ΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ

Το ψαράκι της γυάλας

ΑΝΑΛΥΣΗ

ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1 Γραμματολογικά Το διήγημα Το ψαράκι της γυάλας πρωτοδημοσιεύτηκε το 1971 μαζί με άλλα δύο διηγήματα Ένα κορίτσι και ο Γιάννης το θεριό μυρμήγκι στο συλλογικό τόμο Νέα Κείμενα 2 Αργότερα με δική του επιθυμία προσαρτήθηκαν (και τα τρία διηγήματα) στο τέλος της συλλογής Τυφεκιοφόρος του εχθρού Όλα τα κείμενα αυτού του πρώτου βιβλίου πεζογραφίας του Χάκκα τείνουν προς το παραδοσιακό διήγημα ndash μορφολογικά τουλάχιστον Ωστόσο παρατηρούμε σrsquo αυτά κάποια γνωρίσματα που θα εξελιχθούν στο επόμενο βιβλίο του laquoΟ μπιντέςraquo

2 Εξωκειμενικά στοιχεία Το διήγημα σχετίζεται στενά με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα τα μεταπολεμικά χρόνια ως το 1967 Τα κυριότερα περιστατικά και τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα αυτής της περιόδου είναι- Η Κατοχή και η Αντίσταση- Η μετακατοχική και κυρίως η μετεμφυλιακή τύχη όσων συμμετείχαν στην Αντίσταση και σε αριστερές οργανώσεις- Η εκβιομηχάνιση της χώρας και οι κοινωνικές και ηθικές της συνέπειες- Τα Ιουλιανά του 1965 δηλαδή οι αντισυνταγματικές ενέργειες των ανακτόρων να αποτρέψουν την άνοδο στην εξουσία των κεντροαριστερών δυνάμεων (Ένωση Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου) που προκάλεσαν μεγάλες διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία- Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών της Χούντας (21 Απριλίου rsquo67) Από τις πρώτες ενέργειές της ήταν οι συλλήψεις και εκτοπίσεις δημοκρατικών πολιτών

3 Ο τίτλος Δημιουργεί ακαθόριστες προσδοκίες στον αναγνώστη Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανάγνωσης παραμένει νοηματικά ανενεργός εφόσον δε φαίνεται πριν ολοκληρωθεί η ανάγνωση να σχετίζεται με τα δρώμενα Μια πρώτη σύνδεση του τίτλου με τα δρώμενα έχουμε στην πρώτη ενότητα laquoΉταν και το χρυσόψαρο στη γυάλαhellip βαρετήraquo όπου παρουσιάζεται η ενασχόληση του ήρωα με το ψαράκι στη γυάλα ως βαρετή διαδικασία Μόνο προς το τέλος της ανάγνωσης ο τίτλος αποκτά

νοηματική ενάργεια καθώς το ψαράκι της γυάλας από βαρετή ενασχόληση μετατρέπεται από τον ήρωα σε άλλοθι παραίτησης και αυτοεγκατάλειψης με συνέπεια την οριστική ρήξη με το αγωνιστικό του παρελθόν

4 Ενότητες Το διήγημα μπορούμε να το χωρίσουμε σε δύο ενότητες σύμφωνα και με το τυπογραφικό διάκενοΕνότητα 1η laquoΟ άνθρωπος με τη φρατζόλα υπομάληςhellip ο ίδιος με μια φρατζόλα στο χέριraquo Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται ο ήρωας και το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το πρωί της 21ης Απριλίου 1967 Συνοπτικά οι πληροφορίες που μας δίνονται είναι οι εξής Στην αρχή γίνεται σύγκριση της συμπεριφοράς του ήρωα στα δύο κρίσιμα πολιτικά γεγονότα τα Ιουλιανά (1965) και την εγκαθίδρυση (21 Απριλίου 1967) γεγονότα που βάρυναν στην πορεία της δημοκρατικής εξέλιξης της χώρας Το συμπέρασμα που προκύπτει από τη σύγκριση είναι η σαφής διαφοροποίηση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα υποχώρηση της αγωνιστικότητας υποταγή στο φόβο και συμμόρφωσή του προς τη συμπεριφορά όλου του κόσμου Ανάμεσα στην αφήγηση του τότε και του τώρα παρεμβάλλεται ένα πρώτο ndash και αρκετά εκτενές ndash σχόλιο του αφηγητή για την αξία των αντικειμένων χρηστική και ανταλλακτική Σrsquo αυτές προστίθεται και η παραλλακτική ndash ο νεολογισμός αυτός εκφράζει προφανώς ένα σατιρικό σχόλιο του συγγραφέα κατά της σύγχρονής του ελληνικής laquoεμπορευματικήςraquo κοινωνίας που δεν έχει ακόμα σταθεροποιήσει τις αξίες τηςΑκολουθεί μια αναλυτικότερη παρουσίαση της κατάστασης του ήρωα Ταξινομώντας τις πληροφορίες επισημαίνουμε Το παρελθόν του Η μισή ζωή του πέρασε σε θαλάμους φυλακής και σε τσαντίρια εξορίας (εξορία εμφυλίου και μετά) έπειτα από τόσες στερήσεις όταν βρέθηκε ξανά ελεύθερος μπλέχτηκε με κάτι οικόπεδα κέρδισε μερικά λεφτουδάκια κι αγόρασε αυτό το σπιτάκι όπου ζούσε μονάχος Έτρωγε με βουλιμία και είχε παχύνειΗ τωρινή του σχέση με το παρελθόν Το χάσμα με το παρελθόν ολοένα και βαθαίνει Ο ήρωάς μας είναι δεμένος γερά με τούτον τον κόσμο Πήγαινε βέβαια πότε ndashπότε στις συγκεντρώσεις παραγγελτικά φυσικά (κατά παραγγελία των συντρόφων του και όχι από δική του επιλογή) Μέσα από ένα δεύτερο σχόλιο του αφηγητή ndash αυτή τη φορά έμμεσο ndash και με τρόπο όπου η γλώσσα του αφηγητή συμφύρεται με αυτή του ήρωα (laquoΉταν ωραία νrsquo ακούς στους δίσκους hellip να παίρνει πάλι μπάλα τους δρόμουςraquo) ο ίδιος ο ήρωας παρουσιάζει εξωραϊσμένο το παρελθόν του μεταπλασμένο σε αναπολήσεις και laquoαισθητική απόλαυσηraquo Το παρόν του Εργένης πιτζάμες παντόφλες κάδρα πικάπ και δίσκοι σαλονάκι δανέζικο στρωματέξ ψυγείο βεράντα με φερ-φορζέ χρυσόψαρο στη γυάλα Ο κόσμος του μικροαστού και μάλιστα της δεκαετίας του rsquo60 Η ψυχική του διάθεση βαρεμάρα και κάποια εγκατάλειψηΜε λίγα λόγια ο ήρωας είναι ένας σχεδόν αλλοτριωμένος άνθρωπος

Ενότητα 2η laquoΈκανε ένα μεγάλο κύκλο hellip έμπαινε στην Καισαριανήraquo Ο αφηγητής παρακολουθεί τον ήρωα καθώς κινείται σε ένα μεγάλο κύκλο γύρω αλλά μακριά από το κέντρο μακριά από τα γεγονότα Η πρώτη σκηνή αυτής της ενότητας εκτυλίσσεται στους δρόμους (laquoΈκανε ένα μεγάλο κύκλο hellip τελικά τrsquo αποφάσισεraquo) Ο αφηγητής ξαναπιάνει τον ήρωα από το σημείο όπου τον είχε αφήσει στην αρχή του διηγήματος με τη φρατζόλα υπομάλης και τον παρακολουθεί στην έξοδό του από τη συνοικία του Βύρωνας Δάφνη Καλλιθέα ndash συνεχόμενες συνοικίες της Αθήνας έξω από το κέντρο της Παρακολουθώντας τις κινήσεις του ήρωα παρακολουθεί ταυτόχρονα και τους διαλογισμούς του Πάλι εδώ η γλώσσα του αφηγητή συμφύρεται με τη γλώσσα του ήρωα Ο περίπατος αποτελεί μια καλή άσκηση που προκαλεί αισιόδοξες σκέψεις για την τύχη του νέου καθεστώτος (laquoΜπα δεν κρατάει για πολύ αυτή η κατάσταση Όπου ναrsquo ναι θα πέσουνraquo) Στο σημείο αυτό έχουμε την ενδιάμεση παρεμβολή του αφηγητή (laquoΤώρα όποιος θα lsquoθελε hellip προπαρασκευή για τέτοιο ενδεχόμενοraquo) ο οποίος θα σχολιάσει την αοριστία και τα κενά των διαλογισμών του ήρωα που υπαγορεύονται από τη διάθεσή του να μείνει έξω από τον αγώνα Αυτή την αοριστία και ασυνέπεια την αντιλαμβάνεται και ο ίδιος αναζητεί όμως άλλοθι Η απόφαση να παραμείνει έξω από τα γεγονότα δεν έρχεται ανώδυνα Αισθάνεται κάποια πίκρα που την αποδίδει στα πολλά τσιγάρα Αυτό γίνεται αφορμή για την επόμενη κίνησηΗ επίσκεψη στης εξαδέλφης για καφέ αποτελεί τη δεύτερη σκηνή της ενότητας (laquo- Τι γίνεται hellip Για τα γήπεδα τίποτεraquo) Κυριαρχεί εδώ ο διάλογος Προστίθεται και δεύτερο πρόσωπο στην αφήγηση ο άντρας της εξαδέλφης που ακούγοντας τα εμβατήρια από το ραδιόφωνο σκέφτεται πως τα γεγονότα θα έχουν ως συνέπεια τη ματαίωση του ποδοσφαιρικού αγώνα της Κυριακής Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος μοναδική του αξία το γήπεδο Ο ήρωας συλλαμβάνει τον εαυτό του να βαδίζει στο ρυθμό του εμβατηρίου και να σιγομουρμουρίζει τα λόγια του ndash η δικτατορία αρχίζει να τον διαποτίζει του υποβάλλει τους ρυθμούς της Το ίδιο παρατηρεί και σrsquo έναν περαστικό φορτωμένο ψώνια που πηγαίνει σπίτι του νrsquo ασφαλιστεί αυτός και τrsquo αγαθά του Ακόμα ένας αλλοτριωμένος μέσα στις μικροαστικές του αξίες Αυτά τα δύο πρόσωπα ndash ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός ndash που σφηνώνονται στη διήγηση δείχνουν πως η αλλοτρίωση έχει πάρει έκταση Στην πραγματικότητα τα δύο αυτά πρόσωπα είναι παραπληρώματα του ήρωά μαςΗ συνάντηση αυτή στο δρόμο φέρνει νέους διαλογισμούς Αυτός ο άνθρωπος ο φορτωμένος ψώνια αποδέχεται τη νέα κατάσταση γιατί είναι δεμένος με τις μικροχαρές της ζωής γεγονός που κινητοποιεί τον ήρωά μας και τον κατευθύνει στην αναζήτηση ενός δεσμού με τη ζωή ενός προσχήματος είναι το ψαράκι της γυάλας που η ζωή του εξαρτάται από τη δική του φροντίδα Αυτό το πολύ ντελικάτο πρόσχημα νοηματοδοτεί πλέον και τον τίτλο του διηγήματος Έτσι το δίλημμα που πήγε προς στιγμήν να του φαρμακώσει τα χείλη και να δώσει μια δραματική διάσταση στην περίπτωσή του εύκολα ξεπεράστηκε

