Transcript
Page 1: Нийгмийн үзүүлэлт

Өргөн хэрэглээний 93 бараанаас 50-ийнх нь үнэ өсчээ

2012 оны 3 сарын 12

Монголын Үндэсний

статистикийн хорооноос өнөөдөр нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтийг эхний хоёр сарын байдлаар гурван үндсэн чиглэлийн дагуу мэдээллээ. Тайлангаар өргөн хэрэглээний барааны өсөлт болон гадаад худалдааны алдагдлын тухай сөрөг үзүүлэлт гарч ирсэн юм. Ингээд нийгмийн үзүүлэлт, макро эдийн засаг болон бусад туслах салбарын тоон үзүүлэлтийг танилцуулъя.

I. Нийгмийн үзүүлэлт

  Улсын хэмжээнд 2012 оны эхний 2 сард 11579 эх амаржиж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 1320 эх буюу 12.9 хувь, төрсөн хүүхдийн тоо (амьд төрөлтөөр) 11631 болж, 1338 хүүхэд буюу 13.0 хувиар өслөө. Нэг хүртэлх насандаа 206 хүүхэд эндэж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 15 хүүхэд буюу 7.9 хувиар нэмэгдэж, 1-5 хүртэлх насны 38 хүүхэд эндэж өмнөх оны мөн үеийн түвшинд байна.

Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн 2011 оны 4 дүгээр улирлын судалгааны дүнгээр нэг өрхийн сарын дундаж мөнгөн орлого 555.4 мян.төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 134.7 мян.төг буюу 32.0 хувиар нэмэгдлээ. Нэг өрхийн сарын дундаж мөнгөн зарлага 2011 оны 4 дүгээр улирлын байдлаар 548.9 мян.төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 104.3 мян.төг буюу 23.5 хувиар өссөн байна.

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тоо 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 58.4 мянга болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 19.9 мян.хүнээр буюу 51.6 хувиар өсчээ. Нийгмийн даатгалд 2012 оны эхний 2 сард 406.5 мян.хүн шимтгэл төлөгч, даатгуулагчаар бүртгэгдсэний 261.9 мянга буюу 64.4 хувь нь аж ахуйн нэгж, байгууллагынх, 144.6 мянга буюу 35.6 хувь нь төсөвт байгууллагынх байгаа бөгөөд өмнөх оны мөн үеийнхээс нийт шимтгэл төлөгч, даатгуулагчдын тоо 77.2 мянга буюу 23.4 хувь, үүнээс аж ахуйн нэгж, байгууллагынх 59.1 мянга буюу 29.1 хувь, төсөвт байгууллагынх 18.1 мянга буюу 14.3 хувиар нэмэгджээ.     Нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт 2012 оны эхний 2 сард 53.7 мян.хүн хамрагдсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 2.5 мян.хүн буюу 4.8 хувь, олгосон тэтгэврийн хэмжээ 355.3 сая төг буюу 7.0 хувиар нэмэгджээ. “Хүний хөгжил” сангаас 2012 оны эхний 2 сард 119.0 тэрбум төгрөгийг давхардсан тоогоор 2.8 сая иргэнд олгосны 98.3 хувь нь 21.0 мян.төг, 0.9 хувь нь 70.0 мян.төг, 0.8 хувь нь 10.0 мян.төг бэлнээр авсан иргэд байна.

Халдварт өвчнөөр 2012 оны эхний 2 сард 7220 хүн өвчилж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 987 хүн буюу 15.8 хувиар нэмэгдэхэд цусан суулгаар өвчлөгчдийн тоо 14 хүн буюу 6.9

Page 2: Нийгмийн үзүүлэлт

хувь, сүрьеэгээр 23 хүн буюу 3.7 хувиар буурсан хэдий ч тэмбүү өвчнөөр өвчлөгчдийн тоо 52 хүн буюу 8.2 хувь, трихомониаз өвчнөөр 40 хүн буюу 6.1 хувь, салхин цэцгээр 36 хүн буюу 5.8 хувь, вирүст хепатитээр 19 хүн буюу 0.8 хувь, гонококкт халдвараар 5 хүн буюу 0.6 хувиар өссөн нь нөлөөлжээ.

Улсын хэмжээнд 2012 оны эхний 2 сард 3974 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 648 хэргээр буюу 19.5 хувиар өсчээ. Өмнөх оны мөн үеийнхээс нийт гэмт хэргийн тоо нэмэгдэхэд өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг (435), хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг (115), тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын журмын эсрэг (61), байгаль хамгаалах журмын эсрэг (32) зэрэг гэмт хэрг өссөн нь голлон нөлөөлөв. Бүртгэгдсэн гэмт хэргийн улмаас 2012 оны эхний 2 сард 1235 хүн гэмтэж, 253 хүн нас барсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс гэмтсэн хүний тоо 53 буюу 4.5 хувиар, нас барсан хүний тоо 7 буюу 2.8 хувиар өссөн байна.

II.Макро эдийн засгийн үзүүлэлт

 Хэрэглээний үнийн улсын индекс (ХҮУИ) 2012 оны 2 дугаар сард өмнөх сарынхаас 2.5 хувь, оны эхнээс 5.4 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 12.4 хувиар өслөө. Ерөнхий индекс өмнөх сарынхаас өсөхөд хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн дүн 7.2 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

Mөнгөний нийлүүлэлт (M2) 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 6238.4 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 90.9 тэрбум төг буюу 1.5 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 1370.9 тэрбум төг буюу 28.2 хувиар өсчээ.

Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 673.8 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 16.8 тэрбум төг буюу 2.6 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 199.3 тэрбум төг буюу 42.0 хувиар өсчээ. Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 5706.2 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 58.6 тэрбум төг буюу 1.0 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 2179.9 тэрбум төг буюу 61.8 хувиар өсчээ.

Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 176.3 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 102.5 тэрбум төг буюу 2.3 дахин, өмнөх оны мөн үеийнхээс 63.7 тэрбум төг буюу 56.6 хувиар өсчээ.

Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 323.3 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 3.3 тэрбум төг буюу 1.0 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 37.1 тэрбум төг буюу 10.3 хувиар буурсан байна.

 Үнэт цаасны арилжаа 2012 оны 2 дугаар сард 19 өдөр явагдаж, 2.6 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдэж, 7.2 сая ш үнэт цаас арилжигдсан байна.

 Улсын нэгдсэн төсвийн орлого ба тусламжийн нийт хэмжээ 2012 оны эхний 2 сард 674.8 тэрбум төг, зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 682.1 тэрбум төг болж, улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл 7.3 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарлаа. Нэгдсэн төсвийн урсгал орлого 2012 оны эхний 2 сард 672.3 тэрбум төг, урсгал зардал 559.8 тэрбум төг болж, тэнцвэржүүлсэн урсгал тэнцэл 112.5 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарлаа. Татварын нийт орлого өмнөх оны мөн үеийнхээс 160.8 тэрбум төг буюу 37.2 хувиар өсөхөд бусад татварын орлого 59.1 тэрбум төг буюу

Page 3: Нийгмийн үзүүлэлт

2.3 дахин, дотоодын бараа, үйлчилгээний татварын орлого 56.3 тэрбум төг буюу 35.2 хувь, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлого 30.3 тэрбум төг буюу 60.5 хувь, гадаад худалдааны татварын орлого 14.9 тэрбум төг буюу 46.0 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.  Татварын бус орлого өмнөх оны мөн үеийнхээс 44.6 тэрбум төг буюу 2.3 дахин өсөхөд төсөвт газрын өөрийн орлого 16.4 тэрбум төг буюу 76.3 хувь, хувьцааны ногдол ашгийн орлого 10.2 тэрбум төг, бусад нэр заагдаагүй орлого 7.5 тэрбум төг буюу 3.6 дахин, газрын тосны орлого 4.7 тэрбум төг буюу 4.3 дахин, хүү, торгуулийн орлого 4.3 тэрбум төг буюу 2.2 дахин өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

 Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 2012 оны эхний 2 сард 682.1 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 212.2 тэрбум төг буюу 45.2 хувиар өсөхөд эргэж төлөгдөх цэвэр зээл 2.0 тэрбум төг 33.1 хувиар буурсан хэдий ч хөрөнгийн зардал 89.3 тэрбум төг буюу 4.1 дахин, татаас, шилжүүлгийн зардал 88.6 тэрбум төг буюу 38.4 хувь, бараа, үйлчилгээний зардал 34.8 тэрбум төг буюу 18.1 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

Хөрөнгийн зардалд 2012 оны эхний 2 сард 118.4 тэрбум төг зарцуулсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 89.3 тэрбум төг буюу 4.1 дахин өсчээ. Хөрөнгийн зардлын өсөлтөд дотоодын эх үүсвэрээс хийгдсэн хөрөнгийн зардал өмнөх оны мөн үеийнхээс 81.5 тэрбум төг буюу 4.0 дахин, гадаад эх үүсвэрээс хийгдсэн хөрөнгийн зардал 7.8 тэрбум төг буюу 5.4 дахин нэмэгдсэн нь нөлөөлжээ.

Монгол улс 2012 оны эхний 2 сард дэлхийн 103 оронтой худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 1469.3 сая ам.долл, үүнээс экспорт 529.9 сая ам.долл, импорт 939.3 сая ам.долларт хүрчээ. Гадаад худалдааны тэнцэл 2011 оны 2 дугаар сард 60.2 сая ам.долларын алдагдалтай гарсан бол 2012 оны 2 дугаар сард 154.8 сая ам.долларын алдагдалтай гарч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 94.6 сая ам.долл буюу 2.6 дахин өсчээ.

Нийт бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 437.7 сая ам.долл буюу 42.4 хувь, үүний дотор импортын хэмжээ 323.7 сая ам.долл буюу 52.6 хувь, экспортын хэмжээ 114.1 сая ам.доллар буюу 27.4 хувиар өсчээ.

