Znaczenie błonnika

w diecie

IGA GROMNY

KATEDRA I KLINIKA GASTROENTEROLOGII I HEPATOLOGII UM WE WROCŁAWIU

ZAKŁAD DIETETYKI

Błonnik pokarmowy:

To heterogenna mieszanina substancji ( pozostałości sciań komórkowych

roślin) będących składnikami zbóż, owoców, warzyw, nasion, które są

oporne na działanie enzymów trawiennych.

Ulegają częściowej lub całkowitej hydrolizie przez enzymy bakterii

bytujących w okrężnicy.

Błonnik pokarmowy: frakcja rozpuszczalna i nierozpuszczalna w wodzie

Peckenpaugh N.,

Podstawy żywienia i dietoterapia,

Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011

BŁONNIK

Wg. WHO – dobowe spożycie błonnika u dorosłych powinno wynosić 20-

40 g

W Polsce przyjmuje się, że kaloryczność błonnika to ok. 2 kcal /g

Błonnik w chorobach przewodu

pokarmowego:

ZAPOBIEGANIE LECZENIE

Błonnik w chorobach przewodu

pokarmowego:

RAK JELITA GRUBEGO

UCHYŁKOWATOŚĆ

ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE

Rak jelita grubego

Rozkład częstości zachorowań na najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce w

2013 roku

Rak jelita grubego

Objawy: obecność krwi w/na stolcu

U około 76% chorych krwawienie ma charakter utajony (+ krew utajona w kale)

rak prawej połowy okrężnicy: niecharakterystyczny tępy ból w okolicy podbrzusza po stronie prawej, w okolicy pępka lub nadbrzusza niekiedy sugerujące zapalenie wyrostka robaczkowego; stolec ciemny, brunatny lub zmieszany z krwią; guz wyczuwalny w/pod śródbrzuszu po stronie prawej;

rak lewej połowy okrężnicy: wzdęcia i/lub bóle, często o charakterze kolki jelitowej; świeża domieszka jasnoczerwonej krwi pokrywającej stolec; zmiana rytmu wypróżniania (objętość stolca, stolce zwężone, zmiany pory wypróżnień, zaparcia); niedrożność (narastające wzdęcia, ból, nudności, wymioty, zaparcia);

rak odbytnicy: domieszka jasnoczerwonej krwi pokrywającej stolec; uczucie niepełnego wypróżnienia (parcie daremne, biegunka poranna); kolka jelitowa powodująca potrzebę wypróżnienia, ból brzucha i/lub krocza.

RAK JELITA GRUBEGO:

Błonnik wydaje się być jednym z ważniejszych

i jednocześnie jednym z najbardziej kontrowersyjnych

czynników

w zapobieganiu rakowi jelita grubego.

Wyniki badań oceniających związek między

spożyciem błonnika a rakiem jelita grubego

nie są jednoznaczne.

Kombinacja czterech czynników dietetycznych (błonnik, ryby, czerwone

i przetworzone mięso) w połączeniu ze spożyciem alkoholu, otyłością i

niskim poziomem aktywności fizycznej odgrywa główną rolę w etiologii raka

jelita grubego.

MECHANIZM DZIAŁANIA BŁONNIKA:

1. Rozpuszczanie i wchłanianie potencjalnych karcynogenów

2. Zmniejszanie czasu ekspozycji komórek nabłonka na potencjalne karcynogeny

3. Wpływ na metabolizm kwasów żółciowych

4. Zwiększenie produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych

5. Wpływ na mikroflorę jelita grubego

RAK JELITA GRUBEGO

Opublikowano badania sugerujące,

że zwiększone spożycie błonnika może

zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka

jelita grubego.

Projekt EPIC http://epic.iarc.fr

Dietary fibre in food and protection against

colorectal cancer in the European Prospective

Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC):

an observational study

23 ośrodki w różnych krajach Europy [odmienny styl życia,

nawyki żywieniowe, częstość raka]

519 978 osób w wieku 25-70 lat

1065 przypadków raka jelita grubego

W populacji o niskim średnim spożyciu błonnika podwojenie zawartości

błonnika w diecie mogłoby zredukować ryzyko raka jelita grubego o

40%.

Związek był silniejszy w raku okrężnicy, zwłaszcza lewej połowy, niż w

raku odbytnicy.

Bingham i wsp. Dietary fibre in food and protection against colorectal cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): an observational study. Lancet 2003, 1496-501.

