Transcript
Page 1: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 2: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Page 3: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Άντώνης Μπριλλάκης: Τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα Copyright: Άντώνης Μπριλλάκης 1980 Copyright: Εξάντας 1980

Εξώφυλλο: Ξανθίππη Μπάνιά

Page 4: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ Ιστορική διαδρομή — κρίση — προοπτικές ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΡΙΛΛΑΚΗΣ

Εξάντας

Page 5: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΒΛΕΨΙΕΣ

άντΐ σέ μιά ιστορική διάβαζε σέ μιά σύντομη ιστορική » ιδιόμορφες διάβαζε ιδιομορφίες » <1847) διάβαζε (1864)» (1876-1883) διάβαζε (1876-1889)» πλευρών διάβαζε πλευρών τής φυσιογνωμίας » αυτοτέλεια διάβαζε αυτοτέλεια των Κ. Κ.» μεθόδες διάβαζε μεθόδους » Χαϊτά διάβαζε Α. Χαϊτά » οίκονομίστικα διάβαζε οίκονομιστικά » οίκονομίστικα διάβαζε οίκονομιστικά » επιτροπών αγώνων διάβαζε Φοιτητικών επιτροπών

αγώνα» σημμασιών διάβαζε συμμαχιών » δεΰτηρη διάβαζε δεύτερη » ή ίδια ή ηγεσία διάβαζε ή ίδια ήγεσία » άνταποκρίνονταν διάβαζε βρίσκονταν σέ άντιστοι

Χία» μετά επίπεδο διάβαζε μέ τό έπίπεδο » σάνλάθη καίσάν άντιστοιχα διάβαζε σάν κύρια καί

βασικά» μέ αυτό τό δεδομένο διάβαζε μέ αύτό δεδομένο » Ή διαδικασία διάβαζε Ό δρό^ς ■» δέν πρόκειται βέβαια νά είναι εύθύγραμμη διάβαζε

θά είναι βέβαια δύσκολος.» ή απαίτηση γιά... διάβαζε γιά τήνάναγκαιότητα

επαναστατικής αυτονομίας καί πλήρους ευθύνης τών Κ. Κ. καί κινημάτων, μέ κατηγορηματική άπόρ ριψη...

» άναπτύσσεται διάβαζε ένισχύεται » άλλά μέ στόν διάβαζε άλλά στόν » πολιτική Δημοκρατία διάβαζε πολιτική Δημοκρα

τίας» έμεπβάσεις διάβαζε έπεμ6άαεις

Page 6: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

11EPIEXOMEN A

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ................................................................................. σελ. 9

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: Η ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙ-Ξ ΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ .................................. 19I. Περιοδολώγηση II. Τό έργατικό κίνημα καί ό μαρξισμός III. Τό πρώτο σοβαρό ρήγμα — οί δύο κύριες τάσεις πού προκύπτουν IV. Ο χαρακτήρας τών δύο κύριων τάσεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ............ 35

I. Στήν περίοδο τής Κ.Δ. II. Τό κομμουνιστικό κίνημα στήν πρώτη μεταπολεμική 15ετία III. Οί έξελίξεις στό κομμουνιστικό κίνημα άπό τή ΙΟετία τού ’60 μέχρι σήμερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΘΕΜΕΛΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΣΗ­ΜΕΡΙΝΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑ­ΤΟΣ .................................................................................................. 59I. Τά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» II. Οί στρατηγικές καί διεθνιστικές αντιλήψεις τού ΚΚΣΕ καί ή άνάπτυξη τών έπαναστατι- κών κινημάτων III. Ό μύθος πού καλλιεργείται καί ή πραγματικότητα IV. Ή έπέμβαση στό Αφγανιστάν V. Η στάση τού ΚΚ Κίνας VI. Ή κρίση τού κομμουνιστικού κινήματος

Μ ΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΕΛ­ΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ (ΩΣ ΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ 1968) ..............................................................

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙ­ΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ — ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙ­ΣΤΙΚΟ Κ Ο Μ Μ Α ............................................................................ 91

1. Οί ιδιομορφίες II. Ή συγκρότηση τού ΣΕΚΕ III. ΚΚΕ: Συνοπτική περιοδολώγηση τής αγωνιστικής του διαδρομής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ................................ 104I. Γενικές διαπιστιίισει; καί συμπεράσματα II Π<1>; εμπεδώνεται τό

Page 7: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

«τρύττυχο» III. Oi κοινωνικές έξελίξεις στήν Ελλάδα καί τά άρνητικύ χαρακτηριστικά τού ΚΚΕIV. Οί συγκεκριμένες έκδηλώσεις τού «τρί- πτυχου»ν. Ή βαρύτητα τών λαθών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΓ. ΗΕΣΩΚΟΜΜΑΉΚΗΚΡΙΣΗ ...................... 128I. Οί συνθήκες στιςόποιες ωριμάζει ή κρίση (1950-1955). II. Οί αλλα­γές μέτήν 6η ολομέλεια τού 1956III. Ή υποτροπή τής κρίσης (1963-67)IV. Η 12η ώλομέλεια καί ή διάσπαση (1968) V. «ΚΚΕ»: Έμμονή στό «τρίπτυχο» VI. Γενικότερες παρατηρήσεις γιά τήν κρίση στό 'Ελληνι­κό κομμουνιστικό κίνημα VII. Ή ώρίμανση τής ανανεωτικής προσπάθειας

ΜΕΡΟΣ Γ: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ .............................................................

ΚΕΦΑΛΑΙΟ A: TO KKF έσ. ΚΑΙ Η ΠΟΡΠΛ ΤΗΣ ΑΝΑ­ΝΕΩΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ............ .................................. 165I. Αντικειμενικά δεδομένα II. Οί αρχικές έπιλογές III. Οί λαθεμένες κατευθύνσεις πού έπικράτησαν IV. Τά βαθύτερα αίτια τών άδιεξόδων τής άνανεωτικής προσπάθειας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: Ο ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΚΕ .......... 194I. Τό «ΚΚΕ» καί τά διδάγματα άπό τούς άγώνες τού κομμουνιστικού κινήματος στήν χώρα μας. II. Τά σοβαρά κενά στις γενικές άναλύσεις τού «ΚΚΕ» III. Τό 9ο συνέδριο καί ή «Νέα Δημοκρατία» IV. Ή λογική τής αναμονής καί πώς ύπολανθάνει άπό τήν περίοδο τής δικτατορίαςV. Οί έκτιμήσεις τού «ΚΚΕ» γιά τήν μεταπολίτευση καί ή αύτοδιαψευ- σή του VI. Τό 10ο Συνέδριο τού «ΚΚΕ» VII. Ή συνολική στρατηγική τού «ΚΚΕ» γιά τή «Δημοκρατία τού λαού» καί τό «Σοσιαλισμό» VIII.Τό «ΚΚΕ» γιά τά προβλήματα τού διεθνισμού καί τού παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος IX. Τό «ΚΚΕ» καί τό πρότυπο τού σοσια­λισμού πού προβάλλει γιά τή χώρα μας X. Τό «ΚΚΕ» σάν κομματικός «επαναστατικός» όργανισμός.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: Η ΠΑΡΑΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΗ­ΜΕΡΙΝΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ .......................................................... 229I. Τά σημερινά δεδομένα στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα II. Τά κοινωνικο - πολιτικά πλαίσια μιάς έπαναστατικής στρατηγικής στή χώρα μας (ή νέα αστική στρατηγική — ό δημοκρατικός δρόμος — οΐ ανανεωτικέ; δυνάμει:).

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΑΠΟ ΤΟ Α ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟΥΤΡΙΤΟΥ Μ Ε ΡΟ Υ Σ..................................................................................265

Page 8: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Από τό 1918 πού ιδρύθηκε τό «Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ε λ ­λάδος» — γιά νά μετονομαστεί λίγο άργότερα σέ ΚΚΕ — τό κομμουνι­στικό κίνημα στή χώρα μας όιένυσε μιά πορεία άδιάκοπων, πολύμορ­φων καί συχνά σκληρών αγώνων σέ όλα τά πεδία. Μέσα άπό τήν ύπερεξηντάχρονη αγωνιστική καί πολιτική τον παρουσία, πού έθεσε έντονα τή σφραγίδα της στις έσωτερικές έξελίξεις, τό έλληνικό κομμου­νιστικό κίνημα άναδίίχθηκε σέ άποφασιστικό παράγοντα προόδου. Σήμερα κανείς καλόπιστος Έλληνας δέν άρνείται ότι μιά σειρά κοινω­νικοί καί πολιτικοί στόχοι πού ύπηρετούσαν τόν λαό μας, καί γιά τούς όποιους οί κομμουνιστές πάλεψαν επίμονα καί έδωσαν άμετρητες θυ­σίες νίοθετήθηκαν άπό τό σύνολο σχεδόν τών άλλων κομμάτων, βρήκαν ιστορική δικαίωση.

Περισσότερο, όμως, άπό τούς άγώνες καί τήν προσφορά του, τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα σηματοδοτείται σ ή μ ε ρ α άπό τή βα­θιά κρίση στις γραμμές τον. Πρόκειται γιά κρίση πού έκφράζεται μέ τήν άδνναμϊα του νά έμπνεύσει καί νά προσανατολίσει άγωνιστικά τις έργαζόμενες μάζες- νά διαμορφώσει μιά στρατηγική ικανή νά θέτει σέ κίνηση τις έπαναστατικές διαδικασίες πρός βαθιούς δημοκρατικούς μετασχηματισμούς καί νά καθιστά φερέγγυα καί όρατή στις έργαζόμε­νες μάζες τήν προοπτική τού σοσιαλισμού. Πρόκειται, άκόμα, γιά έκτεταμένη οργανωτική κρίση πού κατακερματίζει τις δυνάμεις του, τις άποσννδέει άπό τά κοινωνικά κινήματα, τις περιθωριοποιεί. Πρόκει­ται τελικά γ ιά μιά πολύπλευρη κρίση πού οδηγεί στήν πολιτική άναπο- τελεσματικότητα ολόκληρο τό κίνημα τής άριστεράς παρά τις όποιες ανξομοιώσεις πού εμφανίζουν τά έκλογικά δεδομένα τών διαφόρων τμημάτων της.

Η κρίση τού κομμουνιστικού κινήματος, στή σημερινή της έκφραση, άντανακλά καί συμπυκνώνει τήν ιστορία του, τις άντκράσεις του, τή δυναμική καί τά άδιέξοδά του. Οποιος θέλει νά μιλήσει σήμερα γιά τό ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα, οφείλει ν άναφερθεί πρώτα και κύρια στή βαθιά κρίση πού άντιμετωπίζει· νά συμβάλλει στόν ακριβή προσ-

Page 9: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

διορισμό της, έχοντας συνείδηση πώς πρόκειται γιά φαινόμενο πολν- σννθετο που δέν χωρά σέ άπλουστευτικές εκτιμήσεις, γιά σύμπτωμα όχι συγκυριακό, γιά κατάσταση πού θά άνακυκλώνεται όσο δέν ξεπερνιών- ται οί ιστορικοί λόγοι πού τή γέννησαν...

θ έμ α λοιπόν — καί τίτλος — αύτού τού βιβλίου είναι τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα· ή ιστορική του διαδρομή· ή κρίση στις γραμμές του- οί σημερινές του προοπτικές.

Ό κομμουνισμός, όπως καί κάθε μεγάλο κοινωνικό κίνημα, είναι παγκόσμιο ιστορικό φαινόμενο. Γι αύτό καί τά προβλήματα που οδήγη­σαν στήν κρίση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος συνδέονται, κ α τ’ άρχήν, μέ τήν έπίδραση πού έχει δεχτεί άπό τις ιστορικές διεργα­σίες στό διεθνές κομμουνιστικό καί έργατικό κίνημα. Αντανακλούν τις διαφοροποιήσεις, άνακατατάξεις καί άντιπαραθέσεις πού συντελέστη- καν καί συντελούνται στούς κόλπους του.

Η μελέτη έπομένως τον έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος παρα­πέμπει υποχρεωτικά στήν πορεία τής άνάπτυξης καί στή δυναμική τής έξέλιξης τον διεθνούς έργατικού κινήματος καί ιδιαίτερα τής κομμουνι­στικής συνιστώσας τον. Παραπέμπει πιό συγκεκριμένα στις έπιπτώσεις πού είχαν στήν πάλη τών έλλήνων κομμουνιστών οί γενικές κατευθύν­σεις τών καθοδηγητικών κέντρων τού διεθνούς κομμουνιστικού κινή­ματος στά χρόνια τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, άλλά καί μετά τήν διάλυσή της. Οί κατευθύνσεις αυτές, όπως θά δούμε, βρέθηκαν συχνά σέ άναντιστοιχία μέ τις άπαιτήσεις άνάπτυξης τού έργατικού καί δημο­κρατικού κινήματος στή χώρα μας, καί άποτέλεσαν επανειλημμένα αποφασιστικό άρνητικό παράγοντα στήν έκβαση τών έπαναστατικών άγώνων στήν Ελλάδα.

Τό πρώτο μέρος αύτού τού βιβλίου άναφέρεται στήν πορεία πού άκολούθησε τό διεθνές έργατικό κίνημα — ιδιαίτερα μετά τό ιστορικό ρήγμα στις γραμμέζ τον. Χρειάζεται νά διευκρινίσουμε ότι περιοριζό­μαστε σέ μιά ιστορική καί πολιτική θεώρηση, θ ά συγκεντρώσουμε λοιπόν κύρια τήν προσοχή μαςσέό , τι βοηθά νά άπαντηθούν μέ πειστι­κό καί δημιουργικό τρόπο τά κρίσιμα έρωτήματα πού προκαλούν οί άρνητικές πλευρές τής σημερινής του εικόνας· σέ ό,τι βοηθά νά διαλυ- θονν ορισμένοι μύθοι σχετικά μέ έκείνες τις έπιλογές τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος πού άσκησαν μακροπρόθεσμα — καί σννε- χίζονννά άσκούν καί σήμερα — έντονη επιρροή στό έλληνικό κομμουνι­στικό κίνημα.

— 10 —

Page 10: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Οί επαναστατικοί άγώνες στήν χώρα μας — κυρίως άπό τήν περίοδο τής κατοχής— παρουσιάζουν ορισμένες ιδιόμορφες πού αίφνιδιάζουν.

Τό έλληνικό κίνημα έθνικής άντίστασης ύπήρξε — άν έξαιρεθεί ίσως *ό άντίστοιχο στήν Γιουγκοσλαβία — τό πιό ισχυρό στήν Ευρώπη, τό πιό παλλαϊκό, τό πιό σύνθετο στις μορφές πάλης πού υιοθέτησε, τό πιό άποτελεσματικό, τό πιό άδιαμφισβήτητα καθοδηγούμενο άπό τό κόμμα τών κομμουνιστών. Καί, ώστόσο, ύπέστη τελικά βαριά ήττα.

Στό τέλος τής δεκαετίας τού '50 καί παρά τό βαρύ φορτίο τής νέας ήττας στόν έμφύλιο πόλεμο, πριν καλά - καλά ξεπεραστεί ή μετεμφιλια­κή τρομοκρατία καί διαλυθεί τό ψυχροπολεμικό κλίμα στή διεθνή σκη­νή, ή έλληνική άριστερά — μόνη τότε στήν Εύρώττη — άναδείχνεται, μέ ορισμένες συμμαχικές δυνάμεις, σέ άξιωματική άντιπολίτευση, δεί­χνοντας ότι ύπήρχαν σοβαρές άντικειμενικές δυνατότητες πού θά τής έπέτρεπαν νά διαδραματίσει αποφασιστικότερο ρόλο ατά πολιτικά πράγματα τής χώρας καί νά βγει άπό τό περιθώριο όπου τήν είχαν θέσει οί μεταπολεμικές έξελίξεις — διεθνείς καί έσωτερικές. Μέσα σέ λίγο διάστημα, όμως, θά περιθωριοποιηθεί ξανά — καί μάλιστα σέ περίοδο άνόδου καί όξυνσης τών κοινωνικών καί πολιτικών άγώνων — γιά νά ύποστεί τό 1967 ένα άκόμα πλήγμα μαζί μέ ολόκληρο τό δημοκρατικό κίνημα...

Τέλος, τό 1968, μετά τή διάσπαση τού ένιαίου ΚΚΕ, τό τμήμα τον έκείνο πού ζητά ριζική έπανεξέταση τής πορείας τού Κόμματος καί άντίστοιχες έπανατοποθετήσεις στό πολιτικό, ιδεολογικό καί οργανω­τικό πεδίο συσπειρώνει τό μεγαλύτερο μέρος τών κομματικών δυνά­μεων στήν Ελλάδα, τό σύνολο σχεδόν τών άντιστασιακών δυνάμεων τής νεολαίας καί σημαντικά τμήματα τών πολιτικών προσφύγων καί τών άριστερών μεταναστών. Παρά τό γεγονός ό τι— τότε τουλάχιστον— δέν υπήρχε πρόσφατο ιστορικό προηγούμενο, παρά τό άρνητικό διε­θνές καί έσωτερικό κλίμα πού έπικρατούσε, τό αίτημα τής άνανέωσης καί τού έπαναπροσδιορισμον τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήμα­τος προωθείται γιά μιά ολόκληρη περίοδο απομονώνοντας τις πιό συν­τηρητικές δυνάμεις καί τις έξαρτησιακές — δογματικές άντιλήψεις. Στήν πορεία, όμως, οί σχετικές διαδικασίες μπλοκάρονται, οί άνανεω- τικές δυνάμεις σημειώνουν ύποχώρηση καί σήμερα πού οί διεθνείς όροι είναι π ιό εύνοϊκοί καί ή κρίση πολύ πιό έκδηλη κι άνοιχτή, άδυνατούν ν' ασκήσουν αποφασιστικό ρόλο στό έργατικό καί δημοκρατικό κίνημα τής χώρας.

Είναι προφανές πώς τά έπαναστατικά φαινόμενα στήν χώρα μας άναπτνχθηκαν μέ μιά αυτόνομη δυναμική, πού δέν μπορεί νά έξηγηθεί άποκλειστικά μέ βάση τίς έξελίξεις τον διεθνούς κινήματος. Ή έξέταση λοιπόν τής όλης διαδρομής τού Ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος γίνεται σέ συνδυασμό, τών ιδιομορφιών καί τής ιδιαίτερης δυναμικής του, μέ τίς έπιπτώσεις πού είχαν πάνω του, οί κατευθύνσεις τών καθο- δηγητικών κέντρ<υν τον διεθνούς κινήματος.

— 11 —

Page 11: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Π ιό σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α : Στό δεύτερο μέρος έπ ιχεφείται μιά σύν­τομη θεώρηση τής πορείας διαμόρφωσης τού εργατικού κινήματος στή χώρα μας καί ειδικότερα τών διαφόρων φάσεων τής δράσης τού ΚΚΕ, πού άποτέλεσε τον άποκλειστικό σχεδόν πολιτικό του έκφραστή γιά πολλές δεκαετίες, μέ κορύφωμα τήν δεκαετία 1940-50. Κυρίως όμως γίνεται άναλυτιχή αναφορά στά γεγονότα μετά τό 1950 όχι μόνο γιατί ό γράφων έχει μώ. πιό άμεση έποπτεία αύτής τής περιόδου, άλλά καί γιατί μετά τήν ήττα στόν εμφύλιο πόλεμο άναπτύχθηκε ή διαδικασία ώρίμαν- σης τής κρίσης μέσα στά συγκεκριμένα πλαίσια τών κοινωνικο- πολιτικών εξελίξεων πού οδήγησαν τελικά στό πραξικόπημα τής 21 Απριλίου 1967.

Ή ρήξη στις γραμμές τού ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, τό 1968, άποτέλεσε άπό πολλές πλευρές ορόσημο στήν παραπέρα πορεία του. Γ ϊ αυτό καί στό τρίτο μέρος παρουσιάζονται ci δύο κύριες τάσεις πού προέκνψαν μετά τήν διάσπαση τού Ε νιαίου ΚΚΕ καί πού συγκρο- τήθηκαν σέ ιδιαίτερους κομματικούς οργανισμούς: Ή τάση πού έξέ- φρασε τό ΚΚΕ έσ., ώς φορέας τών άνανεωτικών κομμουνιστικών ιδεών, καί ή τάση πού άντιπροσωπεύθηκε μέ τό «ΚΚΕ», στήν ιδεολογι­κοπολιτική καί οργανωτική φυσιογνωμία τού όποιου συμπυκνώθηκαν, με τόν π ιό «καθαρό» τρόπο, όλα τά άρνητικά χαρακτηριστικά πού είχαν σημαδέψει τήν πορεία τού έλληνικού έπαναστατικού κινήματος.

Στό κεφάλαιο πού άναφέρεται ειδικότερα στή διαμόρφωση καί εξέλι­ξη τού Κ Κ Ε έσ., γίνονται εύρύτατεςπαραπομπές σέ κομματικά κείμενα τής περιόδου 1969-78, δημοσιευμένα καί άδημοσίεντα. Κι αύτό, γιατί πιστεύω πώς είναι χρήσιμο νά φωτιστούν περισσότερο οί εσωκομματι­κές διεργασίες καί άντιπαραθέσεις σχετικά μέ τίς πολιτικές, ιδεολογι­κές καί οργανωτικές έκείνες έπιλσγές πού άσκησαν καθοριστικό ρόλο στήν όλη πορεία τού ΚΚΕ έσ. καί τής άνανεωτικής προσπάθειας. Εξάλλου, χρήσιμο είναι νά άποσαφηνιστεί ότι οί διαφωνίες στό ΚΚΕ έσ. δέν «άνακαλύφθηκαν» μετά τήν έκλογική ήττα τού 1977, άλλά διατυ­πώνονταν σέ όλες σχεδόν τίς κρίσιμες καμπές του. Ή διάσταση αύτή βοηθά, κατά τή γνώμη μου, σέ μιά ολόπλευρη εκτίμηση τών αιτίων πού οδήγησαν στήν μέχρι σήμερα άποτυχία τού άνανεωτικού εγχειρήματος.

Μ πορεί νά ύποστηριχθεί πώς μέ τήν παράθεση άποσπασμάτων άπό διάφορα κείμενα, άλλοιώνεται τό νόημα τών συνολικών άπόψεων πού είχαν έκτεθεί σέ αυτά. Κατ’ άρχήν, ένας τέτοιος κίνδυνος παρακάμπτε­ται δεδομένου ότι σέ κάθε παραπομπή σημειώνεται πού μπορεί ό άνα- γνώστης νά άνατρέξει γιά νά διαβάσει ολόκληρο τό κείμενο. Πέρα όμως ά π ’ αύ τό, τά άποσπάσματα πού παρατίθενται συμπυκνώνουν μέ τόν πιό σαφή τρόπο μιά σειρά βασικές άπόψειςπον άντιπαρατέθηκαν, έσωκομ-

— 12 —

Page 12: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ματικά, στις διάφορες φάσεις τής πορείας τού ΚΚΕ έσ. Ή ίδια άλλωστε ή ιστορία έδειξε τό βαθύτερο περιεχόμενο, τόν κεντρικό πυρήνα καί τίς τελικές συνέπειες κάθε άποψης. Ό άναγνώστης φυσικά άς κρίνει άν οί επιλογές πού έγιναν φωτίζουν πραγματικά τά ζητήματα στά όποια άναφέρονται.

Παρά τή μή αποφασιστική προώθηση τής άνανέωσης στά οργανωμέ­να τμήματά του, ή σημερινή κατάσταση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος παρουσιάζει σημαντικά στοιχεία διαφοροποιήσεων. Τό «ΚΚΕ» ένώ διατηρεί τήν κομματική ύπεροχή, λίγο μπορεί νά ύπολογί- ζει πλέον στή «συσπειρωτική» του δύναμη. Τά συμπτώματα αποδέσμευ­σης άπό τούς αριστερούς πολιτικούς φορείς μέ δογματικές, έξαρτησια- κές καί γραφειοκρατικές αντιλήψεις πυκνώνουν τό τελευταίο διάστη­μα, καί ή έμφάνισή τους στό «ΚΚΕ» είναι πολύ χαρακτηριστική γιά τίς διεργασίες πού συντελούνται στό έσωτερικό του.

Τά νέα αύτά στοιχεία ξανάκαναν επίκαιρο τό αίτημα τής άνανέωσης, άλλά καί ταυτόχρονα τό αίτημα τής επανεκτίμησης τών λαθεμένων έπιλογών πού δέν έπιτρέπουν στό άνανεωτικό κίνημα νά συγκεντρώσει τό σύνολο τών δυνάμεών του καί νά οργανώσει μιά άποτελεσματική άντεπίθεση.

Ή επισήμανση αύτών τών άντικειμενικών δεδομένων θέτει σέ κάθε κομμουνιστή, σέ κάθε αριστερό πού συνειδητοποιεί τήν παρατεινόμενη κρίση καί τ ίς άρνητικές της συνέπειες, τό πρόβλημα «τί πρέπει νά γίνει συγκεκριμένα». Στό τελευταίο κεφάλαιο θίγεται άπλά αυτό τό πρόβλη­μα, μέ αναφορά κυρίως στις γενικές προϋποθέσεις καί τόν χαρακτήρα τών πρωτοβουλιών πού πρέπει ν ’ άναληφθούν. Προφανώς μιά πιό άναλυτική έπεξεργασ'ια μόνο συλλογικά μπορεί νά προχωρήσει. Οί πρώτες σκέψεις πού διατυπώνονται λοιπόν σ’ αύτό τό βιβλίο άς κριθούν σάν συμβολή καί σάν ερέθισμα πρός μιά τέτοια διαδικασία.

Οί λόγοι πού μέ ώθησαν νά καταγράψω τίςάπόψειςμου γιά όλα αύτά τά θέματα: πιστεύω πώς ιδιαίτερα τά τελευταία χρόνια όλοι οί προοδευ­τικοί άνθρωποι — καί πρώτα - πρώτα οί κομμουνιστές — βλέπουν νά διαψεύδονται καθημερινά ορισμένες θεμελιακές τους άντιλήψεις, πρό­τυπα καί προσδοκίες. Από τίς πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ «σοσια­λιστικών» κρατών, τίς άπροκάλυπτες έπεμβάσεις ορισμένων ΚΚ στά έσωτερικά άλλων, τήν ύποστήριξη δικτατοριών καί άντιδραστικών κα­θεστώτων άπό χώρες - πρότυπα τού σοσιαλισμού, ώς τούς τραμπουκι- σμούς μελών άριστερών οργανώσεων στή χώρα μας, ένάντια σ ’ άλλοι<ς

— 13 —

Page 13: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άριστερούς, άποτελούνγεγονότα «μεγάλα» και «μικρά» πού χαράσσον- ται βαθιά στήν συνείδηση κάθε άριστερού. Δημιουργούν άναπάντητα ερωτηματικά, προκαλούν δραματικές άμφιβολίες. Πρόκειται γιά διερ­γασίες άθόρυβες, άλλά καθόλου άσήμαντες. Μπορούν νά λειτουργή­σουν ταυτόχρονα σάν μηχανισμοί σννειδητοποίησης τών προβλημάτων τής κομμουνιστικής αριστερός, άλλά καί σάν διαδικασίες αποπροσανα­τολισμού. Μ πορούν νά οδηγήσουν στόν επαναπροσδιορισμό τού κομ­μουνιστικού κινήματος καί τής θεωρίας τού μαρξισμού, άλλά καί στήν άρνηση τού μαρξισμού, στήν φυγή άπό τό κομμουνιστικό κίνημα.

Στό βιβλίο αύτό προσπαθώ κατ’ αρχήν νά έπισημάνω τά ζητήματα πού στοιχειοθετούν σήμερα τήν κρίση τού κομμουνιστικού κινήματος. Λιγότερο μέ τήν περιγραφή τους καί περισσότερο μέ τήν άναδρομή στις ιστορικές καταβολές καί διαστάσεις τους. Μ ιά τέτοια προσέγγιση άνα- δείχνει σάν πρόβλημα όχι τό «πότε» καί «πώς» έγινε τό λάθος ή «ποιός έχει τήν ευθύνη», άλλά ποιά είναι τά βαθύτερα αίτια, ποιά τά ιστορικά καί κοινωνικά πλα 'ισια μέσα στά όποια έγιναν οί συγκεκριμένες γενικό­τερες επιλογές πού οδήγησαν τό κομμουνιστικό κίνημα σέ σύγκρουση μέ τίς άνάγκες καί τίς άπαιτήσεις τών έπαναστατικών άγώνων.

Α π ' αύτή τήν οπτική γωνιά πρέπει, κατά τήν άποψή μου νά άποριφθούν:

Π ρ ώ τ ο ν , ή λογική πού άρνείται τήν κρίση, διακηρύσσοντας ότι ύπάρχουν βέβαια λάθη, άλλά αύτά ήταν σέ σημαντικό βαθμό άναπό- φευκτα λόγω τών τεράστιων άντικειμενικών δυσκολιών πού παρουσιά­ζει ή πάλη γιά τήν προώθηση τού σοσιαλισμού, στήν Ελλάδα καί διεθνώς. Α ύτή ή λογική εξουδετερώνει κάθε κριτική διάθεση καί τρο­φοδοτεί, τελικά, τή μοιρολατρία καί τήν ήττοπάθεια.

Δ ε ύ τ ε ρ ο ν , ή λογική πού θεωρεί ότι ή κρίση έχει νά κάνει μέ τόν ίδιο τόν έπιστημονικό σοσιαλισμό γιά νά καταλήξει στή συνολική του απόρριψη. Ό πω ς θά δούμε, οί μαρξιστικές ιδέες, όχι μόνο βρίσκονται σέ άναντιστοιχία — ή καί σέ πλήρη άντίθεση — μέ όσες λαθεμένες έπ ιλογές υιοθέτησαν τά καθοδηγητικά κέντρα τού διεθνούς κομμουνι­στικού κινήματος άλλά καί άποτελούν τή θεωρητική βάση γιά τήν κριτική καί τήν άπόρριψη αύτών τών έπιλογών, γιά τήν άνανέωση καί τόν έκσυγχρονισμό τής επαναστατικής θεωρίας καί πρακτικής τού έρ- γατικού κινήματος.

Νομίζω ότι μέσα άπ ’ αύτές τίς δύο βασικές οριοθετήσεις μπορούν νά διερευνηθούν όλα τά μεγάλα προβλήματα πού άναδείχνει ή σημερινή κρίση καί ή άναποτελεσματικότητα τού κομμουνιστικού κινήματος.

Αύτό, ώ στ όσο, προϋποθέτει νά διατυπωθεί έστω καί σέ πολύ γενικές γραμμές, μιά πειστική άνάλνση — έρμηνεία τής κρίσης, τής προϊστορίας της, τής έξέλιξης καί τών μορφών πού παίρνει σήμερα. Μ ιά έρμηνεία πού, χωρίς νά ύποτιμά τίς άντικειμενικές δυσκολίες κι άντιξοότητες, θά επισημαίνει τά βαθύτερα ύ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ά αίτια, τίς καίριες λαθεμέ­νε: κατενθϊ>νσεΐζ καί έπιλογές, τήν πολιτική ιδεολογία πον τίc σιγκρο-

— 14 —

Page 14: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

γούσε, τίς οργανωτικές δομές μέσα στις όποιες άναπαράγονταν. Μιά ερμηνεία πού τελικά θά δείχνει ότι οί άποτνχίες τον κομμουνιστικού κινήματος δέν είναι άναπόφενκτες καί ότι στό έδαφος πάντα τού μαρξι­σμού, μπορούν νά γίνουν οί ριζικές έκείνες τομές στις «καθιερωμένες» άντιλήψεις καί πρακτικές πού έγγυώνται τήν ύπερνίκηση τής κρίσης καί μιά άληθινά έπαναστατική, σοσιαλιστική, προοπτική.

Μ ερικές άκόμα διευκρινίσεις:1. Τό βιβλίο αύτό είναι κατά βάση βιβλίο πολιτικό. Αναφέρεται

βέβαια, όχι έξαντλητικά, σέ γενικότερα θεωρητικά προβλήματα πού απασχολούν τή σύγχρονη μαρξιστική σκέψη. Αλλά κυρίως έξετάζει τίς πολιτικές διαστάσεις τής κρίσης· τίς ιστορικές συνθήκες— άντικειμενι- κές καί ύποκειμενικές — μέσα στις όποιες έμφανίσθηκε· τίς αιτίες πού οδήγησαν στήν ανάπτυξη καί τό βάθεμά της- τήν άναποτελεσματικότη- τα, τελικά, τού κομμουνιστικού κινήματος. Έκρινα άπαραίτητο νά άναφερθώ σ ’ αύτές κυρίως τίς πλευρές γιατί πιστεύω ότι οί πολιτικές διαστάσεις τής κρίσης συμπυκνώνουν καί έκφράζουν καί τίς άλλες πλευρές της. Στό έπίπεδο λοιπόν αύτό θά πρέπει νά κριθεί.

2. Ό χώρος τών ιδιαίτερων θεμάτων στά όποια άναφέρονται ορισμέ­να κεφάλαια τού βιβλίου είναι τεράστιος. Γι’ αύτό καί ή άνάλνσή τους δέν μπορούσε νά είναι ολοκληρωμένη. Παρ' όλα αύτά μιά γενική τοπο­θέτηση κρίθηκε άπαραίτητη: χωρίς αύτήν, τό κύριο άναλντικό μέρος τού βιβλίου θά παρουσίαζε κενά καί οί άποδεικτικές τον δυνατότητες θά ήταν περιορισμένες.

Συνολικά, ή προσπάθεια μου δέν κατέτεινε στήν βαθύτερη άνάλνση όλων τών θεμάτων πού θίγονται, άλλά στήν παρονσίαση μιάς προβλη­ματικής, καταληπτής στά βασικά της στοιχεία καί συνεκτικής στό περι­εχόμενό της — γιά τήν Ιστορία καί τήν έξέλιξη τού κομμουνιστικού κινήματος. Μ ιάς προβληματικής πού θά άπενθύνεται πριν άπ' όλα ατούς κομμουνιστές καί άριστερούς— ή τονλάχιστον σέ όσονςσυνειδη­τοποιούν τά άδιέξοδα στά όποια οδηγεί ή κρίση — φωτίζοντας τίς αιτίες πού οδήγησαν σ ’ αύτά καί διερεννώντας τίς πιθανές διεξόδονς.

3. Οί απόψεις πού διατυπώνονται σ ’ αύτό τό βιβλίο ούτε ήταν έξαρ- χής δεδομένες γιά τόν γράφοντα, ούτε βέβαια ώρίμασαν ξαφνικά. Δ ια ­μορφώθηκαν σέ μιά ολόκληρη διαδικασία όπον συμμετείχε γιά μεγα­λύτερα ή μικρότερα διαστήματα, σέ ήγετικές θέσεις τού έλληνικού κομμουνιστικού καί άριστερού κινήματος καί σέ άντίστοιχες, άμεσες ή έμμεσες, ευθύνες γιά τίς άρνητικές πλευρές πού παρονσίασε ή πορεία τον, εύθύνες τίς όποιες δέν θά ήθελα ν' άποσιωπήσω.

Ε λπίζω νά μπορέσω νά καταγράψω σέ ένα άλλο γραφτό τήν πιό προσωπική μον μαρτυρία γιά τή βασανιστική διαδικασία πον οδήγησε

— 15 —

Page 15: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τή δική μου τουλάχιστον γενιά τών κομμουνιστών τής ΕΠΟΝ, καί έμενα προσωπικά, άπό τήν ευφορία τής άντίστασης στό δογματικό έγκλοβι- σμό καί ύστερα στήν προοδευτική απεμπλοκή άπό αύτόν καί στήν άναζήτηση τού έλληνικού έπαναστατικού δρόμου. Στοιχεία άπό τήν ιστορία αύτή έχουν ενσωματωθεί σέ ορισμένα κεφάλαια αύτού τον βιβλίου.

4. Οί άπόψεις πού έκτίθενται στις επόμενες σελίδες διαμορφώθη­καν, τελικά, μέσα άπό τίς έμπειρίες, τίς αναζητήσεις, τίς άποτνχίες καί τίς έπ ιτυχίες πού συνθέτουν σήμερα τήν πολυτάραχη πρόσφατη ιστορία τού κομμουνιστικού κινήματος στή χώρα μας. Ή δημοσίευσή τους άς θεωρηθεί σάν συ(£ολή στήν κριτική ανάλυση μιάς ολόκληρης ιστορικής περιόδου πού είναι πολύ συζητημένη, άλλά έλάχιστα γνωστή.... Απρίλης 1980

Α.Μ.

Page 16: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΜΕΡΟΣ A

ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑ­ΣΤΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ

Page 17: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 18: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ A

Η ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑ­ΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

I. ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΙΉ ΣΗ

Στά 132 χρόνια άπό τή δημοσίευση τού Κομμουνιστικού Μα­νιφέστου τό έργατικό κίνημα διέτρεξε μιά πολυκύμαντη πορεία, άρρηκτα συνδεμένη μέ τις διάφορες φάσεις άνάπτυξης τού καπι­ταλισμού καί μέ τά επαναστατικά φαινόμενα πού προέκυψαν στήν έξέλιξή του.

Ή συγκρότηση τής Κομμουνιστικής Ένωσης (1847) καί κυ­ρίως τής Α ' Διεθνούς (1847) άποτέλεσαν τά πρώτα βήματα γιά τή θεωρητική καί οργανωτική θεμελίωση τού έργατικού κινήματος.

Κατά τήν περίοδο αύτή, καί μέ πρωτεργάτες τούς Κ. Μάρξ καί Φρ. Ένγκελς, έπιτελείται ιδιαίτερα σημαντικό έργο γιά τήν αφύπνιση τής ταξικής συνείδησης, τόν ιδεολογικοπολιτικό έξο- πλισμό καί τήν οργάνωση τής έργατικής τάξης (1) στόν εύρωπαϊ- κό χώρο καί τίς ΗΠΑ.

(1) Οΐ Κ. Μάρξ καί Φρ. Ενγκελς μέ τήν πυκνή θεωρητική τους έργασϊα ανέλυσαν μέ έπισιημσνικό ιρόπο τίς αντιφάσεις τής καπιταλιστικής κοινωνίας καί προδιέγραψαν τήν προοπτική τής σοσιαλιστικής έπανάστασης, παρακολου­θώντας άπό κοντά τήν ανάπτυξη τών ταξικών άγώνων. Συγκρότησαν αρχικά τήν Κομμουνιστική Ένωση καί σέ συνέχεια έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στήν ίδρυση καί στή χάραξη τών γενικών κατευθύνσεων τής Α' Διεθνούς, πού βασι­κές πλευρές τού έργου τους ύπήρξαν: ή συνένωση καί ό συντονισμός τής δράσης τών τότε σκόρπιων μαζικών πολιτικών όργανώσεων τής έργατικής τάξης- ή όργανωτική άνάπτυξη. ή αυτονόμηση καί ή έπεξεργασία τής στρατηγικής καί

Page 19: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Από τήν αύτοδιάλυσή τής Α' Διεθνούς (2) μέχρι σήμερα, ή ιστορική διαδικασία διαμόρφωσης καί εξέλιξης τού έργατικού κινήματος μπορεί νά χωριστεί σέ τέσσερις κύριες φάσεις:

α) Τή φάση συγκρότησης ενιαίων σοσιαλιστικών καί σοσιαλ­δημοκρατικών κομμάτων άπό τά τελευταία χρόνια τού 19ου αιώνα. Τά κόμματα αύτά θά συγκλίνουν στή Β' Διεθνή (1889­1914) (3) καί θά παίξουν άποφασιστικό ρόλο στήν ταξική συνει- δητοποίηση καί πολιτική οργάνωση εκατομμυρίων εργαζομέ­νων, μέ γενική κατεύθυνση τήν πάλη γιά τήν άπελευθέρωσή τους άπό τό καπιταλιστικό έκμεταλλευτικό σύστημα (4).

ιών στόχων τού έργατικού κινήματος —συνδικαλιστικού καί πολιτικού. Στό σύντομο χρονικό διάστημα μέχρι τήν αύτοδιάλυσή της, ή Α' Διεθνής συνέβαλε έπίσης σημαντικά στήν ανάπτυξη τής πάλης κατά τών φυλετικών διακρίσεων —κυρίως στις ΗΠΑ— καθώς καί στήν προβολή τών δικαιωμάτων τών γυναικών.

Στά χρόνια τής Α' Διεθνούς δέν ιδρύθηκαν πολιτικά κόμματα τής έργατικής τάξης. Διαμορφώθηκαν όμως οί ιδεολογικοπολιτικές προϋποθέσεις γιά τήν ίδρυσή τους, μέ τή συστηματική απόκρουση άπό τούς μαρξιστές ποικίλων άντι- λήψεων πού είχαν έμφανιστεΐ στό έργατικό κίνημα: αντιλήψεων γιά τή «συνερ­γασία τών τάξεων», γιά «άπλό καί καθαρό συνδικαλισμό» —τρεΐντγιουνισμό—, αντιλήψεων αναρχικών ή οϋτοπιστικών σοσιαλιστικών.

(2) Ή περίοδος πού μεσολαβεί άπό τήν αύτοδιάλυσή τής Α' Διεθνούς ώς τήν ίδρυση τής Β' Διεθνούς (1876-18®), υπήρξε περίοδος σχετικής σταθερότητας τού καπιταλισμού, παρά τήν πρώτη γενικευμένη κρίση του, τό 1873. Ή σταθερό­τητα αύτή αντανακλάται στό ήπιο διεθνές κλίμα καί συνοδεύεται άπό μιά περιορισμένη άνοδο τού βιοτικού έπιπέδου τών έργαζομένων, ιδιαίτερα τών ειδικευμένων έργατών καί τών υπαλλήλων άπό τούς όποιους οί κεφαλαιοκράτες διαμόρφωσαν ένα στρώμα μέ υψηλότερες αποδοχές προκειμένου νά αποδυνα­μώσουν τούς άπεργιακούς άγώνες καί γενικά τό αναπτυσσόμενο έργατικό κίνημα.

(3) Τό ιδρυτικό συνέδριο τής Β' Διεθνούς θά πραγματοποιηθεί στό Παρίσι μέ άντιπροσωπείες άπό σοσιαλιστικά κόμματα 20 χωρών. Στό συνέδριο αύτό έγινε σαφές ότι στά 13 χρόνια άπό τήν αύτοδιάλυσή τής Α' Διεθνούς είχε διευρυνθεί σημαντικά ό κύκλος τών μαρξιστών, ό μαρξισμός είχε γίνει κύριο ρεύμα στό διεθνές έργατικό κίνημα, ένώ οί διαφορετικές τάσεις πού έκφράστηκαν έντονα στις γραμμές τής Α' Διεθνούς είχαν απομονωθεί άποφασιστικό.

(4) Στά πρώτα χρόνια τής Β' Διεθνούς συνεχίστηκε ή σχετική σταθερότητα τού καπιταλισμού. Ή έκβιομηχάνιση προχώρησε μέ άκόμα πιό ταχείς ρυθμούς στήν Εύρώπη καί τίς ΗΠΑ. Οί μεγάλες δυνάμεις μοιράζονταν νέες αποικίες στήν Αφρική. Πολύ σύντομα όμως ή σταθερότητα αύτή διαταράσσεται. Οί διεθνείς συσχετισμοί άνατρέπονται καί όξύνσνται οί σχέσεις μεταξύ τών ιμπε­ριαλιστικών δυνάμεων γιά τή διανομή τών αποικιών.

Ή Β' Διεθνής γΓ άρκετά χρόνια κρατήθηκε σέ μαρξιστικές θέσεις, αναπτύ­χθηκε, σημείωσε άξιόλογη δράση. Αργότερα ωστόσο, μετά τό 1900, προέκυψαν σοβαρές διαφοροποιήσεις στσύς κόλπους της καί οί δυνάμεις της διαχωρίστη­καν σέ δύο κύριες πτέρυγες. Οΐ ήγέτες τής δεξιάς πτέρυγας θεωρούσαν ότι στή

— 20 —

Page 20: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ή φάση αύτή τερματίζεται μέ βαθύ ρήγμα σχίς γραμμές τού έργατικού κινήματος, όταν μέ τήν κήρυξη τού Α' Παγκόσμιου Πολέμου κυριάρχησαν οί έθνικιστικές τάσεις στή Β' Διεθνή καί όξύνθηκαν οί ιδεολογικοπολιτικές διαφορές άνάμεσα στις δυ­νάμεις πού τή συγκροτούσαν (5).

β) Τή φάση πού σηματοδοτείται άρχικά άπό τό θεωρητικό έργο τού Λένιν καί τή νίκη τής' Οκτωβριανής' Επανάστασης στή Ρωσία. Στή φάση αύτή θά άκολουθήσουν: ή άποτυχία τών έπα- ναστατικών έγχειρημάτων σέ άλλες χώρες τής Εύρώπης (6)· ή οργανωτική αποκρυστάλλωση τού ρήγματος στό έργατικό κίνη­μα, μέ τήν ίδρυση τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ)· ή έπικρά- τηση τού σταλινισμού· ή άνοδος τού φασισμού καί, τέλος, ή άντιφασιστική νίκη τών λαών στό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

γ) Τή φάση τής πρώτης μεταπολεμικής 15ετίας. Ή φάση αύτή χαρακτηρίζεται άπό τή συγκρότηση τών Λαϊκών Δημοκρατιών, τή νίκη τών άντιαποικιακών έπαναστάσεων καί τήν άνάπτυξη, γενικά, τών κινημάτων στις χώρες τού Τρίτου Κόσμου καί ταυ­τόχρονα άπό τήν έπιβολή τού ψυχρού πολέμου καί τού διπολι­σμού στις παγκόσμιες σχέσεις.

δ) Τή φάση άπό τίς άρχές τής Ιθετίας τού 1960 μέχρι καί σήμερα, κατά τήν όποια άναφαίνονται σημαντικές διαφορο­ποιήσεις στό συνολικό διεθνές πεδίο καθώς καί στούς κόλπους τού παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος.

II. ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ

Στά χρόνια τής Α' καί Β' Διεθνούς ή διαδικασία ιδεολογικο­πολιτικής διαμόρφωσης τού διεθνούς έργατικού κινήματος καί τών κύριων ρευμάτων στις γραμμές του υπήρξε έπίπονη καί

νέα φάση ανάπτυξης τού καπιταλισμού — τή μονοπωλιακή φάση —είχαν ξεπε- ραστεί οί αναλύσεις καί γενικά τό θεωρητικό οικοδόμημα τού Κ. Μάρξ. Καί διακήρυσσαν τό ανεδαφικό τών έπαναστατικών αλλαγών καί τή δυνατότητα βαθμιαίας καί ειρηνικής έγκατάστασης τού σοσιαλισμού. Αντίθετα, ή αριστερή πτέρυγα άντιτασσόταν σέ κάθε τέτοιο προσανατολισμό.

(5) Στό σημείο αύτό θά έκλείψσυν καί οί δυνατότητες συνύπαρξης σέ ένιαία όργανωτικά σχήματα τού ρεύματος πού έξέφραζε ή δεξιά πτέρυγα τής Β' Διε­θνούς καί τού νέου έπαναστατικού ρεύματος πού έκπροσωπούνταν άπό τόν Λένιν καί άλλους ηγέτες έργατικών κομμάτων.

(6) Πρόκειται γιά τήν άποτυχία τής έπανάστασης στήν Ούγγαρία καί τών έργατικών έξεγέρσεων στή Γερμανία καί τή Φιλανδία.

— 21 —

Page 21: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

συνυφάνθηκε μέ αδιάκοπες αντιπαραθέσεις: άφ’ ένός μέν συγκροτήθηκε τό ιδεολογικό ρεύμα πού ονομάστηκε μαρξισμός— μέ όλες τίς άντιλήψεις καί τίς πρακτικές πού άντιπροσώ- πευε—, άφ’ έτέρου δέ διαμορφώθηκαν καί συγκροΰστηκαν μαζί του μιά σειρά διαφορετικά ιδεολογικά ρεύματα, άπό τόν ουτο­πικό σοσιαλισμό, τόν τρεϊντγιουνισμό (7), τόν αναρχισμό (8) καί τίς θεωρίες τού Μπακούνιν, τού Προυντόν, τού Μπλανκί (9), τού Λασάλ (10), ώς τόν οίκονομισμό (11) καί τίς άλλες άντιλήψεις πού άναπτύχθηκαν στά χρόνια τής Β' Διεθνούς.

(7) Ό τρεϊντγιοννισμός περιόριζε τήν πάλη τής έργατικής τάξης στις άμεσες διεκδικήσεις καί στήν κατοχύρωση τών συνδικαλιστικών δικαιωμάτων της.Υποβάθμιζε ή καί μηδένιζε τή σημασία τής πολιτικής πάλης καί τήν αναγκαιό­

τητα τής πολιτικής όργάνωσης.(8) Ο αναρχισμός στηριζόταν στό αυθόρμητο τών μαζών, θεωρούσε ότι ή

πολιτική πάλη έχει τήν έννοια τών αυθόρμητων μαχητικών έκδηλώσεων τών μαζών μέχρι τήν τελική έξέγερση. μέ στόχο τήν κατάργηση τού καπιταλιστικού κράτους καί τήν οικοδόμηση νέας κοινωνίας, βασισμένης σέ έλεύθερους συνε­ταιρισμούς τών παραγωγών. Στά πλαίσια αύτά, μηδένιζε κάθε έννοια έξσυσϊας, κάθε έννοια συνδικαλιστικής καί πολιτικής όργάνωσης. Κύριοι έκφραστές τών άναρχικών τάσεων ήταν ό Μπακούνιν καί ό Προυντόν.

(9) Ό Μπλανκί ειδικότερα θεωρούσε ότι ή πολιτική πάλη ίσοδυναμεί μέ τήν άμεση ένοπλη έξέγερση γιά τήν άνατροπή τού καπιταλισμού άπό καλά όργανω- μένες συνωμοτικές όμάδες. Γι’ αύτό καί έπιδίωκε νά μετατρέπονται οί άπεργίες καί άλλες έργατικές εκδηλώσεις σέ μικρές ένοπλες έξεγέρσεις. Ταυτόχρονα ύποτιμούσε τήν αναγκαιότητα τού μαζικού έργατικού κινήματος, τών συνδικά­των καί τής ύπαρξης ισχυρής πολιτικής όργάνωσης.

(10) Ό Λασάλ καί τό κίνημά του —πού δέ μετείχε στήν Α' Διεθνή — πρόβαλ­λε τή θεωρία ότι οί έργάτες είναι καταδικασμένοι στήν πείνα καί τήν έξαθλίωση γιατί ύπάρχει ό «σιδερένιος νόμος τού μεροκάματου», σύμφωνα μέ τόν όποιο είναι άδύνατη ή βελτίωση τού έπιπέδου ζωής τους, πέρα άπό ένα έλάχιστο όριο. Οί λασαλιστές ακόμα υποστήριζαν απόψεις πού υπερεκτιμούσαν τό ρόλο τών παραγωγικών συνεταιρισμών. Μέ τήν μπροσούρα του Μισθός, τιμή, κέρδος (1865) ό Μάρξ άνασκευάζει τίς άπόψεις τού Λασάλ καί ειδικότερα τόν ισχυρι­σμό ότι οί άγώνες τών εργαζομένων είναι μάταιοι, γιατί όποιαδήποτε αύξηση τών αποδοχών τους έξανεμίζεται άπό τήν αύξηση τού κόστους ζωής. Μέ συγκεκριμένα στοιχεία αποδείχνει άτι οί έργαζόμενοι, μέ τήν όργανωμένη πάλη τους, μπορούν νά αποσπούν ένα όλο καί μεγαλύτερο μερίδιο άπό τήν άξια πού παράγουν καί νά βελτιώνουν τό βιοτικό τους έπίπεδο.

(11) Οίκονομισμος: Αντίληψη πού ύπερτιμούσε τή σημασία τής οικονομικής πάλης τών έργαζομένων σέ βάρος τών πολιτικών τους άγώνων. Η πολιτική πάλη γινόταν κατανοητή σάν ή «προέκταση» τών οικονομικών άγώνων. Έτσι. γιά τούς οίκονομιστές έπαιρνε προτεραιότητα ή οικονομική πάλη —πρώτα ό οικονομικός άγώνας καί μετά ό πολιτικός. Αντίστοιχη προτεραιότητα δίνουν στή συνδικαλιστική όργάνωση σέ βάρος τής συγκρότησης πολιτικού κόμματος. Μιλώντας γιά πολιτικό άγώνα, δέν έβλεπαν τίποτα περισσότερο άπό τήν πολιτι­κή ύποστήριξη οικονομικών αιτημάτων- μιλώντας γιά πολιτική όργάνοκτη. έν-

— 22 —

Page 22: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ό Μάρξ, ό Ένγκελς κι αργότερα ό Λένιν, καθώς καί άλλοι έπαναστάτες ηγέτες, καταξιώθηκαν σάν θεμελιωτές, σάν κλασι­κοί τού έπιστηιιονικού σοσιαλισμού, όχι γιατί διατύπωσαν εγκε­φαλικές θεωρητικές συλλήψεις (12) άλλά γιατί, έπί ογδόντα χρόνια σχεδόν, υπήρξαν πρωταγωνιστές στις ιδεολογικοπολιτι­κές άντιπαραθέσεις στούς κόλπους τού έργατικού κινήματος, ενώ ταυτόχρονα πρωτοστατούσαν στήν άνάπτυξη τών έργατι­κών άγώνων. Μέσα άπό τέτοιες διαδικασίες συγκέντρωσαν τήν έπαναστατική πείρα καί έκαναν τίς θεωρητικές τομές πού τούς επέτρεψαν νά διαμορφώσουν τελικά ένα σύστημα ίδεών-όδηγό στήν έπαναστατική δράση τών έργαζομένων όλου τού κόσμου.

Στό πεδίο τής θεωρίας γενικά: Οί κλασικοί τού επιστημονικού σοσιαλισμού, προδιαγράφοντας τό δρόμο πρός μιά ποιοτικά διαφορετική μορφή κοινωνικής όργάνωσης — μέ κύριο χαρα­κτηριστικό τήν άπελευθέρωση τών έργαζομένων άπό κάθε μορ­φή άλλοτρίωσης —, αντίκριζαν τό σύστημα τών ιδεών τους όχι σάν κλειστό καί στατικό σύστημα ιδεών άλλά σάν ένα σύστημα άνάλυσης τού καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής καί τών κοι­νωνικών φαινομένων πού συνδέονται μέ τήν έμφάνιση, τήν άνά­πτυξη καί τίς διαδικασίες ανατροπής του. θεμελιώνοντας τόν ιστορικό ύλισμό, άποσυνδέθηκαν άπό κάθε μεταφυσική δοξα­σία καί άντιλαμβάνονταν τό ίδιο τό θεωρητικό τους έργο σάν

νοούσαν τό συντονισμό τών συνδικαλιστικών οργανώσεων· μιλώντας γιά κατά- κτηση εξουσίας, τήν επιβολή ένός προγράμματος οικονομικών διεκδικήσεων. «Ή πολιτική έχει μιά αυτονομία άπό τήν οικονομική πάλη», θά πει ό Λένιν χτυπώντας τούς οίκονομιστές, «δέν είναι άπλή προέκτασή της. Είναι σημείο συμπύκνωσης τών κοινωνικών αντιθέσεων» καί διαδικασία έπίλυσης καί μετα­σχηματισμού τους. Ά ν δέν γίνει αύτό κατανοητό, οί εργατικοί οικονομικοί αγώνες θά διεξάγονται στά πλαίσια τής άστικής πολιτικής —δέ θά μπορέσουν στά σοβαρά νά άπειλήσουν τόν καπιταλισμό. Εξάλλου, ή Ρ. Λούξεμπσυργκ έδειξε ότι οί οικονομικοί άγώνες, άν δέν ένταχθούν σέ μιά προοπτική κατάχτη­σης τής εξουσίας, έχουν αναγκαστικά μόνο άμυντικό χαρακτήρα γιά τήν έργατι- κή τάξη.

(12) Ό Μάρξ υπογραμμίζει στό Κομμουνιστικό Μανιφέστο: «...Οί θεωρητι­κές θέσεις τών κομμουνιστών δέ στηρίζονται καθόλου σέ ιδέες, σέ άρχές πού έφευρέθηκαν ή ανακαλύφθηκαν άπό τούτον ή έκείνο τόν αναμορφωτή τού κόσμου... άποτελούν μονάχα τή γενική έκφραση πραγματικών σχέσεων, τής πάλης τών τάξεων πού ύπάρχει στήν πραγματικότητα, τής ιστορικής κίνησης πού συντελείται μπρός στά μάτια μας...».

— 23 —

Page 23: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προϊόν τής ιστορικής εξέλιξης. Ή διαλεκτική τους σκοπιά, εξάλλου, έθετε τίς ιδέες καί τά συμπεράσματά τους σέ διαρκή κίνηση — έπιβεβαίωση ή απόρριψη — σέ διαρκή έξέλιξη, μέ βάση έπιστημονικά κριτήρια. Τίποτα τό άναλλοίωτο δέν υπήρχε στό θεωρητικό τους έργο παρά μόνο ό,τι έπικΰρωνε ή έπιστημο- νική άνάλυση, ή έπισιημονική κριτική καί ή πείρα τής πάλης τών μαζών.

Ή άντιπαράθεση μέ τούς ουτοπικούς σοσιαλιστές—προγενέ­στερους καί σύγχρονούς τους — κι ό διαχωρισμός τους άπό τίς άλλες άντιεπιστημονικές δοξασίες περί σοσιαλισμού άπασχόλη- σαν μεγάλο μέρος τών θεωρητικών έργασιών τους άλλά καί τής πολιτικής τους πρακτικής.

Ταυτόχρονα υιοθέτησαν κι ενσωμάτωσαν στό έργο τους ό,τι γόνιμο είχε ύπάρξει στήν έπιστημονική σκέψη, τή φιλοσοφία, τήν οικονομία, τή μελέτη τών κοινωνικών καί πολιτικών φαινο­μένων, τήν έπαναστατική πρακτική. Τό θεωρητικό τους οικοδό­μημα δέν ονομάστηκε τυχαία επιστημονικός σοσιαλισμός. Αλ­λωστε, άκόμα κι όταν ολοκληρώνουν τίς θεωρητικές τους προ­τάσεις, έχουν σαφώς τήν αίσθηση τών άδυναμιών καί τών κενών πού περικλείουν. Γι’ αύτό παρακολουθούν αδιάκοπα καί άξιο- ποιούν κάθε νέο στοιχείο στήν έξέλιξη τής έπιστήμης, τής τεχνι­κής, στις διεθνείς έξελίξεις, κάθε νέο στοιχείο πού φέρνει στό φώς ή δυναμική τής κοινωνίας, ή άγωνιστική εμπειρία τών έργα- ζόμενων λαϊκών μαζών. Μέ σχολαστικότητα, μέ άγχος θά ’λεγε κανείς, παρακολουθούν κάθε καινούρια άποψη, τήν άξιολο- γούν, τήν ύποβάλλουν σέ κριτική· βγάζουν νέα συμπεράσματα ή τροποποιούν παλιότερα· διατυπώνουν νέες προβλέψεις καί, χωρίς νά διστάζουν, άνασκευάζουν καί άναθεωρούν προηγού­μενες έκτιμήσεις καί θέσεις τους. Ποτέ δέ διανοήθηκαν ότι τό θεωρητικό τους σύστημα θά μπορούσε νά προεξοφλεί άπαντή- σεις γιά όσα προβλήματα έπρόκειτο ν’ άντιμετωπίσει τό έπανα- στατικό κίνημα. Γι’ αύτό καί καταπολέμησαν πεισματικά όλες τίς δογματικές αντιλήψεις — άνεξάρτητα άν οί πολιτικές τους συνέπειες ήταν «δεξιάς» ή «άριστερής» άπόχρωσης.

Σχετικά μέ τή σοσιαλιστική έπανάσταση: Οί θεμελιωτές τού έπιστημονικού σοσιαλισμού — θεωρώντας κατ’ άρχήν ότι στις άναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ώριμάζουν περισσότερο

— 24 —

Page 24: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άπό οπουδήποτε (13) οί προϋποθέσεις γιά τήν πραγματοποίησή της και ότι στις τότε συνθήκες αύτή ήταν δυνατή μέ μή ειρηνικές, κατά κανόνα ένοπλες, μορφές πάλης— έπισήμαναν ότι ή έπανα­στατική διαδικασία καθόλου δέν έξαντλείται στήν ανατροπή τής άστικής τάξης καί τήν κοινωνικοποίηση τών μέσων παραγω­γής. Υπογράμμιζαν επίμονα τή σημασία πού έχει ή διαμόρφω­ση νέων, ιστορικά πρωτόγνωρων κοινωνικών καί πολιτικών σχέσεων. Σχέσεων πού θ’ άναδείχνουν τίς έργαζόμενες μάζες σέ διευθυντική δύναμη τής νέας κοινωνίας· σχέσεων ένταγμένων στήν προοπτική άποδυνάμωσης τής κρατικής βίας, όπως έκδη- λώνεται στήν κοινωνική ζωή, στήν προοπτική μαρασμού τού ίδιου τού κράτους σάν πολιτικού θεσμού (14). Ή δεύτερη αύτή

(13) Ό Λένιν, αναπτύσσοντας τίς μαρξιστικές έπαναστατικές ιδέες, θά υπο­στηρίξει: ότι στό στάδιο τού ιμπεριαλισμού, όξύνονται οί ταξικές συγκρούσεις, δυναμώνουν οί ένδοΐμπεριαλισηκές αντιθέσεις, έχουμε μιά έποχή πολέμων καί έπαναστάσεων- ότι στά πλαίσια τών πολύπλευρων αντιθέσεων πού δήμιουρ- γούνται άπό τήν άνισόμερη ανάπτυξη τού καπιταλισμού, ή σοσιαλιστική έπανά- σταση μπορεί νά αρχίσει στόν πιό ασθενή κρίκο τής ιμπεριαλιστικής αλυσίδας· άτι τέτοιος κρίκος μπορεί νά είναι μιά μή αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, όπως ή Ρωσία. Ό Λένιν, έξαλλου, αποδεχόμενος τήν αντίληψη τού Μάρξ σχετικά μέ τό άδιάκοπο τής έπανάστασης θά τή συγκεκριμενοποιήσει μέ τίς θέσεις του γιά τή μετεξέλιξη τής δημοκρατικής έπανάστασης σέ σοσιαλιστική, τονίζοντας ότι δέ χωρίζονται μεταξύ τους μέ σινικά τείχη.

