Το αποτύπωμα της γυναίκας στον χρόνο

Τόσο στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας όσο και στο μάθημα της Νεοελληνικής Γραμματείας κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους(2012-2013), εμείς οι μαθητές του Β2 μαζί με την φιλόλογο μας, κυρία Ευαγγελία Βασιλικού ασχοληθήκαμε με διάφορα κείμενα που είχαν σχέση με τη γυναίκα. Αποφασίσαμε έτσι να δουλέψουμε σε ομάδες και να ερευνήσουμε τη θέση της γυναίκας στη κοινωνία ανά τους αιώνες. Τι ήταν όμως αυτό που μας οδήγησε στην απόφαση αυτή; Αν και τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια αλλαγή θετική στη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, αν και έχει αναγνωριστεί ως ισότιμη με τον άνδρα και οι παραδοσιακές αντιλήψεις σιγά-σιγά εκλείπουν, ακόμη και στον σύγχρονο κόσμο παρατηρούνται φαινόμενα υποβιβασμού, βίας ή απαξίωσης του γυναικείου φύλου. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να αφουγκραστούμε τα βήματα της Εύας ανά τους αιώνες, να ανιχνεύσουμε το περίγραμμά της και να αισθανθούμε τις αγωνίες της.

Ορισμός: Γυναίκα:1. πρόσωπο θηλυκού φύλου κατ’ αντιδιαστολή προς τον άνδρα.

2 .ενήλικο πρόσωπο κατ’ αντιδιαστολή προς το κορίτσι και τον έφηβο.

3. το θηλυκό πρόσωπο που με τη συμπεριφορά και τις επιλογές του ανταποκρίνεται στο ρόλο ή στο στερεότυπο που η κάθε κοινωνία αναγνωρίζει ως κατεξοχήν γυναικείο.

Γυναίκα-γυνή-(ινδοευρωπαϊκά) gwena- (σανσκριτικά) jani-(σερβικά) zena-(αρχαία γερμανικά) quena- (λατινική) femina

Εν αρχή η Ευνόμη, η θεά των Πάντων, αναδύθηκε γυμνή από το Χάος, αλλά δε βρήκε τίποτε στέρεο για να ακουμπήσει τα πόδια της, και έτσι διαχώρισε τη θάλασσα από τον ουρανό χορεύοντας μόνη πάνω στα κύματα. Ο αέρας που αναδεύτηκε πίσω της, στράφηκε και άδραξε…Τον έτριψε μέσα στα χέρια της και ιδού Ο Μέγας όφις Οφίων…κυριεύτηκε από λαγνεία κουλουριάστηκε γύρω στα θεϊκά εκείνα μέλη και γονιμοποίησε. Το ότι ο άνθρωπος του 8ου αιώνα π.Χ. διατυπώνει και αναγνωρίζει ότι η αρχή του σύμπαντος πήρε τη μορφή μιας γυναίκας που ξεπήδησε από το χάος, είναι φανερό. Καθώς η γυναίκα και μόνον αυτή περικλείει τη δύναμη να αναπαράγει την αρχή, ο ρόλος της και η θέση της στο βιολογικό γίγνεσθαι είναι από μόνη της πρωταρχική.

Μπορούμε λοιπόν να προσεγγίσουμε τη θέση της γυναίκας στο απώτερο παρελθόν με τις εικόνες που μας παρέχει ο μύθος αλλά και με τα αρχαιολογικά δεδομένα που τη ζωντανεύουν. Στον ευρωπαϊκό χώρο (100.000-10.000 π.Χ.) μέσα σε σπήλαια, βλέπουμε να απεικονίζεται η γυναίκα και να δεσπόζει παντού η μορφή της με

τονισμένα μάλιστα τα χαρακτηριστικά του φύλου της.

Στην Ελλάδα, αν και ο άνθρωπος ζει εδώ από την παλαιολιθική εποχή, τα πρώτα σαφή στοιχεία για την δραστηριότητα του και την οργάνωση της κοινωνικής του ομάδος εμφανίζονται περίπου στο 5.000 π.Χ. Για το ποια ήταν η θέση της γυναίκας δεν έχουμε ιδιαίτερα στοιχεία. Αντίθετα τα πλούσια ειδώλια που έχουν φέρει στο φως οι αρχαιολόγοι, μαρτυρούν ότι ο ρόλος της γυναίκας ως προς το σεβασμό που της απονέμεται και το δέος που περιβάλλει την ικανότητά της για αναπαραγωγή ζωής, δεν αλλάζει από την παλαιολιθική περίοδο. Η τέχνη απεικονίζει τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τη θηλυκή της δύναμη. Σφριγηλό στήθος, τονισμένη κοιλιά, παχουλοί γλουτοί και ισχυροί μηροί πλαισιώνουν το μέρος της μήτρας. Η θρησκεία και η λατρεία αφορούν το πρόσωπό της.

