1/цээж бичиг Цээрлэх ёс
Амар мэнд асууж байхад хариу л дуугарахыг цээрлэнэ. Эсү дуугарваас ихэмсэг, мулгуу, ёс л мэдэгч, б хнээс тэнэг гэнэ. Аягаү ү шаазан харшуулан дуугарахыг цээрлэнэ. Хэрвээ харшуулбал хэл ам хэр л шуугиан удахын цондон гэнэ. Хоол идсэний дараа халбагааүү аяга тавган дотор тавьж орхивол хэл амнаас салахг й муу ёр гэнэ.ү Иймд ёс заншлаа мэдэхэд ил дэхг й.үү ү
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
Бяцхан........ уудам.......... бялхам.......... эрдэм............
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Номг й бандийн .......................... харанхуйү
Хоньг й айлын .......................... харанхуйү
Хойшоо харсан ........................... харанхуй
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
болоход, ус, голын, намар, зайрмагтана,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Хожол, учар, ажалчин, гурал,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Магнай тэнийх .....................................
1/цээж бичиг Тоншуул
Ой модыг эмчлэгч эмч нь тоншуул юм. Тоншуул модонд наалдсан мэт байж, т нийг гэмтээгч хорхой шавжийг олж устгадаг. Хоёр ньүү урагшаа, хоёр нь арагшаа махир, хурц хумстай тул модонд гайхалтай сайн суудаг байна. Ой хамгаалагч энэ шувууг манай улс дархан цаазтай болгожээ.
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
бараалхах........ цэвэр .......... цол .......... худал ............
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Алгандаа х хтэй арслан нэг .............ө
Амаа байтал шилээрээ дуугардаг голио нэг................
Амрагийн дээд аав ээж хоёр золгодогг й ..................ү
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
янцгаах нь, адуу, тодхон, тэртээд,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
грэ, махйна, млогно, адмана,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ у, т, о , д, э, р, а, с, ц, м,/
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Ам хэлээ олох .....................................
1/цээж бичиг Ёл шувуу
Ёл нь бартаа саадтай, х н х рэхэд бэрх, хадан хясаа, халил байцынү ү орой дээр рээ засдаг. Дэлхий дээр хамгийн нд рт оршдог ховорүү ө ө шувуу юм. Манай орны дархан цаазтай энэ шувуу амьтдын сэг, зэмийг идэж вчин тахал дэлгэрэх аюулаас сэргийлж, байгальө орчноо цэвэрлэгч жиг ртэн юм.үү
2/ гсийн эсрэг утгыг олж бичээрэй.ү
даарах ........ гомдох.......... зандрах .......... х хэд ............үү
3/дараах гсийг з в холбоорой.ү ө
Хуурай навч
Ногоон т лээү
Шарласан цай
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
намрын, жил, нутагт, тал, ргэлжлэв, энэ,ү
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Цмац, роошо, синон, лурчау,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Гар сунгах .....................................
1/цээж бичиг Шар лууван
Шар лууван бол х нсний ногоонуудын дотор олон т рлийн витаминү ө агуулдгаараа онцлог. Ялангуяа “А” витамин болон саахар их тул х хдийн х нс, эмчилгээ сувилгаанд ашигладаг. Шар лууванг ржилүү ү ү шим сайтай х рс нд тарина. 20 хэмийн дулаанд 10 хоногт соёолонө ө ургадаг.
2/ гсийн эсрэг утгыг олж бичээрэй.ү
Ш н ........ жижиг .......... д рэн .......... олон ............ө ө үү
3/дараах гсийг з в холбоорой.ү ө
Хундан хүү
Хээр хонь
Авъяаслаг гүү
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
монголд, эрийн, гурван, наадам, болдог,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Срамба, срагчу, хлаун, мнагян,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Гар татах .....................................
1/цээж бичиг Чоно
М нх ногоон х вчийн тайгад заль мэх, хурц соёо хоёртоо эрдэжө ө амьдардаг нь х х чоно юм. Х х чоно салан баавгайгаас айдагө ө м ртл бас бараадаж явах дуртай. Тэгээд ч баавгайгаар олохыг ньө өө олуулж р овоохон хувь х ртдэг. Т гээр л барам баавгайнөө өө ү үү ү олсныг ц мийг нь х ртчихдэг удаа ч бий.ө ү
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
Сурагч ........ нээх .......... намхан .......... оочих ............