(14) Οί θεμελιωτές τού μαρξισμού ύποστήριζαν γενικά ότι «άνάμεσα στήν κεφαλαιοκρατική καί τήν κομμουνιστική κοινωνία, βρίσκεται ή περίοδος τής έπαναστατικής μετατροπής τής μιάς στήν άλλη. Καί σ’ αύτό τό διάστημα αντι­στοιχεί μιά πολιτική μεταβατική περίοδος, πού τό κράτος της δέν μπορεί νά είναι τίποτα άλλο παρά ή έπαναστατική δικτατορία τού προλεταριάτου». Παράλληλα όμως— μέ βάση τίς έμπε. ρίες άπό τήν Κομμούνα τού Παρισιού καί τό σχετικό έργο τού Μάρξ (1871) Ό εμφύλιος πόλεμος στή Γαλλία·, α) Έξήραν τό γεγονός ότι τό προλεταριάτο, έπικεφαλής τών έργαζομένων στήν Κομμούνα, δημιούργησε μιά έξουσΐα — νομοθετική καί ταυτόχρονα έκτελεσιική — χωρίς έπαγγελματικό στρατό καί αστυνομία καί μέ εύρεία καί όλοκληρωμένη δημο­κρατία γιά τούς έργαζομένους. β) θεωρούσαν ότι ή έξουσΐα καί τό κράτος τού προλεταριάτου έχει προσωρινό χαρακτήρα. Είναι χαρακτηριστικές όρισμένες σκέψεις τού Ένγκελς «.. .Σύμφωνα μέ τήν (έγελιανή) φιλοσοφία, τό κράτος είναι “ή πραγματοποίηση τής Ιδέας”... ή σφαίρα στήν όποια ή αιώνια άλήθεια καί ή αιώνια δικαιοσύνη πραγματοποιούνται... Από αύτό προέρχεται αύτός ό γεμά­τος πρόληψη σεβασμός πρός... κάθε τί πού έχει σχέση μέ τό κράτος... Τό κράτος όμως πραγματικά δέν είναι τίποτε άλλο παρά μιά μηχανή γιά τήν καταπίεση μιάς τάξης άπό μιά άλλη... καί ό πιό έπιεικής χαρακτηρισμός πού μπορεί κανείς νά μεταχειριστεί είναι ότι άποτελεί μιά πληγή πού κληρονομάει τό προλεταριάτο... τής όποίας όμως πρέπει, όπως έχανε ή Κομμούνα, νά έλαττώσει όσο τό δυνατό τίς βλαβερότερες συνέπειες έως ότου μιά γενιά, άναθρεμμένη σέ μιά νέα κοινω­νία έλεύθερων καί ίσων ανθρώπων, θά είναι σέ θέση νά απαλλαχτεί άπό αύτά τά

— 25 —

Page 25: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πλευρά τών διαδικασιών τής σοσιαλιστικής έπανάστασης ήταν καθοριστική γιά τούς θεμελιωτές τού έπιστημονικού σοσιαλι­σμού. Καί όποιος τήν ύποτιμά ή τήν αγνοεί, συγχέει τήν πραγμα­τική άντίληψή τους γιά τή σοσιαλιστική έπανάσταση μέ έκείνη άκριβώς πού καταπολέμησαν πεισματικά: τήν άποψη, δηλαδή, ότι.πρόκειται άπλά γιά μιά πολιτική άνατροπή (15).

Δέν υπάρχει άμφιβολΐα ότι στις διαδικασίες επαναστατικών μετασχηματισμών πρός τό σοσιαλισμό τό πρόβλημα τής πολιτι­κής έξουσίας διαδραματίζει κεντρικό ρόλο. Επίσης μεγάλη βα­ρύτητα έχουν τά προβλήματα πού σχετίζονται μαζί του: ή κατάργηση τών κοινωνικών σχέσεων πού υποτάσσουν τούς έρ- γαζόμενους στήν κεφαλαιοκρατία, ή ριζική άλλαγή τών καπιτα­λιστικών παραγωγικών σχέσεων. Τά ζητήματα αύτά ώστόσο δέν εξαντλούνται ούτε λύνονται αύτόματα μέ τήν άνατροπή τής άστικής έξουσίας καί μέ τά πρώτα κοινωνικά μέτρα πού θά θεσμοθετηθούν άπό τή νέα έπαναστατική έξουσΐα.

Τό πρόβλημα τής έξουσίας άκριβώς τότε τίθεται μέ τόν πιό κρίσιμο τρόπο: πώς θά έξασφαλιστούν οί άπαραίτητες προϋπο­θέσεις πού θά έπιτρέψουν στις έργαζόμενες μάζες νά διαδραμα­τίσουν καθοριστικό ρόλο στήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού καί τού κομμουνισμού (16), μέσα άπό ένα πλέγμα άμεσων καί άντι- προσωπευτικών μορφών δημοκρατίας καί μέ τή δημιουργία τών

κουρελοπράγματα πού άποτελούν τό κράτος» (Ένγκελς, στά εικοσάχρονα τής Κομμούνας— 1891).

(15) Ό Λένιν σημείωνε ότι «ή υπόθεση τής σοσιαλιστικής έπανάστασης δέν κρϊνεται μέ τό πέρασμα τής έξουσίας άπό τά χέρια τής μπουρζουαζίας στά χέρια τών έργατών».

«Ό σοσιαλισμός», τόνιζε έξαλλου, «δέ θά δημιουργηθεί μέ διαταγές άπό πάνω, είναι ξένος πρός τό ύπαλληλικό γραφειοκρατικό πνεύμα. Ό ζωντανός καί δημιουργικός σοσιαλισμός είναι έργο τών ίδιων τών μαζών» (Νοέμβρης 1919).

Στις συχνές αναφορές του κατά τού γραφειοκρατικού πνεύματος, στά χρόνια 1917-1924, τονίζει πώς μόνο ή άμεση συμμετοχή τού λαού στή διεύθυνση τής οικονομικής καί πολιτικής ζωής μπορεί νά περιορίσει ή νά έξαλείψει αύτό τό πνεύμα.

(16) Ό Λένιν τονίζει στό 2ο παν ρωσικό συνέδριο τών συνδικάτων τό Γενάρη τού 1919: «...πρέπει νά έξασφαλίσουμε μιά όλο καί πλατύτερη συμμετοχή τών ίδιων τών έργαζομένων στή διεύθυνση τής οικονομίας, στήν όργάνωση τής παραγωγής. Ά ν δέν πραγματοποιήσουμε αύτό τό καθήκον, άν δέ μετατρέψουμε τίς επαγγελματικές ένώσεις σέ όργανα διαπαιδαγώγησης, δέκα φορές πλατύτε­ρων μαζών άπ’ ό,τι τώρα, γιά τήν άμεση συμμετοχή στή διακυβέρνηση τού κράτους, δέ θά μπορέσουμε νά φέρουμε σέ πέρας τό έργο τής οικοδόμησης τού κομμουνισμού...».

— 26 —

Page 26: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

απαραίτητων ταξικών συμμαχιών. Μόνο έτσι μπορούν ν’ αντι­μετωπιστούν τά σοβαρά καί σύνθετα προβλήματα στερέωσης καί άνάπτυξης μιάς εντελώς νέας μορφής κοινωνικής οργάνω­σης στή θέση τού καπιταλισμού. Μόνο έτσι μπορούν ν’ άξιο- ποιηθούν οί παραγωγικές δυνατότητες τής έπιστήμης καί τής τεχνικής, νά έξασφαλιστεί ή ολόπλευρη ανάπτυξη τής οικονο­μίας, τής παραγωγής ύλικών καί πολιτιστικών άγαθών καί νά διαγραφεί σταθερά μιά πορεία πρός όλο καί άνώτερη ποιότητα ζωής καί έλευθερίας. Αύτή, τέλος, είναι καί ή μόνη σταθερή βάση γιά νά σφυρηλατηθούν ειλικρινείς σχέσεις διεθνιστικής άλληλεγγύης καί άδελφικής συνεργασίας μέ όσες άλλες χώρες οικοδομούν τό σοσιαλισμό, μέ τά έργατικά κινήματα όλου τού κόσμου.

Οί διεθνιστικές ιδέες τού Μ άρξ καί τον Ένγκελς άποτέλεσαν προέκταση τής γενικής αντίληψής τους γιά τή σοσιαλιστική έπα- νάσταση (17).

Ό Λένιν, έξάλλου, αντιμετωπίζοντας άμεσα τά προβλήματα τού επαναστατικού κινήματος στις συνθήκες τού ιμπεριαλισμού καί καταγράφοντας τή θετική άλλά καί τήν άρνητική πείρα άπό

(17) Ό Μάρξ καί ό Ένγκελς πρόβαλαν γιά πρώτη φορά τις ιδέες ιού διεθνι­σμού στό Κομμουνιστικό Μανιφέστο καί στήν ιδρυτική διακήρυξη τής Α' Διεθνούς.

«... Ή περασμένη πείρα έδειξε ότι ή περιφρόνηση τών δεσμών αδερφοσύνης πού έπρεπε νά ενώνουν τούς έργάτες τών διαφόρων χωρών καί νά τούς παρακι­νούν νά παραστέκονται ό ένας στόν άλλο, σ’ όλους τούς αγώνες τους γιά τή χειραφέτηση, θά τιμωρείται πάντα μέ τή ματαίωση τών ασύνδετων προσπα­θειών τους. Αύτή ή σκέψη παρότρυνε τούς έργάτες διαφόρων χωρών... γιά νά ιδρύσουνε τή Διεθνή Ένωση Εργατών» (άπό τή διακήρυξη τής Α' Διεθνούς). «...Μαζί μέ τήν έξάλειψη τής αντίθεσης τών τάξεων στό έσωτερικό τών έθνών, έξαλείφεται καί ή εχθρική στάση τών έθνών μεταξύ τους...» (Κομ. Μανιφέστο). «...Οί προλετάριοι δέν έχουν νά χάσουν τίποτα άλλο έκτός άπό τίς αλυσίδες τους. Έχουν νά κερδίσουν ένα κόσμο όλόκληρο. ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΟΝ ΧΩΡΩΝ ΕΝΩΘΕΙΤΕ» (Κομ Μανιφέστο).

Ή περίοδος τής Α' Διεθνούς σημαδεύεται άπό ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός στήν ιστορία τού έργατικού κινήματος: τήν έξέγερση τών έργατών στό Παρίσι τό 1871, τήν άνατροπή τής άντιδραστικής κυβέρνησης καί τήν έγκατά- σταση, γιά δυόμισι μήνες, τής πρώτης στόν κόσμο έργατικής λαϊκής έξουσίας, τής Παρισινής Κομμούνας. Ό Μάρξ θεωρούσε τήν έξέγερση πρόωρη καί κατα­δικασμένη νά συντρίβει. Άπό τή στιγμή όμως πού άποφασϊστηκε άπό τούς έργάτες τού Παρισιού, ή Α' Διεθνής καί ό Μάρξ τήν υποστήριξαν άνεπιφύλα- κτα. Πρόκειται γιά μιά πολύ χαρακτηριστική έκδήλωση πραγματικής διεθνιστι- κής άλληλεγγύης.

— 27 —

Page 27: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τή δράση τήςΒ' Διεθνούς (18), ύπσγράμμιζετό 1917: «...διεθνι­σμός στήν πράξη είναι ένας καί μόνο ένας: Νά δουλεύεις μέ αύτοθυσία γιά νά αναπτυχθεί τό έπαναστατικό κίνημα καί ό επαναστατικός άγώνας μέσα στή χώρα σον, νά ύποστηρίζεις (μέ τήν προπαγάνδα, τή συμπάθεια, ύλικά) αύτό τόν άγώνα, αύτή τή γραμμή καί μονάχα αυτή, σ’ όλες χωρίς έξαίρεση τίς χώρες. ' Ολα τά άλλα είναι άπάτη καί μανιλοφισμός...»(19).

Έτσι, γιά τούς κλασικούς τού μαρξισμού, καί ιδιαίτερα γιά τόν Λένιν, ή έννοια τού διεθνισμού παραπέμπει πριν άπ’ όλα στήν άνάπτυξη καί τήν ενίσχυση τού επαναστατικού κινήματος κάθε χώρας, στήν προώθηση τών στόχων του. όπως αύτοί προσ­διορίζονται άπό τούς συγκεκριμένους όρους τής πάλης του.

Παρά τήν άδιαμφισβήτητη άκτινοβολία τού μαρξισμού στούς κόλπους τού διεθνούς έργατικού κινήματος, οί βασικές άντιλή- ψεις καί προσανατολισμοί τών θεμελιωτών του — όπως σκια- γραφήθηκαν προηγούμενα— δέν άποτέλεσαν «αύτονόητες αλή­θειες» γιά τά μετέπειτα καθοδηγητικά κέντρα τού εργατικού κινήματος. Έτσι, στό όνομα τού μαρξισμού επικράτησαν άπό-

(18) Κατά τήν περίοδο τής Β' Διεθνούς ό διεθνισμός έκφράστηκε μέ τό συντονισμό τής πάλης τών δυνάμεων πού συγκροτούσαν τά σοσιαλιστικά κόμ­ματα-μέλη της. Καί, παρά τά άρνητικά στοιχεία τών τελευταίων χρόνων, ή δράση της συνδέθηκε μέ σημαντική άνάπτυξη τής διεθνιστικής άλληλεγγύης στούς κόλπους τού έργατικού κινήματος. Ή άπόφαση τού Α' Συνεδρίου της νά καθιερωθεί (1890) ή έργατική πρωτομαγιά σάν διεθνής ήμέρα τής έργατικής τάξης, οί κινητοποιήσεις κατά τού μιλιταρισμού καί τών πολεμικών έξοπλι- σμών, ή θέση της απέναντι στό ρωσοϊαπωνικό πόλεμο τού 1905, ή πάλη κατά τής αποικιοκρατίας, άποτελούν χαρακτηριστικές έκδηλώσεις τής διεθνιστικής δρα­στηριότητας τής Β' Διεθνούς. Καί πρέπει νά σημειώσουμε ότι σ’ αύτή τή δραστη­ριότητα, καί γενικά στήν ένϊσχυση τών διεθνιστικών δεσμών τών σοσιαλιστικών δυνάμεων, διόλου δέν έμπόδιζε ή γενική τάση τών μελών τής Β' Διεθνούς, ιδιαίτερα τού γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, γιά πλήρη αυτονομία δράσης κάθε μέλους της, τάση πού είχε σάν αποτέλεσμα νά μή συγκροτηθεί συντονιστικό έκτελεστικό όργανο στά πρώτα 11 χρόνια τής λειτουργίας της.

(19) Άπό τήν μπροσούρα τού Λένιν «Καθήκοντα τού προλεταριάτου στήν έπανάστασή μας» (Διαλεχτά Έργα, τής έλληνικής έκδοσης Ενιαίου ΚΚΕ, 2ος τόμος, μέρος Ιο, σελ. 13-47).

Σημείωση: μανιλοφισμός είναι όρος πού προέρχεται άπό τόν Μανίλωφ, ήρωα τού Γκόγκολ στό έργο Νεκρές Ψυχές. Μέ τόν όρο μανιλοφισμός αποδίδονται οί γλυκανάλατοι συναισθηματισμοί καί ή αταραξία.

Page 28: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ψεις καί υίοθετήθηκε πρακτική πού συγκρούονται μέ θεμελια­κές άρχέςτου.

Τό γεγονός ότι μιά σειρά θεωρητικών και πρακτικών έπιλο- γών, πού άποτελούν χονδροειδή διαστρέβλωση τού μαρξισμού, έμφανΐστηκαν σάν ή πεμπτουσία του, ύπήρξε ή σοβαρότερη ίσως άντΐφαση πού σημάδεψε τήν όλη πορεία άνάπτυξης καί έξέλιξης τού παγκόσμιου έργατικού κινήματος. Η όιερεύνηση αυτού άκριβώς τού προβλήματος άποτελει βασική προϋπόθεση γιά νά κατανοηθούν οΐ σημερινές καταστάσεις στις γραμμές τον.

III. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΟΒΑΡΟ ΡΗΓΜΑ - ΟΙ ΔΥΟ ΚΥΡΙΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ

Οί ιδεολογικοπολιτικές διαφοροποιήσεις στό έσωτερικό τής Β' Διεθνούς θά οδηγήσουν τελικά στή διάσπασή της. Δέν είναι δυνατό νά έκτιμήσουμε σήμερα κατά πόσο μπορούσαν νά ξεπε- ραστούν οί αντιθέσεις καί νά ύπερνικηθούν οί δυνάμεις πού κατέστησαν τελικά αναπόφευκτη τή διάσπαση. Μπορούμε ώστόσο νά σημειώσουμε ότι, παρά τίς σαφείς είδοποιές διαφο­ρές τών δύο κύριων τάσεων πού είχαν διαμορφωθεί στούς κόλ­πους τής Β' Διεθνούς — καί πού συγκρότησαν άργότερα τή σοσιαλδημοκρατική καί κομμουνιστική συνιστώσα τού έργατι- κού κινήματος — ή πόλωση μεταξύ τους δέν ήταν αύτονόητη, ούτε ή πλήρης άντιπαράθεσή τους αναπόφευκτη έξαρχής. Ή πόλωση αύτή τροφοδοτήθηκε— όπως συχνά συμβαίνει σ’ αύτές τίς περιπτώσεις — άπό δύο άντιθετικές μεταξύ τους έξελίξεις: άπό τήν κατολίσθηση τής σοσιαλδημοκρατικής τάσης, μετά τή διάσπαση, πρός δεξιότερες, ολοένα καί περισσότερο άντικομ- μουνιστικές θέσεις, άλλά καί άπό τήν πολεμική πού άσκησαν εναντίον της οί φορείς τής κομμουνιστικής τάσης, πολεμική πού συχνά χαρακτηριζόταν άπό έντονα σεχταριστικές άντιλήψεις. Οί παράγοντες αύτοί κατέστησαν τό χάσμα πολύ εύρύτερο άπ’ ό,τι προδιέγραφαν οί άφετηριακές ιδεολογικές διαφορές καί άντιθέσεις, επισωρεύοντας έτσι πρόσθετες σοβαρές δυσκολίες στήν ενότητα καί πάλη τών δυνάμεων τού έργατικού κινήματος.

Σύμφωνα μέ τούς ισχυρισμούς τής σοσιαλδημοκρατίας, έκεί- νο πού τή διαφορίζει άπό τούς κομμουνιστές είναι ή άντίληψή της γιά ένα «σοσιαλισμό μέ δημοκρατία». Ό ισχυρισμός αύτός.

— 29 —

Page 29: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

φυσικά, δέν άνταποκρίνεται στήν πραγματικότητα. Αλλά καί εκτιμήσεις άπό τήν πλευρά τών κομμουνιστών πού χαρακτήρι­ζαν τή σοσιαλδημοκρατία «πράκτορα τού ιμπεριαλισμού στις γραμμές τής εργατικής τάξης» (20) είναι τό λιγότερο άπλουστευ- τικές. Οί διαφορές, βέβαια, είναι υπαρκτές καί σοβαρότατες. Ούτε όμως ή κομμουνιστική τάση είναι ασυμβίβαστη μέ τήν έννοια τής πολιτικής δημοκρατίας ούτε ή προδοσία τής σοσιαλ­δημοκρατίας είναι «δεδομένη» καί «αναπόφευκτη», θ ά περά- σουν ώστόσο πολλές δεκαετίες ώσπου νά γίνει αύτό αντιληπτό.

IV. Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΚΥΡΙΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

Ή σοσιαλδημοκρατική τάση

Η σοσιαλδημοκρατική τάση καί τά κόμματα πού τή συγκρό­τησαν — σοσιαλιστικά ή σοσιαλδημοκρατικά, μέ δεξιότερη ή αριστερότερη τοποθέτηση — έκπροσώπησαν. κατά κύριο λόγο, τό μή επαναστατικό ρεύμα στό έργατικό κίνημα. Κι αυτός ό χαρακτήρας αντικατοπτρίζεται τόσο στις ιδεολογικοπολιτικές έπιλογές της όσο καί στή δράση της, άπό τή διάσπαση τής Β' Διεθνούς μέχρι σήμερα.

α) Ιδεολογικό περίγραμμα καί στρατηγικές έπιλογές: Ή σο­σιαλδημοκρατία θά άπορρίψει— σάν ξεπερασμένες στό στάδιο τού μονοπωλιακού καπιταλισμού — θεμελιακές αναλύσεις καί βασικές θέσεις τού μαρξισμού, θ ά άπορρίψει γενικά τήν αναγ­καιότητα έπαναστατικής θεωρίας, θ ά προσφύγει έτσι στόν εμ­πειρισμό καί θά αποδεχτεί — περισσότερο ή λιγότερο ούσιαστι- κά ^-.θεωρίες πού θέλουν τό καπιταλιστικό σύστημα λιγότερο άπάνθρωπο καί εκμεταλλευτικό, τό δρόμο πρός τό σοσιαλισμό περισσότερο άνετο καί εύθύγραμμο· πού θεωρούν τέλος χωρίς νόημα όποιαδήποτε έπαναστατική ρήξη. Τά σοσιαλδημοκρατι­κά κόμματα θά ύποστηρίξσυν τήν αναγκαιότητα— καί τή δυνα­τότητα — «σοσιαλιστικών» άλλαγών μέσα άπό μεταρρυθμίσεις.' Η πολιτική τους φιλοσοφία θά γίνει εύθύγραμμη καί άντιδιαλε-

(20) Ή εκτίμηση αύτή πού γίνεται στό πρόγραμμα τής Κ.Δ., πού ψήφισε τό 6ο Συνέδριό της (1928), άκολονθήθηκε άπό τό χαρακτηρισμό τών σοσιαλδημοκρα­τών ώς «σοσιαλφασκπών».

— 30 —

Page 30: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κτική, δηλαδή μή έπαναστατική: Ο «σοσιαλισμός» θά προ κύ­ψει όχι σάν προϊόν μιάς έπαναστατικής διαδικασίας άλλά σάν «γραμμική» εξέλιξη τού ίδιου τού καπιταλισμού.

Ή σοσιαλδημοκρατία στήριξε τίς ιδεολογικές, πολιτικές καί οργανωτικές της έπιλογές σέ γενικότερες έκτιμήσεις της γιά τόν κοινωνικό χαρακτήρα τού καπιταλιστικού συστήματος, όπως έξελίχθηκε μετά τήν εποχή τού Μάρξ. Σύμφωνα μέ τίς εκτιμή­σεις αύτές, οί ταξικές άντιθέσεις άμβλύνονται, οί έθνικές καί ένδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις ύποχωρούν, ό ίδιος ό καπιταλι­σμός έκσυγχρονίζεται, δείχνοντας αυξημένες δυνατότητες νά ξεπερνάει τίς άντιφάσεις καί τίς κρίσεις του, νά «έξομαλύνει» τήν άνάπτυξή του. Μέσα άπό αύτή τήν έξέλιξη τού καπιταλι­σμού, ή πολιτική έξουσΐα τείνει όλο καί περισσότερο νά έξυπη- ρετεί τά συμφέροντα τού έθνους καί όχι τών κυρίαρχων τάξεων— όπως συνέβαινε στό στάδιο τού «έλεύθερου ανταγωνισμού» πού είχε άναλύσει ό Μάρξ. Κατά συνέπεια, οί κοινωνικές καί πολιτικές άντιθέσεις θά άποκτούν λιγότερο ανταγωνιστικό χα­ρακτήρα καί θά εκδηλώνονται μέ ήπιότερες μορφές στό πεδίο τών προγραμματικών έπεξεργασιών, τής προπαγάνδας, τών εκλογών, τού κοινοβουλίου.

Μέ αύτά τά δεδομένα, μπορούμε νά πούμε ότι ή σοσιαλδημο­κρατία έξέφρασε τήν τάση ένσωμάτωσης τού έργατικού κινήμα­τος στήν προοπτική τού καπιταλιστικού κράτους κοινωνικών παροχών καί τής έκσυγχρονιζόμενης καπιταλιστικής άνάπτυ­ξης γενικά. Όσον άφορά τίς δυνάμεις πού συσπείρωσε, ήταν, κατά κύριο λόγο, στρώματα τής «έργατικής άριστοκρατίας», συνδικαλισμένες δυνάμεις τού μή βιομηχανικού προλεταριάτου— όπως σιδηροδρομικοί, έργάτες μεταφορών — μικροαστικά στρώματα τών πόλεων καί τμήματα έργαζομένων τής ύπαίθρου.

β) Οί πολιτικές καί οργανωτικές έπιλογές: Ή σοσιαλδημο­κρατία προσέφυγε ολοένα καί περισσότερο, σέ πολιτικούς χει­ρισμούς «κορυφής», στά πλαίσια τής τρέχουσας προπαγάνδας, τών εκλογών καί τών λειτουργιών τού κοινοβουλίου, έγκαταλεί- ποντας βαθμιαία — ή ιεραρχώντας σέ δεύτερη μοίρα — τό οργανωμένο μαζικό κίνημα τών έργαζομένων. Ή «μετατόπιση» αύτή δείχνει τό νέο τρόπο μέ τόν όποιο άντιλαμβάνεται καί άσκεί τήν πολιτική στό όνομα τού έργατικού κινήματος. Καί εκδηλώνεται τελικά καί στό χαρακτήρα τών κομματικών φο­ρέων πού οίκοδομεί, φορέων άστικού τύπου στά βασικά τους χαρακτηριστικά.

— 31 —

Page 31: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

γ) Oi έμπειρίες άπό τή όμάση τών σοσιαλδημοκρατικών κομ­μάτων: Στις χώρες πού τά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα άνα- δείχτηκαν κυβερνητικές δυνάμεις, παρά τά θετικά στοιχεία πού έχουν νά έπιδείξουν (σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, ευεργετικοί νόμοι γιά τούς έργαζόμενους στις συνθήκες έργα- σΐας, ύγείας, άσφάλισης, κατοικίας, κ.λπ.) έγινε φανερό ότι, συνολικά, δέ θέλησαν καί δέν μπόρεσαν νά ύπερβούν τά όρια τής καπιταλιστικής διαχείρισης. Καταγράφηκαν ιστορικά σάν εναλλακτική λύση τού κεφαλαιοκρατικού κοινωνικού συ­στήματος.

Σέ τέτοια πλαίσια κινήθηκε καί ή στάση τους στό διεθνές πεδίο ώς κυβερνητικών ή άντιπολιτευόμενων κομμάτων. Αρκεί νά υπενθυμίσουμε τίς θέσεις τους κατά τόν Πρώτο Ιμπεριαλι­στικό Πόλεμο, τή χλιαρή στάση τους άπέναντι στούς κινδύνους τού φασισμού καί τής προετοιμασίας τού Β' Παγκόσμιου Πολέ­μου, τήν κάλυψη πού έδωσαν πολλά σοσιαλδημοκρατικά κόμ­ματα, μεταπολεμικά, στήν άποικιοκρατική καί νεοαποικιοκρα- τική πολιτική τών άστικών τάξεων, σέ μιά σειρά χώρες (περί­πτωση τής κρίσης στό Σουέζ, τού πολέμου στήν Ινδοκίνα, στήν Αλγερία, κ.λπ.).

Οί έκτιμήσεις τής σοσιαλδημοκρατίας γιά τό χαρακτήρα τού καπιταλιστικού συστήματος καί οί προβλέψεις της γιά τήν πο­ρεία άνάπτυξης τών ταξικών πολιτικών άγώνων καί τών ένδοϊμ- περιαλιστικών άντιθέσεων διαψεύστηκαν έπανειλημμένα στις έξι δεκαετίες — καί πάνω — άπό τή διάσπαση τής Β' Διεθνούς. Ό Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος, ή Οκτωβριανή Επανάσταση, ή όξύτατη κρίση τού καπιταλισμού τό 1929-1932, ή άνοδος τού φασισμού, ό Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, οί έπαναστατικές άλλα- γές μετά τήν άντιφασιστική νίκη καί οί σημερινές δοκιμασίες τού καπιταλιστικού συστήματος, κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνουν τήν ειρηνική καί όμαλή έξέλιξη τού καπιταλισμού πού προοιώ­νιζαν οί σοσιαλδημοκρατικές διακηρύξεις στις άρχές τού αιώνα μας. Κι άν ορισμένες παλιότερες άναλύσεις τής σοσιαλδημοκρα­τίας φαίνονται νά έχουν σήμερα κάποιο αντίκρισμα — γιά έντε- λώς νέους λόγους — αύτό' δέ σημαίνει πώς δικαιώνονται οί βασικές ιδεολογικές καί πολιτικές κατευθύνσεις της—οί όποιες άλλωστε είχαν χαραχθεί σέ εντελώς διαφορετικές συνθήκες —

— 32 —

Page 32: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ούτε φαίνεται νά γίνονται ξαφνικά έπίκαιρες οί σοσιαλδημο­κρατικές έπιλογές συνολικά. Ή σοσιαλδημοκρατία δέν έδωσε καί ούτε μπορεί νά δώσει ριζικές λύσεις στά προβλήματα πού δημιουργούν οί οργανικές άντιφάσεις, οί κρίσεις καί τά άδιέξο- δα τού καπιταλισμού. Γι’ αύτό καί δέν άνταποκρίνεται σήμερα στήν άναγκαιότητα μιάς αύθεντικής σοσιαλιστικής προοπτικής, πού ν’ άντιστοιχεί στις προσδοκίες καί νά έκφράζει τίς άπαιτή- σεις τών εύρύτατων καί ζωντανών δυνάμεων τής έργασίας, τής νεολαίας, τής έπιστήμης, τής κουλτούρας καί τών ποικίλων κοι­νωνικών κινημάτων πού άπορρίπτουν τόν καπιταλισμό.

• Οί άρνητικές έμπειρίες άπό τή δράση τής σοσιαλδημοκρατίας έχουν οδηγήσει σήμερα στή διαμόρφωση άντιφατικών ρευμά­των στούς κόλπους τους καί στήν ενίσχυση, σέ ορισμένα κόμμα­τά της, τάσεων πού άμφισβητούν προγενέστερες έπιλογές καί ζητούν πιό καθαρές θέσεις στά θέματα τής ύπέρβασης τού καπι­ταλισμού. Οί καινούριες συνθήκες στήν εποχή μας καί οι διαφο­ροποιήσεις πού συντελσύνται τά τελευταία χρόνια στά Κ.Κ. ένθαρρύνουν αυτές τίς τάσεις καί δημιουργούν προϋποθέσεις γιά μιά νέα ένότητα τού συνόλου τού έργατικού κινήματος.

Η κομμουνιστική τάση (προλεγόμενα)

Ή ιδεολογικοπολιτική διαμόρφωση καί ή οργανωτική συγκρότηση τής κομμουνιστικής τάσης στηρίχτηκε σέ θεωρητι­κές άντιλήψεις πού — σέ διάκριση άπό τή σοσιαλδημοκρατία— ήταν μέ σαφήνεια προσανατολισμένες στήν άνάπτυξη τής παγ­κόσμιας έπαναστατικής διαδικασίας πρός τό σοσιαλισμό καί τόν κομμουνισμό. Η κατάργηση τής έξουσίας τών μονοπωλίων καί τού ιμπεριαλισμού, ή άνατροπή τής άσηκής κυριαρχίας, ή νέα άταξική κοινωνία άποτέλεσαν εύθύς έξαρχής διακηρυγμέ­νους στόχους της.

Αφετηρία τών ιστορικών διαδικασιών μέσα στις όποιες ώρί- μασε, διαχωρίστηκε καί πρόβαλε αύτοτελώς στό προσκήνιο ή κομμουνιστική τάση — πού ονομάστηκε διεθνές κομμουνιστικό κίνημα — είναι οί άντιπαραθέσεις στούς κόλπους τών κομμάτων τής Β' Διεθνούς (τόσο στις χώρες τής Εύρώπης, όσο καί στή Ρωσία) (21)· άντιπαραθέσεις στις όποιες πρωτοστάτησαν ό Λέ-

(21) Στό Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (ΡΣΔΕΚ) προέκυ- ψαν άπό τά πρώτα χρόνια τής ανάπτυξής του μιά σειρά σοβαρές διαφορές, πού

— 33 —

Page 33: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νιν καί άλλοι ηγέτες πού άνήκαν στήν άριστερή πτέρυγα τών τότε σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων (Ρόζα Λούξεμπουργκ κ.ά.). Οΐ διαδικασίες αϋτές θά πάρουν νέα ώθηση μετά τήν Οκτωβριανή Επανάσταση καί τή συγκρότηση τής Κομμουνι­

στικής Διεθνούς (Κ.Δ.).

όδήγησαν στή σύγκρουση τών δύο τάσεων (τών μπολσεβίκων καί μενσεβίκων) καί, σύντομα, στή διάσπασή του αρκετά χρόνια πριν διασπαστεί ή Β' Διεθνής.

Αξίζει έδώ νά σημειωθεί ότι άμέσως μετά τή διάσπαση τού ΡΣΔΕΚ (Γενάρης τού 1905), τό Συντονιστικό Γραφείο τής Β' Διεθνούς άποφάσισε νά σχηματίσει μιά διαιτητική έπιτροπή, μέ έπικεφαλής τόν Μπέμπελ, πού νά έπιφορτιστεί μέ τήν ανάλυση τής κατάστασης στό Ρωσικό Κόμμα. Αύτή ή μεσολαβητική προσπά­θεια στηρίχτηκε σέ προηγούμενη απόφαση τού συνεδρίου τής Β' Διεθνούς (Άμστερνταμ 1904), σύμφωνα μέ τήν όποια μόνο ένα κόμμα σέ κάθε χώρα μπορεί νά είναι μέλος της. Οί μενσεβίκοι δέχτηκαν τήν πρόταση καί όρισαν αντιπροσώπους τόν Κάουτσκυ καί τήν Κλάρα Τσέτκιν. Ό Λένιν, όμως, άρνήθη- κε νά δεχτεί αύτή τήν ανάμιξη, δηλώνοντας ότι ή διάσπαση άποτελεί έσωτερικό πρόβλημα καί συνεπώς γιά λόγους άρχής είναι τής αρμοδιότητας τού συνεδρίου τού κόμματος καί όχι μιάς «διαιτητικής έπιτροπής» άπό ξένα κόμματα.

— 34 —

Page 34: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

I. ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ Κ.Δ.

Δέν υπάρχει άμφιβολία ότι ή ιδεολογικοπολιτική καί όργα- νωτική φυσιογνωμία πού άπέκτησε τό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα στήν πορεία τής ανάπτυξής του, φέρνει άνεξίτηλη τή σφραγίδα τών αντιλήψεων καί τών επιλογών τής Κ.Δ. σέ όλα τά πεδία. Πρόκειται γιά τίς άντιλήψεις καί έπιλογές πού αντικατο­πτρίζονται στά κύρια πολιτικά ντοκουμέντα της (1) καί στήν έπαναστατική πρακτική της.

Έτσι, ή περίοδος άπό τήν ίδρυση (1919) μέχρι τήν αύτοδιάλυ- ση τής Κ.Δ. (1943) είναι μιά άπό τίς πιό κρίσιμες καί άμφιλεγό- μενες περιόδους σ’ ολόκληρη τήν άγωνιστική διαδρομή τού διε­θνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Τά προβλήματα πού τίθενται άναφορικά μέ τήν περίοδο αύτή μπορούν νά συνοψιστούν σέ τούτα τά δύο καίρια έρωτήματα:

Πρώτο: Κατά πόσο άντανακλά δημιουργικά τίς μαρξιστικές επαναστατικές ιδέες ή φυσιογνωμία πού διαμόρφωσε τό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα στά πλαίσια τής Κ.Δ.

Δεύτερο: Ποιά έπίδραση είχε στήν έξέλιξη τού κομμουνιστι­κού κινήματος ή παράδοση πού δημιούργησε ή Κ.Δ. καί πώς έπηρέασε τό επαναστατικό γίγνεσθαι στις νέες, μεταπολεμικές καί σημερινές πραγματικότητες.

(1) Βασικές αντιλήψεις καί κατευθύνσεις πού διαπερνούν τά προγραμματικά καί άλλα κείμενα τής Κ.Δ. (όπως οί 21 όροι εισδοχής τών Κ. Κ. στις γραμμές της. τό καταστατικό, τό όλοκληρωμένο πρόγραμμά της, κ.λπ.) είναι συνοπιτικά οί άκόλουθες:

— 35 —

Page 35: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

I. Οί διακηρύξεις καί κατευθύνσεις τής Κ.Δ.

Κατ’ άρχήν, ή Κ.Δ. στις διακηρύξεις της δέν απομακρύνεται άπό τή γενική άντίληψη πού είχε έπικρατήσει στό διεθνές μαρξι­στικό έπαναστατικό κίνημα πριν τόν Όκτώβρη τού 1917, σύμ­φωνα μέ τήν όποια ή επικράτηση τής σοσιαλιστικής έπανάστα­σης στις άναπτνγμένες καπιταλιστικές χώρες, στηριγμένη στις έσωτερικές έπαναστατικές δυνάμεις πρώτα και κύρια, ήταν άποφασιστική προϋπόθεση γιά τήν προώθηση τών έπαναστατι- κών διαδικασιών πρός τό σοσιαλισμό σέ παγκόσμια κλίμακα. Επίσης, στά έπίσημα κείμενα τής Κ.Δ. καί στις άπόψεις της γιά

τό χαρακτήρα καί τίς μεθόδους τής κοινωνικής άνατροπής άν-

α) Οΐ επαναστατικές αλλαγές πρός τό σοσιαλισμό καί ιόν κομμουνισμό στις καπιταλιστικές χώρες καί στις άλλες χώρες τής περιφέρειας τού καπιταλισμού θά πραγματοποιηθούν μέσα άπό μετωπική αναμέτρηση τών έπαναστατικών δυνάμεων μέ τήν έξουσΐα τών μονοπωλίων καί τού ιμπεριαλισμού, σέ άποφασι- στικές στιγμές τής ταξικής πάλης, συνδεμένες άρρηκτα μέ τή γενική κρίση τού καπιταλισμού, τήν όξυνση τών ένδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων καί τόν αναπό­φευκτο νέο κύκλο ιμπεριαλιστικών πολέμων. Σύμφωνα μέ τήν έκτίμηση αύτή, μέ τούς ιμπεριαλιστικούς πολέμους έπιταχύνεται ή έπαναστατική συνειδητοποίη- ση τών έργαζόμενων μαζών καί άποδυναμώνονται οί μηχανισμοί καταστολής στις καπιταλιστικές χώρες, ιδιαίτερα στις ήττημένες.

6) Ή διαδικασία σοσιαλιστικού μετασχηματισμού συνδέεται μέ μιά καίρια ρήξη στό καπιταλιστικό σύστημα. Πρόκειται γιά τήν κατάληψη τής έξουσίας άπό τήν έργατική τάξη, σέ συμμαχία μέ τήν άγροτιά. Ηγετική πολιτική δύναμη σ’ αύτή τή διαδικασία είναι τό έπαναστατικό κόμμα νέου τύπου, τό Κομμουνι­στικό Κόμμα. Οί άλλες σοσιαλιστικές καί άριστερές πολιτικές δυνάμεις μπορεί νά συμπαρατάσσονται μέ τούς κομμουνιστές σέ κάποιες φάσεις τής πάλης τους, στήν πορεία όμως πρέπει νά ξεσκεπάζεται ή άσυνέπειά τους.

γ) Η παγκόσμια κομμουνιστική πειθαρχία πρέπει νά έκφράζεται μέ τήν υποταγή τών μερικών καί τοπικών συμφερόντων τού κινήματος στά γενικά καί μόνιμα συμφέροντα τής έπανάστασης.

δ) Τά Κ.Κ. κι όλοι οί κομμουνιστές, πειθαρχώντας στις αποφάσεις τών καθο- δηγητικών όργάνων τής Κ. Δ., όφείλουν νά προετοιμάζονται έν όψει τής άποφα- σιστικής στιγμής γιά τή μετωπική άναμέτρηση. Νά προωθούν τήν όργανωτική έτοιμότητα τών δυνάμεών τους, τή σύνδεσή τους μέ τίς μάζες μέσα άπό άγώνες γιά άμεσα οικονομικά κοινωνικά αιτήματα καί δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Οί τελευταίες αύτές —σύμφωνα πάντα μέ τήν κλασική τριτοδιεθνιστική άποψη — διευκολύνουν τήν άνάπτυξη τής έπαναστατικής πάλης, χωρίς όμως καί νά όδηγούν σέ ούσιαστικές ρήξεις μέ τό σύστημα.

ε) Ή μορφή τού μεταβατικού πολιτικού καθεστώτος πού θά έκφράσει τή νέα έπαναστατική έξουσΐα, είναι ή δικτατορία τού προλεταριάτου. Αδιαμφισβήτη­το πρότυπό της είναι αύτό πού οίκοδομείται στήν ΕΣΣΔ.

Page 36: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τανακλώνται ώς ένα βαθμό τά διεθνή πλαίσια τής έπαναστατι- κής πάλης, μετά τήν επικράτηση τής έπανάστασης στή Ρωσία, καθώς καί οί έσωτερικοί όροι τών ταξικών συγκρούσεων στις καπιταλιστικές, έξαρτημένες καί ύπανάπτυκτες χώρες, μέ βάση τίς τότε κοινωνικές καί πολιτικές δομές τους. Όσον άφορά τή διεθνιστική άλληλεγγύη,ή Κ.Δ. διακηρύσσοντας τήν άναγκαιό- τητά της καί υπογραμμίζοντας τή σημασία πού έχει ή σύνδεση τού άγώνα τού κομμουνιστικού κινήματος μέ τόν άπελευθερωτι- κό άγώνα τών λαών τών άποικιακών χωρών, άνέδειξε ένα διε- θνιστικό καθήκον σάν πρωταρχικό γιά τό παγκόσμιο έπαναστα­τικό κίνημα: τό καθήκον νά ύπερασπίζεται τήν ΕΣΣΔ άπό τούς κινδύνους τής καπιταλιστικής περικύκλωσης- νά συμβάλλει μέ όλες τίς δυνάμεις του στήν έπιτυχία τής σοσιαλιστικής οικοδό­μησής της, στή μετατροπή τής Σ.Ε. σέ παγκόσμιο φρούριο τής πάλης ένάντια στόν ιμπεριαλισμό (2).Τέλος, μπορούν νά θεωρηθούν θετικές πλευρές στή δράση τής Κ.Δ., ιδιαίτερα στήν άρχική της φάση: α) ή συμβολή της στήν οικοδόμηση Κ.Κ. άπαλλαγμένων άπό σοσιαλδημοκρατικές αντιλήψεις καί προσανατολισμένων στήν οργάνωση καί πάλη τής έργατικής τάξης, β) οί παγκόσμιες κινητοποιήσεις της γιά τήν ύπεράσπιση τής πρώτης — καί μόνης τότε — χώρας όπου επικράτησε σοσιαλιστική έπανάσταση καί γ) ή ύποστήριξη τών λαϊκών κινημάτων ένάντια στήν άποικιοκρατία, τόν ιμπεριαλι­σμό καί τό φασισμό.

(2) Παραθέτουμε ορισμένες χαρακτηριστικές έκτιμήσεις τής Κ.Δ.: «Ό καπι­ταλιστικός κόσμος προσπαθεί νά πνίξει μέ αποκλεισμό ή μέ πόλεμο τήν ΕΣΣΔ. Ταυτόχρονα, γύρω άπό τήν ΕΣΣΔ συσπειρώνονται όλες οί δυνάμεις τού έπανα- στατικού προλεταριάτου καί τών καταπιεζόμενων αποικιακών μαζών: στόν ασταθή — πού κατατρώγεχαι έσωτερικά, μά έξοπλισμένο μέχρι τά δόντια — παγκόσμιο συνασπισμό τού κεφαλαίου άντιπαρατάσσεται ό ένιαίος παγκόσμιος συνασπισμός τής δουλειάς».

«... μέσα στις συνθήκες γενικής κρίσης τού καπιταλισμού ή ΕΣΣΔ είναι σπου­δαιότατος παράγοντας, όχι μόνο γιατί άποσπάστηκε άπό τό παγκόσμιο καπιτα­λιστικό σύστημα... μά καί γιατί παίζει γενικά ένα έξαιρετικό, τεράστιο έπανα­στατικό ρόλο, τό ρόλοτού παγκόσμιου κινητήρα τής έπανάστασης...».

«...τό παγκόσμιο προλεταριάτο, έχοντας τήν ΕΣΣΔ μοναδική του πατρίδα, σπουδαιότερο προπύργιο τών κατακτήσεών του καί κυριότερο παράγοντα τής παγκόσμιας απελευθέρωσής του, είναι υποχρεωμένο νά συντελεί στις έπιτυχίες τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης στήν ΕΣΣΔ καί μέ όλες τίς δυνάμεις νά τήν ύπερασπίζεται άπό τήν έπίθεση τών καπιταλιστικών δυνάμεων...» (άπό τό πρόγραμμα τής Κ.Δ.-1928).

— 37 —

Page 37: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

2. Ή α π ο μ ά κρυνσ η τή ς Κ .Δ . άπό θεμελια κές ά ντιλή ψ εις τού μ α ρ ξ ισ μ ο ύ

Ανεξάρτητα όμως άπό τό πόσο θετικό υπήρξε τό έργο τής Κ.Δ. στά πρώτα χρόνια καί άπό τό άν οί διακηρύξεις καί οί γενικές κατευθύνσεις της αντανακλούσαν τίς τότε ιστορικές συνθήκες, καθοριστικό ρόλο στήν πορεία της θά άσκήσουν οί έπιόράσεις πού δέχτηκε άπό τό ΚΚΣΕ.

Στό ζήτημα αύτό καλλιεργήθηκε μιά ολόκληρη μυθολογία: ότι, μέ τήν πρωτοποριακή συμβολή τής ήγεσίας τού ΚΚΣΕ, οί θεωρητικές επεξεργασίες καί ή έπαναστατική πρακτική τής Κ.Δ. άποτελούν πιστή έφαρμογή καί δημιουργική άνάπτυξη τού «μαρξισμού-λενινισμού».

Αύτό ισχυρίζονται καί στις μέρες μας όσοι θέλουν νά έμφανί- ζονται σάν «ορθόδοξοι» κομμουνιστές. Καί μαζί τους, κατά περίεργη σύμπτωση, οί κάθε είδους άστοί ίδεολόγοι πού θεω­ρούν ότι φαινόμενα όπως τά «Γκούλαγκ», οί διώξεις τών διαφω- νούντων καί οί στρατιωτικές έπεμβάσεις είναι συνυφασμένα μέ αύτές καθαυτές τίς ιδέες τού Μάρξ καί τού Λένιν· μέ τό θεωρητι­κό έργο καί τίς πολιτικές έπιλογές τους.

Στήν πραγματικότητα συμβαίνει άκριβώς τό άντίθετο: οί άντ ιλήψεις καί οί πρακτικές πού οδήγησαν στά «Γκούλαγκ», επιβλήθηκαν σέ μιά διαδικασία όπου σημειώνεται ολοένα καί μεγαλύτερη απομάκρυνση άπό τίς ιδέες τού Μάρξ καί τού Λέ­νιν, μέχρι καί τήν ούσιαστική τους άρνηση· μιά διαδικασία πού άρχισε νά αναπτύσσεται στά χρόνια τής Κ.Δ. Ας δούμε όμως πιό συγκεκριμένα πώς έκφράστηκε αύτή ή άπομάκρυνση.

Κατ’ άρχήν, στή στρατηγική τής Κ.Δ. γιά τήν άνάπτυξη τού διεθνούς επαναστατικού κινήματος κύρια πλευρά άναδείχτηκε ή στήριξη τής σοβιετικής πολιτικής, ή μέ κάθε θυσία ένίσχυση τής κρατικής ισχύος τής ΕΣΣΔ. Ή προοπτική τής σοσιαλιστικής έπανάστασης στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες παρα- πέμφθηκε σέ μιά άναμενόμενη γενική κρίση τού καπιταλισμού καί ό ρόλος τών έπαναστατικών κινημάτων στή Δύση ύποβαθμί- στηκε σιωπηρά. Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε στροφή πρός τά κινήματα τών αποικιακών, τών έξαρτημένων καί τών ύπανά-

Page 38: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πτυκτων χωρών. Υίοθετήθηκε ή αντίληψη ότι στις χώρες αύτές— αδύνατους κρίκους τού ιμπεριαλιστικού συστήματος — ή άνάπτυξη τών επαναστατικών κινημάτων μπορούσε νά οδηγή­σει: άμεσα, στήν έξασθένηση τού διεθνούς ιμπεριαλισμού, στόν περιορισμό τών πιέσεων πού δεχόταν ή ΕΣΣΔ άπό τήν καπιτα­λιστική περικύκλωση· μακροπρόθεσμα— καί έφόσον τό έπ έτρε­πε ή διεθνής συγκυρία — σέ έπαναστατικές άλλαγές σέ χώρες τής καπιταλιστικής περιφέρειας.

Παράλληλα, στήν περίοδο τής Κ.Δ. ή όρθή γενικά θέση ότι όλα τά Κ.Κ. έχουν διεθνιστικό χρέος νά ύπερασπίζονται τό πρώτο σοσιαλιστικό κράτος μετατράπηκε, μέ τήν πίεση τής σο­βιετικής ήγεσίας, σέ θέση πού ύποκαθιστούσε τό σύνολο τής έννοιας τού διεθνισμού καί πού ύποβάθμιζε, όλο καί περισσότε­ρο, τά συμφέροντα τών έπαναστατικών κινημάτων. Έτσι, ή Κ.Δ. μετατράπηκε ουσιαστικά σέ παράρτημα τού ΚΚΣΕ τού όποιου οί σχέσεις μέ τά άλλα Κ.Κ. έξελίχτηκαν σέ σχέσεις έξάρ- τησης — περισσότερο ή λιγότερο άσφυκτικές.

Είναι προφανές ότι, μέ τίς έπιλογές αύτές, ή Κ.Δ. άπομακρυ- νόταν άπό βασικές άντιλήψεις τών θεμελιωτών τού μαρξισμού, άκόμα καί άπό διακηρυγμένες άρχές της. Καί ή έπίδραση άπό αύτό τό γεγονός στις γενικές κατευθύνσεις τής Κ.Δ. πρός τά Κ.Κ.-μέλη της υπήρξε βαρύτατα άρνητική (3).

Από τό άλλο μέρος, μέ τήν πρακτική τής άκαμπτης πειθαρ­χίας στις άποφάσεις τώνόργάνων καί σωμάτων τής Κ.Δ. καί τήν έπικράτηση τού σταλινισμού, περιορίστηκε άσφυκτικάή έπανα­στατική πρωτοβουλία τών Κ.Κ. καί ή δημιουργική έφαρμογή τού μαρξισμού στις συνθήκες τών χωρών τους. Ή μαρξιστική θεωρητική σκέψη όδηγήθηκε σέ δογματική ακινησία καί άποτελμάτωση.

Τέλος, τό έργο τής Κ.Δ. σημαδεύτηκε άπό σειρά ανοιχτών έπεμβάσεων στά έσωτερικά τών Κ.Κ. (4). 'Επεμβάσεων πού

(3) Γιά τά «καθ’ ήμάς» μπορούμε έδώ νά άναφέρουμε τίς έπιπτώσεις πού είχε στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα μέχρι τό 1934 ό στρατηγικός προσανατολι­σμός τού ΚΚΕ στήν άμεση σοσιαλιστική-προλεταριακή έπανάσταση, χωρίς ένδιάμεσα στάδια καί ή αντίστοιχη σεχταριστική πολιτική στό θέμα τών συμμα- χιών ώς καί τό 1935. Χαρακτηριστική είναι έπίσης ή άπόφαση τής Κ.Δ. γιά «άνεξάρτητη καί αύτόνομη Μακεδονία καί Θράκη», πού ή άποδσχή της άπό τό ΚΚΕ είχε σοβαρότατες καί μακροχρόνιες άρνητικές έπιπτώσεις στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα.

(4) Τό ΚΚΕ είναι ένα άπό τά κόμματα στά όποια έγινε μιά τέτοια άνοιχτή επέμβαση, μέ τό διορισμό (1931) τής ήγεσίας Ζαχαριάδη.

— 39 —

Page 39: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

έφτασαν σέ καθαιρέσεις κεντρικών έπιτροπών, σέ έπιβολή νέων ηγεσιών καί πολιτικών έπιλογών, ακόμα και στήν πλήρη διάλυ­σή τους (5).

‘Υπήρξαν βέβαια σιό 7ο συνέδριο τής Κ.Δ. (1935) καί ορισμέ­να ανοίγματα στις άντιλήψεις και τήν πρακτική της. Τέτοια είναι οί θέσεις πού υιοθέτησε σχετικά μέ τή συγκρότηση λαϊκών μετώπων, θέσεις πού διόρθωσαν τήν τακτική καί ώς ένα βαθμό καί τήν ίδια τή στρατηγική της (6). Είναι άπαραίτητο όμως νά σημειώσουμε ότι ή Κ.Δ. προχώρησε πρός αυτή τήν κατεύθυνση πολύ καθυστερημένα, όταν ό φασισμός είχε ήδη έξαπλωθεϊ σέ μεγάλο μέρος τής Εύρώπης. Καί ότι ή σχετική απόφασή της —στηριγμένη στις έμπειρίες κυρίως τών Κ.Κ. τής Γαλλίας καί τής ' Ισπανίας—πάρθηκε μέ σοβαρές επιφυλάξεις άπό τήν πλευ­ρά τού ΚΚΣΕ.

Τά βαθύτερα αίτια άπομάκρυνσης τής Κ.Δ. άπό βασικές άντι- λήψεις τού μαρξισμού — καί άπό κατευθύνσεις τού ίδιου τού Λένιν, πού ύπήρξε ήγέτης της τά πρώτα χρόνια— καθώς καί τά σοβαρά λάθη πού χαρακτηρίζουν τή δράση της, πρέπει νά άνα- ζητηθούν σέ ορισμένες έκτιμήσεις καί έμπειρίες πού υιοθέτησε, γενίκευσε καί δογματοποίησε.

Οί κυριότερες άπ’ αύτές είναι:α) Ή έκτίμηση, πού διατυπώθηκε ρητά καί στό ολοκληρωμέ­

νο πρόγραμμά της τό 1928, ότι σάν «... επακόλουθο τού πρώτου κύκλου τών ιμπεριαλιστικών πολέμων γεννήθηκε ή νέα βασική άντίθεση παγκόσμιας ιστορικής κλίμακας καί σημασίας: ή άντϊ- θεση μεταξύ τής ΕΣΣΔ καί τού καπιταλιστικού κόσμου...». Καί ότι, έπομένως, καθοριστικός παράγοντας στήν άνάπτυξη τής παγκόσμιας έπαναστατικής διαδικασίας άναδείχνεται ή κρατι­κή ισχύς τής ΕΣΣΔ.

β) Οί έμπειρίες άπό τό γεγονός ότι ή πρώτη καί ή μόνη στά χρόνια τού μεσοπολέμου σοσιαλιστική έπανάσταση έπικράτησε στή Ρωσία, χώρα περιορισμένης καπιταλιστικής άνάπτυξης,

(5) Χαρακτηριστική είναι ή διάλυση τού Κ.Κ. Πολωνίας καί τών μαζικών έκκαθαρίσεων πού ακολούθησαν.

(6) Στό ίδιο συνέδριο έγινε ή έπισήμανση άτι δέν είναι δυνατό νά συνεχίζεται ή καθοδήγηση δεκάδων Κ.Κ. άπό ένιαίο διεθνές κέντρο, έπισήμανση πού άκο- λου&ήθηκε τελικά άπό τήν αύτοδιάλυσή της. 8 χρόνια αργότερα.

— 40 —

Page 40: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ένώ άπέτυχαν τά επαναστατικά εγχειρήματα πού έπιχειρήθη- καν σέ καπιταλιστικές χώρες τής Δύσης.

γ) Ή έκτϊμηση ότι τό ΚΚΣΕ γιά ιστορικούς και άλλους λό­γους άποτελεΐ κόμμα-όδηγό στό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνη­μα καί ότι όχι μόνο οί γενικές στρατηγικές αντιλήψεις του (πού έκφράστηκαν στό πρόγραμμα τής Κ.Δ.) άλλά καί ή συγκεκριμέ­νη πολιτική του έχουν καθοδηγητική ισχύ γιά όλα τά Κ.Κ.

3. Ο ί ιδ εο λο γ ικ ο π ο λ ιτ ικ ές έπ ιλο γές κα ί ή π ρ α κ τικ ή το ν Κ Κ Σ Ε

Αναμφισβήτητα, μέτήν Οκτωβριανή Επανάσταση άνατρά- πηκε ή έξουσΐα τών κυρίαρχων τάξεων στή Ρωσία, καταργήθη- καν οί παλιές παραγωγικές σχέσεις, κρατικοποιήθηκαν τά μέσα παραγωγής καί σημειώθηκαν σοβαρά έπιτεύγματα στόν οικονο­μικό καί κοινωνικό τομέα: οί κοινωνικές διακρίσεις περιορίστη­καν, τό βιοτικό έπΐπεδο τών λαών άνέβηκε σημαντικά, θεσμοθε- τήθηκε σέ μεγάλη έκταση ή κοινωνική πρόνοια τού κράτους, άναπτύχθηκε ή επιστήμη, ή τεχνική καί —σέ ορισμένους τομείς— ή κουλτούρα. Τό προεπαναστατικό καθεστώς δέν άντέχει σέ όποιαδήποτε σύγκριση μέ τήν κατάσταση πού διαμορφώθηκε μετά τό 1917.

Όλα αύτά άποτελούν τή μιά πλευρά τής έπαναστατικής δια­δικασίας πρός τό σοσιαλισμό: τήν πολιτική άνατροπή καί τή λήψη ριζοσπαστικών κοινωνικών μέτρων άπό τή νέα έξουσΐα καί «άπό τά πάνω». 'Αλλά ή σοσιαλιστική έπανάσταση — όπως ήδη σημειώσαμε έξετάζσντας τήν αύθεντική μαρξιστική άντίλη- ψη — καθόλου δέν ολοκληρώνεται, άν δέν προωθηθούν καί οί άλλες πλευρές τού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού τής κοινω­νίας: ή διαμόρφωση νέων κρατικών καί πολιτικών σχέσεων, πού— μέσω ένός πλέγματος άμεσων καί αντιπροσωπευτικών μορ­φών δημοκρατίας — θά έξασφαλίζουν στις έργαζόμενες μάζες τόν πρωταρχικό ρόλο στή θεμελίωση καί άνάπτυξη τής σοσιαλι­στικής κοινωνίας καί θά έπιτρέπουν τή σταδιακή άποδυνάμωση τών κατασταλτικών λειτουργιών τού κράτους, μέχρι καί τό μα­ρασμό του.

Ή ήγεσία τού ΚΚΣΕ κάθε άλλο παρά άνταποκρίθηκε στις άπαιτήσεις μιάς τέτοιας σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Με βάση τήν αρχική κατεύθυνση «όλη ή έξουσΐα στά σοβιέτ», σέ μιά πρώτη φάση, δημιουργήθηκαν έπαναστατικοί θεσμοί καί

— 41 —

Page 41: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πλαίσια όπου οργανώθηκε πολιτικά ή αυτενέργεια τής έργατι­κής τάξης καί πραγματοποιήθηκε ή συμμαχία της μέ τήν άγροτιά.

Οί έπαναστατικοϊ αυτοί θεσμοί επέτρεπαν μιά ουσιαστική συμμετοχή τών μαζών στή λήψη κρίσιμων πολιτικών αποφά­σεων καί συνέβαλαν σημαντικά — αμέσως μετά τήν έπικράτηση τής έπανάστασης — στήν αντιμετώπιση τών τεράστιων δυσκο­λιών καί τών κινδύνων πού είχαν προκύψει. Όμως, πολύ γρή­γορα έπικράτησαν έπιλογές πού δέν είχαν καμιά σχέση μέ τήν άρχική αύτή κατεύθυνση.

Έτσι, στή Σ. Ένωση οίκοδομήθηκε ένα πρότυπο σοσιαλι­σμού πού κύρια χαρακτηριστικά του ύπήρξαν:—Οί ύπερσυγκεντρωτικές καί γραφειοκρατικές κρατικές δομές. —Τό άντιδημοκρατικό, μονολιθικό πολιτικό σύστημα.— Η στέρηση ούσιαστικών ατομικών καί συλλογικών έλευθε- ριών άπό τίς έργαζόμενες μάζες.—Ή μετατροπή τών συνδικάτων καί όλων τών μαζικών λαϊκών οργανώσεων σέ άπλούς αγωγούς γιά τή μεταβίβαση καί έφαρμο- γή τών κομματικών καί κρατικών αποφάσεων.-■-Ή άποκλεκπική διαχείριση τών κεντρικών προβλημάτων έσωτερικής καί έξωτερικής πολιτικής άπό ήγετικά κλιμάκια τού κόμματος καί τού κράτους. Η δημιουργία στεγανών γύρω τους, χωρίς ούσιαστική πρόσβαση γιά τίς λαϊκές μάζες καί τίς οργα­νώσεις τους.—Ό μαρασμός τών πολιτικών θεσμών πού είχαν άναδειχθεί άρχικά άπό τήν έπαναστατική διαδικασία στή Ρωσία καί ή ύποταγή τους στό αύταρχικό πολιτικό σύστημα.—Τελικά, ό αποκλεισμός τών μαζών άπό τή διεύθυνση τής νέας κοινωνίας.

