik, jedan

njen dio pretvara u toplotu. Uzmimo za primjer elektromotor.

Zadatak elektromotora je da stvori obrtni moment, on to i čini, ali se usput i

zagrijava. Zato što se sam materijal kroz kojeg struja protiče, manje ili više suprostavlja tom

proticanju. Materijali koji se najmanje suprostavljaju proticanju struje nazivaju

se provodnici a oni drugi, koji prave najveći otpor, nazivaju se izolatori.

5

U svakom električnom uređaju koriste se i provodnici i izolatori. Uloga izolatora veoma je

važna za bezbjedan rad električnih uređaja. Oni imaju zadatak da spriječe direktan međusobni

dodir provodnika, i što je još važnije, da spriječe moguænost direktnog dodira provodnika i

čovjeka. 

Kad se dva provodnika kroz koje protiče struja međusobno dodirnu, dolazi do pojave

koja se naziva kratak spoj. To je pojava koja je veoma opasna po električni uređaj i

instalaciju. Usljed kratkog spoja, kroz uređaj i instalaciju protiče višestruko jača struja od

normalne, što ima za posljedicu naglo zagrijavanje provodnika sve do temperature njihovog

topljenja. Ako se kratak spoj veoma brzo ne prekine, i uređaj i instalacija će biti uništeni

usljed visoke temperature, a ako se u njihovoj blizini nalaze gorive materije, doći će do

njihovog paljenja i požara.

Neposredno prije direktnog dodira provodnika i nastanka kratkog spoja, dešava se još

jedna zanimljiva i opasna pojava koja se naziva električni luk ili varnica. To se dešava kad se

dva provodnika pod naponom nađu na bliskom odstojanju i kad struja pronađe stazu kroz

vazduh, koji je inače izolator, i počne da teče kroz njega. Blještava svjetlost i snažan zvuk

podsjećaju na grom ili munju u slabijem izdanju, što zapravo i jeste. Temperatura električnog

luka je vrlo visoka, oko 1500 °C, i u stanju je da zapali svaku zapaljivu materiju koja se nalazi

u neposrednoj blizini. Možemo zaključiti iz ovoga da svaki kvar na el. instalacijama može

dovesti do požara.

Ništa od električnih instalacija i uređaja ne treba ostavljati uključenim i bez nadzora ako

to zaista nije neophodno. Ako su pojedini uređaji stalno uključeni, ne smije nas zavaravati

činjenica da naizgled rade sasvim dobro. U toj prividnosti se i krije najveća opasnost od kvara

i izbijanja požara. Uzmimo za primjer rashladne uređaje koji rade non stop. Najčešći problem

nisu oni sami veæ instalacija na koju su priključeni. Vremenom sve stari pa i utičnice, utikači

i razvodni kablovi. Zato je neophodno, s vremena na vrijeme, dodirom ruke provjeravati da li

se griju. I najmanje zagrijavanje je pouzdan znak da nešto ne valja. Iako ne mora biti ozbiljan

kvar, budite sigurni da će u dogledno vrijeme postati ozbiljan. Svi kvarovi kod električnih

uređaja i instalacija su progresivni. Mogu se samo pogoršavati a nikako otklanjati sami od

sebe.

4. OPREMA ZA GAŠENJE POŽARA

Mnogo puta je dokazano da su finansijska sredstva uložena u preventivu stotinama puta

manja od sredstava koja je potrebno izdvojiti za saniranje štete nakon požara. Većina požara

se može vrlo lako ugasiti ako se primjeti u početnoj fazi i ako je na raspolaganju ispravna

vatrogasna oprema.

4.1.Vatrogasni aparati za gašenje početnih požara

Vatrogasni aparati su najraširenija oprema za gašenje požara. Oznake na vatrogasnom

aparatu ukazuju koje se vrste požara mogu gasiti tim aparatom (npr., oznaka na vatrogasnom

aparatu ABC znači da je sredstvo za gašenje sadržano u aparatu pogodno za gašenje požara

zapaljivih čvrsti materija-A, tečnosti-B i gasova-C).

Aparati mogu biti sa ABC prahom (pod stalnim pritiskom ili sa bočicom), sa ugljen

dioksidom sa vodom i sa pjenom. Aparati sa vodom i pjenom po efikasnosti su jednaki onim

sa prahom, te se lako održavaju i ekološki su prihvatljivi.

6

Za domaćinstva su pogodni vatrogasni aparati od 6 do 9 kg koji se nalaze na stalku, te aparatu

od kg. sa dodatkom vatrogasne deke, tzv. Safe life.