Экспортын 97.7 хувийг эрдэс бүтээгдэхүүн, үнэт ба хагас үнэт чулуу, үнэт металл, гоёлын зүйлс, зоос, түүхий болон боловсруулсан арьс, шир, ангийн үс, тэдгээрээр хийсэн эдлэл, нэхмэл бүтээгдэхүүн, авто, агаарын ба усан замын тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд анги эзэлж байна.

III.Эдийн засгийн салбарын үзүүлэлт

  Том малын зүй бус хорогдол 2012 оны эхний 2 сард улсын хэмжээнд 61.0 мян.толгой болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 73.4 мян.толгой буюу 54.6 хувиар буурсан байна. Том малын зүй бус хорогдлыг төрлөөр авч үзвэл адуу 3.1 мянга, үхэр 6.1 мянга, тэмээ 87, хонь 22.4 мянга, ямаа 29.3 мянга байна.

Аж үйлдвэрийн салбарын бүтээгдэхүүний нийт үйлдвэрлэл 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 2012 оны эхний 2 сард 287.8 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 20.6 тэрбум төг буюу 7.7 хувиар өслөө. Энэхүү өсөлтөд зэсийн баяжмал, металл агуулгаараа, молибдений баяжмал, цайрын баяжмал, газрын тос зэрэг уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 1.4-

Page 4: Нийгмийн үзүүлэлт

77.3 хувь, архи, ариун цэврийн цаас, зүсмэл материал, хивс, шар айраг, шингэн сүү, нарийн боов, талх, амтат ус, ундаа, шахмал түлш, бетон зуурмаг зэрэг боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарын үндсэн нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 0.1 хувиас 7.9 дахин нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлжээ.

Төмөр замын тээврээр 2012 оны эхний 2 сард 3263.0 мян.т ачаа, давхардсан тоогоор 609.9 мян.зорчигч зорчсон нь өмнөх оны мөн үеийнхээс тээсэн ачаа 674.0 мян.т буюу 26.0 хувь, зорчигчдын тоо 37.3 мян.хүн буюу 6.5 хувиар өсчээ. Тээсэн ачаа, зорчигчдын тоо өссөнөөр төмөр замын тээврийн салбарын орлого 2012 оны эхний 2 сард 68.1 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 21.8 тэрбум төг буюу 47.3 хувиар өсчээ.

Агаарын тээврээр 2012 оны эхний 2 сард 553.7 т ачаа, давхардсан тоогоор 94.1 мян.зорчигч зорчсон нь өмнөх оны мөн үеийнхээс тээсэн ачаа 301.6 т буюу 2.2 дахин, зорчигчдын тоо 28.4 мян.хүн буюу 43.1 хувиар өсчээ. Тээсэн ачаа, зорчигчдын тоо өссөнөөр агаарын тээврийн салбарын орлого 2012 оны эхний 2 сард 22.1 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 4.0 тэрбум төг буюу 22.4 хувиар өсчээ.

 Ус, цаг уурын хүрээлэнгийн мэдээгээр хамгийн их хур тунадас 2012 оны 2 дугаар сард Увс аймгийн Баруунтуруун суманд (6.0 мм) орсон байна. Энэ оны 2 дугаар сард Өмнөговь аймгийн Ханбогд суманд хамгийн их температур 7.4 хэм, Завхан аймгийн Отгон суманд хамгийн бага температур -48.0 хэм байлаа. Салхины хурд Төв аймгийн Зуунмод суманд 21 м/с хүрчээ.

Азотын давхар ислийн хоногийн дундаж агууламж 2012 оны 2 дугаар сард Улаанбаатар хотын 13-р хороолол орчимд 29 удаа, Хархорин захын орчимд 25 удаа, 32-ын тойрог орчимд 16 удаа, Офицеруудын ордон орчимд 15 удаа, 1-р хороолол орчимд 12 удаа, хүхэрлэг хийн хоногийн дундаж агууламж Хархорин захын орчимд 29 удаа, 13-р хороолол орчимд 28 удаа, 32-ын тойрог, Баруун дөрвөн зам орчимд тус бүр 24 удаа, Мишээл экспо, Офицеруудын ордон орчимд тус бүр 20 удаа, 1-р хороолол орчимд 15 удаа, 10 микроноос бага хэмжээтэй тоосны агууламж 32-ын тойрог орчимд 29 удаа, Хархорин захын орчимд 28 удаа, 13-р хороолол орчимд 25 удаа, Баруун дөрвөн зам орчимд 19 удаа, 2.5 микроноос бага хэмжээтэй тоосны агууламж Баруун дөрвөн зам орчимд 16 удаа, угаарын хий 32-ын тойрог орчимд 2 удаа агаарын чанарын стандарт дахь хүлцэх хэм хэмжээнээс давжээ.

 Аюулт үзэгдэл, осол 2012 оны эхний 2 сард 716 удаа гарсны улмаас 30 хүн амь насаа алдаж, 0.4 мян.толгой мал, тэжээвэр амьтан хорогджээ. Энэ оны эхний 2 сард объектын түймэр 686 удаа, бичил уурхай, нурангины осол 8 удаа, химийн хорт бодистой холбоотой ослын дуудлага 5 удаа, гол, нуурын усанд унасан осол 4 удаа, мал, тэжээвэр амьтны галзуу өвчин 3 удаа бүртгэгджээ. Аюулт үзэгдэл, ослын улмаас 2012 оны эхний 2 сард 1.9 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан тухай мэдээлж байна.

2012 он гарсаар эхний хоёр сарын байдлаар гадаад худалдааны тэнцэл 154,8 сая ам.долларын алдагдалтай гарсан талаар тодруулахад, “Энэ нь өмнөх оны импорт давамгайлсан гадаад худалдааны бодлого явуулж байгаатай холбоотой. Гадаад худалдааны алдагдалд экспорт буурах нь нөлөөлнө гэсэн үг. Экспорт дундаа уул уурхайн чиглэлийнх давамгайлж байна" хэмээн МЭЗСГ-ын дарга Б.Бадамцэцэг хариулсан юм. Түүнээс хүнсний барааны үнийн өсөлтийн талаар тодрууллаа.

Page 5: Нийгмийн үзүүлэлт

-Эхний хоёр сарын байдлаар өргөн хэрэглээний барааны үнэ 5,4 хувиар  өссөнийг өмнөх үеийнхтэй харьцуулбал ямар дүр зураг гарч ирэх бол?

-Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн,үйлчилгээний тариф өнгөрсөн сарынхтай харьцуулахад 2,5%, хоёр сарын өмнөхтэй харьцуулахад 5,4 % байна. Үндсэндээ хоёр сараар л тооцоход 5,4 хувь юм. Харин өмнөх жилийнхтэй харьцуулахад 12,4 хувиар өссөн байна. Сарын өсөлтийг авч үзвэл хүсний бараа бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлт их нөлөөлж байна гэж хэлж болно. Иргэд үүнийг 2, 5 хувь гээд бага хувиар мэдэрч байж болох юм. Инфляцийн төвшингүүдийн хооронд нь харьцуулахад өндөр өсөлт юм. Яагаад гэхээр эдийн засаг хэвээр үргэлжилж байгаа бол жилийн хувьд авч үзэхдээ 4-6 хувьтай байдаг. Гэтэл энэ бол хугацааны хувьд ч тооны хувьд ч өндөр өсөлт гэдгийг онцолж байна.

-Орон нутагт үнийн өсөлт хэр байгаа вэ?

-Үнэ ханш зөвхөн нийслэлд ч биш, орон нутагт өссөн байна. Үнийн өсөлт тархалт өргөн байна. Барааны бүлгээр нь авч үзэхээр хүнсний барааных. Энэ нь инфляцийг нэмэгдүүлэх гол хүчин зүйл болж байна. Хүнсний барааны бүлэг их өндөр өсөлттэй. Тухайлбал, аймгуудад 7-48 хүртэл  хувийн өсөлттэй байна. Дархан–Уул  аймагт махан бүтээгдэхүүний бүлгийн үнэ 48 хувиар өссөн.  Ингээд төгрөгийн худалдан авах чадвар буурч байгаагийн шинж. Нийслэлд хүнсний өргөн хэрэглээний 93 бараа бүтээгдэхүүнээс 50-д нь үнэд нэмэгдэж  өөрчлөлт орсон.

-Үнийн өсөлт бусад үзвэр үйлчилгээнд нөлөөлсөн гээд байгаа?

-Нийтийн хоолны үнэ 10,4 хувиар өссөн. Зарим бүтээгдэхүүн бол шууд болон шууд бус нөлөөтэй. Амбулаторийн үзлэгийн хөлс нэг сарын хугацаанд 40 хувиар өссөн. Тэгэхээр ерөнхийдөө нэг төрлийн бус,бусад төрлийн бараа, үйлчилгээнд нөлөөлсөн ерөнхий дүр зураг гарч байна.

Эдийн засгийнфорум ач холбогдлоо өгсөн үү

2012 оны 3-р сарын 8

Монголын эдийн засгийн форум гурав дахь жилдээ зохион байгуулагдаж өчигдөр өндөрлөлөө.

Page 6: Нийгмийн үзүүлэлт

Энэ удаагийн чуулганаар эдийн засгийн хөгжил, нийгмийн бодлого, өрсөлдөх чадвар гэсэн гурван үндсэн чиглэлийн хүрээнд хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн. Гурав дахь удаагийн эдийн засгийн форумд гадаад, дотоодын 1000 гаруй төлөөлөгчид оролцсоноороо өмнөх хурлуудаас өргөн цар хүрээтэй болж байна гэдгийг зохион байгуулагчид нь хэлж байсан.

Юутай ч монголчууд гадаад дотоодын нөлөөлөлгүй, ямар нэгэн шахалт дарамтгүйгээр хоёр өдрийн турш эдийн засгийн асуудлуудаа хэлэлцлээ. Энэ чуулганаас ямар нэгэн шийдвэр, уриалга, төр засгийнханд хандсан шахалт гаргадаггүйгээрээ онцлогтой. Гагцхүү чуулганы үеэр яригдсан зөв зүйтэй бодлогуудыг төр засгийнхан авч тусгаад, бодлого болгох учиртай.

