Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Zuzendaritza eta koordinazioa: Populazioan Eskuhartzeko eta Osasuna Sustatzeko Atala. Osasun PublikoarenInstitutua (OPI).
Egilea: Mª Asunción Salcedo Miqueleiz, Mª José Pérez Jarautay Margarita Echauri Ozcoidi.
Ondokoen ekarpenekin: Eugenia Ancizu (TxantreakoO.E.), Luisa Aragón (GEDAPS. Tafallako, OE), Maite Arizaleta(Iturramako O.E.), Conchita Arroyo (Txantreako O.E.), DoloresArtajo (Tutera-Mendebaldeko O.E.), Maite Ayarra (Uharte-Iruñeko O.E.), Javier Díez Espino (GEDAPS. Txantreako O.E.),Mª José Echarte (Txantreako O.E.), Mª Jesús Erice(Ermitagañako O.E.), Lourdes Galdeano (Antzin-AmeskoakoO.E.), Javier Lafita (GEDAPS. Nafarroako OspitalekoEndokrinologia Zerbitzua), Arantxa Legarra (Barañaingo O.E.),Araceli Martínez de Zúñiga (Iturramako O.E.), CristinaRodríguez (GEDAPS. Sanduzelaiko O.E.), Carlos Sanjuan(GEDAPS. Burlatako O.E.), Javier Ulibarri (GEDAPS.Sanduzelaiko O.E.), Maite Velasco (Iturramako O.E.), IgnacioYurss (Oinarrizko Osasun Laguntzako ZuzendaritzakoProgramazio eta Irakaskuntza Atala), Blanca Zudaire(Sanduzelaiko O.E.).
Administrazio lana: Mar Lainez. Osasuna Sustatzeko Atala(OPI).
Ilustrazioa eta diseinu grafikoa: Ana Goikoetxea.
Inprimatzailea: Litografía IPAR, S.L.
Finantziazioa: Osasun Publikoaren Institutua.
Lege gordailua: NA /2000
© NAFARROAKO GOBERNUA
Zer da diabetea?.............................. 2-3 orr.
Diabete motak eta sintomak............. 4-5 orr.
Diabete gaitzarekin bizitzea.............. 6-7 orr.
Diabetea kontrolatzea....................... 8-9 orr.
Elikadura............................................10-13 orr.
Ariketa fisikoa.....................................14-15 orr.
Medikazioa........................................ 16-17 orr.
Analisiak egitea.................................. 18-19 orr.
Oinak zaintzea................................... 20-21 orr.
Konplikazioei aurrea nola hartu.................................... 22-25 orr.
Zaintzea....................................... 26-27 orr.
Argibide gehiago.............................. 28 orr.
Aurkibidea
Digestioaren bitartez elikagai guztiakdesegin eta oinarrizko osagaiak agertzen dira.Horietako bat da "azukrea" edo glukosa.
Glukosa odolean doa eta gorputzeko zelulaguztietara iristen da, eta horrek ematen digubizi izateko eta edozein jardueratan aritzekobehar dugun energia.
Odoleko glukosa zeluletan sartzen duengiltza intsulina da. Intsulina areak ekoizten du,urdaila baino zertxobait beherago dagoenorganoak.
2
Zer
da
dia
bet
ea?
Diabetea izanez gero "azukre" edoglukosa gehiegi metatzen da odo-lean, baina ez da bizitzeko behar
dugun energia bilakatzen.
Odolean dagoen glukosa kopurua automatikokierregulatzen da. Odolean glukosa asko dagoenean,areak intsulina gehiago ekoizten du, kopuru horribehar den tamainan eusteko.
Diabetea izanez gero, intsulinak ez du lana ongiegiten (areak ez du ekoizten edo, ekoizten baduere, ez da nahikoa eginkizuna behar bezalabetetzeko…) eta, ondorioz, glukosaren erregulazioautomatikoak huts egiten du.
Hori dela eta, diabetean bi gauza gertatzen dira.Alde batetik, odolean glukosa gehiegi dago. Horrekluzaroan iraunez gero, gorputzeko atal batzukhondatu daitezke, hala nola, begiak, oinak,giltzurrunak, nerbioak, bihotza eta odol-hodiak.Kalte horri diabetearen "konplikazioa" deitzen zaio.