Važnost posjedovanja i postavljanja vatrogasnog aparata određuje zakon zaštite od

požara koji propisuje broj, vrstu i veličinu vatrogasnog aparata u stambenim, poslovnim

prostorima i vozilima. Tako naprimjer, na svakom spratu stambenog ili poslovnog prostora

mora biti postavljen najmanje jedan vatrogasni aparat od 9 kg, svaki automobil u vlasništvu

pravnog lica mora imati vatrogasni aparat od kg. dok ostala vozila, zavisnood veličine, moraju

imati određeni broj i veličinu aparata.

Jako je važno da se vatrogasni aparati redovno servisiraju, bez obzira da li se

upotrebljavaju ili ne. Vatrogasni aparati se servisiraju u ovlašćenim vatrogasnim servisima.

4.1.1.Voda kao sredstvo za gašenje požara

Od svih sredstava za gašenje voda bez dvojbe ima najveće značenje, jer kao najefektnije

sredstvo za gašenje većinom se nalazi u blizini mjesta požara u dovoljnoj količini, a podesna

je za borbu protiv mnogih vrsta požara. U nedostatku prigodnijih sredstava za gašenje ona se

često puta mora primijeniti uzimajući u obzir znatne sporedne štete od same vode. Takođe

treba naglasiti da postoje vrste požara kod čijeg suzbijanja se zabranjuje uporaba vode,

dijelom zbog nedjelotvornosti, a dijelom zbog opasnosti za vatrogasce ili pak opasnosti od

proširenja požara zbog eksplozije i sl.

Ova vrsta požara gdje se voda ne smije koristiti gase se tzv. specijalnim sredstvima.

Rašireno je mišljenje, da voda kao praiskonsko vatrogasno sredstvo vatrogastva uglavnom

služi za savladavanje većih požara, dok se ostala vatrogasna sredstva prvenstveno moraju

upotrebljavati u ručnim vatrogasnim aparatima i drugim manjim jedinicama i to za gašenje

početnih požara.

Ovakvo shvatanje je zabluda, jer se u suvremenom vatrogastvu u mnogim slučajevima

primjenjuje tzv. specijalna sredstva, a ne voda, kod gašenja požara velikih razmjera. Tu bi

prvenstveno trebalo istaći primjenu pjene i praha u naftnoj, kemijskoj i drugim sličnim

industrijama, ćak i u slučajevima požara većih razmjera.

Ni stabilni automatski uređaji za gašenje u sličnim objektima nisu na vodu bez obzira

koliki razmjeri požara se očekuju nego opet se nekim od tzv. specijalnih sredstava kao što su

CO2, pjena i sl. U novije vrijeme primjećuje se tendencija, da se i suhi prah za gašenje koristi

ne samo za opremanje vatrogasnih vozila, nego se on koristi kao sredstvo u stabilnim

uređajima za gašenje. S druge pak srane, voda se upotrebljiva u vatrogasnim sistemima, koji

su tipični za svladavanje početnih požara pred nastup vatrogasaca kao npr. u ručnim

vatrogasnim aparatima. Dakle, upotreba vode nije vezana za razmjere požara, nego

prvenstveno na vrstu požara tj. vrstu tvari koje gore ili se nalaze u blizini objekta koji gori.

4.1.2.Prah kao sredstvo za gašenje požara

Uporedo sa povećanim opasnostima od požara i razvojem industrije javlja se i potreba za

novim sredstvima za gašenje, jer sama voda nije mogla da posluži kao jedino efikasno

sredstvo za gašenje. Isto tako, uvođenjem pene i CO2 gasa kao sredstava za gašenje, nisu u

potpunosti bili zadovoljeni svi uslovi gašenja.

7

Tako su mnogi zahtevi, koji ne mogu biti ispunjeni, ili su delimično ispunjeni pri gašenju

vodom, penom ili CO2 gasom, zadovoljeni upotrebom praha za gašenje, kao što su:

mogućnost gašenja električnih uređaja pod naponom, potpuna neotrovnost i neškodljivost u

odnosu na čoveka i materijale, otpornost prema smrzavanju i mogućnost gašenja i pri

najnižim temperaturama, mogućnost gašenja skoro svih vrsta požara i velika moć gašenja

(skoro trenutno eliminisanje plamena).

Ova sposobnost praha do sada nije objašnjena, premda postoji nekoliko teorija o tome.

Teorija antikatalitičkog efekta je najbliža objašnjenju ovog fenomena, a to znači da se na

površini zrnaca praha gase reakcioni lanci plamena, i da je to razlog trenutnog dejstva

gašenja. U početku upotreba praha je bila ograničena samo na ručne aparate za gašenje. Posle

rata razvojem protivpožarne tehnike, omogućeno je uvođenje većih količina praha na

vatrogasnim vozilima. U poslednje vreme uvode se i stabilna postrojenja za gašenje požara

velikih kapaciteta, i to sa automatskim aktiviranjem.