Dieta bogata w żółte i ciemnozielone warzywa, czosnek i cebulę była

związana z umiarkowanym obniżeniem ryzyka gruczolaków jelita

grubego

[badanie PLCO, Am J Clin Nutr, 2007]

26 630 M i 29 189 K

10,6 lat

461 przypadków raka okrężnicy i 283 odbytnicy

Wyższe spożycie produktów pełnoziarnistych (zwłaszcza pieczywa

pełnoziarnistego) było związane z niższym o 15% ryzykiem raka okrężnicy

u mężczyzn. Obserwowano również skłonność w kierunku niższego ryzyka

raka odbytnicy u mężczyzn.

Egeberg i wsp. Intake of wholegrain products and risk of colorectal cancers in the Diet, Cancer and Health cohort study. Br J Cancer 2010, 730-4

291 988 M i 197 623 K w wieku 50-71l

2974 przypadki raka jelita grubego

Całkowite spożycie błonnika nie było związane

z rakiem jelita grubego. Spożycie produktów pełnoziarnistych było

natomiast związane

z umiarkowanym zmniejszeniem ryzyka.

Schatzkin i wsp. Dietary fiber and whole-grain consumption in relation to colorectal cancer in NIH-AARP Diet and Health Study Am J Clin Nutr, 2007, 85, 1353-60

Produkty pełnoziarniste są nie tylko źródłem

błonnika ale również witamin (z grupy B i E),

minerałów, antyoksydantów, fitoestrogenów i

innych substancji bioaktywnych.

Wyższe spożycie produktów roślinnych i włóknika nie było związane z

niższym ryzykiem raka jelita grubego. Jednocześnie wyniki sugerują, że

bardzo niskie spożycie produktów roślinnych może zwiększać to ryzyko.

McCullough M i wsp. A prospective study of whole grains, fruits, vegetables and colon cancer risk. Cancer Causes and Control, 2003

Uchyłki jelita

grubego

Uchyłki nabyte (rzekome) drobne przepukliny błony śluzowej prez błonę

mięśniową okrężnicy

Wsytępują u 1/3 populacji po 60 r.ż, najczęstsza lokalizacja : esica, nigdy w

odbytnicy

Uchyłki wrodzone (prawdziwe): uwypuklenia wszystkich warstw ściany jeita,

przeważnie pojedyncze, najczęściej: kątnica

UCHYŁKI JELITA GRUBEGO:

UCHYŁKOWATOŚĆ – uchyłki bez objawów

CHOROBA UCHYŁKOWA: uchyłki +objawy

BÓL BRZUCHAZMIANA RYTMU

WYPRÓŻNIEŃ

WZDĘCIACHOROBA

UCHYŁKOWA

NIEPOWIKŁANA

POWIKŁANA CHOROBA UCHYŁKOWA: ostre zapalenie

uchyłków, perforacja, ropień, niedrożność, krwawienie

Błonnik a uchyłki jelita grubego:

Znaczenie błonnika w:

Powstawaniu uchyłków

Zapobieganiu powikłaniom uchyłkowatości

Leczeniu niepowikłanej uchyłkowatości

Painter i Burkitt nazwali uchyłkowatość chorobą

cywilizacji zachodniej z niedoboru błonnika i

zaproponowali model patofizjologiczny rozwoju

uchyłków.

Aldoori i wsp. wykazali, że niższe spożycie

błonnika było związane z wyższym ryzykiem

objawowej choroby uchyłkowej a wysokie

spożycie błonnika zwłaszcza pochodzącego

z warzyw i owoców oraz niskie spożycie

tłuszczu chroniło przed rozwojem uchyłków.

Zwiększonemu spożyciu błonnika w ostatnich trzech

dekadach w krajach zachodnich nie towarzyszy

zmniejszenie częstości występowania uchyłkowatości ,

a wręcz częściej obserwuje się jej powikłania.

W leczeniu niepowikłanej choroby uchyłkowej

zalecana jest dieta bogata w błonnik i/lub

podawanie gotowych suplementów diety oraz

rifaksymina, mesalazyna i probiotyki.