Bestalde, glukosa gutxi iristen zaie beharrezkoaduten gorputzeko atalei… eta energia izateanahitaezkoa da bizitzeko.
Bi diabete mota daude, 1. motakoa eta 2.motakoa. Liburuxka honetan, batik bat, 2. motakodiabetearen gaineko argibideak aurkituko dituzu,eta nola kontrolatu esango da hobeki sentitzeko etakonplikazioei aurrea hartzeko.
Hori horrela gertatzen da intsulinak(gorputzean eginkizun hori baitu)ez duelako ongi funtzionatzen.
3
Bi diabete mota daude: 1. motakoa eta 2. motakoa.
1. motako diabetean intsulinaren ekoizle diren
areako zelulak hantura baten ondorioz desegiten
dira eta ez dute intsulina gehiago ekoizten. Eta
horregatik intsulina eman behar zaio eriari bizi ahal
izateko.
2. motako diabetean gorputzak ez du
aprobetxatzen ekoitzitako intsulina. Hasieran areak
lan gehiago egiten du hori konpentsatzeko, baina
luzarora "nekatu" egiten da eta eriak pastillak hartu
beharrean izanen dira, eta gero, denbora aurrera
joan ahala, intsulina ere bai.
Zehazki ez da ezagutzen diabetea zerk sortarazten
duen. Ez da gozoki gehiegi jateagatik gertatzen.
Herentziak badu zerikusia, ahaide hurbilekoren bat
(gurasoak edo aiton-amonak) diabetikoa izateak,
alegia, baina ez beti. 2. motako diabetean beste
faktore batzuek ere badute eraginik, adibidez, lodia
egoteak, ariketa gutxi egiteak, kolesterolaren
edo triglizeridoen
kontzentrazio altua izateak…
1. motako diabetean
sintoma batzuk bat-batean
has daitezke: pixa asko egitea,
egarria eta gosea segido
izatea, nekatuta egotea…
4
Dia
bete
mot
ak e
ta s
into
mak
Bi motatako diabeteak daude. 1.motakoan gorputzak ez du intsulinaekoizten eta 2. motakoan intsulinak
ezin du funtzionatu.
2. motako diabetiko
gehienek ez dute sintoma
edo ondoez handirik
nabaritzen eta poliki-poliki
hasten dira… Horietako
asko sobera lodi egoten
dira. Ikusmena lausotzen
ahal zaie, azalean,
hortzoietan edo maskurian maiz infekzioak izaten
dituzte, baita oso mantso sendatzen diren ebakiak
ere, edo oinen sentikortasuna galduz joaten dira.
Bi kasuotan, diabetea diagnostikatzeko analisia
egin behar da, odolean zenbat glukosa dagoen
jakiteko. 2. motako diabetea, batzuetan beste
zerbaitetarako egindako analisi batean atzematen da.
1 . motako diabetea izanez gero, gosea etaegarria izaten da, eta pixa asko egiten da.
2. motakoan, eriak gizenegi daude eta, agian,ez da deus arrarorik nabaritzen.
Sintomak azaltzen dira odolean glukosa gehiegimetatzen delako eta gorputzak soberan dagoenakentzera jotzen du: pixa asko egiten da. Baina pixaegitean ur asko ere galtzen da: ondorioz, egarriasumatzen da.
Glukosa gorputzaren zeluletara iristen ez denezgero, energia falta da: eria nekaturik dago eta gose.Energia gantz eta muskuluetatik ateratzen dugorputzak: mehetzen ahal da bat.
5
Diabetea eritasun kronikoa da, bizitza osorako.
Hala ere aski normal bizi daiteke.
Diabetearen tratamendua eta osasuna
hobetzeko eta eritasunei aurrea hartzeko
gomendatzen den tratamendua oso antzekoak
dira: elikadura zaintzea eta egunero ariketa fisikoa
egitea. Hori dela eta, familia osoak osasuntsuago
bizitzeko aukera ederra du.
Bestalde, ordutegi erregularreko bizimodua
eskatzen du, eta denbora ematea elikadura,
ariketa fisikoa eta medikazioa (beharrezkoa
denean) egoera desberdinetara nola egokitu
pentsatzeko; batzuetan, aisialdi edo laneko
jarduera batzuk egokitu eta gauzak aldez aurretik
programatu beharra izaten da… eta horrek ez du
bizimodua errazten.