5 Ο αφηγητής

Στο διήγημα ο αφηγητής είναι ανώνυμο Υποθετικά τον ταυτίζουμε με το συγγραφέα Η αφήγηση γίνεται σε γrsquo πρόσωπο εκτός από τις κινήσεις ο αφηγητής παρακολουθεί τους διαλογισμούς του ήρωα φτάνει ως τα μύχια της ψυχής του Ενδιαφέρον παρουσιάζει η οπτική γωνία της αφήγησης Παρόλο που ο αφηγητής είναι αμέτοχος στη δράση (εξωτερικός) συμμετέχει κατά έναν τρόπο (θα λέγαμε συναισθηματικά) Αυτό αποκαλύπτεται στα σημεία που ο ίδιος παίρνει το λόγο για να σχολιάσει ndash εκτενώς ndash τα γεγονότα τις ενέργειες τις σκέψεις του ήρωά του Τέτοια σημεία είναια) laquoΣrsquo όλους τους ανθρώπους hellip ο νόμος της παραλλαγήςraquo Σατιρικό σχόλιο του αφηγητή για τη σύγχρονή του εμπορευματική κοινωνία Η σάτιρα προκύπτει από την ξαφνική μεταλλαγή του λόγου από περιγραφικό σε ndash επιτηδευμένα ndash θεωρητικό (κοινωνιολογικό) με την προσφυγή σε ανάλογη φρασεολογία και ορολογία Τέτοια σατιρική χροιά αποκτά και ο νεολογισμός παραλλακτική αξία με τον οποίο αποδίδεται η προηγούμενη περιγραφική φράση laquoγια καμουφλάζ στις κινήσεις τουraquoβ) laquoΉταν ωραία νrsquo ακούς hellip μπάλα στους δρόμουςraquo Εδώ το σχόλιο του αφηγητή αφορά στη ζωή του ήρωα και τη σχέση του με το παρελθόν Αυτή τη φορά διατυπώνεται με τρόπο έμμεσο μέσα από την προοπτική του ήρωα τούτο δηλώνει η χρήση του βrsquo ενικού προσώπου (εσωτερικός μονόλογος) αλλά και η ενσωμάτωση φράσεων του ήρωα laquoΕ πάει περάσανε όλα Δύσκολα χρόνια αλλά είχε μια ομορφιά αυτή η ιστορίαraquo Αυτό το δεύτερο σχόλιο όπου συμφύρεται η γλώσσα του σχολιαστή ndash αφηγητή με τη γλώσσα του ήρωα μεταφέροντας διαλογισμούς του (καθώς ο ήρωας προσπαθεί να εξωραΐσει το παρελθόν του) έχει πάλι ειρωνικό χαρακτήρα αλλά τώρα πιο λεπτό σε σχέση με το πρώτο Εδώ ο αφηγητής laquoκλείνει το μάτιraquo - όπως λένε ndash στον αναγνώστηγ) laquoΤώρα όποιος θα lsquoθελεhellip για τέτοιο ενδεχόμενοraquo Ο αφηγητής δε μπορεί να αφήσει ασχολίαστη την προηγούμενη φράση του ήρωα laquoΜπα δεν κρατάει για πολύ αυτή η κατάσταση Όπου να lsquoναι θα πέσουνraquo Θα lsquoλεγε κανείς πως ο αφηγητής διαλέγεται με τον ήρωά του τον κοντράρει και ndash για τρίτη φορά ndash τον ειρωνεύεται για τη σταδιακή απομάκρυνσή του από το ηρωικό παρελθόν και την ενεργό πολιτική δράση

6 Χώρος δράσης Στο διήγημα παρακολουθούμε την κυκλική πορεία του ήρωα πορεία γύρω από το κέντρο της Αθήνας με αφετηρία και τέρμα τη συνοικία όπου κατοικεί ο ήρωας Η πρώτη και μοναδική ένδειξη βρίσκεται στην τρίτη παράγραφο της πρώτης ενότητας (laquoΣτη συνοικία που έμενε από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψειςhellipraquo) Παρατηρούμε ότι η συνοικία όπως άλλωστε και ο ήρωας δεν κατονομάζεται Στη δεύτερη ενότητα ορίζεται ο κύκλος περιπλάνησης Βύρωνας Δάφνη Καλλιθέα Θα λέγαμε πως η κυκλική κίνηση του ήρωα γύρω από το κέντρο χωρίς τελικά να μπαίνει σrsquo αυτό αποκτά συμβολικό χαρακτήρα είναι το πρόβλημα του ήρωα το δίλημμά του και η αδυναμία του τελικά να κινηθεί προς το κέντρο (της πόλης των διαδηλώσεων των γεγονότων) Η πορεία του ήρωα ολοκληρώνεται το σούρουπο με τέρμα τη συνοικία του μόνο στο τέλος του

διηγήματος αναφέρεται το όνομά της (τελευταία λέξη) είναι η Καισαριανή Αυτή η κυκλική πορεία έξω από την Καισαριανή είναι στην ουσία μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήν

7 Χρόνος αφήγησης και δραματικός χρόνος Ι Αφηγηματικός χρόνος Η πορεία της αφήγησης δεν είναι ευθύγραμμη σε μεγάλη έκταση του διηγήματος (σχεδόν σε ολόκληρη την πρώτη ενότητα) καθώς ο αφηγητής παρακολουθεί τον ήρωά του στη διάρκεια μιας ημέρας περίπου διακόπτεται με αναδρομές στο παρελθόν και παρεμβολές ndash σχόλια του αφηγητή Στην πρώτη ενότητα η χρήση της αναδρομικής διήγησης είναι συχνότατη σύγκριση παρελθόντος (Ιούλιος rsquo65) ndash παρόντος (Απρίλιος rsquo67) αναφορά στο μακρινό (μισή ζωή σε θαλάμους φυλακής και τσαντίρια εξορίας) και κοντινό παρελθόν (τα τελευταία χρόνια είχε και αυτός την Καπούη τουhellip) σχέση παρελθόντος ndash παρόντος (και μόνο με το σπίτι δημιουργούσε γερό δέσιμο με τούτον τον κόσμο κι αγεφύρωτο χάσμα με το παρελθόν βέβαια δεν είχε εντελώς ξεκόψει με το παρελθόν όσο μπορούσε συνέχιζε πηγαίνοντας στις συγκεντρώσεις hellip δίνοντας τακτικά τη συνδρομή του κι ακούγοντας στο πικάπ δίσκουςhellip )Στη δεύτερη ενότητα η αφήγηση ομολοποιείται και επικεντρώνεται στο παρόν του ήρωα (στις κινήσεις του από το πρωί μέχρι το σούρουπο μιας ημέρας)

ΙΙ Ο δραματικός χρόνος περιλαμβάνει τα γεγονότα μιας ημέρας της 21ης Απριλίου του 1967 αποφράδας ημέρας για την Ελλάδα λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος Ότι πρόκειται γιrsquo αυτήν την ημέρα δε λέγεται ρητά αλλά προκύπτει από τα συμφραζόμενα (Απρίλης γενικός πανικός από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψεις εμβατήρια) Επίσης προσδιορίζεται η διάρκειά της από το πρωί (χαράματα φωτεινό πρωινό) μέχρι το σούρουπο (σουρουπώνοντας έμπαινε στην Καισαριανή)

8 Βασικός ήρωαςΙ Παρουσίαση Στο κείμενο δεν έχει όνομα Δηλώνεται με τους εξής τρόπους ο άνθρωπος με τη φρατζόλα υπομάλης ο δικός μας ο άνθρωπός μας αυτός (επαναληπτική αντωνυμία) με το γ΄ ενικό πρόσωπο του ρήματος (απουσία υποκειμένου είχε την Καπούη του δεν αποφάσιζε δεν είχε ξεκόψειhellip)Αυτή η αντωνυμία μπορεί να υποδηλώνει α) ότι ο ήρωας δεν ενδιαφέρει σαν ατομική περίπτωση αλλά σαν χαρακτηριστική αντιπροσωπευτική φιγούρα β) ότι βιώνει μια απόλυτη μοναξιά ή γ) ότι υπάρχει μια σχέση αφηγητή και ήρωα χωρίς την απόσταση που συνεπάγεται η αναφορά του ονόματος Εδώ αξίζει να παρατηρήσουμε ότι μετά τον ουδέτερο τρόπο στην αρχή του διηγήματος (ο άνθρωπος) γίνεται δικός μας και άνθρωπός

μας Τα κτητικά αυτά υποβάλλουν τουλάχιστο μια οικειότητα ίσως και κάτι περισσότερο μια συναισθηματική και ποιοτική σχέση και συμπάθεια ανάμεσα στον αφηγητή και ήρωα Πάντως με αυτές τις προσωνυμίες τα σχόλια που είδαμε να παρεμβάλλονται στην αφήγηση χρωματίζονται με ιδιότυπο τρόπο ή απαλύνονται Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι ο αφηγητής δε χαρίζεται στον ήρωά του τον σατιρίζει τον ειρωνεύεται τον σαρκάζει αλλά πάντα με μια συμπάθεια

ΙΙ Χαρακτηρισμός Ο ήρωας είναι ένας συμβιβασμένος άνθρωπος Ο συμβιβασμός αυτός γίνεται εμφανής από την αρχή κιόλας του διηγήματος όπως όλος ο κόσμος τρέχει κι αυτός στο φούρνο να αγοράσει φρατζόλα Η συμβιβαστική του στάση έχει εκδηλωθεί από τα προηγούμενα γεγονότα (Ιούλιος του rsquo65) όταν δηλαδή laquoσυμμετείχεraquo στις συγκεντρώσεις πάντα στrsquo άκρα κρατώντας για προκάλυμμα ένα καρπούζι Επομένως δεν πήγαινε για δράση αλλά για laquoθεώρηση με τελικό προορισμό το σπίτι του την ασφάλεια που του παρείχαν τα αγαθά του Αυτές οι ανέσεις του μικροαστού που απολαμβάνει είναι και η αιτία του συμβιβασμού του και της σταδιακής ρήξης με το αγωνιστικό παρελθόν του Βέβαια η εγκατάλειψη της αγωνιστικότητας δημιουργεί στον ήρωα συναισθήματα ανίας τα οποία απαλύνει είτε συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις προαγγελτικά όμως και με δική του προαίρεση είτε προστρέχοντας στις μνήμες της περασμένης ηρωικής ζωής οι οποίες προβάλλουν τώρα εξωραϊσμένες μέσα από την ασφάλεια του παρόντος Είναι τόσο βολεμένος στο παρόν που δυσανασχετεί με τα τωρινά γεγονότα που τον βγάζουν από την ησυχία τουΒέβαια οι δεσμοί με το παρελθόν δεν έχουν κοπεί εντελώς Ο ήρωας δε βιώνει ανώδυνα αυτή τη συμβιβαστική κατάσταση Έχει ηθικές αναστολές συναισθάνεται τις ευθύνες που έχει ως παλιός αγωνιστής και στέλεχος αμφιταλαντεύεται νιώθει ενοχές πίκραhellip Ένα κατάλοιπο του παλιού αγωνιστικού εαυτού του βλέπουμε στο σημείο που φεύγει προσπαθώντας να γλιτώσει το γρηγορότερο από της εξαδέλφης τον άντρα κι από τα άσματα του ραδιοφώνουΩστόσο το εμβατήριο που υπαγορεύει το ρυθμό στα βήματά του τον κάνει να αποκηρύξει τον παράταιρο βηματισμό του τον ξεχωριστό που ανήκει πια στα ηρωικά χρόνια του παρελθόντος Με το εμβατήριο αίρονται όλοι οι συνδυασμοί και οι αμφιταλαντεύσεις και παίρνεται η τελική απόφαση με την προσφυγή σrsquo ένα ταπεινό πρόσχημα (το ψαράκι της γυάλας) Ο συμβιβασμός του ήρωα γίνεται απόλυτος