Энэ үүднээс Засгийн газрын хувьд эдийн засгийн форумыг дэмжигчээс гадна хэрэглэгчийн байр сууринаас орж байгаа гэдгийг гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн хэлж байсан. Нийт гурван үндсэн чиглэлийн хүрээнд 11 салбар хуралдааныг зохион байгуулав. "Инноваци ба ногоон шийдэл, инновацийн орчин, технологийн гарц", "Хүртээмжтэй өсөлт баялгийн орлогын зохистой удирдлага, эдийн засгийн төрөлжилт", ''Тэнцвэртэй өсөлт-Ядуурал: Өсөлт ядуурлыг бууруулж чадах уу", "Нийгмийн хамгааллын хэрэгсэл болох нь", "Ногоон шийдэл усны менежмент" гэх мэт олон чухал чиглэлээр салбар хуралдаанууд зохион байгуулагдсаныг үгүйсгэхгүй.

Гэхдээ форумд оролцогчид чуулганы үйл ажиллагаанд шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Чухал салбаруудыг онцолсон шигээ энэ хэлэлцүүлэгтээ анхаарал хандуулж, хэлэлцүүлж чадсангүй хэмээн оролцогчдын дийлэнх нь үзэж байлаа. Үнэндээ ч ямар нэгэн асуудлыг ярилаа гэхэд асуудлыг шийдэх гарцыг ярьж, хэлэлцсэн нь тун ховор байсныг онцлох хэрэгтэй болов уу.

Харин албаны эх сурвалжууд болон зохион байгуулагчдын зүгээс энэ удаагийн чуулган тун өндөр зохион байгуулалттай, ажил хэрэгч уур амьсгалд болж байгааг хэлж байсан юм.

Инновацийн хууль батлагдаагүйд гомдолтой байв

"Энэ жилийн чуулганд шинээр орж ирсэн салбар нь яах аргагүй инновацийн тухай асуудал байв. Монгол эрдэмтэд олон жилийн судалгаа, уйгагүй хөдөлмөрийн үр дунд өч төчнөөн бүтээл туурвидаг ч тэдгээр нь архивын санд тоосонд дарагдахаас цаашгүй байх нь бий. Өөрөөр хэлбэл, эрдэмтдийн оюуны бүтээлийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, үйлдвэрлэлд нэвтүүлснээр хөгжлийг түүчээлэх эрх зүйн орчин манай улсад өнөөг хүртэл байхгүй.

Уг нь УИХ дээр Инновацийн тухай хуулийн төсөл хэлэлцэгдэж эхэлсэн ч төр засгийн эрхмүүд эрх мэдлийг булаацалдсанаас болж, хууль нь батлагдаагүй байгааг УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт хэлж байсан. Хуулийн төсөлд хэрэгжүүлэгчийг ҮХШХ гэж байсан ч хэлэлцүүлгийн явцад БСШУЯ хэрэгжүүлэх ёстой гэж хэсэг гишүүд үзсэнээр уг хуулийн төсөл гацаад байгаа билээ.

Монгол эрдэмтдийн 10 гаруй жилийн мөрөөдөл байсан Инновацийн тухай хууль өнөөг хүртэл батлагдаагүй, тэр тусмаа улс төрийн шалтгаанаас болж гацсанд оролцогчид гомдолтой байгаагаа хэлж байв. Нэгэнт хууль батлагдаагүй болохоор инноваци, ногоон шийдлийг хэлэлцсэн салбар хуралдаан төдийлөн "амттай" байж чадсангүй. Ихэнх оролцогчид хууль яагаад батлагдаагүй байна вэ гэдгийг л сонирхож байсан. Түүнээс биш хуулийн хүрээнд ямар асуудлыг зохицуулах вэ, инновацийг хөгжүүлэхийн тулд яах ёстой вэ гэх мэт олон асуудал тийм

Page 7: Нийгмийн үзүүлэлт

ч идэвхтэй яригдсангүй.

Харин иниовацийг хөгжүүлснээр улс орон хэрхэн үсрэнгүй хөгжих вэ, төр засгаас инновацийн асуудлаар ямар бодлого баримталж байна вэ гэх мэт тайлангийн шинжтэй асуудал олон яригдсан. Юутай ч уул уурхайн салбарын дараа улсын хөгжлийг авч явах тэргүүлэх чиглэл яах аргагүй инноваци байх ёстой гэдгийг оролцогчид хүлээн зөвшөөрч байв.

Нөгөөтэйгүүр огт яригддаггүй байсан инновацийн асуудал энэ удаад эдийн засгийн форумын салбар хуралдаанаар яригдаж, УИХ, Засгийн газрын төвшинд хуулийн төсөл яригдаж байгаа нь чамлахааргүй том дэвшил гэдгийг хэлж байсан.

Уул уурхайгаас хэт хараат болчихгүй юмсан

Эдийн засгийн форумын бас нэг анхаарсан сэдэв нь энэ байлаа. Манай улсын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл уул уурхайн болж, их орлого орж ирэхийн сацуу улсын эдийн засаг энэ салбараас хэт хараат болж, бусад салбар өрсөлдөх чадваргүй болох эрсдэл байгааг олон жилийн турш ярьж байгаа. Тийм ч учраас эдийн засгийг солонгоруулж, олон тулгууртай болгох ёстой гэдгийг чуулганд оролцогчид хэлж байсан. Манай улсын хувьд уул уурхайн салбараас гадна мал аж ахуй, аялал жуулчлал, мэдээллийн технологи, инноваци тэргүүлэх чиглэл байх

ёстой гэж төр засгийн төвшинд үзэж буй. Сүүлийн жилүүдэд инноваци, өндөр технологи, аж үйлдвэрийн асуудал шинээр яригдах болсон. Гэхдээ чуулганд оролцогчдын хувьд нэн түрүүнд мал аж ахуйн салбарыг хөгжүүлж, ноолуур үйлдвэрлэх ёстой гэдгийг хэлж байлаа.

Уул уурхайн салбараас гадна үр ашгаа тогтмол өгөх, нөхөн сэргээгдэх, ажлын байрны багтаамж өндөртэй салбар бол яах аргагүй мал аж ахуй билээ. Энэ талаар төр засгийн төвшинд тодорхой бодлого гаргаж, малчдыг урамшуулах, мал аж ахуйг дэмжих бодлого хэрэгжүүлж буй. Гэхдээ энэ нь мал аж ахуйн үйлдвэрлэлээ бус жирийн нэгэн малчныг дэмжих хэрэгсэл болчихоод байгааг шүүмжлэх хүмүүс байсан. Тиймээс түүхий ноолуурын ченжийг биш ноолуураар бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа үйлдвэрлэлээ дэмжих шаардлагатай гэж байсан юм.

Эдийн засгийг төрөлжүүлэх, олон тулгууртай болгох тухай асуудал уул уурхайн салбар эрчээ авахтай зэрэгцэн яригдах болсоор багагүй хугацааг үдэж буй. Магадгүй эдийн засгийг төрөлжүүлэхдээ мал аж ахуйг хамгийн түрүүнд хөгжүүлэх ёстой гэдэг нь хуучин сэдэв гэж үзэх талтай. Энэ үүднээс авч үзвэл Монголын эдийн засгийн форумын хүрээнд яригдсан эдийн засгийн төрөлжүүлэх тухай салбар хуралдаанд шинэ зүйл яригдсангүй.

Эдийн засгийг төрөлжүүлье, мал аж ахуй, үйлдвэрлэл, өндөр технологийг хөгжүүлье гэж хүн болгон ярилаа. Гэхдээ чухам яаж, ямар бодлого баримтлах вэ гэдэг дээр төдийлөн шинэ санал,

Page 8: Нийгмийн үзүүлэлт

санаачилга яригдаагүй гэж дүгнэх хүмүүс олон байна. Баялгийн сан байгуулах, уул уурхайгаас ирсэн орлогоо хуваарилах, хадгалах, зохистой хуваарилах гэх мэт асуудлууд аль хэдийнэ хэрэгжээд эхэлчихсэн билээ.

Ядуурал яагаад буурахгүй байна вэ

Энэ жилийн эдийн засгийн форумын нэг том онцлог нийгмийн салбарыг анхаарсан нь байлаа. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засаг өндөр өсөлттэй байхад яагаад ядуурал буурахгүй байна вэ гэдгийг онцгойлон анхаарсан. Өсөлт яагаад ядуурлыг бууруулж чадахгүй байна вэ, эдийн засгийн өсөлтийг иргэдэд илүү хүртээмжтэй болгохын тулд яах ёстой вэ. Энэ асуудлаар форумын эхний өдөр салбар хуралдаан зохион байгуулагдсан.

Халамжийн бодлого хэтэрхий хавтгайрсан, бэлэн мөнгө өгсөөр байгаад иргэдийг ажил хийхгүйгээр амьдарч болох юм шиг сэтгэхүйтэй болгочихсон, улс төрийн популист шинжтэй амлалтууд ядуурлыг улам нэмэгдүүлэх нэг шалтгаан болж байгааг оролцогчид хэлж байсан. Үүний эсрэг яг одооноос эхлэн бэлэн мөнгөний тараалтыг зогсоож, ажил хийж, хөдөлмөрлөж байгаа иргэдээ дэмжих цаг болсныг онцолж байв. Гэхдээ бэлэн мөнгөний тараалт, халамжийг ор тас зогсоож болохгүй, халамж шаардлагатай байгаа хүнд нь хүргэх ёстой. Ингэхдээ хавтгайруулалгүйгээр, халамжийн бодлогоо хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлоготойгоо хольж хутгалгүйгээр хэрэгжүүлэх нь чухал гэж байсан.

Үүнээс гадна эрүүл мэндийн салбарыг чуулганы хоёр дахь өдөр салбар хуралдаанаар авч хэлэлцсэн. Эрүүл хүн эдийн засгийн өсөлтийг бий болгоно гэдэгт оролцогчид анхаарлаа хандуулж байлаа. Өмнө нь зөвхөн эдийн засгийн асуудлуудыг ярьж байсан бол энэ удаад нийгмийн салбарын асуудлууд, эдийн засгийн бодлого, нийгмийн бодлогын уялдуу холбооны асуудлыг ийн хөндсөн нь онцлог байлаа.

