ZORG AAN HUIS

Een optimale keuze ?

Voor zorgvragers en zorgverleners ?

Gisteren, vandaag en morgen ?

Anne DedryBeleidsmanager Zorg en WonenLandelijke Thuiszorg31 maart 2009

Zorg aan huis - een optimale keuze ?

• Alvast de wens en de verwachting van de zorgbehoevenden

• Statement“’ik wil later – als ik oud en ziek ben – liefst thuis verzorgd worden”

Bron : CBGS en KUL 2003 – visie bevolking zorgverzekering

Conclusies uit onderzoek

• 91 % van valide personen uit onderzoek verklaart dit (25 – 64 jaar)

• 82 % wil dit realiseren met mantelzorg, en liefst zolang mogelijk zonder professionele hulp

• 42 % van beroepsactieve Vlamingen vindt dat professionele thuiszorg de 1ste prioriteit moet zijn van het overheidsbeleid, terwijl dit voor residentiële zorg 28 % is

een overtuigende stem van de komende generatie zorgvragers in een pleidooi voor thuiszorg

zet men deze wens / de behoefte aan dit soort zorg om in de realiteit ?

JA !!

De macht van het getal (in AC)

In absolute cijfers 65 – 74 jaar 75 – 84 jaar 85+

Thuis 581.741 350.622 66.361

ROB / RVT 9.239 23.249 25.762

TOTAAL 590.980 373.871 92.123

Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

Waar wonen de senioren in Vlaanderen ?

De macht van het getal (in %)

In percentages 65 – 74 jaar 75 – 84 jaar 85+

Alleenwonend 20,4 35,0 40,3

Met partner 62,0 44,5 15,3

Met andere generaties 16,0 14,3 16,4

(98,4) (93,8) (72,0)

Collectief (RVT / ROB) 1,6 6,2 28,0

TOTAAL 100 100 100

Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

Welke hulp schakelt men thuis bij voorkeur in ? (in %)

In percentages Hulp bij huishoudelijke taken

Hulp bij persoonsverzorging

Alleen mantelzorgers 23 25

Alleen professionele zorgverleners

9 23

Combinatie van beiden 49 37

Weet niet 19 15

Bron : CBGS-enquête “Zorg in Vlaanderen”, 2003, burgers 25 – 64 jaar

Langer dan 1 maand zorgnood

Commentaar

• Combinatie van professionele hulp en mantelzorgers heeft de grootste zorgvoorkeur, zowel voor huishoudelijke taken als voor persoonsverzorging

• Alleen mantelzorgers als zorgvoorkeur scoort hoog• Hoe ouder de zorgbehoevende, hoe meer voorkeur

naar uitsluitend mantelzorgers bij huishoudelijke hulp• Hoe ouder de zorgbehoevende, hoe meer voorkeur

naar alleen professionele hulp voor verzorging

Welke hulp krijgt men thuis van wie ? (in %)

Bron : CBGS-enquête “Zorg in Vlaanderen”, 2003, burgers 25 – 64 jaar

B. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen, 2009

1. Formele zorg - 25 % van 65+ doet beroep op huishoudelijke

hulp, thuisverpleging en/of warme maaltijden- koploper Europa- maar ook koploper in combinatie professionele zorg en mantelzorg

Welke hulp krijgt men thuis van wie ? (in %)

In percentages Hulp bij huishoudelijke taken

Hulp bij persoonsverzorging

Alleen mantelzorgers 57 78

Alleen professionele zorgverleners

3 8

Combinatie van beiden 22 2

Geen antwoord 18 12

Bron : CBGS-enquête “Zorg in Vlaanderen”, 2003, burgers 25 – 64 jaar

B. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen, 2009

2. Formele en informele zorg

Commentaar

• Men combineert formele met informele zorg, maar doet zolang mogelijk beroep op mantelzorgers

• Realiteit hulp van mantelzorgers = hoger dan de zorgvoorkeur• Mede te maken met ingesteldheid van mantelzorger,

inschakelen van hulp tot wanneer men de zorg niet langer aankan

• !! Onthouden : mantelzorger = niet alleen belangrijke actor in de thuiszorg, maar vaak jarenlang de motor van de thuiszorg

Bron : A. Dedry, onderzoek 2001, “profiel van de mantelzorger”

B. Cantillon, 2009

Aandeel zorgbehoevendheid in thuissituatie

In percentages 65 – 74 jaar 75 – 84 jaar 85+

Thuiswonend 98,4 93,8 72,0

Hulp van gezinszorg 3,8 16,5 31,0

ROB / RVT) 1,6 6,2 28,0

Bron : Gezondheidsenquête 2004, Wetenschappelijk Instituut VGZ

via 1 indicator van professionele hulp

! Gezinszorg is meer dan louter poetshulp, dus behoorlijke graad zorgbehoevendheid.