9 Τα άλλα πρόσωπα Είναι ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός με τη τσάντα Το ήθος του πρώτου διαφαίνεται μέσα από το σύντομο διάλογο που έχει με τον ήρωά μας Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος με αποκλειστικό ενδιαφέρον το ποδόσφαιρο Η αξιολόγηση του πραξικοπήματος γίνεται με κριτήριο το laquoαπολεσθένraquo αγαθό το γήπεδο Ο δεύτερος διαγράφεται μέσα από την περιγραφή του βηματισμού του κατά το πρόσταγμα του εμβατηρίου Το

πραξικόπημα δεν απειλεί τη ζωή του δεν του στερεί το σπίτι του Και αυτός ο άνθρωπος ασφαλισμένος μέσα στrsquo αγαθά του (τσάντα φίσκα με τρόφιμα θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι ο μπατζανάκης μ΄ έτοιμο στρωμένο το τάβλι) είναι εντελώς αλλοτριωμένος Τα δύο πρόσωπα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με τον ήρωά μας Προσημαίνουν κατά κάποιο τρόπο τη δική του ndashαυτή τη φορά ολοκληρωτική ndash αλλοτρίωση και δείχνουν πως η διάβρωση από το καθεστώς της δικτατορίας έχει επέλθει σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού

10 Τελική αποτίμηση laquoΑν ανακεφαλαιώσουμε τη ζωή του ήρωά μας την εξέλιξη του παρατηρούμε μια συνεχή έκπτωση Αγώνας ndash φυλακίσεις ndash εξορίες ndash βόλεμα μέσα στα μικροαστικά αγαθά περιφερειακή συμμετοχή στα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα αυτοεγκατάλειψη υποταγή στο φόβο συνειδητοποίηση της αδυναμίας του υποταγή στη δικτατορία (με κάποιο ευτελές άλλοθι) ndash προσαρμογή σε μια κατάσταση εντελώς ξένη προς το βαθύτερο εαυτό του και τις αξίες του όπως εκφράστηκε στα νιάτα του Μrsquo άλλα λόγια η όλη πορεία του είναι πορεία προς την αλλοτρίωση όπου τον οδηγούν οι μικροαστικές συνθήκες και η παραίτησή του Και η πορεία του έξω από την Καισαριανή μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήνΤι σημαίνει για τον Χάκκα η Καισαριανή της δεκαετίας του 1960 (κι όχι πια της Κατοχής) Χρησιμοποιώντας τις μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα διαβάζουμε στο αφήγημα του ΤοιχογραφίαlaquohellipΚάποτε Καισαριανή ήσουν ένα αστέρι έλαμψες για μια στιγμή στο στερέωμα και χάθηκες για πάντα στο χάος της ΙστορίαςΤώρα γριά τσατσά τρως σάμαλι και τουλούμπα μασάς μπατιρόσπορους στα θερινά σινεμά και φτύνεις τα τσόφλια στο σβέρκο ευυπόληπτων καταστηματαρχών εμπορομανάβηδων χασάπηδων εργολάβων που θέλουν νrsquo απαλλαγούν από τη ντροπή σου Από τη μια μεριά συμφωνώ με το Δήμαρχο που θέλει νrsquo αλλάξει την ονομασία σου Τι δουλειά έχεις πια εσύ μrsquo αυτά τrsquo ανθρωπάκια το πνεύμα της ιδιοχτησίας και της αντιπαροχήςraquoΗ ιστορία λοιπόν του ήρωά μας είναι και ιστορία της συνοικίας του Λίγο ndash πολύ είναι και η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας Αυτήν αγωνίζεται να εκφράσει ο Μάριος Χάκκας στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαζί με τα αισθήματα ασφυξίας και εξέγερσης που του προκαλείhellipraquo[Χριστόφορος Μιλιώνης laquoΜάριος Χάκκας Το ψαράκι της γυάλαςraquo Με το Νήμα της Αριάδνης 1991 Σοκόλη σσ 134-135 (ελαφρώς διακευασμένο)]

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ενότητα 2η laquoΈκανε ένα μεγάλο κύκλο hellip έμπαινε στην Καισαριανήraquo Ο αφηγητής παρακολουθεί τον ήρωα καθώς κινείται σε ένα μεγάλο κύκλο γύρω αλλά μακριά από το κέντρο μακριά από τα γεγονότα Η πρώτη σκηνή αυτής της ενότητας εκτυλίσσεται στους δρόμους (laquoΈκανε ένα μεγάλο κύκλο hellip τελικά τrsquo αποφάσισεraquo) Ο αφηγητής ξαναπιάνει τον ήρωα από το σημείο όπου τον είχε αφήσει στην αρχή του διηγήματος με τη φρατζόλα υπομάλης και τον παρακολουθεί στην έξοδό του από τη συνοικία του Βύρωνας Δάφνη Καλλιθέα ndash συνεχόμενες συνοικίες της Αθήνας έξω από το κέντρο της Παρακολουθώντας τις κινήσεις του ήρωα παρακολουθεί ταυτόχρονα και τους διαλογισμούς του Πάλι εδώ η γλώσσα του αφηγητή συμφύρεται με τη γλώσσα του ήρωα Ο περίπατος αποτελεί μια καλή άσκηση που προκαλεί αισιόδοξες σκέψεις για την τύχη του νέου καθεστώτος (laquoΜπα δεν κρατάει για πολύ αυτή η κατάσταση Όπου ναrsquo ναι θα πέσουνraquo) Στο σημείο αυτό έχουμε την ενδιάμεση παρεμβολή του αφηγητή (laquoΤώρα όποιος θα lsquoθελε hellip προπαρασκευή για τέτοιο ενδεχόμενοraquo) ο οποίος θα σχολιάσει την αοριστία και τα κενά των διαλογισμών του ήρωα που υπαγορεύονται από τη διάθεσή του να μείνει έξω από τον αγώνα Αυτή την αοριστία και ασυνέπεια την αντιλαμβάνεται και ο ίδιος αναζητεί όμως άλλοθι Η απόφαση να παραμείνει έξω από τα γεγονότα δεν έρχεται ανώδυνα Αισθάνεται κάποια πίκρα που την αποδίδει στα πολλά τσιγάρα Αυτό γίνεται αφορμή για την επόμενη κίνησηΗ επίσκεψη στης εξαδέλφης για καφέ αποτελεί τη δεύτερη σκηνή της ενότητας (laquo- Τι γίνεται hellip Για τα γήπεδα τίποτεraquo) Κυριαρχεί εδώ ο διάλογος Προστίθεται και δεύτερο πρόσωπο στην αφήγηση ο άντρας της εξαδέλφης που ακούγοντας τα εμβατήρια από το ραδιόφωνο σκέφτεται πως τα γεγονότα θα έχουν ως συνέπεια τη ματαίωση του ποδοσφαιρικού αγώνα της Κυριακής Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος μοναδική του αξία το γήπεδο Ο ήρωας συλλαμβάνει τον εαυτό του να βαδίζει στο ρυθμό του εμβατηρίου και να σιγομουρμουρίζει τα λόγια του ndash η δικτατορία αρχίζει να τον διαποτίζει του υποβάλλει τους ρυθμούς της Το ίδιο παρατηρεί και σrsquo έναν περαστικό φορτωμένο ψώνια που πηγαίνει σπίτι του νrsquo ασφαλιστεί αυτός και τrsquo αγαθά του Ακόμα ένας αλλοτριωμένος μέσα στις μικροαστικές του αξίες Αυτά τα δύο πρόσωπα ndash ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός ndash που σφηνώνονται στη διήγηση δείχνουν πως η αλλοτρίωση έχει πάρει έκταση Στην πραγματικότητα τα δύο αυτά πρόσωπα είναι παραπληρώματα του ήρωά μαςΗ συνάντηση αυτή στο δρόμο φέρνει νέους διαλογισμούς Αυτός ο άνθρωπος ο φορτωμένος ψώνια αποδέχεται τη νέα κατάσταση γιατί είναι δεμένος με τις μικροχαρές της ζωής γεγονός που κινητοποιεί τον ήρωά μας και τον κατευθύνει στην αναζήτηση ενός δεσμού με τη ζωή ενός προσχήματος είναι το ψαράκι της γυάλας που η ζωή του εξαρτάται από τη δική του φροντίδα Αυτό το πολύ ντελικάτο πρόσχημα νοηματοδοτεί πλέον και τον τίτλο του διηγήματος Έτσι το δίλημμα που πήγε προς στιγμήν να του φαρμακώσει τα χείλη και να δώσει μια δραματική διάσταση στην περίπτωσή του εύκολα ξεπεράστηκε