Αύτές οί έπιλογές στό πολιτικό πεδίο είχαν άμεσες έπιπτώσεις στις παραγωγικές σχέσεις: άποτέλεσαν άνασχετικό παράγοντα στή διαδικασία σοσιαλιστικών μετασχηματισμών, συνέβαλαν στήν άναπαραγωγή καπιταλιστικών σχέσεων καί, τελικά, οδή­γησαν στήν ένσωμάτωση νέων μορφών έκμετάλλευσης στή σο­βιετική κοινωνία. Ή τέτοια έξέλιξη τής κοινωνικής βάσης, μέ τή σειρά της, έπανατροφοδότησε τό συγκεντρωτικό, άπολυταρχι- κό καί γραφειοκρατικό χαρακτήρα τού κράτους.

Ένα τέτοιο πρότυπο σοσιαλισμού δέν έχει βέβαια σχέση μέ έκείνο πού προδιέγραφαν οί θεμελιωτές τού μαρξισμού μιλών­τας γιά τή μεταβατική έξουσΐα τής δικτατορίας τού προλεταριά­

— 42 —

Page 42: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

του. Και οι αντιλήψεις πού οδήγησαν στή διαμόρφωσή του εμφανίστηκαν καί αναπτύχθηκαν στό έδαφος τών μετεπαναστα- τικών συνθηκών τής Ρωσίας, ιδιαίτερα μετά τό θάνατο τού Λένιν — σέ μιά περίοδο πού ονομάστηκε σχηματικά «ή σταλινι­κή περίοδος τής ΕΣΣΔ» καί πού συνυφάνθηκε μέ βαθιές άλ- λοιώσεις στά έπαναστατικά χαρακτηριστικά τού μπολσεβίκικου κόμματος.

Πριν όμως άναφερθούμε σ’ αύτές τίς άλλοιώσεις, είναι άπα- ραίτητο νά σταθούμε στό σταλινικό φαινόμενο γενικά.

4. Ή ο υσ ία κα ί τό περ ιεχόμενο το ύ σ τα λ ιν ισμού

Από τήν πλευρά τού ΚΚΣΕ καί άλλων Κ.Κ., τά άρνητικά τής σταλινικής περιόδου άποδίδονται στά προσωπικά έλαττώματα καί λάθη τού ίδιου τού Στάλιν, στόν αύταρχικό χαρακτήρα του· στήν τάση του νά καλλιεργεί τήν προσωπολατρία- στις μεθόδους επιβολής πού χρησιμοποίησε «κατά παρέκκλιση τής λενινιστι- κής διδασκαλίας». Ή ίδια άποψη έπαναλήφθηκε άπό επίσημα σοβιετικά όργανα καί τόν περασμένο χρόνο, μέ τήν εύκαιρία τής συμπλήρωσης 100 χρόνων άπό τή γέννηση τού Στάλιν. Ή άποψη αύτή είναι ιδιαίτερα βολική γιά όσους τήν προβάλλουν γιατί τούς έπιτρέπει νά ισχυρίζονται ότι, μέ τό θάνατο τού Στάλιν, έξέλιπε καί ό σταλινισμός. Πολύ περισσότερο μάλιστα, πού καί τό 20ό συνέδριο τού ΚΚΣΕ καταδίκασε όσες «παραβιάσεις» τής «σοσιαλιστικής νομιμότητας» εγιναν άπό τόν Στάλιν. θ ά ’λεγε κανείς ότι τό σταλινικό φαινόμενο άποτέλεσε ιδιοτροπία τής ιστορίας, χωρίς ιστορικές αίτιες, χωρίς σοβαρές καί μακροχρό­νιες συνέπειες: έξέλιπε ξαφνικά, όπως ξαφνικά καί άναίτια έμφανίστηκε.

Ή πραγματικότητα φυσικά είναι πολύ διαφορετική. Ό στα­λινισμός άποτελεί ένα ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα πού άναπτύ- χθηκε στούς κόλπους τού ΚΚΣΕ, κυριάρχησε σ’ ολόκληρο τό κομμουνιστικό κίνημα κατά τήν περίοδο τής Κ.Δ. καί δέν έξέλι­πε όταν ξεπεράστηκαν τά ιστορικά δεδομένα μέσα στά όποια είχε έκτραφεί. Άναπαράγεται μέ νέες μορφές καί κατορθώνει μέχρι σήμερα, παρά τήν άποδυνάμωσή του, νά διατηρεί ισχυρά έρείσματα σέ μιά σειρά Κ.Κ.

Τά βασικά του γνωρίσματα επομένως ύπήρξαν ίδεολογικού- πολιτικού χαρακτήρα:

— 43 —

Page 43: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Αποφασιστικό στοιχείο στή συγκρότηση τού σταλινικού ρεύ­ματος άποτέλεσε ή αντίληψη ότι ή ισχύς τού σοβιετικού κράτους είναι εγγύηση καί ταυτόχρονα κινητήρια δύναμη γιά τήν επιτυ­χία τής σοσιαλιστικής έπανάστασης στήν ΕΣΣΔ καί σέ παγκό­σμια κλίμακα.

Σύμφωνα μέ τή σταλινική έκτίμηση, στή μεταβατική φάση πού ακολουθεί τήν επανάσταση όξύνεται ή ταξική πάλη καί δυναμώ­νει ή υπονομευτική δράση τών άντισοσιαλιστικών καί άντεπα- ναστατικών στοιχείων. Εκτός άπό τούς έξωτερικούς κινδύ­νους, τή νέα έπαναστατική έξουσΐα άπειλούν σοβαροί κίνδυνοι στό έσωτερικό. Κεντρικά λοιπόν προβλήματα τής σοσιαλιστικής έπανάστασης στή Ρωσία, μετά τήν άνατροπή τών έκμεταλλευ- τριών τάξεων, είναι ή πάση θυσία στερέωση τής νέας έπαναστα- τικής έξουσίας μέ τήν έξουδετέρωση όλων τών κινδύνων πού τήν άπειλούν καί, ταυτόχρονα, ή ύπερνίκηση τής οικονομικής καθυ­στέρησης πού κληροδότησε τό παρελθόν. Έτσι, άποτελεΐ άναγ- καιότητα ή διαμόρφωση συγκεντρωτικού κράτους, στηριζόμε- νου σέ καταπιεστικούς μηχανισμούς καί σέ ιδεολογικοπολιτι­κούς καταναγκασμούς.

Ό κρατισμός αύτός διαπερνά όλες τις στρατηγικές έπιλογές τής σταλινικής ήγεσίας τού ΚΚΣΕ. Ταύτιση κόμματος καί κρά­τους. Πραγματοποίηση κοινωνικών άλλαγών «άπό τά πάνω» μέσω κρατικών πρωτοβουλιών καί άποφάσεων. Αμυνα τού σοβιετικού κράτους έναντι τών έσωτερικών υπονομευτικών δραστηριοτήτων —υπαρκτών ή κατασκευαζόμενων— μέ τή συ­νεχή ενίσχυση τών ύπηρεσιών άσφαλείας καί άστυνόμευσης.

Μαζί μέ τόν κρατισμό, στό επίκεντρο τών αντιλήψεων καί τής πρακτικής τού σταλινισμού βρίσκεται ή οίκονομιστική λογική.

Πρόκειται γιά τή γενική άποψη πού ύποστηρίζει — παραχα- ράσσοντας τό μαρξιστικό έργο καί τίς άντιλήψεις τού Λένιν — ότι οί οικονομικές άντιθέσεις προδιαγράφουν τήν ιστορική έξέ­λιξη- ότι ή πολιτική πάλη τών τάξεων είναι άμεσο καί άπευθείας προϊόν τών οικονομικών αντιφάσεων- ότι ή πολιτική είναι άπλή «προέκταση» τής οικονομίας καί ή οικονομία βαθύτερη ούσία— καίΊιϊτία— τής πολιτικής.

Έτσι ό Στάλιν, άποδεχόμενος τή θέση τού Λένιν γιά τή δυνα­τότητα οικοδόμησης τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνο χώρα — καί μάλιστα καθυστερημένη—, τήν αντίκριζε μέσα άπό τό οίκονομι-

— 44 —

Page 44: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

στικό (7) πρίσμα: θεωρούσε τήν «οικοδόμηση τού σοσιαλισμού» ταυτόσημη καί

συνώνυμη μέ τήν άνάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων, άνά­πτυξη πού θά συνεπιφέρει— λίγο πολύ αύτόματα—τήν εγκαθί­δρυση τών σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Η αυτονομία οικονομίας καί πολιτικής, στήν όποια τόσο έπέμενε ό Λένιν, ή προτεραιότητα τής πολιτικής, γιά τήν όποια έδωσε μάχες έναντι ποικίλων δεξιών ρευμάτων στή Ρωσία καί ευρύτερα, παραμερί­στηκαν σιωπηλά. Τό ζήτημα τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης μετατράπηκε, ή μάλλον συρρικνώθηκε, σέ πρόβλημα ταχύρρυθ­μης οικονομικής άνάπτυξης μέ κάθε θυσία!

Η έπικράτηση τών οίκονομιστικών σταλινικών άντιλήψεων συνυφάνθηκε μέ τίς κοινωνικές - ταξικές έξελίξεις καί άντιθέ- σεις στήν ΕΣΣΔ· μέ τή διαμόρφωση ισχυρών στρωμάτων γρα­φειοκρατικών, τεχνοκρατών, «ειδικών», κ.λπ. Αύτά τά στρώ­ματα ύποστήριξαν καί έμπέδωσαν τίς σταλινικές έπιλογές σέ όλα τά πεδία, σάν γενικές κατευθύνσεις τής σοσιαλιστικής οικο­δόμησης. Έτσι, ό σταλινισμός έξέφραζε καί κοινωνικά συμφέ­ροντα, πού προωθούσαν τήν αναπαραγωγή καπιταλιστικών σχέσεων.

Ή οίκονομιστική λογική είναι όρατή καί στις εκτιμήσεις τής Κ.Δ. — ιδιαίτερα μεταξύ 1926-1935 — γιά τό ότι ή έπερχόμενη οικονομική κρίση τού καπιταλισμού θά έξελισσόταν σέ γενική

(7) Ό Λένιν, βέβαια, αντιμετωπίζοντας τά συγκεκριμένα προβλήματα οικο­δόμησης τού σοσιαλισμού σέ συνθήκες αφάνταστων δυσκολιών — πού έπιτεί- νονταν άπό τήν ξένη στρατιωτική έπέμβαση —, ύποχρεώθηκε όρισμένες φορές νά δώσει μεγάλη βαρύτητα στις οικονομικές πλευρές τής σοσιαλιστικής οικοδό­μησης καί νά προχωρήσει σέ μέτρα οικονομικού χαρακτήρα. Σέ κάθε περίπτω­ση, όμως, όταν άναφερόταν στις οικονομικές πλευρές ταυτόχρονα ύπογράμμιζε τήν ιδιαίτερη σημασία τών κοινωνικοπολιτικών πλευρών τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Έτσι, π.χ., όταν τό 1920, σέ όμιλία του στήν κομματική συνδιά­σκεψη τής περιοχής τής Μόσχας, συνέδεσε τήν ύπόθεση τού κομμουνισμού μέ τόν έξηλεκτρισμό τής Ρωσίας, τονίζοντας ότι «χωρίς ηλεκτρισμό είναι αδύνατο νά αναπτύξουμε τή χώρα», δέν παρέλειπε ταυτόχρονα νά άναδείξει σάν κύρια πλευρά τού κομμουνισμού τήν έξουσΐα τών σοβιέτ («ή έξουσΐα τών σοβιέτ + ό έξηλεκτρισμός όλης τής χώρας»).

Αντίθετα, στήν περίοδο τού σταλινισμού ή οίκονομιστική πρακτική γίνεται κυριαρχικό στοιχείο καί θεωρητικό υπόβαθρο τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

— 45 —

Page 45: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κατάρρευση τού καπιταλιστικού συστήματος καί θά δημιουρ­γούσε, υποχρεωτικά, νέες επαναστατικές καταστάσεις, έναντι τών όποιων τά Κ.Κ. θά έπρεπε νά προετοιμάζονται γιά τή «με­γάλη ευκαιρία». Η σοσιαλιστική επανάσταση θά προέκυπτε σάν άδήριτη συνέπεια τής καπιταλιστικής κρίσης.

Οί έκτιμήσεις αύτές ύπέθαλψαν, έκτός τών άλλων, έναν άκρα­το σεχταρισμό: όλεςοί μή κομμουνιστικές άριστερές δυνάμεις— σοσιαλιστικές, προοδευτικές κ.ά. — ταυτίστηκαν μέ τό άστικό καθεστώς, άκόμα καί μέ τό φασισμό. Χαρακτηρίστηκαν «σο- σιαλφασιστικές» τήν έποχή άκριβώς πού σημείωνε άνοδο ό φα­σισμός καί έπιβαλλόταν ή εύρύτερη δυνατή συσπείρωση τού έργατικού καί δημοκρατικού κινήματος...

Η οικονομική κρίση ξέσπασε βέβαια, αντίθετα άπό τίς προ­βλέψεις τής σοσιαλδημοκρατίας. Όμως δέν έφερε μαζί της τήν έπανάσταση άλλά τό φασισμό! Γιά νά έπιβεβαιωθεί άκόμα μιά φορά ότι οί άντιφάσεις καί οί κρίσεις τού καπιταλισμού δέν οδηγούν άναγκαστικά στήν άνατροπή του· ότι άπαραίτητος όρος γι’ αύτό είναι ή αγωνιστική ένότητα, ή οργάνωση καί ή προωθημένη πάλη τής έργατικής τάξης, ή συμμαχία της μέ ευρύ­τερα κοινωνικά στρώματα, ή έξασφάλιση όλων τών πολιτικών προϋποθέσεων γιά έπαναστατικούς μετασχηματισμούς.

Τά προβλήματα αύτά θά άντιμετωπιστούν, ώς ένα βαθμό, στις αποφάσεις τής Κ.Δ. γιά τή συγκρότηση λαϊκών μετώπων τό 1935. Ή ζημιά όμως έχει γίνει στό μεταξύ.

Από τό άλλο μέρος, βασικό συστατικό στοιχείο τού σταλινι­σμού είναι ή αντίληψη σχετικά μέ τό ρόλο τού κόμματος: ξεκι­νώντας άπό τό ότι κάθε Κ.Κ. είναι— έξ ορισμού—τό πρωτοπό­ρο συνειδητό καί οργανωμένο τμήμα τής έργατικής τάξης, θεω­ρεί δεδομένο πώς τό κόμμα, σέ κάθε περίπτωση, έκφράζει τά συμφέροντά της, τά συμφέροντα όλων τών έργαζομένων. Καί πώς έχει τήν αποκλειστική ευθύνη νά διευθύνει, μετά τήν έπιτυ- χία τής έπανάστασης, τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού, παίρ­νοντας τίς κρίσιμες άποφάσεις σ’ όλα τά προβλήματα. Όσον άφορά τίς έργαζόμενες μάζες, ό ρόλος τους έξαντλείται στήν κινητοποίηση γιά τήν εφαρμογή — καί, τό πολύ, τήν έξειδίκευση— τών κομματικών αποφάσεων.

Ή πίστη στις ύπερβατικές ιδιότητες τού κόμματος καί ή ύπο- βάθμιση τού ρόλου τών μαζών άπστέλεσαν κύρια γνωρίσματα τού σταλινισμού.

— 46 —

Page 46: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Δέν υπάρχει άμφιβολϊα ότι στήν εμφάνιση τού σταλινικού φαινομένου συνέβαλαν σημαντικά ό ύπανάπτυκτος χαρακτή­ρας τής προεπαναστατικής Ρωσίας, οί καταστροφές άπό τόν έμφΰλιο πόλεμο καί τήν ξένη έπέμβαση, ή μακρόχρονη καπιτα­λιστική περικύκλωση τού σοβιετικού κράτους. Όπως σημειώ­σαμε όμως, ή έπιβολή τού σταλινισμού όφείλεται τελικά στις βαθιές άλλο ιώσεις πού συντελέστηκαν στό κόμμα τών μπολσεβίκων.

Τό ΚΚΣΕ, μέσα άπό μιά πορεία έπώόυνη καί συχνά αιματη­ρή, μέ τήν επικράτηση τών σταλινικών άντιλήψεων γιά τό χαρα­κτήρα τού κόμματος μετατρέπεται σέ ένα πολιτικό οργανισμό έντελώς διαφορετικό άπό έκείνον πού είχε καθοδηγήσει μέ επιτυχία τήν Οκτωβριανή Επανάσταση:

—Ή λειτουργία του περιορίζεται στις άποφάσεις τής έκάστο- τε ήγετικής ομάδας καί στήν κινητοποίηση τών κομματικών μηχανισμών γιά τήν ύλοποίησή τους. Ή κομματική ήγεσία, έχοντας τήν αίσθηση ότι έκφράζει τό κόμμα, μ’ όλες τίς ύπερβα- τικές ίδιότητές του, δέν αισθάνεται τήν υποχρέωση νά λογοδο­τεί καί νά ελέγχεται ουσιαστικά. Ή συλλογικότητα τού κόμμα­τος βαθμιαία έκφυλίζεται σέ μονολιθικότητα. Οί μηχανισμοί τής συνεχούς ανανέωσής του άδρανούν.

—Ή διάρθρωσή του κατακλύζεται άπό μηχανισμούς στελε­χών, μέ γραφειοκρατική καί ύπαλληλική νοοτροπία, άπό μηχα­νισμούς πον συνεχώς γιγαντώνονταν καί άποκτούσαν τήν «άπο- κλειστικότητα» στήν πληροφόρηση- στή μεταβίβαση τών άπο- φάσεων τής ήγεσίας πρός τίς οργανώσεις τού κόμματος· στόν έλεγχο γιά τήν έφαρμογή τους· στόν έλεγχο τών λειτουργιών καί τής δράσης τών έργατικών συνδικάτων, τών νεολαιίστικων καί άλλων οργανώσεων· στόν έλεγχο, τελικά, όλων τών δομών τού κράτους καί τής κοινωνίας.

—Ή έσωτερική ζωή τού κόμματος άποψιλώνεται άπό κάθε ούσιαστική δημοκρατική διαδικασία. Τά μέλη του στερούνται τή δυνατότητα τής συμμετοχής στή λήψη τών κρίσιμων πολιτι­κών άποφάσεων, μέ βάση τήν ισότιμη ενημέρωση, τήν προβολή διαφορετικών άπόψεων, τήν άνάπτυξη διαλόγου καί τήν ιδεο­λογικοπολιτική αντιπαράθεση.

—Ή σχέση διοικούντων-διοικουμένων άναδείχνεται σέ κυ­ρίαρχο χαρακτηριστικό τού κόμματος. Καί όσοι νόμιζαν ότι μπορούσαν νά τήν παραβιάσουν έστω μέ τόν πιό άνώδυνο τρό­πο, γρήγορα καταλάβαιναν ότι αύτό είχε βαρύτατες συνέπειες.

— 47 —

Page 47: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Οϊ συγκεντρωτικές, γραφειοκρατικές καί άντιδημοκρατικές αλλοιώσεις στό χαρακτήρα τού ΚΚΣΕ υπονόμευσαν τά κύρια ερείσματα πάνω στά όποια στηρίχτηκε ή επιτυχία τής Οκτω­βριανής Επανάστασης. Τά ερείσματα όμως αύτά — πού εξα­σφάλισαν καί τήν ενεργητική συμμετοχή τών έργαζομένων μα­ζών γιά τήν επιβίωση τού νέου επαναστατικού καθεστώτος — άποτελούσαν ταυτόχρονα καί άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν άντιμετώπιση τών δύσκολων καί σύνθετων προβλημάτων τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Αποτιμώντας, ύστερα άπό όσα έπισημάναμε στό κεφάλαιο αύτό, τό ρόλο τής Κ.Δ. στήν άνάπτυξη τού διεθνούς κομμουνι­στικού κινήματος, βλέπουμε ότι τά άρνητικά στοιχεία βαραί­νουν άποφασιστικά. ’Οχι γιατί έμειναν άναξιοποίητες ύπαρκτές δυνατότητες γιά έπαναστατικές κατακτήσεις στήν περίοδο τού μεσοπολέμου, άλλά γιατί τό έργο τής Κ.Δ. — καί στό βαθμό άκόμα πού ύπήρξε θετικό — συνυφάνθηκε μέ χονδροειδείς παραμορφώσεις βασικών άρχών τής μαρξιστικής θεωρίας καί επαναστατικής πρακτικής. Οί παραμορφώσεις αύ­τές — σέ άρρηκτη σύνδεση μέ τήν έπικράτηση τού σταλινισμού— έγιναν, τελικά, παράδοση μέσα στό κομμουνιστικό κίνημα καί σημάδεψαν όλες τίς πλευρές τής ιδεολογικοπολιτικής του φυσιογνωμίας: τά μοντέλα τού σοσιαλισμού πού οίκοδομήθη- καν στήν ΕΣΣΔ καί τίς άλλες άνατολικές χώρες· τά δογματικά καί γραφειοκρατικά πρότυπα πού άποτυπώθηκαν στις λειτουρ­γίες τών Κ.Κ.· τήν έννοια καί τό περιεχόμενο τού διεθνισμού· τήν άφερεγγυότητα τού κοινωνικού οράματος πού άκτινοβολεί ό «ύπαρκτός σοσιαλισμός».

Πρόκειται γιά παραμορφώσεις πού δέ θά ύπερνικηθούν εύκο­λα καί πού τίς συνέπειές τους δοκιμάζουμε μεταπολεμικά μέχρι καί σήμερα. Ισως μάλιστα σήμερα είναι περισσότερο οδυνηρές άπό άλλοτε...

— 48 —

Page 48: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

II. ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟ­ΛΕΜΙΚΗ 15ETLA

/. Ή ά ν ά π τυ ξ η τή ς πα γκ ό σ μ ια ς έπ α να σ τα τ ικής δ ια δ ικ α σ ία ς

Ό Β' Παγκόσμιος Πόλεμος καί ή αντιφασιστική νίκη τών λαών υπήρξαν αφετηρία βαθιών κοινωνικών αλλαγών σέ μεγά­λα τμήματα τού κόσμου.

Στήν Ανατολική Ευρώπη τά Κ.Κ. κατέλαβαν τήν έξουσΐα καί έγκαθίδρυσαν καθεστώτα Λαϊκών Δημοκρατιών άξιοποιώντας τήν παρουσία τού σοβιετικού στρατού στις χώρες τους. Λίγα χρόνια άργότερα, ή νίκη τής κινέζικης έπανάστασης άποτέλεσε νέο πλήγμα στό παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, ενώ παράλ­ληλα τά απελευθερωτικά κινήματα στις αποικιακές καί εξαρτη­μένες χώρες σημειώνουν γιγάντια άνάπτυξη: Σέ όρισμένες άπό τίς χώρες αύτές θά πραγματοποιηθούν κοινωνικές άλλαγές σο­σιαλιστικού χαρακτήρα- σέ δεκάδες άλλες θά δημιουργηθούν άνεξάρτητα κράτη· ή άποικιοκρατία θά καταρρεύσει.

Από τό άλλο μέρος, τό έργατικό κίνημα στις δυτικές καπιτα­λιστικές χώρες θά παρουσιάσει μιά άνοδο στά μεταπολεμικά χρόνια παλεύοντας γιά κοινωνικά καί πολιτικά αιτήματα δημο­κρατικών άλλαγών καί γιά νά τεθεί φραγμός στόν ψυχρό πόλεμο καί στις αιματηρές ιμπεριαλιστικές έπεμβάσεις σέ διάφορες περιοχές τού κόσμου.

Τά νέα αύτά δεδομένα τής πρώτης μεταπολεμικής 15ετΐας οδήγησαν σέ ριζικές άλλαγές στό διεθνή συσχετισμό δυνάμεων σέ βάρος τού ιμπεριαλισμού.

θ ά πρέπει, ώστόσο, νά έπισημάνουμε ότι ή άνάπτυξη τής παγκόσμιας έπαναστατικής διαδικασίας παρουσίασε — καί στήν περίοδο αύτή — μιά σοβαρή άρνητική πλευρά: δέν πραγ- ματοποιήθηκε σοσιαλιστική έπαναστατική άλλαγή σέ καμιά άναπτυγμένη χώρα τής καπιταλιστικής Δύσης- άλλά ούτε κάν διαμορφώθηκε μιά τέτοια ρεαλιστική προοπτική. Έτσι, τά κρί­σιμα θέματα τού σοσιαλισμού καί τών προτύπων του έξακολού- θησαν νά άντιμετωπίζονται μέ βάση τήν ιστορική πείρα άπό έπαναστατικές άλλαγές σέ άνατολικές χώρες, ύπανάπτυκτες ή χαμηλής καπιταλιστικής άνάπτυξης. Αλλαγές, μάλιστα, πού σέ πολλές περιπτώσεις συνδέονταν περισσότερο μέ τή διεθνή συγ­κυρία παρά μέ τήν έσωτερική ώρίμανση τών κοινωνικο-

— 49 —

Page 49: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πολιτικών προϋποθέσεων.Στά χρόνια τού μεσοπολέμου, ή μή πραγματοποίηση σοσιαλι­

στικών έπαναστατικών άλλαγών στήν καπιταλιστική Δύση εύ­λογα μπορούσε νά άποόοθεΐ στις τότε άντικειμενικές συνθήκες (εύνοϊκός συσχετισμός δυνάμεων γιά τόν ιμπεριαλισμό, άνοδος τού φασισμού, κ.λπ.). Μιά παρόμοια όμως έρμηνεία τής ιστορι­κής αύτής καθυστέρησης δέ θά ήταν καθόλου πειστική καί γιά τίς νέες συνθήκες πού διαμορφώθηκαν μετά τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. .

2. O i ά λ λ α γ ές σ το υς ά ν τικ ειμ εν ικο νς ό ρο υ ς τή ς έπ α να σ τα τική ς π ά λ η ς

Εκτός άπό τίς άλλαγές στό διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, συντελέστηκαν κατά τήν πρώτη μεταπολεμική 15ετία καί μιά σειρά άλλαγές στήν ποιότητα, τήν πολυπλοκότητα καί τήν οργά­νωση τών καπιταλιστικών κοινωνιών, πού έχουν έπίσης άποφα- σιστική σημασία. Γιατί δημιουργούν νέα πλαίσια στή διεξαγωγή τών ταξικών άγώνων καί επιβάλλουν τήν τροποποίηση πολλών παραδοσιακών πλευρών στήν τακτική τού έργατικού κινήμα­τος.

Τέτοιες άλλαγές είναι:—Ή τεράστια άνάπτυξη τής έπιστήμης καί τής τεχνικής σ’

όλους τούς τομείς τής ανθρώπινης δραστηριότητας, πού φανέ­ρωσε νέους τρόπους γιά τήν άξιοποίηση τών φυσικών πόρων, στήν τιθάσευση φυσικών δυνάμεων καί τήν έπικοινωνία, αύξη­σε σημαντικά τίς παραγωγικές δυνατότητες καί άλλαξε άποφα- σιστικά τά μέσα διεξαγωγής τού πολέμου.

Ή άνάπτυξη αύτή δημιούργησε προϋποθέσεις γιά μιά αισθη­τή άνοδο τού βιοτικού έπιπέδου, ταυτόχρονα όμως όξυνε καί μιά σειρά σοβαρά κοινωνικά προβλήματα (μόλυνση περιβάλ­λοντος, ποιότητα ζωής, μαζική καί άτομική άλλοτρίωση, κ.λπ.). Από τό άλλο μέρος, ή συνύπαρξη τής τεράστιας έπιστημονικο-

τεχνικής άνάπτυξης, τής άπειλής ενός πυρηνικού άφανισμού καί τών έκτεταμένων έστιών ανέχειας σέ πολλές περιοχές τού πλανήτη όξυνε τά κοινωνικά άδιέξοδα τού καπιταλισμού καί ώθησε πλατιές μάζες σέ μιά πολύμορφη άμφισβήτησή του.

—Ή άμεση ένσωμάτωση τών φορέων τής έπιστήμης καί τής κουλτούρας στόν κοινωνικό καταμερισμό τής έργασίας είχε αποτέλεσμα τή δημιουργία νέων στρωμάτων έργαζομένων, πού

— 50 —

Page 50: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μέσα άπό άντιφάσεις άρχίζουν ν’ άποκτούν συλλογική συνείδη­ση καί νά συγκλίνουν σέ στόχους παρόμοιους μέ έκείνους πού προωθεί τό έργατικό κίνημα.

—Ή έπέκταση καί διείσδυση τού κράτους σ’ όλους τούς κοι­νωνικούς τομείς καί ιδιαίτερα στήν οικονομία. Τό σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος δέ διατηρεί άπλά τίς δυνάμεις καταστο­λής σέ ετοιμότητα, ούτε περιορίζεται μόνο στήν ισχυροποίησή τους· έχει μεταβληθεί σέ καθοριστικό παράγοντα όργάνωσης τής κοινωνικής ζωής.

Στις μεταπολεμικές λοιπόν συνθήκες διαμορφώθηκαν νέοι όροι γιά τήν έπαναστατική πάλη τού έργατικού κινήματος καί πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες παρέμβασής του στις έξελίξεις σέ παγκόσμια καί έθνική κλίμακα. Ειδικότερα στις αναπτυγμέ­νες χώρες τής καπιταλιστικής Δύσης, τό έργατικό κίνημα δέν μπορεί πιά νά περιορίζεται σ’ ένα γενικόλογο άντιμονοπωλιακό άγώνα αναμένοντας «εύκαιρίες» γιά τήν έπανάσταση. Στις νέες συνθήκες πολλαπλασιάστηκαν οί δυνατότητες τών κομμουνιστι­κών καί τών άλλων άρκπερών δυνάμεων νά επιβάλουν άγωνι- στικά βαθιές, δημοκρατικές διαρθρωτικές άλλαγές πού θά συγκλίνουν στή σοσιαλιστική προοπτική· διαμορφώθηκαν άντι- κειμενικές προϋποθέσεις γιά νά άναδειχτούν οί δυνάμεις τού σοσιαλισμού σέ καθοριστικό παράγοντα προώθησης τής επανα­στατικής διαδικασίας στήν καπιταλιστική Δύση· γιά νά ύπερνι- κήσουν τήν ιστορική καθυστέρηση πραγματοποίησης τής σοσια­λιστικής άλλαγής στ’ άναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη.

Τήν ίδια περίοδο βέβαια — καί ένώ 'έπιβάλλεται ό ψυχρός πόλεμος — θά άντιμετωπιστούν μέ τόν κρατικό παρεμβατισμό καί γενικά μέ νέους μηχανισμούς τά σοβαρά προβλήματα πού κληροδότησαν ή κρίση τού μεσοπολέμου (ύφεση-άνεργία) καί οί άλλαγές πού προκάλεσε ό πόλεμος, θ ά έπιτευχθεί άνάκαμψη τής οικονομίας, θά ξεπεραστούν οί δυσκολίες τής μεταπολεμι­κής άνασυγκρότησης. Ή καπιταλιστική άνάπτυξη θά συνοδευ­τεί άπό τήν έπιβολή μαζικών καταναλωτικών προτύπων, μέ βάση τή διεύρυνση τής έσωτερικής άγοράς καί τή ραγδαία έπέ­κταση τής παραγωγής βιομηχανικών καί βιομηχανοποιημένων άγαθών. Γιά άρκετά χρόνια θά έξασφαλιστούν συνθήκες σταθε­ρότητας καί θά άποτραπούν σοβαροί οικονομικοί καί κοινωνι­κοί κλυδωνισμοί.

Έτσι, τό αίτημα τών σοσιαλιστικών έπαναστατικών μετασχη­ματισμών στις χώρες αύτές δέν μπορούσε νά συνδεθεί άπλά μέ

— 51 —

Page 51: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τήν επίλυση ζωτικών, άμεσων οικονομικών προβλημάτων τού προλεταριάτου, όπως παλιότερα. Ή υπεροχή τού υπαρκτού σοσιαλισμού, πού σ’ αύτά άκριβώς τά προβλήματα προδιέγραφε ορατές λύσεις, δέν ήταν πλέον αύταπόδεικτη γιά τούς έργάζόμε- νους τών χωρών τής Δύσης. Ιδιαίτερα όταν είχαν τόσο αλλάξει οί κοινωνικές συνθήκες σ’ αύτές τις χώρες. Γιά νά προχωρήσει ή σοσιαλιστική επανάσταση έπρεπε νά άναζητηθούν νέα πρότυπα σοσιαλισμού, νά χαραχτεί νέα στρατηγική άγώνα.

Μέ όσα πιό πάνω σημειώνουμε, γίνεται φανερό πώς ή άξιο- ποίηση τών νέων μεταπολεμικών δυνατοτήτων άπό τό κομμουνι­στικό κίνημα άπαιτούσε νά συνειδητοποιηθεί ότι, στις ποιοτικά νέες συνθήκες τής πάλης του, ήταν τουλάχιστον ξεπερασμένες οί στρατηγικές αντιλήψεις πού είχαν υιοθετηθεί στά χρόνια τής Κ.Δ. Έπρεπε άκόμα νά συνειδητοποιηθεί ότι δέν ήταν δυνατό νά άσκήσει άποτελεσματικά τό ρόλο του στηριγμένο σέ παγκό­σμιας ισχύος ντιρεκτίβες- ότι τά κομμουνιστικά κόμματα οφεί­λουν νά άντιμετωπίσουντά συγκεκριμένα κοινωνικά προβλήμα­τα αύτόχθονα καί μέ δημιουργική έπαναστατική σκέψη καί φαντασία- ότι άπστελσύσε τελικά ιστορική άναγκαιότητα νά έξοπλιστούν οί φορείς τής σοσιαλιστικής προοπτικής μέ νέες επεξεργασίες καί έπιλογές στό ιδεολογικό, πολιτικό καί οργα­νωτικό πεδίο, έμπλουτισμένες άπό τή συσσωρευμένη πείρα τους καί άντίστοιχες πρός τά νέα δεδομένα πού προέκυψαν στό μετα­πολεμικό κόσμο.

3. Τά υπο κ ειμ εν ικ ά δεδομένα στό κομμ ουνιστικό κίνημα

Ή συνειδητοποίηση τής νέας ιστορικής άναγκαιότητας δέν μπορούσε βέβαια νά συντελεστεί αύτόματα. Ούτε ήταν δυνατό νά προχωρήσει εύθύγραμμα ή άπαγκίστρωση τών Κ.Κ. άπό τά παγκόσμια καθοδηγητικά κέντρα. Πολύ περισσότερο πού οί άντιστάσεις τού ΚΚΣΕ ύπήρξαν έπίμονες καί σκληρές — καί Λρίν άλλά καί μετά τό 20ό Συνέδριό του.

Ή Κ.Δ. είχε αύτοδιαλυθεί στή διάρκεια τού πολέμου, ή ήγε- σία όμως τού ΚΚΣΕ διατήρησε ακέραια τήν άντίληψη τού παγ­κόσμιου κέντρου, πού δέν άργησε νά οδηγήσει στήν ίδρυση τής Κομινφόρμ (1947). Ταυτόχρονα, ό δεσπστισμός τού σταλινικού κράτους γνώρισε νέα έξαρση μετά τή λήξη τού πολέμου· τό σοβιετικό πρότυπο σοσιαλισμού έπιβλήθηκε σ’ όλες σχεδόν τίς νεοσύστατες Λαϊκές Δημοκρατίες· υψώθηκαν φραγμοί στήν

— 52 —

Page 52: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προώθηση όσων θετικών στοιχείων υπήρξαν στις επεξεργασίες τής Κ.Δ. τό 1935 καί στή δράση τών Κ.Κ. κατά τήν περίοδο τού άντιφασιστικού πολέμου- ή έπαναστατικότητα τών Κ.Κ. δοκι­μαζόταν μέ τή «λυδία λίθο» τής άκριτης πίστης πρός τό ΚΚΣΕ. Καί όποιο Κ.Κ. τόλμησε ν’ άντιταχθεί άνοιχτά σ’ αύτή τήν άντίληψη, άντιμετωπίστηκε σάν έχθρός, συνώνυμος τού ιμπε­ριαλισμού (Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας).

Μέ τό 20ό Συνέδριο δέ χαράχτηκε μιά ούσιαστικά διαφορετι­κή πορεία γιά τό ΚΚΣΕ καί τά άλλα Κ.Κ. Ή καταδίκη άπλά τής προσωπολατρίας καί τών μεθόδων τού σταλινισμού, οί ορισμέ­νες νέες έκτιμήσεις γιά τίς παγκόσμιες έξελίξεις καί γιά τίς δυνατότητες τού κομμουνιστικού κινήματος, ή διάλυση τής Κο- μινφόρμ σάν «άκατάλληλης στις νέες συνθήκες», κ.λπ., άπείχαν πολύ άπό τις άπαιτούμενες βαθιές τομές. Εξάλλου, δεδομένου ότι δέν ύπήρξαν ούσιαστικές άλλαγές στις δομές τού σοβιετικού κράτους, πολύ σύντομα έμφανίστηκαν καί έπιβλήθηκαν «νεο- σταλινικές», γραφειοκρατικές, αύταρχικές καί έντονα τεχνο- κρατικές τάσεις, ένώ στούς κόλπους τού διεθνούς κομμουνιστι­κού κινήματος σημείωσε νέα έξαρση ή έπεμβασιακή πρακτική τού ΚΚΣΕ.

Στά πλαίσια αύτά θά άνακαλυφθεί ξανά — καί δυστυχώς θά γίνει αποδεκτός καί άπό τήν παγκόσμια σύσκεψη τών Κ.Κ. τό 1957— ό κίνδυνος τού άναθεωρητισμού, πού θά άποτελέσει άπό τότε πρόσχημα γιά τόν άφορισμό κάθε μαρξιστικής άναζήτησης καί άνάλυσης πού άποκλίνει άπό τά θέσφατα τού «κόμματος- όδηγού».

Όλα αύτά τά στοιχεία άποτέλεσαν ισχυρό άνασχετικό παρά­γοντα στήν άνάπτυξη τού κομμουνιστικού κινήματος- έκαναν πιό βασανιστικές τίς διαδικασίες αύτονόμησης τής έπαναστατι- κής σκέψης καί πρακτικής τών Κ.Κ. καί ιδιαίτερα όσων παρέμε­ναν προσκολλημένα στό ΚΚΣΕ. Φυσικά τό ίδιο τό 20ό Συνέδριο είχε κλονίσει ανεπανόρθωτα τό μύθο γιά τό άλάθητο τής σοβιε­τικής ήγεσίας καί, αντικειμενικά, ώθησε στό ξεπάγωμα τής έπα- ναστατικής προβληματικής, στήν άνάπτυξη τής κριτικής σκέψης τών κομμουνιστών σέ πολλές χώρες.

Page 53: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

III. ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗ 10ΕΤΙΑ ΤΟΥ ’60 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Μέ τήν υποχώρηση τού ψυχροπολεμικού κλίματος καί τήν προώθηση τής διεθνούς ύφεσης στή δεκαετία τού ’60:—αποδυναμώνεται, ώς ένα βαθμό, ή διπολικότητα στις παγκό­σμιες σχέσεις καί ύποχωρούν οί τάσεις συσπείρωσης σέ στρα- τιωτικοπολιτικά μπλόκ—προκύπτουν σοβαρές διαφοροποιήσεις στό έσωτερικό τών άντίπαλων συνασπισμών —ένισχύεται ό πολυκεντρισμός (8).

Εξάλλου άπό τά μέσα τής ΙΟετίας τού ’60, καί ιδιαίτερα άπό τις άρχές τής ΙΟετίας τού ’70, έγινε περισσότερο σαφές ότι ή σύγχρονη παγκόσμια κρίση τού καπιταλισμού έκτείνεται όχι μόνο στό οικονομικό πεδίο άλλά καί στό πολιτικο-ιδεολογικό, τό κοινωνικό καί ήθικό (9). Ανεξάρτητα άπό τό πώς έκδηλώνε-

(8) Ή ανάδειξη τής Λ. Κίνας στό διεθνές προσκήνιο, ό πολλαπλασιασμός τών χωρών πού παραμένουν έξω άπό συνασπισμούς καί ακολουθούν αδέσμευτη πολιτική, ή συσπείρωση τών δυτικοευρωπαϊκών χωρών στά πλαίσια τής ΕΟΚ καί ευρύτερα — μέ τάσεις σχετικής αύτονομίας άπό τίς ΗΠΑ —, ή ανεξάρτητη πολιτική ανατολικών κρατών (Γιουγκοσλαβία - Ρουμανία - Β. Κορέα) συνο­ψίζουν, χωρίς καί νά έξαντλούν, τήν πολυκεντρικότητα πού παρουσίασε ή διεθνής ζωή.

(9) Ή οικονομική κρίση (πού δέν έχει τόν κλασικό «κυκλικό» χαρακτήρα) έκδηλώνεται μέ τήν κάθετη πτώση τών καπιταλιστικών ρυθμών άνάπτυξης, μέ τή διόγκωση τού πληθωρισμού, τήν άνατροπή τών νομισματικών ισορροπιών καί τροφοδοτείται κύρια άπό τήν πτωτική τάση τού μέσου καπιταλιστικού κέρδους πού προκαλούν:

—Ή συνεχής αύξηση στις τιμές τών πρώτων ύλών καί ειδικά τού πετρελαίου (πού διατηρούνταν σέ χαμηλά Επίπεδα όταν ανθούσε ή αποικιοκρατία καί ή νεοαποικιοκρατία).

—Οί έργατικές διεκδικήσεις στις καπιταλιστικές χώρες καί ή μεγαλύτερη άποτελεσματικότητα τών οίκονομικο - κοινωνικών άγώνων γιά τήν ικανοποίη­σή τους.

Έτσι μπλοκάρεται ή καπιταλιστική παραγωγική δραστηριότητα καθώς καί ή έπέκταση τής οικονομικής εύημέριας στις αναπτυγμένες χώρες, ένώ αναστέλ­λονται οί αναπτυξιακές διαδικασίες στις υπανάπτυκτες.

—Στις νέες συνθήκες — πού δέν μπορούν νά έξομαλυνθούν μέ τούς παραδο­σιακούς τρόπους — καταρρέει τό μοντέλο τής καπιταλιστικής άνάπτυξης, άνα- τρέπονται οί ισορροπίες στούς κόλπους του.

Μαζί μ' όλα αύτό προβάλλει ή κρίση τού σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους καί τής ηγεμονίας τών κυρίαρχων τάξεων, κρίση πού όδηγεί σέ αυταρχικού

Page 54: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ται στή μιά ή τήν άλλη χώρα, πρόκειται γιά γενική, διαρθρωτική κρίση. Καί τό γεγονός αύτό — έκτός τών άλλων — οδηγεί σέ άνακατατάξεις στούς κόλπους τού καπιταλιστικού κόσμου, σέ ένταση τών ένδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων, σέ κλονισμό τού ήγεμονικού ρόλου τών ΗΠΑ· θέτει ύπό αμφισβήτηση τις σχέσεις πού είχαν προκύψει στό ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο μετά τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σέ αύτά τά πλαίσια, πρόβαλε επιτακτικότερα, ιδιαίτερα στή δεκαετία τού ’70, τό πρόβλημα τής τεράστιας ανισότητας άνάμε- σα στις βιομηχανικές χώρες τού άναπτυγμένου καπιταλισμού καί τίς χώρες τής καπιταλιστικής περιφέρειας πού πρόσφατα είχαν άπαλλαγεί άπό τόν άποικιακό ζυγό. Όξύνθηκαν οί άντι- δράσεις πού προκαλεί τό γεγονός ότι έκατοντάδες έκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν νά ζούν σέ συνθήκες οίκσνομικο- κοινωνικής καί πολιτιστικής άπαθλίωσης καί άντιμετωπίζουν τό φάσμα τού θανάτου άπό τήν πείνα καί τίς άρρώστιες, όταν τήν ίδια ώρα οί έθνικές καί παγκόσμιες πηγές πλούτου καταλη- στεύονται άπό τίς άναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες — καί κατασπαταλώνται στις καταναλωτικές τους κοινωνίες — ή άπορροφώνται άπό ύπερδιογκωμένες πολεμικές δαπάνες.

Τά προβλήματα όμως αύτών τών λαών επαψαν στις μέρες μας νά είναι μόνο δικά τους προβλήματα. Συνυφάνθηκαν μέ τήν ύπόθεση τής παγκόσμιας ειρήνης, μέ τό οικονομικό μέλλον όλου τού κόσμου, έγιναν προβλήματα τής ανθρωπότητας.

Απέναντι στά νέα αύτά δεδομένα καί τόν κλονισμό τής ήγε- μονίας τους, οί ΗΠΑ αντιδρούν μέ ορισμένους έλιγμούς άλλά κυρίως μέ έντεινόμενες προσπάθειες γιά τήν αναζωπύρωση τού ψυχροπολεμικού κλίματος καί τήν ύπονόμευση τής διεθνούς ύφεσης, γιά νά έπανασυσπειρώσουν ύπό τήν αιγίδα τους όλες τίς χώρες τού λεγάμενου δυτικού κόσμου, άναπτυγμένες καί μή. Όμως οί δυνατότητές τους νά άνακόψουν τή δυναμική τών σύγχρονων παγκόσμιων έξελίξεων είναι περιορισμένες. Γιατί, έκτός τών άλλων, έχουν σημαντικά ένισχυθεί τά άντιιμπεριαλι- στικά κινήματα τών λαών μέ τίς ποικίλες άποχρώσεις τους καί, εύρύτερα, οί άδέσμευτες καί φιλειρηνικές δυνάμεις σ’ όλο τόν

χαρακτήρα πολιτικά καθεστώτα. Τέλος, αναπτύσσεται ή κρίση τών κοινωνικών δομών (οικογένεια, σχολείο, δομημένο περιβάλλον) πού έκ δηλώνεται μέ τήν άνάπτυξη κινημάτων κοινωνικής κριτικής (νεολαίας, γυναικών, οικολογικό, κ.λπ), μέ τήν αμφισβήτηση τής καπιταλιστικής κοινωνίας μέ τόν κλονισμό τών «ήθικών αξιών» τού καπιταλισμού γενικά.

— 55 —

Page 55: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κόσμο. Καί πρόκειται γιά ένα σύνολο δυνάμεων πού μέ συνερ­γασία καί συμπαράταξη μπορούν νά άντιπαρατεθούν αποτελε­σματικά σέ κάθε προσπάθεια έπανόδου στόν ψυχρό πόλεμο και στή λογική τών στρατιωτικοπολιτικών μπλοκ. Μπορούν τελικά νέ εξασφαλίσουν τή στερέωση τής διεθνούς ύφεσης, νά προωθή­σουν τίς κατακτήσεις τους καί στά άλλα, καίρια γιά τήν έποχή μας, πεδία: τής έθνικής ανεξαρτησίας· τής οικονομικής καί κοι­νωνικής άνάπτυξης όλων τών χωρών· τής έλευθερίας τών λαών νά επιλέγουν τό κοινωνικο-πολιτικό τους σύστημα χωρίς καμιά επέμβαση τών Μεγάλα|ν Δυνάμεων.

Είναι προφανές ότι’στήν αντιπαράθεση αύτή ό ρόλος τών Κ.Κ. — ό ρόλος ολόκληρου τού έργατικού κινήματος — γίνεται άκόμα πιό άποφασιστικός. Βασική προϋπόθεση όμως γι’ αύτό είναι νά ύπάρξει αντιστοιχία τής γενικής στρατηγικής τους πρός τίς άπαιτήσεις τών σύγχρονων έξελίξεων.

Τό γεγονός ότι τό ΚΚΣΕ καί μιά σειρά Κ.Κ. δέν μπόρεσαν ούτε θέλησαν νά άντικρίσουν μέ δημιουργικό έπαναστατικό πνεύμα τή νέα μεταπολεμική πραγματικότητα, έκανε — ιδιαίτε­ρα άπό τή ΙΟετία τού ’60 — όλο καί πιό έκδηλες τίς έγγενεές άδυναμίες τού κομμουνιστικού κινήματος.

’Υπενθυμίζουμε τή σοβαρή καθυστέρηση πού έμφάνισε άπό τή δεκαετία αύτή ή οικονομική άνάπτυξη τής ΕΣΣΔ — καί άλλων χωρών τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» — καί πιό συγκε­κριμένα τήν άδυναμία της νά έκπληρώσει, έστω καί κατά προ­σέγγιση, τά μεγαλεπήβολα πλάνα πού έθετε στόν ανταγωνισμό της μέ τόν καπιταλιστικό κόσμο (άν βέβαια έξαιρέσουμε τόν τομέα τών έξοπλισμών). Υπενθυμίζουμε άκόμα τήν άδυναμία τών δυτικών Κ.Κ. νά χαράξουν μιά ρεαλιστική προοπτική γιά τή σοσιαλιστική άλλαγή, παρόλο πού οί κοινωνικές συνθήκες καί οί δημοκρατικές άλλαγές πού κατακτούσαν ώθούσαν πρός μιά τέτοια κατεύθυνση. Καί ή άδυναμία αύτή έκφραζόταν στή στασιμότητα— άκόμα καί τή συρρίκνωση — τής πολιτικής τους έμβέλειας.

Στήν καμπή τής δεκαετίας τού ’60 λοιπόν είναι φυσικό νά έπιταχυνθούν οί διαφοροποιήσεις στό έσωτερικό τών Κ.Κ. κα­θώς συνειδητοποιείται ολοένα καί περισσότερο ότι οί «καθιερω­μένες» άντιλήψεις καί πρακτικές στό κομμουνιστικό κίνημα βρί­σκονται σέ άναντιστοιχία μέ τίς άνάγκες άνάπτυξής τους καί τά οδηγούν σέ άδιέξοδα.

Στήν περίοδο αύτή προκύπτουν νέα δεδομένα στήν άνάπτυξη

— 56 —

Page 56: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τών επαναστατικών άγώνων: άπό τό Βιετνάμ και τή Λατινική Αμερική μέχρι τις φοιτητικές και κοινωνικές έξεγέρσεις στις

άναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ειδικά ό γαλλικός Μάης τού ’68, τό «θερμό» ιταλικό φθινόπωρο τού ’69, τά άντϊστοιχα γεγονότα στή Γερμανία πού είχαν προηγηθεί, δείχνουν τή δυνα­μική τών άντικαπιταλιστικών άγώνων στήν άναπτυγμένη Δύση καί θέτουν έντελώς νέα προβλήματα (στρατηγικής, στόχων καί μορφών παρέμβασης, συμμαχιών) γιά τίς επαναστατικές δυνά­μεις. Τήν ίδια περίοδο τό κομμουνιστικό κίνημα άποκτά τήν έμπειρία τής Τσεχοσλοβακίας, όπου άνακόπτεται μιά άντίστοι- χη διαδικασία στό χώρο τού «υπαρκτού σοσιαλισμού». Από πολλές πλευρές αρχίζει ή έπίπονη διαδικασία επαναπροσδιορι­σμού τής στρατηγικής καί άλλων πλευρών πολλών Κ.Κ.

CI διαφοροποιήσεις πραγματοποιούνται σέ μιά πορεία πού τή χαρακτηρίζουν ουσιαστικότερη άνάπτυξη τής μαρξιστικής σκέψης καί βαθύτερη κριτική — καί αύτοκριτική — θεώρηση τής ιστορικής διαδρομής τού έργατικού κινήματος. Στήν πορεία αύτή όλο καί περισσότερα Κ.Κ. θά άπαγκιστρώνονται άπό έξαρτησιακές σχέσεις, θά χαράζουν ιδιαίτερους δρόμους γιά τό σοσιαλισμό στις χώρες τους, καί, γενικότερα, θά ένισχύονται οί τάσεις γιά τή διαμόρφωση μιάς νέας αύθεντικής σοσιαλιστικής προοπτικής. Πρόκειται γιά τό κύριο θετικό στοιχείο στή μετα­πολεμική φάση άνάπτυξης τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Τίς διαφοροποιήσεις, όμως στούς κόλπους τού κομμουνιστι­κού κινήματος συνόδεψαν σοβαρές διαφωνίες άνάμεσα στό ΚΚΣΕ καί άλλα Κ.Κ., διαφωνίες πού δέν αντιμετωπίστηκαν μέ βάση τήν ιδεολογικοπολιτική τους διάσταση καί τό σεβασμό στήν αύτοτέλεια. Σέ όλες σχεδόν τίς περιπτώσεις οί διαφωνίες οδήγησαν σέ άντιπαραθέσεις, μέ κορύφωμα τή σινοσοβιετική ρήξη. Τά τελευταία, μάλιστα, χρόνια οί άντιπαραθέσεις μεταξύ ορισμένων «σοσιαλιστικών» χωρών δέν όξύνθηκαν άπλά άλλά καί φορτίστηκαν μέ κρατικές διενέξεις, μέ ένοπλες συγκρούσεις, συνυφάνθηκαν μέ φαινόμενα πού καταλύουν κάθε διεθνιστικό δεσμό άνάμεσά τους, καί πρώτα καί κύρια άνάμεσα στις δύο μεγάλες χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού».

Οί έξελίξεις αύτές έφεραν στήν επιφάνεια θεμελιακά προβλή-

— 57 —

Page 57: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μαία γιά έπανεξέταση καί κάνουν άκόμα πιό έπώδυνο τόν έπα- ναπροσδιορισμό τού κομμουνιστικού κινήματος.

Δέν άρκεί λοιπόν ή έπισήμανση καί καταδίκη τών «παρεκκλί­σεων», τών «λαθών» καί τών απαράδεκτων καταστάσεων πού σημάδεψαν τήν πρόσφατη ιστορία του. ' Απαιτείται ή άναζήτη- ση καί άποσαφήνιση τών βαθύτερων αιτίων πού τίς έξέθρεψαν καί τίς συντηρούν.

Page 58: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

ΘΕΜΕΛΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

I. ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΟΥ «ΥΠΑΡΚΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ»

Οΐ ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ τών χωρών τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» έθεσαν κατ’ αρχήν ένα σοβαρό —θεωρητικό στήν οΰσΐα του— πρόβλημα: πώς είναι δυνατό νά έμφανΐζονται τέ­τοια φαινόμενα σέ κοινωνίες όπου υποτίθεται ότι ξεπεράστηκαν οΐ εκμεταλλευτικές παραγωγικές σχέσεις, καπιταλιστικές καί μή; Τά φαινόμενα αύτά άντιφάσκουν μέ τή θέση τού Κομμουνι­στικού Μανιφέστου, σύμφωνα μέ τήν όποια «μαζί μέ τήν έξάλει- ■ψη τής άντΐθεσης τών τάξεων στό έσωτερικό τών έθνών, έξαλεί- φεται ή έχθρική στάση τών έθνών μεταξύ τους». 'Αφήνουν τελι­κά έκθετη τήν ιστορική ύποθήκη: «προλετάριοι όλων τών χωρών ένωθείτε».

Ένα ιστορικό πρόβλημα πού ή διερεύνησή του μπορεί νά δώσει άπάντηση στά πιό πάνω έρωτήματα είναι ή μή πραγματο­ποίηση σοσιαλιστικής έπανάστασης σέ χώρες τού άναπτυγμένου καπιταλισμού.

Στήν Ανατολική Ευρώπη καί τις χώρες τής Ασίας, όπου άνατράπηκαν άστικά ή άποικιοκρατικά καθεστώτα, δέν είχε διαμορφωθεί, μέσα άπό τήν ίδια τήν άνάπτυξη τού καπιταλι­σμού, ή έργατική τάξη σάν κοινωνική δύναμη, πού μέ τή μαζικό- τητα, τήν οργάνωση, τις άγωνιστικές έμπειρίες άπό πολύχρο­νους κοινωνικούς άγώνες καί τή συλλογική συνείδησή της θά μπορούσε νά ήγηθεί στήν όλη έπαναστατική διαδικασία πρός τυ σοσιαλισμό.

Ή έργατική τάξη τής Ρωσίας τού 1917 σέ πολύ μικρό βαθμό εκπλήρωνε αύτές τίς προϋποθέσεις. Τό ίδιο ισχύει —άν καί σέ

— 59 —

Page 59: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

διαφορετική έκταση— και γιά τις άλλες άνατολικές χώρες (1).Έτσι, οΐ κοινωνίες πού προέκυψαν στις χώρες αύτές μετά τήν

κατάληψη τής έξουσίας άπό τά Κ.Κ. διέφεραν ποιοτικά άπό έκείνες πού έχει προδιαγράψει ό επιστημονικός σοσιαλισμός, άναφερόμενος σέ μετεπαναστατικές κοινωνίες αναπτυγμένων καπιταλιστικά χωρών: τά αντικειμενικά δεδομένα, πάνω στά όποια στηρίχτηκαν ξεκινώντας, ύπήρξαν ιδιόμορφα καί περιέ­κλειναν πλήθος άντιφάσεων· στή δυναμική τους πρός τό σοσια­λισμό καί τόν κομμουνισμό ήταν περιορισμένα τά «νομοτελεια­κά» στοιχεία· οί άποκλίσεις άπό μιά γνήσια σοσιαλιστική οικο­δόμηση δέν μπορούσαν νά συναντήσουν ισχυρές άντικειμενικές άντιστάσεις.

Κατά συνέπεια, τόν άποφασιστικό ρόλο στήν οικοδόμηση τών κοινωνιών αύτών διαδραμάτισε ό υποκειμενικός παράγοντας. Οί έπιλογές καί οΐ κατευθύνσεις τών Κ.Κ. πού ήγήθηκαν στις έπαναστατικές άλλαγές έπέδρασαν καθοριστικά στόν τύπο τών κοινωνιών πού οίκοδομήθηκαν.

Μέ ένα τέτοιο πρίσμα θά πρέπει νά άντικριστεί τό γεγονός ότι ή Σ. Ένωση καί οί άλλες άνατολικές χώρες—παρόλο πού μέ τίς έπαναστατικές άλλαγές καταργήθηκαν τά παλιά έκμεταλλευτι- κά κοινωνικά τους συστήματα — δέ συγκρότησαν σάν σύνολο ένα τμήμα τού κόσμου όπου, νομοτελειακά, θά έξαλειφόταν κάθε άντίθεση άνάμεσα στις ιδιαίτερες κρατικές του οντότητες καί θά διαμορφώνονταν σχέσεις διεθνιστικής άλληλεγγύης καί άδελφικής συνεργασίας: οί ανταγωνιστικές καί οί ήγεμονιστικές έκδηλώσεις στό χώρο τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» δέ θέτουν σέ άμφισβήτηση τίς θεμελιακές θέσεις τού μαρξισμού, άλλά τίς συγκεκριμένες έπιλογές τών Κ.Κ. μέ τίς όποιες παρενέβησαν στήν οικοδόμηση τών νέων κοινωνιών.

Σημειώσαμε ήδη στήν άνάλυση τού σοβιετικού κρατικού προ­τύπου —πού επιβλήθηκε μεταπολεμικά στό σύνολο σχεδόν τών άλλων άνατολικών χωρών — ότι οί έπιλογές τής ήγεσίας τού ΚΚΣΕ πολύ μικρή σχέση έχουν μέ τίς άντ ιλήψεις τού έπιστημο- νικού σοσιαλισμού γιά τό χαρακτήρα τών μεταβατικών κοινω­νιών πρός τόν κομμουνισμό. Οί διακρατικές συγκρούσεις άνά­μεσα σέ χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού», τά τελευταία χρό-

(1) Ή Τσεχοσλοβακία άποτελσύσε έξαίρεση, έχοντας μιά σημαντική προϊ­στορία αναπτυγμένου έργατικού κινήματος. 'Οταν όμως έπιχειρήθηκε άνοιγμα πρός ένα αύθεντικό σοσιαλισμό, ακολούθησε αμέσως ή στρατιωτική έπέμβαση καί ή άνατροπή τής ήγεσίας τού Κ.Κ.

— 60 —

Page 60: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νια, έπιβεβαιώνουν αύτή τήν εκτίμηση και άπό μιά άκόμα πλευ­ρά: τά κρατικά καί πολιτικά συστήματα πού διαμορφώθηκαν στις χώρες αυτές —συγκεντρωτικά, γραφειοκρατικά, μέ τις έρ- γαζόμενες μάζες ποδηγετημένες και έξοστρακισμένες άπό κάθε διαδικασία λήψης άποφάσεων γενικού χαρακτήρα — τείνουν, άπό τήν ίδια τήν έσωτερική τους φύση, νά έπιβληθούν μέ τήν πολιτική τής ισχύος και τής έπιβολής και στό διεθνές έπαναστα­τικό κίνημα. Τέτοιες ήγεμονιστικές τάσεις φυσικό είναι νά έκδη- λώνονται έντονότερα στήν πολιτική τής μεγαλύτερης δύναμης τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού, τής Σ. Ένωσης.

Ή άποκάλυψη αύτής τής πραγματικότητας ένίσχυσε άκόμα περισσότερο τίς γενικότερες άμφισβητήσεις γιά τό σοσιαλιστικό χαρακτήρα τών κοινωνιών αύτών.

Στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, γιά πολλές δεκαετίες, δέ χωρούσε ή παραμικρή επιφύλαξη σχετικά μέ τό σοσιαλιστικό, έργατικό καί δημοκρατικό χαρακτήρα τού σοβιετικού προτύ­που. 'Απέναντι στό ΚΚΣΕ καί τό σοβιετικό σοσιαλισμό οί κομ­μουνιστές όλου τού κόσμου έτρεφαν απεριόριστη έμπιστοσύνη. Κάθε παραφωνία έξαλλου καταγγελλόταν ότι ύπηρετούσε — «άντικειμενικά» στήν καλύτερη περίπτωση — τίς αντιδραστι­κές, άντικομμουνιστικές δυνάμεις.

Μετά τό 20ό συνέδριο τού ΚΚΣΕ —όπου μέ τήν έκθεση τού Χρουστσώφ έγιναν γνωστές άνατριχιαστικές πτυχές τού σταλι­νικού καθεστώτος —άρχισε νά ξεπερνιέται αύτή ή μονολιθική έκτίμηση. Καί άπό τότε μέχρι σήμερα έχουν πυκνώσει τά έρωτή- ματα γιά τή γνησιότητα τού σοσιαλισμού πού οΐκοδομήθηκε μέ βάση τό σοβιετικό πρότυπο. Οί έπανειλημμένες διακηρύξεις τής ήγεσίας τού ΚΚΣΕ γιά τό ότι στις χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλι­σμού» διευρύνεται σταθερά ή σοσιαλιστική δημοκρατία δέν ήχούν πλέον πειστικά (2).

Τά προβλήματα βέβαια πού άφορούν τό σοσιαλιστικό καί δημοκρατικό χαρακτήρα τών κοινωνιών τού «ύπαρκτού σοσια­λισμού» δέν τίθενται μέ βάση τούς ισχυρισμούς τών άστών θεω­ρητικών καί ίδεολόγων. Τίθενται μέ βάση τίς ανησυχίες καί

(2) Αύτό φάνηκε τό 1977-78 μέ τήν ευκαιρία τής ψήφισης νέου συντάγματος στήν ΕΣΣΔ, όπου οί διακηρύξεις γιά παροχή ατομικών καί πολιτικών έλευθε- ριών δέ συναντήθηκαν ποτέ μέ τήν πραγματικότητα.

— 61 —

Page 61: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

απογοητεύσεις πού έχουν προκληθεί στις συνειδήσεις τών ίδιων τών κομμουνιστών άπό τις σοβαρές αντιφάσεις καί τά έντονα αρνητικά στοιχεία τών νέων κοινωνιών.

Κανείς κομμουνιστής δέν ύποστήριξε ότι τά Κ.Κ. τήςΣ. Ένω­σης καί τών άλλων ανατολικών χωρών ήταν δυνατό, στις συγκε­κριμένες συνθήκες τών χωρών τους καί μέ τίς δυσκολίες πού άντιμετώπισαν τά πρώτα χρόνια, νά έχουν άκολουθήσει κατά γράμμα τίς κατευθύνσεις πού προδιέγραψαν οί θεμελιωτές τού μαρξισμού γιά τίς μεταβατικές κοινωνίες πρός τόν κομμουνι­σμό. Κανείς έπίσης δέν ισχυρίζεται ότι μπορούν σήμερα νά εφαρμόσουν τίς ίδιες άκριβώς κατευθύνσεις πού έχουν χαράξει ορισμένα Κ.Κ. στή Δ. Ευρώπη σχετικά μέ τόν τύπο τού σοσιαλι­σμού πού προδιαγράφουν γιά τίς χώρες τους. Αλλά δέν πρόκει­ται γιά κάποιες έπιμέρους άποκλίσεις άπό τίς γενικές προδια­γραφές μιάς αυθεντικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Δέν πρό­κειται γιά άποκλίσεις προσωρινές, στις όποιες ύποχρεώθηκαν οί κομματικές ήγεσίες τών χωρών αύτών προκειμένου νά ύπηρε- τήσουν ανάγκες τής παραγωγής (άλλοθι γιά τά συγκεντρωτικά -γραφειοκρατικά φαινόμενα) ή γιά νά προασπίσουν τό σοσια­λισμό άπό τήν υπονομευτική δραστηριότητα «έσωτερικών καί έξωτερικών εχθρών» (μόνιμη δικαιολογία γιά τόν περιορισμό τών «τυπικών» δημοκρατικών έλευθεριών). Πρόκειται γιά τό ότι, έξήντα χρόνια μετά τήν Οκτωβριανή Επανάσταση καί τριάντα μετά τίς έπαναστατικές άλλαγές στις άλλες άνατολικές χώρες —ιστορική περίοδος κατά τήν όποια έχουν άλλάξει ριζι­κά οί διεθνείς καί έσωτερικές συνθήκες πού θά μπορούσαν νά δικαιολογήσουν προσωρινές καί έλεγχόμενες άποκλίσεις άπό σοσιαλιστικές καί δημοκρατικές έπιλογές —, παραμένουν καί παγιοποιούνται στις περισσότερες άπό αύτές τίς χώρες: ό ύπερ- συγκεντρωτισμός τού κράτους, ό γραφειοκρατικός καί τεχνο- κρατικός χαρακτήρας τών κοινωνικών δομών καί λειτουργιών· ή καθιέρωση έπίσημης πολιτικής σκέψης πού στηρίζεται σέ μιά μονολιθική θεώρηση τής κοινωνίας, σέ ομοιόμορφες άντιλή- ψεις· ή άνικανότητα άντιμετώπισης διαφορετικών άπόψεων στούς κόλπους τής κοινωνίας, μέ συζήτηση, καί ό χαρακτηρι­σμός τους σάν έκδηλώσεων «παθολογικών», «ανίατων» ή «ύπο- νομευτικών»· ή διατήρηση άκόμα καί τών πιό κραυγαλέων στοι­

— 62 —

Page 62: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

χείων ενός απολυταρχικού πολιτικού καθεστώτος, όπως οί διοι- κητι κές ποινές, ή έκτόπιση, τά στρατόπεδα, εναντίων τών δια- φωνοΰντων. Καί τελικά ή έσχατη ύποβάθμιση τού ρόλου και ό περιορισμός στό ελάχιστο τής συμμετοχής τών εργαζόμενων λαϊκών μαζών στή διεύθυνση τής κοινωνίας (3).

Μέ τέτοια δεδομένα, είναι φανερό ότι βρισκόμαστε μπροστά σέ κοινωνίες τών όποιων πρωταρχικά χαρακτηριστικά έχουν διαμορφωθεί, μακροχρόνια, πρός κατευθύνσεις βαρύτατα παραμορφωτικές εκείνων πού προδιαγράφει ό επιστημονικός σοσιαλισμός γιά τίς μεταβατικές κοινωνίες πρός τόν κομμουνι­σμό. Σέ κοινωνίες όπου, ουσιαστικά, ούτε ή έξουσΐα βρίσκεται στά χέρια τής έργατικής τάξης και τών εργαζόμενων μαζών, ούτε υπάρχει σοσιαλιστική δημοκρατία συνεχώς διευρυνόμενη, ούτε προωθούνται διαδικασίες άποδυνάμωσης τής κρατικής βίας καί μαρασμού τού κράτους. Λείπουν, δηΰιδή, θεμελιακά στοιχεία γιά νά μπορούν νά θεωρούνται σοσιαλιστικές, μέ αντί­στοιχες κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές καί ανθρώπινες σχέσεις.

Προκειμένου νά προσδιορίσει κανείς τό συνολικό χαρακτήρα τών κοινωνιών αύτών, θά πρέπει νά πάρει ύπόψη καί τά ορισμέ­να μή σοσιαλιστικά καί καπιταλιστικά στοιχεία στις λειτουργίες καί τίς τάσεις τής οικονομίας τους (μηχανισμοί άγοράς καί έμπορευματικής παραγωγής, καθιέρωση ύλικών κινήτρων, ση­μαντικές οικονομικές ανισότητες μεταξύ στρωμάτων τού πληθυ­σμού, κ.λπ). Όμως, παρά τή βαρύτητα πού έχουν τά στοιχεία αύτά, δέν επαρκούν ούτε είναι τά κύρια γιά ένα τέτοιο προσδιο­ρισμό. Καί οπωσδήποτε δέ θεμελιώνουν τήν άποψη ότι στις κοινωνίες αύτές έπανήλθαν —παραλλαγμένες— οί παραγωγι-

(3) Ή μόνη δυνατή καί έπ(.τρεπόμενη μορφή ένεργού συμμετοχής τών μαζών στή διεύθυνση τής κοινωνίας άφορά ένα δεύτερο έπίπεδο — πέρα άπό τά στεγανά όπου χαράζονται οί βασικές κατευθύνσεις—καί έχει σάν περιεχόμενό του τόν καθορισμό τών ειδικότερων πλάνων στά προκαθορισμένα όρια. Αλλω­στε, χωρίς καί τήν περιορισμένη αύτή συμμετοχή, θά ήταν έντελώς αναξιόπιστοι οί στόχοι όποιουδήποτε πλάνου. Φυσικά μόνη της μιά τέτοια μορφή «συμμετο­χής» καλλιεργεί συχνά στούς έργαζομένους συντεχνιακές αντιλήψεις στενών ομάδων.

— 63 —

Page 63: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κές σχέσεις καί ταξικές διαιρέσεις τού καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

θ ά προσεγγίζαμε πολύ περισσότερο στήν πραγματικότητα άν θεωρούσαμε ότι, στή συνολική διαμόρφωση αύτών τών κοινω­νιών, βάρυναν άποφασιστικά όχι οϊ έπιλογές τών Κ.Κ. στό οίκονομικοκοινωνικό πεδίο άλλά οϊ γενικότερες ιδεολογικοπο­λιτικές έπιλογές τους στά κρίσιμα ζητήματα τού κράτους, τών δομών του καί τών νέων πολιτικών σχέσεων, πού, όπως έχουμε ήδη ύπογραμμίσει, βρίσκονται σέ πλήρη διάσταση μέ θεμελια­κές κατευθύνσεις τού μαρξισμού.

Έτσι, οί κοινωνίες αύτές, άν και προέκυψαν άπό επαναστατι­κούς μετασχηματισμούς άντικαπιταλιστικού περιεχομένου, άν καί διακηρύσσουν πώς σταθερός προσανατολισμός τους είναι ό σοσιαλισμός καί ό κομμουνισμός, διατηρούν ένα τέτοιο κρατι- κό-πολιτικό σύστημα πού μπλοκάρει άποφασιστικά τή σοσια­λιστική τους προοπτική. Ό συγκεντρωτικός, γραφειοκρατικός, αύταρχικός καί τεχνοκρατικός χαρακτήρας τους — πού συνυ- φάνθηκε μέ τήν καθιέρωση σοβαρών κοινωνικών ανισοτήτων— οδήγησε σέ νέες μορφές άλλοτρίωσης γιά τούς έργαζόμενους και τό λαό. Καί οί συνέπειες έμφανϊζονται μέ επικίνδυνες διαστά­σεις: προϊούσα άπολιτικοποίηση τών λαϊκών μαζών καί τής νεολαίας· παθητική στάση τους άπέναντι στά σημερινά σύνθετα καί δύσκολα προβλήματα τών κοινωνιών τους, εκτεταμένος μι­μητισμός τών καταναλωτικών προτύπων τής Δύσης, άποδυνά- μωση τελικά τών κύριων στοιχείων πού συνιστούν τήν ύπεροχή τών σοσιαλιστικών κοινωνιών έναντι τού καπιταλισμού. Τήν ύπεροχή πού έξασφαλίζεται άπό μιά ολόπλευρη, εθελοντική και ενεργητική συμμετοχή τών έργαζομένων στις διαδικασίες τής παραγωγής καί γενικά στήν οικονομική, πολιτική καί πολιτιστι­κή άνάπτυξή τους, μέ τήν πεποίθηση ότι οικοδομούν και διευθύ­νουν τή δική τους νέα κοινωνία.

Οί σοβαρές δυσκολίες πού άντιμετωπίζουν σήμερα οϊ χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» γιά τήν ίδια τήν οικονομική τους άνάπτυξη συνδέονται άρρηκτα μέ όσα πιό πάνω έπισημαϊνουμε.

Πρόσφατες είναι οί έκτιμήσεις τής συνόδου τού Ανώτατου Σοβιέτ, στά τέλη τού Νοέμβρη 1979, γιά τις μεγάλες καθυστερή­σεις τής σοβιετικής οικονομίας: μή πραγματοποίηση βασικών στόχων τού 5ετούς πλάνου πού λήγει τό 1980, σοβαρές καθυστε­ρήσεις στήν άγροτική οικονομία καί τή βιομηχανία, οικονομικές

— 64 —

Page 64: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δυσκολίες άπό τήν έλλειψη σιδήρου, χάλυβα, κ.λπ. (4).Δέν θά ήμαστε μακριά άπ’ τήν πραγματικότητα άν συμπεραί-

ναμε ότι οί νέες κοινωνίες στις περισσότερες χώρες τού «υπαρκτού σοσιαλισμού», παρά τά όποιαόήποτε έπιτεύγματά τους, άδυνατούν σήμερα νά άνταποκριθούν στις πιεστικές εσω­τερικές άνάγκες άνάπτυξης τους, συναντούν σοβαρές δυσκολίες στό οικονομικό καί κοινωνικό πεδίο. Έτσι, οί τάσεις τών πιό ισχυρών άπό τίς χώρες αύτές νά έπιβάλλουν τήν ήγεμονία τους στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, προσφεύγοντας στήν πολιτι­κή τής ισχύος, τροφοδοτούνται βέβαια άπό τόν ίδιο τό συγ­κεντρωτικό χαρακτήρα τής κρατικής τους συγκρότησης άλλά καί έκφράζουν προσπάθειες διεξόδου άπό τίς εσωτερικές τους δυσκολίες. Μέ τή σειρά τους, εξάλλου, οί ήγεμονιστικές αύτές τάσεις συντηρούν κοινωνικές δομές καί πρακτικές πού άπο- κλείουν τίς έργαζόμενες μάζες άπό κάθε συμμετοχή στή διεύ­θυνση τής κοινωνίας. Πρόκειται γιά ένα φαύλο κύκλο, στά πλαίσια τού όποιου όξύνονται οί δυσκολίες καί οί άντιθέσεις στό έσωτερικό αύτών τών χωρών καί έκτρέφεται ή αντιπαλότη­τα στις μεταξύ τους σχέσεις.

Γενικότερα, οί κοινωνίες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» βρί­σκονται σέ πλήρη άδυναμία νά άποτελέσσυν πρότυπα γιά τίς έργαζόμενες μάζες τών καπιταλιστικών χωρών στή Δύση, ιδιαί­τερα μάλιστα τών αναπτυγμένων. Βρίσκονται τελικά άπό κάθε άποψη σέ άναντιστοιχία μέ τίς άπαιτήσεις πού έχει σήμερα ή

(4) Ό Τζ. Μπόφα, σέ άρθρο του στήν Οννιτά τό Δεκέμβρη τού 1979 μέ τίτλο «Δέ φτάνουν πιά τεχνικές λύσεις γιά τή σοβιετική οικονομία», σημειώνει άνάμε­σα στ’ άλλα: «... Ή άνάπτυξη τής οικονομίας γνωρίζει έδώ καί καιρό μιά αισθη­τή επιβράδυνση. Οί έτήσιοι ρυθμοί άνάπτυξης έγιναν καί στά σχέδια καί — άκόμα περισσότερο— στήν πραγματοποίησή τους κατώτεροι άπό έκείνους πού ξέραμε στό παρελθόν καί πού θά εύχόμασταν γιά τό παρόν. Τό φαινόμενο δέν έξαρτάται μόνο άπό μιά φυσιολογική έπιβράδυνση, όφειλόμενη στό γεγονός ότι βρισκόμαστε πιά πολύ μακριά άπό τίς αρχικές φάσεις τής απογείωσης καί τής ανάπτυξης. Όπως είχαν ήδη καταρτιστεί, τά τελευταία πεντάχρονα πλάνα πρόβλεπαν αύξήσεις πιό μετριοπαθείς ή, άν θέλετε, πιό ρεαλιστικές άπό τά προηγούμενα. Κι ώστόσο ούτε κι αύτά πραγματοποιούνται. Ή πραγματο­ποιούνται μόνο σέ όρισμένους τομείς πού άπό παράδοση είναι προνομιούχοι στή σοβιετική οικονομία... Ό ίδιος ό Μπρέζνιεφ είχε παραπονεθεί πέρσι έπειδή μιά σειρά «ντιρεκτίβες» πού προέρχονταν άπό τό κέντρο δέν έφαρμόζονταν στήν περιφέρεια. Ή σοβιετική οικονομία παρέμεινε στήν πραγματικότητα μιά οικο­νομία πολύ συγκεντρωτική. Αλλά σήμερα έχει κανείς τήν αίσθηση ότι αύτή ή οικονομία όλο καί λιγότερο άνταποκρΐνεται στις όδηγίες καί στις παρορμήσεις πού προέρχονται άπό τήν κεντρική της διεύθυνση...».

— 65 —

Page 65: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ιστορική αντιπαράθεση τού σοσιαλισμού μέ τόν καπιταλισμό· άντιμετωπΐζουν καταστάσεις κρίσης.

Τό νά επιμένει κανείς, καί σήμερα, ότι οί κοινωνίες αύτές είναι μεταβατικές πρός τόν κομμουνισμό ίσοδυναμεί μέ έμμεση ομολογία ότι ό μαρξισμός, ό επιστημονικός σοσιαλισμός έχει ολοκληρωτικά χρεοκοπήσει. Ό τι ή έφαρμογή του στήν πράξη άπέδειξε τό ανεδαφικό τών άναλύσεών του. Γιά ένα σημαντικό τμήμα τού σύγχρονου κομμουνιστικού κινήματος, ή ιστορική αναγκαιότητα κατάκτησης τού σοσιαλισμού περνά άπό δρόμους πού βρίσκονται στούς αντίποδες έκείνων πού οδήγησαν στό σημερινό «ύπαρκτό σοσιαλισμό».

II. ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΙΓΠΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΚΚΣΕ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑ­ΤΩΝ

Ή ήγεσία τού ΚΚΣΕ άρνείται τά άδιέξοδα καί τήν κρίση στις κοινωνίες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού». Ισχυρίζεται ότι ύπάρ- χουν άπλά προσωρινές καθυστερήσεις πού όφείλονται σέ άντι- κειμενικά αίτια ή σέ ύποκειμενικές άδυναμίες συγκυριακού χαρακτήρα.

Γενικότερα, ή σοβιετική ήγεσία, προσκολλημένη στις άντιλή- ψεις πού σημάδεψαν τήν έξέλιξη τών νέων κοινωνιών καί τήν όλη πρακτική της, θεωρεί άδιαμφισβήτητη τήν ιστορική τους δικαίωση. Καί διεκδικεί έπίμονα τή διατήρηση τής ήγεμονίας της στό διεθνές κομμουνιστικό καί έπαναστατικό κίνημα.

Έχουμε άναφερθεί προηγούμενα στις αντιλήψεις πού έπι- κράτησαν κατά τήν περίοδο τής Κ.Δ. καί σημειώσαμε τό βαρύ- νοντα ρόλο πού άποδιδόταν τότε στήν κρατική ισχύ τής ΕΣΣΔ. Μεταπολεμικά θά έμφανιστεί, μέ φορέα, πάντα, τό ΚΚΣΕ, μιά νέα έκδοση τών ίδιων έκτιμήσεων καί άντιλήψεων.

Βασικά σημεία αύτής τής έκδοσης— κάθε άλλο παρά βελτιω­μένης καί συγχρονισμένης— είναι τά άκόλουθα:

α) Στις συνθήκες πού δημιουργήθηκαν μετά τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οί διεθνείς έξελίξεις στρέφονται γύρω άπό δύο πόλους: Τίς ΗΠΑ, ύπερδύναμη τού καπιταλιστικού κόσμου, καί τήν ΕΣΣΔ, κύρια δύναμη τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού»,

β) Ή προώθηση έπαναστατικών άλλαγών σέ όλες τίς χώρες

— 66 —

Page 66: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

θά κριθεί κύρια άπό τήν αντιπαράθεση τών δύο μεγάλων δυνά­μεων τής έποχής μας. Ή τελική έκβαση τής παγκόσμιας έπανά­στασης θά έξαρτηθεϊ άπό τήν αναμέτρηση τών δύο μεγάλων πολιτικοστρατιωτικών συνασπισμών σ’ όλους τούς τομείς: τό στρατιωτικό, τόν οικονομικό, τόν τεχνολογικό, τόν ιδεολογικο­πολιτικό, τόν τομέα τής διεθνούς στρατηγικής καί τής κατάκτη- σης νέων θέσεων. Ό συνολικός συσχετισμός δυνάμεων πού θά διαμορφωθεί άνάμεσά τους θά διαδραματίσει τόν καθοριστικό ρόλο.

γ) Τά Κ.Κ. καί όλες οί έπαναστατικές δυνάμεις στις καπιτα­λιστικές χώρες—εύρωπαϊκές καί μή, άναπτυγμένες καί ύπανά- πτυκτες — οφείλουν νά εντάσσουν τή στρατηγική τους καί τήν τρέχουσα πολιτική τους στούς γενικότερους στόχους τής ΕΣΣΔ καί στις κατευθύνσεις τής κρατικής πολιτικής της, άπό τήν έπι- τυχία τών όποιων θά έξαρτηθεϊ σέ τελευταία ανάλυση ή νικηφό­ρα έκβαση τών άγώνων τους. Τό ίδιο ισχυρίζεται τό ΚΚΣΕ γιά τίς χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού», σέ ό,τι άφορά τήν έξέλι­ξη τού πολιτικού τους συστήματος καί τών κοινωνικών δομών πού έχουν έπιβληθεί.

δ) Στήν ιστορική φάση πού διανύουμε, άδύνατοι κρίκοι στό ιμπεριαλιστικό σύστημα είναι οί ύπανάπτυκτες χώρες κυρίως τής Άσίας καί τής 'Αφρικής. Σ’ αύτές πρέπει κύρια νά στοχεύει τό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, μέ έπικεφαλής τήν ΕΣΣΔ. Έχει ιδιαίτερη σημασία, καί πρέπει νά έπιδιωχτεί οπωσδήποτε, ή προώθηση επαναστατικών άλλαγών στις χώρες αύτές μέ τή στρατιωτική καί οικονομική ύποστήριξη τής ΕΣΣΔ — άπευθείας ή μέσω συμμάχων της χωρών — άκόμα κι άν οί άλλαγές αύτές δέ θά έχουν ώριμάσει σάν έσωτερικές άναγκαιό- τητες στις χώρες πού πραγματοποιούνται. Αρκεί ότι θά προω­θούνται οί παγκόσμιες στρατηγικές θέσεις τής ΕΣΣΔ σέ βάρος τού άμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

ε) Ή άμοιβαία άναγνώριση «ζωτικών χώρων» μεταξύ ΕΣΣΔ καί ΗΠΑ, μεταξύ Ανατολής καί Δύσης, δέν έπιτρέπει έπανα­στατικές άλλαγές στις δυτικοευρωπαϊκές κι άλλες καπιταλιστι­κές χώρες, οί όποιες έχουν ένταχθεί στό «ζωτικό χώρο» τής Δύσης, πριν άλλάξει ριζικά ό παγκόσμιος συσχετισμός δυνά­μεων ύπέρ τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου». Εκείνο πού άπο- μένει στά Κ.Κ. τής καπιταλιστικής Δύσης, σύμφωνα μέ τίς άντι- λήψεις τού ΚΚΣΕ, είναι ή άναμονή ευνοϊκότερης διεθνούς συγ­κυρίας γιά τίς χώρες τους...

— 67 —

Page 67: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Οϊ «διεθνιστικές» άντ ιλήψεις τής σοβιετικής ήγεσίας άποτε- λούν, σέ τελευταία ανάλυση, προέκταση τών γενικών αΰτών έκτιμήσεών της γιά τή διπολικότητα στις διεθνείς έξελίξεις. Έτσι, άποφασιστικά κριτήριο «διεθνιστικής συνέπειας» τών Κ.Κ. θεωρείται ή στάση τους άπέναντι στήν ΕΣΣΔ καί ορισμέ­νες άλλες χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού», ή άκριτη δηλαδή άποδοχή τού «σοσιαλιστικού προτύπου» καί τής γενικότερης πολιτικής του.

Ή διαφοροποίηση τών Κ.Κ. καί οί τυχόν άντιθέσεις τους πρός ορισμένες —διεθνείς ή εσωτερικές — έπιλογές των χωρών αύτών άντιμετωπίζεται σάν στάση «έθνικιστική», «άντισοβιετι- κή», «άναθεωρητική», σάν «διακοπή τής έπικοινωνίας τών έρ- γατών μέ τό σοσιαλισμό», κ.λπ.

Ή ήγεσία τού ΚΚΣΕ, βέβαια, δέ διατυπώνει άνοιχτά τίς τέτοιες στρατηγικές καί διεθνιστικές της άντιλήψεις. Δέ δυσκο­λεύτηκε μάλιστα νά συνυπογράψει μέ τίς ήγεσίες τού συνόλου ή τού μεγαλύτερου μέρους τών άλλων Κ.Κ. μιά σειρά άπό γενικό- λογες διακηρύξεις γιά τήν αύτοτέλειά τους, γιά τό κυριαρχικό τους δικαίωμα νά έπιλέγουν ιδιαίτερους δρόμους στις χώρες τους. Αύτό έγινε μέ μεγάλη έμφαση καί στή σύσκεψη τών εύρω- παϊκών Κ.Κ. τόν Ίούνη τού 1976 στό 'Ανατολικό Βερολίνο (5).

Όμως ή έμμονή τού ΚΚΣΕ στή γενική αντίληψη γιά τό διπολι­κό χαρακτήρα τών παγκόσμιων εξελίξεων, μ’ όλες τίς προεκτά­σεις της, είναι τόσο άπόλυτη, ώστε ήγετικά του στελέχη, μαζί μέ στελέχη άλλων Κ.Κ. προσκολλημένων σ’ αύτό, άρχισαν άμέσως μετά τή δημοσίευση τού κορνού ντοκουμέντου πού ψηφίστηκε στή σύσκεψη νά αναιρούν —μέ άρθρα, ομιλίες καί έπίσημες κομματικές θέσεις— όσα μόλις είχαν προσυπογράψει (6).

(5) Βασικές θέσεις τού ντοκουμέντου πού ψηφίστηκε κατά τή σύσκεψη αυτη είναι: α) ότι κάθε Κ.Κ., τελείως ανεξάρτητα καί αύτόνομα, ανάλογα μέ τίς κοινωνικές, οικονομικές καί πολιτικές συνθήκες καθώς καί τίς έθνικές ιδιομορ­φίες τής δοσμένης χώρας, έπεξεργάζεται καί χαράζει τήν πολιτική του γραμμή «στόν άγώνα γιά τήν ειρήνη, τή δημοκρατία καί τήν κοινωνική πρόοδο» καί 6) ότι τά Κ.Κ. «θά άναπιύσσουντή διεθνιστική, άδελφική, έθελοντική τους συνερ­γασία καί άλληλεγγύη... μέ δάση τήν αύστηρή τήρηση τής ισοτιμίας καί τής κυριαρχικής ανεξαρτησίας κάθε κόμματος... τό σεβασμό τής έλεύθερης έπιλο- γής διαφορετικών δρόμων στόν άγώνα γιά τό σοσιαλισμό».

(6) Είναι πολύ χαρακτηριστικό άρθρο τού γενικού γραμματέα τού Κ.Κ. τών ΗΠΑ Γκάς Χώλ, τόν Αύγουστο τού 1976, δηλαδή δύο μήνες μετά τή σύσκεψη, στό όποιο, άφού παραδέχεται γενικόλογα ότι «...δέν ύπάρχει κανένας παγκό­σμιος κομμουνιστικός όργανισμός καί κυριαρχία ένός Κ.Κ. πάνω στά άλλα».

— 68 —

Page 68: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ή αντιφατική αύτή στάση τής σοβιετικής ήγεσίας δέν είναι βέβαια τυχαία, θέλει νά υπογραμμίσει ότι τό ΚΚΣΕ, παρά τίς γενικές του διακηρύξεις, δέν πρόκειται νά παραιτηθεί άπό τή χρησιμοποίηση όποιουδήποτε μέσου, προκειμένου νά άσκεί ήγεμονικό ρόλο στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Σ’ αύτά τά πλαίσια, εννοεί νά έπεμβαίνει, άκόμα καί μέ τή χρησιμοποίηση τής κρατικής ισχύος τής ΕΣΣΔ, όταν καί όπου, κατά τήν άπόλυ- τη κρίση του, κινδυνεύουν τά «παγκόσμια σύνορα» τού σοσιαλι­σμού ή ύπονομεύονται «τά συμφέροντα τής παγκόσμιας έπανά­στασης» άπό τήν πολιτική πού άκολουθούν ορισμένα Κ.Κ. άνα- τολικών ή δυτικών χωρών.

υπογραμμίζει σέ συνέχεια: «...ή έπαναστατική διαδικασία όμως είναι μιά παγ­κόσμια διαδικασία. Ό ταξικός άγώνας είναι άγώνας παγκόσμιος. Η έργατική τάξη είναι τάξη παγκόσμια. Κατά συνέπεια, ό άγώνας ένάντια σιόν ιμπεριαλι­σμό είναι παγκόσμιος. Τό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα αντανακλά αυτή τήν παγκόσμια πραγματικότητα. Ο μαρξισμός-λενινισμός είναι μιά παγκό­σμια έπαναστατική έπιστήμη. Στά μάτια έκατομμυρίων ανθρώπων έτούτη ή πλευρά τής πραγματικότητας, έτούτες οί παγκόσμιες σχέσεις έχουν μεγαλύτερη σημασία άπό τήν αύτονομία...». Καί θά καταλήξει ότι έπεμβάσεις σάν αύτή στήν Τσεχοσλοβακία είναι άναγκαίες γιατί ύπερασπίζονται άπό κινδύνους «τά σύνο­ρα τού παγκόσμιου σοσιαλισμού» (6λ. Ριζοσπάσπ/ς, 29-30 / 8 / 76).

Επίσης, χαρακτηριστική είναι ή θέση τού «ΚΚΕ» στό 10ο συνέδριο (1978), σύμφωνα μέ τήν όποια «βασικό κριτήριο τού διεθνισμού τών Κ.Κ. είναι πρώτα άπ’ όλα ή στάση τους απέναντι στις χώρες τού ύπαρκτού σοσιαλισμού πού ενσαρκώνουν τά σοσιαλιστικά ιδανικά καί πρώτα άπ’ όλα ή στάση τους απέναν­τι στήν ΕΣΣΔ. πού άποτελεί τό κύριο στήριγμα τού άγώνα τών λαών».

Εξάλλου ό Μπ. Πονομαριόφ, ήγετικό στέλεχος τού ΚΚΣΕ, στήν όμιλία του κατά τή Διεθνή Διάσκεψη τών Κ.Κ. τό Δεκέμβρη τού 1978, στή Σόφια, ύπογραμ- μίζοντας τή σημασία τής διεθνιστικής άλληλεγγύης, ύποστήριξε ότι σήμερα βασικό της στοιχείο είναι «ή συνεργασία τών έπαναστατικών δυνάμεων τού μή σοσιαλιστικού τμήματος τού κόσμου καί τού ύπαρκτού σοσιαλιομού...» καί ότι «...στό σημερινό στάδιο ή άλληλεγγύη τών παγκόσμιων έπαναστατικών δυνά­μεων μέ τόν ύπαρκτό σοσιαλισμό εκφράζεται πρώτα άπ’ όλα μέ τή διάδοση τής αλήθειας γιά τό πώς πραγματοποιούνται τά ιδανικά τού σοσιαλισμού... Ή ... έριστική στάση απέναντι σιόν ύπαρκτό σοσιαλισμό σημαίνει στήν ούσία, γιά νά χρησιμοποιήσουμε τά λόγια τού Λένιν, “διακοπή τής έπικοινωνίας τών έργατών μέ τό σοσιαλισμό”...». 'Οσον άφορά τή θέση ότι κάθε χώρα έχει έναν ειδικό τρόπο περάσματος στό σοσιαλισμό, έπιβεβαιώνοντάς την τυπικά γιά λογαρια­σμό τού ΚΚΣΕ, τόνισε:«.. . Ωστόσο οί όπαδοί ένός τέτοιου τρόπου, δέ χρειάζον­ται καθόλου τήν αντιπαράθεση μέ τόν ύπαρκτό υοσιαλισμό... Στό σημερινό κόσμο υπάρχουν δύο δημοκρατίες, ή άστική καί ή σοσιαλιστική...

...Ή σημερινή δημοκρατία στις σοσιαλιστικές χώρες είναι ή έξουσΐα τού λαού, αύτό πού χρειάζεται στό λαό, αύτό πού άνταποκρίνεται στά συμφέροντα τών άνθρώπων τού μόχθου, τών έκατομμυρίων μαζών... Δυστυχώς οί συκοφαν­τικές έκστρατείες τού ιμπεριαλισμού... έσπειραν συγχύσεις στή Δύση καί σέ

Page 69: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ό ύπερτονισμός τής «παγκοσμιότητας» τού κομμουνιστικού κινήματος ούτε γενική θεωρητική σημασία έχει ούτε είναι καί τόσο αθώος. Νομιμοποιεί αυτό άκριβώς τό δικαίωμα τού ΚΚΣΕ: νά έπεμβαίνει άνεξέλεγκτα καί νά επιβάλλει τήν ευθυ­γράμμιση τού παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος μέ τά κρα­τικά συμφέροντα τής ΕΣΣΔ. Τό ίδιο εξυπηρετούν καί άρκετά άλλα ιδεολογήματα, όπως αύτά πού ύποστηρίζουν ότι κύριο στοιχείο τού «μαρξισμού - λενινισμού» στήν έποχή μας άποτε- λεί ή «γενίκευση τής πείρας τής 'Οκτωβριανής Επανάστασης καί τής οικοδόμησης τού σοσιαλισμού στήν ΕΣΣΔ» καί ότι ή πείρα αύτή πρέπει νά γίνει άποδεκτή σάν «γενική νομοτέλεια» στήν παγκόσμια έπαναστατική διαδικασία πρός τό σοσιαλισμό.

Είναι φανερό πώς οί γενικές άντιλήψεις τού ΚΚΣΕ γιά τό διπολικό χαρακτήρα τών διεθνών έξελίξεων είναι πρώτα-πρώ­τα άναντίστοιχες μέ τή σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα σ’ όλα τά πεδία.

Νέα δεδομένα θέτουν πλέον τή σφραγίδα τους στις διεθνείς έξελίξεις καί τροποποιούν τή δυναμική τού παγκόσμιου επανα­στατικού κινήματος σέ σχέση μέ τήν περίοδο τού μεσοπολέμου:

Ό ιμπεριαλισμός βρίσκεται σέ άμυνα καί —χωρίς βέβαια νά παύει νά είναι «άπό τή φύση του» επιθετικός — ύποχρεώνεται σέ ύποχωρήσεις. Ό χάρτης τού κόσμου έχει άλλάξει ριζικά σέ βάρος τού ιμπεριαλισμού. Οί 15 χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλι­σμού» καλύπτουν μεγάλο τμήμα του. Ένας νέος γενικός πόλε­μος δέν είναι πιά άναπόφευκτος. Εξάλλου, τό αίτημα τής έθνι- κής άνεξαρτησίας πρόβαλε καί παραμένει βασικό αίτημα στήν

ορισμένους φίλους μας...» (6λ. Ριζοσπάστης. 24-12- 78).Σημ. Δέ χρειάζεται πολλή προσπάθεια γιά νά άντιληφθεί κανείς μέσα άπό τίς

υπαινικτικές διατυπώσεις τής όμιλίας ότι, γιά τό ΚΚΣΕ. θεωρείται βαρύτατη παραβίαση τού διεθνισμού ή μή ανεπιφύλακτη ύπεράσπιση τού σοβιετικού προτύπου σοσιαλισμού καί πολύ περισσότερο ή «έρκπική» —δηλ. ή κριτική τοποθέτηση — απέναντι του. 'Επίσης, ότι οί ιδιαίτεροι δρόμοι πρός τό σοσιαλι­σμό στις διάφορες χώρες είναι ανεκτοί άπό τό ΚΚΣΕ μόνο άν δέν άντιπαρατί- θενται πρός τόν «ύπαρκτό σοσιαλισμό». Κι όμως τά Κ.Κ. τής καπιταλιστικής Δύσης δέν έχουν άλλο τρόπο νά χαράξουν αυτόνομα δικό τους δρόμο γιά τό σοσιαλισμό, νά αναζητήσουν δικό τους σοσιαλιστικό πρότυπο, άπό τό νά διακη­ρύξουν τήν αντίρρησή τους γιά βασικές έπιλογές καί χαρακτηριστικά τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού». 'Αλλιώς γίνονται αναξιόπιστα.

— 70 —

Page 70: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πάλη όλων τών έπαναστατικών κινημάτων. Η συγκρότηση καί ή άνάπτυξη τού διεθνούς επαναστατικού κινήματος έχει γίνει πολύ πιό σύνθετη άπό ό,τι στήν περίοδο τής Κ.Δ.

III. Ο ΜΥΘΟΣ ΠΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΤΑΙ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗ­ΤΑ

Τό ΚΚΣΕ —καί όσα Κ.Κ. τό άκολσυθούν — παραγνωρίζον­τας τά νέα δεδομένα τής παγκόσμιας πραγματικότητας, έπιμένει νά θεωρεί άπόλυτα δικαιωμένες τίς στρατηγικές άντ ιλήψεις καί τίς πολιτικές έπιλογές του. Ισχυρίζεται ότι οί κατακτήσεις τού διεθνούς έπαναστατικσύ κινήματος, τόσο τήν περίοδο τής Κ.Δ. όσο καί μεταπολεμικά, έπιτεύχθηκαν χάρη στις σωστές κατευ­θύνσεις τής ΕΣΣΔ στό διεθνές πεδίο καί τή δράση πού ανέπτυ­ξαν τά Κ.Κ. μιάς σειράς χωρών στά πλαίσια τής σοβιετικής διεθνούς πολιτικής.

Πρόκειται γιά έκτιμήσεις χωρίς ιστορικό αντίκρισμα- γιά ένα μύθο πού έμφανίζει άλάθητες καί αναντικατάστατες τίς διεθνι- στικές έπιλογές τής σοβιετικής ήγεσίας, σταλινικής (7) καί μετα- σταλινικής· γιά ένα μύθο πού χρησιμοποιείται γιά νά υπογραμ­μίσει τελικά ότι τά κρατικά συμφέροντα τής ΕΣΣΔ συμπίπτουν πάντα μέ τίς ανάγκες καί τά συμφέροντα τών έπαναστατικών κινημάτων όλων τών χωρών (8).

Κανείς κομμουνιστής δέν παραγνωρίζει βέβαια τήν κοσμοϊ- στορική σημασία τής 'Οκτωβριανής Έπανάστασης γιά τό διε­θνές έργατικό κίνημα. Ούτε άμφισβητεί τό βασικό ρόλο πού διαδραμάτισε ή Σοβιετική Ένωση στήν άντιφασιστική νίκη τών

(7) Είναι χαρακτηριστικό ότι στήν έκτίμηση τού έργου τού Στάλιν, μέ εύκαι- ρία τή συμπλήρωση (τό 1979) έκατό χρόνων άπό τή γέννησή του, τό θεωρητικό όργανο τού ΚΚΣΕ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤόχι μόνο δέν άσκησε τήν παραμικρή κριτική στις διεθνιστικές αντιλήψεις καί πρακτική του —στις όποιες άναφερθήκαμε στό κεφάλαιο γιά τήν Κ.Δ.—άλλά, αντίθετα, έξήρε τή συμβολή του στή «συσπείρω­ση καί άνάπτυξη τού διεθνούς κομμουνιστικού καί έργατικού κινήματος».

(8) Ο μύθος αύτός καλλιεργείται στή χώρα μας μέ ιδιαίτερη έπιμονή άπό τό «ΚΚΕ» γιά νά δικαιολογηθούν τά αδικαιολόγητα τής έξαρτησιακής του πολιτι­κής. Χαρακτηριστική είναι ή θέση πού προβάλλει πώς «τά παγκόσμια συμφέρον­τα τής ΕΣΣΔ καί τής σοσιαλιστικής κοινότητας δέν μπορεί νά έρθουν σέ άντίθε- ση μέ τά πραγματικά συμφέροντα τού έλληνικού λαού καί όλων τών λαών τήςγής»·

— 71 —

Page 71: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λαών κατά τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κανείς επίσης δέ θά μπο­ρούσε νά άμφισβητήσει ότι οί χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλι­σμού» άποτελούν, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ, σημαντικό παράγοντα στήν άνάσχεση τής ιμπεριαλιστικής έπιθετικότητας. ΥΠΟΚΕΙ­ΜΕΝΙΚΑ, ώστόσο, οί στρατηγικές καί διεθνιστικές έπιλογές τής ΕΣΣΔ, όπως διαμορφώθηκαν στή σταλινική περίοδο — άλλά καί μετά τό θάνατο τού Στάλιν — δέ βρίσκονται σέ άντι- στοιχία μέ τή δυναμική τού παγκόσμιου επαναστατικού κινήμα­τος. Γι’ αύτό καί ή κρατική πολιτική τής Σ. Ένωσης ήρθε σέ σαφή άντίθεση μέ τά συμφέροντα καί τούς στόχους μιάς σειράς Κ.Κ. καί έπαναστατικών κινημάτων.

Στήν περίοδο τού μεσοπολέμου καί τής Κ.Δ. ή άντίθεση αύτή δέν έκδηλώθηκε άνοιχτά. Στις τότε συνθήκες βάραινε τό γεγο­νός ότι ύπήρχε μια μόνο σοσιαλιστική χώρα, έξω άπό τά γεω­γραφικά όρια τής όποίας ό ιμπεριαλισμός ήταν άσύδοτος καί ή επιθετικότητα του άνεξέλεγκτη. Έτσι ήταν περίπου αύταπόδει- κτο τό διεθνιστικό χρέος άνεπιφύλακτης υποστήριξης τής Σο­βιετικής Ένωσης άπ’ όλατά Κ.Κ. καί τά έπαναστατικά κινήμα­τα. Όμοια αύταπόδεικτη θεωρούνταν καί ή μακροπρόθεσμη σύμπτωση τών συμφερόντων τους μέ τό δυνάμωμα τού σοβιετι­κού κράτους.

Από τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όμως καί στά πρώτα μεταπο­λεμικά χρόνια έγιναν πολύ πιό έκδηλες οί περιπτώσεις πού ή σοβιετική κρατική πολιτική έρχεται σέ άντίθεση μέ τά συμφέ­ροντα τών έπαναστατικών κινημάτων.

Μπορούμε νά θυμηθούμε κατ’ άρχήν τή σύγχυση πού προκά- λεσαν τά λάθη τής έξωτερικής πολιτικής τής Σοβιετικής Ένωσης έναντι τού Χίτλερ τήν περίοδο 1939-1941, λίγο δηλαδή πριν δεχτεί τήν έπίθεση τής ναζιστικής Γερμανίας. Καί δέν πρόκειται βέβαια γι’ αύτό καθαυτό τό σοβιετογερμανικό σύμφωνο «μή έπιθέσεως» πού διευκόλυνε τόν Χίτλερ νά σαρώσει τήν Εύρώπη απερίσπαστος, πριν ρίξει τόν όγκο τών δυνάμεών του στό Ανα­τολικό Μέτωπο, άλλά κύρια γιά τήν ύποτίμηση τών κινδύνων τού πολέμου, γιά τίς αύταπάτες τής σταλινικής ήγεσίας σχετικά μέ τίς έπιθετικές διαθέσεις τού Χίτλερ έναντι τής ΕΣΣΔ καί γιά τή λαθεμένη έκτίμησή της ότι ό πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός καί κύριο κίνδυνο άποτελούν οί δυτικές καπιταλιστικές δυνά­μεις. Οί έκτιμήσεις τής σοβιετικής ήγεσίας, πού διοχετεύτηκαν μέσω τής Κ.Δ. στά εύρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα, άπο- προσανατόλισαν τούς κομμουνιστές σέ μιά σειρά χώρες.

— 72 —

Page 72: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Μπορούμε άκόμα νά άναφέρουμε τίς κατευθύνσεις πού έδωσε ή Κ.Δ. πρός τά Κ.Κ. ορισμένων χωρών κατά τή διάρκεια τού πολέμου, ύποτάσσοντας τή δυναμική τών έπαναστατικών κινη­μάτων τους στή συμμαχική πολιτική πού χάραξε ή Σοβιετική Ένωση μετά τή χιτλερική έπίθεση (9).

Εξάλλου, οί συμφωνίες γιά τίς «ζώνες έπιρροής» πού έγιναν πρός τό τέλος τού πολέμου άνάμεσα στή Σοβιετική Ένωση καί τίς μεγάλες δυτικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Αγγλία) προώθησαν άσφαλώς τά κρατικά της συμφέροντα. Ταυτόχρονα όμως άνα- γνώρισαν διεθνή πλαίσια πού έθεταν φραγμούς στά κινήματα τών δυτικοευρωπαϊκών καί τών βαλκανικών χωρών. Καί τό γεγονός ότι τά πλαίσια αύτά παραβιάστηκαν στήν περίπτωση τού γιουγκοσλαβικού άπελευθερωτικού κινήματος όφείλεται πρωταρχικά στήν αύτόνομη πολιτική πού υιοθέτησε καί στή στάση πού κράτησε τό Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας (10). Στάση πρωτο-

(9) Είναι χαρακτηριστική έδώ ή περίπτωση τού Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας, γιά τά όποιο έχουν δημοσιευτεί έπίσημα στοιχεία. Άπό τό 1941, ή ήγεσία του μιλούσε καθαρά γιά έθνική καί κοινωνική έπανάσταση καί γιά δημιουργία νέας έξου- σΐας. Ή απάντηση τής Κ.Δ. τόν Ιούλη τού 1941 ήταν: «στή σημερινή φάση, πρόκειται γιά τήν απελευθέρωση άπό τό φασιστικό ζυγό καί όχιγιά μιά σοσιαλι­στική έπανάσταση». Καί ακολούθησαν παρόμοιες παρατηρήσεις της, όπως «ό άγώνας σας έχει πάρει ύπερβολικά έπαναστατικό χαρακτήρα», «μή θέτετε θέμα κατάργησης τής μοναρχίας στό στάδιο αύτό». κ.λπ.

(10) Τό 1943, ή ήγεσία τού Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας αποφάσισε νά προχωρήσει στή λύση τού προβλήματος έξουσίας συγκροτώντας στις απελευθερωμένες περι­οχές «' Αντιφασιστικό Συμβούλιο Εθνικής Αντίστασης», δηλαδή έπαναστατι­κή κυβέρνηση, παρά τό ότι ή Σ.Ε. άναγνώριζε σάν νόμιμη κυβέρνηση τής Γιουγκοσλαβίας τήν κυβέρνηση έξόριστων πολιτικών στό Λονδίνο καί ήταν αντίθετη μέ μιά τέτοια λύση. Ό Γιουγκοσλάβος κομμουνιστής ηγέτης Ε. Καρντέλι, σέ βιβλίο του, άναφερόμενος στή φάση αύτή, σημειώνει άνάμεσα στά άλλα καί τά έξής:

«Είχαμε συνείδηση τού γεγονότος ότι ή άπόφασή μας θά προκαλέσει δυσαρέ­σκειες καί αντιδράσεις έκ μέρους τών κυβερνήσεων τών Μεγάλων Δυνάμεων. Καί προπαντός ότι ένδέχεται νά προκαλέσει όρισμένες πολιτικές περιπλοκές στις σχέσεις μεταξύ τής ΕΣΣΔ καί τών δυτικών δυνάμεων. Γιά τό λόγο αύτό, ό Τίτο αποφάσισε ότι δέν πρέπει νά ένημερωθεί ούτε ή Σοβιετική Ένωση, προτού ή άπόφαση τεθεί σέ έφαρμογή. Δέ θά πληροφορούσαμε φυσικά ούτε τίς δυτικές δυνάμεις.

»'Επρόκειτο γιά μιά στιγμή πού τά συμφέροντα τής έθνικοαπελευθερωτικής εξέγερσης καί τού μέλλοντος τών λαών τής Γ ιουγκοσλαβίας έρχονταν άναπότρε- πτα σέ σύγκρουση μέ τά συμφέροντα τής συνεργασίας τών Μεγάλων Δυνάμεων. Αλλά έπρόκειτο καί γιά μιά τόσο κρίσιμη στιγμή στήν άνάπτυξη τής έπανάστα-

σής μας, ώστε ήμασταν υποχρεωμένοι νά αδιαφορήσουμε γιά τίς αντιδράσεις τών Μεγάλων Δυνάμεων. Νωρίτερα, μιά τέτοια άπόφαση θά ήταν πρόωρη..

— 73 —

Page 73: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

φανή βέβαια γιά τήν εποχή εκείνη, άπόλυτα όμως δικαιωμένη άπό τή νίκη τής γιουγκοσλαβικής έπανάστασης.

Συνεχίζοντας καί μεταπολεμικά, ή Σοβιετική Ένωση έθετε σέ πολλές περιπτώσεις τίς τρέχουσες έπιλογές τής κρατικής έξωτε- ρικής πολιτικής της πάνω άπό τά συμφέροντα τών έπαναστατι­κών κινημάτων. Χαρακτηριστική είναι ή περίπτωση τής κινέζι­κης έπανάστασης καί τών σοβιετικών χειρισμών: σέ συνέχεια τής σοβαρής διαφωνίας πού είχε προκύψει πριν τό Β' Παγκό­σμιο Πόλεμο άνάμεσα στήν Κ.Δ. καί τήν ήγετική όμάδα τού Κ.Κ. Κίνας, ύπό τόν Μάο, γιά τή στρατηγική τής κινέζικης έπανάστασης, ή επίσημη σοβιετική πολιτική κρατά τίς άποστά- σεις της καί άναγνωρίζει, ώς τό τέλος, τό έθνικιστικό καθεστώς τού Τσάγκ Κάι Σέκ στήν Κίνα (11).

Δέ θά ’ταν λοιπόν καθόλου υπερβολή νά πούμε ότι τόσο τό γιουγκοσλάβικο άπελευθερωτικό κίνημα όσο καί ή κινέζικη έπανάσταση κατόρθωσαν τελικά νά έπιβληθούν γιατί οί ήγεσίες τους άκολούθησαν αύτόνομη στρατηγική άγώνα —καί όχι τή στρατηγική, τίς αντιλήψεις καί τίς πολιτικές ύποδείξεις τού ΚΚΣΕ — γιατί στηρίχτηκαν, κατά κύριο λόγο, στις έσωτερικές έπαναστατικές δυνάμεις καί παρέμειναν σταθερά σ’ ένα τέτοιο δρόμο, υποχρεώνοντας τελικά τή Σ.Ε. νά τόν άποδεχτεί καί νά παράσχει υλική καί πολιτική βοήθεια (ανεξάρτητα άν δέν άργη­σε νά έρθει σέ ρήξη μαζί τους). Στις περιπτώσεις ΓιουγκοσλΛ-

Αλλά καί κάθε αναβολή, μετά τό 1943, θά είχε σάν μοναδικό αποτέλεσμα ν’ ανοίξει ή πόρτα γιά όλο καί ισχυρότερες πιέσεις έκ μέρους τών Μεγάλων Δυνάμεων... Ά πό κεί καί πέρα θά ήμασταν όλο καί λιγότερο σέ θέση νά κάνουμε ό,τι κάναμε τό Νοέμβρη τού 1943... Ήμασταν άλλωστε πεπεισμένοι ότι τελικά καί οΐ συγκρούσεις μεταξύ τών έταΐρων τού άντιχιτλερικού συνασπισμού ώς πρός τό λεγόμενο «γιουγκοσλαβικό ζήτημα» θά λύνονταν ταχύτερα καί εύκολό- τερα άν οΐ λαοί τής Γ ιουγκοσλαβίας έκαναν σαφές ότι κανείς άλλος έκτός άπό τούς ίδιους δέν έχει τό δικαίωμα νά αποφασίσει γιά τις τύχες τους...»

(11) Είναι άποκαλυπτική ή όμολογία τού Στάλιν σέ συνάντησή του μέ τόν Ε. Καρντέλι, τό 1948, πού παρατίθεται στά απομνημονεύματα τού τελευταίου: «...Δέν πίστευα στή νίκη τών Κινέζων κομμουνιστών. Ήμουνα βέβαιος ότι οί ' Αμερικανοί θά κάνουν τά πάντα γιά νά καταπνίξουν αύτή τήν έξέγερση. Παρα­κινούσα τόν Μάο. λέγοντάς του ότι είναι καλύτερα νά συμφιλιωθεί μέ τόν Τσάνγκ Κάι Σέκ καί νά σχηματίσει μαζί του κάποια μορφή κυβέρνησης συνασπι­σμού. Κάλεσα άκόμα καί κινέζικη αντιπροσωπεία στή Μόσχα. Η αντιπροσω­πεία ήρθε, άκουσε όσα τής είπα, σύμφωνα μέ τήν κινέζικη συνήθεια όλοι χαμο­γελούσαν, κινούσαν συγκαταβατικά τά κεφάλια τους καί έφυγαν. Καί όταν έπέστρεψαν, ό Μάο άρχισε τή μεγάλη έπαναστατική του έπίθεση καί τελικά νίκησε...». Άπό τά άπομνημονεύματα τού Ε. Καρντέλι, ΑΥΓΗ. 17 / 2/1980).

— 74 —

Page 74: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

βίας καί Κίνας θά πρέπει νά προστεθεί καί ή περίπτωση τής Κούβας, όπου ό δρόμος τής έπαναστατικής ρήξης έπιχειρήθηκε σέ άντίθεση μέ τή γραμμή τού τοπικού Κ.Κ., προσκολλημένου στό ΚΚΣΕ. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι, παρά τά όσα «ό μύθος δηλοί», τό σύνολο σχεδόν τών πιό σημαντικών έπαναστατικών κινημάτων (12) στήν πρώτη μεταπολεμική 15ετία προχώρησαν πρός τή νίκη στό βαθμό πού ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΔΥΝΑΤΟ νά τούς έπιβληθούν οί στρατηγικές κατευθύνσεις καί οί διεθνιστικές αντιλήψεις τού ΚΚΣΕ. Στό βαθμό πού στηρίχτηκαν στις έσωτε- ρικές έπαναστατικές δυνάμεις, επεξεργάστηκαν αύτόνομα τήν πολιτική τους καί άξιοποίησαν όσα εύνοϊκά στοιχεία περιέκλει­νε ή διεθνής συγκυρία.

Παρόμοιο δίδαγμα προβάλλει κι άπό τή δράση τών Κ.Κ. στήν καπιταλιστική Δύση. 'Ορισμένα άπ’ αύτά άναδείχτηκαν κατά τή διάρκεια τού Β' Παγκόσμιου Πολέμου καί μετά τή λήξη του σέ ισχυρές εθνικές πολιτικές δυνάμεις. Τούτο συνέβη γιατί πρώ­τα καί κύρια χάραξαν σωστή γραμμή στόν άπελευθερωτικό άγώ­να τών λαών τους καί συνέβαλαν μ’ όλες τίς δυνάμεις τους στήν αντιφασιστική νίκη —αγνοώντας συχνά ύποδείξεις τής Κ.Δ. καί άξιοποιώντας μετά τήν αύτοδιάλυσή της τά μεγαλύτερα περιθώρια αύτονομίας τους. Γιατί άκόμα, στή μεταπολεμική περίοδο, κατόρθωσαν νά αντιμετωπίσουν σωστά τίς συγκεκρι­μένες ιδιαίτερες κοινωνικές καί πολιτικές πραγματικότητες τών χωρών τους, παρά τίς αδυναμίες τής γενικής στρατηγικής τους.

Τέλος οί έμπειρίες τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος άπό τήν πιό κρίσιμη περίοδο τής άγωνιστικής του διαδρομής, τή δεκαετία τού 1940- 50, έπιβεβαιώνουν —όπως θά δούμε άναλυ- τικά στό δεύτερο μέρος —τό ίδιο κατά βάση συμπέρασμα καί θετικά καί άρνητικά. Ή όλη πορεία τού ενιαίου ΚΚΕ δείχνει ότι όσες επιτυχίες είχε —ιδιαίτερα στά χρόνια 1940-44—όφείλον- ται στό γεγονός ότι ή ήγεσία του κατόρθωσε σέ συγκεκριμένες φάσεις νά κατανοήσει τήν κοινωνική καί πολιτική πραγματικό­τητα τής χώρας καί νά χαράξει γενική πολιτική γραμμή πού έξέφραζε τίς αγωνιστικές διαθέσεις τών λαϊκών μαζών.' Αντίθε-

(12) Σέ διάκριση μέ ό,τι συνέβη σ’ άλλες περιπτώσεις, τά κινήματα τής Γιουγ­κοσλαβίας, τής Κίνας, τής Κούβας —όπως καί τού Βιετνάμ στό όποιο άναφερό- μαστε στό έπόμενο σημείο — ανεξάρτητα άπό τίς μορφές πού πήραν, ύπήρξαν πιό σημαντικά γιατί αναπτύχθηκαν καί έπέβαλαν ριζικές κοινωνικές άλλαγές μέ τή συναίνεση τών πλατιών μαζών, μέ τήν ένεργητική συμμετοχή τους στις διάφο­ρες φάσεις τής έπαναστατικής πάλης.

— 75 —

Page 75: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τα, όσες φορές αγνόησε τις δυνατότητες καί τίς ιδιαιτερότητες τού έλληνικού κινήματος καί πρόταξε τήν έκπλήρωση τών «διε- θνιστικών του ύποχρεώσεων», όπως ύπαγορεύονταν άπό τήν ΕΣΣΔ, οδήγησε τό λαϊκό κίνημα σέ άποτυχίες, πισωγυρϊσματα καί βαριές ήττες.

Μέχρι καί τήν πρώτη μεταπολεμική 15ετϊα, οϊ άρνητικές συνέ­πειες άπό τίς στρατηγικές και διεθνιστικές κατευθύνσεις τού ΚΚΣΕ έκδηλώθηκαν μέ ήπιες σχετικά μορφές καί σέ περιορι­σμένη έκταση.

Από τή δεκαετία τού ’60, ώστόσο, και μέχρι σήμερα, τά συμπτώματατδυς πήραν πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Κι αύτό γιατί στά πλαίσια τών διεθνών άνακατατάξεων πού άρχισαν νά συντελούνται άπό τή δεκαετία αύτή —και στις όποιες άναφερ- θήκαμε σέ προηγούμενο σημείο — οϊ στρατηγικές και διεθνιστι- κές αντιλήψεις στις όποιες έπιμένει τό ΚΚΣΕ βρέθηκαν σέ άκό­μα πιό κραυγαλέα άναντιστοιχία μέ τίς άπαιτήσεις τού παγκό­σμιου επαναστατικού κινήματος.

Έτσι, τό κύριο χαρακτηριστικό στήν πορεία τού κομμουνι­στικού κινήματος άπό τό 1960 μέχρι σήμερα είναι ότι ή κρατι κή πολιτική τής Σ. Ένωσης, καί τών ανατολικών χωρών πού τήν άκολαυθούν, έρχεται όλο καί πιό συχνά καί πιό έντονα σέ σύγκρουση μέ τά συμφέροντα τών Κ.Κ. καί τίς άνάγκες τών έπαναστατικών κινημάτων στις διάφορες περιοχές τού κόσμου (13).

(13) Μπορούμε ν' αναφέρουμε πρώτα-πρώτα τις πιέοεις πού άσκησε ή σο­βιετική ήγεσία πρός τό Κ.Κ. τού Βιετνάμ σέ κρίσιμες φάσεις τού έθνικοαπελευ- θερωτικού του άγώνα στή δεκαετία τού ’60. προκειμένου νά δεχτεί συμβιβαστι­κές λύσεις στό όνομα τής «ειρήνης».

Τό Κ.Κ. τού Βιετνάμ άρνήθηκε νά ύποχωρήσει στις πιέσεις αύτές —όπως καί άργότερα σέ άλλου είδους πιέσεις πού δέχτηκε άπό τό Κ.Κ. τής Κίνας— υπο­χρεώνοντας τελικά καί τίς δύο μεγάλες δυνάμεις τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» νά τού παράσχουν πολύτιμη βοήθεια. Έτσι έγινε δυνατό νά όλοκληρωθεί καί ή Βιετναμέζικη Έπανάσταση, κι αύτό ανεξάρτητα άν —ιδιαίτερα μετά τό θάνατο τού Χό Τσί Μίνχ— ύπήρξαν οί γνωστές έξελίξεις στις σχέσεις τού Βιετνάμ μέ τή Σ. Ένωση καί τή Λ. Κίνα.

'Υπάρχουν όμως καί άλλες περιπτώσεις όπου ή κρατική πολιτική τής Σ. Ένωσης καί άλλων ανατολικών χωρών, μετά τό 1960 καί μέχρι σήμερα, ήρθε σέ σύγκρουση μέ τά συμφέροντα τών Κ.Κ. καί τών έπαναστατικών κινημάτων.

— 76 —

Page 76: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Κατά τήν Ιδια περίοδο, ή ήγεμονιστική πολιτική τού ΚΚΣΕ στούς κόλπους τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος σημειώ­νει νέο παροξυσμό καί παίρνει, σέ ορισμένες περιπτώσεις, περισσότερο ώμές μορφές άπό έκείνες τής σταλινικής περιόδου.