Commentaar

• In de leeftijdscohorten zien we een stijgend aandeel thuiswonenden die bij zorgbehoevendheid kiezen voor een vorm van professionele thuiszorg (al dan niet in combinatie met mantelzorg)

• 65-jarige heeft gemiddeld nog 18 jaar te leven

• ½ van die 18 jaar = zorgbehoevend

• Vanaf 75 jaar is meerderheid zorgbehoevend

• Zelfs bij 85+ hoger % gezinszorg thuis dan bewoner van collectieve woonvorm

Besluit

ZORG AAN HUIS : een optimale keuze voor zorgvragers ???• Open vraag• Alvast een duidelijke EERSTE KEUZE• Wordt door zorgvragers ervaren als KWALITATIEF BESTE KEUZE

Statement : de scores “kwaliteit van leven” liggen hoger bij personen die thuis leven en verzorgd worden dan bij diegene die in een instelling verblijven

Bron : Qualidem eindrapport, 1999 - 2002

ZORG AAN HUIS : een optimale keuze voor zorgverleners ???

Welke problemen komen zorgverleners vandaag in de thuiszorg het vaakst tegen ?

Top 7 van de problematieken (niet in volgorde van numeriek belang)

1. Fysieke aandoeningen bij 65+chronische pijn, long- en borstkanker, cerebrovasculaire ziekten, hartinsufficiëntie, …

2. Valincidenten- 28 tot 35 % van 65-plussers valt minstens 1 keer per jaar- 32 tot 42 % bij 75-plussers

Bron : B. Cantillon, ibidem www.valpreventie.be

TOP 7

3. Psychische aandoeningen (vnl. depressies en alcoholmisbruik)- 27 % van de Belgen heeft ooit min. 1 mentale stoornis doorgemaakt- 13 % lijdt aan ernstige mentale ziekte- 7 zelfdodingen per dag in België !!- amper 33 % zoekt professionele hulp- amper 25 % krijgt aangepaste hulp

Implicaties thuiszorg rol mantelzorg !

Bron : Tijdschrift voor geneeskunde, 2004VVI, Solidaire gezondheidszorg, 2008

TOP 7

4. Dementie en Alzheimer

prevalentie volgens leeftijd in % (5 landen, excl. België)

Bron : Hofman, Rorca e.a., 1991Stichting Welzijnszorg Antwerpen, 1994

30 – 64 j. 65 – 74 j. 74 – 85 j. 85+ j.

0,26 1,95 8,59 14,6

België – raming : 9 % van de 65-plussers

TOP 7

5. Sociaal isolement en eenzaamheid- binnen Europa = Vlaanderen middenmoot qua sociale participatie- lage sociale participatie = slechtere subjectieve gezondheid en minder goede ervaring van levenskwaliteit- 65-plussers die nog gezond en actief zijn, gaan er qua sociale participatie op vooruit (voorbije decennia)- knelpuntengroep = 65+ met (mobiliteits)beperkingen, met slechte gezondheid, laag opgeleid, alleenstaand- gevaar op sociale isolatie bij knelpuntengroep, verhoogt met

ouder worden

Bron : B. Cantillon, ibidem

TOP 7

6. Armoede- inkomen van Vlaams gepensioneerden ligt 32 % lager dan

beroepsactieven België- Belgische pensioenen behoren tot de laagste in Europa - België 13 % - Vlaanderen 11.4 % (*)

Verhoogd armoederisico in Vlaanderen bij ouderen 23,1 %

- Huishoudelijk budget gezondheidszorg* jong huishouden = 3 %* 75 jaar = 14 %

Bron : www.armoede.be/jaarboek2008 B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen en Europa. Tussen vermogenen afhankelijkheid, 2009VVI, ibidem

(*) % personen met een equivalent inkomen < 60 % van het mediaan nationaal equivalent inkomen.