3/холбоо г болгон б тээ.ү ү
.......... айраг .......... багш .......... бороо ......... ааруул
4/ гсийг з в байрлуулан бич.ү ө
нэг шиг чалчаа Ү
Хаврын тэнгэр шиг зальтай
Хагархай хэнгэрэг з р дө үү
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Груав, дооло, нйаамн, авра,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/з йр гийг утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү ү
Х ний эрээн дотроо Могойн эрээн гаднааү
1/цээж бичиг Монгол шатар
Эрт дээр еэс улбаатай монгол шатраар эрч д т дийг й х хэд,ү үү ө ү үү эмэгтэйч д б гд л сонирхон тоглож ухаанаа сорьдог. Монголүү ү шатрын тоглолт олон улсын хэмжээнд одоо м рдд г д рмээс нэлээдө ө ү
в рм ц учраас оюун ухаан их шаарддаг юм. Монгол шатрын ноён,ө ө ө бэрс, тэрэг, тэмээ, морь, х зэрэг д рс н дэл болгон г н утгаүү ү үү ү санааг илэрхийлнэ.
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
ярих........ агнах .......... эрдэмтэн .......... найз ............
3/холбоо г болгон б тээ.ү ү
............. салхи, ................ мод, ........... цамц, .............бороо,
4/ гсийг з в байрлуулан бич.ү ө
Буруу ишилсэн с х шиг х нг мс гү ө ө ө
Долоо шархтсан чоно шиг их зантай
Дээг р толгойт хаширүү
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Хни лж, гдуас, уудваа, дрэ,ө
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Танилтай х н талын чинээ. Танилг й х н алгын чинээ.ү ү ү
1/цээж бичиг Хар с лт үү
Хар с лт нь зээрийн т р л юм. Хар с лтийн эрийг манхим, эмийгүү ө ө үү сартагчин, нялх т лийг янзага гэнэ. С лний з рийн хэдэн хар хялгасаарө үү ү үү нь хар с лт гэж нэрлэжээ. Хар с лт говь нутагт хэд хэдээр с рэглэнэ.үү үү ү Заримдаа ганц нэгээрээ ч явдаг. Намар, влийн улиралд уулын ам, х ндийнө ө аль с лтэй н м р газар бараадан с рэглэн бэлчинэ.ө ө ө ү
2/ гсийн эсрэг утгыг олж бичээрэй.ү
хойшоо........ з л н .......... орлого ............ унтах ............өө ө
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Хааяа ноход ............................ хуцна.
Х н болох ..................., х лэг болох .................ү ү
4/ гсийг з в байрлуулан бичээрэй.ү ө
Цахилгаан шарвалзах
Дуу цахих
Нохой цуурайтах
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
йагам, хуагр, шианм, ойхно,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Гар х рэх .....................................ү
1/цээж бичиг Долоон бурхан
Х хд дийг г вээний орой дээр гарч ирэхэд мн нь огт таньж мэдэхг йүү үү ү ө ө ү газар харагдав. Хэнд ч луужин байсанг й. Намрын х йтэн салхи сэнгэнэнэ.ү ү Гэтэл лэн ч л г р долоон бурхан анивчин, анивчин харагдана. Болорүү ө өө өө цагаа харав. Оройн 9 цаг болж байлаа. Тэгээд бид чинь гэртээ бараг х рээдү ирсэн байна ш дээ гэв.үү
2/ гсийн эсрэг утгыг олж бичээрэй.ү
Уйлах ........ зовлон .......... идэх .......... халуун ............
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
гл ний ..................... дулаанд б бодӨ өө үү
с хийн ........................ жаргалд б бодӨ ө үү
4/ гсийг з в байрлуулан бичээрэй.ү ө
З гий боловсрох ө
Тариа жингэнэх
Хонх д нгэнэхү
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
двээтр, ргуаалс, гцээц, раслна,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Гар гаргах .....................................
1/цээж Хамхуул
Манай орны ойт хээр, хээрийн болон говь ц лийн б сэд толгодынө ү бударгана хэмээх нэг з йлийн рг ст хамхуул байна. Бороо хурү ө ө ихтэй жил хамхуул сайн ургана. в л хаварт бог малд машӨ ө чанарлаг тэжээл болно.
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
Татах ........ гуниглах .......... хурдан .......... тэрг н ............үү
3/дараах гсийн ер нхий т гсг лийг олоорой.ү ө ө ө
Шат
Хат
Хур
Нур
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
хацар, жаргалтай, нэг, улаан, хатны,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
грхои, мр н, алйад, тгсиэн,өө
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/з йр гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү ү
Их м р н д лг н, Эрдэмт х н даруу.ө ө ө өө ү
1/цээж бичиг Халиу
Манай орны махан идэшт амьтдын дотроос з вх н халиу усандө ө амьдардаг. Усанд т ргэн сэлэхэд тохирсон урт гонзгой, шувтан,ү ээр л хэлбэртэй биетэй. Маш гоё нягт шиг , тачирхан, жигдүү үү сортой стэй. Эрийг бойр, эмийг эвий, зулзагыгбоор гэнэ.ү
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
Айлчин ........ б гд .......... нойрсох .......... харах ............ү
3/дараах гсийн ер нхий т гсг лийг олоорой.ү ө ө ө
Таа
Заа
Хаа
Туу
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
ургасан, нэг, зээргэнэ, талд, ногоон,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Хваар, вл, нзу, мрнаа,өө
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/з йр гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү ү
Эрхийг сурахаар. Бэрхийг сур.