' Ιδιαίτερος στόχος της ύπήρξαν τά Κ. Κ. τόσο τών άνατολικών χωρών, πού διεκδίκησαν τήν αυτοτέλειά τους ή καί έπιχεϊρησαν νά διαμορφώσουν διαφορετικό πρότυπο σοσιαλισμού, όσο καί τών καπιταλιστικών χωρών, πού χάραξαν τή δική τους σοσιαλι­στική στρατηγική. Οί έπιθέσεις πού δέχτηκαν καί δέχονται εί­ναι ποικίλες.

Σταθμός πρός αύτή τή κατεύθυνση —ύστερα άπό τίς προσπά­θειες τού ΚΚΣΕ νά άνατρέψει τήν ήγεσία τού Κ.Κ. Γιουγκοσλα­βίας (1948- 55) — άπστέλεσε ή διακοπή κάθε οίκονομικοτεχνι- κής βοήθειας τής ΕΣΣΔ πρός τίς Λ.Δ. τής Κίνας καί τής' Αλβα-

Υπενθυμίζουμε συνοπτικά:—Τήν άνάπτυξη τών σχέσεων τής ΕΣΣΔ (καί άλλων άνατολικών χωρών) μέ

τήν άμερικανόπνευστη κυβέρνηση τής χούντας στή χώρα μας, τήν έποχή πού τό άντιδικτατορικό κίνημα προσπαθούσε νά πετύχει τή διεθνή της απομόνωση.

—Τήν παροχή μεγάλης ποσότητας κάρβουνου άπό τή Λ.Δ. τής Πολωνίας πρός τό φασιστικό καθεστώς τού Φράνκο (1970), τή στιγμή άκριβώς πού οί ' Ισπανοί ανθρακωρύχοι πραγματοποιούν έκτεταμένες απεργίες παλεύοντας γιά τήν άνατροπή του (ένέργεια γιά τήν όποια διαμαρτυρήθηκε έντονα ό Μονιτο Ομπρέρο, όργανο τού Κ.Κ. Ισπανίας).

—Τήν αναγνώριση τού ίδιου καθεστώτος άπό τή Λ.Δ. τής Γερμανίας λίγα χρόνια πριν τήν κατάρρευσή του.

—Τίς φιλικές σχέσεις τής Σ. Ένωσης καί άλλων χωρών τού «ύπαρκτού σοσια­λισμού» μέ τό δικτατορικό καθεστώς τού Βιντέλα στήν Αργεντινή καί τού Σάχη στήν Περσία (ό τελευταίος είχε άναγορευτεί καί διδάκτορας στό Πανεπιστήμιο τής Πράγας).

—Τήν ανάμιξη τού σοβιετικού πρεσβευτή στις προεδρικές έκλογές τής Γαλ­λίας. τό 1974, σέ βάρος τής άριστεράς. μέ τήν έπιδεικτική έπίσκεψή του στόν Ζισκάρ Ντ’ Έσταίν, αντίπαλο τού κοινού ύποψήφιου κομμουνιστών-σοσιαλι­στών, στις κρίσιμες μέρες μεταξύ τού πρώτου καί τού δεύτερου γύρου τών έκλογών. (Ή ανάμειξη αύτή προκάλεσε τήν έντονη διαμαρτυρία τού γαλλικού Κ.Κ.).

—Τήν άμέριστη στρατιωτική ύποστήριξη τής Σ. Ένωσης πρός τό καθεστώς Μεγκίστου στήν Αιθιοπία, γιά νά καταπνίξει τό άπελευθερωτικό κίνημα στήν Ερυθραία, πού έχει αδιαμφισβήτητα μαρξιστικό χαρακτήρα καί 19χρονη ιστο­ρία σκληρού απελευθερωτικού άγώνα.

—Τήν ύποστήριξη άπό τήν ΕΣΣΔ — «διακριτικά» — τού Άμίν καί — γιά μεγάλο διάστημα — τού Μομπούτου. Τέλος, τήν ύποστήριξη της στόν Νκόμο (φίλο τών Βρετανών στή Ζιμπάμπουε (Ροδεσία) καί όχι στόν Μουγκάμπε (πού τόν χαρακτήριζαν «εξτρεμιστή»), ό όποιος καί θριάμβευσε στις πρώτες έλεύθε- ρες έκλογές.

— 77 —

Page 77: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νιας (1960) μετά τίς διαφωνίες πού προέκυψαν μαζί τους. Ακο­λούθησαν ή στρατιωτική επέμβαση στήν Τσεχοσλοβακία (1968) καί σέ συνέχεια οϊ επεμβάσεις τού ΚΚΣΕ στά έσωτερικά σειράς Κ.Κ., γιά νά διατηρηθεί ό έλεγχός του σ’ αύτά, έστω καί μέ τή διάσπασή τους. Πρόκειται γιά τή διάσπαση στό ΚΚΕ καί στά Κ.Κ. τής Ισπανίας, Βενεζουέλας, Φιλανδίας, Σουηδίας, Αύ- στραλίας, Μ. Βρετανίας κ.ά. Παράληλα, ύπήρξαν καί συνεχί­ζονται οί ποικίλες πιέσεις πρός τά Κ.Κ. τής Ρουμανίας, Γιουγ­κοσλαβίας, Ιταλίας, Ισπανίας κ.ά., πού φτάνουν μέχρι τήν άνοιχτή πολεμική κατά τής πολιτικής πού άκολουθούν καί τής ήγεσίας τους. Χαρακτηριστικές είναι οί πρόσφατες επιθέσεις έναντίον τού ιταλικού Κ.Κ. (14).

IV. Η ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ

Μέ τήν ένοπλη έπέμβαση τής Σ. Ένωσης στό Αφγανιστάν, τίς τελευταίες μέρες τού 1979, πρόβαλαν άκόμα πιό έντονα οί έπι- κίνδυνες διαστάσεις καί οί ανακολουθίες τής πολιτικής τού ΚΚΣΕ στό διεθνές πεδίο. Καί είναι χρήσιμο νά σταθούμε στό πιό πρόσφατο αύτό γεγονός, γιατί φωτίζει, περισσότερο ίσως άπό κάθε προηγούμενο, τά προβλήματα πού έξετάζουμε.

Η σοβιετική έπέμβαση στό 'Αφγανιστάν άπστέλεσε προέκτα­ση τού έπαναστατικού εγχειρήματος πού ξεκίνησε τόν 'Απρίλη τού 1978 στήν πρωτεύουσα αύτής τής χώρας, όπου στά 19 έκα- τομμύρια τών μουσουλμάνων κατοίκων της τό 80% είναι νομά­δες άγρότες καί τό 90% άναλφάβητοι. Έπρόκειτο, ούσιαστικά, γιά ένα συνωμοτικό, στρατιωτικό πραξικόπημα πού έπέβαλε

(14) Πρόκειται γιά τις έπιθέσεις άπό τά ηγετικά στελέχη τού ΚΚΣΕ Μπ. Πονομαριόφ καί Β. Ζαγκλάτιν: Ό πρώτος στήν όμιλία του σέ σύσκεψη ιδεολο­γικών στελεχών τού ΚΚΣΕ (Όκτώβρης 1979) καί ό δεύτερος στις συνεντεύξεις πού παραχώρησε σέ ιταλικές έφη μερίδες (Δεκέμβρης 1979 - Γενάρης ’80) δέν κατηγορούν άπλά τό IKK γιά παρέκκλιση άπό «τό μαρξισμό - λενινισμό» άλλά καί ισχυρίζονται ότι ή βάση τού κόμματος απορρίπτει τήν πολιτική πού ακολου­θεί ή ήγεσία του, διατυπώνοντας ύπαινικτικά καί απειλές ότι τό ΚΚΣΕ θά χρησιμοποιήσει όλα τά μέσα γιά νά έπιβάλει στά Κ.Κ. τών δυτικών χωρών τήν έπιστροφή στήν όρθοδοξία. Ο Ζαγκλάτιν μάλιστα προχώρησε καί σέ ειρωνικά σχόλια, διαστρεβλώνοντας τίς θέσεις τού ΚΚ. «Μέχρι τώρα», είπε, «κανείς δέν έχτισε τό σοσιαλισμό μέ τήν προστασία τής ατλαντικής συμμαχίας καί τίποτε δέ δείχνει άτι αύτό είναι δυνατό... Ισως καταστεί δυνατό όταν ό Μπερλίνγκουερ γίνει γενικός γραμματέας τού ΝΑΤΟ...».

— 78 —

Page 78: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

στήν έξουσΐα δύο αριστερές πολιτικές ομάδες μέ σοβαρές έσωτε- ρικές άντιθέσεις καί μέ μιά δύναμη περιοριζόμενη σέ λίγες χι­λιάδες μέλη.

Γι’ αύτό τό νέο καθεστώς σύντομα συνάντησε σοβαρές έσωτερι- κές άντιδράσεις στήν προσπάθειά του νά έπιβάλλει άπό τά πάνω κοινωνικές μεταρρυθμίσεις καί νεωτερισμούς (15). Καί ή ήγεσία τού ΚΚΣΕ έσπευσε νά τό ένισχύσει μέ τήν άποστολή σοβιετικών ένοπλων δυνάμεων, επικαλούμενη κάποια πρόσκληση τής «νό­μιμης κυβέρνησης» τού Αφγανιστάν, κυβέρνησης ώστόσο πού δημιουργήθηκε μετά τήν «πρόσκληση»!

Ή σοβιετική ήγεσία ύπολογίζει ότι μέ τή στρατιωτική καί άλλη βοήθειά της, ή νέα κυβέρνηση πού έγκατέστησε θά μπορέ­σει νά έξασφαλίσει καί τήν άπαραίτητη λαϊκή βάση. Οί έξελί- ξεις. όμως επιβεβαιώνουν γιά μιά άκόμη φορά ότι κανένα πρα­ξικόπημα δέν μπορεί νά μετατραπεί σέ πραγματική έπανάστα­ση· δέν μπορεί νά κινητοποιήσει καί νά οργανώσει τίς μάζες· νά προωθήσει μέ τή συγκατάθεση καί τή συμμετοχή τους βαθιές κοινωνικές καί πολιτικές άλλαγές. Ό ισχυρισμός ότι ή πολύ­μορφη άντίσταση τών ισχυρών μουσουλμανικών οργανώσεων κατά τού νέου φιλοσοβιετικού καθεστώτος στηρίζεται στήν ένί- σχυσή τους άπό ξένες αντιδραστικές δυνάμεις, δέν είναι καθό­λου πειστικός.

Τό ίδιο ισχύει καί γιά τούς άλλους ισχυρισμούς πού προβάλ­λονται προκειμένου νά συγκαλυφθεί ό πραγματικός χαρακτή­ρας τής σοβιετικής έπέμβασης. Χαρακτηριστικός είναι ό έξω- φρενικός παραλληλισμός τής άλληλεγγύης πρός τό άφγανικό καθεστώς μέ τήν παγκόσμια άλληλεγγύη πού έκδηλώθηκε κατά τόν έμφύλιο πόλεμο τής Ισπανίας· όταν οί έργαζόμενες μάζες, όλος ό δημοκρατικός λαός τής χώρας αύτής ύπερασπίζονταν τή νόμιμη δημοκρατική τους κυβέρνηση, πολεμώντας ένάντια στό πραξικόπημα τού Φράνκο καί στήν άνοιχτή στρατιωτική ύπο- στήριξή του άπό τίς φασιστικές κυβερνήσεις τής Γερμανίας καί Ιταλίας!

Τό ΚΚΣΕ, έξάλλου, κατηγόρησε τά Κ.Κ. πού καταδίκασαν τήν ένοπλη έπέμβαση στό 'Αφγανιστάν ότι άγνοούν «τή ριζική διαφορά πού ύπάρχει στή φύση καί στούς στόχους τής έξωτερι-

(15) Κάνοντας έκ τών υστέρων κριτική στούς αξιωματικούς πού ήγήθηκαν στό πραξικόμημα, τόν Απρίλη τού 1978, ή νέα κυβέρνηση τού Αφγανιστάν τούς αποδίδει τό ότι θέλησαν «νά πηδήσουν στάδια».

— 79 —

Page 79: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κής πολιτικής σοσιαλισμού και ιμπεριαλισμού» (16). Ή άλήθεια όμως είναι ότι όσα Κ.Κ. καταδίκασαν τή σοβιετική έπέμβαση τό έκαναν άκριβώς γιατί πιστεύουν σ’ αύτή τή διαφορά καί πα­λεύουν γιά νά έπιβεβαιώνεται στήν πράξη. Ή έπίκλησή της έπομένως άπό τό ΚΚΣΕ μιά μόνο έννοια μπορεί νά έχει: νά καθιερώσει τήν άντίληψη ότι οί έπεμβάσεις ξένων στρατευμά­των σέ άνεξάρτητες χώρες είναι άπαράδεκτες μόνον όταν τά στρατεύματα άνήκουν στό ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο καί στό­χος τους είναι ή άντεπανάσταση, ένώ είναι έξ ορισμού δικαιωμέ­νες, άν άνήκουν στό στρατόπεδο τού σοσιαλισμού καί προω­θούν τήν έξαγωγή τής «έπανάστασης».

Μιά τέτοια άντίληψη — πού εμφανίζεται γιά πρώτη φορα με τόσο ώμό τρόπο—δέ συγκρούεται άπλά μέ παλιότερες διακηρύ­ξεις τού ΚΚΣΕ (σχετικά μέ τό σεβασμό τής αύτοτέλειας τών έπαναστατικών κινημάτων καί τή μή έξαγωγή τής έπανάστασης) άλλά καί ύπσνομεύει θεμελιακές άρχές πάνω στις όποιες καί μόνο μπορεί νά στηριχθούν ή ειρηνική συνύπ^ξη, ή διεθνής ύφεση, ό εκδημοκρατισμός τών διεθνών σχέσεων. Οδηγεί τελι­κά στήν κατάλυση τού δικαιώματος κάθε χώρας νά άκολουθεί, άκίνδυνα, ανεξάρτητη καί άδέσμευτη πολιτική, τού δικαιώμα­τος κάθε λαού νά έπιλέγει έλεύθερα τό κοινωνικό καί πολιτικό του σύστημα.

Οί κομμουνιστές σ’ όλο τόν κόσμο, παλεύοντας γιά τέτοιες άρχές καί δικαιώματα, δέν άγνοούν καί τά άλλα στοιχεία τών ταξικών καί κοινωνικών συγκρούσεων στις χώρες όπου δέν ύπάρχει «ύπαρκτός σοσιαλισμός». Δέν άγνοούν ειδικότερα τίς δυνατότητες τών ύπερδυνάμεων νά παρεμβαίνουν στις έσωτερι- κές συγκρούσεις τών διαφόρων χωρών, ύπέρ τής μιάς ή τής άλλης πλευράς. Εκτιμούν όμως ότι μέ τό νά άπορρίπτουν αύτές τίς έπεμβάσεις, μέ τό νά θεωρούν απαράδεκτη τήν έξαγωγή τόσο τής άντεπανάστασης όσο καί τής έπανάστασης, μέ τό νά έπιμέ- νουν στό σεβασμό τού δικαιώματος τών λαών νά άποφασίζουν έλεύθερα γιά τό μέλλον τους, περιορίζουν τήν έπεμβασιακή δραστηριότητα τού ιμπεριαλισμού· διευκολύνουν άποφασιστι- κά τή λαϊκή πάλη σ’ όλες τίς χώρες γιά έθνική ανεξαρτησία.

(16) Άπόσπαομα άπό άρθρο τού περιοδικού Νέοι Καιροί τού Γενάρη τού 1980. Ό Ριζοσπάστης, βασιλικότερος τού βασιλέως, θεώρησε τίς άντιδράσεις τών Κ.Κ. στήν έπέμβαση σάν «ανάξιες άπάντησης, μανιακές κραυγές άνθρώπων πού έχουν προβληθεί άθεράπευτα άπό τό μικρόβιο τής άντισοβιετικής λύσσας».

— 80 —

Page 80: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ειρήνη καί κοινωνική πρόοδο. Γι’ αύτό, ή διεθνής αναγνώριση τέτοιων αρχών θεωρήθηκε ιστορική και βαθύτατα έπαναστατι­κή κατάκτηση τού παγκόσμιου άντιιμπεριαλιστικού και φιλει­ρηνικού κινήματος. Καί θά πρέπει νά ύπενθυμϊσουμε ότι πραγ- ματοποιήθηκε σέ στενή σύνδεση μέ ορισμένα άνοϊγματα τού ΚΚΣΕ στήν πρώτη μετασταλινική περίοδο, ύστερα άπό τις συγ­κεκριμένες πρωτοβουλίες τής χρουστσοφικής ήγεσίας του (1955-60). Δέν είναι τυχαίο ότι άπό τότε καί γιά μεγάλο διάστη­μα ή ΕΣΣΔ είχε πολιτογραφηθεί σάν ή ύπερδύναμη πού — τουλάχιστον έξω άπό τό χώρο τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» — σέβεται σταθερά τά κυριαρχικά δικαιώματα τών άλλων έθνών καί γενικά άποτελεί βασικό παράγοντα γιά τήν ένίσχυση τής διεθνούς ύφεσης. Τό γεγονός ότι ή σοβιετική ήγεσία δείχνει νά εγκαταλείπει — μέ τήν ένοπλη έπέμβαση στό Αφγανιστάν — αύτή τήν πολιτική είναι φυσικό νά έρμηνεύεται σάν ριζική άλλα- γή τών προσανατολισμών της σήμερα καί νά προκαλεί άντίστοι- χες άντιδράσεις σέ ένα εύρύ φάσμα φιλειρηνικών καί άντιιμπε- ριαλιστικών δυνάμεων. Είναι χαρακτηριστική, σχετικά, ή καταδίκη τής σοβιετικής επέμβασης στό 'Αφγανιστάν άπό τή μεγάλη πλειοψηφία τών άδέσμευτων κρατών καί άπό όλες τίς χώρες τής Δ. Εύρώπης.

Ή ήγεσία τού ΚΚΣΕ επικαλείται, τελικά, τήν άνάγκη νά τεθεί φραγμός στήν έντεινόμενη έπιθετικότητα τού άμερικάνικου ιμ­περιαλισμού. Δέν άμφισβητήθηκε όμως αύτή ή άνάγκη άπό όσους καταδίκασαν τήν επέμβασή της στό Αφγανιστάν, μέ θέ­σεις κομμουνιστικές, άντιιμπεριαλιστικές, φιλειρηνικές. Γι’ αύ­τό καί δέν παρέλειψαν νά καταγγείλουν ταυτόχρονα καί τήν πολιτική τών ΗΠΑ. Μιά πολιτική πού, ιδιαίτερα τό τελευταίο διάστημα, προωθείται έπικίνδυνα μέ τήν ένίχυση τής στρατιωτι­κής παρουσίας τών ΗΠΑ στόν Ινδικό Ωκεανό, στόν Περσικό Κόλπο καί στή Μ. Ανατολή καί παράλληλα μέ τήν έπιβολή τών «εύρωπυραύλων» στις χώρες τού ΝΑΤΟ καί τή ματαίωση τής έπικύρωσης τών συμφωνιών ΣΑΛΤ-2.

Τό θέμα είναι ότι ή Σοβιετική Ένωση όχι μόνο δέ θέτει φραγ­μό άλλά διευκολύνει τελικά τήν επιθετική πολιτική τών ΗΠΑ όταν έπιχειρεί νά εντάξει βίαια καί άπόλυτα στή ζώνη έπιρροής της χώρες σάν τό 'Αφγανιστάν. Έτσι, ένώ είναι σωστό ότι ή ήγεσία τών ΗΠΑ δέν περίμενε τά γεγονότα στό Αφγανιστάν γιά νά κάνει στροφή πρός τήν πολιτική τής διεθνούς έντασης, άλλο τόσο είναι σωστό ότι τά γεγονότα αύτά τής ήρθαν «θεόπεμπτα»:

Page 81: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

γιά νά δικαιολογήσει αύτή τήν πολιτική· γιά νά τροφοδοτήσει τήν ψυχροπολεμική υστερία πού καλλιεργεί- γιά νά έξουδετερώ- σει τά βήματα πού είχαν γίνει τά τελευταία χρόνια πρός τήν άπαγκίστρωση τών διεθνών σχέσεων άπό τή διπολικότητα. Καί, έπιπλέον, γιά νά μπορεί νά έμφανίζεται σάν πρόμαχος τής άνε- ξαρτησίας τών έθνών, όταν όλη ή ιστορία της είναι γεμάτη μέ αιματηρές καί άπροκάλυπτες έπεμβάσεις.

Έτσι, τό μόνο «κέρδος» πού μπορεί νά προσδοκά ή ΕΣΣΔ είναι νά άποτελέσει ή έπέμβαση στό 'Αφγανιστάν ένα βήμα πρός μιά νέα Γιάλτα, πρός νέο διεθνή διακανονισμό μεταξύ τών δύο ύπερδυνάμεων.

Σέ κάθε περίπτωση, μέ τήν τροπή πού τείνουν νά πάρουν οί διεθνείς σχέσεις, ύστερα καί άπό τή σοβιετική έπέμβαση στό Αφγανιστάν, ένισχύονται οί τάσεις έπιστροφής στήν «προστα­

τευτική ομπρέλα» τών στρατιωτικοπολιτικών συνασπισμών. Καί μ’ αύτή τήν έξέλιξη δέχεται βαρύ πλήγμα τό παγκόσμιο έργατικό κίνημα, οί δημοκρατικές, άντιιμπεριαλιστικές καί φι­λειρηνικές δυνάμεις σέ όλες τίς χώρες. Φαίνεται όμως ότι γιά τήν ήγεσία τού ΚΚΣΕ δέν είναι αύτό τό πρωταρχικό άλλά ή διασφάλιση —μέ τήν επάνοδο στό διπολισμό — τής ήγεμονίας τής ΕΣΣΔ στό διεθνές πεδίο, στό χώρο τού «ύπαρκτού σοσιαλι­σμού» καί τού κομμουνιστικού κινήματος.

Παίρνοντας ύπόψη καί τήν έπέμβαση στό Αφγανιστάν θά πρέπει νά πούμε ότι οί στρατηγικές καί διεθνιστικές άντιλήψεις στις όποιες έμμένει ή σοβιετική ήγεσία τήν έχουν οδηγήσει στις μέρες μας σέ μιά πρακτική τής όποΐας κύρια πλευρά είναι ή αντίληψη πώς ή πάλη τών έσωτερικών έπαναστατικών δυνά­μεων, ή πάλη τών λαϊκών μαζών σέ κάθε χώρα, άσκεί δεντε- ρεύοντα ρόλο στις έπαναστατικές διαδικασίες. Σέ μιά πρακτική πού όλο καί πιό απροσχημάτιστα:

—περιορίζει τά «έπαναστατικά» ένδιαφέροντά της στήν ένί- σχυση μόνο κινημάτων, καί κυρίως πραξικοπημάτων, σέ ύπανά- πτυκτες χώρες, τών όποιων οί στόχοι συμπίπτουν μέ τά κρατικά συμφέροντα τής ΕΣΣΔ καί οί ήγετικές τους όμάδες είναι απόλυ­τα έλ^γχόμενες.

—άντιμετωπίζει μέ δυσπιστία ή έχθρότητα τό κομμουνιστικό καί έργατικό κίνημα τών καπιταλιστικών χωρών, ιδίως όταν σ’

— 82 —

Page 82: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

αύτό βρίσκονται επικεφαλής Κ.Κ. μέ αυτόνομη στρατηγική (όπως στήν Ιταλία, Ισπανία, κ.λπ.)

—έπιδιώκει νά μετατρέψει τά Κ.Κ. σέ δορυφόρα κόμματα τού ΚΚΣΕ- σέ πολιτικούς σχηματισμούς πού στηρίζουν τήν έξωτερι- κή πολιτική τής ΕΣΣΔ, συμβάλλοντας έπικουρικά στήν προώ­θηση προαποφασισμένων ισορροπιών στά πλαίσια τού διεθνούς status quo- σέ πολιτικούς σχηματισμούς πού ή «έπαναστατική» στρατηγική τους εξαντλείται —σέ τελευταία άνάλυση — στήν άναμονή τής εύκαιρίας νά άναρριχηθούν στήν έξουσΐα όταν γίνει δυνατή ή ύποστήριξή τους άπό τήν ΕΣΣΔ.

Δέν είναι ύπερβολή νά ύπογραμμίσουμε, συνοψίζοντας, ότι οί στρατηγικές καί διεθνιστικές άντιλήψεις τού ΚΚΣΕ δέν έχουν καμιά σχέση μέ τίς έπαναστατικές ιδέες τού Μάρξ καί τού Λένιν, τίς όποιες μονότονα έπικαλείται ή σοβιετική ήγεσία. Καί ότι ή κρατική έξωτερική πολιτική τής ΕΣΣΔ, ύπηρετώντας τέτοιες άντιλήψεις, άπογυμνώνεται άπό κάθε έπαναστατική άρχή. Εμ­φανίζεται σάν πολιτική μιάς ύπερδύναμης πού στό όνομα τού «άντιιμπεριαλιστικού άγώνα» καί τού «σοσιαλισμού» πειθαναγ­κάζει τούς λαούς νά δεχτούν κοινωνικο-πολιτικές έπιλογές πού καθορίζονται μέ δικά της κριτήρια. Σάν πολιτική πού χρη­σιμοποιεί μεθόδες έπιβολής στηριζόμενες στήν κρατική ισχύ γιά τήν άντιμετώπιση διαφορών άκόμα καί μεταξύ Κ.Κ. ή μεταξύ «σοσιαλιστικοί/» χωρών. Οί όξύτατες αντιπαραθέσεις στούς κόλπους τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, πού έφτασαν μέχρι καί τή χρησιμοποίηση ένοπλης βίας (στρατιωτική έπέμβα­ση τού Συμφώνου τής Βαρσοβίας στήν Τσεχοσλοβακία τό 1968, πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ ΕΣΣΔ καί Λ. Κίνας στόν ποταμό Ούσούρι τό 1969, εισβολή βιετναμικών στρατευμάτων στήν Καμπότζη καί κινέζικων στό Βιετνάμ τό 1979) άποτελούν καρ­πό, πρώτα άπ’ όλα, μιάς τέτοιας πολιτικής.

V. Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ Κ.Κ. ΚΙΝΑΣ

Απέναντι στήν ιδεολογικοπολιτική κατολίσθηση τής σοβιετι­κής ήγεσίας, ή αντίδραση τού Κ.Κ. Κίνας έκδηλώνεται, ιδιαίτε­ρα άπό τό 1960, μέ πλειοδοσία στήν πολιτική τής κρατικής ισχύος καί ταυτόχρονα μέ όξυνση τής πολεμικής πρός τό ΚΚΣΕ καίτή Σ. Ένωση.

— 83 —

Page 83: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ή κινέζικη ήγεσία, προβάλλοντας γενικές έκτιμήσεις και άντιλήψεις πού συνοψίζονται στή θεωρία τών «τριών κόσμων» καί ειδικότερα στήν άποψη ότι ό «σοσιαλιμπεριαλισμός τής ΕΣΣΔ» είναι ό «άνερχόμενος ιμπεριαλισμός» καί άποτελεί τόν ύπ’ άριθμόν ένα κίνδυνο, θεωρεί θεμιτά, στό όνομα τής άπό- κρουσής του, όλα τά μέσα: τήν υποστήριξη άντιδραστικών κινη­μάτων σέ μιά σειρά χώρες, τίς στενές φιλικές σχέσεις μέ δικτατο- ρικά καθεστώτα, τίς προτάσεις πρός τίς ιμπεριαλιστικές δυνά­μεις νά συμμαχήσουν μαζί της γιά νά άντιμετωπίσουν τούς κιν­δύνους άπό τό σοβιετικό επεκτατισμό καί ηγεμονισμό.

Ή διεθνής πολιτική καί τής ήγεσίας τού Κ.Κ. Κίνας άποτελεί προέκταση — σέ τελευταία άνάλυση — τής πολιτικής της στό έσωτερικό τής χώρας. Παρά τό ότι τό κινέζικο πρότυπο σοσιαλι­σμού διαμορφώθηκε μέ κατευθύνσεις πού στηρίζονταν στή συμ­μετοχή τών μαζών καί σέ κοινωνικές δομές άποκεντρωτικού χαρακτήρα, έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά μέ τό σοβιετικό πρότυπο σοσιαλισμού, αντιμετωπίζει έπίσης έσωτερικά άδιέξο- δα, τείνει κι αύτό πρός τήν πολιτική τής επιβολής καί τού ήγεμο- νισμού στό διεθνές κομμουνιστικό καί έπαναστατικό κίνημα.

Έτσι,ή σοβιετοκινεζική ρήξη — όπως έξελίχθηκε άπό τό 1960 μέχρι σήμερα — εκφράζει, ούσιαστικά, τή σύγκρουση τού ήγεμονισμού τών δύο μεγάλων «σοσιαλιστικών» χωρών. Ταυτό­χρονα ύπογραμμίζει τή χρεοκοπία όχι μόνο τής ήγεμονιστικής πρακτικής τού ΚΚΣΕ καί. στό όνομα τού άντιηγεμονισμού, τού Κ.Κ. ΚΙΝΑΣ άλλά καί τών γενικότερων ιδεολογικών καί πολιτι­κών έπιλογών τους πού τροφοδότησαν αύτή τήν πρακτική.

Πρόκειται γιά πραγματικότητες πού άφορούν τά δύο μεγαλύ­τερα K.JC. καί πού, γΓ αύτό, σκιάζουν καταθλιπτικά ολόκληρο τό κομμουνιστικό κίνημα.

VI. Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Είναι προφανές—ύστερα καί άπό όσα έπισημάναμε σέ τούτο ιδιαίτερα τό κεφάλαιο — ότι τό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα άντιμετωπίζει σήμερα μιά πολύπλευρη κρίση. Τήν κρίση αύτή σηματοδοτούν: α) ή πλήρης άδυναμία τών προτύπων τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» ν’ άνταποκριθούν πρός τίς σημερινές άπαιτήσεις τής ιστορικής άντιπαράθεσης τού σοσιαλισμού μέ

— 84 —

Page 84: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τόν καπιταλισμό- 6) ή άναντιστοιχϊα τών «έπαναστατικών» κα­τευθύνσεων καί τής πρακτικής μεγάλου μέρους τού κομμουνι­στικού κινήματος, μέ τις άνάγκες καί τίς δυνατότητες άνάπτυ­ξης τού άντιιμπεριαλιστικού καί άντικαπιταλιστικού άγώνα, οτΐς σύγχρονες κοινωνικές καί πολιτικές πραγματικότητες- γ) τά σοβαρά ιδεολογικά καί οργανωτικά ρήγματα πού έχουν προ- κληθεί στις γραμμές τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Οΐ χαρακτηριστικές αύτές έκδηλώσεις κρίσης στούς κόλπους τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος δέ συνιστούν κρίση ούτε άντανακλούν άδιέξοδα τής έπαναστατικής καί δημιουργι­κής θεωρίας τού μαρξισμού. Αντανακλούν τή βαθιά κρίση μιάς σειράς ιδεολογικοπολιτικών άντιλήψεων — καθιερωμένων γιά πολλά χρόνια σέ όλα τά Κ.Κ. — οΐ όποιες άποτελούν χονδροει­δή παραχάραξη τής ούσίας τής μαρξιστικής θεωρίας όπως τή διαμόρφωσαν οί θεμελιωτές της. Πρόκειται γιά τίς σταλινικές καί νεοσταλινικές άντιλήψεις πού έθεσαν τή σφραγίδα τους: στις έκτιμήσεις τών καθοδηγητικών κέντρων τού κομμουνιστι­κού κινήματος γιά τήν άνάπτυξη τής έπαναστατικής διαδικα­σίας κατά τίς διάφορες φάσεις τών παγκόσμιων έξελίξεων· στις έπιλογές τους γιά τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού- στήν πρα­κτική τους αναφορικά μέ τό ρόλο τών μαζών, τίς σχέσεις τους μέ τούς κομματικούς φορείς τών σοσιαλιστικών ιδεών, τή συνολική φυσιογνωμία τών ίδιων τών κομματικών φορέων.

Παρ’ ότι ή κρίση στούς κόλπους τού κομμουνιστικού κινήμα­τος δέν άναιρεί τό μαρξισμό, οί συγκεκριμένες καταστάσεις πού δημιουργεί βαραίνουν άποφασιστικά στή συνολική του εικόνα- τό έμφανίζουν νά άντιφάσκει πρός τίς έπαγγελίες του, νά είναι άφερέγγυο — σάν πολιτικός έκφραστής τών σοσιαλιστικών ιδεών— σέ μεγάλα τμήματα λαϊκών δυνάμεων πού άπορρίπτουν τό καπιταλιστικό σύστημα. Έτσι, σέ μιά περίοδο όπου τό κοι­νωνικό αύτό σύστημα άποδείχνεται όλο καί περισσότερο άνίκα- νο νά άντιμετωπίσει τά όξύτατα προβλήματα τής άνθρωπότητας καί ό σοσιαλισμός προβάλλει σάν ή μόνη εναλλακτική λύση, τό κομμουνιστικό κίνημα, γιά ύποκειμενικούς λόγους, άδυνατεί νά άσκήσει τόν ιστορικό του ρόλο. Νά έμπνεύσει δηλαδή καί νά κινητοποιήσει άποτελεσματικά τίς έπαναστατικές δυνάμεις τής έποχής μας στήν πάλη γιά μιά αυθεντική σοσιαλιστική προοπτική.

Βρισκόμαστε άναμφίβολα μπροστά σέ κρίσιμα έρωτηματικά γιά τήν παραπέρα πορεία καί τίς έπαναστατικές δυνατότητες

— 85 —

Page 85: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τού κομμουνιστικού κινήματος. Τό γεγονός ότι στά ερωτήματα αύτά άρχισαν νά δίνουν άπαντήσεις οί ίδιοι οί κομμουνιστές, δέν μπορεί βέβαια ν’ άλλάξει άμέσως τίς δημιουργημένες κατα­στάσεις. Έχει όμως, ήδη διαμορφώσει προϋποθέσεις γιά τήν ύπερνίκησή τους.

— 86 —

Page 86: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Μέχρι τό σημείο αύτό σταθήκαμε στήν παγκόσμια δυναμική τού κομμουνιστικού κινήματος, στις συνθήκες μέσα στις όποιες ωρίμασε ή κρίση του, στά χαρακτηριστικά της, στά πρώτα βήμα­τα γιά τή συνειδητοποίησή της καί στις διαφοροποιήσεις καί νέες αντιλήψεις πού έχουν έμφανιστεί — στις όποιες θά χρεια­στεί νά έπανέλθουμε αναλυτικότερα.

Έδώ πρέπει νά σημειώσουμε ότι οί συγκεκριμένες πλευρές τής κρίσης στούς κόλπους τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήμα­τος άντανακλώνται στά κινήματα όλων τών χωρών, άλλά μέ διαφορετικές διαστάσεις καί μορφές. Τό ίδιο άνισόμέτρα, άλ­λωστε, προχωρούν καί οί διαδικασίες ύπέρβασής τους. Γιαυτό καί στή συνέχεια, άναφερόμενοι στήν ιστορική διαδρομή τού έλληνικού έργατικού καί κομμουνιστικού κινήματος, θά έξετά- σουμε τή δική του δυναμική άνάπτυξης καί τίς ιδιομορφίες πού παρουσιάζει, ώστε νά γίνει κατανοητός ό ιδιαίτερος τρόπος μέ τόν όποιο έσωτερικοποιήθηκε, στις συνθήκες τής χώρας μας, ή κρίση τού διεθνούς κινήματος. Ταυτόχρονα, θά εξετάσουμε τή σημερινή κατάσταση τού έλληνικού κινήματος, τίς τάσεις πού έχουν άναπτυχθεί στις γραμμές του καί τίς εναλλακτικές ιστορι­κές προοπτικές πού ανοίγονται γιά τήν ύπερνίκηση τής βαθιάς κρίσης του.

Page 87: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 88: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΜΕΡΟΣ Β

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΜΜΟΥ­ΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ (ΩΣ ΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ 1968)

Page 89: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 90: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ A

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ — ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ

I. ΟΙ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕΣ

Στήν Ελλάδα, τά πρώτα βήματα τού εργατικού κινήματος έγιναν άρκετές δεκαετίες άργότερα άπό τις άλλες εύρωπαϊκές χώρες.

Η συνδικαλιστική δραστηριότητα πυκνώνει γύρω στό 1880, ενώ μόλις άπό τό 1909 άποκτά μιά ορισμένη βαρύτητα ή σοσιαλι­στική πολιτική κίνηση. Μέσα στις συγκεκριμένες ιστορικές συν­θήκες τού ελληνικού καπιταλισμού ή έργατική τάξη διαμορφώ­νεται μέ πολύ άργούς ρυθμούς. Ή οργανωτική της στάθμη — συνδικαλιστική καί πολιτική — παραμένει έτσι έξίσου χαμηλή μέ τήν άριθμητική της άνάπτυξη. Και αύτή ή καθυστέρηση άπο­τελεί τήν πρώτη ιδιομορφία τού έργατικού κινήματος στή χώρα μας.

Ή έλληνική έργατική τάξη ξεπερνά τή νηπιακή ήλικία της στήν πρώτη δεκαετία τού 20ού αιώνα, μέσα άπό τήν άνάπτυξη τών άπεργιακών της έκδηλώσεων και τής συνδικαλιστικής της όργάνωσης. 'Ιδεολογικοπολιτικά δέχεται άκόμα ισχυρές έπι- δράσεις άπό τά εύρωπαϊκά ρεύματα τού ουτοπικού σοσιαλι­σμού καί τού αναρχισμού. Οί μαρξιστικές ιδέες έμφανϊζονται μετά τό 1900. Είναι χαρακτηριστικό ότι τό Κομμουνιστικό Μα­νιφέστο μεταφράζεται καί κυκλοφορεί στήν Ελλάδα μόλις τό 1909-1912. Η δεύτερη ιδιομορφία, λοιπόν, άφορά τήν καθυστε­ρημένη επίσης διάδοση τών μαρξιστικών έπαναστατικών ιδεών.

— 9 1 — .

Page 91: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Η προ μαρξιστική φάση στό σοσιαλιστικό κίνημα τής χώρας μας υπήρξε παρατεταμένη, άν πάρουμε ύπόψη τήν όλη εικόνα πού έμφανίζει στόν έλληνικό χώρο τό «σοσιαλιστικό φαινόμε­νο», όπως έκφράστηκε άπό τή δεκαετία τού 1865-75 ώς τό 1909 (1). Κι αύτό όφεϊλεται κυρίως στήν κυριαρχία προκαπιταλιστι- κών σχέσεων ώς τήν άστική έπανάσταση τού Γουδί, τό 1909.Εξάλλου, οί σοσιαλιστικές ιδέες δέν ένώνονται άμεσα μέ τό

έργατικό κίνημα. Εκφράζονται, κατά κανόνα, άπό ομάδες δια­νοουμένων άγων ιστών, πού περιορίζονται σέ προπαγανδιστική καί διαφωτιστική δουλειά.

Ή εικόνα άρχίζει νά άλλάζει άπό τό 1909 μέ τήν έπανάσταση στό Γουδί, πού πραγματοποιείται 60 χρόνια μετά τίς άστικές έπαναστάσεις τής Ευρώπης (1848). Νέες άντιθέσεις θά έρθουν στήν επιφάνεια. Νέα αιτήματα θά τεθούν στήν ήμερήσια διάτα­ξη. Ταυτόχρονα ή άδυναμία τών άστικών δυνάμεων νά προχω-

(1) Ψήγματα σοσιαλιστικών ιδεών έμφανίζσνται από τή δεκαετία 1865-1875. Τά συναντάμε στις άπόψεις ιών πρώτων προοδευτικών όμάδων, πού άποτε- λούνται άπό άστούς δημοκράτες καί άσκούν όξύτατη κριτική στό μεγαλοϊδεατι­σμό, τήν πολιτική φαυλώτητα καί τή μοναρχία (ΡοΙδης κ.ά.). Τήν έποχή έκείνη ιδρύεται καί ό πρώτος Σοσιαλιστικός Όμιλος (1877) στήν Πάτρα, πού έκδίδει τήν έφημερίδα Ελληνική Δημοκρατία, μέ ύπότιτλο «Ή Έπανάσταση είναι νόμος τής προόδου». Τήν ίδια περίοδο καί άργότερα κυκλοφορούν καί άλλες έφη μερίδες μέ σοσιαλιστικές τάσεις, πού έκδϊδονται άπό παρόμοιες μέ τόν όμιλο τής Πάτρας κινήσεις στήν 'Αθήνα, τή Σύρο, τό Βόλο, τήν Κεφαλλονιά.

Ουσιαστικότεροι πρόδρομοι τών σοσιαλιστικών ιδεών στήν Παλαιά 'Ελλάδα μπορούν νά θεωρηθούν ό Π. Δρακούλης, ό Σ. Καλλέργης καί ό Ρ. Χοϊδάς. Ό Π. Δρακούλης έκδίδει τήν έφη μερίδα Άρόην καί είναι έκφραστής μεταρρυθμιστι- κών ιδεών τού άγγλικού έργατικού κινήματος καί ταυτόχρονα ούτοπιστικών σοσιαλιστικών καί χριστιανοσοσιαλιστικών τάσεων. Ό Σ. Καλλέργης, πού έδρασε μέσω τού «Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συνδέσμου», είχε αριστερότερες τοποθετήσεις χωρίς όμως καί νά ξεφεύγει άπό τά πλαίσια τών ούτοπιστικών σοσιαλιστικών άντιλήψεων. Ό Ρ. Χοϊδάς ήταν ριζοσπαστικός δημοκράτης, μέ ήγετικές ικανότητες. Πέθανε τό 1890 στή φυλακή.

Στή δεκαετία 1890-1900 συγκροτούνται ιδιαίτερα στήν Πάτρα καί τόν Πύργο κινήσεις έπηρεασμένες άπό τίς ιδέες τού αναρχισμού, πού έρχονταν άπό τήν 'Ιταλία καί τή Γαλλία. Οί κινήσεις αύτές έκδίδουν τίς έφημερίδες Επί τά πρόσω καί Τό νέον Φώς.

Στά χρόνια τέλος 1904-1907 άντιπροσωπευτική ήγετική μορφή τής σοσιαλιστι­κής κίνησης ύπήρξε ό Μαρίνος Άντύπας, Κεφαλλονίτης, έπηρεασμένος άπό ούτοπιστικές σοσιαλιστικές καί χριστιανοσοσιαλιστικές ιδέες. Ό Αντύπας πήρε ενεργό μέρος στήν πάλη τών άκτήμονων αγροτών τής Θεσσαλίας καί δολοφονήθηκε άπό όργανα τών τσιφλικάδων τό 1907. Γιά τίς πρώτες σοσιαλιστι­κές κινήσεις, βλέπε αναλυτικά: Γ. Κορδάτου, Ιστορία τού έλληνικού έργατικού κινήματος, Ά . Μπεναρόγια. Ή πρώτη σταόιοόρομία τού έλληνικού προλετα-

— 92 —

Page 92: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρήσουν σέ βαθιές τομές (2) δημιούργησε, έξ αντικειμένου, τήν ύποχρέωση στήν αδύναμη έλληνική έργατική τάξη νά αντιμετω­πίσει προβλήματα άστικού μετασχηματισμού και έκανε πιό έπι- τακτική τήν άναγκαιότητα τής πολιτικής της όργάνωσης.

Μαζί μέ αύτή τήν έκτίμηση θά πρέπει νά σημειώσουμε ότι:—Στά χρόνια τής άστικής έπανάστασης, ή έργατική τάξη ήταν

περισσότερο συμπαγής καί τό συνδικαλιστικό της κίνημα είχε σχετικά ξεκαθαρισμένες οίκονομικο-κοινωνικές καί πολιτικές διεκδικήσεις πού συνδέθηκαν μέ τούς άναγκαίους άστικοδημο- κρατικούς μετασχηματισμούς. Καί αύτό τό γεγονός έπιτάχυνε τίς διαδικασίες διαμόρφωσης κοινωνικής συνείδησης.

—Τήν ίδια περίοδο, τό σοσιαλιστικό πολιτικό κίνημα άνα- πτύσσεται σέ σύνδεση μέ τήν έμφάνιση καί τή δράση νέων σοσια­λιστικών κινήσεων (3) στήν Παλαιό Ελλάδα, κυρίως όμως μέριάτου, (‘Αθήνα 1974, έκδ. Ολκός), Γ. Λεονταρίτη, Τό έλληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τόν Α ' παγκόσμιο πόλεμο ( Αθήνα 1978, έκδ. Εξάντας) καί Κ. Μοσκώφ Ή έθνική καί κοινωνική συνείδηση στήν Ελλάδα.

(2) Παρά τά θετικά στοιχεία της ή άστική έπανάσταση τού Γουδί παρουσιά­ζει, όπως όλες σχεδόν οί άστικές έπαναστάσεις, έντονες ένδογενείς αντιφάσεις. Τελικά, βρίσκει τήν κύρια έκφρασή της στήν προώθηση τού έθνικού προβλήμα­τος γιά τήν όλοκληρωτική έπίλυσήτου. Έτσι, ένόψειτών βαλκανικών πολέμων, προτίμησε νά συνδιαλλαγεί μέ τίς δυνάμεις πού έξέφραζαν τό καθεστώς τό όποιο ήρθε νά άνατρέψει. Ό Βενιζέλος—κύριος πολιτικός έκφραστής της—θά μοιραστεί τή δόξα τού έδαφικσύ διπλασιασμού τής 'Ελλάδας μέ τόν κατοπινό βασιλιά Κωνσταντίνο. 'Αργότερα, προοδεμένος στις δυνάμεις τής « Αντάντ» καί όδηγώντας τή χώρα μας σέ συμμαχία μαζί τους στόν Α' πανευρωπαϊκό πόλεμο, θά συγκρουστεί μέ τό θρόνο καί θά φτάσει στόν έθνικό διχασμό.

'Εξάλλου θά κρατήσει άρχικά μιά θετική γενικά στάση απέναντι στό σοσιαλι­στικό κίνημα, στήν προσπάθεια του νά τό έπηρεάσει. Τέλος θά έμπλακεί στήν πολεμική περιπέτεια τής Μικρός Ασίας στήν όποια άντιτάχθηκε τό νεοσύστατο τότε Κομμουνιστικό Κόμμα. Μετά τή μικρασιατική καταστροφή καί παρά τή ρήξη του μέ τό βασιλικό θεσμό, ό όποιος άλλωστε καί καταργήθηκε προσωρινά (1924-1935), θά έρθει σέ άντίθεση μέτούς κομμουνιστές, έναντίον τών όποιων θά ψηφίσει τό «1 Ιδιώνυμο» (1929). Είναι ή περίοδος κατά τήν όποια ό βενιζελισμός χάνει τό ριζοσπαστισμό του.

(3) Πρόκειται κυρίως γιά τίς κινήσεις πού συγκρότησαν: α) Οί «κοινωνιολό­γοι» (Α. Παπαναστασίου κ.ά.), ιδρύοντας τήν «Κοινωνιολογική 'Εταιρεία Αθηνών» (1908). β) Ό Κ. Χατζόπσυλος, πού μετέφρασε πρώτος τό Κομμουνι­στικό Μανιφέστο, γ) Ό Γ. Σκληρός, πού μέ τή μελέτη του Τό κοινωνικό μας ζήτημα καί μέ τό περιοδικό Νουμάς έθεσε μιά σειρά κοινωνικά καί ιστορικά θέματα ώς ένα βαθμό μέ μαρξιστικό πρίσμα, δ) Ό Ν. Γιαννιός πού ίδρυσε τό «Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθηνών». 'Εξάλλου ό Π. Δρακούλης ιδρύει τό «Σύνδε­σμο τών έργατικών τάξεων τής'Ελλάδος». πού όνομάστηκε «' Ελληνικό Σοσιαλι­στικό Κόμμα». Βλέπε αναλυτικά στά ίδια έργα πού παραπέμπουμε καί γιά τίς πρώτες σοσιαλιστικές κινήσεις.

— 93 —

Page 93: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τήν ίδρυση, τό 1909, τής «Φεντερασιόν» στή Θεσσαλονίκη. Οί πρώτες κινήσεις είχαν μικρή απήχηση καί επίδραση στήν έργα­τική τάξη καί τούς άγώνες της. Ή Φεντερασιόν όμως στή Θεσ­σαλονίκη (4), μέ θέσεις κατά βάση μαρξιστικές καί σαφώς δια­φοροποιημένες άπό τίς σύτοπιστικές σοσιαλιστικές ή άναρχικές τών σοσιαλιστικών κινήσεων τής Παλαιάς Ελλάδας, ανέπτυξε άξιόλογη έπαναστατική δράση.

Τό Κομμουνιστικό Κόμμα δημιουργείται χωρίς νά προϋπάρ­χει συγκροτημένο πολιτικό κόμμα τής έργατικής τάξης (5). Καί αύτό άκριβώς άποτελεί μιά τρίτη, βασική, ιδιομορφία τού έργα- τικού κινήματος στήν Ελλάδα. Έτσι, αντίθετα άπό ό,τι συνέβη μέ τά περισσότερα Κ.Κ. τής Εύρώπης — όπου στά πλαίσια συγκροτημένων καί μέ πλούσια πείρα σοσιαλιστικών κομμάτων διαμορφώνεται μιά άριστερή πτέρυγα πού τελικά άποσπάται— τό ΚΚΕ προκύπτει άπό τή συνένωση άριθμητικά άδύναμων, πολιτικά άπειρων καί μέ διαφορετικές άντιλήψεις σοσιαλιστι­κών κινήσεων. Έξαλλου, τά πρώτα βήματα τού ΚΚΕ πραγματο­ποιούνται μέσα στις διαφοροποιήσεις καί άνακατατάξεις πού

(4) Ή Φεντερασιόν ξεκίνησε τή δράση της άμέσως μετά τήν άστικοδημοκρα- τική έπανάσταση τών νεοτούρκων (1908), πού συνοδεύτηκε καί άπό τήν άφύπνι- ση τών καταπιεζόμενων έθνστήτων τής 'Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σ’ αυτήν συμμετείχαν έργατικές όργανώσεις καί λέσχες Ελλήνων, Ισραηλιτών, Τούρ­κων, Βούλγαρων καί Αρμενίων πού ή λειτουργία τους έπιτράπηκε μετά τήν έπανάσταση.

Ή Φεντερασιόν συνδέθηκε μέ τή Β' Διεθνή καθώς καί μέ τά σοσιαλιστικά κόμματα τών βαλκανικών χωρών, μέ τό ' Αρμενικό Σοσιαλιστικό Κόμμα καί τή Σοσιαλιστική 'Ομοσπονδία τής Κωνσταντινουπόλεως καί τής Σμύρνης.

Οί βαλκανικοί πόλεμοι τού 1912-14 άνέκοψαν τή δραστηριότητα τόσο τής Φεντερασιόν όσο καί τών σοσιαλιστών τής Παλαιάς Ελλάδας. Ταυτόχρονα όμως, μέ τήν ένσωμάτωση τής Μακεδονίας, διευρύνθηκε ό χώρος δράσης τού έλληνικού σοσιαλιστικού κινήματος καί έγινε έπίτακτική ή αναγκαιότητα τής ένοποίησής του. Έτσι, στις άρχές τού 1915 συγκλήθηκε γιά τό σκοπό αύτό ή Α' Σοσιαλιστική Πανελλαδική Συνδιάσκεψη μέ συμμετοχή τής Φεντερασιόν καί μιάς σειράς σοσιαλιστικών κινήσεων καί έφη μερίδων τής Παλαιάς Ελλάδας, χωρίς ωστόσο καί νά καταλήξει σέ άποφάσεις ένοποίησης.

(5) Ή ίδρυση τό 1918 τού ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελ­λάδας) — στήν όποια άναφερόμαστε σέ άλλο σημείο τού κειμένου — καί ή μετονομασία του, σύντομα, σέ ΚΚΕ θά πραγματοποιηθεί όμαλά καί χωρίς νά μεσολαβήσει διάσπαση άλλου κόμματος.

— 94 —

Page 94: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προκλήθηκαν στό κοινωνικο-πολιτικό καί στό εθνικό πεδίο άπό τούς βαλκανικούς πολέμους, τόν Α' πανευρωπαϊκό πόλεμο καί κυρίως άπό τή μικρασιατική καταστροφή. Από τίς πρώτες στιγ­μές τής συγκρότησής του, καί παρά τήν έλλειψη πολιτικής πεί­ρας καί θεωρητικής παράδοσης, τό ΚΚΕ έχει νά αντιμετωπίσει εξαιρετικά πολύπλοκα κοινωνικο-πολιτικά προβλήματα. Ή Ιδιομορφία αύτή πρόκειται νά σημαδέψει άποφασιστικά τήν πορεία του.

Μπορούμε νά πούμε, συνοψίζοντας, πώς τό. κομμουνιστικό κίνημα στήν Ελλάδα γεννιέται σέ συνθήκες αύξημένων πολιτι­κών άπαιτήσεων έξαιτίας τών πυκνών, ραγδαίων καί κρίσιμων εξελίξεων πού αντιμετωπίζει ή Ελλάδα στις δύο δεκαετίες 1910­1930. Ταυτόχρονα τό κομμουνιστικό κίνημα διαμορφώνεται σέ συνθήκες ενός ιδεολογικού κενού πού τό προσδιόριζαν: τό χα­μηλό έπίπεδο ταξικής συνειδητοποίησης, όργάνωσης καί πείρας τής έργατικής τάξης καί ή άπουσία αύτόχθονης έπαναστατικής θεωρητικής σκέψης. Οί αντιφατικοί αύτοί όροι άποτελούν πρόσφορο έδαφος στήν άνάπτυξη τής τάσης γιά εισαγωγή έπα­ναστατικής θεωρίας καί γιά τήν άναζήτηση πολιτικής καθοδή­γησης άπό έξωελλαδικά κέντρα.

II. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΕΚΕ

Ποιά είναι ή δυναμική τών έλληνικών πραγμάτων στήν πο­ρεία κατά τήν όποια ώρίμασαν οί προϋποθέσεις γιά νά άναδει- χτεί στό προσκήνιο τό κόμμα τής έργατικής τάξης;

Τίς διαδικασίες συγκρότησης καί άνάπτυξης τού έλληνικού κράτους σφραγίζει ή ύποτέλεια τών κυρίαρχων τάξεων στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις καί γενικότερα ή έξαρτησια- κή πολιτική. Ταυτόχρονα, διατηρούνται ισχυρές φεουδαρχικές σχέσεις καί άπουσιάζει σχεδόν έντελώς ή καπιταλιστική συσσώ­ρευση. Τήν ίδια ιστορική περίοδο, στήν Ευρώπη συντρίβονται οί τροχοπέδες τής φεουδαρχίας καί αναπτύσσεται γοργά ό καπιταλισμός.

Οταν στά τέλη τού 19ου αιώνα άρχίζει ή άνάπτυξη τής βιομη­χανίας στήν Ελλάδα (6), οί μεγάλες καπιταλιστικές χώρες τής

(6) Μέχρι καί τά χρόνια 1918-20, όπότε συγκροτείται πολιτικό κόμμα τής

— 95 —

Page 95: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ευρώπης — πού έχουν ήδη μπει στό στάδιο τής μονοπωλιακής άνάπτυξης — αντιμετωπίζουν τή χώρα μας σάν χώρο όπου υπάρχει φτηνό έργατικό δυναμικό καί προσφέρεται γιά έξαγω­γή πρώτων υλών, δηλαδή σάν καθυστερημένη επαρχία τών ευ­ρωπαϊκών μητροπόλεων.

Έκτός όμως άπό τήν καθαρά οικονομική σχέση τού έλληνι- κοϋ χώρου μέ τά άναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη, ή ιμπερια­λιστική έξάρτηση καθορίζεται καί άπό δύο άλλα βασικά στοιχεία:

α) Από τή σημασία πού έχει ή Ελλάδα, όπως κι άλλα κράτη τής Βαλκανικής, στή διατήρηση τής πολιτικής έπιρροής τών Μεγάλων Δυνάμεων, σέ ιστορικές συνθήκες όπου τό Ανατολι­κό Ζήτημα προκαλεί συνεχείς άνατροπές συσχετισμών, διατη­ρώντας συνεχώς ανοιχτό τό πρόβλημα άναδιανομής τών σφαι­ρών έπιρροής. Οί έξωτερικές επεμβάσεις έτσι είναι συχνές, απροκάλυπτες καί ώμές.

β) Από τήν ένσωμάτωση τής επιχειρηματικής δραστηριότη­τας πού άναπτύσσουν οί έλληνικές παροικίες τής Μεσογείου στό διεθνή καπιταλιστικό καταμερισμό έργασίας. Τό πρόβλημα αυ­τό συνδέεται άμεσα μέ τά ζητήματα έθνικής ολοκλήρωσης καί δημιουργεί κοινωνικά υποστηρίγματα τής ξένης έξάρτησης. Συγκροτούνται κοινωνικές δυνάμεις πού πιέζουν τόσο γιά τήν έδαφική έπέκταση τού μέχρι τότε έλληνικού χώρου όσο καί γιά τή στενή οικονομική καί πολιτική πρόσδεση τής Ελλάδας στις άναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ή έξαρτησιακή πολιτική θεμελιώνεται μέσα σέ συνθήκες όπου ταυτόχρονα άνθεί ή «Με­γάλη 'Ιδέα».

Εξάλλου, ένώ ή Ελλάδα έχει προηγηθεί ιστορικά άπό πολ­λές εύρωπαϊκές χώρες στήν κατάκτηση τού γενικού δικαιώμα­τος ψήφου, δέ γίνεται κατορθωτό μέσα στις εσωτερικές καί διεθνείς συνθήκες άνάπτυξης τού έλληνικού κράτους νά δη- μιουργηθεί κοινοβουλευτική άστική παράδοση. Τά περιορισμέ­να καί εύθραυστα δημοκρατικά πλαίσια καί οί πολιτικές άνατα- ραχές ύπήρξαν τά κύρια χαρακτηριστικά τής έλληνικής πολιτι­κής ζωής στό μεσοπόλεμο, γιά νά φτάσουμε, τό 1936, στή δικτα­τορία τού Μεταξά.

έργατικής τάξης, ό αριθμός τών έργατών βιομηχανίας φτάνει μόλις τούς 30.000. ένώ ό συνολικός άριθμός τών έργαζομένων κυμαίνεται στις 150.000. άπό τούς όποιους τό ποσοστό τών συνδικαλισμένων είναι γύρω στό 25^.

— % —

Page 96: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Μέσα σ’ αύτό τό ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο και κάτω άπό τή βαθιά έπϊδραση τής 'Οκτωβριανής Έπανάστασης θά γεννηθεί τό ΣΕΚΕ καί στή συνέχεια τό ΚΚΕ (7). Καί θά κληθεί νά έφαρμόσει τή μαρξιστική θεωρία καί τίς ιδέες τού Λένιν, στό έδαφος τής γοργά μεταβαλλόμενης καί άντιφατικής έλληνικής πραγματικότητας.

III. ΚΚΕ: ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΉΣΗ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

Ή ιστορική διαδρομή τού ΚΚΕ άπό τήν ίδρυσή του ώςτό 1968 πού διασπάστηκε μπορεί νά χωριστεί σέ τρεις κύριες φάσεις:1. Στήν πρώτη φάση (1918-1940), όπότε διαμορφώνεται ή φυ­σιογνωμία του.2. Στή φάση τής δεκαετίας 1940-50, κατά τήν όποια διαδραματί­ζει άποφασιστικά ρόλο στις πολιτικές έξελίξεις τής χώρας.

(7) Τά συγκεκριμένα εσωτερικά γεγονότα πού διαμορφώνουν τή συγκυρία τής ίδρυσης τού ΣΕΚΕ-ΚΚΕ είναι:

α) Ή σύγκληση τής Β" Πανελλαδικής Σοσιαλιστικής Συνδιάσκεψης (Ιούλης 1918) στή Θεσσαλονίκη. Τό πρόβλημα ένοποίησης τών σοσιαλιστικών κινήσεων δέ λύθηκε ούτε αύτή τή φορά, άλλά άποφασίστηκε τελικά ή συγκρότηση όργανω- τικής επιτροπής γιά νέα συνδιάσκεψη μέ στόχο τήν ίδρυση σοσιαλιστικού κόμματος.

β) Ή συνάντηση τού Βενιζέλου μέ έκπροσώπους τής Φεντερασιόν καί ή προσπάθεια του νά προσεταιριστεί τούς' Ελληνες σοσιαλιστές ή τουλάχιστον νά έξασφαλίσει τή συνεργασία τους. Τό διάβημα αύτά, ανεξάρτητα άπό τίς έπιδιώ- ξεις τού ίδιου τού Βενιζέλου (ένίσχυση τής θέσης του στά Διεθνή Συνέδρια Ειρήνης), νομιμοποίησε τό (έλληνικό) σοσιαλιστικό κίνημα στή συνείδηση πλα­τιών μαζών.

γ) Τό ιδρυτικό συνέδριο τής ΓΣΕΕ (Όκτώβρης 1918), όπου έπικράτησαν σωστές βασικά απόψεις γιά τόν ταξικό χαρακτήρα καί τόν πολιτικό προσανατο­λισμό τού συνδικαλιστικού κινήματος.