Төр засгийн төвшинд ач холбогдол өгөв

Чуулганд Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд, Ардчилсан намын дарга С.Батболд, УИХ-ын дэд дарга Г.Батхүү болон Засгийн газар, УИХ-ын гишүүд өргөн бүрэлдэхүүнтэй оролцлоо. Төр засгийн төвшинд "Монголын эдийн засгийн форум-2012"-д онцгой ач холбогдол өгч байв. Харин хувийн хэвшлийнхний оролцоо тийм ч хангалттай биш байгаа нь харагдаж байсан юм. Чуулганы танхимын гадна аж ахуйн нэгж

Page 9: Нийгмийн үзүүлэлт

байгууллагууд өөрсдийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ танилцуулах үзэсгэлэн зохион байгуулсан.

Гэхдээ тоотой хэдхэн аж ахуйн нэгж, байгууллагууд байсан. "Уг нь ийм чуулга уулзалтад хувийн хэвшлийнхэн илүү ач холбогдол өгч байвал хэрэгтэй" гэж ХХБ-ны дэд ерөнхийлөгч Р.Коппа хэлж байсныг бодууштай. Гэхдээ энэ удаагийн чуулга уулзалтад гадаад дотоодын 1000 гаруй төлөөлөгч оролцсон гэхээр оролцогчдын хувьд илүү ач холбогдол өгсөн гэлтэй. Хамгийн гол нь чуулганд хэдэн хүн оролцсондоо бус чуулганаар ямар асуудал ярьж, ямар үр дүн гарав гэдэг нь чухал.

Энэ удаагийн чуулганаар яригдсан асуудлууд, шинэ санал, санаачилгууд удахгүй ажил хэрэг болж, үр дүнгээ өгөх биз ээ.

Монголбанк валютын дуудлага худалдаа зохион байгууллаа

2012 оны 2-р сарын 28

Өнөөдрийн гадаад валютын дуудлага худалдаагаар банкууд 53.3 сая ам.долларыг худалдан авах санал ирүүлснээс Монголбанк 40 сая ам.долларыг 1329.62 төгрөгийн хаалтын ханштайгаар биелүүлэв. Монголбанкинд ам.доллар худалдах санал ирээгүй болно. Мөн энэ өдрийн арилжаагаар 40 сая юанийг худалдан авах санал ирснээс саналыг 100 хувь биелүүлэв.

Валютын дуудлага худалдааны тухай

Гадаад валютын дуудлага худалдаа гэдэг нь валютын дотоодын захын үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй явуулах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх, төгрөгийн ханшийн тогтвортой байдлыг хангах, зах зээлийн зарчмаар тодорхойлох зорилгоор Монголбанкнаас захад оролцох нэг арга хэрэгсэл юм.

Монголбанкнаас гадаад валютын дуудлага худалдааг долоо хоног бүрийн Мягмар, Пүрэв

Page 10: Нийгмийн үзүүлэлт

гарагуудад тогтмол зохион байгуулдаг ба дуудлага худалдаанд зөвхөн банкны үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөлтэй, Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулж буй банкууд оролцдог.

Монголбанк нь валютын дотоодын захад оролцогчдод аливаа мэдээллийг нээлттэй хүргэхийг дэмжиж ажилладаг бөгөөд энэхүү мэдээллийн эцсийн зорилго нь валютын захын тогтвортой байдал, төгрөгийн ханшийн огцом хэлбэлзлийг үүсгэхгүй байхад чиглэгддэг.

51,7 , “ ” 32,9Ажилгүйдэл хувиар өсч Хүний хөгжил сангаас тэрбум төгрөг тараажээ

2012 оны 2-р сарын 9

Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан мэдээллийн нийгэм, макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг та бүхэнд хүргэж байна.

Нийгэм:

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тоо 2012 оны нэгдүгээр сарын эцэст 58.2 мянга болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 51.7 хувиар өсчээ.

"Хүний хөгжил" сангаас мөн хугацаанд 32.9 тэрбум төгрөгийг давхардсан тоогоор 2.6 сая иргэнд олгосон байна.

Нийгмийн даатгалд 115.6 мянган хүн шимтгэл төлөгч, даатгуулагчаар бүртгэгдсэний 59.5 хувь нь аж ахуйн нэгж байгууллагынх, 40.5 хувь нь төсөвт байгууллагынх байна.

Нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт 2012 оны 1 дүгээр сард 53.7 мянган хүн хамрагдсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 4.8 хувь, олгосон тэтгэврийн хэмжээ 4.8 хувиар нэмэгджээ.

Page 11: Нийгмийн үзүүлэлт

Макро эдийн засгийн үзүүлэлт:

ДНБ оны үнээр өмнөх оны мөн үеийнхээс 2011 оны эхний улиралд 19.8 хувь, эхний хагас жилд 29.4 хувь, эхний 3 улиралд 31.7 хувь, жилийн эцсийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 28.7 хувиар өсч, 10829.7 тэрбум төгрөгт хүрчээ.

Хэрэглээний үнийн улсын индекс 2012 оны нэгдүгээр сард өмнөх сарынхаас 2.8 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 10.2 хувиар өслөө.

Mөнгөний нийлүүлэлт нэгдүгээр сарын эцэст 6150.1 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 4.1 хувиар буурч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 28.0 хувиар өсчээ.

Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө нэгдүгээр сарын эцэст 657.0 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 7.9 хувиар буурч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 16.1 хувиар өсчээ.

Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2012 оны нэгдүгээр сарын эцэст 5649.0 тэрбум төг болж өмнөх оны мөн үеийнхээс 64.2 хувиар өсчээ.

Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл нэгдүгээр сарын эцэст 73.8 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 28.3 хувиар буурчээ.

Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл нэгдүгээр сарын эцэст 328.0 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 0.6 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 9.3 хувиар буурсан байна. Төсвийн урсгал орлого 2012 оны нэгдүгээр сард 324.3 тэрбум төг, урсгал зардал 257.2 тэрбум төг болж, тэнцвэржүүлсэн урсгал тэнцэл 67.2 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарчээ.

: МонголУлсын эдийн засаг Ойрын хугацааны гол, сорилт эрсдэлүүд

2012 оны 2-р сарын 8

Page 12: Нийгмийн үзүүлэлт

Хэт халалт. Эдийн засаг хэт халж байна, энгийнээр хэлбэл хэт хурдацтай өсч байна. Эдийн засгийн өсөлтийг хэт хурдан байна гэж өөлөх нь сонин санагдах боловч эдийн засгийн өсөлтийн тухайд өндөр байх тусам тэр болгон сайн байдаггүй. Богино хугацаанд хэт хурдан өссөнөөр үнийн огцом хөөрөгдөл, ханшийн савалгаа, цалин хөлсний өсөлт, Голланд өвчин гэх мэтчилэн олон бэрхшээлтэй асуудлуудыг дагуулдаг.

Мөн түүнчлэн эдийн засаг “хатуу буулт” хийж болзошгүй гэсэн айдас, нэн ялангуяа гадаад цочролд өртсөн тохиолдолд бий болдог. Макро эдийн засгийн тогтвортой байдал алдагдвал, урт хугацаанд илүү их хор хохирол учирдаг.

Тухайлбал, Монгол Улсад бизнес эрхлэхэд илүү өндөр зардалтай болж, хөрөнгө оруулалт хийх зоригийг мохоож, Монголын аж ахуйн нэгжүүдийн олон улсад өрсөлдөх чадвар муудна. Мөн түүнчлэн инфляцийн дарамт ядууст хамгийн том ачаа болдог. Товчоор хэлэхэд өнөөдөр үүссэн хэт халалт цаашид ядуурлыг нэмэгдүүлж, эдийн засгийн өсөлтийг доош татдаг. Энэ нь зөв сонголт болж чадахгүй.

Дэлхийн эдийн засгийн эрсдэл. Дэлхийн эдийн засаг нэн осолтой цэг дээр байна. 2008 онд болсонтой төстэй уналтанд орох бодит эрсдэл үүсээд байна. Хэдийгээр Европын улсуудын засгийн газрын өрийн хямрал хамгийн том толгойны өвчин болоод байгаа боловч байдал доройтсон тохиолдолд дэлхийн аль ч улс бүрэн хамгаалагдах дархлаатай байж чадахгүй.

Монгол Улсын хувьд зэс, нүүрсний үнэ огцом унах нь хамгийн том сөрөг үр дагавар болох бөгөөд 2008 онд яг ийм зүйл тохиолдож, Монголын Улсын эдийн засаг маш хүнд цохилт амссан. Бодлого боловсруулагчид чухамдаа 2008-2009 оны эдийн засгийн хямралд хүргэсэн тэрхүү алдаануудыг хамгийн буруу үед нь давтаж байна.

Дэлхийн эдийн засаг осолтой байдалд байгаа энэ үед агшилт, тэлэлтийн бодлого руу эргэж орсоноор Монгол Улсын эдийн засагт дахин нэг хямрал нүүрлэх эрсдэлийг дагуулж байна. Удахгүй болох УИХ-ын сонгууль нь тодорхой бус байдлын бас нэг эх сурвалж болж байна. Улс төрийн байдал өөрөө эдийн засагт итгэх итгэлийг алдагдуулахуйц алдаанд хүргэж болзошгүй байна.

Page 13: Нийгмийн үзүүлэлт

Монгол Улсын эдийн засаг одоогоор тийм байдалд хараахан хүрээгүй хэдий ч эдийн засгийг бат бөх суурьтай болгоход бодлогын арга хэмжээг цаг алдалгүй авах шаардлагатай байна.