1/цээж бичиг Хавч
Хавч толгой, цээж, хэвлий гэсэн гурван хэсгээс б тдэг. Хоёр урт, хоёрү богино сахалтай. Нийлмэл хоёр н д, цээжний хоёр талаар 5 хос х лү ө байрласан байдаг. Манай орны Онон гол, Буйр нуурт хавч элбэг. Хавч ямагт усанд амьдарч, жижиг шавж, хэж с н с н амьтдаарү ө ө ө хооллоно.
2/ гсийн эсрэг утгыг олж бичээрэй.ү
Урт ........ сайн .......... нимгэн .............. тарган............
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Хор
Тодор
Хом
Ноор
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
самнасан, цэвэрхэн, сээ, нэг, эхнэр,ү
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Рах, нгнооо, цнаааг, цхрээн,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/ нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/ хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Толгой эргэх .....................................
1/цээж бичиг Хавтгай
Хавтгай нь гэрийн тэмээтэй т стэй боловч жижиг товгор босооө б хтэй, х з , х л урт, гоолиг биетэй, тавхай жижгэвтэр, хошууө ү үү ө ш мб г р, уруул нимгэн. Зогдор вд гний хялгас шингэн. Цайварө ө ө ө ө з стэй, нарийн с лтэй. Хавтгай 350 кг орчим жинтэй. ү үү
2/ гсийн эсрэг утгыг олж бичээрэй.ү
Унах ........ чихэрлэг .......... алхах .......... ургах ............
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Суу
Хаа
Ав
С рө
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
тэнгэрийн, нэг, жавартай, улаан, хаяа,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
Драаг, цгээр, алгхач,туалсх,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/хэлц гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү
Н д алдах .....................................ү
1/цээж бичиг Хойлог
Хойлог нь тахианы баг, гургуулын омог ургамал, шавж идэшт шувуу юм. Манай Алтайн ууланд хойлог бий. Цайвар х рэвтэр толботой,ү ногоондуу шарга нг тэй. Хойлог их хурдан г йж, далавчаа барагө ө ү дэвэлг й ниснэ. Хойлог зун, намар уулын орой, тагийн б сэд гарч,ү ү цэцэг навч, хорхой шавжаар хооллоно. Хойлгийн мах ш л нь шархө эдгээх, цус т лж лэх, тамир тэнхээ оруулах йлчилгээтэй ажээ.ө үү ү
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
Ядрах ....... мэлмий .......... мн .......... тг н ............ө ө ө ө
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Манай орон ой ................... баян билээ.
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
багваахай, хатна, наранд, сарьсан,
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
зруаг, д хэх, зхлиара, эрх, үү ү
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/з йр гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү ү
Тэжээсэн бяруу . Тэрэг эвдэнэ
.
1/цээж бичиг Хорт ургамал
Манай орны хадлан бэлчээр, тариа ногооны газраар хоёр зуу орчим хортой ургамал ургадаг. Хортой вс идсэнээс болж мал хордож,ө хорогдох явдал байдаг. Хортой вс нд х н ч хордож болно. Голынө ө ү хар зуншил цэцэг хар лантанз зэрэг хорт ургамал байдаг.
2/ гсийн ойролцоо утгыг олж бичээрэй.ү
Шаазан ........ зочлох .......... хар.......... эрээн ............
3/орхисон гийг олж н х рэй.ү ө өө
Монгол х н адуундаа ................... байдаг.ү
4/ гсийг з в байрлуулан г лбэр зохиогоорой.ү ө ө үү
муут, яван, санаа, хатна.
5/з в г болгон бичээрэй.ө ү
логоомт, чнууди, нхцо, ваарат,
6/ сг дээс эвл лж хэн олон г б тээх вэ?ү үү үү ү ү
/ а, о, э, , м, л, б, р, д, т /ө
7/нэрлэсэн г ба йл х дл л заасан г тус б р 2-ийг бич.ү ү ө ө ү ү
8/з йр гийн утгыг тайлбарлан бичээрэй.ү ү
Шилсэн юм шилд гарах. Голсон юм голд орох.