Ahalegin bat eskatzen badu ere, merezi du,
izan ere, diabetea kontrolatzea laguntza ona baita
konplikazioei aurrea hartzeko.
Diagnosiaren ondotik, era askotako erreakzioak
izan daitezke: ikara, kezka, etsipena, haserrea,
etab. Batzuetan ez da ezer jakin nahi; bestelako
argibideak bilatzen dira; batzuek zenbait arlotan
uko egin beharrak eta mugapenak ikusten dituzte.
6
Dia
bet
e g
aitz
arek
in b
izitz
ea
Diabetea bizitza osorako da eta arretahandiz hartu behar da. Bizitza ia
normala izan daiteke, baina ordutegiakerregularragoa behar du izan.
Zinez kontuan hartu beharreko eritasuna bada ere,hasieran oso zaila da horretaz jabetzea, ez delakoinolako minik sumatzen, eta ez delako ohean gelditzea eskatzen duen eritasuna… Kosta egiten daonartzea eta ahaideei, adiskideei esatea…
Poliki-poliki, posible da zer gertatzen den hobekiulertzea eta nola aurre egin ikastea. Egoera horretanoso ona da nork bere burua maitatzea eta zaintzea.Modu asko daude zaintzeko. Kontua da norberarihobeki doazkionak probatu behar direla eta horiexekerabili.
Lagungarri izan daiteke eritasun bereko bestepertsona batzuekin hitz egitea. Badira, izan ere,diabetikoen elkarteak, eta horiekin harremanetan jardaiteke bat. Horietako batzuk liburuxka honenbukaeran ageri dira.
7
Batzuetan ez da aise onartzen etakezka, tristura edo haserrea sortzendu. Inportantea da nork bere burua
maitatzea eta zaintzea.
Diabetikoen gorputzak ezin du odoleandagoen glukosa era "automatikoan"erregulatu, ezta glukosa hori zeluletan sartuere. Arazoa da, gorputzak horren errazegiten duena oharkabean, ohartuta egiteazailagoa dela.
Diabetearen tratamenduan helburua daglukosa kopuru normal bat mantentzeaodolean, egunero ahalik eta denboragehienean. Eta gainera, konplikazioak ekarditzaketenak kontrolatzea, esate baterakotabakoa, tentsio arteriala eta kolesterolarentasak.
Horrela, eriak hobeki sentitzen dira epelaburrean. Luzarora, murriztu egiten dirakonplikazio arriskuak.
Diabetearen tratamenduaren oinarrizkozutabea da oreka egokia lortzea:elikaduraren (glukosa baitakar), egunerokoariketa fisikoaren (glukosa kontsumitzen du),eta medikazioaren artean.
8
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Tratamenduaren helburua da odo-lean glukosa tasa normalari eustea,
ahalik eta denbora gehienean.
9
Horren funtsa da elikadura kontrolat-zea, egunero ariketa fisikoa egiteaeta botikak hartzea (beharrezkoa
denean).
DIABETEA KONTROLATZEA
Elikadura
Ariketa fisikoa
Medikazioa
Analisiak egitea
Oinak zaintzea
• Aldian-aldian osasun azterketak egitea
• Gozokiak, azukre-kozkorrak, galletak edoglukosa, eta norbera diabetikoa dela adie-razten duen agiri bat aldean eramatea
• Hurbileko pertsonei, lagunei eta familiako-ei jakinaraztea.
• Mehetzea, gizena egonez*
• Eritasun kardiobaskularrei aurre hartzea: ezerretzea, tentsio arteriala eta kolesterolakontrolatzea.
• Estresa menderatzea (nahigabeen, emoziobortitzen ondorioz alda daiteke glukosatasa).
• Beste eritasunak zaintzea (Glukosa tasa aldadezaketen infekzioak)
ELIKADURA
Diabetikoek, pertsona guztiek bezala-xe, elikadura osasuntsu eta orekatuaizan beharko lukete. 2. motako diabete-an nahitaezkoa da elikadura planosasungarri bat izatea, eritasunakontrolatzen eta konplikazioeiaurrea hartzen laguntzenduena. Horrek berekin dakar:
Garrantzi handia duneurrizko pisua izateak.
10
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Denetik jan behar da, modu orekatuan, eta norberaren pisua
zaindu behar da.