4.1.2.1.Osnovne osobine praha

Neotrovnost i neškodljivost: Suvi prah, ukoliko je pravilnog hemijskog sastava i

tehnološki dobro obrađen, potpuno je neotrovan. Ispitivanja na životinjama i ljudima, čak i

bez zaštite pluća i očiju, nisu pokazala nikakva nadraživanja, u gustom oblaku praha. Pored

bezopasnosti po živa bića, prah je neškodljiv i za materijale i objekte koji, pri gašenju, dođu u

dodir sa prahom. Zahvaljujući ovoj osobini prah je našao veliku primenu kod požara u

stambenim prostorijama, kancelarijama, muzejima, tekstilnoj industriji i kod svih onih uređaja

i materijala kod kojih se može, posle čišćenja, materijal i uređaj ponovo upotrebiti.

Postojanost i dugotrajnost: Prah se može upotrebiti čak kada bi se i po nekoliko godina

nalazio u telu aparata. On mora dobro isticati, i ne sme da se zgrudva u aparatu, ukoliko prah

nije dobio vlagu. Ovu osobinu antihidroskopnosti lako je proveriti: količina do dve supene

kašike praha stavi u vodu i stavi dve nedelje pa kada se posle toga pažljivo iz vode izvadi,

mora još uvek da ima jedno suvo jezgro.

Električna izolacija: Od praha, kao sredstva za gašenje, tražila se osobina visoke izolacije

od električne struje, kako bi lica koja gase požare uređaja jake struje bila zaštićena. To dalje

znači da oblak praha, koji se mora stvoriti pri gašenju, ne provodi električni tok. Ispitivanja

prenošenja struje visokog napona preko mlaza praha pokazala su veoma malu provodljivost,

koja je toliko mala da ne predstavlja opasnost za lica koja vrše gašenje.

Kolika se veličina napona struje može gasiti određenim prahom mora biti ispitana i

deklarisana od strane proizvođača. Teoretski, pri raznim mogućnostima gašenja, može se

pojaviti tok struje kao kod gašenja mokrih izolatora, transformatora u slobodnom prostoru. U

jezgru požara prah može da se zapeče i na taj način da omogući provodljivost toka električne

struje.

4.1.3.Pena kao sredstvo za gašenje požara

U savremenoj zaštiti od požara pene igraju značajnu ulogu. U gašenju požara zapaljivih

tečnosti, naročito nafte i naftnih derivata pena predstavlja pouzdano- sredstvo za gašenje.

Usavršena aparatura za pene sa različitim brojem penušanja kao i niz novih ekstrakta

doprineli su da se pena i sada veoma mnogo koristi za gašenje požara.

8

4.1.3.1.Vrste pena

Pena se sastoji od mehurića čiju opnu čini smeša - emulzija, a unutrašnjost mehura je

ispunjena ugljendioksidom ili vazduhom. U zavisnosti od toga šta je u mehuriću izvršena je

osnovna podela pena na:

1. Hemijsku penu i

2. Vazdušnu penu.

Hemijska pena ima u mehuriću ugljendioksid, stvoren hemijskom reakcijom - mešanje

praška »B« (sodabikaorbona i saponin) i praška »K« (aluminijumsulfat). Hemijska pena

stvara se prilikom upotrebe aparata tipa »Ph«. Natrijumhidrogenkarbonat i aluminijum sulfat

nalaze se rastvoreni u vodi u odvojenim prostorima aparata. Pri mešanju ova dva rastvora

stvara se, u unutrašnjosti aparata gas CO2.

Ovaj gas, kao pogonsko sredstvo, izbacuje penu iz aparata. Stvoreni mehurići ispunjeni

su CO2 gasom, a opnu mehurića čini vodeni rastvor.

Broj penušanja hemijske pene je 6 do 10. Stabilnost koja se meri vremenom potrebnim da

se zapremina pene smanji za 20%, nije manja od 30 minuta, a specifična težina hemijske pene

je 0,15 do 0,25.

Vazdušna pena koju još nazivaju – mehanička, zbog načina stvaranja, ima u svom

mehuriću vazduh. U Savremenoj zaštiti od požara vazdušna pena igra značajnu ulogu. Tome

je doprinela ne samo usavršenost aparature, već i niz novoosvojenih ekstrakta koje proizvodi

hemijska industrija, čime je omogućeno dobijanje vazdušne pene različitog broja penušanja.

Broj penušanja je 6 do 1000, a sama podela vazdušne pene vrši se prema broju penušanja.

Tako se broj penušanja 6 do 12 naziva teškom, a 30 do 150 srednjom i 150 do 1000 lakom

penom. Svaka od njih ima svoje prednosti u odnosu na požar i zahteve gašenja.