5 Ο αφηγητής

Στο διήγημα ο αφηγητής είναι ανώνυμο Υποθετικά τον ταυτίζουμε με το συγγραφέα Η αφήγηση γίνεται σε γrsquo πρόσωπο εκτός από τις κινήσεις ο αφηγητής παρακολουθεί τους διαλογισμούς του ήρωα φτάνει ως τα μύχια της ψυχής του Ενδιαφέρον παρουσιάζει η οπτική γωνία της αφήγησης Παρόλο που ο αφηγητής είναι αμέτοχος στη δράση (εξωτερικός) συμμετέχει κατά έναν τρόπο (θα λέγαμε συναισθηματικά) Αυτό αποκαλύπτεται στα σημεία που ο ίδιος παίρνει το λόγο για να σχολιάσει ndash εκτενώς ndash τα γεγονότα τις ενέργειες τις σκέψεις του ήρωά του Τέτοια σημεία είναια) laquoΣrsquo όλους τους ανθρώπους hellip ο νόμος της παραλλαγήςraquo Σατιρικό σχόλιο του αφηγητή για τη σύγχρονή του εμπορευματική κοινωνία Η σάτιρα προκύπτει από την ξαφνική μεταλλαγή του λόγου από περιγραφικό σε ndash επιτηδευμένα ndash θεωρητικό (κοινωνιολογικό) με την προσφυγή σε ανάλογη φρασεολογία και ορολογία Τέτοια σατιρική χροιά αποκτά και ο νεολογισμός παραλλακτική αξία με τον οποίο αποδίδεται η προηγούμενη περιγραφική φράση laquoγια καμουφλάζ στις κινήσεις τουraquoβ) laquoΉταν ωραία νrsquo ακούς hellip μπάλα στους δρόμουςraquo Εδώ το σχόλιο του αφηγητή αφορά στη ζωή του ήρωα και τη σχέση του με το παρελθόν Αυτή τη φορά διατυπώνεται με τρόπο έμμεσο μέσα από την προοπτική του ήρωα τούτο δηλώνει η χρήση του βrsquo ενικού προσώπου (εσωτερικός μονόλογος) αλλά και η ενσωμάτωση φράσεων του ήρωα laquoΕ πάει περάσανε όλα Δύσκολα χρόνια αλλά είχε μια ομορφιά αυτή η ιστορίαraquo Αυτό το δεύτερο σχόλιο όπου συμφύρεται η γλώσσα του σχολιαστή ndash αφηγητή με τη γλώσσα του ήρωα μεταφέροντας διαλογισμούς του (καθώς ο ήρωας προσπαθεί να εξωραΐσει το παρελθόν του) έχει πάλι ειρωνικό χαρακτήρα αλλά τώρα πιο λεπτό σε σχέση με το πρώτο Εδώ ο αφηγητής laquoκλείνει το μάτιraquo - όπως λένε ndash στον αναγνώστηγ) laquoΤώρα όποιος θα lsquoθελεhellip για τέτοιο ενδεχόμενοraquo Ο αφηγητής δε μπορεί να αφήσει ασχολίαστη την προηγούμενη φράση του ήρωα laquoΜπα δεν κρατάει για πολύ αυτή η κατάσταση Όπου να lsquoναι θα πέσουνraquo Θα lsquoλεγε κανείς πως ο αφηγητής διαλέγεται με τον ήρωά του τον κοντράρει και ndash για τρίτη φορά ndash τον ειρωνεύεται για τη σταδιακή απομάκρυνσή του από το ηρωικό παρελθόν και την ενεργό πολιτική δράση

6 Χώρος δράσης Στο διήγημα παρακολουθούμε την κυκλική πορεία του ήρωα πορεία γύρω από το κέντρο της Αθήνας με αφετηρία και τέρμα τη συνοικία όπου κατοικεί ο ήρωας Η πρώτη και μοναδική ένδειξη βρίσκεται στην τρίτη παράγραφο της πρώτης ενότητας (laquoΣτη συνοικία που έμενε από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψειςhellipraquo) Παρατηρούμε ότι η συνοικία όπως άλλωστε και ο ήρωας δεν κατονομάζεται Στη δεύτερη ενότητα ορίζεται ο κύκλος περιπλάνησης Βύρωνας Δάφνη Καλλιθέα Θα λέγαμε πως η κυκλική κίνηση του ήρωα γύρω από το κέντρο χωρίς τελικά να μπαίνει σrsquo αυτό αποκτά συμβολικό χαρακτήρα είναι το πρόβλημα του ήρωα το δίλημμά του και η αδυναμία του τελικά να κινηθεί προς το κέντρο (της πόλης των διαδηλώσεων των γεγονότων) Η πορεία του ήρωα ολοκληρώνεται το σούρουπο με τέρμα τη συνοικία του μόνο στο τέλος του

διηγήματος αναφέρεται το όνομά της (τελευταία λέξη) είναι η Καισαριανή Αυτή η κυκλική πορεία έξω από την Καισαριανή είναι στην ουσία μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήν

7 Χρόνος αφήγησης και δραματικός χρόνος Ι Αφηγηματικός χρόνος Η πορεία της αφήγησης δεν είναι ευθύγραμμη σε μεγάλη έκταση του διηγήματος (σχεδόν σε ολόκληρη την πρώτη ενότητα) καθώς ο αφηγητής παρακολουθεί τον ήρωά του στη διάρκεια μιας ημέρας περίπου διακόπτεται με αναδρομές στο παρελθόν και παρεμβολές ndash σχόλια του αφηγητή Στην πρώτη ενότητα η χρήση της αναδρομικής διήγησης είναι συχνότατη σύγκριση παρελθόντος (Ιούλιος rsquo65) ndash παρόντος (Απρίλιος rsquo67) αναφορά στο μακρινό (μισή ζωή σε θαλάμους φυλακής και τσαντίρια εξορίας) και κοντινό παρελθόν (τα τελευταία χρόνια είχε και αυτός την Καπούη τουhellip) σχέση παρελθόντος ndash παρόντος (και μόνο με το σπίτι δημιουργούσε γερό δέσιμο με τούτον τον κόσμο κι αγεφύρωτο χάσμα με το παρελθόν βέβαια δεν είχε εντελώς ξεκόψει με το παρελθόν όσο μπορούσε συνέχιζε πηγαίνοντας στις συγκεντρώσεις hellip δίνοντας τακτικά τη συνδρομή του κι ακούγοντας στο πικάπ δίσκουςhellip )Στη δεύτερη ενότητα η αφήγηση ομολοποιείται και επικεντρώνεται στο παρόν του ήρωα (στις κινήσεις του από το πρωί μέχρι το σούρουπο μιας ημέρας)

ΙΙ Ο δραματικός χρόνος περιλαμβάνει τα γεγονότα μιας ημέρας της 21ης Απριλίου του 1967 αποφράδας ημέρας για την Ελλάδα λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος Ότι πρόκειται γιrsquo αυτήν την ημέρα δε λέγεται ρητά αλλά προκύπτει από τα συμφραζόμενα (Απρίλης γενικός πανικός από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψεις εμβατήρια) Επίσης προσδιορίζεται η διάρκειά της από το πρωί (χαράματα φωτεινό πρωινό) μέχρι το σούρουπο (σουρουπώνοντας έμπαινε στην Καισαριανή)

8 Βασικός ήρωαςΙ Παρουσίαση Στο κείμενο δεν έχει όνομα Δηλώνεται με τους εξής τρόπους ο άνθρωπος με τη φρατζόλα υπομάλης ο δικός μας ο άνθρωπός μας αυτός (επαναληπτική αντωνυμία) με το γ΄ ενικό πρόσωπο του ρήματος (απουσία υποκειμένου είχε την Καπούη του δεν αποφάσιζε δεν είχε ξεκόψειhellip)Αυτή η αντωνυμία μπορεί να υποδηλώνει α) ότι ο ήρωας δεν ενδιαφέρει σαν ατομική περίπτωση αλλά σαν χαρακτηριστική αντιπροσωπευτική φιγούρα β) ότι βιώνει μια απόλυτη μοναξιά ή γ) ότι υπάρχει μια σχέση αφηγητή και ήρωα χωρίς την απόσταση που συνεπάγεται η αναφορά του ονόματος Εδώ αξίζει να παρατηρήσουμε ότι μετά τον ουδέτερο τρόπο στην αρχή του διηγήματος (ο άνθρωπος) γίνεται δικός μας και άνθρωπός

μας Τα κτητικά αυτά υποβάλλουν τουλάχιστο μια οικειότητα ίσως και κάτι περισσότερο μια συναισθηματική και ποιοτική σχέση και συμπάθεια ανάμεσα στον αφηγητή και ήρωα Πάντως με αυτές τις προσωνυμίες τα σχόλια που είδαμε να παρεμβάλλονται στην αφήγηση χρωματίζονται με ιδιότυπο τρόπο ή απαλύνονται Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι ο αφηγητής δε χαρίζεται στον ήρωά του τον σατιρίζει τον ειρωνεύεται τον σαρκάζει αλλά πάντα με μια συμπάθεια

ΙΙ Χαρακτηρισμός Ο ήρωας είναι ένας συμβιβασμένος άνθρωπος Ο συμβιβασμός αυτός γίνεται εμφανής από την αρχή κιόλας του διηγήματος όπως όλος ο κόσμος τρέχει κι αυτός στο φούρνο να αγοράσει φρατζόλα Η συμβιβαστική του στάση έχει εκδηλωθεί από τα προηγούμενα γεγονότα (Ιούλιος του rsquo65) όταν δηλαδή laquoσυμμετείχεraquo στις συγκεντρώσεις πάντα στrsquo άκρα κρατώντας για προκάλυμμα ένα καρπούζι Επομένως δεν πήγαινε για δράση αλλά για laquoθεώρηση με τελικό προορισμό το σπίτι του την ασφάλεια που του παρείχαν τα αγαθά του Αυτές οι ανέσεις του μικροαστού που απολαμβάνει είναι και η αιτία του συμβιβασμού του και της σταδιακής ρήξης με το αγωνιστικό παρελθόν του Βέβαια η εγκατάλειψη της αγωνιστικότητας δημιουργεί στον ήρωα συναισθήματα ανίας τα οποία απαλύνει είτε συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις προαγγελτικά όμως και με δική του προαίρεση είτε προστρέχοντας στις μνήμες της περασμένης ηρωικής ζωής οι οποίες προβάλλουν τώρα εξωραϊσμένες μέσα από την ασφάλεια του παρόντος Είναι τόσο βολεμένος στο παρόν που δυσανασχετεί με τα τωρινά γεγονότα που τον βγάζουν από την ησυχία τουΒέβαια οι δεσμοί με το παρελθόν δεν έχουν κοπεί εντελώς Ο ήρωας δε βιώνει ανώδυνα αυτή τη συμβιβαστική κατάσταση Έχει ηθικές αναστολές συναισθάνεται τις ευθύνες που έχει ως παλιός αγωνιστής και στέλεχος αμφιταλαντεύεται νιώθει ενοχές πίκραhellip Ένα κατάλοιπο του παλιού αγωνιστικού εαυτού του βλέπουμε στο σημείο που φεύγει προσπαθώντας να γλιτώσει το γρηγορότερο από της εξαδέλφης τον άντρα κι από τα άσματα του ραδιοφώνουΩστόσο το εμβατήριο που υπαγορεύει το ρυθμό στα βήματά του τον κάνει να αποκηρύξει τον παράταιρο βηματισμό του τον ξεχωριστό που ανήκει πια στα ηρωικά χρόνια του παρελθόντος Με το εμβατήριο αίρονται όλοι οι συνδυασμοί και οι αμφιταλαντεύσεις και παίρνεται η τελική απόφαση με την προσφυγή σrsquo ένα ταπεινό πρόσχημα (το ψαράκι της γυάλας) Ο συμβιβασμός του ήρωα γίνεται απόλυτος

9 Τα άλλα πρόσωπα Είναι ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός με τη τσάντα Το ήθος του πρώτου διαφαίνεται μέσα από το σύντομο διάλογο που έχει με τον ήρωά μας Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος με αποκλειστικό ενδιαφέρον το ποδόσφαιρο Η αξιολόγηση του πραξικοπήματος γίνεται με κριτήριο το laquoαπολεσθένraquo αγαθό το γήπεδο Ο δεύτερος διαγράφεται μέσα από την περιγραφή του βηματισμού του κατά το πρόσταγμα του εμβατηρίου Το