Gomendagarri da:
1. Egunean 5 otordu egitea, orduberetan eta kopuru berdinetan,glukosak gorabehera handirik izan ez dezan.
• Elikagaiak kopuru txikitan eta finkoetanhartu (ez da komeni batean gehiegi jateaeta bestean bat ere ez).
• Otordu asko egin (egunean 5), gutxigorabehera ordu beretsuetan eta
hutsik egin gabe.
2. Denetik eta moduorekatuan jan.Piramidean ageri direnelikagai-multzo guztietako
elikagaiak konbinatuegunero.
Inportantzia handia du egunean 5 otorduegiteak, beti ordu berean eta kopuru berean.Pertsona bakoitzak berari dagokion elikadura
plana behar du.11
Jarraibideak eguneroko elikadurarako
Elikagaiak aukeratzean kontuan hartu behar dirabi gauza:
a) Odolean glukosa tasa jasotzen dutenelikagaiak kontrolatzea.
12
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Denetik jan behar da, bainaglukosa edo koipe anitzeko
elikagaiak kontrolatuta.
• Gozokiek berehala gehitzen dute glukosa odolean.Holakorik gutxi jan. Noizean behin zilegi da ogia,patatak… multzoko parte bat postre gozo batekinordeztea.
• Ogiak, artoak, pastak (makarroiak, espagetiak, fideoa…),lekaleek, arrozak eta patatek ere glukosa gehitzen dute,baina mantsoago; horregatik dira egokiagoak. Denaden, horiek integralak badira hobe eta/edo berdurekinnahasita, xurgapena motelagoa izaten baita.
• Frutak eta berdurak glukosa kopuru txikiagoan ematendute. Fruta zukuak, mahatsak, platanoak, gereziak,pikuak, mahats-pasak, datilak, gaztainak… etaazenarioak eta lurpeko begetalak glukosa gehiagokoakdira; gutxien dutenak, hosto berdeko berdurak.
1 Entsalada
1 Berdurak
2 Fruta freskoak
Ogia edo lekaleak edo patatak edo arroza edo pasta
Haragia edo hegaztiak edo arraina edo arrautzak
4tik 6ra koilarakada olio
2 basokada esne (basokada bat esneren ordez 1-2jogurt hartzen ahal dira, edo 30-50 gr. gazta koipetsu)
Diabetea ongi kontrolatua badago, eta gustukoabaduzu, basotxo bat ardo har dezakezu (edogaragardoa) bazkarian eta afarian, baina ez da onahori baino alkohol gehiago edatea. Urdaila hutsikdagoela edateak glukosa bat-batean jaisten ahal du.
b) Kontrolatu elikagai koipetsuak (eta gatzaere bai, hipertentsioa izanez gero).
Hori egitea laguntza ona da eritasun kardiobaskula-rrei aurrea hartzeko, oso maiz izaten baitituztediabetikoek.
13
Eguneroko elikagaien zerrendanegonen dira ogia edo lekaleak
edo patatak edo arroza edo pasta(makarroiak, fideoak, espagetiak).
• Esneak eta esnekiek ere glukosa badaukate,baina gutxi, eta merkatuan saltzen diren flanek, natillek eta esnekiz egindako postreek, aldiz, glukosa ugari.
• Sakarina edo antzekoak har daitezke (ez, ordea, fruktosaeta sorbitol), azukrerik gabeko edariak edo kaloriaurrikoak (lights).
• Arraina haragia baino egun gehiagotan jan.(Arrain izoztua freskoa bezain nutritiboa da).
• Onenak gantz gutxikoharagiak dira: oilaskoa, untxia, indioilarra, txekor-giharra.
• Haragiak agerian duen gizena kendu.
• Oliba-olioa erabili, gurinaren, urdaiaren eta gantzaren ordez.
• Plantxan egin, lurrunetan edo irakinda.
• Arrautzak neurriz jan. Gorringoa koipe hutsa da.
• Esne eta esneki gaingabeak hartu.
ARIKETA FISIKOAAriketa fisikoa egunero egitea ona da pertsona
guztientzat, baina diabetikoentzat ezinbestekoa.Odoleko glukosa murrizten du, bai ariketa egiteaneta baita gero ere, intsulinaren funtzionamenduahobetzen baitu eta horregatik botika gutxiagohartu behar izaten da. Horrez gainera, ona damehetzeko eta hobeki sentitzeko.