Ωστόσο δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι οι νέες δραστηριότητες της οικονομίας ενισχύουν και ευρύνουν το πεδίο δράσης του άνδρα ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την απομάκρυνση από τον οικογενειακό πυρήνα. Από δω και πέρα σ’ όλη την εποχή του χαλκού ο άνδρας θα φεύγει από κοντά της, θα απομακρυνθεί για να της φέρει όμως πίσω την τροφή, την σοδιά για να ζήσει ο πρώτος κοινωνικός πυρήνας, η οικογένεια και να μπορεί εκείνη να συνεχίσει το έργο της. Να φέρνει στον κόσμο νέες ζωές…

Καθώς τα χρόνια περνούν η γυναίκα στη Μινωική Εποχή, είχε μεγάλη ελευθερία να συμμετέχει σε κάθε εκδήλωση της κοινωνικής ζωής – έπαιρνε μέρος σε χορευτικές επιδείξεις. Οι γυναίκες ενδιαφέρονταν για τη περιποίηση του σώματος, του προσώπου και των μαλλιών. Έβαφαν τα χείλη, τα μάτια τους, λέπταιναν τα φρύδια τους και φορούσαν κοσμήματα. Τα φορέματα προκαλούν έκπληξη, γιατί αφήνουν ακάλυπτα τα στήθη, έχουν περίτεχνες ζώνες και πολλούς φραμπαλάδες. Φορούσαν μπερέδες, καπελίνα και άλλα καλύμματα στο κεφάλι, ενώ τα χτενίσματα στα μαλλιά ήταν περίτεχνα. Η ισοτιμία των γυναικών στη Μινωική Κρήτη, φανερώνει μια ανώτερη αντίληψη της ζωής.

Η κοινωνική θέση της γυναίκας στην Ομηρική Εποχή ήταν υποβιβασμένη σε σχέση με τους άνδρες. Σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή, οι γυναίκες έπρεπε να

μένουν σε ειδικά διαμερίσματα μέσα στο σπίτι έχοντας συγκεκριμένες δραστηριότητες, όπως να υφαίνουν στον εργαλειό και στη ρόκα και να δίνουν εντολές στις παρακόρες. Για να βγουν έξω από τους συγκεκριμένους γυναικείους θαλάμους (γυναικωνίτες) έπρεπε να είναι υπό τη συνοδεία των παρακορών ή για να βγουν τελείως από το παλάτι έπρεπε να συνοδεύονται τουλάχιστον από έναν άνδρα. Αλλά δεν ήταν απαγορευμένο να εμφανιστούν ενώπιον των ανδρών και να συνομιλήσουν μαζί τους.

Το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας στην Ομηρική Εποχή ήταν: σεμνή, με χάρη, τέλεια οικοδέσποινα, καταδεκτική, αξιοπρεπής, με επιβλητικότητα, πολύτιμος σύμβουλος (όπως φαίνετε στην Ιλιάδα , στην Ραψωδία Ζ, στη συζήτηση της Ανδρομάχης με τον Έκτορα πριν βγει για τελευταία φορά στο πεδίο της μάχης), υπομονετική και σταθερή (όπως φαίνεται στην Οδύσσεια , που η Πηνελόπη περιμένει τον Οδυσσέα να γυρίσει ακόμη κι αν αργεί χρόνια) , όμορφη, ευγενική, στοργική και αφοσιωμένη. Κάνει με φροντίδα τις δουλειές του σπιτιού (μαγείρεμα, πλύσιμο ρούχων ή αν ήταν αρχόντισσα να ασχολείται με τον εργαλείο, τη ρόκα, να δίνει οδηγίες στις παρακόρες κ.α) Η ιδανική γυναίκα φρόντιζε να έχει ωραία κόμη και επιβλητικά, κομψά ενδύματα. Να έχει προικιά, δική της γνώμη, να είναι εργατική και να έχει περιουσία.

Ανάμεσα σε πολλούς εξαιρετικούς ποιητές, έχουμε και μία ποιήτρια πολύ σημαντική, τη Σαπφώ από τη Λέσβο. Στα χρόνια που στις άλλες ελληνικές πόλεις οι γυναίκες ασχολούνταν με τις οικιακές εργασίες, στη Λέσβο είχαν μεγάλες ελευθερίες, ώστε εκεί οι γυναίκες ανέπτυξαν κοινωνικές δραστηριότητες. Οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν την ελευθερία που ανέδυε η ποίηση της Σαπφώς και γι’ αυτό της απέδωσαν διάφορες άσχημες φήμες.

Η θέση της γυναίκας στη αρχαία Αθήνα ήταν διαφορετική. Η πρώτη δυσκολία που αντιμετώπιζε ήταν να της επιτραπεί να ζήσει καθώς ήταν επιλογή του πατέρα το αν θα μείνει στη ζωή το νεογέννητο κορίτσι. Στη συνέχεια παρέμενε στο σπίτι. Μαθαίνει να κάνει δουλειές του σπιτιού. Τα κορίτσια έβγαιναν στην πόλη συνοδευόμενα από τους γονείς τους και γενικά ήταν υπό ανδρική κηδεμονία. Ο πατέρας της επέλεγε τον μέλλοντα σύζυγό της. Η βασική ευθύνη της ήταν η διαχείρηση του σπιτιού. Η ίδια έμενε στον γυναικονίτη. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να κληρονομήσουν ή να έχουν περιουσία. Ωστόσο συμμετείχαν στις θρησκευτικές γιορτές της πόλης. Δεν είχαν θέση στη πολιτική ζωή των Αθηναίων. Θεωρούνται κατώτερες του άνδρα, και δεν είναι ισότιμες. Μόνο οι εταίρες μπορούσαν να προσφέρουν συντροφιά σε ανύπαντρους ή παντρεμένους άνδρες. Πρόσφεραν ψυχαγωγία τραγουδώντας ή παίζοντας μουσική ή χορεύοντας στα συμπόσια των ανδρών. Οι εταίρες της Αθήνας ήταν δούλες ή ελεύθερες γυναίκες από άλλες πόλεις. Ξεχώριζε η Ασπασία του Περικλή που διέθετε εκτός από ομορφιά, ασυνήθιστη ευφυϊα και αξιοζήλευτη καλλιέργεια.