πραξικόπημα δεν απειλεί τη ζωή του δεν του στερεί το σπίτι του Και αυτός ο άνθρωπος ασφαλισμένος μέσα στrsquo αγαθά του (τσάντα φίσκα με τρόφιμα θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι ο μπατζανάκης μ΄ έτοιμο στρωμένο το τάβλι) είναι εντελώς αλλοτριωμένος Τα δύο πρόσωπα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με τον ήρωά μας Προσημαίνουν κατά κάποιο τρόπο τη δική του ndashαυτή τη φορά ολοκληρωτική ndash αλλοτρίωση και δείχνουν πως η διάβρωση από το καθεστώς της δικτατορίας έχει επέλθει σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού

10 Τελική αποτίμηση laquoΑν ανακεφαλαιώσουμε τη ζωή του ήρωά μας την εξέλιξη του παρατηρούμε μια συνεχή έκπτωση Αγώνας ndash φυλακίσεις ndash εξορίες ndash βόλεμα μέσα στα μικροαστικά αγαθά περιφερειακή συμμετοχή στα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα αυτοεγκατάλειψη υποταγή στο φόβο συνειδητοποίηση της αδυναμίας του υποταγή στη δικτατορία (με κάποιο ευτελές άλλοθι) ndash προσαρμογή σε μια κατάσταση εντελώς ξένη προς το βαθύτερο εαυτό του και τις αξίες του όπως εκφράστηκε στα νιάτα του Μrsquo άλλα λόγια η όλη πορεία του είναι πορεία προς την αλλοτρίωση όπου τον οδηγούν οι μικροαστικές συνθήκες και η παραίτησή του Και η πορεία του έξω από την Καισαριανή μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήνΤι σημαίνει για τον Χάκκα η Καισαριανή της δεκαετίας του 1960 (κι όχι πια της Κατοχής) Χρησιμοποιώντας τις μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα διαβάζουμε στο αφήγημα του ΤοιχογραφίαlaquohellipΚάποτε Καισαριανή ήσουν ένα αστέρι έλαμψες για μια στιγμή στο στερέωμα και χάθηκες για πάντα στο χάος της ΙστορίαςΤώρα γριά τσατσά τρως σάμαλι και τουλούμπα μασάς μπατιρόσπορους στα θερινά σινεμά και φτύνεις τα τσόφλια στο σβέρκο ευυπόληπτων καταστηματαρχών εμπορομανάβηδων χασάπηδων εργολάβων που θέλουν νrsquo απαλλαγούν από τη ντροπή σου Από τη μια μεριά συμφωνώ με το Δήμαρχο που θέλει νrsquo αλλάξει την ονομασία σου Τι δουλειά έχεις πια εσύ μrsquo αυτά τrsquo ανθρωπάκια το πνεύμα της ιδιοχτησίας και της αντιπαροχήςraquoΗ ιστορία λοιπόν του ήρωά μας είναι και ιστορία της συνοικίας του Λίγο ndash πολύ είναι και η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας Αυτήν αγωνίζεται να εκφράσει ο Μάριος Χάκκας στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαζί με τα αισθήματα ασφυξίας και εξέγερσης που του προκαλείhellipraquo[Χριστόφορος Μιλιώνης laquoΜάριος Χάκκας Το ψαράκι της γυάλαςraquo Με το Νήμα της Αριάδνης 1991 Σοκόλη σσ 134-135 (ελαφρώς διακευασμένο)]

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Στο διήγημα ο αφηγητής είναι ανώνυμο Υποθετικά τον ταυτίζουμε με το συγγραφέα Η αφήγηση γίνεται σε γrsquo πρόσωπο εκτός από τις κινήσεις ο αφηγητής παρακολουθεί τους διαλογισμούς του ήρωα φτάνει ως τα μύχια της ψυχής του Ενδιαφέρον παρουσιάζει η οπτική γωνία της αφήγησης Παρόλο που ο αφηγητής είναι αμέτοχος στη δράση (εξωτερικός) συμμετέχει κατά έναν τρόπο (θα λέγαμε συναισθηματικά) Αυτό αποκαλύπτεται στα σημεία που ο ίδιος παίρνει το λόγο για να σχολιάσει ndash εκτενώς ndash τα γεγονότα τις ενέργειες τις σκέψεις του ήρωά του Τέτοια σημεία είναια) laquoΣrsquo όλους τους ανθρώπους hellip ο νόμος της παραλλαγήςraquo Σατιρικό σχόλιο του αφηγητή για τη σύγχρονή του εμπορευματική κοινωνία Η σάτιρα προκύπτει από την ξαφνική μεταλλαγή του λόγου από περιγραφικό σε ndash επιτηδευμένα ndash θεωρητικό (κοινωνιολογικό) με την προσφυγή σε ανάλογη φρασεολογία και ορολογία Τέτοια σατιρική χροιά αποκτά και ο νεολογισμός παραλλακτική αξία με τον οποίο αποδίδεται η προηγούμενη περιγραφική φράση laquoγια καμουφλάζ στις κινήσεις τουraquoβ) laquoΉταν ωραία νrsquo ακούς hellip μπάλα στους δρόμουςraquo Εδώ το σχόλιο του αφηγητή αφορά στη ζωή του ήρωα και τη σχέση του με το παρελθόν Αυτή τη φορά διατυπώνεται με τρόπο έμμεσο μέσα από την προοπτική του ήρωα τούτο δηλώνει η χρήση του βrsquo ενικού προσώπου (εσωτερικός μονόλογος) αλλά και η ενσωμάτωση φράσεων του ήρωα laquoΕ πάει περάσανε όλα Δύσκολα χρόνια αλλά είχε μια ομορφιά αυτή η ιστορίαraquo Αυτό το δεύτερο σχόλιο όπου συμφύρεται η γλώσσα του σχολιαστή ndash αφηγητή με τη γλώσσα του ήρωα μεταφέροντας διαλογισμούς του (καθώς ο ήρωας προσπαθεί να εξωραΐσει το παρελθόν του) έχει πάλι ειρωνικό χαρακτήρα αλλά τώρα πιο λεπτό σε σχέση με το πρώτο Εδώ ο αφηγητής laquoκλείνει το μάτιraquo - όπως λένε ndash στον αναγνώστηγ) laquoΤώρα όποιος θα lsquoθελεhellip για τέτοιο ενδεχόμενοraquo Ο αφηγητής δε μπορεί να αφήσει ασχολίαστη την προηγούμενη φράση του ήρωα laquoΜπα δεν κρατάει για πολύ αυτή η κατάσταση Όπου να lsquoναι θα πέσουνraquo Θα lsquoλεγε κανείς πως ο αφηγητής διαλέγεται με τον ήρωά του τον κοντράρει και ndash για τρίτη φορά ndash τον ειρωνεύεται για τη σταδιακή απομάκρυνσή του από το ηρωικό παρελθόν και την ενεργό πολιτική δράση

6 Χώρος δράσης Στο διήγημα παρακολουθούμε την κυκλική πορεία του ήρωα πορεία γύρω από το κέντρο της Αθήνας με αφετηρία και τέρμα τη συνοικία όπου κατοικεί ο ήρωας Η πρώτη και μοναδική ένδειξη βρίσκεται στην τρίτη παράγραφο της πρώτης ενότητας (laquoΣτη συνοικία που έμενε από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψειςhellipraquo) Παρατηρούμε ότι η συνοικία όπως άλλωστε και ο ήρωας δεν κατονομάζεται Στη δεύτερη ενότητα ορίζεται ο κύκλος περιπλάνησης Βύρωνας Δάφνη Καλλιθέα Θα λέγαμε πως η κυκλική κίνηση του ήρωα γύρω από το κέντρο χωρίς τελικά να μπαίνει σrsquo αυτό αποκτά συμβολικό χαρακτήρα είναι το πρόβλημα του ήρωα το δίλημμά του και η αδυναμία του τελικά να κινηθεί προς το κέντρο (της πόλης των διαδηλώσεων των γεγονότων) Η πορεία του ήρωα ολοκληρώνεται το σούρουπο με τέρμα τη συνοικία του μόνο στο τέλος του

διηγήματος αναφέρεται το όνομά της (τελευταία λέξη) είναι η Καισαριανή Αυτή η κυκλική πορεία έξω από την Καισαριανή είναι στην ουσία μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήν

7 Χρόνος αφήγησης και δραματικός χρόνος Ι Αφηγηματικός χρόνος Η πορεία της αφήγησης δεν είναι ευθύγραμμη σε μεγάλη έκταση του διηγήματος (σχεδόν σε ολόκληρη την πρώτη ενότητα) καθώς ο αφηγητής παρακολουθεί τον ήρωά του στη διάρκεια μιας ημέρας περίπου διακόπτεται με αναδρομές στο παρελθόν και παρεμβολές ndash σχόλια του αφηγητή Στην πρώτη ενότητα η χρήση της αναδρομικής διήγησης είναι συχνότατη σύγκριση παρελθόντος (Ιούλιος rsquo65) ndash παρόντος (Απρίλιος rsquo67) αναφορά στο μακρινό (μισή ζωή σε θαλάμους φυλακής και τσαντίρια εξορίας) και κοντινό παρελθόν (τα τελευταία χρόνια είχε και αυτός την Καπούη τουhellip) σχέση παρελθόντος ndash παρόντος (και μόνο με το σπίτι δημιουργούσε γερό δέσιμο με τούτον τον κόσμο κι αγεφύρωτο χάσμα με το παρελθόν βέβαια δεν είχε εντελώς ξεκόψει με το παρελθόν όσο μπορούσε συνέχιζε πηγαίνοντας στις συγκεντρώσεις hellip δίνοντας τακτικά τη συνδρομή του κι ακούγοντας στο πικάπ δίσκουςhellip )Στη δεύτερη ενότητα η αφήγηση ομολοποιείται και επικεντρώνεται στο παρόν του ήρωα (στις κινήσεις του από το πρωί μέχρι το σούρουπο μιας ημέρας)

ΙΙ Ο δραματικός χρόνος περιλαμβάνει τα γεγονότα μιας ημέρας της 21ης Απριλίου του 1967 αποφράδας ημέρας για την Ελλάδα λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος Ότι πρόκειται γιrsquo αυτήν την ημέρα δε λέγεται ρητά αλλά προκύπτει από τα συμφραζόμενα (Απρίλης γενικός πανικός από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψεις εμβατήρια) Επίσης προσδιορίζεται η διάρκειά της από το πρωί (χαράματα φωτεινό πρωινό) μέχρι το σούρουπο (σουρουπώνοντας έμπαινε στην Καισαριανή)

8 Βασικός ήρωαςΙ Παρουσίαση Στο κείμενο δεν έχει όνομα Δηλώνεται με τους εξής τρόπους ο άνθρωπος με τη φρατζόλα υπομάλης ο δικός μας ο άνθρωπός μας αυτός (επαναληπτική αντωνυμία) με το γ΄ ενικό πρόσωπο του ρήματος (απουσία υποκειμένου είχε την Καπούη του δεν αποφάσιζε δεν είχε ξεκόψειhellip)Αυτή η αντωνυμία μπορεί να υποδηλώνει α) ότι ο ήρωας δεν ενδιαφέρει σαν ατομική περίπτωση αλλά σαν χαρακτηριστική αντιπροσωπευτική φιγούρα β) ότι βιώνει μια απόλυτη μοναξιά ή γ) ότι υπάρχει μια σχέση αφηγητή και ήρωα χωρίς την απόσταση που συνεπάγεται η αναφορά του ονόματος Εδώ αξίζει να παρατηρήσουμε ότι μετά τον ουδέτερο τρόπο στην αρχή του διηγήματος (ο άνθρωπος) γίνεται δικός μας και άνθρωπός