Төсвийн бодлого. Хэт халалт, эдийн засгийн тогтворгүй байдлын үндсэн шалтгаан нь төсвийн бодлого болж байна. Тодруулбал, төсвийн зарлагыг ихээр нэмсэн нь эрсдэлтэй алхам болсон. Төсвийн нийт зарлага өнгөрсөн онд өмнөх онтой харьцуулахад 60 хувиар өссөн бол энэ онд дахин 30 хувиар нэмэгдэж батлагдсан. Хоёрхон жилийн дотор хоёр дахин нэмэгдэнэ гэдэг нь байж боломгүй юм. Энэ их өсөлт эрэлтийг өдөөж, улмаар инфляцийг хөөрөгдөн, импортыг хэт дэмжиж, ханшийн савалгааг бий болгон, хувийн хэвшлийг хавчин шахаж байна. Иймд төсвийн зарлагыг танаж, өсөлтийг илүү зохистой болгох нь эн тэргүүний зорилт болоод байна.

Гадаад валютын ханш. Уян хатан ханшийн тогтолцоо үр дүнтэй байгаа тул хадгалах нь зүйтэй. Үнэндээ өнөөдөр болон өнгөрсөн хямралын хамгийн чухал бодлогын ялгаа бол уян хатан ханшийн тогтолцоо юм. 2008 он шиг төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийг тодорхой нэг түвшинд барихыг зорих эсвэл хянах бодлого руу эргэж орох нь том алдаа болох бөгөөд өмнөх хямрал дахин давтагдах нөхцөл байдлыг бүрдүүлж өгч болзошгүй.

Валютын ханшийн савалгаа нь таатай зүйл биш учраас энэ асуудлыг иргэд, улс төрчид хөндөх нь ойлгомжтой. Гадаад валютын ханшид гарч байгаа хэт их савалгааг намжаах зорилгоор төв банк интервенци хийж болно. Гэхдээ төв банкны хийж болохгүй зүйл бол төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийг тодорхой нэг түвшинд барина гэж зорилго тавих явдал юм. Ингэлээ гээд хүссэн үр дүндээ хүрч чадахгүй, гагцхүү гадаад валютын нөөцөө барж дуусна. 2008 онтой харьцуулахад гадаад валютын нөөц хамаагүй өндөр, БНХАУ-ын төв банктай байгуулсан своп хэлцлийн дүнг оруулбал бүүр ч өндөр хэмжээнд хүрсэн боловч төгрөгийн ханшийг тодорхой нэг түвшинд хамгаалж үлдэхэд хангалттай биш юм. Хэдийгээр ийм бодлого богинохон хугацаанд хэрэгжих боломжтой юм шиг харагдах боловч гадаад валютын нөөц барагдаж ирмэгц ашиг хонжоо олох гэсэн оролдлого эрчимжиж, эцсийн дүндээ 2008-2009 онд болсон шиг ханшийн огцом, том, дарамт дагуулсан уналт байх болно. Тэр алдааг давтаж болохгүй ээ.

Инфляци. Төсвийн зарлагын ердийн бус өсөлтийн улмаас инфляци Монгол Улсад өндөр болоод удаж байгаад гайхах зүйлгүй. Хэрэглээний үнийн ерөнхий индексээр тооцсон инфляцийн үзүүлэлт хүнсний барааны үнийн өсөлтөөс хамаарч тогтворгүй байдаг. Иймд цахилгаан халаалт гэх мэт зохицуулалттай үйлчилгээний үнэ болон хүнсний барааны үнийг хасч тооцсон суурь инфляцийн үзүүлэлтийг авч үзэх нь хэрэгтэй байдаг. Монгол Улсын хувьд энэ үзүүлэлт илүү тогтвортой байж, 2011 онд үндсэндээ 15 хувьтай, 12-р сард 16 гаруй хувьтай байсан. Гэхдээ энэ нь хэт өндөр, бодлогын хүүнээс ч дээгүүр байна. Бодлогын хүүгийн нэрлэсэн түвшин 12.25 хувь байгаа нь өндөр мэт харагдах боловч эдийн засгийн утгаараа энэ нь дэндүү доогуур байна. Инфляцийн тохируулга хийвэл бодлогын хүү 2011 онд үндсэндээ сөрөг утгатай, өнөөдөр ч гэсэн -4 хувьтай байна. Тэгэхлээр бодлогын хүүг нэмж өсгөх шаардлагатай бөгөөд дараах хоёр сувгаар дамжуулан инфляцийг барихад энэ нь дэмжлэг болох учиртай.

Нэгдүгээрт, зээлийн өртөг нэмэгдэж, аж ахуйн нэгжүүдийн зардал өсөх учраас зээлийн өсөлт саарч, улмаар төсвийн зарлагын өсөлтөөр дэмжигдсэн эрэлтийн нөлөөллийг зарим талаар сулруулж өгдөг. Хоёрдугаарт, хадгаламжаа төгрөгөөр байршуулах нь ашигтай болох учраас төгрөгийн ханшийн уналтыг багасгана.

Page 14: Нийгмийн үзүүлэлт

Төгрөгийн ханш суларч байгаагаас импортын өртөг нэмэгдэж, инфляци өсч байгаа нь тодорхой. Хэдийгээр бодлогын хүүгийн өсөлтөөр инфляцийг хазаарлах бодлого нь төгрөгийн ханшийг давхар чангаруулж байж үр дүнд хүрч байгаа боловч энэ нь ханшийг тодорхой нэг түвшинд барих зорилтоос зарчмын том ялгаатай, андуурч болохгүй. Ханш уян хатан байж, зах зээлийн нөхцөлийг даган хэлбэлзэх бөгөөд зөвхөн хүүг өсгөсөн нь зах зээлийн нөхцөлийг өөрчилж байна.

Бодлогын хослол. Төсвийн бодлого нь тэлсэн, мөнгөний бодлого нь хатуу байх нь бодлогын оновчтой хослол биш. Үр дүнд нь эдийн засаг дахь засгийн газрын оролцоо данхайж, харин хувийн хэвшил хумигдана. Мөнгөний бодлого засгийн газрын хэт их тэлэлтийг хувийн хэвшлийг шахах замаар тэнцвэржүүлэхэд чиглэж байна. Иймд төсвийн зарлагыг мэдэгдэхүйц танаж, хувийн хэвшилд илүү их орон зай тавьж өгөх бодлогын хослол илүү үр дүнтэй сонголт болно. Санаачлагыг төсвийн бодлого гартаа авч, 2012 оны зарлагаа бууруулах арга хэмжээ авах ёстой.

Эцэст нь дүгнэхэд, Монгол Улсын зэс, нүүрсний баялаг нөөцийг нийт иргэдэд хөгжил цэцэглэлт авчирсан, хүртээмжтэй өсөлт болгон хувиргахад төсвийн илүү зохистой бодлого үгүйлэгдэж байна.

Манай улсын эдийн засгийн ертөнцөд гайхамшигтай тэсрэлт, өөрчлөлт болж байна. Монгол Улс түүхэндээ анх удаа бага орлоготойгоос дунд орлоготой орны тоонд оров.

Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 28.7 хувиар өсөж, эдийн засгийн бодит өсөлт 20 хувьд хүрснээр түүхэн дээд амжилт тогтоов. Экспорт ч өмнөх оны сүүлчээр 95 хувьд хүрэв. Cap шинийн өмнөхөн Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан судалгаагаар экспорт 117.5 сая ам.доллар буюу 41.6 хувиар тус тус өсчээ. Түүнчлэн өрх бүрийн худалдан авах чадвар нэг дахин нэмэгдсэн гэнэ.

Монголбанкны ерөнхийлөгч Л.Пүрэвдорж "Нийлүүлэлтээс давсан эрэлт инфляцийг өсгөж байна" гэж мэдэгдсэн. Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банкныхан "Хэрэв төсвөө тэлбэл эдийн засаг чинь хална шүү" хэмээн анхааруулсан ч илжигний чихэнд ус хийсэн ч сэгсэрнэ, алт хийсэн ч сэгсэрнэ гэгчийн үлгэр болов.

УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар өнгөрсөн лхагва гарагт энэ оны төсвийн тодотгол, Нийгмийн даатгалын сангийн тухай хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэж баталлаа. Учир нь өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 1 гэхэд төрийн албан хаагчид, багш нарын цалинг нэмэх байсан. Цалин, тэтгэврийг үе шаттай нэмэгдүүлэх хугацааг хоёрдугаар сарын 1-н болон тавдугаар сарын 1-ний өдөр байхаар наашлуулан тогтоож өгснөөр улсын төсөвт нийт 161.5 тэрбум төгрөг, нийгмийн даатгалын сангийн төсөвт 13.9 тэрбум төгрөг, орон нутгийн төсөвт 8.8 тэрбум төгрөг нэмэх шаардлагатай байсныг нэг бүрчлэн тусгаж өгсөн байна.

Түүнчлэн хоёрдугаар сарын нэмэгдлийг энэ сард нөхөн олгохоор болжээ. Бас дөрөвдүгээр cap хүртэл өндөр настнууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэддээ эх орны хишиг тараана. Харин оюутнууд 70 мянгаа аваад эхэлчихсэн болохоор монголчууд одоо дээш харан алхах цаг нь

Page 15: Нийгмийн үзүүлэлт

болжээ.

ИНФЛЯЦИ 17 ХУВЬД ХҮРЧ БОЛЗОШГҮЙ

Манай улсад инфляци буюу хэрэглээний үнийн индексийг хоёр байгууллага тодорхойлдог. Инфляцийн хэтийн төлвийг Монголбанк, харин ойрын болон одоогийн түвшнийг Үндэсний статистикийн хороо иргэдийн бараа бүтээгдэхүүний худалдан авалт дээр тулгуурлаж тогтоодог. Гэвч энэ хоёр байгууллагын инфляци тодорхойлох аргууд нь өөр, өөр аж.

Монголбанк, статистикийн хорооноос гаргасан судалгааг үндэслэн зарим дэд бүлгийг нь хасаж инфляцийн түвшнийг тодорхойлдог байна. Монголбанкны тодорхойлсноор инфляци сарын 2.8, жилийн 10.8 хувь байгаа. Харин статистикийн хорооноос хамгийн сүүлд гаргасан судалгаагаар "Өмнөх оныхоос 2.8 хувь, жилийнхээс 10.2 хувиар өслөө гэсэн хэдий ч нэг оронтой тоонд байгаа" хэмээсэн. Инфляцид хамгийн их хүнсний мах, ундаа зэрэг бүтээгдэхүүн нөлөөлжээ.