δ) Τά Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο στόν Πειραιά, στις 4 τού Νοέμβρη 1918, πού άποτέλεσε ιδρυτικό συνέδριο τού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος 'Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.), τού μετ έπειτα ΚΚΕ. Όπως χαρακτηριστικά άναφέρει ό Ριζοσπάστης στις 5 τού Νοέμβρη 1918, κύριος σκοπός τού συνεδρίου ήταν «ή συνένοχης όλων τών έν 'Ελλάδι σοσιαλιστικών όμάδων εις ένα ένιαίον κόμμα διοικούμενον ένιαίως». Στό συνέδριο πήραν μέρος οί σοσιαλιστικές οργανώσεις 'Αθήνας, Πειραιά, Βόλου, Καβάλας, Κέρκυρας, ή Φεντερασιόν, οί σοσιαλιστικές νεολαίες 'Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης καί Βόλου, τό «Σο­σιαλιστικό Κέντρο Αθηνών» τού Γ ιαννιού καί 3 σοσιαλιστικές έφη μερίδες.

— 97 —

Page 97: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

3. Στήν περίοδο πού έκτείνεται άπό τήν ήττα τού έμφύλιου ώς τήν άνοιχτή εκδήλωση τής κρίσης καί διάσπασης στις γραμμές του (1950-68).

Στήν πρώτη φάση μπορούμε νά σημειώσουμε ότι: α) Από τό 1918 ώς τό 1924 κατανικώνται οι σοσιαλδημοκρατι­κές τάσεις στις γραμμές του, τό κόμμα «μπολσεβικοποιείται» καί μετονομάζεται σέ ΚΚΕ. Έν τώ μεταξύ έχει προσχωρήσει στήν Κ.Δ. Ή περίοδος αύτή συμπίπτει μέ τή συντριβή τής «Μεγάλης Ιδέας» καί τή ριζοσπαστικοποίηση πλατιών λαϊκών μαζών —

ιδιαίτερα μετά τή μικρασιατική καταστροφή. Ή παρουσία αύ- τόνομου κομματικού φορέα τού έργατικού κινήματος άλλάζει τό πολιτικό σκηνικό, πού μέχρι τότε χαρακτηριζόταν goto τό διπο­λισμό τών δύο μεγάλων άστικών κομμάτων: τού Φιλελεύθερου (βενιζελικού) καί τού Λαϊκού (βασιλικού) κόμματος, β) Από τό 1924 μέχρι τό 1931 τό ΚΚΕ αναπτύσσεται σημαντικά ένώ, ταυτόχρονα, αντιμετωπίζει άλλεπάλληλες έσωτερικές άντιπαραθέσεις— μέ πιό χαρακτηριστική τή λεγάμενη «φραξιο­νιστική πάλη χωρίς άρχές» τό 1929-31. Δέ γίνεται ώστόσο δυνα­τό νά διαμορφωθεί ένα ιδεολογικοπολιτικό ύπόβαθρο πού νά έξασφαλίζει στοιχειωδώς τή δημιουργική έφαρμογή τών μαρξι­στικών ιδεών στις συνθήκες τής χώρας, ούτε νά άναδειχτεί ήγετικό στελεχικό δυναμικό ικανό νά άνταποκριθεί στόν ιστορι­κό ρόλο πού είχε νά διαδραματίσει τό ΚΚΕ.

Οί άδυναμϊες αύτές δέ θά έμποδίσουν τό ΚΚΕ νά άναδειχτεί σάν μόνη ύπολογίσιμη πολιτική δύναμη μέ έπαναστατική προο­πτική καί ξεκάθαρους άντιιμπεριαλιστικούς - άντικαπιταλιστι- κούς στόχους. Καί τέτοια δύναμη παρέμεινε γιά άρκετές δεκαε­τίες έκφράζοντας σχεδόν άποκλειστικά τό έργατικό σοσιαλιστι­κό κίνημα τής χώρας.γ) Ή περίοδος 1931-40 σημαδεύεται άπό τήν άνοιχτή παρέμβα­ση τής Κ.Δ. στά έσωτερικά τού ΚΚΕ: τό 1931 διορίζεται, ούσια- στικά, ή ήγεσία Ζαχαριάδη, ένώ τό 1934 έγκαταλείπεται ό προ­γραμματικός χαρακτηρισμός τής έπανάστασης σάν άμεσα σοσιαλιστικής-προλεταριακής καί υιοθετείται σάν στρατηγικός ό στόχος τής «άστικοδημοκρατικής άλλαγής». Τέλος, τό 1935 γίνεται στροφή στήν πολιτική τών συμμαχιών μέ γενική κατεύ­θυνση τή συγκρότηση λαϊκού καί άντιφασιστικού μετώπου, στά πλαίσια άντίστοιχων κατευθύνσεων τής Κ.Δ.

Τελικά, κατά τήν πρώτη αύτή φάση, οί περίπλοκες κοινωνικο- πολιτικές έξελίξεις στόν έλληνικό χώρο θά έπιδράσουν άποφα-

Page 98: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σιστικά στή διαμόρφωση τού κόμματος, τό καθεστώς τής εσωτε­ρικής του λειτουργίας καί τή σύνθεση τών μελών καί στελεχών του.

Είναι, πρώτα - πρώτα, οί σημαντικές μετακινήσεις λαϊκών μαζών πρός τά αριστερά, πού συντελέστηκαν στή διάρκεια τής μικρασιατικής έκστρατείας καί πού τροφοδοτήθηκαν, μετά τήν καταστροφή, άπό τόν ούσιαστικό ενταφιασμό τής «Μ. Ιδέας» καί τή δημιουργία σοβαρού κενού στήν άστική ιδεολογία. Είναι, ταυτόχρονα, ή μαζική εισροή προσφύγων στόν έλλαδικό χώρο, πού προκαλεί σοβαρές διαφοροποιήσεις στό έσωτερικό τού σο­σιαλιστικού κινήματος.

Τήν ίδια περίοδο, έξαλλου, άπουσιάζει άπό τή χώρα μας τό κοινωνικό ύπόβαθρο τού μεταρρυθμισμού, πού έπέτρεψε τήν άνάπτυξη τής σοσιαλδημοκρατίας σέ άλλα εύρωπαϊκά κράτη. Στις ελληνικές συνθήκες, όπου ή βιομηχανία καί γενικά ή οικο­νομία κινείται άκόμα μέ ρυθμούς πρωταρχικής συσσώρευσης καί όπου ή οικονομική δυσπραγία καί τά έθνικά χρέη έχουν προσλάβει τεράστιες διαστάσεις, δέν είναι δυνατό νά πραγμα­τοποιηθεί άνακατανομή τού έθνικού προϊόντος ύπέρ τών έργα­ζομένων μέσω κοινωνικών παροχών, κ.λπ. Δέν είναι δυνατό νά συγκροτηθούν «προνομιούχα έργατικά στρώματα», νά άναδει- χτεί έργατική άριστοκρατία ικανή νά διαχειριστεί μέ έπιτυχία μιά σοσιαλδημοκρατική προοπτική.

Σ’ αύτά τά κοινωνικά καί πολιτικά πλαίσια πραγματοποιείται στό ΣΕΚΕ - ΚΚΕ ό έξοβελισμός τών σοσιαλδημοκρατικών τά­σεων καί ή άπομάκρυνση τών φορέων τους. Μαζί τους όμως απομακρύνονται καί αρκετά στελέχη καί άλλες δυνάμεις πού θεωρήθηκε ότι έκφράζουν τέτοιες τάσεις. Ακόμα σημειώνονται σοβαρές άνακατατάξεις στό δυναμικό τού ΚΚΕ, μέ τήν άνάδει- ξη στελεχών άπό τό χώρο τών έλλήνων προσφύγων τής Μικράς Ασίας. Έτσι τό έλληνικό κομμουνιστι κό κίνημα άποκόβεται σέ

μεγάλο βαθμό άπό τό προκομμουνιστικό παρελθόν του. Κι αύτό θά έπηρεάσει άμεσα τόν ιδεολογικό προσανατολισμό του πρός θετική κατεύθυνση άλλά καί θά άποτελέσει έναν άπ’ τούς λό­γους γιά νά αναπτυχθούν οί άντιλήψεις καί ή πρακτική τής μονολιθικότητας στήν εσωκομματική ζωή.

Οί διαφωνίες φυσικά δέν παύουν νά έκδηλώνονται στά πλαί­σια μιάς ύπαρκτής γιά άρκετό διάστημα δημοκρατικής λειτουρ­γίας. Όμως όλο καί περισσότερο θά προβάλλει ή άδυναμία τής σύγκλισής τους, όταν, στήν πορεία, κάθε τάση θά έπιδιώκει νά

— 99 —

Page 99: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

επιβληθεί στό σύνολο τών κομματικών δυνάμεων. Έτσι, θά φτάσουμε στήν περίοδο πού άποκλήθηκε, μέ κάποια ύπερβολή, «περίοδος τού φραξιονισμού χωρίς άρχές» καί ή έπέμβαση τής Κ.Δ. τού 1931 θά προβληθεί σάν «άπό μηχανής θεός» πού θά λυτρώσει τό κόμμα άπ’ τόν έκφυλισμό. Στή συνείδηση τών Ελ­λήνων κομμουνιστών τής έποχής, ή έπέμβαση θά έγγραφεί σά γενναία έκδήλωση διεθνιστικού χρέους.

Ή δεύτερη φάση συνδέεται μέ τά δύο κορυφαία γεγονότα στήν άγωνιστική πορεία τού ΚΚΕ: τήν Εθνική Αντίσταση (1940-45) καί τόν Εμφύλιο Πόλεμο (1946-49).

α) Στά χρόνια 1940-45, όπου γράφτηκε τό έπος τής άντιφασι- στικής καί έθνικοαπελευθερωτικής πάλης τού λαού μας, τό ΚΚΕ άναδεικνύεται σέ ήγετική δύναμη τού έθνους. Καλύπτει τό κενό πού άφησε ό άστικός πολιτικός κόσμος καί πρωταγωνιστεί σέ όλες τίς μορφές άγώνα καί σέ όλα τά μέτωπα, κάτω άπό τίς πιό άντίξοες συνθήκες. Στή φάση αύτή θά κερδίσει τήν έμπιστοσύνη πλατιών λαϊκών μαζών, έξασφαλίζοντας έτσι, γιά πρώτη φορά, εύρύτατη κοινωνική καί λαϊκή βάση γιά τίς σοσιαλιστικές ττα- ναστατικές ιδέες· θά συσπειρώσει στό ΕΑΜ, τήν ΕΠΟΝ, τόν ΕΛΑΣ καί άλλες οργανώσεις, τίς πιό ζωντανές δυνάμεις τού λαού μας, σέ μιά νικηφόρα αναμέτρηση μέ τούς φασίστες κατα- κτητές. Αλλά, τελικά, δέ θά καταφέρει νά άποκλείσει ή νά έξουδετερώσει τήν ένοπλη έπέμβαση τών Αγγλων ιμπεριαλι­στών. Δέ θά καταφέρει νά άποφύγει τήν ήττα, ν’ άνοίξει τό δρόμο γιά τήν έθνική ανεξαρτησία τής χώρας, γιά τή λαϊκή κυριαρχία καί τήν κοινωνική πρόοδο.

β) Μετά τό 1945 τό ΚΚΕ άδυνατεί νά προσδιορίσει τό ρόλο του στή μεταπολεμική πολιτική ζωή. Ή όλη του στάση χαρακτη­ρίζεται άπό αντιφάσεις καί παλινωδίες. Αύτό τό γεγονός — μαζί μέ τήν άρνητική κληρονομιά τής στρατιωτικής ήττας τού Δεκέμβρη καί τής συμφωνίας τής Βάρκιζας — συντελεί ώστε νά χάσει ένα μέρος τής λαϊκής έμπιστοσύνης πού τό περιέβαλλε καί νά περιοριστεί ή οργανωτική του στάθμη. Έτσι, όταν άποδέχε- ται τήν πρόκληση τής ένοπλης άναμέτρησης μέ τό άστικό κράτος— τό όποιο στηριζόταν, κυρίως, στά στρατιωτικά τμήματα πού συγκρότησε ή κυβέρνηση τού Καίρου καί στις έγχώριες δυνά­μεις τού δοσιλογισμού — δέ θά κατορθώσει — έκτός τών άλλων— νά συγκεντρώσει τίς άπαραίτητες δυνάμεις καί θά ύποστεί μιά νέα οδυνηρή ήττα. ·

Παράλληλα, τό άστικό καθεστώς θά άνασυνταχθεί κάτω άπό

— 100 —

Page 100: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τήν προστασία τής αγγλικής και τής άμερικάνικης παρουσίας, θά έπαναφέρει τόν ξενόδουλο θεσμό τής μοναρχίας, θά οικοδο­μήσει άντικομμουνιστικό κράτος, τήν ώρα πού στό διεθνή ορί­ζοντα πυκνώνουν τά σύννεφα τού ψυχρού πόλεμου.

Ή τρίτη φάση είναι κατ’ άρχήν φάση πού επιτάσσει τήν άνασυγκρότηση τού άριστερού κινήματος καί τήν άνάπτυξη τής δράσης μέσα re νέες συνθήκες, όπου βαραίνουν οί πολιτικές συνέπειες ΐ.|ς ήττας καί ή συρρίκνωση τής λαϊκής βάσης τού ΚΚΕ. Τό κόμμα πρέπει νά κατανοήσει τϊς νέες συνθήκες, νά άνιχνεύσει νέες μορφές έπέμβασης, νά άμυνθεί άπό τά πλήγμα­τα πού τού κατάφερε ή άντίδραση.

Στήν περίοδο αύτή έκδηλώθηκε ή πρώτη άνοιχτή κρίση στις γραμμές τού ΚΚΕ, ένώ οί δυνάμεις του μέσα στήν Ελλάδα θά κατορθώσουν τελικά νά βγούν άπό τήν άπομόνωση καί, παρά τήν παρανομία τού κόμματος, θά διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στήν πολιτική σκηνή.

Η διαδικασία γιά τόν επαναπροσδιορισμό τής στρατηγικής τού κόμματος στις μετεμφυλιακές συνθήκες δέ θά προχωρήσει όμαλά καί άνώδυνα. θ ά πραγματοποιηθεί στό έξωτερικό, τό 1956, έρήμην τών μαχόμενων κομματικών δυνάμεων, καί ύστερα άπό έπέμβαση τών «άδελφών κομμουνιστικών κομμάτων». Οί ιδιομορφίες αύτές θά καθορίσουν καί τά όρια τής άλλαγής, πού άποδείχτηκαν εντελώς ανεπαρκή. Τά προβλήματα ώστόσο πού δημιούργησε ή ήττα καί πού συγκαλύπτονταν μετά τό 1950, έρχονται τώρα στήν επιφάνεια, άφού μάλιστα ή έπανεμφάνιση τής άριστεράς στό προσκήνιο καί μιά σειρά έπιτυχίες της στό έσωτερικό έπιτρέπουν τήν έξέταση αύτών τών προβλημάτων σέ νέα βάση. Ώστόσο, σέ συνθήκες όπου κυριαρχεί ή Δεξιά καί ή ΕΔΑ άναδεικνύεται άξιωματική άντιπολίτευση (1958-61) τό πο­λιτικό σκηνικό είναι σχετικά «άπλό»· οί πολιτικές έπιλογές τού κόμματος δέν επιδέχονται ιδιαίτερη συζήτηση καί στις άποφά- σεις του δέ χωρούν καίριες διαφωνίες.

Τό σχετικά «άπλό» σκηνικό πού ύπάρχει άπό τό ’58 περιπλέ­κεται μετά τό ’61. Ή ανάδειξη τής Ένωσης Κέντρου (Ε.Κ.) σέ κύρια άντιπολιτευόμενη δύναμη καί τό έκλογικό πραξικόπημα θέτουν νέα προβλήματα καί γεννούν καινούριες άντιφάσεις. Ή

— 101 —

Page 101: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δύναμη τής άριστεράς στό Κοινοβούλιο περιορίζεται. Ή άπό­φαση τού Γ. Παπανδρέσυ νά καταγγείλει τό εκλογικό πραξικό­πημα τού 1961 καί ή παράλληλη θέση τής ΕΔΑ προκαλούν ένα λαϊκό κίνημα διαμαρτυρίας καί αντίστασης, πού γενικεύεται, ένάντια στις άντιδημοκρατικές μεθόδους πού χρησιμοποιεί ή Δεξιά γιά νά κυριαρχεί, τό παρασύνταγμα καί τό παρακράτος. Ή άριστερά έχει αύξανόμενη παρουσία στούς μαζικούς κοινω­νικούς άγώνες καί στις μεγάλες πολιτικές κινητοποιήσεις. Τό σπάσιμο τής τρομοκρατίας άπό τά τέλη τού 1962 τή βοηθάει νά αύξήσει τήν έπιρροή της στά μεγάλα άστικά κέντρα, τή νεολαία, κ.λπ. Η αντίστροφη μέτρηση γιά τήν απομάκρυνση τής Δεξιάς άπό τήν κυβέρνηση έχει άρχίσει. Ή έντυπωσιακή νίκη τού Κέντρου στις έκλογές 1963-64 καί ό σχηματισμός κυβέρνησης, μέ τή Δεξιά στή θέση τής αντιπολίτευσης, θά άλλάξει άποφασιστι- κά τό σκηνικό. Ή άριστερά είναι ύποχρεωμένη νά έπανεκτιμή- σει τή φάση καί νά έπανεξετάσει τό ρόλο της. Κι έδώ άκριβώς είναι πού περιπλέκονται οί αντιφάσεις της.

Στις έπϊσημες κομματικές έκτιμήσεις, ή απομάκρυνση τής Δε­ξιάς άπό τήν κυβέρνηση θά θεωρηθεί ότι άποτελεί καί ολοκλη­ρώνει ταυτόχρονα τή δημοκρατική στροφή στήν πορεία τής χώρας, θ ά ύποτιμηθεί ό κίνδυνος άπό μιά αντεπίθεση τών άντι- δραστικών δυνάμεων. Καί όταν έκδηλωθεί αύτή ή αντεπίθεση μέ τό βασιλικό πραξικόπημα, οί λαϊκές δυνάμεις θά δώσουν τή μάχη τών 70 ήμερών, χωρίς νά κατορθώσουν νά άλλάξουν τήν πορεία τών έξελίξεων.

Έτσι, μ’ όλη τή λαϊκή κατακραυγή καί μέσα άπό άνυπόληπτα κυβερνητικά σχήματα, οί αντιδραστικές δυνάμεις θά έπανακτή- σουν τήν πρωτοβουλία τών κινήσεων καί θά έπιχειρήσουν νά κερδίσουν χρόνο ώς τίς νέες έκλογές.

Στή φάση αύτή όξύνεται ή άδυναμία τού άριστερού κινήματος νά συνειδητοποιήσει τά άμυντικά του καθήκοντα μπροστά στις διαγραφόμενες έξελίξεις, νά άναδείξει τούς άμεσους στόχους του, νά προωθήσει τίς συμμαχίες του. Κι αύτό έκφράζεται χα­ρακτηριστικά στήν άπόφαση τής ήγεσίας τού ΚΚΕ στό έξωτερι- κό νά θέσει πιό έντονα ζήτημα... νομιμοποίησης τού κόμματος, λίγους μήνες πριν ξεσπάσει τό στρατοκρατικό πραξικόπημα τής 21.4.67.

Όπως θά δείξουμε αναλυτικότερα σέ επόμενο κεφάλαιο, πρόκειται γιά μιά πορεία στά χρόνια 1963-67 πού σηματοδοτεί- ται άπό ένα <(ράμα άριστερών καί δεξιών σφαλμάτων τού ΚΚΕ

— 102 —

Page 102: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί ταυτόχρονα άπό τήν όξυνση τών άντιθέσεων στό εσωτερικό του καί τήν προσφυγή τής ήγετικής του ομάδας σέ άντιδημοκρα- τικά μέτρα καί φατριαστική πολιτική γενικότερα. Πρόκειται γιά μιά πορεία πού εγκυμονούσε νέα κρίση, καί πού ή δικτατορία επιτάχυνε τήν άνοιχτή της έκδήλωση, τό 1968.

' Ας πάρουμε όμως τά πράγματα πάλι άπό τήν άρχή τους...

— 103 —

Page 103: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Τό 1968 τό ενιαίο ΚΚΕ συμπλήρωνε 50 χρόνια άπό τήν ίδρυσή του. Από τότε έχουν περάσει άλλα 12 χρόνια. Καί ή ύπερεξην- τάχρονη άγωνιστική πορεία τού έλληνικού κομμουνιστικού κι­νήματος παραμένει σέ πολλά της σημεία άδιευκρίνιστη γιά τούς ίδιους τούς κομμουνιστές, μέ αναπάντητα τά έρωτηματικά πού άναδείχνει- μέ πλήθος «πώς» καί «γιατί» νά έκκρεμούν σέ κάθε ιστορική της καμπή.

Ή προσπάθεια άποτίμησης τού ιστορικού ρόλου πού διαδρα­μάτισε τό ΚΚΕ είναι προσπάθεια έξαιρετικά πολύπλοκη — τουλάχιστον γιά όποιον δέ θέλει νά καταφύγει στις γνωστές άοριστολογίες καί γενικότητες πού καταπιάνονται μέ όλα χωρίς νά λένε τίποτα. Είναι ώστόσο άναγκαία γιατί πρέπει νά μάθου­με πώς δέν άρκεί κανείς νά καμαρώνει γιά τίς έπιτυχίες τού παρελθόντος καί νά άναθεματίζει τούς ένοχους τών άποτυχιών. Χρειάζεται νά διερευνά καί νά συζητά τίς βαθύτερες αίτιες πού οδήγησαν τό κομμουνιστικό κίνημα πρός τή μιά ή τήν άλλη κατεύθυνση καί, τελικά, στή σημερινή βαθιά καί παρατεινόμενη κρίση του.

Οί γραμμές πού άκολουθούν άποτελούν, άπλά, συμβολή σέ μιά τέτοια προσπάθεια.

Κριτική έκτίμηση σημαίνει, πριν άπ’ όλα, νά άποφύγουμε τίς εύκολες άπαντήσεις. Καί δύο κατηγορίες τέτοιων άπαντήσεων πρέπει άρχικά νά άπορρίψουμε: α) τή μηδενιστική καί στείρα λαθολογία καί β) τόν έξωραϊσμό καταστάσεων, τή συγκάλυψη

— 104 —

Page 104: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ευθυνών, τή διαστρέβλωση τής ίδιας τής Ιστορίας. Καί στή μιά καί στήν άλλη περίπτωση άποκρΰβονται οί βασικές άντιφάσεις πού προσδιόρισαν τό χαρακτήρα τού έλληνικού κομμουνιστι­κού κινήματος· συγκαλύπτονται οί κύριες αίτιες πού καθόρισαν τήν έξέλιξή του.

Έδώ όμως πρέπει νά γίνουμε πιό συγκεκριμένοι.

Οί κομμουνιστές στή χώρα μας πρωτοστάτησαν στή σύνδεση τού έλληνικού έργατικού κινήματος μέ τίς μαρξιστικές έπανα­στατικές ιδέες. Συνέβαλαν καθοριστικά στήν ταξική συνειδητο- ποίηση τών έργαζομένων καί στήν άνάπτυξη τού ταξικού συνδι­καλιστικού κινήματος. Έδωσαν σκληρές μάχες ένάντια στήν ιδεολογία τού συμβιβασμού, τής ήττοπάθειας καί τής μοιρολα­τρίας, προκειμένου νά αποδείξουν ότι ή ένότητα καί ή όργανω- μένη δράση τών λαϊκών μαζών είναι καί δυνατή καί αποτελε­σματική.

Πρώτοι οί Έλληνες κομμουνιστές — καί γιά ένα πολύ μεγάλο διάστημα μόνοι τους — πάλεψαν ένάντια στις αντιδραστικές θεωρίες γιά τή «φτώχεια τής χώρας» καί πρωτοστάτησαν στήν επιστημονική θεμελίωση τών δυνατοτήτων έκβιομηχάνισης καί ολόπλευρης οικονομικής άνάπτυξης, στηριγμένης στις πλουτο- παραγωγικές πηγές τού έδάφους καί τού ύπεδάφους της.' Ανέ­δειξαν καθοριστικό παράγοντα τής οικονομικής, πολιτικής καί πολιτιστικής καθυστέρησης τήν άσφυκτική έξάρτηση καί τήν ύποτέλεια στις ξένες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Βοήθησαν άκό­μα νά γίνει κοινή συνείδηση ότι ή λογική τής ύποτέλειας, πού γιά δεκαετίες ήταν ή βασική κατεύθυνση στήν πολιτική τών κυρίαρ­χων τάξεων, οδήγησε έπανειλημμένα στήν κατάλυση τών λαϊ­κών ελευθεριών καί τήν έπιβολή δικτατορικών καθεστώτων. Ά ν σήμερα ένα πλατύτατο φάσμα λαϊκών δυνάμεων συνδέει άμεσα τό πρόβλημα τής έθνικής ανεξαρτησίας μέ τό ζήτημα τής δημοκρατίας, όπως καί μέ τό ζήτημα τής οικονομικής καί κοινω­νικής άνάπτυξης, αύτό όφείλεται πρώτα καί κύρια στήν πολιτι­κή παρουσία καί τή δράση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινή­ματος. Πολιτική παρουσία καί δράση συνυφασμένη μέ τήν πρω­τοπόρα συμμετοχή καί μέ τίς άμέτρητες θυσίες τών μελών καί στελεχών του, σέ όλους τούς κοινωνικούς, πολιτικούς καί έθνι- κοαπελευθερωτικούς άγώνες.

Τό κομμουνιστικό κίνημα, στά 60 χρόνια τής άγωνιστικής του παρουσίας, άποτέλεσε τήν άποφασιστικότερη συνιστώσα τής

— 105 —

Page 105: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προόδου στή χώρα μας. Καί δέν είναι τυχαίο ότι, ιδιαίτερα μετά τήν πτώση τής δικτατορίας, βασικοί πολιτικοί στόχοι γιά τούς όποιους άγωνίστηκαν έπί δεκαετίες οί Έλληνες κομμουνιστές υιοθετούνται άπό εύρύτατες πολιτικές δυνάμεις, συμπεριλαμ­βάνονται στό πρόγραμμα ολόκληρης σχεδόν τής δημοκρατικής άντιπολίτευσης. Ειδικότερα, ή πολυμερής έξωτερική πολιτική, ή άπόκρουση τών νατοϊκών πιέσεων, ή βαλκανική συνεργασία, ή στροφή στήν άνάπτυξη, ή άνάγκη ένός σύγχρονου προγραμμα­τισμού, ή κατάργηση τών πολιτικών διακρίσεων, ή περιφρούρη­ση τών δημοκρατικών θεσμών, είναι κατευθύνσεις πολλές άπό τίς όποιες υιοθετούνται σήμερα καί άπό τήν έπίσημη πολιτική έξουσΐα, ένώ λίγα μόλις χρόνια πριν ή ύποστήριξη καί ή προπα- γάνδισή τους άρκούσε γιά νά στείλει τούς κομμουνιστές στις φυλακές, τίς έξορίες, άκόμα καί στά έκτελεστικά άποσπάσματα!

Ή έπισήμανση τής ιστορικής δικαίωσης δέν έξαντλεί, ώστό­σο, τήν κριτική θεώρηση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήμα­τος. Ό κεντρικός του στόχος, ό σοσιαλιστικός μετασχηματισμός τής κοινωνίας, παρέμεινε όχι άπλά ανεκπλήρωτος άλλά δέν έχουν κάν έξασφαλιστεί οί στοιχειώδεις προϋποθέσεις γιά μιά πορεία πού θά διαγράφει ρεαλιστικά τήν προώθησή του.

Εξάλλου τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα στή μακρόχρονη άγωνιστική του πορεία γνώρισε στιγμές άνόδου άλλά ύπέστη καί συντριπτικές ήττες. Έτσι οί πιό σημαντικές έπιλογές καί άποφάσεις του, σέ όλες σχεδόν τίς ιστορικές του καμπές, είναι σήμερα άμφιλεγόμενες. Ά ν θέλουμε νά φτάσουμε λοιπόν μιά κριτική άνάλυση ώς τό τέλος της, πρέπει νά άποκλείσουμε άπό- ψεις πού θεωρούν όσα έπιτεύχθησαν σάν τά μόνα «έφικτά» καί άποδίδουν τίς άποτυχίες καί τίς ήττες σέ «άντικειμενικούς παράγοντες»· πρέπει, δηλαδή, νά όριοθετηθούμε άπό τίς άπό- ψεις έκείνες πού έλαχκποποιούν τίς άδυναμίες καί τά λάθη, συγκαλύπτουν τίς βαθύτερες άντινομίες τού κομμουνιστικού κινήματος καί καταλήγουν έτσι στή μοιρολατρία.

I. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Πιστεύουμε, κατ’ άρχήν, ότι οί άποτυχίες καί οί ήττες τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος δέν ήταν άναπόφευκτες. ' Εξάλλου, οί κατακτήσεις του μπορεί νά σφραγίζουν τήν ίστο-

— 106 —

Page 106: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρΐα τού τόπου, άν όμως άντιπαραβληθούν μέ τή δυναμική τών έπαναστατικών διεργασιών καί έξελίξεων — στά έξήντα τόσα χρόνια πού μεσολάβησαν άπό τή γέννησή του — θά άποδειχτούν έξαιρετικά περιορισμένες...

Γενικότερα, ή άγωνιστική διαδρομή τού έλληνικού κομμουνι­στικού κινήματος καί οί κοινωνικές διεργασίες στις όποιες συν- τέλεσε καί στις όποιες κλήθηκε νά έπέμβει, οδηγούν στά παρα­κάτω συμπεράσματα:

ΠΡΩΤΟ: Στις έξι δεκαετίες πού πέρασαν άπό τό 1918 άξιόλο- γες δυνάμεις τής έλληνικής κοινωνίας προσανατολίστηκαν πρός τήν κατεύθυνση τού σοσιαλισμού. Πρόκειται γιά τίς σοβαρές άνακατατάξεις πού συντελέστηκαν στή συνείδηση τών πλατιών μαζών μέ βάση έσωτερικά δεδομένα καί κάτω άπό τήν επίδραση τών κοσμοϊστορικών άλλαγών πού συντελέστηκαν διεθνώς, ιδιαίτερα μετά τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: τήν άνάπτυξη τού διεθνούς έπαναστατικού κινήματος, τήν άποφασιστική άλλαγή τού συσχετισμού δυνάμεων σέ βάρος τού ιμπεριαλισμού, τή γιγαντιαία πρόοδο τής έπιστήμης καί τής τεχνικής, τήν άνοδο τού μορφωτικού επιπέδου τών λαών, τίς διαφοροποιήσεις στήν πολιτική ιδεολογία, τά ήθη καί τόν τρόπο σκέψης έκατομμυρίων άνθρώπων. Μπορούμε λοιπόν άβΐαστα νά συμπεράνουμε ότι, σέ σύγκριση μέ τήν κοινωνική βάση καί τή δυναμική πού έχει σήμερα τό αίτημα τής κοινωνικής άλλαγής, ή ιδεολογικοπολιτι­κή έμβέλεια τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Αντίστοιχος είναι καί ό ρόλος του στά πολιτικά πράγματα τής χώρας.

ΔΕΥΤΕΡΟ: Οί «αντιξοότητες», οί έσωτερικές αντιστάσεις άπό τήν πλευρά τών συντηρητικών δυνάμεων καί οί ώμές ιμπε­ριαλιστικές έπεμβάσεις πάνω στις όποιες προσέκρουσε τό ενιαίο ΚΚΕ κατά τήν 50χρονη άγωνιστική διαδρομή του ύπήρξαν άναμφίβολα σοβαρές αντικειμενικές δυσκολίες. Όμως δέν έπαρκούν γιά νά έξηγηθούν οί ήττες, οί άποτυχίες κι ό σημερι­νός ύποβαθμισμένος ρόλος τών κομμουνιστών στις έξελίξεις τής χώρας μας.

Οί Έλληνες κομμουνιστές ούτε θά ’πρεπε νά φαντάζονται τό δρόμο πρός τήν κοινωνική άλλαγή εύκολότερο, ούτε πράγματι είχανε ποτέ τέτοιες ψευδαισθήσεις. Τό πρόβλημα είναι πώς άντιμετωπίστηκαν οί άντικειμενικές δυσκολίες, ποιοι τελικά υπήρξαν οι υποκειμενικοί παράγοντες πού έθεσαν τή σφραγίδα τους στήν όλη πορεία τού κομμουνιστικού κινήματος στήν Έλ-

— 107 —

Page 107: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λάόα, μέ αποτέλεσμα νά καταστεί τελικά βασανιστική ή πορεία γιά τήν προώθηση τών προγραμματικών του στόχων, νά προ­βάλλουν σήμερα πλήθος ερωτηματικά γιά τήν έπαναστατική του άποτελεσματικότητα. Καί αυτοί οί παράγοντες θά πρέπει νά άναζητηθοΰν τόσο στήν πολύχρονη πολιτική παρουσία καί δρά­ση τού ενιαίου ΚΚΕ όσο καί στις κατευθύνσεις πού ακολούθη­σαν συνολικά οί δυνάμεις του μετά τή διάσπαση τού 1968 καί μέχρι σήμερα.

ΤΡΙΤΟ: θ ά μπορούσαμε νά πούμε ειδικότερα ότι: στις ιστορι­κές διεργασίες μέσα άπό τίς όποιες διαμορφώνεται ή πολιτική ταυτότητα, ή ιδεολογική φυσιογνωμία καί ή οργανωτική δομή τού ένιαίου ΚΚΕ, αναπτύχθηκαν ή επιβλήθηκαν μέ τίς πιό άκραίες τους μορφές:α) Δογματικές αντιλήψεις στό πεδίο τών θεωρητικών του επεξεργασιώνβ) Σχέσεις άμεσης έξάρτησης άπό έξωελλαδικά κέντρα στήν έπαναστατική του δράσηγ) Άντιδημοκρατικές - γραφειοκρατικές παραμορφώσεις στό χαρακτήρα καί τή λειτουργία του.

Τό «τρίπτυχο» αύτό είχε καθοριστικές πολιτικές έπιπτώσεις: τό ενιαίο ΚΚΕ, ύποκειμενικός καί άδιαφιλονίκητος φορέας τής έπανάστασης γιά μισό αιώνα, διαμορφώνει ένα σύμπλεγμα χα­ρακτηριστικών πού συχνά συγκρούονται μέ τή δυναμική τών έπαναστατικών διεργασιών, ύπονομεύουν τίς σχέσεις του μέ τίς μάζες καί τραυματίζουν τήν ένότητά του. Στά πλαίσια αύτού τού «τρίπτυχου» διαπράττονται σοβαρά λάθη στις πιό κρίσιμες πολιτικές καμπές, στις πιό άποφασιστικές στιγμές τής έθνικής ζωής, στις πιό λεπτές φάσεις τών έσωκομματικών διαφοροποιή­σεων.

Στά δώδεκα χρόνια πού μεσολάβησαν άπό τό 1968, δέν έγινε κατορθωτό νά προχωρήσει άποφασιστικά ή ανανέωση τού κομ­μουνιστικού κινήματος στή χώρα μας. Οί δυνάμεις πού έμφανί- ζονται σήμερα σάν «ΚΚΕ» έχουν μετατρέψει τό «τρίπτυχο» τών άρνητικών χαρακτηριστικών τού ένιαίου ΚΚΕ σέ άρθρο πίστης καί σύμβολο κομμουνιστικής συνέπειας. Παράλληλα, οί ανα­νεωτικές δυνάμεις δέν κατάφεραν νά περιορίσουν τίς άρνητικές έπιδράσεις άπό τήν παρουσία καί πρακτική τού «ΚΚΕ», νά έξασφαλίσουν εύρεία συσπείρωση κομμουνιστών καί άριστε- ρών στό χώρο τής άνανέωσης. Αντίθετα, διέπραξαν μιά σειρά σοβαρά λάθη.

— 108 —

Page 108: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Στό τρίτο αύτό γενικό συμπέρασμα έμπεριέχονται όλα έκείνα τά προβλήματα πού ή διερεύνησή τους είναι άπαραίτητη προ- κειμένσυ νά κατανοηθοΰν οί διαδικασίες πού καθόρισαν ώς σήμερα τή «μοίρα» τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Καί πρώτα τά προβλήματα πού έχουν σχέση μέ τό «τρίπτυχο» τών άρνητικών χαρακτηριστικών τού ένιαίου ΚΚΕ.

II. ΠΩΣ ΕΜΠΕΔΩΝΕΤΑΙ ΤΟ «ΤΡΙΠΤΥΧΟ»

Οί ιδιομορφίες τού έλληνικού έργατικού κινήματος καί οί έγγενείς ύποκειμενικές άδυναμίες τού ΚΚΕ άποτελούν τό εύνοϊ- κό έδαφος πάνω στό όποιο θά άναπτυχθεί τό τρίπτυχο τών άρνητικών του χαρακτηριστικών. Αποφασιστικό ρόλο, ώστό­σο, θά διαδραματίσουν μέ τίς έπανειλημμένες έπεμβάσεις τους τά καθοδηγητικά κέντρα τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήμα­τος.

α) Τό ΚΚΕ έντάσσεται στήν Κ.Α. στά χρόνια πού ή άκτινοβο- λία τής Οκτωβριανής Επανάστασης είναι τεράστια καί δίνει μιά ισχυρή ώθηση στό έλληνικό σοσιαλιστικό κίνημα. Άπό τότε, οί Έλληνες κομμουνιστές — όπως καί οί κομμουνιστές σ’ όλες τίς χώρες — θά τσαπίσουν τή μοίρα τους μέ τή Σοβιετική Ένωση καί τήν πολιτική τους μέ τήν πολιτική τού ΚΚΣΕ, μέσω τής Κ.Δ., μέσω τών άποφάσεων καί τών κατευθυντήριων γραμ­μών της.

Έτσι, τό ΚΚΕ προσδιορίζει τήν έπαναστατική άλλαγή στή χώρα μας σάν άμεσα σοσιαλιστική. Πρόκειται γιά τό στρατηγι­κό προσανατολισμό τού ΚΚΕ ώς τό 1934, πού δέν ύπήρξε άπλά έξωπραγματικός άλλά καί δυσκόλεψε σοβαρά τήν ένότητα τού έργατικού καί δημοκρατικού κινήματος, άκριβώς τήν περίοδο πού ό φασισμός προετοίμαζε κι έξαπέλυε τήν έπίθεσή του στήν Εύρώπη καί στή χώρα μας. Μέ ένα τέτοιο στρατηγικό προσανα­τολισμό, τό ΚΚΕ δέν άναγνώριζε γύρω του καμιά πολιτική δύναμη σάν συμμαχική ή έστω συγκλίνουσα, ώς τό 1935.

Οί στρατηγικές καί πολιτικές έπιλογές τού ΚΚΕ στά πρώτα χρόνια δέ διαμορφώθηκαν βέβαια ύστερα άπό συγκεκριμένες ύποδείξεις τής Κ.Δ. Ήταν όμως σαφής ή έπίδραση τών γενικών της προσανατολισμών, κι οπωσδήποτε τελούσαν ύπό τήν έγκρι­σή της. Εξάλλου, όταν μιλάμε γιά έξάρτηση, δέν έννοούμε μόνο άμεση έφαρμογή άποφάσεων πού παίρνει έξωελλαδικό κέντρο

— 109 —

Page 109: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

— πού πάντως δέν έλειψαν. Χαρακτηριστική είναι ή άποδοχή τής θέσης τής Κ.Δ. γιά «ανεξάρτητη καί αυτόνομη Μακεδονία καί Θράκη» πού παραγνώριζε όσες άλλαγές είχαν έπέλθει στό μεταξύ μέ τή βίαιη μετακίνηση κι ανταλλαγή πληθυσμών ώς τό 1926, παρέκαμπτε τό ουσιαστικό πρόβλημα γιά τά δικαιώματα καί τήν ισονομία τών μειονοτήτων καί καθιστούσε τό ΚΚΕ εύκολο στόχο τής πατριδοκαπηλείας.

Συνοψίζοντας: ή σύνδεση τού ΚΚΕ μέ τήν Κ.Δ. τό βοήθησε άρχικά νά προσανατολιστεί πρός τούς άγώνες τού έργαζόμενου λαού καί νά σφυρηλατήσει ισχυρούς δεσμούς μαζί του- ταυτό­χρονα όμως τό οδήγησε σέ πολιτικές τοποθετήσεις καί έπιλογές πού τό έμπόδιζαν νά διαδραματίσει δημιουργικά τόν έπαναστα­τικό του ρόλο.

Ορισμένες γενικές κατευθύνσεις τής Κ.Δ. θά άλλάξουν στό 7ο συνέδριό της, τό 1935. Έν τώ μεταξύ, στήν ΣΤ' Ολομέλεια τού ΚΚΕ (1934) έχει έγκαταλειφθεί ό στρατηγικός στόχος τής άμεσης σοσιαλιστικής έπανάστασης. Η πολιτική τών συμμα- χιών, ώστόσο, παραμένει άκόμα προσκολλημένη στήν άντίληψη περί «σοσιαλφασιστών». Τό κίνημα τών βενιζελικών άξιωματι- κών, τό Μάρτη τού 1935, άντιμετωπίζεται άπό τό Ριζοσπάστη σάν «φασιστικό». Μόλις τό Δεκέμβρη τού 1935, τό ΚΚΕ θά ολοκληρώσει τή στροφή του διακηρύσσοντας τήν πολιτική τών λαϊκών άντιφασιστικών καί άντιπολεμικών μετώπων. Κατανόη­σε τά άμυντικά καθήκοντα τής φάσης μόνο όταν αύτή κόντευε πλέον νά ολοκληρωθεί. Πρόκειται γιά μιά πολιτική στροφή ολοφάνερα σωστή άλλά έξαιρετικά καθυστερημένη: ώρίμασε βέβαια καί μέσα στό ΚΚΕ. Έγινε κατορθωτή ώστόσο —κι ολοκληρώθηκε— μετά τήν αντίστοιχη μεταστροφή τής Κ.Δ.

β) Ή ίδεολογικο-πολιτική επιρροή κι οί άμεσες ύποδείξεις τής Κ.Δ. δέν είναι ή μόνη μορφή έπέμβασής της. Τό 1931, τό έκτελεστικό της όργανο άποφασίζει νά λύσει τίς όξύτατες ιδεο­λογικοπολιτικές άντιπαραθέσεις μεταξύ δύο ομάδων άπό ήγετι- κά του στελέχη (Χαϊτάς, Εύτυχιάδης, Κολοζώφ-Σιάντος, θέος, Πυλιώτης, Παπαρρήγας, Άσίκης), καθαιρώντας τήν πα­λιά ήγεσία μέ γραμματέα τόν Χαϊτά καί ορίζοντας μιά νέα ήγε­σία μέ γραμματέα τόν Ν. Ζαχαριάδη. Πρόκειται πλέον γιά άνοι- χτή έπέμβαση στά έσωτερικά τού κόμματος. Ή Κ.Δ. θά καθιε­ρωθεί έκτοτε σάν ό ύπέρτατος κριτής γιά κάθε πολιτική καί οργανωτική έπιλογή τού ΚΚΕ. Ή «έσωκομματική δημοκρα­τία». άλλωστε, περνάει δύσκολες στιγμές έξαιτίας τών ήμι-

— 110 —

Page 110: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

παράνομων (κι άργότερα εντελώς παράνομων) συνθηκών μέσα στις όποιες δουλεύει τό ΚΚΕ. Οϊ δημοκρατικές διαδικασίες πλήττονται έτσι διπλά.

'Οταν όμως οϊ εσωκομματικές δημοκρατικές διαδικασίες άτο- νούν ή πλήττονται, ή προσαρμογή τού κόμματος σέ νέες συνθή­κες είναι περίπου άδύνατη. Αλλά κι όταν πραγματοποιείται, έστω καί δειλά, συνοδεύεται άπό άπώλεια άξιόμαχων δυνά­μεων, σύγχυση κι απογοήτευση άγων ιστών, κ.λπ. Η άντιδημο- κρατική λειτουργία τού ΚΚΕ έρχεται τελικά νά συμπληρώσει τίς έξαρτησιακές του σχέσεις καί τή δογματική του προσήλωση.

III. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡ­ΝΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ TOY KKF

Ώ ς τώρα έξετάσαμε τά άρνητικά χαρακτηριστικά πού συγκροτούν τήν ιδεολογική ταυτότητα καί τήν πολιτική φυσιο­γνωμία τού ΚΚΕ, έπιμένοντας ιδιαίτερα σέ δύο κατηγορίες παραγόντων:

α) Στις ιδιομορφίες τού έλληνικού έργατικού κινήματος καί τίς ιδιαίτερες συνθήκες μέσα στις όποιες ιδρύεται τό ΚΚΕ.

β) Στις έπεμβάσεις, άμεσες καί έμμεσες, τής Κ. Διεθνούς.Ή έρμηνεία αύτή ώστόσο δέν είναι έπαρκής. Πράγματι, τό

ΚΚΕ δέ δρά στό «κενό». Διαμορφώνεται μέσα στή ροή τών κοινωνικών έξελίξεων πού συντελούνται στήν Ελλάδα τού με­σοπολέμου. Καί μέσα στις συνθήκες αύτές θά έμπεδωθεί ό δογ­ματισμός του, ή άντιδημοκρατική του λειτουργία καί ό έξαρτη- σιακός χαρακτήρας του. Ή έπίδραση τών κοινωνικοπολιτικών συνθηκών στή διαμόρφωση τού ΚΚΕ άπαιτεί μιά παραπέρα άνάλυση.

Δογματισμός: Μετά τό άδοξο τέλος τής «Μεγάλης Ιδέας» ό άστικός κόσμος μένει χωρίς τό «μεγάλο έθνικό όραμα» πού θά μπορούσε νά έμπνεύσει λαϊκές μάζες καί νά δώσει νέα ώθηση στις άναπτυξιακές τάσεις. Ή άντίληψη μιάς «φτωχής άλλά έντι­μου Ελλάδος» καλλιεργεί μιά νοοτροπία αυτοσυντήρησης καί ιδεολογικού άπομονωτισμον. Οί συντηρητικές δυνάμεις τής χώ­

— 111 —

Page 111: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρας αναδιπλώνονται ιδεολογικά κι οχυρώνονται μέσα στά στε­γανά τού κρατικού μηχανισμού και τού στρατού. Αντιμετωπί­ζουν τή σύγχρονη άστική διανόηση στην Εύρώπη κατά κανόνα μέ έπιφυλακτικότητα καί καχυποψία. Κανοναρχούν μιά ιδεο­λογία —κράμα σωβινισμού καί ραγιαδισμού. Στέκονται έχθρι- κά σέ κάθε τάση άλλαγής. Δέν μπορούν ώστόσο νά οργανώσουν τήν ιδεολογική τους αντεπίθεση. Καταφεύγουν λοιπόν στις πιό χυδαίες μορφές άντικομμουνισμού. Ή ιδεολογική διαπάλη χά­νει τήν αύτονομία της σέ σχέση μέ τήν πολιτική. Δίνει τή θέση της στήν πολιτική καταπίεση (ιδιώνυμο, κ.λπ), στή συκοφαντία καί τή διαστρέβλωση, στή γνωστή φιλολογία περί «σλαβοκομ- μουνισμού», «κομμουνιστών πρακτόρων», κ.λπ. Οί κομμουνι­στές φυσικά αισθάνονται τήν άνάγκη νά απαντήσουν. Άρνούν- ται τίς κατηγορίες καί συχνά τίς έπιστρέφουν. Μένουν όμως τίς πιό πολλές φορές στό πεδίο τής πρακτορολογίας, πράγμα πού δέν είναι πιά ιδεολογική αντιπαράθεση. Τέλος, ορισμένες θέσεις τού κόμματος —όπως αύτή γιά τήν «ανεξάρτητη Μακεδονία καί Θράκη»— βοήθησαν αντικειμενικά στόν έκφυλισμό κάθε ιδεο­λογικής αντιπαράθεσης σέ μονόπλευρες καί μονότονες πατριδο- κάπηλες καταγγελίες. Τή «συζήτηση» μέ τούς κομμουνιστές άνέ- λαβαν πλέον οί έξ επαγγέλματος «φρουροί» «τών ιερών καί όσιων τής φυλής» δίνοντας τόν τόνο τού σκοταδισμού καί τής στειρότητας στά ιδεολογικά μέτωπα πρός τήν κομμουνιστική ιδεολογία. Ταυτόχρονα, ή έλλειψη άπό τό έλληνικό έργατικό κίνημα οποιοσδήποτε σύγχρονης θεωρητικής παράδοσης κατέ­στησε σχεδόν αναπόφευκτες τήν τσιτατολογία καί τήν άπολογη- τική στάση άπέναντι στις χονδροειδείς έπιθέσεις τής αντίδρα­σης. Ό δογματισμός έτσι βρήκε έδαφος νά άνθήσει σάν κύρια μορφή ιδεολογικής υποστήριξης τών κομματικών απόψεων. Όποιαδήποτε κριτική στάση πάνω στις απόψεις τών έπίσημων «θεωρητικών» τής Διεθνούς θεωρείται σάν ύποχώρηση στις ιδεολογικές πιέσεις τής αντίδρασης ή σάν ιδεολογική άποστα- σία. Ή θεωρητική δουλειά άφυδατώνεται. Εξαιρέσεις βέβαια ύπάρχουν, πού, όμως, πολύ σύντομα προσκρούουν στις άκαμπτες θεωρητικές συνταγές, εύθυγραμμίζονται μ’ αύτές ή έξοβελίζονται.

Οπωσδήποτε ό δογματισμός δέν είναι έλληνικό φαινόμενο. Δέκα χρόνια μετά τήν Οκτωβριανή Επανάσταση, ή θεωρητική άπολίθωση —όπως είδαμε— άφήνει τή σφραγίδα της πάνω στό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Ύπάρχουν όμως καί σοβαρά

— 112 —

Page 112: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρήγματα πού θά επιτρέψουν σέ διάφορα κομμουνιστικά κόμμα­τα νά κάνουν βήματα πρός τά έμπρός. Στήν έλληνική περίπτω­ση, ώστόσο, ό δογματισμός ευδοκιμεί άκόμα περισσότερο μέσα στις συνθήκες τών ιδεολογικών καί θεωρητικών κενών, άλλά καί τής πολιτικής άκαμψ 'ιας, πού χαρακτηρίζουν τήν έλληνική κοι­νωνία στό μεσοπόλεμο καί πού αναπόφευκτα έχουν τίς έπιπτώ- σεις τους καί πάνω στό ΚΚΕ. Έτσι, έδώ ό δογματισμός έχει πολύ βαθύτερες ρίζες άπ’ ό,τι άλλου καί προβάλλει σήμερα άντιστάσεις πολύ ισχυρότερες.

'Αντιδημοκρατικές παραμορφώσεις: Ή άστάθεια τών κοινο­βουλευτικών θεσμών κατά τό μεσοπόλεμο καί ή έλλειψη μακρό­χρονης κοινοβουλευτικής παράδοσης προκάλεσαν στούς κομ­μουνιστές τή μόνιμη έπιφυλακτικότητα μιάς έπικείμενης παρα­νομίας, πού τίς περισσότερες φορές έπαληθεύτηκε. Μόνη άμυνα τών κομμουνιστών στις συνθήκες αύτές είναι ή οργανωτική τους ένίσχυση. Μόνος τρόπος έπιβίωσης ή δημιουργία οργανωτικών στεγανών. Έτσι ό όργανωτισμός έφτασε πολλές φορές νά ύπο- καταστήσει τήν πολιτική. Φετιχοποιήθηκε! Τό κόμμα γίνεται άντιληπτό σάν «όχυρό», καί ή άντίληψη αύτή συχνά καλλιεργεί τίς πιό σεχταριστικές άπόψεις. Ή μόνη έλπίδα γιά τήν έξουσΐα παραπέμπεται στή «μεγάλη ευκαιρία», όπότε οί κομμουνιστές θά βγούν άπό τό όχυρό τους. Ή λογική τής «έφόδου» ένισχύεται καί άπό αύτή τήν πλευρά.

Οί άντιδημοκρατικές παραμορφώσεις βέβαια καθώς καί οί συνέπειές τους σχετίζονται άμεσα μέ τίς ιδιαίτερες έπιπτώσεις τού σταλινισμού. Άποτελούν ώς ένα βαθμό φαινόμενο μέ διε­θνείς διαστάσεις. Έν τούτοις, στό άστατο κλίμα τής έλληνικής πολιτικής ζωής κατά τό μεσοπόλεμο, όπου οί περίοδοι τής νόμι­μης δράσης τού κόμματος διακόπτονται συνεχώς άπό πραξικο­πήματα, δικτατορίες, μεταπολιτεύσεις, κ.λπ., βρίσκουν ιδιαίτε­ρα εύφορο έδαφος νά αναπτυχθούν.

Ά πό αύτή τήν άποψη, ή έσωτερική κατάσταση στις δυό πρώ­τες δεκαετίες μετά τόν πόλεμο θά έπιβεβαιώσει τήν πιό πάνω παρατήρηση. Οί συνθήκες τού ξέφρενου άντικομμουνισμού καί μεταπολεμικά θά δημιουργήσουν ένα κλίμα όπου οί άντιδημο- κρατικές παραμορφώσεις τής λειτουργίας καί οί σεχταριστικές τάσεις τού κόμματος παίρνουν άκρατες μορφές.

Αντίθετα μετά τό 1956— καί πάντως μέ τρόπο όχι εύθύγραμ- μο — τό ξεπέρασμα τού πρώτου μετεμφυλιακού κλίματος έπι-

— 113 —

Page 113: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τρέπει στούς κομμουνιστές νά δουλέψουν μέ πιό δημοκρατικό καί πλατύ πνεύμα, παρά τή συνεχιζόμενη παρανομία τού Κ.Κ.

Έτσι, τά περιορισμένα πλαίσια καί ή μακρόχρονη άστάθεια τών κοινοβουλευτικών θεσμών στή χώρα μας είχαν άποτέλεσμα τήν μή διαπαιδαγώγηση τών πλατιών λαϊκών μαζών στις δημο­κρατικές διαδικασίες, τή μή διαμόρφωση ανάλογης ιστορικής έμπειρίας καί συνείδησης στήν άσκηση τών άτομικών καί συλλο­γικών έλευθεριών. Οί Έλληνες κομμουνιστές πάλευαν βέβαια πάντα καί μέ βαρύτατες μάλιστα θυσίες γιά τήν κατάκτηση τών βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων. Δέν είχαν όμως ποτέ ολοκληρωμένη δυνατότητα νά άσκήσουν αύτά τά δικαιώματα, νά δούν στήν πράξη τή σημασία τους άλλά καί τά όριά τους μέσα στό άστικό καθεστώς. Έτσι, καί γιά ιστορικούς λόγους ό δημο­κρατικός συγκεντρωτισμός δέ γινόταν κατανοητός καί στά «δύο σκέλη του». Καί τό έδαφος αύτό ήταν πρόσφορο γιά τήν έπιβολή όργανωτίστικων αντιλήψεων καί γιά τήν άποδοχή ένός συχνά άνέλεγκτου συγκεντρωτισμού μέσα στό κόμμα.

Μπορούμε, έξάλλου, νά διακινδυνέψουμε ένα συμπέρασμα: Ή άνάπτυξη τών δημοκρατικών καί κοινοβουλευτικών θεσμών —πέρα άπό τά άλλα— διευκολύνει τήν άπαγκίστρωση τού έλλη- νικού κομμουνιστικού κινήματος άπό συγκεντρωτικές, άντιδη- μοκρατικές παραμορφώσεις. Γι’ αύτό καί ό,τι κατακτήθηκε πρός αύτή τήν κατεύθυνση μετά τό 1974 έχει μιά ιδιαίτερη σημασία.

Εξάρτηση άπό έξωελλαόικά κέντρα: Στόν ένάμιση αιώνα ιστορίας τού νεοελληνικού κράτους, ή γεωγραφική θέση τής χώρας μας, οί συνεχείς άνακατατάξεις τών συνόρων στή Βαλκα­νική καί, άργότερα, οί μεσανατολικές κρίσεις έφεραν συχνά τόν έλλαδικό χώρο στό έπίκεντρο τών διεθνών ανταγωνισμών. Έτσι οί ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, στις έπεμβάσεις τους, έγκαταλεί- πουν συχνά τά διπλωματικά μέσα καί προσφεύγουν στήν πρα­κτική τών άμεσων πολιτικών ή καί στρατιωτικών έκβιασμών.' Η ιδιομορφία αύτή χαράζεται βαθιά στή συνείδηση τού λαού καί, συνεπώς, στις συνειδήσεις τών κομμουνιστών. Στις άναλύσεις τους ή αυτονομία πού ύπάρχει άνάμεσα στις διεθνείς έξελίξεις καί στή δυναμική τών έσωτερικών συγκυριών πολλές φορές έξαφανίζεται: οί έσωτερικές περιπέτειες έρμηνεύσνται σάν κα­τευθείαν άποτελέσματα τών διεθνών άνταγωνισμών· ή πολιτική τής άντίδρασης σάν «συνωμοσία» τού ιμπεριαλισμού.

— 114 —

Page 114: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Έτσι, οϊ Έλληνες κομμουνιστές θά άναζητήσουν μέ τή σειρά τους εξωτερικά αντερείσματα, θά έναποθέσουν τελικά τίς έλπί- δες τους στήν ΕΣΣΔ καί στό «σοσιαλιστικό στρατόπεδο», πράγ­μα πού δέ συνέβη σ’ όσες χώρες δέν έζησαν τέτοιες έξωτερικές έπεμβάσεις ή τις έζησαν σέ μικρότερο βαθμό. Ή υπαγωγή τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος σέ ξένα καθοδηγητικά κέντρα θά βιωθεΐ σάν κάτι τό «αναπόφευκτο» καί «φυσικό».

Ή ιστορική λοιπόν πορεία τού έλληνικού κράτους έθετε τά πλαίσια μέσα στά όποια ή στήριξη σ’ έναν έξωτερικό παράγοντα θεωρούνταν άπαραίτητος όρος γιά τήν άνατροπή καταστάσεων πού κάποιος άλλος έξωτερικός παράγοντας είχε τή δυνατότητα νά έπιβάλλει. Μ’ αύτή τή λογική ή άντίληψη γιά τήν άνάγκη προσήλωσης πρός τή Σοβιετική Ένωση δέν ήταν μόνο άποτέλε- σμα τής ύπαρξης τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Γι’ αύτό θά διατηρηθεί καί μετά τήν αύτοδιάλυσή της, καί ένώ σέ πολλά Κ.Κ. γίνονται σημαντικά βήματα αυτονομίας, αύτοπροσδιορι- σμού κι άνεξαρτησίας άπό τό ΚΚΣΕ.

Ή εικόνα παρουσιάζει τίς πρώτες ρωγμές στήν Ελλάδα μετά τό 1968, όταν άρχίζουν νά συνειδητοποιούνται οί οδυνηρές συνέπειες τής «διεθνιστικής» μοιρολατρίας, μέ βάση τίς παλιό- τερες αλλά καί τίς πιό πρόσφατες έμπειρίες, όπως, π.χ., ή στάση τής ΕΣΣΔ έναντι τής χούντας. Καί όταν, ταυτόχρονα, άποδεί- χτηκε έμπρακτα σέ άρκετές περιπτώσεις ή δυνατότητα τών έπα­ναστατικών κινημάτων νά άνοίγουν αύτοτελώς τό δικό τους δρόμο.

θ ά πρέπει νά σημειωθεί ότι μετά τή μεταπολίτευση τού 1974, ή άντίθεση τών άριστερών δυνάμεων πρός τό ΝΑΤΟ είναι διαπο- τισμένη άπό μιά ισχυρή διάθεση έθνικής άνεξαρτησίας, χωρίς νά άντανακλάται ιδιαίτερα τό στοιχείο τής έπιθετικότητάς του έναντι τής Σ. Ένωσης, όπως συνέβαινε προδικτατορικά, μέ βάση τίς άναλύσεις τών κομματικών φορέων τής άριστεράς (1). Κι άκόμα ότι ορισμένες αντιστάσεις πού προβάλλονται άπό τό συντηρητικό πολιτικό κόσμο τής χώρας πρός τίς ώμές έπεμβά-

(1) Ή επικύρωση τής συνθήκης προσχώρησης τής Ελλάδας στό ΝΑΤΟ εγινε τό 1952, στή Βουλή τής περιόδου 1951-52. Οϊ 8 βουλευτές τής ΕΔΑ ύπήρξαν οί μόνοι άπό τούς 300 πού, πολύ όρθά, καταψήφισαν τό σχετικό νομοθέτημα. θά πρέπει νά σημειωθεί ότι σέ όλα τά προδικτατορικά χρόνια ή άντίθεση τής Αριστεράς γιά τήν προσχώρηση τής χώρας μας στό ΝΑΤΟ συνδεόταν σέ σημαν­

τικό βαθμό μέ τόν έπιθετικό του χαρακτήρα έναντι τής Σ. Ένωσης καί τών Λαϊκών Δημοκρατιών.

— 115 —

Page 115: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σεις τών ΗΠΑ όπως καί κάποιες τάσεις γιά μιά «πολυδιάστατη» έξωτερική πολιτική έχουν ένα έπιπλέσν θετικό έπακόλουθο: βοηθούν αντικειμενικά τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα νά στρέψει τήν προσοχή του στις έσωτερικές κοινωνικές διεργα­σίες, παίρνοντας βέβαια ύπόψη του τούς διεθνείς συσχετισμούς άλλά χωρίς νά ύποτάσσει τή στρατηγική του στή στρατηγική έξωελλαδικών κέντρων. Νά άπαλλαγεί, τελικά, άπό τά συμπλέγ­ματα τής έξάρτησης καί νά χαράξει αύστηρά δικό του δρόμο πρός τό σοσιαλισμό, στηριγμένο στή δυναμική τών έσωτερικών έπαναστατικών διεργασιών.