Vazdušne pene se stvaraju postupkom koji ima dve faze: prva faza je stvaranje smeše

vode i određenog ekstrakta, a druga stvaranje pene od dobijene smeše. Prvu fazu vrše uređaji

takozvani mešači dozatori, dok drugu fazu, stvaranje pene, vrše uređaji pod nazivom komet-

cevi, mlaznice za penu (mobilne i stabilne), bacači - monitori pene (topovi) rasipači pene i

generatori pene.

4.1.3.2.Osnovne osobine i zahtjevi za penu kao sredstvo za gašenje

Za sposobnost gašenja penom važne su njene sledeće osobine: broi penušanja, stabilnost,

tečljivost-viskoznost i postojanost na temperaturi požara.

Stabilnost: Ne postoji neograničeno postojana pena. Ova osobina nije ni poželjna. Isto

tako, nije poželjno ni brzo raspadanje mehurića pene. Potrebno je postepeno raspadanje, da bi

se voda postupno izdvajala, kako bi se gašenje obavljalo hlađenjem. Stoga je potrebno da

stabilnost pene bude u određenim granicama, a raspadanje treba da se odvija na sledeći način:

Kratko vreme posle stvaranja pena treba da je stabilna, kako bi pokrila žarište požara.

Posle toga započinje raspadanje i izdvajanje vode, a time i hlađenje. Kada je otprilike

polovina vode izdvojena iz pene potrebno je brzinu raspadanja usporiti i pokrivač pene još

duže vreme ostaviti. Stvarno raspadanje odvija se u funikciji vremena, po eksponencijalnom

zakonu. Broj mehurića koji se raspadnu u jedinici vremena proporcionalan je ukupnom broju

mehurića.

9

Postojanost na temperaturi: Na temperaturi pena treba da ima otpornost da se ne speče ili

brzo raspada, a sama otpornost zavisi od intenzateta zračenja, broja penušanja i naponske sile

mehura.

Sposobnost tečenja i klizanja: Pri gašenju traži se od pene da teče i klizi po površini

objekta koji gori ili površini goriva. Tako, na primer, kod rezervoara goriva velikog prečnika

pena treba da klizi od zida rezervoara prema centru, zadržavajući svoju stabilnost, kako bi

stvorila pokrivač. Pri tome ona ne sme imati veću brzinu pri izlazu iz dovodnog otvora, da ne

bi uzburkala zapaljivu tečnost. Isto tako, pena mora klizati preko čvrstih površina, pa makar

one nekad bile i neobrađene.

4.1.3.3.Vrste požara koji se gase penom

Hemijska pena pogodna je za gašenje nafte i naftnih derivata, kao i svih požara A i B

klase. Međutim, ona daje mali efekat pri gašenju zapaljivih tečnosti sa kojima se meša voda,

kao što su: metil i etil alkohol, akrilonitril, etil acetat, metil, etil keton, aceton, butilalkohol,

izopropi etar i drugi. Ovo zbog toga što se opna mehura pri padu na površinu zapaljive

tečnosti rastvara, jer je opna vodeni rastvor. U tom slučaju dolazi do brzog raspadanja

tečnosti.

Kada se postavi pitanje koju penu primeniti u raznim slučajevima gašenja, odnosno sa

kojim brojem penušanja, onda treba uzeti u obzir osobine pene različkog broja penušanja i

zahteve gašenja. Ako se traži gašenje sa rastojanja (gašenje bacačima - topovima) onda se

mora koristiti teška pena. Pri gašenju rezervoara goriva može se desiti da uzgonske sile

plamena ponesu nagore laku penu, zbog njene manje specifične težine, čime se otežava

stvaranje prekrivača, ako to već nije i sasvim namoguće. Pored toga, količina izdvojene vode,

odnosno odnos između stvorene pene i one koja se raspada može kod lake pene biti

nepovoljna. Ako se pored toga traži tečljivost-klizanje, odnosno proticanje pene, onda se

prednost daje teškoj peni.

4.1.3.4.Način djelovanja pene pri gašenju požara

Dejstvo gašenja penom je delimično zagušujuće, a delimično rashladno. Rashladno

dejstvo dobija se u više faza. U početku se pena na temperatura raspada i vodene kapljice

padaju kroz slojeve tečnosti i isparavaju. Na taj način nastaju mehuri pare koji struje naviše i

vrše izjednačavanje – smanjenje temperatura. Zatim dolazi do stvaranja vodene pare koja

potiskuje vazduh iznad tečnosti i odvaja gasovitu fazu od tečne, odnosno čvrste. Ovo

odvajanje – izolovanje gasovite faze je najvažnije i pored

rashladnog dejstva ima i to svojstvo da sprečava stvaranje

gasa.