Batek aukeratu behar du gehien gustatzen zaionariketa, egiten ahal duena…
Ariketarik hoberena neurriz egiten dena da,adibidez, oinez ibiltzea, bizikletan, igeri egitea…Ohiturarik izan ezean, ona da ezer egin bainolehen osasun etxean aholku eskatzea. Ekinaldibakoitzaren aurretik eta ondotik 5 minutuzluzatze-ariketak egitea eta suabe-suabe oinezibiltzea. Ohikoa ez den oinazeren bat sumatzenbada bularrean, gelditzea komeni da eta, pasatzenez bada, osasun etxera joatea.
Pertsona orok ariketa egin beharko luke,egunero 30 minutuz, behintzat, eta, adina etaegoera kontuan hartuta, ordu bat edo bi ere bai,20-30 minutuko saiotan banatuta.
14
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Egunero ordu erdi gutxienez,ariketa fisikoa egitea gomendatzen da, ordu berean eta otordu baten
ondoren.
Diabetikoek ariketa egin beharko luketeegunero, era erregularrean, ahal bada orduberean, eta hobe janaldi nagusi baten ondoren(bazkaria edo askaria). Gogoratu beti aldeanglukosa eraman behar dela (ikus 4. atala).
Jakin nahi bada nola aldatzen den glukosarentasa odolean, lehenbiziko egunetannorberak egitenahal ditu analisiakariketa eginaitzin etaondoren..
15
Ariketa izan daiteke oinez ibiltzea,igeri egitea… Gogoratu glukosa
motaren bat eramateaz (azukre-kozkorrak, karameluak…)
MEDIKAZIOA
Botiken bidez odoleko glukosa murrizten ahalda. Botika hauek daude:
Pastillak edo ahotiko hipogluzemiatzaileak.Horrelakoak hartzen dira baldin eta areak oraindik ere intsulina ekoizten badu. Hainbat motatakoak dira. Batzuk intsulina gehiago ekoiztekoak (Sulfonilureak), beste batzuek intsulinari laguntza ematen diotenak, hobeki funtziona dezan (Biguanidak) eta beste batzuek digestioaren ondoren odolera glukosa gutxiago pasatzen uzten dutenak (Acarbosa).
Intsulina hartu behar da areak ekoizten ezduenean. Injektatu egin behar da nahitaez, izanere, ahotik hartuko balitz urdailak deseginbesterik ez luke eginen.
Intsulina hartu beharra izateak ez du esannahi diabetea larriagoa dela, horregatik ez dirakonplikazio gehiago izanen, eta ez da inolakozigorra ere gozoki gehiegi jateagatik edo beharadina ariketa ez egiteagatik. Gorputzak beharduen intsulina ez duela ekoizten, horixe besterikez da.
16
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Bi motatako botikak daude: pastillak etaintsulina. Azken hau, intsulina, alegia,
injektatu egin behar da, bestela, ahotikhartuta, ez baitu onik egiten.
Intsulina jartzean ziztadengatik beldur pixka batizan daiteke, baina kontuan izan horretarakoerabiltzen diren orratzak mehe-meheak direla,buruko ilebatentamainakoak,hain justu.
1. motako diabetea izanda, hasiera-hasieratikhartu behar da intsulina.2. motakoan, tratamendu bakoitzak diabetearenbilakaeraren etapa batean laguntzen du. Oro har,hasieran, dieta eta ariketa eginez kontrolatzenahal da, besterik gabe, gero ahotikoantidiabetikoekin eta geroago intsulina jarriz.Batzuetan hainbat botika hartzen dira batera edointsulina denbora baterako.
Normalean gertatzen ez bada ere, odolekoglukosa sobera murriztera iritsdaiteke botikekin, eta horregatik komenida glukosa beti aldeaneramatea (ikus 4. atala)
Beste botika batzuk hartzeko premia dueneanbatek, esan egin behar du diabetea duela.
17
Gorputzak behar adina intsulinaekoizten badu, pastillak hartzen dira. Bestela, nahitaez intsulina
jarri behar.