μας Τα κτητικά αυτά υποβάλλουν τουλάχιστο μια οικειότητα ίσως και κάτι περισσότερο μια συναισθηματική και ποιοτική σχέση και συμπάθεια ανάμεσα στον αφηγητή και ήρωα Πάντως με αυτές τις προσωνυμίες τα σχόλια που είδαμε να παρεμβάλλονται στην αφήγηση χρωματίζονται με ιδιότυπο τρόπο ή απαλύνονται Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι ο αφηγητής δε χαρίζεται στον ήρωά του τον σατιρίζει τον ειρωνεύεται τον σαρκάζει αλλά πάντα με μια συμπάθεια

ΙΙ Χαρακτηρισμός Ο ήρωας είναι ένας συμβιβασμένος άνθρωπος Ο συμβιβασμός αυτός γίνεται εμφανής από την αρχή κιόλας του διηγήματος όπως όλος ο κόσμος τρέχει κι αυτός στο φούρνο να αγοράσει φρατζόλα Η συμβιβαστική του στάση έχει εκδηλωθεί από τα προηγούμενα γεγονότα (Ιούλιος του rsquo65) όταν δηλαδή laquoσυμμετείχεraquo στις συγκεντρώσεις πάντα στrsquo άκρα κρατώντας για προκάλυμμα ένα καρπούζι Επομένως δεν πήγαινε για δράση αλλά για laquoθεώρηση με τελικό προορισμό το σπίτι του την ασφάλεια που του παρείχαν τα αγαθά του Αυτές οι ανέσεις του μικροαστού που απολαμβάνει είναι και η αιτία του συμβιβασμού του και της σταδιακής ρήξης με το αγωνιστικό παρελθόν του Βέβαια η εγκατάλειψη της αγωνιστικότητας δημιουργεί στον ήρωα συναισθήματα ανίας τα οποία απαλύνει είτε συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις προαγγελτικά όμως και με δική του προαίρεση είτε προστρέχοντας στις μνήμες της περασμένης ηρωικής ζωής οι οποίες προβάλλουν τώρα εξωραϊσμένες μέσα από την ασφάλεια του παρόντος Είναι τόσο βολεμένος στο παρόν που δυσανασχετεί με τα τωρινά γεγονότα που τον βγάζουν από την ησυχία τουΒέβαια οι δεσμοί με το παρελθόν δεν έχουν κοπεί εντελώς Ο ήρωας δε βιώνει ανώδυνα αυτή τη συμβιβαστική κατάσταση Έχει ηθικές αναστολές συναισθάνεται τις ευθύνες που έχει ως παλιός αγωνιστής και στέλεχος αμφιταλαντεύεται νιώθει ενοχές πίκραhellip Ένα κατάλοιπο του παλιού αγωνιστικού εαυτού του βλέπουμε στο σημείο που φεύγει προσπαθώντας να γλιτώσει το γρηγορότερο από της εξαδέλφης τον άντρα κι από τα άσματα του ραδιοφώνουΩστόσο το εμβατήριο που υπαγορεύει το ρυθμό στα βήματά του τον κάνει να αποκηρύξει τον παράταιρο βηματισμό του τον ξεχωριστό που ανήκει πια στα ηρωικά χρόνια του παρελθόντος Με το εμβατήριο αίρονται όλοι οι συνδυασμοί και οι αμφιταλαντεύσεις και παίρνεται η τελική απόφαση με την προσφυγή σrsquo ένα ταπεινό πρόσχημα (το ψαράκι της γυάλας) Ο συμβιβασμός του ήρωα γίνεται απόλυτος

9 Τα άλλα πρόσωπα Είναι ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός με τη τσάντα Το ήθος του πρώτου διαφαίνεται μέσα από το σύντομο διάλογο που έχει με τον ήρωά μας Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος με αποκλειστικό ενδιαφέρον το ποδόσφαιρο Η αξιολόγηση του πραξικοπήματος γίνεται με κριτήριο το laquoαπολεσθένraquo αγαθό το γήπεδο Ο δεύτερος διαγράφεται μέσα από την περιγραφή του βηματισμού του κατά το πρόσταγμα του εμβατηρίου Το

πραξικόπημα δεν απειλεί τη ζωή του δεν του στερεί το σπίτι του Και αυτός ο άνθρωπος ασφαλισμένος μέσα στrsquo αγαθά του (τσάντα φίσκα με τρόφιμα θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι ο μπατζανάκης μ΄ έτοιμο στρωμένο το τάβλι) είναι εντελώς αλλοτριωμένος Τα δύο πρόσωπα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με τον ήρωά μας Προσημαίνουν κατά κάποιο τρόπο τη δική του ndashαυτή τη φορά ολοκληρωτική ndash αλλοτρίωση και δείχνουν πως η διάβρωση από το καθεστώς της δικτατορίας έχει επέλθει σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού

10 Τελική αποτίμηση laquoΑν ανακεφαλαιώσουμε τη ζωή του ήρωά μας την εξέλιξη του παρατηρούμε μια συνεχή έκπτωση Αγώνας ndash φυλακίσεις ndash εξορίες ndash βόλεμα μέσα στα μικροαστικά αγαθά περιφερειακή συμμετοχή στα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα αυτοεγκατάλειψη υποταγή στο φόβο συνειδητοποίηση της αδυναμίας του υποταγή στη δικτατορία (με κάποιο ευτελές άλλοθι) ndash προσαρμογή σε μια κατάσταση εντελώς ξένη προς το βαθύτερο εαυτό του και τις αξίες του όπως εκφράστηκε στα νιάτα του Μrsquo άλλα λόγια η όλη πορεία του είναι πορεία προς την αλλοτρίωση όπου τον οδηγούν οι μικροαστικές συνθήκες και η παραίτησή του Και η πορεία του έξω από την Καισαριανή μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήνΤι σημαίνει για τον Χάκκα η Καισαριανή της δεκαετίας του 1960 (κι όχι πια της Κατοχής) Χρησιμοποιώντας τις μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα διαβάζουμε στο αφήγημα του ΤοιχογραφίαlaquohellipΚάποτε Καισαριανή ήσουν ένα αστέρι έλαμψες για μια στιγμή στο στερέωμα και χάθηκες για πάντα στο χάος της ΙστορίαςΤώρα γριά τσατσά τρως σάμαλι και τουλούμπα μασάς μπατιρόσπορους στα θερινά σινεμά και φτύνεις τα τσόφλια στο σβέρκο ευυπόληπτων καταστηματαρχών εμπορομανάβηδων χασάπηδων εργολάβων που θέλουν νrsquo απαλλαγούν από τη ντροπή σου Από τη μια μεριά συμφωνώ με το Δήμαρχο που θέλει νrsquo αλλάξει την ονομασία σου Τι δουλειά έχεις πια εσύ μrsquo αυτά τrsquo ανθρωπάκια το πνεύμα της ιδιοχτησίας και της αντιπαροχήςraquoΗ ιστορία λοιπόν του ήρωά μας είναι και ιστορία της συνοικίας του Λίγο ndash πολύ είναι και η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας Αυτήν αγωνίζεται να εκφράσει ο Μάριος Χάκκας στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαζί με τα αισθήματα ασφυξίας και εξέγερσης που του προκαλείhellipraquo[Χριστόφορος Μιλιώνης laquoΜάριος Χάκκας Το ψαράκι της γυάλαςraquo Με το Νήμα της Αριάδνης 1991 Σοκόλη σσ 134-135 (ελαφρώς διακευασμένο)]

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

διηγήματος αναφέρεται το όνομά της (τελευταία λέξη) είναι η Καισαριανή Αυτή η κυκλική πορεία έξω από την Καισαριανή είναι στην ουσία μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήν

7 Χρόνος αφήγησης και δραματικός χρόνος Ι Αφηγηματικός χρόνος Η πορεία της αφήγησης δεν είναι ευθύγραμμη σε μεγάλη έκταση του διηγήματος (σχεδόν σε ολόκληρη την πρώτη ενότητα) καθώς ο αφηγητής παρακολουθεί τον ήρωά του στη διάρκεια μιας ημέρας περίπου διακόπτεται με αναδρομές στο παρελθόν και παρεμβολές ndash σχόλια του αφηγητή Στην πρώτη ενότητα η χρήση της αναδρομικής διήγησης είναι συχνότατη σύγκριση παρελθόντος (Ιούλιος rsquo65) ndash παρόντος (Απρίλιος rsquo67) αναφορά στο μακρινό (μισή ζωή σε θαλάμους φυλακής και τσαντίρια εξορίας) και κοντινό παρελθόν (τα τελευταία χρόνια είχε και αυτός την Καπούη τουhellip) σχέση παρελθόντος ndash παρόντος (και μόνο με το σπίτι δημιουργούσε γερό δέσιμο με τούτον τον κόσμο κι αγεφύρωτο χάσμα με το παρελθόν βέβαια δεν είχε εντελώς ξεκόψει με το παρελθόν όσο μπορούσε συνέχιζε πηγαίνοντας στις συγκεντρώσεις hellip δίνοντας τακτικά τη συνδρομή του κι ακούγοντας στο πικάπ δίσκουςhellip )Στη δεύτερη ενότητα η αφήγηση ομολοποιείται και επικεντρώνεται στο παρόν του ήρωα (στις κινήσεις του από το πρωί μέχρι το σούρουπο μιας ημέρας)

ΙΙ Ο δραματικός χρόνος περιλαμβάνει τα γεγονότα μιας ημέρας της 21ης Απριλίου του 1967 αποφράδας ημέρας για την Ελλάδα λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος Ότι πρόκειται γιrsquo αυτήν την ημέρα δε λέγεται ρητά αλλά προκύπτει από τα συμφραζόμενα (Απρίλης γενικός πανικός από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψεις εμβατήρια) Επίσης προσδιορίζεται η διάρκειά της από το πρωί (χαράματα φωτεινό πρωινό) μέχρι το σούρουπο (σουρουπώνοντας έμπαινε στην Καισαριανή)

8 Βασικός ήρωαςΙ Παρουσίαση Στο κείμενο δεν έχει όνομα Δηλώνεται με τους εξής τρόπους ο άνθρωπος με τη φρατζόλα υπομάλης ο δικός μας ο άνθρωπός μας αυτός (επαναληπτική αντωνυμία) με το γ΄ ενικό πρόσωπο του ρήματος (απουσία υποκειμένου είχε την Καπούη του δεν αποφάσιζε δεν είχε ξεκόψειhellip)Αυτή η αντωνυμία μπορεί να υποδηλώνει α) ότι ο ήρωας δεν ενδιαφέρει σαν ατομική περίπτωση αλλά σαν χαρακτηριστική αντιπροσωπευτική φιγούρα β) ότι βιώνει μια απόλυτη μοναξιά ή γ) ότι υπάρχει μια σχέση αφηγητή και ήρωα χωρίς την απόσταση που συνεπάγεται η αναφορά του ονόματος Εδώ αξίζει να παρατηρήσουμε ότι μετά τον ουδέτερο τρόπο στην αρχή του διηγήματος (ο άνθρωπος) γίνεται δικός μας και άνθρωπός