IV. ΟΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΤΡΙΠΤΥΧΟΥ»

Τό τρίπτυχο τού δογματισμού, τής έξάρτησης καί τών άντιδη- μοκρατικών γραφειοκρατικών παραμορφώσεων στόν έπανα­στατικό χαρακτήρα τού κόμματος έπιβίωσε κι όταν άλλαξαν οί άρχικές συνθήκες μέσα στις οποίες είχε προκύψει· μερικές πλευ­ρές του μάλιστα θά έμφανιστούν μέ πολύ όξύτερες μορφές. Κι αύτό γιατί ρίζωσε μέσα στό ΚΚΕ κι έγινε κύριο χαρακτηριστι­κό τής φυσιογνωμίας του, μέσα άπό μιά μακρόχρονη διαδικα­σία. Παράλληλα, οί ιδιόμορφες μεταπολεμικές συνθήκες στή χώρα μας καί οί περιστάσεις μέσα στις όποιες ύποχρεώθηκε νά δουλεύει τό ΚΚΕ (παρανομία - προσφυγιά) θά εννοήσουν τή διαιώνιση αύτών τών χαρακτηριστικών. Είναι λοιπόν χρήσιμο νά σταθούμε στις συγκεκριμένες έκδηλώσεις τής κάθε πλευράς αύτού τού τρίπτυχου καί στίς άρνητικές έπιπτώσεις του κατά τήν πορεία τού ΚΚΕ.

α) Τό δογματικό σκέλος: Κατ’ άρχήν, οί ήγεσίες τού κόμμα­τος, μέ τό αίσθημα τής άποκλειστικότητας στήν έφαρμογή τού «μαρξισμού - λενινισμού» στή χώρα μας, ανάγουν τήν έπανα­στατική θεωρία σέ άθροισμα τσιτάτων. Προσφεύγουν σέ αναλύ­σεις άπλουστευτικές· άναζητούν «καθαρές», στρογγυλές, έπίπε- δες, άπόλυτες θέσεις, μέ τήν πεποίθηση ότι τό θεωρητικό τους οπλοστάσιο είναι έπαρκές καί δέν έχει άνάγκη νά έμπλουτίζεται άπό τά νέα δεδομένα τών κοινωνιχοπολιτικών έξελίξεων καί τής έπαναστατικής πάλης.

Είναι φανερό βέβαια πώς όσο πιό ριζικές άλλαγές συντελούν- ται γύρω τους τόσο πιό έξωπραγματικές θά είναι οί «ξεκάθαρες» θεωρητικές έκτιμήσεις τους. τόσο πιό σοβαρά τά πολιτικά λάθη

— 116 —

Page 116: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πού θά διαπράξουν.ΟΙ συνέπειες τού θεωρητικού δογματισμού πού χαρακτηρίζει

τό ΚΚΕ εκδηλώνονται Ιδιαίτερα στήν έπεξεργασία τών στρατη­γικών καί πολιτικών του επιλογών. Οΐ ήγεσΐες του κατανοούν τήν έλληνική πραγματικότητα μονόπλευρα, έμπειρικά, έργατί- στικα, οίκονομίστικα: Μονόπλευρα, έπιμένοντας στις άντιφά- σεις πού ώθούν πρός τήν κοινωνική άλλαγή, άλλά άγνοώντας τις άντΐθετες δυνάμεις πού ώθούν πρός τή συντήρηση ή τήν αντεπα­νάσταση. Εμπειρικά, κατανοώντας γενικόλογα τή δυναμική τών έπαναστατικών διαδικασιών, άδυνατώντας όμως νά έμβα- θύνουν οτΐς αιτίες πού θέτουν σέ κίνηση αύτές τις διαδικασίες. Έργατίστικα, διακηρύσσοντας σ’ όλους τούς τόνους τόν πρωτο­ποριακό ρόλο τής έργατικής τάξης στόν έπαναστατικό μετασχη­ματισμό τής κοινωνίας, παραβλέποντας όμως τίς προϋποθέσεις κάτω άπό τίς όποιες μπορεί νά τόν άσκήσει. Καί καταλήγοντας έτσι νά θεωρούν λίγο πολύ «αύτόματη» τή χειραφέτησή της καί νά άδυνατούν νά συλλάβουν καί νά άξιοποιήσουν τις βαθιές κοινωνικές συγκρούσεις μή έργατικών στρωμάτων μέ τήν κεφα­λαιοκρατική έξουσΐα. Οίκονομίστικα τέλος, διαβλέποντας πίσω άπό κάθε έξέλιξη μόνο τά στενά οικονομικά αίτια καί παραβλέ­ποντας τά πολιτικά καί ιδεολογικά.

Ο δογματισμός όμως δέν έκδηλώνεται μόνο στόν τρόπο μέ τόν όποιο οί ήγεσΐες τού ΚΚΕ κατανοούν τούς έσωτερικούς όρους τής έπανάστασης άλλά καί στόν αυθαίρετο διαχωρισμό τών έσωτερικών όρων άπό τούς διεθνείς. Έτσι, άλλοτε ύπερε- κτιμούν τίς έσωτερικές έπαναστατικές δυνάμεις ένώ δέν είναι καθοριστικός ό ρόλος τους, κι άλλοτε —άντΐθετα— τίς ύποτι- μούν, ένώ οΐ διεθνείς συνθήκες κι ή εσωτερική συγκυρία τούς έπιτρέπουν πράγματι νά διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο.

Στή συνέχεια θά δούμε τις συγκεκριμένες περιπτώσεις τέ­τοιων λαθεμένων στρατηγικών προσανατολισμών.

β) Τό σκέλος τής έξάρτησης: Οί ήγεσΐες τού ΚΚΕ θά άποδε- χτούν τό άλάθητο τών έκτιμήσεων καί θέσεων τού ΚΚΣΕ. Δέν μπορούν έτσι νά κατανοήσουν δημιουργικά τίς γενικές έπανα­στατικές κατευθύνσεις ιού διεθνούς κινήματος. Δέν μπορούν νά συνδέσουν τις παγκόσμιες έπαναστατικές τάσεις μέ τίς έπανα­στατικές διεργασίες πού ώρίμαζαν στόν έλληνικό χώρο. Απο­κτούν τελικά μιά νοοτροπία «περιορισμένης εύθύνης» τόσο στή διεύθυνση τών άγώνων τού κόμματος καί τού λαού —άν καί έδώ ύπάρχουν οί έξαιρέσεις— όσο καί στις θέσεις άπέναντι στά

— 117 —

Page 117: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προβλήματα καί τις διαφοροποιήσεις πού προκύπτουν μέσα στούς κόλπους τού παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Καί σ’ αύτή τή δεύτερη περίπτωση δύσκολα θά βρει κανείς έξαιρέ- σεις!γ) Το σκέλος τών παραμορφώσεων στή όομή καί τή λειτουργία τον έπαναστατικον κόμματος: Οί άπόψεις τών μελών καί στελε­χών τού κόμματος κατά κανόνα παραγνωρίζονται. Ή κριτική τους στάση άπ έναντι στις πολιτικές έπιλογές τής καθοδήγησης ή σ’ ορισμένες άπ’ αύτές θεωρείται άδιανόητη καί πολλές φορές χαρακτηρίζεται προδοσία.

Ή άντίληψη αύτή δέν είχε καμιά σχέση φυσικά μέ τίς λενινι- στικές άντιλήψεις γιά τό κόμμα. Οχι μόνο γιατί, όπως ξέρουμε, μέσα στό Μπολσεβίκικο Κόμμα —τουλάχιστον κατά τήν προε­παναστατική καί τήν άμέσως μετεπαναστατική περίοδο— ύπήρ­ξαν πολλές περιπτώσεις διαφωνιών πού νομιμοποιήθηκαν καί συζητήθηκαν άνοιχτά (2) χωρίς νά θεωρηθεί ότι παραβιάζεται ό δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, άλλά καί γιατί ό ίδιος ό Λένιν έδινε τεράστια σημασία στήν έσωτερική ζωή τον κόμματος καί πολλές φορές τήν έπικαλούνταν σάν άδιάψευστη ένδειξη ύγείας τού κομματικού οργανισμού καί σύνδεσής του μέ τίς μάζες καί τήν πραγματικότητα.

Ό Λένιν βέβαια έδινε έπίσης μεγάλη σημασία καί στή συντε­ταγμένη δράση τού κόμματος, πάνω σέ ενιαίες άποφάσεις δρά­σης, χωρίς άμφιλεγόμενες διατυπώσεις, άλληλοεξουδετερωνό- μενους στόχους, κ.λπ. Έβλεπε όμως αύτή τή συντεταγμένη έπέμβαση σάν προϊόν έσωτερικής ζύμωσης, σάν νέα ποιότητα, σάν άποτέλεσμα μιάς διαδικασίας κατά τήν όποια τό κόμμα μαθαίνει νά συνθέτει τήν πολυπλοκότητα τών καταστάσεων πού άντιμετωπίζει, διατηρώντας άνοιχτά καί όξύνοντας ταυτόχρο­να τά ιδεολογικά του μέτωπα. Έβλεπε έτσι τήν πειθαρχία τών μειοψηφούντων σάν συνειδητή άλλά καί τή σχέση μειοψηφούν- των - πλειοψηφούντων ιδιαίτερα ρευστή. Καί πράγματι στά πλαίσια τού Μπολσεβίκικου Κόμματος, όσο κι άν αύτό μάς φαίνεται σήμερα μακρινό σάν ιστορία καί ίσως ξεπερασμένο σάν πρότυπο, σέ κάθε διαφορετικό θέμα οί μειοψηφίες, οί πλειοψηφίες καί ή σύνθεσή τους συχνά άλλάζουν, χωρίς γι’

(2) Μιά άπό αύτές είναι καί ή διαφωνία τον ίδιου τού Λένιν μέ τήν πλειοψη- φία τής Κ.Ε. πού θεωρούσε ότι δέν πρέπέι οϊ μπολσεβίκοι νά προχωρήσουν σέ έπαναστατική κατάληψη τής έξουσίας, τίς παραμονές τής όκτωβριανής εξέγερσης.

— 118 —

Page 118: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

αύτό τό κόμμα νά χάνει σέ συνέπεια ή σέ συνοχή.Στήν πραγματικότητα οί παραμορφώσεις τού ΚΚΕ πρός συγ­

κεντρωτική, άντιδημοκρατική καί γραφειοκρατική κατεύθυνση άνατρέπουν ολόκληρο τό λενινιστικό πρότυπο, καί όχι μόνο τό «δημοκρατικό του σκέλος» —όπως έπιφανειακά υποστηρίζεται άπό ορισμένους.

Οί παραμορφώσεις αύτού τού είδους άφαιρούν τελικά άπό τό κόμμα τή συνθετική του ικανότητα. Συρρικνώνουν τήν έσωτερι- κή του ζωή στήν καθηκοντολογία καί τά ιδεολογικά φροντιστή­ρια όπου έξηγείται καί εμπεδώνεται άλλά δέ συζητιέται ή κομ­ματική γραμμή- άφυδατώνουν τελικά τό συλλογικό έπαναστά- τη, άφού έχουν ήδη εξοβελίσει τό συλλογικό διανοούμενο, όπως θά ’λεγε κι ό Γκράμσι.

Ένα κόμμα όμως πού παύει νά άποτελεί συλλογικό διανοού­μενο καί μετατρέπεται σέ συγκεντρωτικό μηχανισμό, θά παρά­γει βαθμιαία γραφειοκρατικά φαινόμενα, πού θά κυριαρχή­σουν σάν τρόπος όργάνωσης καί θά τό άποκόψουν άπό τή ζων­τανή καί εξελισσόμενη πραγματικότητα. Ή έξασφάλιση τής συνοχής τού κόμματος θά γίνεται, όλο καί περισσότερο, μέ τήν προσφυγή σέ διοικητικά μέτρα καί ιδεολογικούς άφορισμούς ήθικού χαρακτήρα· θά άποκλειστεί τελικά ή διακίνηση καί σύν­θεση τών ιδεών καί θά περιοριστεί ή ίδεολογικο-πολιτική του «ικανότητα» στήν τσιτατολογία καί γενικά στή χρησιμοποίηση έτοιμων συνταγών.

Μ’ αύτή τήν έννοια, οί γραφειοκρατικές παραμορφώσεις στό ΚΚΕ άναπαράγουν καί τίς προϋποθέσεις γιά τή διαιώνιση τής ιδεολογικής του έξάρτησης άπό ξένα καθοδηγητικά κέντρα. Εξάρτηση πού γίνεται άναγκαία γιά τήν επιβίωσή του σάν οργανισμού πού δέν μπορεί νά παράγει θεωρία.

Τέλος, χαρακτηριστική έκδήλωση τής γραφειοκρατικής του παραμόρφωσης —καί συνάμα άπαραίτητο συμπλήρωμά της— ύπήρξε ή καλλιέργεια μύθων γιά τίς ικανότητες τών ήγετών. Μύθων πού φυσικά κατέρρεαν όταν άκολουθούσε ή βίαιη απο­μάκρυνσή τους γιά νά μετατραπούν άπό «θεούς» σέ «δαίμονες». Δέ χρειάζεται γιά όλα τούτα νά ανατρέξουμε σέ λεπτομέρειες. ' Η περίπτωση τού Ζαχαριάδη (πού χρημάτισε 25 χρόνια γενικός γραμματέας τού ΚΚΕ καί κατέληξε νά πεθάνει έξόριστος στά Ούράλια) καί ή πιό πρόσφατη τού Κολιγιάννη (πού αναγνωρι­ζόταν 17 χρόνια, πριν καί μετά τή διάσπαση, σάνάδιαμφισβήτη- τος ήγέτης τού ΚΚΕ, γιά νά τού έπιβληθεί τελικά ό πολιτικός

— 119 —

Page 119: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

θάνατος πολύ πριν έρθει ό βιολογικός) είναι άρκετά γνωστές καί εύγλωττες. Ά ν σ’ αύτές προστεθεί καί ή περίπτωση τού Α. Χαϊτά, γραμματέα τού ΚΚΕ άπό τό 1928 ώς τό ’31, πού θανατώ­θηκε στις σταλινικές έκκαθαρίσεις τής δεκαετίας τού ’30, γίνεται φανερό ότι καί άπό τήν πλευρά τής μοίρας τών ήγετών του, τό ΚΚΕ (χωοίς ή μέ εισαγωγικά) έχει έπί 50 χρόνια ένα άκόμα θλιβερό προνόμιο...

Στά πλαίσια αύτά κινήθηκαν οί ήγεσΐες τού ένιαίου ΚΚΕ. Σ’ αύτά εγκλωβίστηκαν οί στρατηγικές έπιλογές τους. Δέν κατόρ­θωσαν έτσι, κατά κανόνα τουλάχιστον, νά κατανοήσουν τά χαρακτηριστικά τής κάθε φάσης καί νά προσδιορίσουν σωστά τό ρόλο πού έπρεπε νά διαδραματίσει ό έπαναστατικός φορέας. Οί άμεσοι στόχοι άναδεικνύονταν περισσότερο εύκαιριακά, παρά έντάσσονταν σέ μιά μακροπρόθεσμη σοσιαλιστική στρα­τηγική. Ή πολιτική πού επεξεργάζονταν τά ήγετικά έπιτελεία τού ΚΚΕ χαρακτηριζόταν άπό μιά συχνά άλλοπρόσαλλη συνθη­ματολογία, όπου δέσποζαν άντιλήψεις γιά τήν «προετοιμασία» τού ύποκειμενικού παράγοντα εν όψει τής έπερχόμενης «εύκαί­ριας», τής άποφασιστικής στιγμής, όπότε θά γινόταν ή τελική άναμετρηση καί θά ξεκαθαρίζονταν ... «άπαξ καί διά παντός» οί λογαριασμοί μέ τίς αντίπαλες κοινωνικές δυνάμεις. Αλλά καί σ’ αύτές τίς ιδεοληψίες βασική προϋπόθεση ήταν ή έγκριση τού ΚΚΣΕ προκειμένου νά έπιβεβαιωθεί ή ορθότητα τών κάθε φορά πολιτικών επιλογών.

Ή λογική τής μιάς, άποφασιστικής καί «τελικής άναμέτρη- σης», ή ιδεοληψία τής «άξιοποίησης τών εύκαιριών» καί ή πολι­τική έξάρτηση άπό έξωελλαδικά κέντρα διαπλέκονται στήν ιδεολογία πού παράγει τό ΚΚΕ καί μέσα στήν όποια άναπαρά- γονται οί ήγεσΐες του, καί μαζί τά λάθη καί οί έπιτυχίες του: ό ήρωισμός, ή αύτοθυσία, τό άγωνιστικό παράδειγμα, άλλά καί μαζί οί άποκρουστικές μορφές πού πολλές φορές πήρε ή εσω­κομματική διαπάλη. Τά λάθη πού διέπραξε τό ΚΚΕ καί οΐ προσωπικές εύθύνες τών ήγετών του μέσα σ’ αύτά τά πλαίσια μπορούν νά κατανσηθσύν. Κι όπως είναι φανερό, δέν πρόκειται γιά «καθαρά» άριστερίστικα ή δεξιά λάθη, όπως τά χαρακτηρί­ζουν ορισμένες έπιφανειακές κριτικές. Πρόκειται γιά λαθεμένες γενικές έκτιμήσεις κι έπιλογές. όπου συχνά συνυπάρχουν οΐ

— 120 —

Page 120: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άριστερίστικες καί δεξιές παρεκκλίσεις, ή υποτίμηση άλλά καί ή ύπερτΐμηση τών άντίπαλων δυνάμεων.

V. Η ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΤΩΝ ΛΑΘΩΝ

Είναι προφανές ότι ή βαρύτητα τών λαθών τού ΚΚΕ ύπήρξε τόσο μεγαλύτερη όσο άποφασιστικότερος ήταν ό ρόλος του στήν πολιτική ζωή κατά τή φάση πού διαπράττονταν αύτά τά λάθη.

I. Στήν πρώτη περίοδο τής ιστορικής διαδρομής τον (1918 - 1940), τό ΚΚΕ θά ύπερεκτιμήσει τίς έσωτερικές δυνάμεις τής έπαναστατικής άλλαγής, μέ έπακόλουθο —όπως ήδη έπισημάναμε— σοβαρά λάθη στήν πολιτική τών συμμαχιών. Ταυτόχρονα θά βαρύνουν σ’ αύτή τήν περίοδο οί άρνητικές συνέπειες τής θέσης τού ΚΚΕ γιά «αύτόνομη Μακεδονία καί Θράκη». Ώστόσο, στήν περίοδο αύτή άπουσιάζουν τόσο οί έσωτερικές όσο καί οί διεθνείς προϋποθέσεις πού θά έπέτρεπαν στό ΚΚΕ νά διαδραματίσει άποφασιστικά ρόλο. Οί πολιτικές έπιπτώσεις τών —σοβαρών κατά τά άλλα— λαθών του τήν περί­οδο αύτή είναι λοιπόν περιορισμένες. Καί χωρίς αύτά τά λάθη τού ΚΚΕ, ή γενική κατεύθυνση τών ιστορικών έξελίξεων ώς τό 1940 δέ θά μπορούσε νά είναι ριζικά διαφορετική.

'Εξάλλου, τά θετικά έπιτεύγματα αύτής τής περιόδου, καί κυρίως οί διορθώσεις-τροποποιήσεις στή στρατηγική καί τήν πολιτική τού κόμματος πού γίνονται τό 1934-35, βοηθάνε τό ΚΚΕ νά συνειδητοποιήσει τό ρόλο καί τά καθήκοντά του στήν άμέσως επόμενη φάση. Έτσι, μέ τήν κήρυξη τού πολέμου τό 1940, ή ήγεσία του θά χαράξει σωστή γενικά γραμμή κι άργότε- ρα, μετά τή γερμανική εισβολή, οί κομμουνιστές θά βρεθούν έπικεφαλής τής Εθνικής Αντίστασης.

II. Στή δεύτερη ιστορική περίοδο τον ΚΚΕ (1940-1950), ό ρόλος πού διαδραματίζει στις έξελίξεις γίνεται καθοριστικός. Άνάμεσα στό 1941 καί τό 1944 θά άναδειχτεί σέ ήγετική έθνική δύναμη καί κυρίαρχο πολιτικό παράγοντα. Ή έπιτυχία του αύτή όφείλεται βέβαια στό άγωνιστικό πατριωτικό παρών (3)

(3) Τό αγωνιστικό αύτό παρών υπογραμμίζουν: ή πατριωτική-αντιφασιστι­κή θέση τού Ν. Ζαχαριάδη καί άλλων ήγετικών στελεχών τού ΚΚΕ, όταν, τόν Όκτώβρη τού 1940, ή φασιστική Ιταλία έπιτέθηκε κατά τής 'Ελλάδας- ή πολεμι­κή δράση τών κομμουνιστών στό αλβανικό καί τά άλλα μέτωπα τού 1940-41- ή

— 121 —

Page 121: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πού δίνει άπό τό 1940 καί σέ όλη τήν περίοδο τής φασιστικής κατοχής, άλλά καί στήν όρθή γενική πολιτική γραμμή του, μέ τήν όποια άξιοποιεί ώς τό 1944 τίς έσωτερικές καί διεθνείς συγκυρίες, συσπειρώνει γύρω του τίς πατριωτικές δυνάμεις πού άρνιοΰνται τό συμβιβασμό ή τή φυγή, μπολιάζει τή συνείδηση τών μαζών μέ τά δημοκρατικά καί σοσιαλιστικά ιδεώδη καί καταγράφει στό ενεργητικό του τίς πολιτικές καί στρατιωτικές έπιτυχίες τής άντίστασης εναντίον τού κατακτητή.

Στις συνθήκες αυτές οίκοδομείται τό ΕΑΜ, μιά ισχυρή λαϊκή συμμαχία πού, έχοντας κατακτήσει τή μεγάλη πλειοψηφία τού λαού, θέτει, μαζί μέ τήν έθνική άπελευθέρωση, καί τό πρόβλημα τής ριζικής άλλαγής τών φορέων τής έξουσίας καί μιάς άνεξάρ- τητης δημοκρατικής πορείας πρός τήν κοινωνική πρόοδο. Ώστόσο ή ήγεσία τού ΚΚΕ θά διαπράξει σοβαρά λάθη όταν ό άγώνας μπαίνει στήν πιό κρίσιμη φάση του (1944-45)· όταν, δηλαδή, άρχίζει ή μάχη γιά τή διαμόρφωση τής μεταπελευθερω- τικής κατάστασης στή χώρα μας.

Ή μάχη αύτή θά διεξαχθεί σέ μιά άντιφατική διαπλοκή έξω- τερικών καί έσωτερικών συσχετισμών: Εξωτερικά, θά έπηρεά- σουν αναμφισβήτητα μέ άρνητικό τρόπο οί συμφωνίες Στάλιν - Τσώρτσιλ, πού έδιναν έλευθερία κινήσεων στόν άγγλικό ιμπε­ριαλισμό γιά τήν Ελλάδα. Εσωτερικά, όμως, βαραίνουν άπο- φασιστικά οί ιδιαίτερα ευνοϊκοί συσχετισμοί γιά τό ΚΚΕ καί τό ΕΑΜ, οί συσχετισμοί πού τού δίνουν τήν άδιαμφισβήτητη κυ­ριαρχία στόν έλλαδικό χώρο. θ ά περίμενε κανείς πώς, κάτω άπ’ αυτούς τούς όρους, τό ΚΚΕ θά άντιπαρέθετε τά έσωτερικά πλεονεκτήματα στις έξωτερικές άντιξοότητες καί θά έξουδετέ- ρωνε ή τουλάχιστον θά περιόριζε στό έλάχιστο τίς άρνητικές έπιπτώσεις άπό τούς διεθνείς διακανονισμούς σέ βάρος του. Κάτι τέτοιο όμως δέ συνέβη. Ή ήγεσία τού ΚΚΕ θά άντιμετωπί- σει τά κρίσιμα προβλήματα πού είχαν τεθεί τό 1944 μέ μιά διατακτική καί αντιφατική στάση, θ ά έπηρεαστεί άπό αύταπά- τες γιά τίς διαθέσεις τών Άγγλων ιμπεριαλιστών καί, οπωσδή­ποτε, άπό άντιλήψεις πάση θυσία άποφυγής τής σύγκρουσης μαζί τους. Στά πλαίσια αύτά, καί στό όνομα τής έθνικής ενότη­τας, θά άποδεχτεί ύποχωρήσεις καί συμβιβασμούς πού οδηγού­σαν άντικειμενικά στή συντριβή τού κινήματος. Έτσι θά φτά-συμμετσχή στελεχών καί μελών τού ΚΚΕ στή μάχη τής Κρήτης έναντϊον τών Γερμανών εισβολέων, τό Μάη τού 1941. Τήν περίοδο έκείνη — όπως έχουμε έπισημάνει — ή Κ.Δ. χαρακτήριζε τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ιμπεριαλιστικό.

- 1 2 2 -

Page 122: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σουμε στήν υπογραφή τής συμφωνίας τού Λιβάνου άπό άντι- προσωπεία ΚΚΕ-ΕΑΜ. Ή συμφωνία δέ θά έγκριθεί αρχικά άπό τήν κομματική ήγεσία στήν Ελλάδα, άλλά στή συνέχεια θά γίνει άποδεκτή μαζί μέ όλα τά παρεπόμενα (άπαράδεκτες δε­σμεύσεις πριν καί μέ τή συμφωνία τής Καζέρτας). Κι όλα αύτά θά άνοίξουν διάπλατα τίς πόρτες στόν άγγλικό ιμπεριαλισμό νά έπέμβει ένοπλα τό Δεκέμβρη τού 1944. Στήν καμπή αύτή θά δοθεί βέβαια ή ήρωική μάχη τών 33 ήμερών στήν Αθήνα, άλλά χωρίς τήν προετοιμασία καί τή διεύθυνση πού άπαιτούσε μιά άποφασιστική αναμέτρηση μέ στόχο τή νίκη ή έστω τήν έξασφά- λιση εύνοϊκότερης «ισορροπίας δυνάμεων» άπό κείνη πού διέ­γραψε ή στρατιωτική ήττα καί ή συμφωνία τής Βάρκιζας.

Έπρόκειτο —συνολικά καί σέ τελευταία άνάλυση — γιά μιά πολιτική τής ήγεσίας τού ΚΚΕ πού έξέφραζε τήν κραυγαλέα παραγνώριση καί ύποτίμηση τών έσωτερικών έπαναστατικών δυνάμεων καί τής άδιαμφισβήτητης ύπεροχής τους στόν έλλαδι- κό χώρο, καθιστώντας έτσι αναπόφευκτη τήν ύποταγή στούς έξωτερικούς διακανονισμούς τών Μεγάλων Δυνάμεων. Έγινε δηλαδή τό άντίθετο άπό ό,τι θά περίμενε κανείς άπό έναν έπα­ναστατικό φορέα πού κατανοεί τή δυναμική τού έθνικοαπελευ- θερωτικού καί κοινωνικού άγώνα καί είναι σέ θέση νά διαδρα­ματίσει τόν καθοδηγητικό του ρόλο. Άπό κεί καί ύστερα τό παιχνίδι τής έξουσίας θά παιχτεί μέσα σ’ αύτά τά πλαίσια.

Ή νίκη τών άγγλικών στρατευμάτων στή μάχη τού Δεκέμβρη άποδυνάμωσε στρατιωτικά καί πολιτικά τό ΚΚΕ καί τό έαμικό κίνημα χωρίς καί νά άλλοιώσει πλήρως τό συσχετισμό τών κοι­νωνικών καί πολιτικών δυνάμεων πού είχε προκύψει μέσα άπό τήν 'Εθνική Αντίσταση. Τό λαϊκό κίνημα δέν μπορεί πλέον νά άνατρέψει μέ μετωπική αναμέτρηση τήν έξουσΐα τών άντιδρα- στικών δυνάμεων, άλλά διατηρεί άρκετή ισχύ πού τού έπιτρέπει —άνασυντάσσσντας τίς δυνάμεις του — νά διεκδικήσει μέ πολι­τικά μέσα καθοριστικό ρόλο στις έσωτερικές έξελίξεις. Ό κίν­δυνος λοιπόν γιά τόν κόσμο τής αντίδρασης καί τούς ξένους ύποστηρικτές του κάθε άλλο παρά έξέλιπε. Γι’ αύτό καί άμέσως μετά τή Βάρκιζα προσανατολίζονται πρός τελική «έκκαθάριση τών λογαριασμών» μέ τό έαμικό κίνημα έπιμένοντας στό κλείσι­μο κάθε δρόμου πρός μιά όμαλή δημοκρατική έξέλιξη. Καί σ’

” — 123 —

Page 123: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

αύτό διευκολύνονται άπό τόν ψυχρό πόλεμο πού άρχίζει άπό τό 1946 καί άπό τούς δυσμενείς στήν καμπή εκείνη διεθνείς όρους πάλης γιά τό έλληνικό κίνημα. Έτσι ή άποδοχή άπό τήν ήγεσία τού ΚΚΕ τής πρόκλησης γιά ένοπλη άναμέτρηση άποτελούσε βαρύτατο πολιτικό λάθος.

Χωρίς άμφιβολία, καί αντίθετα μέ ό,τι είχε συμβεί στή συμ­φωνία τού Λιβάνου, κ.λπ., τό λάθος τής ήγεσίας τού ΚΚΕ νά άποδεχτεί τό 1946-49 τήν πρόκληση τής έμφύλιας σύγκρουσης έκφράζει ύπερεκτίμηση τού ρόλου τών έσωτερικών δυνάμεων τής έπανάστασης πού, μέ βάση τά νέα έλλαδικά καί διεθνή δεδομένα, δέν μπορούσε νά είναι καθοριστικός σέ μιά τέτοια σύγκρουση. Δέν έπρόκειτο όμως μόνο γι’ αύτό ούτε, ίσως, κυ­ρίως γι’ αύτό. Όπως καί στήν περίπτωση τής συνθηκολόγησης τού Λιβάνου δέν έπρόκειτο μόνο γιά μιά άντίστροφη εκτίμηση. Ά ν καί δέν είναι τού παρόντος ή κριτική θεώρηση ειδικά τής περιόδου 1944-49, χρειάζεται νά έπιμείνουμε περισσότερο σέ ορισμένες πλευρές τών λαθών αύτής τής περιόδου πού εξακο­λουθούν καί σήμερα άκόμα νά έρμηνεύονται μέ τρόπο πού δυ­σκολεύει τή συναγωγή χρήσιμων διδαγμάτων.

α) ' Ορισμένα κρίσιμα λάθη πού διέπραξε τό ΚΚΕ στήν τελευ­ταία κυρίως φάση τής Εθνικής Αντίστασης δέν μπορεί νά έρμηνευτούν πειστικά μόνο μέ τό ότι ή ήγεσία του διατηρούσε αύταπάτες γιά τίς διαθέσεις τών Άγγλων ιμπεριαλιστών, ύποτι- μούσε τίς έσωτερικές έπαναστατικές δυνάμεις καί είχε λαθεμέ­νες άντιλήψεις γιά τό χαρακτήρα τού ΕΑΜ καί τήν έθνική ένότητα. Γιατί, σέ κάθε περίπτωση, ήταν ολοφάνερο πώς, σέ συνθήκες όπου οί δυνάμεις τού ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κυριαρχούσαν σ’ ολόκληρο τόν έλλαδικό χώρο, ήταν άδύνατη γιά τούς Άγγλους μιά άνοιχτή καί κατά μέτωπο ένοπλη έπέμβαση γιά τήν έξουδε- τέρωση τών στρατιωτικών καί πολιτικών έρεισμάτων τού έαμι- κού κινήματος. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αύτό ήταν νά υπάρξουν άπό τήν πλευρά τής ήγεσίας του σοβαρές ύποχωρή- σεις, πού θά διευκόλυναν καί θά νομιμοποιούσαν μιά άμεση άγγλική άνάμιξη στά έσωτερικά τής χώρας μας. Φυσικό ήταν, λοιπόν, νά πιέσει ό Τσώρτσιλ άπ’ όλες τίς πλευρές ώστε νά γίνουν άποδεκτές άπό τό ΚΚΕ-ΕΑΜ τέτοιες ύποχωρήσεις. Καί νά άπευθυνθεί, στήν προσπάθειά του αύτή, πρός τούς Σο­βιετικούς, έπικαλούμένος τή συμφωνία πού είχαν δεχθεί γιά τήν Ελλάδα.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι σέ μεγάλο βαθμό ή στάση τής ήγεσίας

— 124 —

Page 124: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τού ΚΚΕ έναντι τών συμφωνιών τού Λιβάνου καθορίστηκε σέ συνάρτηση μέ τίς «συμβουλές» πού άμεσα ή έμμεσα έδωσαν οί Σοβιετικοί στό όνομα τής «άντιχιτλερικής ένότητας» (4). Ή ίδια άλλωστε ή αναθεώρηση τής άρχικής θέσης τής ήγεσίας τού ΚΚΕ, πού άποδοκίμαζε τήν υπογραφή τών συμφωνιών τού Λιβάνου άπό τήν έαμική αντιπροσωπεία, είναι πολύ χαρακτηριστική. Στήν ήγεσία τού ΚΚΕ έπικράτησε τελικά ή άντίληψη ότι ή εκπλήρωση τού «διεθνιστικοΰ» χρέους, πού υποδείχνουν οί Σο­βιετικοί, προ έχει άπό τά «στενά» συμφέροντα τού άπελευθερω- τικοΰ άγώνα στή χώρα μας (5).

β) Τό βαρύτατο επίσης λάθος τής ήγεσίας τού ΚΚΕ γιά τήν έμφύλια σύρραξη δέν είναι δυνατό νά έρμηνευτεί μόνο μέ τήν ύπερεκτίμηση τών έσωτερικών δυνάμεων τού κινήματος, ή άκό­μα μέ τήν ανικανότητά της νά άντιληφθεί ότι οί δυνάμεις αύτές δέ θά τήν άκολουθούσαν σ’ έναν ένοπλο άγώνα. Ό Ζαχαριάδης καί ή ήγεσία τού ΚΚΕ ήταν σέ θέση νά άντιληφθούν πώς στις συνθήκες τού 1947, διεθνώς καί στή Βαλκανική, γιά νά ξεκινή­σει τό κόμμα έναν ένοπλο άγώνα στήν Ελλάδα, όφειλε οπωσδή­ποτε: νά διαθέτει τή σαφέστατη πολιτική έγκριση τής σοβιετικής ήγεσίας (6)· νά έχει έξασφαλίσει τήν ολόπλευρη ύλική βοήθεια τής ΕΣΣΔ καί άλλων άνατολικών χωρών. Όλα τά στοιχεία

(4) Τήν εποχή έκείνη πραγματοποιήθηκε συνάντηση έκπροσώπων τής σοβιετι­κής πρεσβείας στήν Αίγυπτο μέ τών αντιπρόσωπο τού ΚΚΕ στήν έαμική άντι- προσωπεία, πού διαπραγματεύτηκε καί ύπέγραψε τίς συμφωνίες τού Λιβάνου.' Εξάλλου, στήν έδρα τού αρχηγείου τού ΕΛΑΣ ήταν διαπιστευμένη όλιγομελής στρατιωτική αποστολή τής ΕΣΣΔ.

(5) Πόσο έπέμενε ή σοβιετική ήγεσία στήν τήρηση τής συμφωνίας της μέ τούς Αγγλους γιά καθιέρωση ζωνών έπιρροής φαίνεται άπό τό ότι έπιχεΐρησε νά

άσκήσει πίεση πρός τό Κ.Κ. Γ ιουγκοσλαβίας — στό όνομα τής «άντιχιτλερικής ένότητας» — γιά νά δεχτεί συμβιβασμό μέ τό βασιλιά καί τίς άστικές πολιτικές δυνάμεις, άκόμα καί όταν ή ήγεσία αύτού τον κόμματος είχε προχωρήσει πρός έντελώς άντίθετη κατεύθυνση καί μέ τήν άπελευθέρωση έλεγχε όλη τή χώρα. Είναι αποκαλυπτική ή συνομιλία πού είχε στή Μόσχα ό Ε. Καρντέλι, τό Νοέμβρη 1944, μέ τόν Στάλιν, τήν όποια παραθέτει στά άπομνημονεύματά του (βλ. αποσπάσμαια Α ΥΓΗ, 21 καί 22.2.80). Εξάλλου, σχετικά μέ τή συμφωνία Στάλιν-Τσώρτσιλ γιά τή Γιουγκοσλαβία καί τήν Ελλάδα, είναι άποκαλυπτικά τά άπομνημονεύματα τού ίδιου τού Τσώρτσιλ.

(6) Ή βίαιη καί ώμή αντίδραση ιού Στάλιν άπέναντι σ’ έναν ήγέτη σάν τόν Δημητρώφ (δές απομνημονεύματα Καρντέλι) γιά τό άτι τόλμησε, τό 1947. νά πάρει πρωτοβουλία καί νά προτείνει άπλά τή συγκρότηση βαλκανικής σοσιαλι­στικής όμοσπονδίας, δείχνει πόσο άδιανόητο ήταν νά τολμήσει ό Ζαχαριάδης. χωρίς τήν έγκριση τού Στάλιν. νά αποφασίσει τό άνοιγμα πολεμικού μετώπου στή Βαλκανική.

— 125 —

Page 125: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δείχνουν (7) ότι καί γιά τά δύο αυτά προβλήματα δόθηκε πράσι­νο φώς. Καί ήταν τόσο καίρια, πού τό πράσινο φώς δέν μπορού­σε νά δοθεί μέ μισόλογα. Τό πιό σοβαρό λάθος τής ήγεσίας τού ΚΚΕ ήταν ότι δεν ύπολόγισε πώς ή ύπόσχεση γιά ύλική, τεχνική καί άλλη βοήθεια μπορούσε καί νά μήν τηρηθεί. Καί ότι έτσι θά άναλάμβανε άπλά τό «διεθνιστικό» καθήκον νά άνοίξει ένα προσωρινό μέτωπο, πού θά περισπούσε τούς άγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές καί θά διευκόλυνε τή σταθεροποίηση τών Λ. Δη­μοκρατιών, μέ τίμημα όμως τή συντριβή τού έλληνικού κινήμα­τος (8). Στήν ούσΐα, αύτό έγινε τελικά. Οϊ εύθύνες τής ήγεσίας τού ΚΚΕ είναι βέβαια βαρύτατες. Όμως, ταυτόχρονα, έτσι ή άλλιώς, παραμένουν ιστορικές οί εύθύνες τού ΚΚΣΕ. Καί τά διδάγματα γιά τό έλληνικό κίνημα σχετικά μέ τό κρίσιμα πρό­βλημα τού διεθνισμού προβάλλουν άπό μόνα τους. Τόσο άπό τήν περίοδο αύτή όσο καί άπό τήν προηγούμενη (1944-45).

Στις άρχές τής δεκαετίας τού 1950 τό ένιαίο ΚΚΕ μπαίνει σέ νέα φάση. Τό τέλος τού έμφύλιου είναι άπό κάθε άποψη σημείο καμπής. Στό κρίσιμο αύτό σημείο τής ιστορικής διαδρομής του δύο νέα δεδομένα θά έπηρεάσουν μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο τήν πορεία του:

α) Κρίση εμπιστοσύνης. Μετά τή συντριβή .τού κινήματος Εθνικής Αντίστασης καί τήν ήττα τού έμφύλιου, έκδηλώνεται μιά βαθιά κρίση έμπιστοσύνης μεγάλου μέρους κομμουνιστών καί άριστερών άπεναντι στό ΚΚΕ. Σημαντικές δυνάμεις έργα- ζόμενων μαζών, πού ώς τό 1945 άκολουθούσαν τό ΚΚΕ κι άναγνώριζαν σ’ αύτό τή μόνη πολιτική δύναμη μέ έπαναστατικό σοσιαλιστικό προσανατολισμό, άπομακρύνονται βαθμιαία άπό τίς γραμμές καί τίς παρυφές του. Δέν πρόκειται ώστόσο γιά

(7) Ύστερα άπότή δημοσίευση — μέ τήν έπιμέλεια τού ιστορικού Φίλ. Ηλιού— έπίσημων αρχείων τού ΚΚΕ τής περιόδου 1946-49 (6λ. ΑΥΓΗ, Δεκέμβρης 1979), δέ μένει καμιά αμφιβολία γιά τό ότι ό Ζαχαριάδης είχε τήν έγκριση τής σοβιετικής ήγεσίας γιά τόν ένοπλο άγώνα καί ότι στήριζε άποφασιστικά τίς δυνατότητες άνάπτυξης καί τή νικηφόρα έκβασή του στήν ύλική καί πολιτική βοήθεια τής Σοβ. Ένωσης καί άλλων άνατολικών χωρών. Βοήθεια όμως πού ύπήρξε, τελικά, περιορισμένη.

(8) Δέν είναι τυχαίο ότι ό Ζαχαριάδης, στόν απολογισμό πού έκανε τό 1950 γιά τόν έμφύλιο. σημείωνε άνάμεσα στ’ άλλα πώς οί 'Ελληνες κομμουνιστές, μέ τήν ήρωική πάλη τους. «έκπλήρωσαν τίς διεθνιστικές τους ύποχρεώσεις».

— 126 —

Page 126: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

απομακρυνση απο τους στοχους των οποίων ηταν φορείς το ΚΚΕ καί ή έαμική αντίσταση. Τό ρήγμα στις σχέσεις μεγάλου τμήματος λαϊκών μαζών μέ τό ΚΚΕ δέν μπορεί άπό μόνο του νά καταλύσει τούς ιστορικούς δεσμούς τού έλληνικού κομμουνιστι­κού κινήματος μέ τίς λαϊκές δυνάμεις. Εκφράζει περισσότερο τήν άνάγκη αύτοκριτικής καί άνανέωσης τού πολιτικού τους φορέα παρά τήν οριστική εγκατάλειψή του.

β) Αδυναμία τού ΚΚΕ νά κατανοήσει τή νέα κατάσταση.Ό ήγετικός πυρήνας του, μέ έπικεφαλής τό Ν. Ζαχαριάδη,

κάθε άλλο παρά θά δείξει διάθεση γιά ούσιαστική αύτοκριτική καί γιά κατανόηση τής νέας κατάστασης. Σ’ αύτό θά άσκήσει άρνητικό ρόλο καί ή μεταφορά τής έδρας τού ΚΚΕ στις άνατολι­κές χώρες.

' Εξάλλου, οί δυνάμεις πού θά μπορούσαν νά ύποχρεώσουν τό κόμμα σέ ούσιαστική έπανατοποθέτηση, μέ βάση τή νέα κατά­σταση καί τά νέα προβλήματα, βρίσκονται είτε σέ συνθήκες έξορίας, φυλακών, παρανομίας καί ήμιπαρανομίας στό έσωτε- ρικό τής χώρας — συνθήκες πού δέν παρείχαν δυνατότητες γιά ούσιαστική παρέμβαση — είτε στό ειδικό καθεστώς τής πολιτι­κής προσφυγιάς τών άνατολικών χωρών, όπου κάθε τέτοια τάση άντιμετωπίζεται μέ σκληρά μέτρα. Τέλος, τό ψυχροπολεμικό κλίμα καί οί διώξεις τής περιόδου έκείνης ελάχιστα εύνοούν μιά σέ βάθος διερεύνηση τών αιτίων τής ήττας.

Έτσι, ή ήγεσία τού ΚΚΕ όχι μόνο δέ θά προχωρήσει σέ έπισήμανση τών πραγματικών λαθών τού κόμματος καί σέ αύτο- κριτική θεώρηση τής πορείας του, άλλά καί θά άρνηθεί νά άποδεχτεί τήν ήττα του σάν οριστική. Γι’ αύτό καί θά διακηρύ­ξει ότι ή «έπαναστατική κατάσταση» συνεχίζεται καί θά φτάσει μέχρι καί νά προσδιορίζει τήν έπικείμενη άλλαγή σάν άμεσα σοσιαλιστική. Τό ΚΚΕ δέ θά κάνει, τελικά, τή στροφή έκείνη πού θά τού έπέτρεπε νά ανακτήσει βαθμιαία τήν έμπιστοσύνη τών λαϊκών μαζών. Τό γεγονός αύτό θά διευρύνει τό ρήγμα άνάμεσα σ’ αύτές καί τό ΚΚΕ — τόν πολιτικό έκφραστή τών σοσιαλιστικών ιδεών στή χώρα μας· θά τροφοδοτήσει τήν κρίση έμπιστοσύνης άπέναντί του, μετατρέποντάς την σέ κρίση έκπρο- σώπησης τού λαϊκού κινήματος· θά ώθήσει ένα μεγάλο μέρος τής παλαιότερης κοινωνικής βάσης τού κομμουνιστικού καί έαμι- κού κινήματος νά αναζητήσει άλλο πολιτικό έκφραστή· θά οδη­γήσει, τελικά, καί σέ έσωτερική κρίση στις γραμμές του. Μιά κρίση πού θά ύποβόσκει καί θά ώριμάζει σ’ ολόκληρη τή μετεμ- φυλιακή περίοδο.

— 127 —

Page 127: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

Η ΕΣΩΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

I. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΩΡΙΜΑΖΕΙ Η ΚΡΙΣΗ (1950-1955)

Ξεφεύγοντας άπό τή δαιμονολογία περί ζαχαριαδισμού (καί αύτό είναι άπαραίτητο μιά πού — άν όχι τίποτε άλλο — ή ουσιαστική αυτοκριτική ματαιώθηκε ίσα-ίσα όταν φάνηκε πώς είχε άνοίξει ό δρόμος μέ τήν απομάκρυνση τού Ζαχαριάδη) έπισημάναμε ήδη ότι οί ιδιότυπες συνθήκες μετά τό 1950 (στό έσωτερικό καί στήν πολιτική προσφυγιά) δέν ευνοούν τίς δυνά­μεις πού θά μπορούσαν νά οδηγήσουν πρός μιά ριζική έπανατο- ποθέτηση τού ΚΚΕ. Στις συνθήκες αύτές ή ήγεσία του, μή ανα­γνωρίζοντας, ουσιαστικά, ούτε τά λάθη της ούτε τίς βαριές ήττες πού ύπέστη τό κίνημα, θά διαμορφώσει ένα έσωκομματικό κλί­μα όπου ή άμφισβήτηση τών έκτιμήσεών της σημαίνει αύτόματα καί έξοβελισμό όσων τήν άποτολμούν. Καί μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα θά προκύψουν τά πρώτα «γιατί» γιά τά λάθη καί τίς ήττες καί τά πρώτα «διά ταύτα» γιά τήν αντιμετώπιση τής νέας κατάστασης.

Ή ήγεσία τού ΚΚΕ, μή τολμώντας καί μή μπορώντας νά έπανατοποθετηθεί, δέν ήταν φυσικά καί σέ θέση .νά ομολογήσει πώς τό παιχνίδι τής έξουσίας είχε χαθεί. Μή ομολογώντας κάτι τέτοιο, έπρεπε νά έπιμείνει στό ότι ή νέα κατάσταση περικλείνει έπαναστατικές δυνατότητες. Καί τελικά νά άντιμετωπίζει σά λιπόψυχους όσους θεωρούσαν ότι τό πρόβλημα τής έξουσίας

— 128 —

Page 128: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

είναι λυμένο, καί σάν επικίνδυνους άντίπαλους όσες πολιτικές δυνάμεις έπαιρναν μέρος στή μετεμφυλιακή πολιτική ζωή, μέ προοδευτικές, σχετικά, θέσεις. Μέ αύτά τά δεδομένα είναι δυ­νατό νά κατανοηθεί ή πορεία διαμόρφωσης τόσο τού άνώμαλου έσωκομματικοϋ καθεστώτος όσο καί τής πολιτικής γραμμής πού άκολουθήθηκε στά χρόνια έκεϊνα. Μιάς πολιτικής γραμμής πού σημαδεύτηκε μέ τό σύνθημα «τί Πλαστήρας, τί Παπάγος» καί πού στήν ούσία — έπαναφέροντας άντιλήψεις περί «σοσιαλφα- σιστών» — παραγνώριζε γιά άρκετό διάστημα τήν άνάγκη νά προσανατολιστεί ή Άριστερά πρός μιά δημιουργική πολιτική δράση στις νέες συνθήκες.

Είναι φανερό ότι ή γενική γραμμή τού ΚΚΕ τήν περίοδο έκείνη δέν μπορούσε νά οδηγήσει σ’ αύτό πού διακήρυσσε: σέ ρήξη, δηλαδή, μέ τό καπιταλιστικό καθεστώς τής χώρας. Μόνο όμως μιά τέτοια γραμμή βρισκόταν σέ άντιστοιχία μέ τήν επιλο­γή τού έμφύλιου πολέμου καί μέ τήν άρνηση τής ήγεσίας τού ΚΚΕ νά άποδεχτεί σάν βαρύτατο λάθος αύτή τήν έπιλογή. Έμοιαζε λοιπόν περισσότερο σάν άλλοθι έναντι τών λαθών τής προηγούμενης περιόδου παρά σάν μιά κατεύθυνση πού έτεινε σέ έπαναστατικές άλλαγές.

Δέν ήταν, ώστόσο, άπλά άνεφάρμοστη άλλά καί — τουλάχι­στον ώς τό 1954: α) Παραγνώριζε τό γεγονός ότι τό κομμουνιστι­κό κίνημα περνά άμυντική φάση, διευκόλυνε άντικειμενικά τίς προσπάθειες τών άντιδραστικών δυνάμεων νά άξιοποιήσουν τή νίκη τους στόν εμφύλιο πόλεμο, έμπόδιζε τήν ανασύνταξη τών δυνάμεων τής άριστεράς καί συνέβαλλε στήν απομόνωσή της. β) Δυσκόλευε τήν άνάπτυξη τού έργατικού καί δημοκρατικού κι­νήματος, καί ειδικότερα τήν προώθηση μιάς πλατιάς δημοκρα­τικής, πατριωτικής συσπείρωσης γιά νά έξαλειφθούν σταδιακά τά άντιδημοκρατικά κατάλοιπα τού έμφύλιου καί νά περιορι­στεί ή άσφυκτική ξένη έξάρτηση. γ) Προσέφερε τό έδαφος γιά τήν έμφάνιση άλλων ιδεολογικοπολιτικών ρευμάτων στό «χώ­ρο» πού σχεδόν μονοπωλιακά έξέφραζε τό ΚΚΕ ώς τό 1945. Τά ρεύματα αύτά μένουν γιά άρκετά χρόνια χωρίς σταθερό πολιτι­κό έκφραστή καί προσδιορίζουν σέ μεγάλο βαθμό τή ρευστότη­τα τού κεντρώου δημοκρατικού χώρου κατά τήν πρώτη μετεμ- φυλιακή δεκαετία. Πολιτικά αιτήματα καί κοινωνικές διεκδική­σεις πού παραδοσιακά είχαν σάν κύριο ύποστηρικτή καί βασικό έκπρόσωπο τό ΚΚΕ, θά υιοθετηθούν βαθμιαία άπό άλλες δημο­κρατικές δυνάμεις. Ταυτόχρονα όμως. τά αιτήματα αύτά θά

— 129 —

Page 129: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ενταχθούν σέ μιά εντελώς διαφορετική στρατηγική άπό τό σο­σιαλιστικό μετασχηματισμό. Μακροπρόθεσμα έχει ανοίξει ό δρόμος γιά μιά συνεχή ανακατάταξη τών δυνάμεων στήν πολιτι­κή σκηνή. Ανακατάταξη πού έχει κύριο ζητούμενο τή συγκρό­τηση τού κεντρώου χώρου σάν «αντίπαλου δέους» γιά τή Δεξιά. Καί βασικό χαρακτηριστικό τήν άποσύνδεση τών άμεσων κοινωνικο-πολιτικών αιτημάτων τού λαού (πού φορέας τους θά άναδειχτεί τελικά ό συνασπισμός τής Ένωσης Κέντρου) άπό τή σοσιαλιστική προοπτική — πού έξακολουθεί νά έχει σάν φορέα της τό ΚΚΕ, διά μέσου τής ΕΔΑ. Έτσι καί ή σοσιαλιστική προοπτική θά άποδυναμωθεί καί οί κατακτήσεις τών λαϊκών δυνάμεων στό κοινωνικο-πολιτικό πεδίο θά άποδειχτούν έωλες.

Πάνω σ’ αύτό τό σκηνικό, έκτυλίχθηκαν ούσιαστικά οί κύριες πράξεις τού δράματος πού παίχτηκε μετά τόν έμφύλιο πόλεμο στήν Ελλάδα, καί πού τήν «αύλαία» του άπστέλεσε τό πραξικό­πημα τής χούντας.

Ή πολιτική τού ΚΚΕ τό 1950-55 δέν έφαρμόστηκε — ούτε μπορούσε άλλωστε— μέαύστηρή συνέπεια. Αύτό ισχύει καί γιά τόν ίδιο τό Ζαχαρία δη, ιδιαίτερα άπό τό τέλος τού 1953, πού πραγματοποιείται άνακωχή στόν πόλεμο τής Κορέας καί δια­γράφεται ή άρχή τού τέλους τού ψυχρού πολέμου (1). Έτσι, θά άποσιωπήσει τά περί «έπαναστατικής κατάστασης», θά άποσύ-

(1) Στήν περίοδο αύτή εκδηλώνεται έντονα ή άντιφατικότητα τής πολιτικής καί τής προσωπικότητας τού Ζαχαριάδη, σάν ήγέτη πού έ ξέφραζε τίς γενικές άντιλήψεις καί νοοτροπίες τής σταλινικής περιόδου, άλλά καί διέθετε ικανότη­τες γιά πολιτικές συλλήψεις καί πρωτοβουλίες. Έτσι, χωρίς νά έγκαταλείπει. έπίσημα, σεχταριστικές θέσεις καί έπαναστατική συνθηματολογία, κάνει μιά σειρά πολιτικά άνοίγματα. Είναι χαρακτηριστική, τό 1954, ή δημόσια πρόσκλη­σή του πρός τόν Γ. Καρτάλη—ήγετικό παράγοντα τής προοδευτικής πτέρυγας τού κεντρώου χώρου — νά προχωρήσει, μέ βάση τά συγκεκριμένα θετικά προ­γραμματικά σημεία πού είχε έξαγγείλει, καθώς καί ή μυστική συμφωνία γιά συνεργασία πού ύπέγραψε ό Μ. Πορφυρογένης μέ τόν Γ. Καρτάλη. Τό ίδιο χαρακτηριστική είναι καί ή πρόταση τού Ζαχαριάδη, τό Γενάρη 1956, πρός όλες τίς πολιτικές δυνάμεις πού άντιπολιτεύσνταν τήν κυβέρνηση Καραμανλή νά συνεργαστούν έκλογικά στή βάση ενός μόνο κοινού προγραμματικού σημείου: νά καθιερωθεί ή άπλή αναλογική. (Τό κοινό, βέβαια, πρόγραμμα τής έκλογικής συνεργασίας, πού έπιτεύχθηκε μετά δύο μήνες, άνάμεσα σ’ όλες τίς άντικαρα- μανλικές δυνάμεις—άπό τήν ΕΔ Α ώς τό Λαϊκό Κόμμα—στό σχήμα «Δημοκρα­τική Ένωση» — περιέλαβί. τελικά, καί άρκετά άλλα δημοκρατικά αιτήματα).

— 130 —

Page 130: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρει, μέ τήν παρέμβαση καί τού ΚΚΣΕ, τά περί άμεσης σοσιαλι­στικής έπανάστασης και άπό τό 1954 θά χαράξει μιά πιό έλαστι- κή πολιτική έναντι τών κεντρώων καί τών προοδευτικών πολιτι­κών δυνάμεων.

Στά πλαίσια αυτής τής «στροφής» στήν πολιτική τής ήγεσίας τού ΚΚΕ καί, κυρίως, τής άμεσης έπαφής τών κομμουνιστών καί άλλων άριστερών δυνάμεων μέ τήν πραγματικότητα τής χώρας, μέ τίς άπαιτήσεις καί δυνατότητες άνάπτυξης τού έργατικού καί δημοκρατικού κινήματος, πραγματοποιύνται μιά σειρά θετικών βημάτων.

Μπορούμε νά έπισημάνουμε ότι τήν περίοδο 1950-55 ύπήρ­ξαν:α) Σοβαρές κατακτήσεις στό πολιτικό καί οργανωτικό πεδίο. (Ίδρυση τής ΕΔΑ, παρουσία τής Άριστεράς στή Βουλή καί στούς δήμους, βήματα γιά τήν άνασύνταξη τών κομματικών δυνάμεων καί τήν άνασυγκρότηση τής κομματικής δουλειάς στό συνδικαλιστικό καί στό νεολαιίστικο κίνημα, άπόλυση χιλιά­δων πολιτικών κρατούμενων, κ.λπ.).β) Σοβαρές έπιτυχίες στό πεδίο τών κοινωνικών καί πολιτικών άγώνων. (Άνάπτυξη τού άπεργιακού κινήματος, πραγματο­ποίηση πλχχτιών δημοκρατικών συνεργασιών στις δημοτικές έκλογές τού 1954 καί τίς βουλευτικές τού 1956, κ.λπ.).

Παρά τή λαθεμένη γενική γραμμή τού ΚΚΕ, τό άριστερό κίνημα θά κατορθώσει νά καταστήσει αισθητή τήν παρουσία του μέσα στήν πολιτική ζωή τής χώρας. Ακριβώς τότε κι άκρι­βώς γι’ αύτό άρχισε νά γίνεται όλο καί πιό έκδηλη ή άναντιστοι- χία αυτής τής γραμμής μέ τίς άνάγκες τού κινήματος στή χώρα μας καί ή άδυναμία τής ήγεσίας τού ΚΚΕ νά κατανοήσει τή νέα κατάσταση πού διαμορφωνόταν μετά τό 1950. Ή συνειδητο- ποίησή τους βέβαια άπό τούς κομμουνιστές καί άριστερούς πού δρούν στό έσωτερικό καί άπό τίς κομματικές δυνάμεις τού έξω- τερικού συντελείται βαθμιαία. Έτσι θά πυκνώσουν οί άμφιβο- λίες, θά πολλαπλασιαστούν τά έρωτηματικά, θά άρχίσουν νά έξωτερικεύονται οί αντιδράσεις. Ή ήγεσία Ζαχαριάδη θά άντι- μετωπίσει αύτά τά φαινόμενα μέ απαράδεκτα διοικητικά μέτρα καί άποκρουστικές μεθόδους όξύνοντας τό άνώμαλο εσωκομμα­τικό καθεστώς.

Όλα αύτά θά τροφοδοτήσουν τήν κρίση πού ύπέβοσκε στις γραμμές τού ΚΚΕ. Κρίση πού — σέ πρώτη φάση — θά πάρει

— 131 —

Page 131: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ανοιχτές μορφές κυρίως στους κόλπους τής πολιτικής προσφυ­γιάς.

II. ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΜΕ ΤΗΝ 6η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ 1956

Σ’ αύτό τό χώρο τελικά θά όξυνθεϊ καί θά κριθεί ή έσωκομμα- τική πάλη. θ ά δημιουργηθούν καταστάσεις πού άπαιτούν άμε­ση διέξοδο άλλά καί θά χρειαστούν πρωτοβουλίες καί έγγυήσεις άπό τήν πλευρά έκείνη — τό ΚΚΣΕ — πού θεωρείται σάν ή άρμόδια νά παρέμβει. Κι άν μιά τέτοια παρέμβαση δέ δυσκολεύ­τηκε νά έπιβληθεί τό 1931, αύτό θά γίνει πολύ πιό «φυσιολογι­κά» μετά άπό τήν ήττα στόν έμφύλιο πόλεμο, όταν ή ήγεσία καί σημαντικό μέρος άπό τό δυναμικό τού κόμματος βρίσκονται άναγκαστικά έκπατρισμένοι σέ άνατολικές χώρες καί οί μαχό- μενες κομματικές δυνάμεις στό έσωτερικό βρίσκονται σέ ιδιαίτε­ρα δυσχερή θέση ώς πρός τήν οργανωτική συγκρότηση καί τό νομικό καθεστώς δράσης τους. Αλλωστε, τήν ήγεσία Ζαχαριά­δη τήν είχε έπιλέξει, σέ τελευταία άνάλυση, τό ΚΚΣΕ. Καί γιά τήν άνατροπή της, έπομένως, είχε τόν κύριο λόγο. Πολύ περισ­σότερο πού ή σχετική άπόφασή του συναρτάται — έκτός τών άλλων — καί μέ τίς άλλαγές μέσα στό ίδιο τό ΚΚΣΕ τήν περίοδο έκείνη.

Οπωσδήποτε, ή άνάπτυξη τών πολιτικών αντιπαραθέσεων στις γραμμές τού ΚΚΕ καθορίστηκε άπό ολόκληρη τήν πορεία τής έσωτερικής του κρίσης στά χρόνια 1950-56. Ή τελική τους έκβαση, ώστόσο, θά κριθεί άπό τήν παρέμβαση τού ΚΚΣΕ.

Έτσι, ένας άριθμός στελεχών τού ΚΚΕ πού ζούσαν στή Σο­βιετική Ένωση θά ένθαρρυνθούν άπό ηγετικούς παράγοντες τού ΚΚΣΕ νά προχωρήσουν σέ άνοιχτή άντιπαράθεση πρός τήν ήγεσία Ζαχαριάδη, έπιταχύνοντας τίς διαδικασίες άνοιχτής έκ- δήλωσης τής έσωτερικής κρίσης στό ΚΚΕ καί οδηγώντας σέ μιά κατάσταση πού δέν άφηνε περιθώρια όποιωνδήποτε έλιγμών ή πειθαρχικών μέτρων άπό μέρους τού Ζαχαριάδη. Τή στιγμή άκριβώς αύτή έμφανίζεται ή πρωτοβουλία μιάς επιτροπής άπό έκπροσώπους τού ΚΚΣΕ καί πέντε άκόμα Κ.Κ. άνατολικών χωρών νά συγκαλέσουν, τό Μάρτη τού 1956, τήν 6η 'Ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής. Τό ΚΚΣΕ, βλέποντας πώς ή έσωτε- ρική κρίση στό ΚΚΕ μπορούσε νά άναπτυχθεί μέ δική της δυνα­

— 132 —

Page 132: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μική, προτίμησε νά ελέγξει τήν έκβασή της, έστω καί μέ «άνορ- θόδοξο» τρόπο, έσιω καί άν αύτός ό τρόπος δέν έξασφάλιζε ούτε κάν τή συναίνεση τής πλειοψηφίας τών κομμουνιστών πο­λιτικών προσφύγων.