ZESPÓŁ JELITA

DRAŻLIWEGO

Zespół jelita drażliwego

Najczęstsza przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego (10 % populacji )

Przyczyna nie jest znana

U 70-90% chorych z IBS występują zaburzenia psychiczne

Bóle brzucha o zmiennej lokalizacja, zmiana rytmu wypróżnień, wzdęcia

IV kryteria rzymskie – rozpoznanie

Postać biegunkowa, zaparciowa, mieszana

UWAGA OBJAWY ALARMUJĄCE: gorączka, spadek masy ciała, krew w

stolcu, niedokrwistość, + wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego, IBD

IBS

Zwiększenie zawartości błonnika w diecie prowadzi do nasilenia

dolegliwości nawet u połowy pacjentów z IBS (wzdęcia, zwiększona

produkcja gazów)- błonnik nierozpuszczalny w wodzie

Zastosowanie błonnika rozpuszczalnego w wodzie w postaci zaparciowej

IBS ( babka jajowata, babka płesznik )

Błonnik rozpuszczalny ma właściwości prebiotyczne

Błonnik

pokarmowy a

cukrzyca typu 2

EUROPEAN PROSPECTIVE

INVESTIGATION INTO

CANCER AND NUTRITION

(EPIC)-INTERACT STUDY

Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2

badanie EPIC

Populacja badanych: 26088 osób, 11559 osób z cukrzycą typu 2

Obserwacje nad badanymi trwały 10 lat i 8 miesięcy, były prowadzone

we Włoszech, Francji, Niemczech, Danii, Szwecji, Holandii, Hiszpanii,

Wielkiej Brytanii

Średni wiek badanych: 52.4±9.1 lat

Średnie spożycie błonnika w diecie wynosiło 22.9± 6.2 g/dzień, z czego

najniższe było w Szwecji 19,9 g/dzień, najwyższe w Danii 25.2 g/dzień.

Głównym źródłem błonnika w diecie osób badanych było zboże z

wyjątkiem Francji, gdzie warzywa były głównym jego źródłem.

The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in

eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective

studies.Diabetologia. 2015 May 29.

Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2

badanie EPIC

Źródła błonnika pokarmowego z produktów zbożowych:

81% chleb, 8% makarony i ryż, 7% płatki śniadaniowe

Pozostałe źródła błonnika:

owoce i orzechy (20%), warzywa (18%), ziemniaki i bulwy (9%) rośliny strączkowe (5%)

The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in

eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective

studies.Diabetologia. 2015 May 29.

Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2

badanie EPIC

Uczestnicy badania, których dziennie spożycie

błonnika było wysokie (>26.4 g/dzień) rzadziej byli

palaczami, spożywali mniejszą ilość alkoholu oraz

prowadzili aktywniejszy tryb życia w porównaniu z

osobami o niższym spożyciu błonnika w diecie ( 18,9

g/dzień)

The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in

eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective

studies.Diabetologia. 2015 May 29.

Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2

badanie EPIC

Uwzględniając styl życia oraz czynniki dietetyczne okazało się, że wyższe całkowite spożycie błonnika związane jest z niższym ryzkiem cukrzycy typu 2 (HRQ4 vs Q1 0.82; 95% CI 0.69, 0.97; p for trend=0.02)

Większe spożycie błonnika pochodzącego z produktów zbożowych i warzyw zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2 (HR 0.84; 95% CI 0.74, 0.96; p for trend <0.01), taka zależność nie potwierdziła się w przypadku błonnika pokarmowego pochodzącego z owoców

The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in

eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective

studies.Diabetologia. 2015 May 29.

Błonnik pokarmowy, (szczególnie frakcja rozpuszczalna w wodzie) spowalnia szybkość opróżniania żołądka oraz proces trawienia i wchłaniania, obniżając poposiłkową glikemię.

Stymuluje wydzielanie glukagonopodobnego peptydu 1oraz insulinotropowego polipeptydu zależnego od glukozy, wpływające na wydzielanie insuliny

Zawartość błonnika w diecie powinna wynosić około 25–50 g/dobę lub 15–25 g na 1000 kcal. Szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, beta-glukany).

Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

Jak zwiększyć ilość błonnika w swojej diecie?

Jedz codziennie 1-2 porcje owoców ze skórką (oczywiście tam, gdzie jest to możliwe )

Zamień białe pieczywo ze śniadania na pełnoziarniste.

Przygotuj na śniadanie owsiankę lub płatki zbożowe z dodatkiem nasion i orzechów.

Na II śniadanie wybieraj surówki i sałatki.

Przynajmniej raz w tygodniu postaraj się jeść nasiona roślin strączkowych (groch, fasola) i różnego rodzaju kasze.

Stopniowe wprowadzanie błonnika do

diety

2-2,5 l płynów na dobę

Suplementcja mikro, makroelementów