TOP 7

6. Armoede- de bijdrage die patiënt zelf betaalt, is voorbije 5 jaar toegenomen

met 41 %- relatieve inkomensarmoede onder ouderen in België bij hoogste in EU- vermarkting en commercialisering gezondheidszorg – toenemende ongelijkheden en financiële toegankelijkheidsproblemen

Bron : www.armoede.be/jaarboek2008 B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen en Europa. Tussen vermogenen afhankelijkheid, 2009VVI, ibidem

TOP 7

7. Onaangepaste woning- Frappante cijfers – Vlaanderen- 80 % van de woningen in Vlaanderen is niet toegankelijk voor een rolstoel- 2/3 van de woningen heeft trappen of drempels in en rond de woning die bij toenemende mobiliteitsproblemen voor moeilijkheden zorgt- in 17 % van de woningen zijn er hindernissen om van woonkamer naar toilet te gaan

Bron : Wonen in Vlaanderen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement RWO-Woonbeleid, 2007

Meest voorkomende knelpunten• Toegankelijkheid

- drempels en trappen in en om het huis- woon- en slaapgedeelte op verschillende verdiepingen

• Veiligheid- trap zonder leuning, gladde bodem in douche- aparte kachels

• Technische uitrusting- douche met opstap- enkel een bad

Bron : Onderzoek Levenslang Wonen, Ons Zorgnetwerk, 2008 – 859 enquêtes

Cliënteel Woningaanpassing – Landelijke Thuiszorg• Meer dan 2/3 = 65+• 43 % = 75+• 40 % heeft latente functiebeperking (verminderde mobiliteit, ouderdomsverschijnselen)• 60 % heeft manifeste functiebeperkingen (hulpmiddelen om zich te verplaatsen, handicap, VAPH-dossiers)• 17 % van de woningen hebben geen basiscomfort : geen stromend water binnen, geen toilet binnen, geen badkamer

De geschetste problemen die zorgverleners tegenkomen= uitdagingen voor de thuiszorgsector• Top 7 van de cliëntenproblematieken maakt duidelijk dat

- de totale mens / zorgbehoevende EN zijn OMGEVING / CONTEXT moeten gevat worden- d.w.z. hulp op maat, toegankelijk en betaalbaar, rekeninghoudend met staat woning, mobiliteit, stad en platteland, aanwezigheid mantelzorg, enz. …

Uitgaan van wat cliënt nodig heeft, niet wat wij als aanbieders als tekort ervaren

Als zorgverlener openstaan voor nieuwe noden

“De eerste vrouw die 150 jaar wordt, is nu al geboren !”= Samenvatting met statement

• Dit impliceert : nood aan visie op thuiszorg• Thuiszorg moet een radicale keuze voor sociale

innovatie zijn= vernieuwingen die evenwicht vinden tussen technologische, demografische en sociologische evoluties

Visie : belangrijkste ijkpunt

Thuiszorg heeft een belangrijke meerwaarde in de vermaatschappelijking van zorgDe visie delen dat zorg een onderdeel is van de samenleving en dat je ervoor moet zorgen dat de samenleving veilig genoeg is voor mensen met een beperking om er volwaardig aan deel te nemen, betekent dat thuiszorg alle kansen verdient om zich volwaardig te ontplooien.Empowerment van de burger begint bij goede zorg aan huis.

Gisteren, vandaag en morgen

• 1975 – 2005 : thuiszorg : kwantitatieve groei• Thuiszorg = beter uitgebouwd in Vlaanderen dan in

Wallonië en Brussel, maar geen voortrekker in Europa• Vooral differentiatie (aanvullende thuiszorg – zie verder)• Residentiële zorg : even sterk geëvolueerd• Het klassieke thuiszorgaanbod van gisteren is niet meer !

De belangrijkste evoluties zijn

LANGS VRAAG ZIJDE• Zolang mogelijk thuis• Ook bij de 4de levensfase (vergrijzing van de vergrijzing)• Zorgvoorkeuren :

1) mantelzorg2) combinatie mantelzorg met professionele thuiszorg

• 7 problematieken die mens EN omgeving / context omvatten• Vaak combinatie van problematieken = ketenzorg

De belangrijkste evoluties zijn

LANGS AANBOD ZIJDE• Er is groei, zowel in thuiszorg als in residentiele zorg, maar naast mekaar• Vermarkting / commercialisering van de zorg, vb. dienstencheques• Verbreding van zorg, vb. groene zorg• Intrede technologie, vb. domotica• Professionalisering van (georganiseerd) vrijwilligerswerk, vb. gastgezinnen,

dagoppas, nachtopvang• Mantelzorg : * van intergenerationele solidariteit naar selectieve solidariteit

* fenomeen van ontgroening –> inkrimping solidariteit tussen actieven en niet-actieven

• Aandacht voor omgeving cliënt, vb. woningaanpassing, klus- en groendienst, levenslang wonen, woonzorgteams

Valstrik ?• Groei naast mekaar

= gefragmenteerde zorg= ongelijke geografische spreiding

• Commercialisering = minder kwaliteit ?= minder toegankelijkheid ?= meer financiële drempels ?= mattheüseffect ?

• Georganiseerd vrijwilligerswerk en verbreding= kwaliteitsgarantie ?= geen continuïteit (projectmatig) ?= beperkt aanbod, niet gelijk verspreid in Vlaanderen ?= van niche-cliënteel ?