Στον «Οικονομικό» του Ξενοφώντα αναφέρεται ότι έπρεπε να εξοικειωθεί η δεκατετράχρονη γυναίκα του Ισχόμαχου με τα καθήκοντά της, καθώς και την εκπαίδευση ενός καλού δούλου που θα ήταν ο επόπτης ή προϊστάμενός της. Από τη συζήτηση αυτή μαθαίνουμε ότι η γυναίκα παντρεύονταν από πολύ νωρίς (γύρω στα 14) ,ενώ ο άνδρας της γύρω στα 30. Την επιτήρησή της θα την είχε ο κύριός της, δηλαδή ο πατέρας της ή μετά ο σύζυγός της, ή ακόμη και ο γιος της, εάν ήταν χήρα. Λέει η Ισμήνη στον στ.61-62 «αλλά πρέπει να σκεφτείς και τούτο, ότι δηλαδή γεννηθήκαμε γυναίκες και δεν μπορούμε να τα βάζουμε με άνδρες» στην τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη» στον διάλογο μεταξύ Αντιγόνης-Ισμήνης. Ενώ στο στ.484 «αλήθεια τώρα εγώ δεν είμαι άνδρας, αυτή θα είναι άνδρας αν θα εξακολουθεί να μένει χωρίς τιμωρία» λέει ο Κρέοντας προσβλητικά στην Αντιγόνη και στο στ.448 ο Κρέοντας λέει στο γιο του Αίμονα «ποτέ μην αλλάξεις τις τωρινές σου σκέψεις από έρωτα για μια γυναίκα γνωρίζοντας ότι είναι παγερό αγκάλιασμα όταν είναι κακή σύζυγος»

Ο Ευριπίδης ενδιαφέρθηκε για την γυναίκα περισσότερο από τους άλλους μεγάλους ποιητές, τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή και την αντιμετώπισε με το πνεύμα ενός προοδευτικού διανοητή. Έτσι στις τραγωδίες του πρωταγωνιστούν η Μήδεια, η Φαίδρα, η Εκάβη, η Ανδρομάχη, η Ιφιγένεια, η Άλκηστις, η Ελένη τύποι αξιοσέβαστοι αλλά και αξιοκατάκριτοι. Τέλος ο Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος περιήγησις» μας αναφέρει το περιστατικό με την Καλλιπάτειρα. Εδώ διαπιστώνουμε ότι παρά τον ισχύοντα νόμο για περιορισμό των γυναικών από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η Καλλιπάτειρα προσπάθησε να παραβεί τον νόμο, μπήκε στο χώρο των αγώνων για να παρακολουθήσει τον γιο της. Τελικά, όταν την έπιασαν δεν την τιμώρησαν από σεβασμό, γιατί ο πατέρας της, τα αδέλφια της και ο γιος της υπήρξαν ολυμπιονίκες.

Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Σπάρτη διαφοροποιείται. Η ελευθερία των Σπαρτιατισσών άρχιζε από τη γέννησή τους. Τα κορίτσια πήγαιναν σε δημόσιο σχολείο και ασχολούνταν με τον αθλητισμό. Ο πατέρας της, όταν η κόρη βρισκόταν στην κατάλληλη ηλικία αναλάμβανε να της βρει γαμπρό. Οι κύριοι ρόλοι τους στην κοινωνία ήταν της συζύγου και της μητέρας. Επίσης δεν ασχολούνταν με την οικιακή οικονομία. Οι Σπαρτιάτισσες μπορούσαν να κληρονομήσουν και να μεταφέρουν τον πλούτο. Αν και είχαν πολιτική άποψη, δεν είχαν άμεση συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα της πόλης τους. Ασκούσαν επιρροή στους άνδρες τους!

Ολοκληρώνοντας την μελέτη μας για την αρχαιότητα να σας πληροφορήσουμε ότι τίποτε δεν είναι πιο ενδεικτικό της εκάστοτε κοινωνικής κατάστασης από το δίκαιο. Στην Αρχαία Ελλάδα, χαρακτηριστικό της θέσης της γυναίκας είναι ο θεσμός της επίκληρης. Η ‘επίκληρος’ είναι η γυναίκα χωρίς αδελφούς και χωρίς αρσενικά παιδιά που κανονικά θα έπρεπε να κληρονομήσει την οικογενειακή περιουσία: δεν είναι όμως πραγματική κληρονόμος, καθώς, όπως μαρτυρά και ο όρος, απλώς “μεταφέρει” την περιουσία. Για να μην χαθεί η περιουσία από την ευρύτερη οικογένεια, η επίκληρος είναι υποχρεωμένη να παντρευτεί τον εγγύτερο άρρενα συγγενή της (π.χ. θείο της), τούτο δε ακόμη κι αν είναι παντρεμένη, οπότε υποχρεούται πρώτα να χωρίσει τον ως τότε σύζυγό της (στη Σπάρτη, η αντίστοιχη περίπτωση της πατρούχου ρυθμίζεται πάντως κατά τρόπο που δείχνει κάποιο σεβασμό στη γυναίκα)