Pri gašenju požara čvrstih materija koje stvaraju žar, rashladno dejstvo ima značajnu

ulogu, jer pri raspadanju pene, koja se vrši polako, izdvojena voda se isparava, a potrebna

coplota za isparavanje oduzima se od površinskog materijala koji gori i time ga rashlađuje.

10

5. GORENJE

Gorenje se najčešće definiše kao veoma brzo vezivanje kiseonika sa gorivom materijom.

Poznato je da se proces vezivanja kiseonika sa drugim materijama naziva oksidacijom, ali

svaka oksidacija nije i gorenje. Da bi smo proces oksidacije mogli smatrati gorenjem

potrebno je da bude propraćena sa izdvajanjem znatne kolièine toplote i svjetla, a takva

oksidacija se naziva burna oksidacija. Naravno, ako postoji burna oksidacija normalno je da

ima i ona koja nije burna, a takva se naziva tihom oksidacijom. Svima nam je poznata kao

rđanje. Osim što se razlikuju po brzini procesa i količini izdvojene toplote, burna i tiha

oksidacija razlikuju se još po jednom veoma važnom detalju. Za razliku od rđanja (tiha

oksidacija) koje započinje čim se nađu zajedno kiseonik (vazduh) i materijal koji može da

oksidira (željezo), za nastanak gorenja (burna okidacija) treba nam još i određena količina

toplotne energije, treba nam izvor paljenja3.

3 http://www.google.ba/Pozari i eksplozije kroz teoriju11

6. PROTIVPOŽARNA (SIGURNOSNA) STEPENIŠTA

Protivpožarne stepenice moraju osigurato neometan put do površine koja predstavlja

bezbjedan prostor. Razlikujemo dve vrste stepenica:

- Spoljašne i

- Unutrašnje.

Spoljašne protivpožarne stepenice moraju biti pristupačne iz hodnika ili najmanje iz dva

stana zgrade na svakom spratu. Širina kraka ne sme biti manja od 1.25m a nagib ne veći od

45o C. Za spoljne protivpožarne stepenice ne sme se koristiti spiralno stepenište, stepenišni

prostor mora biti obezbjeđen od prodiranja vatre i dima za sve vreme trajanja požara u objektu

i mora biti dostupan iz svih prostorija jednog požarnog sektora putevima koji neće biti

ugroženi požarom.

7. KOMUNIKACIJE U ZGRADAMA

7.1 Stepeništa

Za normalno vertikalno komuniciranje uglavnom služe jednokratna, dvokratna i trokratna

stepeništa, zatim pomoćna stepeništa i protivpožarna (sigurnosna) stepeništa. Stepenište može

uputiti na brzinu evakuacije a pogotovu ona kojim se savlađuju visinska razlika između

pojedinih spratova. Da bi se stepeništa normalno koristila potrebno je obezbjediti ritam

kretanja, što se postiže pravilnim proračunom.

Stepenišni prostor u zgradi, ukoliko nije pravilno oblikovan, predstavlja pogodno mesto za

širenje požara. Kada izbije požar u nekom objektu od posebnog značaja je zaštita stepenišnog

prostora od zadimljivanja i širenja požara u vertikalnom pravcu jer stepenišni prostor tada

predstavlja dimnjak velikog preseka koji idealno služi za prenošenje požara sa sprata na

sprat4.

8. USLOVI ZA USPJEŠNO GAŠENJE POŽARA NA VISOKIM OBJEKTIMA

Bez obzira na to u kom delu višespratnice je izbio požar, gornjem ili donjem,njegovo

gasenje je otežano. Ako je požar u donjoj zoni onda ga je relativno lakše gasiti, ali postoji

problem evakuacije ljudi, a njih je veći broj koji se nalaze iznad požara, dok ako je požar u

gornjoj zoni imamo manji broj ugroženih ljudi ali zato veoma otežano gasenje. Postoji puno

uslova koji trebaju biti ispunjeni da bi gasenje bilo uspešnije.

Naravno da ispunjenje svih uslova pretstavlja idealnu varijantu koja je teško ostvaljiva,

pa stoga moramo se pomiriti s činjenicom da će kod svakog požara biti određenih problema.

Što je veći broj uslova uispunjen to će problemi biti manji. U ovom prilogu svi, ili bar svi

uslovi su grupisani u pet grupa i tako će biti i razmatrani. Sigurno je da postoje još neki uslovi

koje treba ispuniti kao i da se njihovo grupisanje može izvršiti na drugi način. Pretenzija ovog

priloga nije da odgovori na sva pitanja, već da nabroji osnovne uslove u skladu sa iskustvima

koje autor ima sa pozara na višespratnim objektima.