ANALISIAK EGITEA
Garrantzi handia du odolak zenbat glukosaduen jakiteak. Hori jakiteko bi proba egiteakomeni da:
Hemoglobina glikosilatuaren proba.Laborategi batean egiten da. Probarikhoberena da diabetearen bilakaera baloratzeko.Azkeneko 2-4 hilabeteetan odolean batez bestezenbat glukosa izan den esaten digu. Proba horiurtean bi aldiz, bederen, egin behar dute, 2.motako diabetea dutenek, odol analisiarenbitartez.
Hatz-mamiko ziztadaren proba edoautoanalisia. Norberak egin dezake bereetxean. Proba egiten den momentuan odolakzenbat glukosa duen esaten digu (glukosakapilarra). Bakoitzaren arabera ikusiko da probahoriek zer-nolako maiztasunez egin behar diren.
Proba hau egiteko, norberak ziztada txiki bategiten du hatz-mamiaren albo batean etaateratzen den odol tanta aparatuaren bandaerreaktiboan jartzen du. Era desberdinekoaparatuak daude, osasun etxeetan eskuradaitezkeen banda erreaktiboekin funtzionatzendutenak. Komeni da argibideak eskatzeaaparatua erosi baino lehen.
18
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Bi motatako analisiak egiten dira:etxean (hatz-mamiaren proba) eta
osasun etxean (hemoglobina glikosilatuaren proba).
Zifrak aldatu egiten dira pertsona bakoitzaren etaegoera desberdinen arabera. Adinarekin zenbakiakhandituz doaz.
Komeni da autoanalisi bakoitzeko zenbakiakidaztea, kontrolaren balorazioa norberak egiteko eta,halaber, osasun profesionalarekin berraztertzeko.
19
Pertsona bakoitzak odoleko glukosatasa desberdina du eta egoera desberdinetan ere aldatzen da.
Zenbakionargarriak
140 bitarte
180 bitarte (otordutik 2 ordutara)
180 bitarte
% 8 bitarte
Hatz-mamia(Glukosa kapilarra)Baraurik
Otordu baten ondoren
Oheratzean
Hemoglobina glikosilatua
Zenbakiegokienak
80-110
80-145
80-140
% 7 bitarte
OINAK ZAINTZEADiabetea duenak oinetan zirkulazio txarragoa
izan dezake eta horrekin batera beroarekiko,minarekiko… nerbio-sentikortasuna murriztenahal zaio.
Oinetako arazoei aurrea hartzeko garrantzihandia du odoleko glukosa tasa egonkormantentzeak eta tabakoa, tentsioa eta kolesterolakontrolatzeak, zirkulazioarekin ikustekorik baibaitute. Egunero honela zaindu behar dira:
• Arakatu oinak kontu handiz, egunero, ebaki,zauri, urratu edo gorriunerik ote dagoen jakiteko.Ispilu bat erabil daiteke ezkutuko tokiak ikusteko
• Garbitu oinak egunero ur epeletan (erreparatuuraren tenperaturari) eta xaboi leun batekin.Lehortu goxo-goxo, batez ere behatzak, bainaigurtzi gabe.
• Eman krema hidratatzaile bat, baina ez behatzenartean.
• Azazkalak zuzen moztu (ertzak moztu gabe),behatz-punta baino mm bat luzeago utzita.Kartoizko lima eta punta biribileko guraizeakerabili.
• Kailu, zauri, baba edo urraturik izanez gero, ezukitu ez labanarekin, ez bizarra mozteko orriarekin,ezta kailuak kentzekoarekin edo antzekoekin.Horrelakoetan hobe da osasun etxe batera joatea.
20
Dia
bet
ea k
on
tro
latz
ea
Diabetikoek, luzaroan, arazoak izanditzakete oinetan. Arazo horiei
aurrea hartzeko egunero zaindu behar dira.
• Oinetako erosoak erabili, beti, eta artilezko nahizkotoizko galtzerdiak, eta egunero aldatu.
• Liga eta galtzerdi sobera estuak erabilizzirkulazioa oztopatzen da
• Ez jarri zuzenean berorik edo hotzik oinetan(poltsa, manta elektrikoa, sutontzia…).Sentikortasuna txikiagoa baita, konturatu gabebabak edo erredurak ager daitezke.
(Iturria: Luisa F. Aragón. GEDAPS/LIFESCAN).
Ezin bada ongi ikusi edo mugitu, hobe da ahaide bati laguntza eskatzea edo podologo batenganajoatea.