Στη ρωμαϊκή κοινωνία η γυναίκα είχε τη φροντίδα του σπιτιού και την ανατροφή των παιδιών. Οι γυναίκες των υψηλών κοινωνικών στρωμάτων μορφώνονταν και είχαν τη δυνατότητα να συνοδεύουν τους συζύγους τους σε εκδηλώσεις κοινωνικού χαρακτήρα (συμπόσια) ή ακόμα και πολιτικού. Η δράση της δεν περιοριζόταν αποκλειστικά στο χώρο του σπιτιού, αλλά εκτεινόταν και σε δημόσιους χώρους της πόλης όπως στην αγορά. Επιπλέον γυναίκες από όλες τις κοινωνικές τάξεις –ακόμη και δούλες και πόρνες- συμμετείχαν σε θρησκευτικές τελετές. Το ρωμαϊκό δίκαιο καθόριζε τη θέση της γυναίκας στο γάμο. Αρχικά βρισκόταν κάτω από τη κηδεμονία του συζύγου της στην κατοχή του οποίου περιερχόταν και η περιουσία της. Σε περίπτωση θανάτου του άνδρα, στη σύζυγο αναλογούσε μερίδιο ισάξιο με των παιδιών της. Στην Ύστερη Δημοκρατία, η γυναίκα δεν ήταν πια κάτω από την κηδεμονία του συζύγου της, αλλά άνηκε νομικά στην οικογένεια του πατέρα της και συμμετείχε δικαιωματικά στην πατρική περιουσία. Την εποχή του Αυγούστου, η γυναίκα απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη ανεξαρτησία στην διαχείρηση της περιουσίας της λόγω χαλάρωσης της κηδεμονίας. Σε περίπτωση που το μέλος που επιζητούσε τον διαζύγιο ήταν η γυναίκα, αυτή μπορούσε να εγκαταλείψει τον άνδρα της και να της επιστραφεί μεγάλο μέρος της περιουσίας της. Είναι αξιομνημόνευτο ότι οι γυναίκες, μέσω του γάμου τους, απολάμβαναν κάποιου βαθμού νομική ανεξαρτησία στη ρωμαϊκή κοινωνία.

Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο

διάστημα της ζωής της στο σπίτι. Οι έξοδοι, πάντα με συνοδεία,

για την εκκλησία, τα πανηγύρια και το λουτρό, καθώς και οι

επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες

της γυναίκας έξω από το σπίτι. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, όταν οι

γυναίκες έβγαιναν από το σπίτι όφειλαν να ρίχνουν στο κεφάλι τους πέπλο που άφηνε

ακάλυπτα μόνο τα μάτια και τη μύτη. Επίσης, δεν ήταν ευπρεπές να κάθεται στο ίδιο

τραπέζι με τους άνδρες, παρά μόνο αν ήταν πολύ στενά συγγενικά της πρόσωπα, όπως

για παράδειγμα ο πατέρας, ο σύζυγος και ο αδελφός. Συχνά έτρωγε σε χωριστή αίθουσα,

όπως σε χωριστά δωμάτια από τους άντρες περνούσε την ημέρα της. Από πολύ μικρή

μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν συνήθως σε

γραφή και ανάγνωση. Κάποιες γυναίκες, αναλογικά ελάχιστες, αποκτούσαν και ευρύτερη

μόρφωση.

H κόρη μπορούσε να παντρευτεί από τα 12-13 χρόνια της. Για το γάμο της

φρόντιζαν οι γονείς. Συχνά μάλιστα βοηθούσαν στην επιλογή του συζύγου οι

προξενήτρες, που είχαν ως αμοιβή ποσοστά από την προίκα. Η θέση της συζύγου ήταν

άσχημη. Οι χριστιανικές αρχές που καθόριζαν τις λειτουργίες της βυζαντινής κοινωνίας

εξασφάλιζαν μία αξιοπρεπή ζωή στην παντρεμένη γυναίκα.

Μόνον ακραίες συμπεριφορές του συζύγου ήταν νόμιμες αιτίες

διαζυγίου. Ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη όπου ανήκε

ήταν οικοδέσποινα και κυρά. Η απόκτηση παιδιών την εξύψωνε. Η

φροντίδα της ανατροφής των παιδιών στα καθοριστικά πρώτα

χρόνια της ζωής τους ήταν έργο της μητέρας τους ή στις

πλουσιότερες οικογένειες κάποιας τροφού. Η γέννηση αγοριού

ήταν αφορμή για μεγάλες χαρές και γλέντια. Ο ερχομός των

κοριτσιών όμως ήταν αθόρυβος.

Στον επαγγελματικό τομέα ο ρόλος της γυναίκας ήταν μικρός. Πέρα από το γάμο

και την τεκνογονία, κοινωνικά αποδεκτή ήταν η φιλανθρωπική

δράση. Βιοποριστικά επαγγέλματα ήταν της υφάντριας και της πλέκτριας, της

καλλιγράφισσας, της εμπόρου, της αρτοποιού και της μανάβισσας. Υπήρχαν

επίσης επαγγελματίες ιατροί, μαίες και ιατρόμαιες που θεράπευαν το γυναικείο

πληθυσμό. Οι γυναίκες των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δούλευαν

στα χωράφια και στα εργαστήρια της οικογένειάς τους.

Μία βυζαντινή γυναίκα διέθετε πάντοτε για τις εξόδους της την άμαξα της καθώς και μια συνοδεία ανάλογη των οικονομικών της μέσων. Οι πλούσιες Βυζαντινές φορούσαν πολυτελή κοσμήματα κι ακριβά αρώματα, έβαφαν τα φρύδια τους, τα βλέφαρα τους και τους δυο τελευταίους αιώνες της αυτοκρατορίας τα χείλια τους με κόκκινο κραγιόν. Περούκες δε φορούσαν πολύ συχνά, ούτε όμως και τις περιφρονούσαν.