μας Τα κτητικά αυτά υποβάλλουν τουλάχιστο μια οικειότητα ίσως και κάτι περισσότερο μια συναισθηματική και ποιοτική σχέση και συμπάθεια ανάμεσα στον αφηγητή και ήρωα Πάντως με αυτές τις προσωνυμίες τα σχόλια που είδαμε να παρεμβάλλονται στην αφήγηση χρωματίζονται με ιδιότυπο τρόπο ή απαλύνονται Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι ο αφηγητής δε χαρίζεται στον ήρωά του τον σατιρίζει τον ειρωνεύεται τον σαρκάζει αλλά πάντα με μια συμπάθεια

ΙΙ Χαρακτηρισμός Ο ήρωας είναι ένας συμβιβασμένος άνθρωπος Ο συμβιβασμός αυτός γίνεται εμφανής από την αρχή κιόλας του διηγήματος όπως όλος ο κόσμος τρέχει κι αυτός στο φούρνο να αγοράσει φρατζόλα Η συμβιβαστική του στάση έχει εκδηλωθεί από τα προηγούμενα γεγονότα (Ιούλιος του rsquo65) όταν δηλαδή laquoσυμμετείχεraquo στις συγκεντρώσεις πάντα στrsquo άκρα κρατώντας για προκάλυμμα ένα καρπούζι Επομένως δεν πήγαινε για δράση αλλά για laquoθεώρηση με τελικό προορισμό το σπίτι του την ασφάλεια που του παρείχαν τα αγαθά του Αυτές οι ανέσεις του μικροαστού που απολαμβάνει είναι και η αιτία του συμβιβασμού του και της σταδιακής ρήξης με το αγωνιστικό παρελθόν του Βέβαια η εγκατάλειψη της αγωνιστικότητας δημιουργεί στον ήρωα συναισθήματα ανίας τα οποία απαλύνει είτε συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις προαγγελτικά όμως και με δική του προαίρεση είτε προστρέχοντας στις μνήμες της περασμένης ηρωικής ζωής οι οποίες προβάλλουν τώρα εξωραϊσμένες μέσα από την ασφάλεια του παρόντος Είναι τόσο βολεμένος στο παρόν που δυσανασχετεί με τα τωρινά γεγονότα που τον βγάζουν από την ησυχία τουΒέβαια οι δεσμοί με το παρελθόν δεν έχουν κοπεί εντελώς Ο ήρωας δε βιώνει ανώδυνα αυτή τη συμβιβαστική κατάσταση Έχει ηθικές αναστολές συναισθάνεται τις ευθύνες που έχει ως παλιός αγωνιστής και στέλεχος αμφιταλαντεύεται νιώθει ενοχές πίκραhellip Ένα κατάλοιπο του παλιού αγωνιστικού εαυτού του βλέπουμε στο σημείο που φεύγει προσπαθώντας να γλιτώσει το γρηγορότερο από της εξαδέλφης τον άντρα κι από τα άσματα του ραδιοφώνουΩστόσο το εμβατήριο που υπαγορεύει το ρυθμό στα βήματά του τον κάνει να αποκηρύξει τον παράταιρο βηματισμό του τον ξεχωριστό που ανήκει πια στα ηρωικά χρόνια του παρελθόντος Με το εμβατήριο αίρονται όλοι οι συνδυασμοί και οι αμφιταλαντεύσεις και παίρνεται η τελική απόφαση με την προσφυγή σrsquo ένα ταπεινό πρόσχημα (το ψαράκι της γυάλας) Ο συμβιβασμός του ήρωα γίνεται απόλυτος

9 Τα άλλα πρόσωπα Είναι ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός με τη τσάντα Το ήθος του πρώτου διαφαίνεται μέσα από το σύντομο διάλογο που έχει με τον ήρωά μας Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος με αποκλειστικό ενδιαφέρον το ποδόσφαιρο Η αξιολόγηση του πραξικοπήματος γίνεται με κριτήριο το laquoαπολεσθένraquo αγαθό το γήπεδο Ο δεύτερος διαγράφεται μέσα από την περιγραφή του βηματισμού του κατά το πρόσταγμα του εμβατηρίου Το

πραξικόπημα δεν απειλεί τη ζωή του δεν του στερεί το σπίτι του Και αυτός ο άνθρωπος ασφαλισμένος μέσα στrsquo αγαθά του (τσάντα φίσκα με τρόφιμα θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι ο μπατζανάκης μ΄ έτοιμο στρωμένο το τάβλι) είναι εντελώς αλλοτριωμένος Τα δύο πρόσωπα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με τον ήρωά μας Προσημαίνουν κατά κάποιο τρόπο τη δική του ndashαυτή τη φορά ολοκληρωτική ndash αλλοτρίωση και δείχνουν πως η διάβρωση από το καθεστώς της δικτατορίας έχει επέλθει σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού

10 Τελική αποτίμηση laquoΑν ανακεφαλαιώσουμε τη ζωή του ήρωά μας την εξέλιξη του παρατηρούμε μια συνεχή έκπτωση Αγώνας ndash φυλακίσεις ndash εξορίες ndash βόλεμα μέσα στα μικροαστικά αγαθά περιφερειακή συμμετοχή στα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα αυτοεγκατάλειψη υποταγή στο φόβο συνειδητοποίηση της αδυναμίας του υποταγή στη δικτατορία (με κάποιο ευτελές άλλοθι) ndash προσαρμογή σε μια κατάσταση εντελώς ξένη προς το βαθύτερο εαυτό του και τις αξίες του όπως εκφράστηκε στα νιάτα του Μrsquo άλλα λόγια η όλη πορεία του είναι πορεία προς την αλλοτρίωση όπου τον οδηγούν οι μικροαστικές συνθήκες και η παραίτησή του Και η πορεία του έξω από την Καισαριανή μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήνΤι σημαίνει για τον Χάκκα η Καισαριανή της δεκαετίας του 1960 (κι όχι πια της Κατοχής) Χρησιμοποιώντας τις μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα διαβάζουμε στο αφήγημα του ΤοιχογραφίαlaquohellipΚάποτε Καισαριανή ήσουν ένα αστέρι έλαμψες για μια στιγμή στο στερέωμα και χάθηκες για πάντα στο χάος της ΙστορίαςΤώρα γριά τσατσά τρως σάμαλι και τουλούμπα μασάς μπατιρόσπορους στα θερινά σινεμά και φτύνεις τα τσόφλια στο σβέρκο ευυπόληπτων καταστηματαρχών εμπορομανάβηδων χασάπηδων εργολάβων που θέλουν νrsquo απαλλαγούν από τη ντροπή σου Από τη μια μεριά συμφωνώ με το Δήμαρχο που θέλει νrsquo αλλάξει την ονομασία σου Τι δουλειά έχεις πια εσύ μrsquo αυτά τrsquo ανθρωπάκια το πνεύμα της ιδιοχτησίας και της αντιπαροχήςraquoΗ ιστορία λοιπόν του ήρωά μας είναι και ιστορία της συνοικίας του Λίγο ndash πολύ είναι και η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας Αυτήν αγωνίζεται να εκφράσει ο Μάριος Χάκκας στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαζί με τα αισθήματα ασφυξίας και εξέγερσης που του προκαλείhellipraquo[Χριστόφορος Μιλιώνης laquoΜάριος Χάκκας Το ψαράκι της γυάλαςraquo Με το Νήμα της Αριάδνης 1991 Σοκόλη σσ 134-135 (ελαφρώς διακευασμένο)]

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

μας Τα κτητικά αυτά υποβάλλουν τουλάχιστο μια οικειότητα ίσως και κάτι περισσότερο μια συναισθηματική και ποιοτική σχέση και συμπάθεια ανάμεσα στον αφηγητή και ήρωα Πάντως με αυτές τις προσωνυμίες τα σχόλια που είδαμε να παρεμβάλλονται στην αφήγηση χρωματίζονται με ιδιότυπο τρόπο ή απαλύνονται Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι ο αφηγητής δε χαρίζεται στον ήρωά του τον σατιρίζει τον ειρωνεύεται τον σαρκάζει αλλά πάντα με μια συμπάθεια

ΙΙ Χαρακτηρισμός Ο ήρωας είναι ένας συμβιβασμένος άνθρωπος Ο συμβιβασμός αυτός γίνεται εμφανής από την αρχή κιόλας του διηγήματος όπως όλος ο κόσμος τρέχει κι αυτός στο φούρνο να αγοράσει φρατζόλα Η συμβιβαστική του στάση έχει εκδηλωθεί από τα προηγούμενα γεγονότα (Ιούλιος του rsquo65) όταν δηλαδή laquoσυμμετείχεraquo στις συγκεντρώσεις πάντα στrsquo άκρα κρατώντας για προκάλυμμα ένα καρπούζι Επομένως δεν πήγαινε για δράση αλλά για laquoθεώρηση με τελικό προορισμό το σπίτι του την ασφάλεια που του παρείχαν τα αγαθά του Αυτές οι ανέσεις του μικροαστού που απολαμβάνει είναι και η αιτία του συμβιβασμού του και της σταδιακής ρήξης με το αγωνιστικό παρελθόν του Βέβαια η εγκατάλειψη της αγωνιστικότητας δημιουργεί στον ήρωα συναισθήματα ανίας τα οποία απαλύνει είτε συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις προαγγελτικά όμως και με δική του προαίρεση είτε προστρέχοντας στις μνήμες της περασμένης ηρωικής ζωής οι οποίες προβάλλουν τώρα εξωραϊσμένες μέσα από την ασφάλεια του παρόντος Είναι τόσο βολεμένος στο παρόν που δυσανασχετεί με τα τωρινά γεγονότα που τον βγάζουν από την ησυχία τουΒέβαια οι δεσμοί με το παρελθόν δεν έχουν κοπεί εντελώς Ο ήρωας δε βιώνει ανώδυνα αυτή τη συμβιβαστική κατάσταση Έχει ηθικές αναστολές συναισθάνεται τις ευθύνες που έχει ως παλιός αγωνιστής και στέλεχος αμφιταλαντεύεται νιώθει ενοχές πίκραhellip Ένα κατάλοιπο του παλιού αγωνιστικού εαυτού του βλέπουμε στο σημείο που φεύγει προσπαθώντας να γλιτώσει το γρηγορότερο από της εξαδέλφης τον άντρα κι από τα άσματα του ραδιοφώνουΩστόσο το εμβατήριο που υπαγορεύει το ρυθμό στα βήματά του τον κάνει να αποκηρύξει τον παράταιρο βηματισμό του τον ξεχωριστό που ανήκει πια στα ηρωικά χρόνια του παρελθόντος Με το εμβατήριο αίρονται όλοι οι συνδυασμοί και οι αμφιταλαντεύσεις και παίρνεται η τελική απόφαση με την προσφυγή σrsquo ένα ταπεινό πρόσχημα (το ψαράκι της γυάλας) Ο συμβιβασμός του ήρωα γίνεται απόλυτος