9. URBANISTIČKI USLOVI

Visoki objekti izgraneni u novim savremeno urbanizovanim delovima grada pružaju po

pravilu bolje uslove za gašenje požara od visokih objekata uklopljenih u ambijent jezgra

grada. Parametri koji, uslovno rečenom definišu urbanističke uslove su:

visina objekta zahvaćenog požarom kao i visina okolnih objekata. Iskustva pokazuju

da je povoljnija varijanta ako je objekat zahvaćen pozžrom niži od objekata koji ga

okružuju nego obrnuto zbog slabijeg strujanja vazduha i relativne zaklonjenosti od

vetrova koji duvaju. Kako se prilikom projektovanja ne može predvideti u kojoj će

zgradi doći do požara a u kojoj ne, najbolje rešenje je izgradnja delova grada sa

objektima približne visine.

4 Slobodan Vasić;Radovan Jovanov, i dr.: Preventivna zaštita od eksplozija i požara, VŠUP, Beograd. 2000. str. 265.

12

položaj objekata, gde se prvenstveno misli na njegovu udaljenost u odnosu na susedne,

koja treba biti tolika da ne dozvoli prenosenje požara sa jednog objekta na drugi i u

uslovima duvanja vetra maksimalne jačine.

mogućnost dolaska i prolaza vatrogasnih vozila. Širina i propusna moć saobraćajnica

od vatrogasnih stanica do ugroženih objekata je u direktnoj vezi sa uspešnoscu

gašenja, jer se brzim stizanjem vatrogasnih vozila smanjuje vreme slobodnog razvoja

požara. Pored toga vrlo bitan faktor je i mogućnost prilaza vatrogasnih vozila objektu.

Svedoci smo činjenice da zbog nepostojanja odgovarajucih saobraćajnica kao i

nepropisno parkiranih vozila vatrogasci veoma usporeno dolaze do zapaljenih

objekata. Rešenje bi bilo izgradnja požarnih puteva po obimu zgrade i eliminisanje

parkiranja vozila na tim saobraćajnicama.

zelenilo. Rastinje izmenu objekata takone može da odigra značajnu ulogu u

sprečavanju prenošenja i razvoja pažara prvenstveno zbog smanjenja strujanja

vazduha kao i delimične apsorbcije toplote. Svakako da visoko rastinje ima daleko

veći pozitivni efekat od niskog. Visoki objekti u koje su prilikom gradnje ugraneni

tehnički sistemi koji su u funkciji zaštite od požara i ispoštovane sve tehničke norme

daleko su bezbedniji od onih koji to nemaju. Samim tim i gasenje požara na takvim

objektima je uspešnije. Za definisanje preventivno-tehničkih uslova bitna odrednica je

namena objekta.

Postoje tri osnovne karakteristične grupe objekata prema nameni korišćenja i to:

stambene, poslovne, ugostiteljske (hoteli). Najugroženiji su svakako hoteli jer

kroz njih svakodnevno cirkulise veliki broj gostiju razlicitih kulturno-obrazovnih

nivoa i navika a objektivno u maloj meri zainteresovanih za bezbednost objekta.

Druge dve kategorije pokazuju nešto manju ugroženost.

materijali. Za intenzitet gorenja i brzinu širenja požara važna činjenica jesu

materijali ugraneni u objekat i opremu koja se nalazi u njemu. Osobine tih

materijala pre svega zapaljivost i otpornost na visoke temperature nosećih

elemenata u mnogome odrenuju taktička dejstva vatrogasne jedinice.

tehnički sistemi. Ugradnjom različitih tehničkih sistema povećava se bezbednost,

pre svega ljudi, korisnika zgrade a i same zgrade. Ovde će biti pomenuti samo oni

najznačajniji kao: sistemi za brzo otkrivanje,alarmiranje i automatsko gašenje

požara, otvori za odimljavanje prostora, podeljenost objekta požarnim vratima i

vatrootpornim pregradama, evakuacioni izlazi i stepenice za evakuaciju itd.

unutrašnja hidrantska mreža. Element koji je praktično deo tehničkih sistema ali

je zbog svog značaja za samo gasenje požara izdvojen. Ovo je uslovila činjenica

da je doprema vode za gašenje na više spratova veoma veliki problem za

vatrogasce. Korišćenjem pumpe na vatrogasnim vozilima, u najboljem slučaju

obezbenena je doprema vode za gašenje do šesnaestog sprata. Za visine iznad toga

moraju postojati ugraneni i uvek u funkciji sistemi za dopremu vode u samoj

zgradi. Ovde se u prvom redu misli na unutrasnju hidrantsku mrežu sa urenajem

za pojačavanje pritiska sa nezavisnim napajanjem električnom energijom. Kako

ovo u praksi veoma slabo funkcioniše zbog troškova ugradnje i održavanja,

predlažem ugradnju suvog voda za gasenje požara koji je relativno jeftin i preko

koga bi se voda za gasenje pumpom vatrogasnog vozila, zbog malih gubitaka,

mogla dopremiti na veće visine.