▪ Θεόφιλος : εκ γυναίκας ερρύη τα φαύλα▪ Κασσιανή : εκ γυναίκας ερρύη τα κρείτω

Η Θεοδώρα ήταν η σύζυγος του Ιουστινιανού . Το 532 μ.X. όταν εκδηλώθηκε η περίφημη στάση του ‘’Νίκα’’ και ο Ιουστινιανός ήταν αποφασισμένος να εγκαταλείψει τον θρόνο , ήταν η μόνη που τον συγκράτησε υπενθυμίζοντας του το αρχαίο ρητό «καλόν εντάφιον η βασιλεία έστιν». Ο Ιουστινιανός τότε μεταπείστηκε και παρέμεινε. Η στάση διαλύθηκε από τον στρατηγό Βελισάριο και έτσι ο Ιουστινιανός έσωσε τον θρόνο του. Αξιόλογο επίσης ήταν και το κοινωνικό έργο της καθώς έχτισε φιλανθρωπικά ιδρύματα, χριστιανικούς ναούς και πρωτοποριστικά στη θέσπιση νόμων.

Στην Μεσαιωνική Ευρώπη η ανάπτυξη των πόλεων και η δημιουργία των πρώτων αστικών κέντρων έδωσαν νέα ώθηση στο ρόλο των γυναικών. Η συμμετοχή τους σε εμπορικές συντεχνίες βελτίωσε την οικονομική και κατ’ επέκταση και την κοινωνική τους θέση. Με την στροφή προς την αρχαία ελληνική σκέψη και την ανακάλυψη της τυπογραφίας η μόρφωση των γυναικών αρχίζει να αποτελεί κεκτημένο δικαίωμά τους.Για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα ο καλβινισμός και ο πουριτανισμός επέφεραν ένα σημαντικό πλήγμα στον αγώνα των γυναικών για αναγνώριση του ρόλου τους. Όμως οι όποιες επιπτώσεις ξεπεράστηκαν εύκολα από τις βασικές διατάξεις και τα θεμελιώδη άρθρα των κειμένων της Γαλλικής Επανάστασης. Οι αρχές της ισότητας είχαν καθολικό αντίκρισμα και για τις γυναίκες και αποτελούσαν τη βάση για τη σημερινή τους χειραφέτηση.

Με τη βιομηχανική επανάσταση έρχονται και οι μεγάλες αλλαγές σχετικά με το ρόλο της γυναίκας. Η γυναίκα πλέον εντάσσεται στο χώρο της εργασίας, της παραγωγής και οδηγείται βαθμιαία στην οικονομική, κοινωνική και νομική ανεξαρτησία. Έτσι σταδιακά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στους μετασχηματισμούς της οικογένειας, της παιδείας και της επιστήμης.

Αρχικά ο ρόλος της γυναίκας στην παραγωγική διαδικασία ήταν υποβοηθητικός με εξαίρεση τις τελευταίες τρις-τέσσερις δεκαετίες.

Η γυναίκα άρχισε να διεκδικεί ενεργά την ισότιμη θέση με τον άνδρα την δεκαετία του 70.

Αποτέλεσμα των διεκδικητικών αγώνων των γυναικών για ισότιμη εργασία υπήρξε η αλλαγή των εθνικών νομοθεσιών αλλά και των κανονισμών Διεθνών Οργανισμών, επιτελώντας έτσι διχασμό της γνώμης των γυναικείων οργανώσεων. Όμως κοινωνικά έχει επιφέρει ένα «ποιοτικό άλμα», τουλάχιστον στους εργασιακούς χώρους και αναπτυγμένων χωρών.

Τα θέματα της σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής των κρατών και της διεθνούς κοινότητας είναι πλέον προσανατολισμένα στην προφύλαξη των έργων ισότητας ανδρών- γυναικών.

Στις μέρες μας την προσπάθεια νομικής προστασίας κατά των διαιρέσεων σε βάρος των γυναικών στους χώρους δουλειάς, πιστοποιούν οι αποφάσεις του δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Πιο συγκεκριμένα από το τέλος του 19ου αιώνα αρχίζει η γυναίκα να εισβάλει σε όλο τον κόσμο στα αντρικά επαγγέλματα και στις επιστήμες να αποκτά δικαιώματα της ψήφου και να προωθείται στα δημόσια αξιώματα, ακόμη και στα κυβερνητικά. Η βιομηχανική επανάσταση, όπως είπαμε, άλλαξε τις μεθόδους της παραγωγής και τη θέση της γυναίκας μέσα σε αυτή. Η γυναίκα εισχώρησε σε όλους τους κλάδους των επαγγελμάτων και εργάστηκε σκληρά στο πλευρό των ανδρών συναδέλφων. Συνειδητοποίησε σταδιακά την δύναμη της και άρχισε να διεκδικεί. Εδώ πρέπει να κάνουμε μια αναφορά στο κίνημα του φεμινισμού.

Φεμινιστικό κίνημα Φεμινισμός ονομάζεται η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών που

βασίζεται στην αρχή ότι τα φύλα είναι διαφορετικά αλλά ίσα. Στηρίζεται στην αντίληψη ότι η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στις γυναίκες είναι άδικη και καταπιεστική. Εμφανίστηκε αρχικά στην Ευρώπη κατά τον 18ο αιώνα, την περίοδο της Γαλλικής επανάστασης.

Στην αρχή της περιόδου αναδείχτηκαν δύο πρόσωπα: Η Φελισιτέ ντε Κεραλιό, το 1789, η οποία παρουσίασε ένα Τετράδιο

παραπόνων των γυναικών και η Ολέμπ ντε Γκουζ, που διακήρυξε τα δικαιώματα των γυναικών. Η φεμινιστική ιδέα κερδίζει έδαφος και στην Αγγλία. Το 1872 η Μαίρη

Ουλστόνκραφτ έγραψε τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών ενώ ο

Ο Αγγλος βουλευτής, Τζων Στούαρτ Μιλ, παρουσίασε στο Κοινοβούλιο ένα υπόμνημα μιας γυναικείας επιτροπής για την αναγνώριση του δικαιώματος της ψήφου στις γυναίκες.