Valstrik ?• Mantelzorg

= achteruitgang ?= in frequentie en intensiteit ?

• Technologie= zorg met 2 snelheden ?= financiële toegankelijkheid ?

Springplank ?

• Opportuniteit= de evoluties in aanbodzijde verstandig en met visie

verbinden met evoluties in vraagzijde• De evoluties als ijkpunten zien om de thuiszorg te

herpositioneren

De thuiszorg van morgen staat voor

1. Dwarsverbindingen met andere sectoren1.1. Expertise uitwisselen waardoor 1 + 1 = 3

vb. verwenzorg TZ – RVTgroene zorg TZ – landbouw

1.2. Kennis overdragen / ervaring uitwisselenvb. gluren bij de buren TZ Vlaanderen – Nederland

(verwenzorg / domotica / UIT-bureau)

De thuiszorg van morgen staat voor

2. Het belang van de “context van de cliënt” in de organisatie van de thuiszorg integreren2.1. Als dienstverlener de uitzichten van de hulpverlening verruimen

- veiligheid woning, aanpassen woning aan beperkingen, kangoeroewonen, levenslang wonen

ergotherapie onaangepaste woningen / armoede / valincidenten

- huisbezoeken ergocoach ondersteuning mantelzorg valincidenten / fysieke aandoeningen

- huisbezoeken comfortzorgcoach ontschotting – kennis PDL intramuraal naar thuiszorg zware fysieke zorgsituaties

- experimenten / projecten opzetten tot over de grens gluren bij de buren domotica t.v.v. fysieke aandoeningen / sociaal isolement

De thuiszorg van morgen staat voor

2. Het belang van de “context van de cliënt” in de organisatie van de thuiszorg integreren

2.2. Verdieping kennis eerstelijnswerkers :evolutie van polyvalent verzorgende naar werken met specifieke doelgroepen en referentie-verzorgenden- psychiatrische thuiszorg- dementie- kansarmoede- vereenzaming- verwenzorg- comfortzorg- check woning

De thuiszorg van morgen staat voor

3. De opportuniteit van de vermarkting benutten door toepassing van subsidiariteit waar mogelijk- dienstencheques huishoudelijke hulp bij minst zorgbehoevende

cliënt- wegwerken van wachtlijsten poetsdienst en gezinszorg voor 65+

* 43 dagen wachttijd voor gezinszorg* 114 dagen wachttijd voor poetshulp

- zorg met vaart – direct inspelen – noodstartequipe- hiertoe toeleiding hulpvraag bij dienst herzien – helikopterview om

afstemming nood en antwoord te optimaliseren, vb. zorgwijzers – 070/22 88 78

De thuiszorg van morgen staat voor

4. Ondersteuning en opwaardering van de mantelzorger in de 21ste eeuw4.1. De mantelzorger zelf

- zorgvoorkeur van zorgbehoevende respecteren- onbetaalbaarheid 100 % professionele zorg

- financiële steun zorgverzekering / gemeenten / e.a.- verenigingen zoals Ons Zorgnetwerk om mantelzorgers te informeren en te ondersteunen

- alert inspelen op nieuwe mantelzorger en nieuwe noden* activiteitsgraad vrouwen* gewijzigde familie- en gezinsstructuren* niet meer onder 1 kerktoren wonen* de nieuwe man – mantelzorger* nood aan adempauzes en respijtzorg* …

De thuiszorg van morgen staat voor

4. Ondersteuning en opwaardering van de mantelzorger in de 21ste eeuw

4.2. Creatieve randvoorwaarden - uitvinden en integreren van ondersteunende formules,

complementair aan mantelzorg (respijtzorg) : * oppas (dag / nacht) * gastgezinnen

* groene zorg * PAS vanuit RVT

* centra voor kortverblijf * dagverzorgingscentra

- goede en betaalbare professionele thuisverzorgers die opgeleid worden met aandacht voor mantelzorger “partners in de zorg”- via innovatieve ondersteuning

* comfortzorgcoach * ergocoach

* psychiatrische thuiszorgcoach * …

BESLUIT

ZORG AAN HUIS voor zorgvragers en zorgverleners1. Een noodzakelijke keuze

- wensen van zorgvragers- de macht van het getal en de vergrijzing- de top 7 problematiek

2. Een duurzame keuze- subsidiariteit- betaalbaarheid zorg in de toekomst- maximale inzet mantelzorg

3. Een toekomstgerichte keuze- de uitdagingen waar we voor staan- de evoluties aanbodzijde- de vernieuwingen- houdt rekening met context van de cliënt