21
Era berean, inportantea da ez erretzea eta tentsio arteriala eta
kolesterola zaintzea.
Odolean glukosa tasa arrunt baxua izateak (hipogluzemia) pertsona oso eritzen ahal du.
22
Konpl
ikaz
ioei
aurr
ea n
ola
har
tuDiabetea izanez gero, epe motzera konplikazio
batzuk ager daitezke eta epe luzera ere bai.
Epe motzerako konplikazioak:
Odolean glukosa tasa handiegia edo txikiegiaizanez gero pertsona oso larriki eritzen ahal da.
Hipogluzemia. Azukrearen bat-batekogainbehera da. Hori gertatzean odoleko glukosatasa 60-70 mg/dl-tik behera jaisten da.
HIPOGLUZEMIA
Zer egin1º Glukosaren analisia (Hatz-mamia).2º 60 baino gutxiago izanez gero: JAN
- baso bat esne oso, azukrearekin, edo- bi azukre-kozkor edo karamelu edo- fruta zuku edo edari freskagarri eztituak
3º 15 minututan igotzen ez bada: JAN berriro.4º Hagitz baxua baldin bada edo janaz hobetzen
ez bada, eman abisua Osasun Etxean.
Sintomak• Gosea• Izerdia • Dardara• Urduritasuna• Bihotz-pilpirak• Ikusmena lausotua
Arrazoiak• Beste botika batzuk
ere hartzea• Behar adina ez jatea• Otorduren bat ez egitea• Ariketa gehiegi egitea• Alkohola edatea
Hipergluzemia. Odoleko glukosa tasa goiandago, pertsonak duen diabete motaren araberakoaizanen da tasaren zifra. Gehienetan 240 mg/dlbaino handiagoa izaten da.
Inportantea da glukosa tasa zergatik jaitsi denedo igo den jakitea, tratamendua egokitzeko.
Inportantea da, halaber, eriaren ahaideek,lagunek edo hurbilekoek odoleko azukrea jaistendenean izaten diren sintomak ezagutzea, nolalagundu jakin dezaten.
23
Baxu-baxua bada, komeni da osasun etxean abisua
ematea.
HIPERGLUZEMIA
Zer egin1º Glukosaren analisia (hatz-mamian).2º Azetonaren analisia, pixan3º Ur asko edan4º Zifra idatzi eta jakinarazi osasun profesionalei5º Zifra hagitz altua bada, jakinarazi haren
osasun etxean.
Arrazoiak• Botika hartzea
ahaztea • Gehiegi jatea• Ariketarik ez egitea• Eri egotea (sukarra)• Emoziozko tentsioa• Botikak
Sintomak• Egarri handia• Gosea • Ahoa idorra• Pixa asko• Bista lausotua• Nekatuta sentitzea• Gorakoak
Konplikazioak epe luzera:
Epe luzean diabeteak konplikazio larriak ekarditzake eta horiei nolabait aurrea hartzekoodoleko glukosa tasa neurri normaleanmantendu beharra dago, ahal den denboragehienean, eta aldian-aldian azterketa medikoakegin behar dira.
Denbora luzean odoleko glukosa tasa altuegiaizanez gero, gehiegizko azukre horrek kalteegiten ahal diete odola daramaten hodiei eta,luzarora, gorputzaren organoak hondatzen ditu,ondoren adierazten den bezala.
Bihotzeko eta zirkulazioko eritasuna:bularreko angina edo infartua izateko arriskuhandiagoa eta odol zirkulazioa txarragoagorputz-adarretan. Arriskua nabarmenareagotzen da erretzailea izanez gero, tentsioarteriala edo kolesterola altuak izaten badira.
Nerbioentzat hondamena: mina ezsentitzea, halako sintoma batzuk dakartzana:sentikortasunaren galera, giharretako kalanbreak,ziztadak, inurridurak, gorakoak, beherakoa,infekzioak maskurian, eta bestelako batzuk, halanola inpotentzia gizonetan eta baginakolehortasuna emakumeetan.
Luzarora odolean glukosa tasaaltua izateak bihotza, zirkula-zioa, nerbioak, ikusmena etagiltzurrunak hondatu ditzake.
24
Konpl
ikaz
ioei
aurr
ea n
ola
har
tu
25
Inportantea da osasun etxeangomendatzen dituzten aldian
aldiko azterketak egitea.