Μια γυναικεία εταιρεία, οι σουφραζέτες, υιοθέτησε ένα νέο σύστημα στην ιστορία του διεθνούς φεμινισμού: την πάλη. Έγιναν στόχος γελοιοποιήσεων αλλα και δημιούργησαν δυσκολίες στις κρατικές αρχές. Το κίνημα άρχισε με τη

διατάραξη των συνεδριάσεων, των βουλευτών και κατέληξε στον εμπρησμό δημοσίων κτηρίων, σιδηροδρόμων και ταχυδρομικών γραφείων.

Τελικά μετά από αμέτρητους αγώνες και υπομνήματα οι Αγγλίδες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου (1918), μαζί με τις γυναίκες της Ρωσίας και τις Αμερικανίδες.

Η 8η Μάρτη 1857 θεωρείται μέρα- ορόσημο για το παγκόσμιο φεμινιστικό κίνημα. Την ημέρα εκείνη οι εργάτριες ιματισμού της Νέας Υόρκης ξεσηκώθηκαν για πρώτη φορά σαν εργαζόμενες γυναίκες έκαναν απεργία και διαδήλωσαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενες για τους άθλιους όρους δουλειάς. Η αστυνομία τις χτύπησε.

Επίσης στις 8 Μαρτίου του 1887, στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε το 1ο φύλλο της «Εφημερίδος των Κυριών» από την Καλλιρρόη Παρρέν που υπήρξε και η 1η Ελληνίδα δημοσιογράφος.

Την ίδια χρονιά παρουσιάζεται για 1η φορά στην Ελλάδα το σύνθημα

«Δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες» μέσα από της «Εφημερίδος των Κυριών». Τότε ο Πρωθυπουργός Γούναρης υπόσχεται δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες και υποστηρίζει σχετική πρόταση στην 3η Εθνοσυνέλευση η οποία απορρίπτεται και προκαλεί βίαιες συζητήσεις. Όμως ο πρώτος ψήφος γυναικών έγινε πραγματικότητα στις 11 Φεβρουαρίου 1934 σε δημοτικές εκλογές. Αργότερα, στα χρόνια της Κατοχής και Αντίστασης, κατά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο, το ψήφισμα του εθνικού Συμβουλίου της 1ης λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα που συνέρχεται στις Κορυσχάδες , 1944, αναφέρει ρητά «Όλοι οι Έλληνες άνδρες και γυναίκες έχουν

τα ίδια πολιτικά δικαιώματα», αναγνωρίζει δηλαδή για 1η φορά ίσα πολιτικά δικαιώματα για τα δύο φύλα. Ο Νόμος 2159 κατοχυρώνει το δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι των γυναικών στις Δημοτικές αλλά και τις Βουλευτικές εκλογές. Έτσι στις βουλευτικές εκλογές οι Ελληνίδες ψηφίζουν για 1η φορά στις 19 Φεβρουαρίου του 1956. Πέρασε σχεδόν ένας αιώνας από την αρχή του φεμινιστικού κινήματος μέχρις ότου οι Ελληνίδες να φθάσουν στην Κάλπη με τις Λίνα Τσαλδάρη της ΕΡΕ και Βάσω Θανασέκου της δημοκρατικής ένωσης να εισέρχονται στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.

Η Λίνα Τσαλδάρη έγινε και η 1η γυναίκα υπουργός ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην Κυβέρνηση Καραμανλή. Την ίδια χρονιά εκλέχθηκε και η 1η δήμαρχος Μαρία Δεσύλλα στην Κέρκυρα. Πρωτεργάτης στον αγώνα για τη συμμετοχή γυναικών στα πολιτικά πράγματα της χώρας στάθηκε το φεμινιστικό κίνημα. Το γυναικείο κίνημα πέτυχε τη μεγαλύτερη νίκη του όταν στο Σύνταγμα του 1975 καθιερώθηκε η αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Ο αριθμός των γυναικών βουλευτών αυξήθηκε σημαντικά με την πάροδο των χρόνων. Στη σημερινή Ελληνική βουλή ο αριθμός των γυναικών είναι 62 σε σύνολο 300 βουλευτών ποσοστό 20,68%.

Το 2ο κίνημα φεμινισμού εμφανίζεται στην Αμερική και την Ευρώπη τη δεκαετία του 60 (ενώ στην Ελλάδα το 1975). Το 1977 ο Ο.Η.Ε. κηρύσσει την 8η Μάρτη «Ημέρα της Γυναίκας για Δικαιώματα Γυναικών και Παγκόσμια Ειρήνη». Από τότε η ημέρα αυτή γιορτάζεται σ’ όλο τον κόσμο.

Στην εποχή μας, το φεμινιστικό κίνημα έχει περάσει πλέον σε μια άλλη φάση. Σε αυτή τη φάση το φεμινιστικό κίνημα εστιάζει στα ιδιαίτερα προβλήματα επιμέρους κατηγοριών και ομάδων γυναικών, που υφίστανται διπλή ή τριπλή καταπίεση όπως οι μετανάστριες, οι λεσβίες και οι άνεργες. Αυτό είναι το τρίτο κύμα του φεμινισμού. Βρισκόμαστε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, του

Ίντερνετ. Που θα οδηγήσει αυτή η νέα φάση του κινήματος; Κανείς δεν ξέρει, ο ιστορικός του μέλλοντος θα αποτιμήσει.