9 Τα άλλα πρόσωπα Είναι ο άντρας της εξαδέλφης και ο περαστικός με τη τσάντα Το ήθος του πρώτου διαφαίνεται μέσα από το σύντομο διάλογο που έχει με τον ήρωά μας Άνθρωπος εντελώς αλλοτριωμένος με αποκλειστικό ενδιαφέρον το ποδόσφαιρο Η αξιολόγηση του πραξικοπήματος γίνεται με κριτήριο το laquoαπολεσθένraquo αγαθό το γήπεδο Ο δεύτερος διαγράφεται μέσα από την περιγραφή του βηματισμού του κατά το πρόσταγμα του εμβατηρίου Το

πραξικόπημα δεν απειλεί τη ζωή του δεν του στερεί το σπίτι του Και αυτός ο άνθρωπος ασφαλισμένος μέσα στrsquo αγαθά του (τσάντα φίσκα με τρόφιμα θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι ο μπατζανάκης μ΄ έτοιμο στρωμένο το τάβλι) είναι εντελώς αλλοτριωμένος Τα δύο πρόσωπα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με τον ήρωά μας Προσημαίνουν κατά κάποιο τρόπο τη δική του ndashαυτή τη φορά ολοκληρωτική ndash αλλοτρίωση και δείχνουν πως η διάβρωση από το καθεστώς της δικτατορίας έχει επέλθει σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού

10 Τελική αποτίμηση laquoΑν ανακεφαλαιώσουμε τη ζωή του ήρωά μας την εξέλιξη του παρατηρούμε μια συνεχή έκπτωση Αγώνας ndash φυλακίσεις ndash εξορίες ndash βόλεμα μέσα στα μικροαστικά αγαθά περιφερειακή συμμετοχή στα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα αυτοεγκατάλειψη υποταγή στο φόβο συνειδητοποίηση της αδυναμίας του υποταγή στη δικτατορία (με κάποιο ευτελές άλλοθι) ndash προσαρμογή σε μια κατάσταση εντελώς ξένη προς το βαθύτερο εαυτό του και τις αξίες του όπως εκφράστηκε στα νιάτα του Μrsquo άλλα λόγια η όλη πορεία του είναι πορεία προς την αλλοτρίωση όπου τον οδηγούν οι μικροαστικές συνθήκες και η παραίτησή του Και η πορεία του έξω από την Καισαριανή μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήνΤι σημαίνει για τον Χάκκα η Καισαριανή της δεκαετίας του 1960 (κι όχι πια της Κατοχής) Χρησιμοποιώντας τις μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα διαβάζουμε στο αφήγημα του ΤοιχογραφίαlaquohellipΚάποτε Καισαριανή ήσουν ένα αστέρι έλαμψες για μια στιγμή στο στερέωμα και χάθηκες για πάντα στο χάος της ΙστορίαςΤώρα γριά τσατσά τρως σάμαλι και τουλούμπα μασάς μπατιρόσπορους στα θερινά σινεμά και φτύνεις τα τσόφλια στο σβέρκο ευυπόληπτων καταστηματαρχών εμπορομανάβηδων χασάπηδων εργολάβων που θέλουν νrsquo απαλλαγούν από τη ντροπή σου Από τη μια μεριά συμφωνώ με το Δήμαρχο που θέλει νrsquo αλλάξει την ονομασία σου Τι δουλειά έχεις πια εσύ μrsquo αυτά τrsquo ανθρωπάκια το πνεύμα της ιδιοχτησίας και της αντιπαροχήςraquoΗ ιστορία λοιπόν του ήρωά μας είναι και ιστορία της συνοικίας του Λίγο ndash πολύ είναι και η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας Αυτήν αγωνίζεται να εκφράσει ο Μάριος Χάκκας στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαζί με τα αισθήματα ασφυξίας και εξέγερσης που του προκαλείhellipraquo[Χριστόφορος Μιλιώνης laquoΜάριος Χάκκας Το ψαράκι της γυάλαςraquo Με το Νήμα της Αριάδνης 1991 Σοκόλη σσ 134-135 (ελαφρώς διακευασμένο)]

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

πραξικόπημα δεν απειλεί τη ζωή του δεν του στερεί το σπίτι του Και αυτός ο άνθρωπος ασφαλισμένος μέσα στrsquo αγαθά του (τσάντα φίσκα με τρόφιμα θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι ο μπατζανάκης μ΄ έτοιμο στρωμένο το τάβλι) είναι εντελώς αλλοτριωμένος Τα δύο πρόσωπα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με τον ήρωά μας Προσημαίνουν κατά κάποιο τρόπο τη δική του ndashαυτή τη φορά ολοκληρωτική ndash αλλοτρίωση και δείχνουν πως η διάβρωση από το καθεστώς της δικτατορίας έχει επέλθει σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού

10 Τελική αποτίμηση laquoΑν ανακεφαλαιώσουμε τη ζωή του ήρωά μας την εξέλιξη του παρατηρούμε μια συνεχή έκπτωση Αγώνας ndash φυλακίσεις ndash εξορίες ndash βόλεμα μέσα στα μικροαστικά αγαθά περιφερειακή συμμετοχή στα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα αυτοεγκατάλειψη υποταγή στο φόβο συνειδητοποίηση της αδυναμίας του υποταγή στη δικτατορία (με κάποιο ευτελές άλλοθι) ndash προσαρμογή σε μια κατάσταση εντελώς ξένη προς το βαθύτερο εαυτό του και τις αξίες του όπως εκφράστηκε στα νιάτα του Μrsquo άλλα λόγια η όλη πορεία του είναι πορεία προς την αλλοτρίωση όπου τον οδηγούν οι μικροαστικές συνθήκες και η παραίτησή του Και η πορεία του έξω από την Καισαριανή μια μάταιη προσπάθεια κι ανώδυνη να ξεφύγει Τελικά επιστρέφει σrsquo αυτήνΤι σημαίνει για τον Χάκκα η Καισαριανή της δεκαετίας του 1960 (κι όχι πια της Κατοχής) Χρησιμοποιώντας τις μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα διαβάζουμε στο αφήγημα του ΤοιχογραφίαlaquohellipΚάποτε Καισαριανή ήσουν ένα αστέρι έλαμψες για μια στιγμή στο στερέωμα και χάθηκες για πάντα στο χάος της ΙστορίαςΤώρα γριά τσατσά τρως σάμαλι και τουλούμπα μασάς μπατιρόσπορους στα θερινά σινεμά και φτύνεις τα τσόφλια στο σβέρκο ευυπόληπτων καταστηματαρχών εμπορομανάβηδων χασάπηδων εργολάβων που θέλουν νrsquo απαλλαγούν από τη ντροπή σου Από τη μια μεριά συμφωνώ με το Δήμαρχο που θέλει νrsquo αλλάξει την ονομασία σου Τι δουλειά έχεις πια εσύ μrsquo αυτά τrsquo ανθρωπάκια το πνεύμα της ιδιοχτησίας και της αντιπαροχήςraquoΗ ιστορία λοιπόν του ήρωά μας είναι και ιστορία της συνοικίας του Λίγο ndash πολύ είναι και η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας Αυτήν αγωνίζεται να εκφράσει ο Μάριος Χάκκας στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του μαζί με τα αισθήματα ασφυξίας και εξέγερσης που του προκαλείhellipraquo[Χριστόφορος Μιλιώνης laquoΜάριος Χάκκας Το ψαράκι της γυάλαςraquo Με το Νήμα της Αριάδνης 1991 Σοκόλη σσ 134-135 (ελαφρώς διακευασμένο)]

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1 Με την αγωνιστικότητά του να εξελίσσεται κατά κατιούσα κλίμακα ο ήρωας φροντίζει και στις δύο περιπτώσεις να εξασφαλίσει ένα άλλοθι για την παρουσία του στο δρόμο και άρα να μη θεωρηθεί ύποπτος συμμετοχής σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας Αν και στο παρελθόν υπήρξε ένας αγωνιστής πληρώνοντας μάλιστα για τη δράση του αυτή με φυλακίσεις και εξορίες τώρα πια παραιτημένος και απρόθυμος έχει υιοθετήσει άλλες αξίες και άλλο τρόπο ζωής αρκούμενος στις μικροαπολαύσεις της μικροαστικής του ζωής

2 Ήδη από την πρώτη μέρα της επιβολής της η δικτατορία έχει καταφέρει να διαβρώσει ύπουλα τις συνειδήσεις τουλάχιστον όσων ήταν από την αρχή πρόθυμοι να συμβιβαστούν με τη νέα κατάσταση και να βαδίσουν στο ρυθμό της Έτσι η ανάκρουση των εμβατηρίων και η διόρθωση του βηματισμού δηλώνουν την πρόθεση του ήρωα αλλά και των ομοίων του να μην αντιδράσουν για να είναι ασφαλείς στο μικρόκοσμο του σπιτιού τους

3 Μετά την ταλαιπωρία και τις στερήσεις της φυλακής και της εξορίας ο ήρωας αρχίζει σταδιακά να εντάσσεται laquoομαλάraquo στο κοινωνικό σύστημα αποκτώντας πρόσβαση σrsquo όλα εκείνα τα αγαθά που συνθέτουν την άνετη ζωή του καταναλωτικού παραδείσου σπίτι ψυγείο ανατομικό στρώμα έπιπλα σόμπα πικάπ Η ζωή του έχει αποκτήσει πια άλλους όρους άλλες αξίες και άλλες εξαρτήσεις που κάνουν το αγωνιστικό του παρελθόν να φαντάζει μακρινό και ανοίκειο καθώς το αναλογίζεται εξωραϊσμένο μεταπλασμένο σε αναπολήσεις και laquoαισθητική απόλαυσηraquo

4 Το είδος της σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στον αφηγητή και στον ήρωα μπορεί αρχικά να αναζητηθεί στον τρόπο δήλωσής του ήρωα από τον αφηγητή Ο ήρωας δεν έχει όνομα Είναι ο laquoάνθρωπος με τη φρατζόλα υπομάληςraquo ο laquoδικός μαςraquo ο laquoάνθρωπός μαςraquo ή laquoαυτόςraquo Κατά μία εκδοχή η ανωνυμία σημαίνει ότι υπάρχει μια σχέση οικειότητας αφηγητή και ήρωα χωρίς την απόσταση που συνεπάγεται η αναφορά του ονόματος Προφανώς ο αφηγητής συμπαθεί τον ήρωα τουλάχιστον μπορεί να κατανοήσει την αδυναμία και την απροθυμία του για νέους αγώνες μετά από μια ζωή φυλακίσεων και εξορίας Ωστόσο δεν του χαρίζεται Σατιρίζει την παραλλαγή που εφευρίσκει για να αποφύγει την πιθανή αστυνομική ανάκριση ειρωνεύεται την παραγγελτική εκπλήρωση των κομματικών του υποχρεώσεων σαρκάζει τη μικροαστική του άνεση και την επιλογή του να προτάξει τη ζωή του χρυσόψαρου στην πολιτική κρισιμότητα της εποχής αλλά κατανοεί πως η αλλοτριωτική δύναμη του κοινωνικού συστήματος είναι συχνά ακαταμάχητη

5

• ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
• ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

• ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
• ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