Ikusmena: luzarora begietara odola daramatenhodi txikiak hondatu daitezke eta horren ondoriozerretina ere bai (erretinopatia). Edozein sintomaizanez gero, hala nola ikuspen lausotua, eulihegalariak, argiak, begi-zorroztasuna gutxitzea…lehenbailehen oftalmologoarengana joatea hobe.
Giltzurrunak: odola giltzurrunetara daramatenhodiak hondatzen badira, giltzurrunek ezin duteberen eginkizuna ongi bete. Gainera, gernukoinfekzioak maiz izan daitezke. Hasieran, giltzurrune-tan kalteak izan arren ez da sintomarik azaltzen.
Diabetea kontrolatzeko, gaitz hori duenpertsonak odoleko glukosa kontzientekierregulatu behar du.
Eta inportantea da eguneroko bizitzan nolaegin, aldez aurretik jakitea, adibidez, lanean,etxetik kanpora izaten diren festetan etaospakizunetan, bidaietan…
Ongi egiteko beharrezkoa da:
1. Diabetea zer den eta gaitz hori izateakzer dakarren hobeki ezagutzea: nireesperientzia pertsonala, eman dizkidatenargibideak, neronek uste dudana, zer gertatzenahal zaidan, zer den zaindu beharra, diabeteaizateak nire bizitzan duen eragina, nolakonpontzen naizen, etab.
2. Zaintzeko moduez gogoeta egitea:hobeki ezagutzea odoleko glukosa tasa igotzenduten faktoreak (elikadura eta, konkretuki,elikagai batzuk), eta jaisten dutenak (ariketafisikoa eta medikazioa), eta, bizitzako egoera etamomentu desberdinetan, horien artean orekalortzeko irtenbideak aztertzea.
Zaintzeak inportantzia handia du etaikasi ere ikas daiteke. Laguntza eman
dezakete ahaideek, lagunek, profesionalek eta diabetikoen elkarteek.
26
Zai
ntz
ea
27
Diabetea kontrolatzea merezi du, hobeki sentitzeko eta etorkizunean
arazoei aurrea hartzeko.
3. Nork bere burua zaintzeko planaprestatzea: zaintzearen zailtasunak eta onurak,irtenbide desberdinen abantailez eta eragozpenezpentsatzea, irtenbide horietatik zein ditudanegokienak, niretzako plan bat prestatu, planhorrekin saioak egin eta egokituz joan.
Diabetea kontrolatzea merezi du eta ikasi ere ikasdaiteke. Eskura ditugu erabili ahal izanen ditugunbaliabideak. Osasun etxeaz balia gaitezke. Norekinhitz egin ere izanen dugu, akaso, esate baterakolagunekin edo ahaideekin. Bestalde, badiradiabetikoen laguntza taldeak edo elkarteak, etahoriekin ere mintza gaitezke.
Federación de Diabéticos EspañolesC/ Francisco de Rojas, 9, 1º dcha. 4
28010 MadridApartado de Correos 3206
Tel. 91 447 00 35 - Fax 91 447 00 35
Asociación Navarra de Diabéticos Tipo 1Nafarroako 1. motako Diabetikoen
ElkarteaKarlos lll, 30-1.a, 6. Bulegoa - 31002 Iruña
Tel. 948 15 35 86
Asociación de Diabéticos ¨La Ribera¨¨La Ribera¨ Diabetiko Elkartea
Centro Cívico LestonacSan Marcial, 25 - 31500 Tutera
Tel. 948 826367
Federación de Asociaciones de Diabéticosde Euskadi
Euskadiko Diabetikoen ElkarteenFederazioa
Iparraguirre, 46-3.a 1 - 48010 BilboTel. 94 444 66 06 - Faxa 94 444 66 06
Diabéticos Asociados Riojanosc/ Hermanos Moroy, 1 ,prl B- nº 23 - 26001
LogroñoTel. 941 23 12 78
Asociación para la Formación y Ayuda alDiabético
AFADC/ Francisco de Rojas, 9 1º dcha- 3
28010 MadridTfno/Fax/Contestador: 91 447 00 35
WED: hhtt://www.afad.orge-mail: afad afad.org
28
Arg
ibid
e g
ehia
go
...