Γυναίκα και καταπίεση Παρόλα αυτά, ενάντια στις φεμινιστικές ιδέες, ενάντια στις συνταγματικές

κατοχυρώσεις και τους νόμους υπέρ των γυναικών, δυστυχώς ακόμη και σήμερα παρατηρούνται φαινόμενα απαξίωσης των γυναικών. Ξέρετε ότι τα δύο τρίτα των αναλφάβητων σε ολόκληρο τον κόσμο (876 εκατομμύρια) είναι γυναίκες; Αριθμός που σύμφωνα με τη UNICEF δεν θα αλλάξει σημαντικά για τα επόμενα 20 χρόνια. Πέφτουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης μία ή περισσότερες φορές στη ζωή τους εκατομμύρια γυναίκες, ενήλικες και μη. Όμως οι καταγγελίες είναι ελάχιστες. Παράλληλα, η θέση της γυναίκας στις Ισλαμικές κοινωνίες είναι ευτελισμένη.

Δικαιώματα και ελευθερίες του Δυτικού κόσμου στο Ιράκ, στο Πακιστάν, στο Ιράν, το Λίβανο και αλλού θεωρούνται αδιανόητα. Σε ορισμένες χώρες της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας εφαρμόζεται η ειδεχθής πράξη του ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων των κοριτσιών (κλειτοριδεκτομή). Σήμερα στις χώρες αυτές περισσότερες από 114 εκατομμύρια γυναίκες έχουν υποστεί αυτό το μαρτύριο.

«Τρεις φορές πονάει η αγάπη: Όταν σε κόβουν, όταν παντρεύεσαι κι όταν γεννάς». Λέει ένα παλιό αφρικάνικο γνωμικό.

Κλειτοριδεκτομή είναι ο συνήθης όρος με τον οποίο αναφερόμαστε στον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων. Δεν είναι σπάνιο, μικρά κορίτσια να πεθαίνουν επιτόπου τη στιγμή της κλειτοριδεκτομής, από την ακατάσχετη αιμορραγία ή τον αφόρητο πόνο και το σοκ. Σε όλον τον κόσμο, σήμερα υπολογίζεται ότι 140.000.000 κορίτσια και γυναίκες έχουν ήδη υποστεί

ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων.

Η κλειτοριδεκτομή είναι ένα θέμα «ταμπού» και τα υποψήφια θύματα αγνοούν τι θα υποστούν κατά τη διάρκεια της τελετής. Νομίζουν ότι θα είναι κάτι σαν μεγάλη γιορτή με πολλά δώρα. Τα εργαλεία της επέμβασης, σχεδόν ποτέ δεν είναι αποστειρωμένα είναι απλά σπασμένα γυαλιά, λεπίδες, ξυράφια, σκουριασμένα μαχαίρια, σουγιάδες, αιχμηρές πέτρες, αγκάθια ακακίας και ό,τι άλλο βρεθεί πρόχειρο. Οι πρωτόγονες αυτές εγχειρήσεις μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο τα κορίτσια, είτε από σοκ, είτε από τις μολύνσεις, είτε από επακολουθήσασα αιμορραγία. Την επέμβαση διενεργούν άτομα με «μαγικές» δυνάμεις, εξέχοντα πρόσωπα συνήθως ηλικιωμένες που εκτελούν χρέη μαίας, θεραπεύτριας και

μάγισσας.

Συνήθως, λαμβάνει χώρα τη νύχτα ή τα χαράματα μακριά από το χωριό, για να μην ακουστούν οι κραυγές των κοριτσιών και φοβηθούν οι πιο μικρές που έπονται. Το προηγούμενο βράδυ έχει προηγηθεί και μια μικρή οικογενειακή γιορτή για το γεγονός και έχει σφαχτεί και το απαραίτητο κοτόπουλο για την περίσταση. Μετά τη διαδικασία η κοπέλα παραμένει απομονωμένη σε μια καλύβα, μακριά από το χωριό μέχρι να κλείσουν οι πληγές της. Τότε πλέον επιστρέφει «καθαρή» η έφηβη στο χωριό. Η ηλικία των κοριτσιών που ακρωτηριάζονται αρχίζει από τεσσάρων μέχρι δώδεκα περίπου ετών, αλλά έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις μέχρι τα τριάντα.

Επίσης στην Ινδία, το Πακιστάν αλλά και αλλού στη νοτιοανατολική Ασία οι γυναίκες που κυοφορούν θηλυκά έμβρυα υποχρεώνονται σε άμβλωση, ενώ αν κατορθώσουν να τα γεννήσουν, συχνά τους τα παίρνουν και τα θανατώνουν. Σε πολλές αφρικανικές και ασιατικές χώρες περισσότερα από 50% των κοριτσιών υποχρεώνονται από την οικογένεια τους σε πρόωρο γάμο χωρίς τη θέληση τους.

Στην Ινδία 14 γυναίκες δολοφονούνται κάθε μέρα από τους συζύγους τους, με την ανοχή του κράτους. Χαρακτηριστικό είναι και το κάψιμο με λάδι «kitchen death» από τους συζύγους, αν δεν τηρηθεί το προγαμιαίο συμβόλαιο μεταξύ του πατέρα της νύφης και του υποψήφιου συζύγου. Το καλοκαίρι του 2009 σε ένα χωριό της Νιγηρίας ένας ενήλικος άνδρας βίασε 1 κορίτσι που έμεινε και έγκυος. Ο άνδρας καταδικάστηκε σε μαστίγωμα μέχρι να χάσει τις αισθήσεις του. Το κορίτσι καταδικάστηκε σε λιθοβολισμό μέχρι θανάτου.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η βία εναντίον των γυναικών είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο παραβίασης ανθρώπινων δικαιωμάτων, το οποίο αντί να εκλείπει, αυξάνεται. Η κακοποίηση των γυναικών δεν έχει σύνορα. Είναι διαδεδομένη και εντοπίζεται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις ανεξάρτητα από την κουλτούρα, τον πολιτισμό, το επίπεδο ανάπτυξης την πολιτική σταθερότητα και τη θρησκεία.