10.KULTURNO-OBRAZOVANI NIVO KORISNIKA

Ljudi koji stanuju u visokim objektima ili u njima rade veoma su bitan faktor njihove

bezbednosti. Od njihovog odnosa prema potencijalnim izazivačima požara kao i njihovih

postupaka u slučajevima izbijanja požara puno zavisi sam razvoj požara kao i njihovo

gašenje.

nivo protivpožarne kulture, pokazuje odnos ljudi prema zaštiti od požara u celini.

Najčešće je u tesnoj vezi sa nivoom kulture rada i stanovanja. Može biti značajan

faktor u sistemu zaštite od požara.

13

obrazovanje iz oblasti zaštite od požara je nezamenjiv deo sistema zaštite. Ako su

korisnici visokih objekata upoznati sa opasnostima za izbijanje požara, kao i

ostupcima za slučaj njegove pojave tada je i gasenje uspešnije a posledice manje.

Samo dobra obuka daje mogućnost korisnicima da prepoznaju opasnosti i

racionalno reaguju u slučaju požara.

11.TEHNIČKA OPREMLJENOST VATROGASNE JEDINICE

Gašenje požara pre svega predstavlja tehnički postupak u cilju zaštite ljudskih života i

imovine ugrožene požarom. Da bi se taj postupak efikasno mogao sprovesti neophodna je

odgovarajuća tehnička oprema. Od nje u dobroj meri zavisi i uspeh gašenja.

kvantitet opreme. Da bi rukovodilac akcije gašenja požara mogao uspešno da vodi

intervenciju gašenja, mora na raspolaganju imati dovoljno tehničkih sretstava u

skladu sa procenom o njihovoj upotrebi. Od količine tehničkih sretstava i opreme

zavisi i izbor taktike gašenja. Potpuno je razumljivo da će intervencija biti

uspešnija ako vatrogasna jedinica raspolaže sa dovoljno opreme. Kako se

vatrogasna oprema ne može nabavljati po izbijanju požara, neophodno je da

vatrogasne jedinice budu opremljene za gašenje požara u najnepovoljnijoj

varijanti za područje u kome deluju.

tehničko-tehnološke karakteristike opreme. Nije za uspešan rad jedini uslov imati

dovoljno opreme po količini. Važno je imati opremu takvih tehničko-tehnoloških

karakteristika koja će omogućiti takav rad vatrogasaca da u savremenim uslovima

požara nadnu adekvatan odgovor. Na savremene materijale i opasnosti,

savremenom opremom. To nije zahtev već uslov uspešnog gašenja.

stanje tehničke opreme. Imati dovoljno opreme zadovoljavajućih karakteristika

nije dovoljan uslov za dobro funkcionisanje. Neophodno je kvalitetno održavanje

opreme kako bi ona u svakom trenutku bila u funkcionalnom stanju. To je važan

zadatak pripadnika vatrogasnih jedinica kako bi stvorili pretpostavke za uspešan

rad na intervencijama.

12.KADROVSKI POTENCIJAL VATROGASNE JEDINICE

Kadrovi pretstavljaju ključnog činioca u gasenju požara i spasavanju ljudi i njihove

imovine, pa i kod visokih objekata. Oni su ti koji uz pomoć opreme izvršavaju najsloženije

zadatke u gašenju. Da bi to uspešno radili moraju biti ispunjene odrnene pretpostavke.

organizovanost. Vatrogasna jedinica mora biti formirana i organizovana tako da

ima potpuno jasnu strukturu sa tačno definisanim položajem i ulogom pojedinca u

njoj. Uz neophodnu disciplinu u izvršavanju zadataka svaki pojedinac i jedinica u

celini svojim postupkom mora ulivati poverenje grananima za uspešan ishod

intervencije.

brojnost pripadnika vatrogasne jedinice. Da bi u datom trenutku mogla adekvatno

da reaguje vatrogasna jedinica mora imati dovoljan broj pripadnika trenutno na

raspolaganju. Broj pripadnika vatrogasne jedinice odrenuje se za slučaj izbijanja

najnepovoljnijeg požara na datoj teritoriji uzevši u obzir veličinu teritorije i

mogućnost izbijanja više istovremenih požara.