Гэхдээ дээрх байгууллагуудын судалгааны дүн инфляцид санаа зовохгүй байх хэмжээ гэнэ. Харин энэ тоо хэр үнэн, бодитой юм бол. Зарим эдийн засагчид энэ жил Монгол Улсад инфляци 16.2-17 хувьд хүрэхийг анхааруулж байна. Түүнчлэн олон улсын байгууллагуудын судалгаагаар энэ тооноос дээш доош таван хувийн хэлбэлзэлтэй байх гэнэ. Нэгэн эх сурвалж эл 10.8 хувийг "яг үнэндээ бодит тоо биш" хэмээсэн. Түүний хэлснээр инфляцийн одоогийн бодит түвшин 11.6-13.1 хувьд хэлбэлзэж байгаа аж.

ОЮУТНЫ 70 МЯНГА ИНФЛЯЦИД НӨЛӨӨЛӨӨГҮЙ ГЭНЭ

Тэгвэл инфляцийн өсөлтөөс холуур байхын тулд бид яах ёстой вэ. Улсын төсөвт урьд өмнө байгаагүй их мөнгө хуримтлагдах болсон. Энэ их мөнгийг түшээд хаана, яаж зарцуулахаа бараг мэдэхгүй шахам явсаар нэгэн сонгуулийн нүүр үзэх гэж байна. Гэвч хамгийн хурдан "кока" авах нь иргэдэд бэлэн тараах хувилбар.

Санхүү, эдийн дээд сургуулийн захирал Д.Батжаргал "Цалин тэтгэвэр нэмэх, бэлэн мөнгө тараах нь хоёр талтай ч хамгийн гол нь иргэд өөрсдөө орлогоо зөв зохицуулах нь чухал. Манай иргэд эдийн засгийн мэдлэг дутмаг байдаг нь инфляци өсөх гол шалтгаан болдог" хэмээсэн. Харин өнгөрсөн хоёрдугаар сараас эхлэн тараасан оюутны тэтгэлгийн 70 мянган төгрөг инфляцид нөлөөлсөн талаар эдийн Засагч Т.Батболд "Энэ мөнгө хэрэглээний үнийн индекст нэг их нөлөөлөөгүй. Яагаад гэвэл тэд их хэмжээний орлоготой субьект биш. Тийм болохоор худалдан авалтад ноцтой нөлөөлөхгүй" гэв.

Тэд ийн хэлж байна. 100 мянган төгрөг нэг жилийн хугацаатай хадгалууллаа гэж бодъё. Банкуудын хадгаламжийн хүү дунджаар 10.2 хувьтай байна. Тэгэхээр жилийн дараа би 112000 төгрөгтэй болох нь. Тиймээс банк руу явах уу, барааны захыг зорих уу. Аль нэгийг нь сонгох хэрэгтэй болжээ.

II.Макро эдийн засгийн үзүүлэлт ДНБ оны үнээр 2011 оны эхний улиралд өмнөх оны мөн үеийнхээс 19.8 хувь, эхний хагас жилд 29.4 хувь, эхний 3 улиралд 31.7 хувь, жилийн эцсийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 28.7 хувиар өсч,

Page 16: Нийгмийн үзүүлэлт

10829.7 тэрбум төгрөгт хүрлээ. ДНБ 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 2011 оны эхний улиралд өмнөх оны мөн үеийнхээс 9.8 хувь, эхний хагас жилд 14.0 хувь, эхний 3 улиралд 16.5 хувь, харин жилийн эцсийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 4881.4 тэрбум төгрөгт хүрч, 17.3 хувиар өслөө. Хэрэглээний үнийн улсын индекс (ХҮУИ) 2012 оны 1 дүгээр сард өмнөх сарынхаас 2.8 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 10.2 хувиар өслөө. Ерөнхий индекс өмнөх сарынхаас өсөхөд хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн дүн 4.9 хувь, тээврийн бүлгийнх 5.3 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ. Mөнгөний нийлүүлэлт (M2) 2012 оны 1 дүгээр сарын эцэст 6150.1 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 262.1 тэрбум төг буюу 4.1 хувиар буурч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 1344.7 тэрбум төг буюу 28.0 хувиар өсчээ. Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө 2012 оны 1 дүгээр сарын эцэст 657.0 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 56.4 тэрбум төг буюу 7.9 хувиар буурч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 91.3 тэрбум төг буюу 16.1 хувиар өсчээ. Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2012 оны 1 дүгээр сарын эцэст 5649.0 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 7.8 тэрбум төг буюу 0.1 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 2208.7 тэрбум төг буюу 64.2 хувиар өсчээ. Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 2012 оны 1 дүгээр сарын эцэст 73.8 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 0.1 тэрбум төг буюу 0.1 хувиар өсч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 29.2 тэрбум төг буюу 28.3 хувиар буурчээ. Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 2012 оны 1 дүгээр сарын эцэст 328.0 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 2.0 тэрбум төг буюу 0.6 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 33.5 тэрбум төг буюу 9.3 хувиар буурсан байна. Үнэт цаасны арилжаа 2012 оны 1 дүгээр сард 22 өдөр явагдаж, 4.7 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдэж, 4.8 сая ш үнэт цаас арилжигдсан байна. Улсын нэгдсэн төсвийн орлого ба тусламжийн нийт хэмжээ 2012 оны 1 дүгээр сард 325.8 тэрбум төг, зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 260.0 тэрбум төг болж, улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл 65.8 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарлаа. Төсвийн урсгал орлого 2012 оны 1 дүгээр сард 324.3 тэрбум төг, урсгал зардал 257.2 тэрбум төг болж, тэнцвэржүүлсэн урсгал тэнцэл 67.2 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарчээ. Татварын нийт орлого өмнөх оны мөн үеийнхээс 93.2 тэрбум төг буюу 46.3 хувиар нэмэгдэхэд хэдийгээр дотоодын бараа, үйлчилгээний татварын орлого 18.7 тэрбум төг буюу 20.7 хувиар буурсан ч гадаад худалдааны татварын орлого 51.8 тэрбум төг буюу 3.8 дахин, бусад татварын орлого 45.1 тэрбум төг буюу 3.2 дахин, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлого 17.1 тэрбум төг буюу 72.8 хувь, хүн амын орлогын албан татварын орлого 6.5 тэрбум төг буюу 50.5 хувь, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын орлого 3.9 тэрбум төг буюу 17.5 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ. Татварын бус орлого өмнөх оны мөн үеийнхээс 15.3 тэрбум төг буюу 2.0 дахин нэмэгдэхэд навигацын орлого 2.2 тэрбум төг, газрын тосны орлого 0.6 тэрбум төг буюу 43.1 хувиар буурсан хэдий ч төсөвт газрын өөрийн орлого 8.5 тэрбум төг буюу 2.1 дахин, бусад нэр заагдаагүй орлого 6.2 тэрбум төг буюу 5.4 дахин, хүү, торгуулийн орлого 3.2 тэрбум төг буюу 3.0 дахин, хувьцааны ногдол ашгийн орлого 0.2 тэрбум төг буюу 606.5 дахин өссөн нь голлон нөлөөлжээ. Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 2012 оны 1 дүгээр сард 260.0 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 13.5 тэрбум төг буюу 5.5 хувиар өсөхөд эргэж төлөгдөх цэвэр зээл 9.5 тэрбум төг, хөрөнгийн зардал 6.1 тэрбум төг буюу 45.8

Page 17: Нийгмийн үзүүлэлт

хувиар буурсан хэдий ч татаас, шилжүүлгийн зардал 19.3 тэрбум төг буюу 15.5 хувь, бараа, үйлчилгээний зардал 8.3 тэрбум төг буюу 8.8 хувь, зээлийн үйлчилгээний төлбөрийн зардал 1.5 тэрбум төг буюу 15.3 хувиар өссөн нь шалтгаалжээ. Хөрөнгийн зардалд 2012 оны 1 дүгээр сард 7.3 тэрбум төг зарцуулсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 6.1 тэрбум төг буюу 45.8 хувиар буурчээ. Үүнд гадаад эх үүсвэрээс зарцуулсан хөрөнгийн зардал 5.0 тэрбум төг, дотоодын эх үүсвэрээс зарцуулсан хөрөнгийн зардал 2.3 тэрбум төг байна. Манай улс 2012 оны 1 дүгээр сард дэлхийн 94 оронтой худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 735.2 сая ам.долл, үүнээс экспорт 240.3 сая ам.долл, импорт 494.9 сая ам.долларт хүрчээ. Гадаад худалдааны тэнцэл 2011 оны 1 дүгээр сард 139.6 сая ам.долларын алдагдалтай гарсан бол 2012 оны 1 дүгээр сард 254.6 сая ам.долларын алдагдалтай гарч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 115.0 сая ам.долл буюу 82.4 хувиар өсчээ. Нийт бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 178.4 сая ам.долл буюу 32.0 хувь, үүний дотор импортын хэмжээ 146.7 сая ам.доллараар буюу 42.1 хувь, экспортын хэмжээ 31.7 сая ам.долл буюу 15.2 хувиар өсчээ. Экспортын 97.1 хувийг эрдэс бүтээгдэхүүн, үнэт ба хагас үнэт чулуу, үнэт металл, гоёлын зүйлс, зоос, түүхий болон боловсруулсан арьс, шир, ангийн үс, тэдгээрээр хийсэн эдлэл, агаарын ба усан замын тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд анги эзэлж байна.II. Макро эдийн засгийн үзүүлэлт   Үйлдвэрлэлийн аргаар тооцсон ДНБ-ий хэмжээ 2011 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр, оны үнээр 10829.7 тэрбум төгрөг, 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 4881.4 тэрбум төгрөгт хүрч, өмнөх оныхоос оны үнээр 27.8 хувь, зэрэгцүүлэх үнээр 17.3 хувиар тус тус өслөө.   ДНБ-ий 2011 оны бодит өсөлтөд бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин, мотоциклийн засвар үйлчилгээний салбарын нэмэгдэл өртөг 42.5 хувь, боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарынх 16.0 хувь, барилгын салбарынх 14.3 хувь, уул уурхай, олборлох салбарынх 8.7 хувь тус тус өссөн нь голлон нөлөөлж байна.   Эцсийн ашиглалтын аргаар тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 2011 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр оны үнээр 10899.9 тэрбум төг, 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 4906.5 тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос оны үнээр 2440.3 тэрбум төг буюу 28.8 хувь, 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 723.5 тэрбум төг буюу 17.3 хувиар өслөө. Уг өсөлтөд нийт хуримтлалын өсөлт голлон нөлөөлсөн байна.   Хэрэглээний үнийн улсын индекс (ХҮУИ) 2011 оны 12 дугаар сард өмнөх сарынхаас 2.0 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 10.2 хувиар өслөө. Инфляцийн жилийн дундаж түвшин 9.2 хувь байв. Ерөнхий индекс өмнөх сарынхаас өсөхөд хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн дүн 3.8 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.   Mөнгөний нийлүүлэлт (M2) 2011 оны эцэст 6427.2 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 304.0 тэрбум төг буюу 5.0 хувь, өмнөх оныхоос 1747.2 тэрбум төг буюу 37.3 хувиар өсчээ.   Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө 2011 оны эцэст 713.4 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 34.4 тэрбум төг буюу 5.1 хувь, өмнөх оныхоос 193.7 тэрбум төг буюу 37.3 хувиар өсчээ.   Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2011 оны эцэст 5641.1 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 202.4 тэрбум төг буюу 3.7 хувь, өмнөх оныхоос 2376.4 тэрбум төг буюу 72.8 хувиар өсчээ.   Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 2011 оны эцэст 73.7 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 2.2 тэрбум төг буюу 3.1 хувиар өсч, өмнөх оныхоос 16.9 тэрбум төг буюу 18.7 хувиар буурчээ.