Η ύπαρξη της Τηλεφωνικής Γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, η οποία συμπλήρωσε πριν από λίγες μέρες 2 χρόνια ύπαρξης και λειτουργίας επιβεβαιώνει τη βία αυτή. Έχει δεχθεί περίπου 10.200 κλήσεις και 75 ηλεκτρονικά μηνύματα. Οι 8.040 (79%) αφορούσαν καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας. Απ’ αυτές 5.968 κλήσεις (74%) αφορούσαν καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών, ενώ οι 2.072 κλήσεις (26%) σε καταγγελίες από τρίτα πρόσωπα, κυρίων από φίλους/ες, γονείς, άλλους συγγενείς, αδέλφια και γείτονες.

Κλείνοντας την εργασία αυτή θα θέλαμε να αναφέρουμε κάποιες γυναίκες που με τη ζωή και το έργο τους στιγμάτισαν και άλλες γυναίκες. Σταχυολογώντας λοιπόν ας θυμηθούμε την Μαρία Σαλώμη Σκουοντόφσκα- Κιουρί (7 Νοεμβρίου 1867- 4 Ιουλίου 1934).Ήταν Γαλλίδα φυσικός και χημικός πολωνικής καταγωγής. Ανακάλυψε το ράδιο και μελέτησε τα φαινόμενα της ραδιενέργειας σε συνεργασία με τον σύζυγο της, Πιέρ Κιουρί. Ανακάλυψε επίσης το πολώνιο και τιμήθηκε 2 φορές με το Βραβείο Νόμπελ για την Φυσική και τη Χημεία.

Μια επίσης σπουδαία γυναίκα θεωρείται η Ίντιρα Γκάντι (1917- 1984), η οποία ήταν πρωθυπουργός της Δημοκρατίας της Ινδίας για 3 συνεχόμενες θητείες από το 1966 έως το 1977 και με την τέταρτη θητεία το 1980 μέχρι τη δολοφονία της το 1984. Ήταν πρώτη και η μοναδική πρωθυπουργός της Ινδίας.

Επιπλέον η Σιμόν ντε Μποβουάρ (9 Ιανουαρίου 1908- 14 Απριλίου 1986) ήταν μια πολύ σημαντική Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος και φεμινίστρια της εποχής της.

Επίσης, σημαντική γυναίκα η Μητέρα Τερέζα ήταν μια Καθολική μοναχή με σημαντικό φιλανθρωπικό έργο από την Αλβανία. Για πάνω από 45 χρόνια η Μητέρα Τερέζα βοήθησε τους φτωχούς και τους αρρώστους σε όλο τον κόσμο με αποτέλεσμα να αγιοποιηθεί από τον Παπά Ιωάννη Παύλο Β’ το 1997 και είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης.

Ανακεφαλαιώνοντας ας ορίσουμε και εμείς την έννοια Γυναίκα.Γυναίκα λοιπόν είναι το θηλυκό γένος των ανθρώπων . Oν με αστείρευτη

δύναμη και θέληση, πρωτόγνωρη διαίσθηση, άκρατητη αγάπη, ευαισθησία, ανωτερότητα, ηθική, επιμονή, υπομονή, ωριμότητα και δημιουργικότητα

Ανάλογα με το κοινωνικό γίγνεσθαι και το χρονικό πλαίσιο λατρεύτηκε και μισήθηκε, αγαπήθηκε και παραμερίστηκε, αποθεώθηκε και περιφρονήθηκε.

«Το θηλυκό μυαλό είναι σαν τη φλόγα του κεριού. Μόνο όταν ανάβει δείχνει την ομορφιά του»

Μέσα από την προσπάθειά μας αυτή συνειδητοποιήσαμε ότι η πορεία του γυναικείου φύλου στο χρόνο παρά τις αντιξοότητες και τις διακρίσεις είναι πορεία λαμπρή. Η προσφορά στον πολιτισμό ήταν είναι και θα είναι σημαντική. Όμως η ισοτιμία των δύο φύλων δεν κατοχυρώνεται με νόμους βρίσκεται στο νου και στην ψυχή του καθενός. Βρίσκεται στην αξιοπρέπεια, τον σεβασμό της διαφορετικότητας των δύο φύλων και την αποδοχή της ισοτιμίας σε όλους τους τομείς της ζωής.

Στην πραγματοποίηση αυτής της εργασίας δουλέψαμε σε ομάδες οι: Μουδάτσου Αριάδνη Μώκου Δέσποινα Ντάκο Αλέξανδρος Ξαγοράρη Χριστίνα Παπαγεωργίου Ηλίας Παπανικολάου Ευφροσύνη

Παρθένη Φωτεινή Μαρία Πρωτόπαπα Ιωάννα Σεβνταγιάν Κριστίν Σεμπελίδου Ελένη Σιμοπούλου Αθανασία Σιμοπούλου Μυρτώ Σταματιάδου Στεφανία Χριστίνα Στεφανής Αλέξης Σωτηριάδου Ιλεάνα Στυλιανή Τζιώγκου Κωνσταντίνος Τουφεκούλα Βασιλική Τσιμπογιάννη Αθηνά Τσίντζηρα Μαρία Τσίρου Ευαγγελία Χριστόπουλος Γεώργιος

Μας βοήθησε πολύ η φιλόλογός μας κ. Ευαγγελία Βασιλικού.