14

Iskustva pokazuju da se požar na visokim objektima prektično ne može gasiti sa

manje od dvadeset vatrogasaca.

obučenost. Za uspešno delovanje svi pripadnici vatrogasne jedinice moraju biti

obučeni za rad sa opremom kojom raspolažu do nivoa rutine. Samo uz taj uslov

mogu u datim situacijama adekvatno odgovoriti. Dobrom obukom postiže se da

vatrogasac stekne poverenje u opremu sa kojom radi, a to je imperativ tog

zanimanja.

psihofizička pripremljenost. Gašenje požara pretstavlja veoma naporan posao

kako u fizičkom tako i u psihičkom smislu. Pored ogromnih fizičkih napora, koje

vatrogasci čine, da bi veliku količinu opreme dopremili do mesta požara

stepeništem (jer je upotreba liftova zabranjena), oni su opterećeni i psihički jer se

na svakoj intervenciji susreću sa ljudskom patnjom. Samo dobro psihofizički

pripremljen vatrogasac može, pored svih fizičkih napora, izdržati i odoleti

atmosferi koju na požarima stvaraju nastradala i ugrožena lica.

15

ZAKLJUČAK

Požari na visokim objektima po svojim lošim posledicama često nadmašuju požare po

nekim drugim objektima. Njihovo gašenje je važno za daleko veći broj problema nego kada

su u pitanju požari u nivou. Uslovi za uspješno gašenje svih požara su specifični i daleko

zahtjevniji od ostalih požara. Ispunjenje više traženih uslova za uspješno gašenje stvara

mogućnost za kvalitetniji rad u akciji gašenja a time i smanjenja loših posledica. Razlikujemo

da su požari jedno a paljevine drugo. Pozari nastaju prirodnim putem (npr., jakim

temperaturama, koje mogu da izazovu požar), a dok paljevine predstavljaju ljudsku ulogu u

požaru, (npr., podmetanje požara u nekim objektima u ovom slučaju na visoke objekte),

prevenstveno se podmetanje požara radi iz osvete i ujedno možemo nazvati da je to i

teroristički akt ako je ugrožena sama država tim požarom, ili neka državna zgrada „Vlada“.

Obično ih izvode terorističke grupe koje nisu dobro organizovane i obučene za kompelkse

terorističke operacije, s obzirom da je podmetanje požara relativno jednostavno čak i za

novoformirane terorističke grupe koje žele dobiti publicitet. Pored toga značajan aspekta

ovog načina ispoljavanja jeste u nanošenju znatne materijalne štete ili potpunom uništenju

objekta, ali i stvaranju publiciteta i ulijevanju straha kod šire javnosti.

16

LITERATURA:

1. Daničić. M., Stajič. LJ.: Privatna Bezbjednost, VŠUP, Banja Luka. 2008. godina.

2. Slobodan Vasić, Radovan Jovanov.: Preventivna zaštita od eksplozija i požara, VŠUP,

Beograd. 2000. godina.

3. Keserovic, D.: Osnovi Bezbjednosti, Fakultet za bezbjednost i zaštitu, Banja Luka.

2010. godina.

4. http://www.google.ba/Pozari i eksplozije kroz teoriju.

17S A D R Ž A J:

UVOD........................................................................................................................................2

1. OPŠTA RAZMATRANJA.................................................................................................3

2. ZNAČAJ I CILJ ZAŠTITE OD POŽARA I EKSPLOZIJA..........................................4

3. GLAVNI UZROČNICI POŽARA....................................................................................4

3.1.Toplota-uzročnik požara..................................................................................................4

3.1.1.Eksplozija...............................................................................................................4

3.2. Električna struja uzročnik požara....................................................................................5

4. OPREMA ZA GAŠENJE POŽARA.................................................................................6

4.1. Vatrogasni aparati za gašenje početnih požara...............................................................6

4.1.1.Voda kao sredstvo za gašenje požara.....................................................................7

4.1.2.Prah kao sredstvo za gašenje požara......................................................................7

4.1.2.1.Osnovne osobine praha................................................................................8

4.1.3.Pena kao sredstvo za gašenje požara......................................................................8

4.1.3.1.Vrste pena.....................................................................................................9

4.1.3.2.Osnovne osobine i zahtjevi za penu kao sredstvo za gašenje......................9

4.1.3.3.Vrste požara koji se gase penom................................................................10

4.1.3.4.Način djelovanja pene pri gašenju požara..................................................10

5. GORENJE...........................................................................................................................11

6. PROTIVPOŽARNA (SIGURNOSNA) STEPENIŠTA...............................................11

7. KOMUNIKACIJE U ZGRADAMA...............................................................................11

7.1 Stepeništa..................................................................................................................11

8. USLOVI ZA USPJEŠNO GAŠENJE POŽARA NA VISOKIM OBJEKTIMA......12

9. URBANISTIČKI USLOVI..............................................................................................12

10. KULTURNO-OBRAZOVANI NIVO KORISNIKA.................................................13

11. TEHNIČKA OPREMLJENOST VATROGASNE JEDINICE.................................14

12. KADROVSKI POTENCIJAL VATROGASNE JEDINICE.....................................14

ZAKLJUČAK.........................................................................................................................16LITERATURA........................................................................................................................17