Page 18: Нийгмийн үзүүлэлт

  Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 2011 оны эцэст 330.0 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 13.2 тэрбум төг буюу 3.8 хувь, өмнөх оныхоос 44.4 тэрбум төг буюу 11.9 хувиар буурсан байна.   Үнэт цаасны арилжааг 2011 онд 252 өдөр явуулж, 350.2 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийж, 125.6 сая ш үнэт цаас арилжсан байна.   Улсын нэгдсэн төсвийн орлого ба тусламжийн нийт хэмжээ 2011 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 4400.6 тэрбум төг, үүнээс тогтворжуулалтын сангийн орлого 241.0 тэрбум төг болж, нийт тэнцвэржүүлсэн орлого ба тусламжийн хэмжээ 4159.6 тэрбум төг, зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 4792.0 тэрбум төгрөгт хүрч, улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл 632.4 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарлаа.   Төсвийн урсгал орлого 2011 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 4141.3 тэрбум төг, урсгал зардал 3234.4 тэрбум төг болж, тэнцвэржүүлсэн урсгал тэнцэл 906.9 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарчээ. Татварын нийт орлого өмнөх оныхоос 948.6 тэрбум төг буюу 35.3 хувиар нэмэгдэхэд зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн орлогын албан татвар 367.3 тэрбум төг буюу 86.8 хувиар буурсан хэдий ч дотоодын бараа, үйлчилгээний татварын орлого 563.2 тэрбум төг буюу 65.1 хувь, бусад татварын орлого 262.2 тэрбум төг буюу 84.7 хувь, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын орлого 154.4 тэрбум төг буюу 39.5 хувь, гадаад худалдааны татварын орлого 144.1 тэрбум төг буюу 74.5 хувь, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлого 119.1 тэрбум төг буюу 36.0 хувь, хүн амын орлогын албан татварын орлого 69.7 тэрбум төг буюу 43.3 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.   Татварын бус орлого өмнөх оныхоос 114.4 тэрбум төг буюу 29.3 хувиар өсөхөд хувьцааны ногдол ашгийн орлого 33.4 тэрбум төг буюу 60.5 хувь, төсөвт газрын өөрийн орлого 22.1 тэрбум төг буюу 13.5 хувь, хүү, торгуулийн орлого 21.4 тэрбум төг буюу 59.2 хувь, газрын тосны орлого 21.2 тэрбум төг буюу 38.7 хувь, бусад нэр заагдаагүй орлого 12.8 тэрбум төг буюу 26.8 хувь, навигацын орлого 3.5 тэрбум төг буюу 11.1 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ.   Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 2011 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 4792.0 тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 1711.3 тэрбум төг буюу 55.6 хувиар нэмэгдсэн нь зээлийн үйлчилгээний төлбөрийн зардал 5.0 тэрбум төг буюу 11.8 хувиар буурсан хэдий ч татаас, шилжүүлгийн зардал 621.4 тэрбум төг буюу 59.3 хувь, хөрөнгийн зардал 476.1 тэрбум төг буюу 80.6 хувь, бараа, үйлчилгээний зардал 361.8 тэрбум төг буюу 31.0 хувь, эргэж төлөгдөх цэвэр зээл 257.1 тэрбум төг буюу 2.1 дахин өссөн нь голлон нөлөөлжээ.   Хөрөнгийн зардалд 2011 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 1067.2 тэрбум төг зарцуулсан нь өмнөх оныхоос 476.1 тэрбум төг буюу 80.6 хувиар нэмэгджээ. Энэ нь дотоодын эх үүсвэрээс зарцуулсан хөрөнгийн зардал 454.1 тэрбум төг буюу 80.9 хувь, гадаад эх үүсвэрээс зарцуулсан хөрөнгийн зардал 22.0 тэрбум төг буюу 74.9 хувиар өссөнөөс шалтгаалжээ.   Манай улс 2011 онд урьдчилсан байдлаар дэлхийн 127 оронтой худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 11307.2 сая ам.долл, үүнээс экспорт 4780.4 сая ам.долл, импорт 6526.9 сая ам.долларт хүрчээ.   Гадаад худалдааны тэнцэл 2010 онд 291.6 сая ам.долларын алдагдалтай гарч, алдагдлын хэмжээ өмнөх оныхоос 39.3 сая ам.долл буюу 15.6 хувиар нэмэгдэж байсан бол гадаад худалдааны тэнцэл 2011 онд урьдчилсан байдлаар 1746.5 сая ам.долларын алдагдалтай гарч, өмнөх оныхоос 1455.0 сая ам.долл буюу 6.0 дахин өсчээ.   Нийт бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оныхоос 5198.7 сая ам.долл, үүнээс импортын хэмжээ 3326.8 сая ам.долл экспортын хэмжээ 1871.8 сая ам.доллараар өсчээ.

Page 19: Нийгмийн үзүүлэлт

  Экспортын 98.5 хувийг эрдэс бүтээгдэхүүн, нэхмэл болон нэхмэл бүтээгдэхүүн, үнэт ба хагас үнэт чулуу, үнэт металл, гоёлын зүйлс, зоос, түүхий болон боловсруулсан арьс, шир, ангийн үс, тэдгээрээр хийсэн эдлэл, мал, амьтад, тэдгээрээс гаралтай бүтээгдэхүүн эзэлж байна.

ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî

Ìîíãîë áàíêíû ñóäëàà÷ûí ñóäàëãààíû ä¿ãíýëòýíä Ìàíàé óëñûí öàëèíãèéí íýã õóâèéí ºñºëò íü 1 óëèðëûí äàðààãààñ èíôëÿöèéí øàëòãààí áîëäîã áîë õàðèí èíôëÿöè íü 2 óëèðëûí äàðààãààñ öàëèíãèéí öàëèíãèéí ºñºëòèéã äàëàëäàã áóþó óðò áîëîí áîãèíî õóãàöààíä õàðèëöàí áèå áèåíèéõýý Ãðàíæåð øàëòãààí áîëäîã ãýñýí áàéíà. Ýíý ñóäàëãàà ìàø ñàéí õèéãäñýí ãýæ áè õóâüäàà îéëãîäîã. Ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñãèéí ºíººãèéí áàéäàëä äýýðõ øàëòãààí àæèãëàãäàæ áàéíà. Èéì ç¿é òîãòëûã ýäèéí çàñàãò ÷ºòãºðèéí òîéðîã ãýæ íýðýëäýã. Ýíý ÷ºòãºðèéí òîéðîãò îðñîí íýã øàëòãààí íü íýã òàëààð òºðèéí íèéãìèéí õàëàìæèéí áîäëîãîòîé õîëáîîòîé, íºãºº òàëààð ýäèéí çàñàã õýò îëãèïîë çýðëýã êàïèòàëèñò øèíæòýé áàéãààòàé õîëáîîòîé. ªºðººð õýëáýë òºðèéí àëäààòàé ìåíåæìåíòèéí ¿ð ä¿íä ýíý òîéðîãò îðñîí. Ìîíãîë óëñûí ñòàòèñòèêèéí ìýäýýãýýð õºäºº îðîí íóòàãò 46.6 õóâü, õîòîä 26.9 õóâü, óëñûí äóíäæààð 35.2 õóâü áàéãàà. Áîäèò áàéäàë äýýð óëñûí äóíäæààð 50 ãàðàí õóâüòàé áàéãàà ãýñýí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí òàéëàí áàéäàã. Ýíý ÿäóóðëûí øàëòãààí íü äýýð äóðüäàãäñàí ÷ºòãºðèéí òîéðîãò îðñîíòîé õîëáîîòîé. ÓÈÕ-èéí ñîíãóóëèàð ìàø áîäëîãîã¿é èõ õýìæýýíèé ìºí㺠àìàëñàí. Ýíý àìëàëòàà ãàðãàõäàà äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí õÿìàðëûã îãò òîîöîæ ÷àäààã¿éãýýð çîãñîõã¿é òºñººëæ ÷ ÷àäààã¿é. Õýò îëãèïîë çàõ çýýëòýé ýäèéí çàñàãò íèéò ýðýëòèéã äýìæñýí êåéíñ÷ áîäëîãî ¿íèéí õýò ºñºëòèéã õººðºãä¿¿ëæ íèéãìèéí àìüæèðãààã äîðîéòóóëõààñ ººð ÿìàð ÷ ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõã¿é. ªíººäºð òàðààæ áàéãàà ìºí㺠íü ¿íèéã íýìýãä¿¿ëíý. ¯¿íèéãýý äàãààä òîãòìîë öàëèíòàé èðãýäèéí îðëîãûã áóóðóóëíà. Èíãýñíýýðýý ¯ÝÕ öàëèí íýìýõ øààðäëàãà ãàðäàã. Èéì áàéäëààð ýäèéí çàñãèéí äàìïóóðàë ¿ðãýëæëýõýýð áîëñîí õàðàãäàæ áàéíà. Íèéãìèéí õàëàìæ çîõèõ õ¿ì¿¿ñò ë õýðýãòýé áîëîõîîñ áèø ÿìàð íýã áàéäëààð õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò î÷èõ þì áîë áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýòýé áîëãîíî. Õýðýâ íèéãìèéí õàëàìæèéí áîäëîãî ÿâóóëàõ ãýæ áàéãàà áîë íèéò ¿éëäâýðæèëòèéã äýìæñýí áîäëîãî ÿâóóëàõ õýðýãòýé. Ýíý øèéäâýðèéã ãàðãàõèéí òóëä ¿íäñýí õóóëü áîëîí ñîíãóóëèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ íü ç¿éí õýðýã þì. Ýäèéí çàñãàà ñàéæðóóëàõ ìèíèé ñàíàë:

1. ¯íäñýí õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ2. Ñîíãóóëèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ3. Áàÿëãèéí õóâèàðëàëòûã Áîëîâñðîë, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò ò¿ëõ¿¿ îðóóëàõ4. Ñàëáàðûí ýäèéí çàñãèéã áîäëîãîîð äýìæèõ5. Ýðäýìòýäèéí ñàíàëûã çàñãèéí ãàçàð ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàõ

ãýõ ìýòýýð õèéõ àæèë ìàø èõ áàéíà.

Ìàíàé óëñûí õóâüä ò¿¿õèéí äàðààëààðàà ë ÿâæ áàéíà. Õóâèéí ÿâöóó ýðõ àøèã äýíä¿¿ èõ áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí òóøàà áîëæ áàéíà. Ìèíèé áàñ íýã ñàíàà áîë ºíººäºð èðãýäýä ºã÷ áàéãàà ìºíãèéã ºãºõ õýðýãòýé ãýäýãòýé ñàíàë íýã áàéãàà. Ó÷èð íü íèéãìèéí ýìçýã îëîíõ õýñýã íü õÿòàäðóó ìºí㺺 纺õ íü äýýð ¿¿? ýñâýë òºðèéí ººðèéí ýðõ ìýäëýý òîãòîîñîí öººí õýäýí áàÿí õ¿í ýíý áàÿëãèéí ìºíãºãèéã õÿòàäðóó 纺ñºí íü äýýð ¿¿ ãýñýí àñóóäàë ãàð÷ èðæ áàéíà. Äýýðõ 5 àñóóäëûã øèéäýæ ÷àäàõ þì áîë íèéò ýðýëòèéã äýìæñýí, ýñâýë õóìèõ áîäëîãî àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí ÷

Page 20: Нийгмийн үзүүлэлт

ÿëãààã¿é ýäèéí çàñàãò ñàéí íºëºº ¿ç¿¿ëíý. òà á¿õýí óíøààä ñýòãýãäýë ¿ëäýýæ áîëíî ø¿¿.áàÿðëàëàà.

1. Òºñâèéí îðëîãî

À. Òàòâàðûí îðëîãîîñ á¿ðäýíý.

Àëáàí òàòâàðûí îðëîãóóä

Õóðààìæèéí îðëîãî

Òºëáºðèéí îðëîãîîñ á¿ðäýíý.

Á. Òàòâàðûí áóñ îðëîãîîñ á¿ðäýõ

Òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé àæ àõóé íýãæèéí òºðèéí ºì÷èä íîîãäîõ õóâüöààíû

íîîãäîë àøèã

Òºðèéí ºì÷èéí ýä õºðºíãèéã õóäàëäàæ áîðëóóëñíû îðëîãî, õ¿¿, òîðãóóëèéí

îðëîãî

Õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òºñºâò îðîõ áóñàä îðëîãîîñ á¿ðäýíý.

2. Òºñâèéí çàðëàãà

Òºðèéí òºâ, îðîí íóòãèéí áîëîí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãûí çàðäàë

Áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, ñî¸ë óðëàã, ýð¿¿ë ìýíä, áèåèéí òàìèð, çîî ìàë

ýìíýëãèéí çàðäàë

Óëñ îðíûã áàòëàí õàìãààëàõ çàðäàë

Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, áàéãàëèéí íººöèéã íºõºí ñýðãýýõ, áîëîí óëñûí

çàõèàëãàò ãåîëîãè õàéãóóëûí çàðäàë

Õ¿í, ìàë ýìíýëãèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé çàðäàë

Ýäèéí çàñãèéí ñóóðü äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ, íèéãìèéí çîðèóëàëòûí àðãà

õýìæýýã õýãýæ¿¿ëýõýä òºñ⺺ñ çàðöóóëàãäàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí çàðäàë

Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã æèãäð¿¿ëýõ, õ¿í àìûí öººíõ çàðèì

¿íäýñòýí ÿñòíû íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, áàéãàëèéí ãàìøèã, ãýíýòèéí

îñîë àþóë, ãàí çóä áîëîõ, ¿éëäâýðëýëèéã óðàìøóóëàõ çîðèëãîîð äýìæëýã

¿ç¿¿ëýõ çýðýã àðãà õýìæýýíä çàðöóóëàõ çàñãèéí ãàçðûí íººö õºðºíãº

òºñâèéí áóñàä çàðäàë

Ìîíãîë óëñûí õóóëü òîãòîîìæèä òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æèõ áóñàä çàðäàë

Èíôëÿöèéí ¿åä ìºí㺠íü ººðèéí åðäèéí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ ÷àäàõàà áîëüäîã.

¯éëäâýðèéí ãàçðóóä ìºíãèéã òºëáºðèéí õýðýãñýë áîëãîí àøèãëàõ ÿâäëààñ

òàòãàëçäàã. Ò¿¿íèéã àâàõ, àøèãëàõ õóãàöààíû õîîðîíä ìºí㺠íü öààøäûí ¿íýã¿éäýõ

Page 21: Нийгмийн үзүүлэлт

áàéäàëä îðäîã. Èíãýýä ýäèéí çàñàã íü ¿ð àøèã á¿õèé áàðòåð ëóó øèëæèíý.

Õ¿ì¿¿ñ õóðèìòëàëûí õýðýãñýëä ìóó ìºíãèéã àøèãëàõûã õ¿ñäýãã¿é. Èíôëÿöè íü

õóäàëäàã÷ áà õóäàëäàí àâàã÷äèéí òîëãîéã íü ýðã¿¿ëíý. Ýõíèéõ íü ÿìàð ¿íýýð

õóäàëäàõàà ìýäýõýý áàéíà. Õî¸ð äàõü íü ýíý á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâàõ

ýñýõýý ìýäýõýý áàéíà. Èíôëÿöè íü õºðºí㺠îðóóëàëò, ¿éëäâýðëýëèéã ñýðãýýõýä

ñààä áîëíî.

Ýíä çºâõºí çàðäëûí íéèò õýìæýýã áèø, íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàðäëûã àâ÷ ¿çýõ

õýðýãòýé. Ýíýõ¿¿ çàðäëûí ºñºëò íü ¿éëäâýðèéí ãàçðûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý áà

àøãèéã áóóðóóëäàã. ¯¿íèé óëìààñ íèéë¿¿ëýëò áóóð÷, ¿íý ºñíº. ¯éëäâýðëýëèéí

çàðäàë íü ò¿¿íèé 2/3-ûã á¿ðä¿¿ëäýã öàëèíãèéí õýìæýýíýýñ õàìààðíà.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ºñººã¿é íºõöºëä öàëèí ºñºõ íü ºìíº áîäîãäîîã¿é áà

õ¿ëýýëòã¿é ò¿¿õèé ýäèéí ºðòãèéí ºñºëòºíä õ¿ðãýäýã. ¯éëäâýðëýëèéí çàðäàë áà

¿íý ºñºõ íü ºìíº áîäîãäîîã¿é áà õ¿ëýýëòã¿é ò¿¿õèé ýäèéí ºðòãèéí ºñºëòºíä õ¿ðãýñýí.

1973-1974 îíä ÀÍÓ áà Áàðóóí Åâðîïîä èéì áàéäàë èìïîðòûí ¿íèéí íýìýãäýëòýýñ áèé

áîëñîí. Äýýðõè èíôëÿöè áèé áîëîõ 2 ýõ ¿¿ñâýðýýñ ¿íäýñëýí, èíôëÿöè íü äàðààõ

¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëýýð èëðýíý.

ÿéëãýýíä ìºí㺠ãàðàõ, ãàäààä õóäàëäàà, óëñûí çàðëàãà, ¿¿íèé äîòîð

¿éëäâýðëýëèéí áóñ ñåêòîðûí çàðëàãà äàõü òºðèéí ìîíîïîëü

ººðèéí çàðäàëòàé óÿëäóóëàõã¿éãýýð çàõ çýýë äýýð ¿íýý íýìýãä¿¿ëýõ òîìîîõîí

êîðïîðàö, ï¿¿ñ, êîìïàíèéí ìîíîïîëü

¿íèéí ºñºëòòýé óÿëäóóëàí àæèëëàã÷äûí öàëèí, õºëñèéã íýìýãä¿¿ëýõýýð

õººöºëääºã ¿éëäâýð÷íèé áàéãóóëëàãûí ìîíîïîëü

Ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä ÿìàð áàéäëààð èíôëÿöèä íºëººëäºã âý?


Recommended