Ή έπέμβαση τών «άδελφών κομμάτων» τό 1956, όπως καί έκείνη τής Κ.Δ. πριν 25 χρόνια, καταγράφηκε βέβαια τότε στή συνείδηση τών Ελλήνων κομμουνιστών σάν πράξη ύψιστης «διεθνιστικής άλληλεγγύης». Οίάποφάσειςτής 6ης Ολομέλειας άποσυμπίεσαν τήν έσωτερική κατάσταση μέσα στό ΚΚΕ. Ταυ­τόχρονα όμως δημιούργησαν νέες έντάσεις καί νομιμοποίησαν άπόλυτα τόν παρεμβατισμό τού ΚΚΣΕ στά έσωτερικά τού κόμματος.

Ψήγματα άνανέωσης καί άνανέωση λαθών

Πρέπει νά παραδεχτούμε ότι στήν 6η 'Ολομέλεια άσκείται έντονη κριτική στόν πολιτικό σεχταρισμό τής ζαχαριαδικής ήγε­σίας. Καταδικάζεται τό άνώμαλο έσωκομματικό καθεστώς πού είχε δημιουργηθεί. Επαναπροσδιορίζεται ή πολιτική πραγμα­τικότητα μέσα στήν όποια καλείται τό ΚΚΕ νά παρέμβει. Εντο­πίζονται ώς ένα βαθμό τά χαρακτηριστικά καί οί στόχοι τής φάσης. Τροποποιείται ή στάση άπέναντι στις άλλες δημοκρατι­κές πολιτικές δυνάμεις. Αύτά είναι καί τά όριά της. Δέν πάει πιό πίσω — στά λάθη καί τά βασικά αίτια τής ήττας τό 1944-45 — ούτε πιό βαθιά—στήν ούσία τής κρίσης τού ΚΚΕ. θριαμβεύειή δαιμονολογία καί ή λογική τού άποδιοπομπαίου τράγου. Σάν ύπεύθυνος εντοπίζεται ό Ζαχαριάδης, μέ μιά μηδενιστική νοο­τροπία πού φτάνει μέχρι τήν άμφισβήτηση ή άπόρριψη καί σωστών ένεργειών του. Σάν βαθύτερο περιεχόμενο τής κρίσης προκρίνεται ό «ζαχαριαδισμός», τό καθεστώς τής προσωπολα­τρίας.

Ή 6η Ολομέλεια, ώστόσο, δέν μπορούσε νά προχωρήσει περισσότερο. Διότι τότε θά άνέδειχνε προβλήματα πού τό ΚΚΣΕ ήθελε οπωσδήποτε νά συγκαλύψει. Τέτοιο πρόβλημα ήταν άσφαλώς ό έξαρτησιακός χαρακτήρας τού ΚΚΕ πού συν­δέθηκε άμεσα τόσο μέ τά «δεξιά» λάθη τού Λιβάνου όσο καί μέ τά «άριστερά» τής έπιλογής τού έμφύλιου, καί γενικά μέ τήν ύποστήριξη τού Ζαχαριάδη καί τής πολιτικής του στά πρώτα μεταπολεμικά χρόνια τής διεθνούς έντασης καί τού ψυχρού

— 133 —

Page 133: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πολέμου. Ταυτόχρονα, μιά βαθύτερη διερεύνηση τών αιτίων ήταν άνεπιθύμητη καί γιά ένα μέρος τών ήγετικών στελεχών πού άντιτάχθηκαν άνοιχτά στόν Ν. Ζαχαριάδη, άλλά καί πού τούς βάρυναν προηγούμενες σοβαρές εύθύνες.

Στήν 6η Ολομέλεια ή κριτική πού άσκήθηκε, παρά τίς θετικές πλευρές της, ύπήρξε, συνολικά, επιφανειακή. Εμφάνισε τά σε- χταριστικά καί άλλα λάθη τής ήγεσίας τού ΚΚΕ σάν άποτέλεσμα έσφαλμένων άπλά έκτιμήσεων ή προσωπικών άδυναμιών τού Ζαχαριάδη. Δέν έθιξε τίς μονιμότερες, δογματικές, έξαρτησια- κές καί γραφειοκρατικές άντιλήψεις πού επικράτησαν μακρό­χρονα στό κόμμα άσκώντας καθοριστικό ρόλο στή διαμόρφωση τής πολιτικής, τής ιδεολογίας καί τού έσωκομματικού καθεστώ­τος. Εξάλλου, στό άρνητικό δεδομένο ότι ή πραγματοποίηση τής 6ης Ολομέλειας έγινε μέ τήν πλήρη άπουσία προβληματικής άπό τό έσωτερικό καί χωρίς κάν νά τεθούν προηγούμενα οί έκτιμήσεις της ύπό τήν έγκριση τών μελών τού κόμματος στό έξωτερικό, προστέθηκε ή άνεπάρκεια τής νέας ήγεσίας καί ειδι­κότερα τό ότι ή άνάδειξή της συνδέθηκε μέ έξάρτηση άπό τό ΚΚΣΕ, πολύ ισχυρότερη άπό έκείνη τής ζαχαριαδικής ήγεσίας.

Χαρακτηριστικό τών άρνητικών πλευρών τής 6ης Ολομέ­λειας είναι ότι γιά τό «πέρασμα» τών άποφάσεών της (καί τών ολομελειών πού άκολούθησαν) στις οργανώσεις τού ΚΚΕ πού λειτουργούσαν στις άνατολικές χώρες, ή νέα ήγεσία κατέφυγε σέ μαζικές διαγραφές κομματικών μελών καί χρησιμοποίησε μεθό­δους διώξεων παρόμοιες μ’ έκείνες πού μόλις είχαν καταδικα­στεί.

Ανεξάρτητα άπ’ όλα αύτά, ή 6η Ολομέλεια θά συμβάλει άντικειμενικά στήν άπελευθέρωση τής κριτικής σκέψης, στόν αύτόνομο καί δημιουργικό προβληματισμό τών μελών τού ΚΚΕ καί τής ΕΔΑ, τών άγων ιστών στις φυλακές, τήν έξορία (2) καί τήν πολιτική προσφυγιά. Όμως, θά οδηγήσει σέ άλλαγές πού δέ συνιστούν νέα ποιότητα, πού θά μείνουν πολύ πιό πίσω άπό τίς άλλαγές πού εγιναν σέ άλλα εύρωπαϊκά Κ.Κ. μετά τό 20ό συνέ­δριο. Οί ίδιες οί άποφάσεις τής 6ης ‘Ολομέλειας γρήγορα θά συρρικνωθούν· τά μέτωπα πού άνοιξαν θά άτονίσουν βαθμιαία

(2) Στις ιδεολογικοπολιτικές συζητήσεις πού διεξήχθηκαν μεταξύ τών χιλιά­δων τότε πολιτικών κρατουμένων σχετικά μέ τις άποφάσεις τής «6ης Ολομέ­λειας» απομονώθηκε ένας περιορισμένος κύκλος στελεχών πού άντιτάχθηκαν στά άνανεωτικά μηνύματα της. Είναι χαρακτηριστικό ότι στόν κύκλο αύτό άνήκουν πολλά άπό τά ήγετικά στελέχη τού σημερινού «ΚΚΕ».

— 134 —

Page 134: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί θά άφεθεϊ άνοιχτό τό πεδίο γιά νά περάσουν στό ΚΚΕ οί νεοσταλινικές κατευθύνσεις πού υιοθέτησε ή ήγεσία τού ΚΚΣΕ μετά τό 20ό συνέδριο.

III. Η ΥΠΟΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (1963-67)

Ή 6η Ολομέλεια μπόλιασε τήν άνανέωση στό έλληνικό κομ­μουνιστικό κίνημα, χωρίς ταυτόχρονα νά δημιουργήσει τό ιδεο­λογικοπολιτικό πλαίσιο καί τήν οργανωτική ύποδομή γιά τήν άνάπτυξη τού ανανεωτικού φαινομένου. Οί άνανεωτικέςτάσεις θά προσκρούσουν πολύ σύντομα σέ «κομματικά στεγανά»· στό δογματισμό καί τήν άποστέωση πού έξακολουθούσε νά άπο- πνέει ή έπίσημη πολιτική θεωρία τού κόμματος.

Είναι άπαραίτητο νά σημειώσουμε ότι ούτε στήν 6η Ολομέ­λεια ούτε στό 8ο συνέδριο (1961) εγινε μιά σέ βάθος διερεύνηση τής πορείας τού κόμματος κατά τήν κρίσιμη δεκαετία τού 1941­50· δέν ύπήρξε ή άπαιτούμενη μελέτη καί ανάλυση τής κοινωνι­κής καί πολιτικής πραγματικότητας πού αντιμετώπιζε τό κίνημα στήν Ελλάδα μετά τόν εμφύλιο πόλεμο· δέν εξασφαλίστηκε καμιά προϋπόθεση προκειμένου νά άποφασίζει τό κόμμα, κυ­ριαρχικά, γιά τά προβλήματα τού κινήματος στή χώρα μας καί νά διαμορφώνει αύτόνομα τίς θέσεις του στό διεθνές κομμουνι­στικό κίνημα (3)· δέν αντιμετωπίστηκε τό πρόβλημα τής οικοδό­μησης τού κόμματος στό έσωτερικό μέ κατεύθυνση τή δημοκρα­τική οργάνωση τών κομματικών δυνάμεων καί τήν ούσιαστική συμμετοχή τους στή λήψη τών άποφάσεων.

Όλες οί άρνητικές πλευρές τής 6ης Ολομέλειας καί κυρίως ή ένίσχυση τών έξαρτησιακών σχέσεων τού ΚΚΕ μέ τό ΚΚΣΕ

(3) Αναφέρουμε χαρακτηριστικές ένέργειες τής νέας ήγεσίας μετά τό 19S6: α) Στις διαφωνίες πού ξέσπασαν μεταξύ ΚΚΣΕ καί Κ.Κ. Κίνας, συντάχθηκε άπόλυτα — όχι μόνο άρχικά άλλά σ’ όλη τήν περίοδο ώς τό ’68 — μέ τίς θέσεις τού ΚΚΣΕ, χωρίς νά έχει κάν μελετήσει τά ιδεολογικά καί άλλα προβλήματα πού είχαν προ κύψει. Τό ίδιο καί στή διαφωνία ΚΚΣΕ - Κόμματος' Εργασίας τής Αλβανίας. 6) Καταδίκασε σάν «άντισοβιετική» καί «έθνικιστική» τήν άνοιχτή

θέση πού πήρε τό Κ.Κ. Ρουμανίας τό 1963 κατά τής άν ισοτιμίας στις σχέσεις του μέ τό ΚΚΣΕ. γ) Εξέφραζε συστηματικά καί μέ διάφορους τρόπους (δημοσίΐυση άρθρων, κ.λπ.) τήν έμμεση αποδοκιμασία της απέναντι σέ κάθε προβληματική τών Κ.Κ. τής Δ. Εύρώπης πού δέν ήταν άπόλυτα σύμφωνη μέ τίς έκτιμήσεις τού ΚΚΣΕ

— 135 —

Page 135: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος γιά τήν αναζωπύρωση καί την ύποτροπή τής κρίσης. Στά πλαίσια αύτά, τό πρόβλημα τής όργά­νωσης τών κομμουνιστών στό έσωτερικό άπόκτησε μιά ιδιαίτερη βαρύτητα.

Τό πρόβλημα τού κομματικού φορέα στό έσωτερικό

Μετά τό 1956, καί στις συνθήκες πού είχαν διαμορφωθεί, ή ίδια ή ζωή κάθε άλλο παρά έπιβεβαίωνε τήν άναγκαιότητα καί χρησιμότητα τών «παράνομων κομματικών οργανώσεων». Αντίθετα έδειχνε ότι ή οργάνωση τών κομμουνιστών μπορούσε νά προωθηθεί άποτελεσματικά στό κομματικό σχήμα τής ΕΔΑ, μέ βάση καί τίς κατακτήσεις πού είχε έπιτύχει.

Τό 1958, ή 8η Ολομέλεια τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ, άναγνωρίζοντας τήν πραγματικότητα τής ΕΔΑ, προσανατόλιζε όλους τούς κομ­μουνιστές νά ένταχθούν στις γραμμές της. Η σχετική άπόφαση όμως, παρά τήν όρθότητά της, δέ χάραζε μιά σαφή προοπτική. Δέν προσδιόριζε τή δυναμική τών σχέσεων ΚΚΕ-ΕΔΑ. Δέ διέ­γραφε τή μεταφορά τού κέντρου βάρους τού κόμματος στό έσω­τερικό. Έτσι τό πρόβλημα δέν ήταν πιά άν θά ’πρεπε νά διαλυ­θούν οί κομματικές οργανώσεις, πού έτσι κι άλλιώς δέν μπορού­σαν νά λειτουργήσουν στις τότε συνθήκες ούτε νά οργανώσουν όλους τούς κομμουνιστές καί νά άνοιχτούν στις μάζες. Τό πρό­βλημα ήταν τί θά έμπαινε στή θέση τους, ποιός κομματικός φορέας στό έσωτερικό θά έξέφραζε αύτόνομα καί δημοκρατικά τό κομμουνιστικό κίνημα, μέ βάση τίς ιδιομορφίες τών έλληνι- κών συνθηκών — τίς δυσκολίες πού πρόβαλλαν άλλά καί τίς δυνατότητες πού παρείχαν. Καί κάτι τέτοιο δέν έγινε.

Οπωσδήποτε, ή οργανωτική άνάπτυξη τής ΕΔΑ — μέ τή συμβολή καί τής άπόφασης τού ΚΚΕ τό 1958—καί παράλληλα ή άνάδειξή της σέ σημαντική πολιτική δύναμη, τήν καθιέρωνε σάν τό μόνο πραγματικό κομματικό φορέα τών κομμουνιστών στή χώρα μας. Γι’ αύτό καί ή έμμονή τής ήγεσίας νά έκπροσωπεί άπό τό έξωτερικό τό ΚΚΕ — τού όποιου οργανώσεις ύπήρχαν μόνο στις άνατολικές χώρες — καί νά κατευθύνει τίς κομματικές δυνάμεις στήν Ελλάδα, πάνω άπό τά καθοδηγητικά όργανα τής ΕΔΑ, άποτελούσε χονδροειδή παραβίαση όχι μόνο στοιχειω­δών δημοκρατικών άρχών λειτουργίας άλλά καί τής ίδιας τής έννοιας ένός μαρξιστικού έπαναστατικού κόμματος. Πολύ περισσότερο μάλιστα πού, παρά τίς σοβαρές άδυναμίες τού

— 136 —

Page 136: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κομματικού οργανισμού τής ΕΔΑ τά πρώτα χρόνια καί τίς δύ­σκολες στιγμές πού πέρασε στό διάστημα 1959-61, έγινε δυνατό άπό τό 1963 νά προωθηθεί σημαντικά ή οικοδόμηση έδαΐτικων οργανώσεων συνδεμένων μέ τίς έργαζόμενες μάζες καί τά κινή- ματά τους, ένώ παράλληλα αποσαφηνιζόταν ή ιδεολογικοπολι­τική φυσιογνωμία τής ΕΔΑ καί διαμορφωνόταν ένας άριθμός έμπειρων πολιτικών καί οργανωτικών στελεχών (4). Στήν πράξη λοιπόν ή ΕΔΑ μετατρεπόταν σέ μαρξιστικό έπαναστατικό κόμ­μα, στό νόμιμο κόμμα τών Ελλήνων κομμουνιστών, μέ προ­γραμματικό στόχο τήν άντιιμπεριαλιστική δημοκρατική άλλα­γή, σαφώς ένταγμένη στήν προοπτική τού σοσιαλισμού. Οί ορι­σμένοι περιορισμοί πού επέβαλε ό Α.Ν. 509 καί ή παρουσία μή κομμουνιστών στήν ήγεσία τής ΕΔΑ — συνεπών όμως σοσιαλι­στών συνεργαζομένων εϊλικρινά μέ τούς κομμουνιστές — ήταν περιορισμοί πού μπορούσαν νά ύπερνικηθούν. Ετσι, ή μόνη πραγματική δυνατότητα γιά τήν «ντέ φάκτο» νομιμοποίηση τού κομμουνιστικού κινήματος ήταν ή σταδιακή μετεξέλιξη τής ΕΔΑ σέ μαρξιστικό κομματικό φορέα (5). Ένα κομματικό φορέα πού θά λειτουργούσε δημοκρατικά καί στόν όποιο θά εντάσσονταν όλοι οί κομμουνιστές- πού θά άνέδειχνε ήγεσία μέ αύτόνομη καί πλήρη εύθύνη γιά όλα τά προβλήματα, άκόμα καί γι’ αύτά πού άφορούσαν τήν ούσιαστική του προετοιμασία γιά ένδεχόμενη παράνομη δράση, σέ συνθήκες δικτατορίας. Εύνοϊκή πολιτική συγκυρία γιά άποφασιστικά βήματα πρός αύτή τήν κατεύθυνση ήταν ή περίοδος 1963-64, μετά τήν άνατροπή τής δεξιάς καί ένώ άνερχόταν τό δημοκρατικό κίνημα. Οί προσανατολισμοί όμως τής ήγεσίας τού ΚΚΕ στό έξωτερικό ήταν διαφορετικοί (6).

Δέν μπορούμε νά πούμε ότι — μέχρι τό 1963 — οί κομμουνι­στές στήν ΕΔΑ είχαν συνειδητοποιήσει τά κρίσιμα πολιτικά καί

(4) Σταθμούς άπστέλεσαν τό δεύτερο συνέδριο τής ΕΔΑ (τέλη 1962) καί ή πανελλαδική όργάνωση τής σύσκεψης τής ΕΔΑ.

(5) Ά ς σημειωθεί ότι καί στήν Κύπρο είχε ύπάρξει ένα ιστορικό προηγούμε­νο μέ τήν ντέ φάκτο μετατροπή τού ΑΚΕΛ σέ μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα, στή θέση τού Κ.Κ. Κύπρον πού είχε τεθεί έκτός νόμου.

(6) Τό 1961 όργανώνει τό 8ο συνέδριο, όπου συμμετέχουν καί στελέχη άπό τήν Ελλάδα έπιλεγμένα άπό τό Π.Γ. τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ. Στή νέα Κ.Ε. έκλέγον- ται ένας άριθμός στελεχών τού έσωτερικού, πού όμως δέν μετέχουν στή λειτουρ-

— 137 —

Page 137: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

οργανωτικά προβλήματα πού δημιουργούσαν οι προσανατολι­σμοί καί ή όλη στάση τής ήγεσίας τους στό εξωτερικό καί ειδικό­τερα μιάς ομάδας στούς κόλπους της. Παρά τό γεγονός ότι μετά τό 1956 περιορίστηκε κάπως ή τυφλή εμπιστοσύνη πρός κάθε άπόφαση τής ήγεσίας καί αναπτύχθηκε ή πολιτική προβληματι­κή άνάμεσα στά κομματικά στελέχη πού πάλευαν στήν Ελλάδα, τό κύρος τής ήγεσίας διατηρούνταν. Σ’ αύτό συνέβαλε καί ή έντύπωση ότι μετά τήν 6η Ολομέλεια ή νέα ήγεσία τού ΚΚΕ ήταν ό φορέας τών ανανεωτικών αντιλήψεων καί ότι περιθώρια γιά ριζικά διαφορετικές πολιτικές έπιλογές δέν ύπάρχουν. Εξάλλου, σ’ αύτή τήν περίοδο τά πολιτικά προβλήματα πού άντιμετωπίζει τό κίνημα στήν πάλη του κατά τής Δεξιάς δέν ήταν ιδιαίτερα περίπλοκα. Δέν έκαναν πάντα σαφή τή διάσταση πού υπήρχε άνάμεσα στις έμπειρίες τών κομμουνιστών πού άγω- νίζονταν στήν 'Ελλάδα καί τίς γενικές πολιτικές άντιλήψεις τής ήγεσίας τού ΚΚΕ στό έξωτερικό. Αντιλήψεις κατά κανόνα άπλουστευτικές, οί όποιες διατυπώνονταν στά επίσημα κομμα­τικά κείμενα μέ τρόπο γενικόλογο καί άμφιλεγόμενο, ώστε νά έπιδέχονται περισσότερες άπό μιά έρμηνείες. Έτσι οί προβλη­ματισμοί γιά τήν πολιτική τού κόμματος περιορίζονταν σέ δια­φωνίες γιά τά «έπιμέρους», δηλαδή γιά τούς χειρισμούς πού άφορούσαν τή «σωστή» έφαρμογή μιάς δεδομένης πολιτικής

για της. Οΐ άποφάσεις τής Κ.Ε. παίρνονται τελεσίδικα, μέχρι καί τή 10η 'Ολομέ­λεια τού 1966-67, μέ τήν παρουσία τών μελών της πού διαμένουν στις άνατολικές χώρες.

Στις άρχές τον 1963 συγκροτεί τό Γραφείο 'Εσωτερικού τής Κ.Ε. Ήταν ή έποχή πού άρχιζε νά διαμορφώνεται στήν ήγεσία τού έξωτερικού ή ώμάδα Κολιγιάννη. Στόχος της ήταν νά μεταβάλει τό Γραφείο 'Εσωτερικού σέ όργανο μέσω τού όποιου θά έλέγχειτό κίνημα στήν 'Ελλάδα. Γι’ αύτό καί, καθορίζοντας αύθαίρετα τή σύνθεσή του, παρεμπόδιζε συστηματικά τή διαμόρφωση άνάμεσα στά μέλη του μιάς αύτόνομης καί κοινής άντίληψης γιά τά πολιτικά καί όργανω- τικά προβλήματα καί περιόριζε τό συνολικό ρόλο τού Γ ραφείου' Εσωτερικού σέ ρόλο έκτ ελεατικού όργάνου. Στό βαθμό πού ένα μέρος τών μελών τού Γραφείου Εσωτερικού πρόβολον σέ όρισμένα θέματα αντιστάσεις, στόν ίδιο βαθμό συνέ­βαλαν στόν περιορισμό τών άρνητικών έπιπτώσεων άπό τίς γενικές κατευθύν­σεις καί τίς έπιλογές τής ήγετικής όμάδας στό έξωτερικό.

Τό Μάρτη τού 1964 στήν «7η Ολομέλεια» τής Κ.Ε., ό Κ. Κολιγιάννης, ύπο- χρεωμένος νά άναγνωρίσει τήν πραγματικότητα τής ΕΔΑ καί τίς νέες δυνατότη- τές της ύποστηρίζει τή μετατροπή της σέ ούσιαστικά έπαναστατικό μαρξιστικό κόμμα. Ή εισήγησή του άποτελσύσε έπισημοποίηση καί προώθηση άντίστοιχων κατευθύνσεων πού είχαν τεθεί στό 2ο συνέδριο τής ΕΔΑ στά τέλη τού 1962. Πριν περάσει όμως ένας χρόνος, ό ίδιος καί όλη ή ήγετική όμάδα έμφανίζεται μέ έντελο>ς διαφορετικές θέσεις.

— 138 —

Page 138: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

γραμμής. Τέλος, οϊ επιτυχίες τής ΕΔΑ εμφανίζονταν σάν επιτυ­χίες πρώτα άπ’ όλα τής ήγεσίας τού ΚΚΕ καί σάν επιβεβαίωση τών έπιλογών της άκόμα καί όταν άποτελούσαν προϊόν κατά «παρέκκλιση» πρωτοβουλιών τών στελεχών τού εσωτερικού. Αντίθετα, οί άποτυχίες, οί καθυστερήσεις, ή έλλειψη ουσιαστι­

κής δημοκρατικής λειτουργίας καί ή χρησιμοποίηση συγκεντρω­τικών μεθόδων παρουσιάζονταν είτε σάν άναπόφευκτες άρνητι- κές επιπτώσεις τών δυσκολιών τού άγώνα καί τής έκτός νόμου διατήρησης τού ΚΚΕ είτε σάν άνεπάρκειες, λάθη ή παρεκκλί­σεις στελεχών πού ήταν έπιφορτισμένα νά έφαρμόζουν τίς άπο- φάσεις τής κομματικής ήγεσίας.

Τό πολιτικό σκηνικό άλλάζει όταν ξεσπά άνοιχτά ή κρίση τής έξουσίας τής ΕΡΕ καί δημιουργείται μιά νέα κατάσταση πού περικλείνει πλήθος σοβαρά καί σύνθετα προβλήματα. Σ’ αύτήν άκριβώς τήν καμπή οϊ άνάγκες τού κινήματος θέτουν μέ οξύτητα τό πρόβλημα μιάς σωστά έπεξεργασμένης καί εύέλικτης στήν έφαρμογή της πολιτικής γραμμής καί ταυτόχρονα τό πρόβλημα τής οικοδόμησης καί λειτουργίας μαρξιστικού έπαναστατικού φορέα στήν ‘Ελλάδα.

Ή άρνηση τής ήγετικής όμάδας τού ΚΚΕ νά άνταποκριθεί σ’ αύτές τίς άνάγκες έπιτάχυνε τίς διαδικασίες πρός τήν ύποτροπή τής εσωκομματικής κρίσης.

Οί πολιτικές έξελίξεις καί ή γραμμή τον ΚΚΕ

'Αναμφίβολα, οί δημοκρατικές δυνάμεις στή χώρα μας κέρδι­σαν σημαντική νίκη μέ τήν πτώση τής ΕΡΕ καί τά άποτελέσματα τών έκλογών τού Νοέμβρη 1963 καί Φλεβάρη 1964. Όμως, ή νίκη αύτή άποτελούσε τό πρώτο βήμα γιά τήν πραγματοποίηση μιάς δημοκρατικής στροφής στή χώρα μας. Καί ή παρεμπόδιση αύτής τής στροφής ήταν προφανές ότι θά άναδειχνόνταν σέ καίριο στόχο γιά τίς αντιδραστικές έσωτερικές δυνάμεις. Ή πάλη, έτσι, γι’ αύτόν τό στόχο διαγραφόταν δύσκολη καί σκληρή.

Από τήν ήγεσία όμως τού ΚΚΕ στό έξωτερικό θά ύπερεκτιμη- θεί τό βάθος τής κυβερνητικής άλλαγής τού 1963. θ ά παραγνω­ριστούν οί κίνδυνοι άπό τό γεγονός ότι γιά τίς έγχώριες καί άλλοδαπές άντιδραστικές δυνάμεις ή κυβέρνηση τής Ε.Κ. δέν άποτελούσε εγγύηση γιά τή διασφάλιση τών συμφερόντων τους. θ ά ύποτιμηθούν οί δυνατότητες τού παλατιού ώς ιδιαίτερου

— 139 —

Page 139: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κέντρου έξουσίας καί πόλου συσπείρωσης τών αντιδραστικών δυνάμεων.

Στό μεταξύ ή κυβέρνηση τής Ε.Κ. θά προχωρήσει στήν έφαρ- μογή ορισμένων προγραμματικών έπαγγελιών της, χωρίς νά ικανοποιήσει καίρια δημοκρατικά αιτήματα καί νά δεχτεί συ­νεργασία μέ τήν 'Αριστερά. Μπρός στήν κλιμακούμενη άντεπί- θεση τής άντίδρασης, θά αποδειχτεί άνίκανη νά άντιδράσει άποτελεσματικά (άκόμα καί μέ τό νά μήν παραιτηθεί άπό τή θέση τής νόμιμης κυβέρνησης καί νά άξιοποιήσει τά πλεονεκτή­ματα τής κυβερνητικής έξουσίας σέ συνδυασμό μέ τή λαϊκή κινητοποίηση).

Έτσι, όταν έκδηλώνεται τό βασιλικό πραξικόπημα, οί λαϊκές δυνάμεις θά άγωνιστούν έπί 70 μέρες, καταδείχνοντας τόν άμυν- τικό χαρακτήρα τής φάσης, έπιβεβαιώνσντας τήν έπιμονή τους οτΐς δημοκρατικές διαδικασίες καί προεξοφλώντας τή λαϊκή έτυμηγορία, άλλά δέ θά μπορέσουν νά τό άνατρέψουν. Στις συνθήκες πού είχαν δημιουργηθεί, τά όρια άποτελεσματικότη- τας τού μαζικού κινήματος διαγράφονταν περιορισμένα, οί δη­μοκρατικές κατακτήσεις τού λαού άποδείχνονταν έπισφαλείς, ένώ ή χαμηλή στάθμη συνδικαλιστικής καί πολιτικής όργάνω­σης τών έργαζομένων μαζών, ή ανυπαρξία σύνδεσης τού δημο­κρατικού κινήματος μέ τό στρατό καί ή έλλειψη τών άπαραίτη- των πολιτικών συμμαχιών δέν εννοούσαν άμεσα μιά νικηφόρα άντιπαράθεση μέ τίς άντιδραστικές δυνάμεις. Τελικά, ή νέα κατάσταση πού θά δημιουργηθεί άπό τήν άδυναμία άνατροπής τού βασιλικού πραξικοπήματος θά άποτελέσει τόν προθάλαμο γιά τή στρατιωτική δικτατορία τής 21ης τού Απρίλη τού ’67.

Σ’ όλη τήν περίοδο μέχρι τή δικτατορία, οί κομμουνιστές καί γενικότερα οί άριστεροί βρέθηκαν στις πρώτες γραμμές τών κοινωνικών άγώνων σέ κάθε μέτωπο τής πάλης τών έργαζομέ­νων καί τού δημοκρατικού λαού. Παρά τό γεγονός αύτό, παρ’ ότι άκόμα οί έξελίξεις πού οδήγησαν στό πραξικόπημα τής χούντας δέν κρίθηκαν κυρίως άπό τή στάση τής Άριστεράς, ή έπιβολή τών στρατοκρατών άποτέλεσε σοβαρό πολιτικό πλήγμα γιά τό ΚΚΕ καί τήν ΕΔΑ. Πλήγμα πού συνδέεται — περισσότε­ρο ή λιγότερο άμεσα— μέ τά πολιτικά λάθη καί τίς οργανωτικές άδυναμίες τους.

— 140 —

Page 140: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

' Εκείνο πού πρέπει νά υπογραμμιστεί είναι ότι στή φάση αύτή πρόβαλαν όλα τά άρνητικά στοιχεία πού περιέκλεινε ή γενική γραμμή τής ήγεσίας τού ΚΚΕ — πιό συγκεκριμένα τού ΓΊ.Γ. τής Κ.Ε. στό έξωτερικό — καί ή έμμονή στήν κηδεμόνευση τού κομμουνιστικού καί άριστερού κινήματος.

Ή γενική γραμμή, χοντροκομμένη στήν πολιτική της σύλλη­ψη, ύπήρξε πρώτα άπ’ όλα έξωπραγματική καί άλλοπρόσαλλη. Έτσι, τό ΓΊ.Γ. τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ — έχοντας διαμορφώσει μιά έσφαλμένη εικόνα γιά τήν πολιτική πραγματικότητα πού είχε δημιουργηθεί καί θεωρώντας δεδομένη τή δημοκρατική στροφή στήν πορεία τής χώρας—θά προβάλει, άμεσα, ένα προωθημένο πρόγραμμα «ούσιαστικού εκδημοκρατισμού» καί θά οξύνει τήν πολεμική πρός τήν Ένωση Κέντρου. Κι αύτό τήν ώρα πού έπιβαλλόταν νά στραφεί ή προσοχή τού κινήματος σέ στόχους πού προωθούσαν πραγματικά τή δημοκρατική στροφή καί ταυ­τόχρονα συσπείρωναν τίς δημοκρατικές δυνάμεις (τέτοιοι στό­χοι ήταν ό έλεγχος τού στρατού άπό τήν κυβέρνηση, ή κατάργη­ση τής έκτακτης νομοθεσίας, ό έκδημοκρατισμός τών συνδικά­των). Μέ τήν ίδια πολιτική λογική θά άμφισβητηθεί ή ορθότητα τής πρωτοβουλίας στελεχών τού έσωτερικού νά δοθεί ψήφος άνοχής άπό τήν ΕΔΑ στήν κυβέρνηση τής Ε.Κ. τό Μάη τού ’65, όταν δηλαδή τό βασιλικό πραξικόπημα βρισκόταν «έπί θύραις», ένώ καί μετά τήν έκδήλωσή του καί τήν ολοφάνερη πιά άντεπίθε- ση τών άντιδραστικών δυνάμεων, τό Π.Γ. τής Κ.Ε. θά έμμείνει σέ προωθημένους στόχους, όξύνοντας μάλιστα τό αίτημα τής «ντέ φάκτο» ή «ντέ γιούρε» νομιμοποίησης τού ΚΚΕ. Τέλος, θά καταγγείλει κατά καιρούς ότι προετοιμάζονται στρατιωτικά πραξικοπήματα άλλά δέ θά ύποψιαστεί ότι ήταν άνάγκη νά ύποταχθούν, έγκαιρα, οί πολιτικοί καί οργανωτικοί στόχοι τού κόμματος καί τού μαζικού κινήματος στήν άντιμετώπιση τών κινδύνων δικτατορικής έκτροπης.

Είναι δύσκολο νά χαρακτηρίσει κανείς «άριστερή» ή «δεξιά» —μέ τήν τρέχουσα σημασία τών όρων— μιά τέτοια πολιτική. Δέν είναι τίποτα άπό τά δύο, καί ίσως νά είναι καί τά δύο ταυτόχρονα. Κύριο γνώρισμά της πάντως άποτελούσε ή άδυνα­μία νά κατανοήσει τό χαρακτήρα καί τά πραγματικά προβλήμα­τα τής φάσης 1963 -65, καί κυρίως τής καμπής μετά τό βασιλικό πραξικόπημα. Γι’ αύτό καί σ’ αύτήν τήν πολιτική συνυπάρχουν θέσεις άριστερίστικες, σεχταριστικές καί ταυτόχρονα όπορτου- νιστικές, λεγκαλιστικές. Ή έκτίμηση ότι ή Ε.Κ. είναι άπλά τό

— 141 —

Page 141: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δεύτερο κόμμα τής ολιγαρχίας· ή παραγνώριση τών ισχυρών προοδευτικών τάσεων πού ύπήρχαν στις γραμμές της καί πού είχαν ένισχυθεί στή διάρκεια τού «άνένδοτου»· ό φόβος μήπως χαθεί ό πρωτοποριακός ρόλος τού κόμματος, μέσα άπό τήν εύρύτερη δυνατή συμπαράταξη δημοκρατικών δυνάμεων· ή άπόρριψη κάθε συμβιβασμού καί ή άνάληψη έπιθετικών πρωτο­βουλιών, τίς στιγμές πού έπιβάλλονταν άμυντικές συσπειρώσεις καί συμμαχίες, ύπήρξαν τά βασικά στοιχεία τού άριστερίσιικου καί σεχταριστικού χαρακτήρα τής πολιτικής τού ΓΊ.Γ. τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ. Παράλληλα, ή ύπερτίμηση τών όρίων άνάπτυξης καί τών δυνατοτήτων τού μαζικού κινήματος, ή μακρόχρονη παρα­μέληση στοιχειωδών μέτρων πολιτικής καί όργανωτικοτεχνικής προετοιμασίας γιά περίοδο «παρανομίας»· ή παραγνώριση τής πολιτικής καί οργανωτικής σημασίας τού στρατού καί ή ύποτί- μηση τού ρόλου του· οί αυταπάτες γιά τή δυνατότητα νά καταρ- γηθεί ή νομική άπαγόρευση τού ΚΚΕ, όταν οί έξελίξεις άνοιγαν τό δρόμο τής κατάλυσης κάθε δημοκρατικής έλευθερίας, σημα­τοδοτούν τίς λεγκαλιοαικές καί όπορτουνιστικές πλευρές της. Τελικά, έπακόλουθο όλων αύτών ύπήρξε ό προσανατολισμός τού κόμματος πρός τίς έκλογές πού είχαν προκηρυχθεί γιά τό Μάη τού 1967 (καί πού δέν έγιναν ποτέ) καί ό πλήρης αιφνιδια­σμός του άπό τό στρατοκρατικό πραξικόπημα τής 21 τού Απρί­λη τού 1967.

Οί πολιτικές άντιπαραθέσεις στό ΚΚΕ

Απέναντι στήν πολιτική γραμμή καί τήν οργανωτική πρακτι­κή τού Π.Γ. τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ στό έξωτερικό, θά έκδηλωθούν, όλο καί πιό συχνά μετά τό 1963, άντιδράσεις άπό στελέχη καί άλλες κομματικές δυνάμεις στό έσωτερικό καί τό έξωτερικό: είτε μέ τή μή «ορθόδοξη» έφαρμογή τών κατευθύνσεων τής κομματι­κής ήγεσίας, σέ μιά προσπάθεια περιστολής τών άρνητικών πλευρών τους καί άξιοποίησης τών εύνοϊκών στοιχείων τής συγκυρίας γιά τήν άνοδο τών κοινωνικών καί πολιτικών άγώ­νων καί γιά τήν οργανωτική άνάπτυξη τής ΕΔΑ καί τής Δημο­κρατικής Νεολαίας Λαμπράκη· είτε μέ τή συμβολή τους γιά τήν υιοθέτηση όρθών έπιλσγών, όπως ό προσανατολισμός τής 7ης Ολομέλειας τής Κ.Ε. τό 1964 πρός τή μετεξέλιξη τής ΕΔΑ· είτε

άκόμα μέ χειρισμούς καί τοποθετήσεις πού έρχονταν σέ άντίθε­ση μέ τήν έπίσημη κομματική γραμμή, όπως ή παροχή ψήφου

— 142 —

Page 142: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ανοχής στήν κυβέρνηση τής Ένωσης Κέντρου, ή δημόσια αντί­δραση γιά διώξεις Σοβιετικών συγγραφέων, κ.λπ.

Πρόκειται ουσιαστικά γιά μιά διαδικασία διαφοροποιήσεων πού παίρνουν ποικίλες μορφές. Χωρίς καί στήν περίοδο αύτή νά λείψουν οί άναστολές, θά πυκνώσουν οί επιφυλάξεις στελεχών καί μελών τού ΚΚΕ άπέναντι στήν κομματική ήγεσία στό έξωτε­ρικό καί θά εξελιχθούν σέ άνοιχτές διαφωνίες. Ανεξάρτητα άν δέν έπαιρναν πάντα άντιπαραθετικό χαρακτήρα, ούτε ήταν σα­φείς καί ολοκληρωμένες, θά άποτελέσουν, στήν πορεία, πεδίο σοβαρών πολιτικών άντιθέσεων: θά έμφανίσουν όλο καί πιό έκδηλη τή διάσταση άνάμεσα στις θέσεις καί τίς κατευθύνσεις τής ήγεσίας στό έξωτερικό καί τίς άνάγκες τής άμεσης πολιτικής πρακτικής στό έσωτερικό- θά κλονίσουν τήν έμπιστοσύνη καί τό κύρος της- θά οξύνουν άμεσότερα τό πρόβλημα τού κομματικού φορέα τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος καί τής καθο­δήγησής του. Τίς διαδικασίες αύτές θά έπιταχύνει τό γεγονός ότι στήν ίδια περίοδο είχε διαμορφωθεί στούς κόλπους τού Π.Γ. καί τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ μιά ιδιαίτερη όμάδα ύπό τόν Κ. Κολιγιάν- νη, ή όποια προχώρησε σέ πρωτοβουλίες πού πόλωναν τίς διαφορές.

Δέν είναι τυχαίο ότι τό 1965 —πολύ καθυστερημένα— ή όμά­δα Κολιγιάννη πρόβαλε τήν άνάγκη νά αντιμετωπιστεί τό κομ­ματικό οργανωτικό πρόβλημα στό έσωτερικό. Στήν πραγματι­κότητα έπρόκειτο γιά τή λήψη μέτρων ώστε νά έξασφαλιστεί ό πλήρης έλεγχός της πάνω στις κομματικές δυνάμεις τού έσωτερι- κού. Έτσι, στήν 8η 'Ολομέλεια τής Κ.Ε. (Φλεβάρης 1965) καί μέ συμμετοχή μελών μόνο άπό τό τμήμα της στό έξωτερικό, έπιλέ- χθηκε ή λύση τής «ντέ φάκτο» ή «ντέ γιούρε» νομιμοποίησης τού KKJE, μέ τή δημιουργία ένός άριθμού ιδιαίτερων ομάδων τού ΚΚΕ μέσα στά πλαίσια τής ΕΔΑ. Στόχος αύτών τών ομάδων ήταν νά ύλοποιούν μέ «καθαρότητα» τή γραμμή τού ΚΚΕ καί νά προωθούν τή νόμιμη ή μισονόμιμη λειτουργία του στήν Ελλά­δα. θ ά πρέπει νά σημειωθεί ότι μιά τέτοια λύση ήταν ή μόνη πού δέν είχε αντιμετωπιστεί στόν περιορισμένο προβληματισμό πού είχε προηγηθεί. Καί έπρόκειτο γιά λύση πού σήμαινε έγκατάλει- ψη τών κατευθύνσεων τής 7ης Ολομέλειας τού 1964 (7) καί

(7) Ή έπιλογή αυτής τής λύσης συμπίπτει χρονικά μέ τίς άλλαγές στις κατευ­θύνσεις τού ΚΚΣΕ, πού σχετίζονται μέ τίς ανακατατάξεις στήν ήγεσία του μετά τήν άπομάκρυνση τού Χρουστσοκρ. άλλά καί μέ τίς αυξανόμενες δυσκολίες πού

— 143 —

Page 143: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άπόρριψη τής Ιδέας γιά μετεξέλιξη τής ΕΔΑ σέ μαρξιστικό έπαναστατικό κόμμα.

Η άπόφαση γιά μιά τέτοια λύση —πού βρισκόταν σέ πλήρη άντίθεση μέ τίς άνάγκες καί άπαιτήσεις άνάπτυξης τού κινήμα­τος στήν Ελλάδα— οδήγησε σέ ανοιχτές άντιπαραθέσεις μέσα στήν Κ.Ε. τού ΚΚΕ.

Ή όμάδα Κολιγιάννη άρχίζει άπό τότε άπροσχημάτιστα τήν έφαρμογή μιάς παραταξιακής καί φατριαστικής τακτικής, μέ στόχο τήν έξουδετέρωση όσων δέ συμφωνούν μέ τήν άπόφαση τής 8ης Ολομέλειας, έπιχειρώντας τήν κατάπνιξη κάθε διαφω­νίας καί τόν πλήρη έλεγχό της στό σύνολο τών κομματικών δυνάμεων.

Στήν περίοδο 1963-67 άποδείχτηκε ότι ή ήγετική όμάδα πού έπιχειρούσε νά έπιβληθεί στό ΚΚΕ, μέ τίς πολιτικές έπιλογές καί τήν πρακτική της, οδηγούσε τό κίνημα σέ νέες πολιτικές άποτυχίες καί ήττες.

Οί άντιδράσεις πού έκδηλώθηκαν άπέναντι σ’ αύτή τήν ήγετι­κή όμάδα δέν είχαν συνειδητοποιήσει πλήρως τούς κινδύνους πού έγκυμονούσε ή πολιτική της. Διαισθάνονταν βέβαια τό βαθμιαίο έκφυλισμό τής γενικής πολιτικής κατάστασης καί τήν άνάγκη μιάς στροφής πρός τήν εύρύτερη δυνατή συσπείρωση τών δημοκρατικών δυνάμεων γιά νά άποτραπεί ή κατολίσθηση πρός τήν πολιτική ανωμαλία. Σ’ αύτά τά πλαίσια — έκτός άπό τίς θετικές πρωτοβουλίες πριν τό βασιλικό πραξικόπημα — ύπήρξαν καί σέ συνέχεια προβληματισμοί στό έσωτερικό γιά τίς δυνατότητες ανασύνταξης μιάς κοινοβουλευτικής δημοκρατι­κής πλειοιί/ηφίας. Έγινε ειδικότερα ή πρόταση τό 1966 μέ τά «5 σημεία^ νής ΕΔΑ, πού στό βάθος της έτεινε στήν πραγματοποίη­ση ένός συμβιβασμού μέ έλάχιστο κοινό παρονομαστή τήν προά­σπιση τών κοινοβουλευτικών θεσμών, έν όψει τών κινδύνων άπό τίς φιλοδικτατορικές δυνάμεις. Παράλληλα ύπήρξαν σοβαρές άντιδράσεις καί διαφορετικές απόψεις στό τμήμα τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ στό έξωτερικό, πού άπέρριπταν τό σεχταρισμό τής ήγετι- κής ομάδας καί πρότειναν μιά εύρεία πολιτική συμμαχιών. Παρ’

άρχισε νά άντιμετωπίζει γιά τόν έλεγχο τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήμα­τος.

— 144 —

Page 144: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

όλα αυτά δέν μπορούμε νά πούμε ότι στήν περίοδο 1965-67 οί δυνάμεις πού ήρθαν σέ σύγκρουση μέ τήν όμάδα Κολιγιάννη είχαν έπισημάνει σάν άμεσους τούς κινδύνους τής δικτατορίας καί είχαν διαμορφώσει μιά σαφώς διαφορετική πολιτική επιλο­γή γιά τήν αντιμετώπισή τους (8). Εκείνο πού μπορούμε νά πούμε είναι ότι οί προβληματισμοί τους έτειναν πρός αύτή τήν κατεύθυνση. Καί ότι ή όμάδα Κολιγιάννη, δημιουργώντας ένα άφόρητο κλίμα χαρακτηρισμών σέ βάρος τους, ματαίωνε αύτή άκριβώς τήν προοπτική.

Περισσότερο σαφείς ύπήρξαν οί άντιδράσεις στις κατευθύν-

(8) Είναι χρήσιμο νά έπισημανθεί ότι οί προβληματισμοί γιά μιά τέτοια συγκεκριμένη έπιλογή μπλοκάρονταν, έκτός τών άλλων, άπό τή γενικότερη θέση τής Άριστεράς έναντΐον κάθε κεντροδεξιάς κυβερνητικής λύσης, στά χρόνια 1965-66. θέση πού έπηρεαζόταν καί άπό τήν όξύτατη πολεμική πού είχε ασκη­θεί έναντΐον τού κόμματος τής ΕΡΕ συνολικά στήν βετία 1955-63 καί πού συνεχίστηκε τό 1964-65. (Είναι χαρακτηριστική, σχετικά, ή διαδικασία παρα­πομπής ύπουργών τής ΕΡΕ σέ ειδικό δικαστήριο, πού άνοιξαν ή Ε.Κ. μέ τήν Άριστερά τό 1964). Οΐ έξελίξεις έδειξαν ότι, άπό μιά στιγμή καί πέρα, ή λύση τής κεντροδεξιάς κυβέρνησης άποτελούσε τή μόνη, στό γενικό πολιτικό πεδίο, πού θά έπέτρεπε, ίσως, νά αποφευχθεί ή κατολίσθηση πρός τή δικτατορική έκτροπή. Καί ότι άπό τήν πλευρά τής άριστεράς, άν όχι ή ένθάρρυνση, τουλάχι­στον ή άνοχή της, θά διευκόλυνε αποτελεσματικότερους χειρισμούς γιά τήν έγκαιρη συσπείρωση τών κοινοβουλευτικών, άντιδικτατορικών δυνάμεων. Παρατηρήθηκε, άλλωστε, ότι άκόμα καί ή κυβέρνηση τών αποστατών, στηριζό- μενη μόνο στις δυνάμεις τής ΕΡΕ, προώθησε όρισμένα θέματα έκδημοκρατισμού πού ή Ένωση Κέντρου δίσταζε νά έπιλύσει, σέ μιά προσπάθεια άνάκτησης λαϊκών έρε ιαμάτων.

Στις συνθήκες τού 1965-67, όταν τά κέντρα καί τά δυναμικά έρείσματα τής έξουσίας έλέγχονταν άπό τίς αντιδραστικές δυνάμεις, όταν τό κίνημα τών μαζών δέν στηριζόταν σέ υψηλής στάθμης συνδικαλιστική καί πολιτική όργάνωση καί όταν ή ήγεσία τής Ένωσης Κέντρου άρνούνταν κατηγορηματικά μιά συνεργα­σία μέ τήν Άριστερά οΐκοδομημένη σέ στέρεες βάσεις, ή έμμονή τής άριστεράς είτε σέ επίσημη συνεργασία μέ τήν Ε.Κ. είτε σέ πάση θυσία στήριξη μιάς μονο­κομματικής αυτοδύναμης κυβέρνησης τής Ε.Κ., συνιστούσε αντικειμενικά μιά πολιτική έκβιασμού καταστάσεων.

Ή ιδέα νά άπαγκιστρωθούμε άπό τήν τακτική πού άπέκλειε κεντροδεξιά κυβέρνηση — ιδέα πού όέν ξεκινούσε, βέβαια, άπό τά όσα περί «ούράς τού Κέντρου» ισχυριζόταν ή ήγετική όμάδα τού ΚΚΕ γιά τά στελέχη τού έσωτερικού— ύποστηρίχθηκε, χωρίς μεγάλη επιμονή, σέ συνεδρίαση τής Διοικούσας Επι­τροπής τής ΕΔΑ, άλλά δέν υίοθετήθηκε. 'Ορισμένες πολιτικές πρωτοβουλίες άπό τά τέλη τού 1966 («τά 5 σημεία», οικουμενική κυβέρνηση) έντάσσονταν σέ πλαίσια κεντροδεξιών λύσεων, όχι όμως ξεκάθαρα καί όπωσδήποτε όχι έγκαι­ρα. Γεγονός παραμένει, πάντως, ότι ή δικτατορική έκτροπή μεθοδεύτηκε καί έπιβλήθηκε άπό κύκλους όχι άμεσα παλατιανούς, ένώ γιά τό σύνολο τών δημο­κρατικών δυνάμεων ήταν άδιανόητη χωρίς πρωτοβουλία τού παλατιού.

— 145 —

Page 145: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σεις τής ήγετικής ομάδας στά έσωκομματικά προβλήματα. Προ­βλήματα πού συνυφαίνονταν όμως καί μέ τις πολιτικές έξελίξεις τής περιόδου. Κι αύτό φάνηκε στή 10η 'Ολομέλεια τής Κ.Ε. (Δεκέμβρης-Γενάρης 1966), στις έργασίες τής όποίας δέν κυ­ριάρχησε ή άνησυχία γιά τούς διαγραφόμένους κινδύνους δι­κτατορίας, άλλά ή έμμονή τής ομάδας Κολιγιάννη νά παρθούν μέτρα εναντίον όσων δέ συμφωνούσαν μέ τήν άπόφαση γιά τή δημιουργία ιδιαίτερων κομματικών ομάδων στήν ΕΔΑ (9\

Μετά τή διάσπαση προβλήθηκε ό ισχυρισμός — τόν όποιο άναμάσησε καί όξυνε καί ή σημερινή ήγεσία τού «ΚΚΕ» — ότι ή έπιμονή στή δημιουργία «κομματικών ομάδων» μέσα στήν ΕΔΑ άφορούσε τήν πάλη γιά τή νομιμοποίηση τού ΚΚΕ άλλά καί τήν προετοιμασία του ένοψει τής έπερχόμενης δικτατορίας. Φυσι­κά, οί κομματικές αύτές ομάδες δέν κάνανε καί δέν μπορούσαν νά κάνουν τίποτα άπό τά δύο. Αν όμως πραγματικά ή ήγεσία τού ΚΚΕ πρόβλεπε στρατιωτικό πραξικόπημα, όπως ισχυρίστη­κε έκ τών υστέρων, δέν μπορούσε ταυτόχρονα νά είναι προσα­νατολισμένη στή νομιμοποίηση τού ΚΚΕ καί μάλιστα «ντέ φά­κτο». Κι άν άκόμα στόχος τών «κομματικών ομάδων» ήταν ή παράνομη δουλειά, τότε τί πρέπει νά ύποθέσει κανείς γιά έκεί- νους πού συγκρότησαν καί «κράτησαν» τίς περισσότερες — κι αυτοί ήταν κυρίως τά ήγετικά στελέχη τού σημερινού «ΚΚΕ» — όταν αύτές οί ομάδες σαρώνονται άπό τίς πρώτες ώρες τού πραξικοπήματος, μαζί μέ τούς έπικεφαλής τους;...

Ή πραγματικότητα είναι ότι έπιχειρήθηκε νά καπελωθούν, μέσω καί τών ιδιαίτερων αύτών «οργανώσεων», οί κομματικές δυνάμεις στήν Ελλάδα πού στό σύνολό τους ήταν ένταγμένες στήν ΕΔΑ — γιά λογαριασμό μιάς μερίδας ήγετικών στελεχών τού ΚΚΕ (στό έσωτερικό καί τό έξωτερικό) πού ήταν φορείς όσων άρνητικών χαρακτηριστικών είχαν έπιβληθεί στό κόμμα όδηγώντάς το επανειλημμένα σέ ήττες καί άποτυχίες. Κι άν ένας τέτοιος στόχος δέν μπόρεσε τελικά νά έπιτευχθεί όφείλεται στό ότι ό χρόνος ήταν περιορισμένος άλλά καί στό ότι ύπήρξαν ορισμένες άντιστάσεις. Εκείνο πού οπωσδήποτε επιτεύχθηκε

(9) Ή μοναδική θετική πλευρά σ’ αυτή τήν Ολομέλεια ήταν ότι ή όμάδα Κολιγιάννη αναγκάστηκε νά πάρει πίσω τις προτάσεις της γιά έπιβολή μέτρων έναντίον τών διαφωνούντων μελών τού ΓΊ.Γ. καί τής Κ.Ε. ύστερα άπό τήν άντίσταση πού συνάντησε, άντϊσταση στήν όποια συνέβαλαν καί τά μέλη τής Κ.Ε. άπό τό έσωτερικό, πού παρακολούθησαν — ύπό ιδιόμορφες συνθήκες τις εργασίες τής ολομέλειας.

— 146 —

Page 146: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

είναι ότι τό κομμουνιστικό κίνημα στή χώρα μας μέ τό ξέσπασμα τής δικτατορίας βρέθηκε πολιτικά άποπροσανατολισμένο, όργανωτικά-τεχνικά άνέτοιμο καί μέ έσωτερικές έντάσεις μιάς άναπτυσσόμενης κρίσης. Τό γεγονός αύτό άποτέλεσε σοβαρότα­το άρνητικό παράγοντα στήν ικανότητά του νά άνταποκριθεί πρός τίς άπαιτήσεις τής άντιδικτατορικής πάλης.

IV. Η «12η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ» ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ (1968)

Ό συγκλονισμός πού προκάλεσε ή έπιβολή τής δικτατορίας θά συμβάλει άποφασιστικά στή συνειδητοποίηση τού κενού μέ­σα στό όποιο κινούνταν τό ΚΚΕ σ’ ό,τι άφορούσε τήν πολιτική, τίς έκτιμήσεις καί τίς οργανωτικές του έπιλογές. Ακόμα περισ­σότερο: θά φέρει στήν επιφάνεια τήν άνώμαλη κατάσταση πού έπικρατούσε στις γραμμές του καί τήν άναγκαιότητα βαθιών άλλαγών. Ή συνειδητοποίηση αύτή έπιταχύνθηκε καί άνατρο- φοδοτήθηκε άπό τήν πασίδηλη πιά ανεπάρκεια τής ήγεσίας τού κόμματος στό έξωτερικό: όχι μόνο αίφνιδιάστηκε, άλλά— όπως άποκαλύφθηκε — δέν είχε έξασφαλίσει τίς πιό στοιχειώδεις προϋποθέσεις γιά τό πέρασμα τού κόμματος σέ κατάσταση παρανομίας. Κι όμως, ή εύθύνη τής προετοιμασίας γιά ένα τέτοιο ένδεχόμενο προβαλλόταν σάν ένας άπό τούς βασικούς λόγους γιά τή διατήρηση τού καθοδηγητικού κέντρου καί τών κομματικών μηχανισμών στό έξωτερικό, ώστε νά μπορούν νά κινητοποιούνται άπερίσπαστοι άπό «χτυπήματα».

Τό αίτημα πού προβάλλει στις συνθήκες αύτές, καί άγκαλιά- ζει μεγάλα τμήματα κομμουνιστών καί άριστερών, είναι μιά υπεύθυνη καί ούσιαστική κριτική έξέταση τής πορείας πού οδή­γησε στή δικτατορία: Ή έπι*.·ήμανση τών αίτιων γιά τά λάθη, γιά τίς ψευδαισθήσεις, γιά τόν άπι. προσανατολισμό καί τίς σοβαρές άδυναμίες τού κόμματος· ή έκτίμηση τής νέας κατάστασης· ή άνάληψη πρωτοβουλιών καί ή λήψη μέτρων γιά τήν άντιμετώπι- σή της. Έτσι παλιά προβλήματα πού μείναν άναπάντητα δια­πλέκονται μέ τά έρωτηματικά πού δημιούργησαν οί νέες περιστάσεις.

Στήν άπαίτηση αύτή συμπυκνώνεται ή σύγχυση καί ταυτό­χρονα ή ανησυχία τών κομμουνιστών γιά τήν κατάσταση τού κόμματος καί τήν ανεπάρκεια τής ήγεσίας τους· ή άπογοήτευσή

— 147 —

Page 147: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τους καί ταυτόχρονα ή θέλησή τους νά βρεθούν στήν πρώτη γραμμή τού άγώνα. Τό αίτημα μιάς ύπεύθυνης καί ούσιαστικής κριτικής έξέτασης συνδέεται έτσι, άμεσα, μέ τήν άνασύνταξη καί έπανενεργοποίηση τών κομματικών δυνάμεων, καθώς καί μέ τή διαφύλαξη τής ένότητάς τους. Κι όμως, μέσα στήν κοινή βοή τού κόμματος, ή ήγετική του όμάδα στό έξωτερικό, μέ έπικε- φαλής τότε τόν Κ. Κολιγιάννη, θά άκολουθήσει μιά άπαράδεκτη τακτική: θ ά άποφύγει νά συγκαλέσει όποιοδήποτε κομματικό όργανο ή άντιπροσωπευτικό σώμα μέ συμμετοχή αντιπροσώπων άπό τό έσωτερικό καί θά προχωρήσει τελικά στή «12η Ολομέ­λεια» τής Κ.Ε. (Φλεβάρης ’68) μέ τήν παρουσία στελεχών μόνο άπό τό έξωτερικό — μελών τής Κ.Ε. καί άλλων.

Ακόμα πιό αποκαλυπτική ώστόσο είναι ή στάση της μέσα στή «12 Ολομέλεια»:

α) Άρνήθηκε κατηγορηματικά τήν όποιαδήποτε ούσιαστική διερεύνηση λαθών καί τή λήψη άποτελεσματικών πολιτικών καί οργανωτικών μέτρων γιά τήν ανταπόκριση τού κόμματος στις άπαιτήσεις τού άντιδικτατορικού άγώνα τού λαού μας.

β) Προσπάθησε νά επικυρώσει τήν ορθότητα τής πολιτικής πού είχε άκολουθήσει πριν τό πραξικόπημα, παρουσιάζοντας έπιστολή τής Κ.Ε. τού ΚΚΣΕ (διαβάστηκε στήν ολομέλεια άπό τόν Κ. Κολιγιάννη). στήν όποια ή σοβιετική ήγεσία άποφαινό- ταν ότι οί έξελίξεις στήν Ελλάδα έπιβεβαιώνουν τήν ορθότητα τής γραμμής καί τών άποφάσεων τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ πριν τή δικτατορία. Στήν ίδια έπιστολή, άν έντοπίζονταν κάποιες εύθύ­νες, αύτές άφορούσαν «προβλήματα έφαρμογής» τής γραμμής. Ό ύπαινιγμός τών Σοβιετικών καί ή κάλυψη στήν όμάδα Κολι- γιάννη ήταν σαφείς. Προτού κάν οί Έλληνες κομμουνιστές συ­ζητήσουν καί καταλήξουν σέ ύπεύθυνες έκτιμήσεις, έρχόταν ή έκτίμηση τού ΚΚΣΕ νά τούς προκαταλάβει. Πριν άνοίξει ή συζήτηση ήταν δεδομένα τά συμπεράσματά της!

γ) Εμφάνισε, άμεσα ή έμμεσα, σάν ύπεύθυνους τής νέας άποτυχίαςτού κόμματος μέ τήν έπιβολή τής δικτατορίας όσους είχαν έκφράσει αντίθετες άπόψεις σέ κρίσιμα πολιτικά καί ορ­γανωτικά προβλήματα, ιδιαίτερα τήν περίοδο 1965-67, καί έμ- πόδισαν τήν έφαρμσγή τής «όρθής γραμμής» καί τών άποφά­σεων τής Κ.Ε. σ’ έκείνη τήν περίοδο. Στούς ίδιους καί σέ άλλα στελέχη τού κόμματος στό έσωτερικό καί τή Δ. Εύρώπη έριχνε τίς εύθύνες γιά τίς σοβαρές καθυστερήσεις καί άδυναμίες τής άντιδικτατορικής πάλης τών κομμουνιστών καί τής έσωκομμα-

Page 148: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τικής δουλειάς, τούς πρώτους μήνες μετά τήν έπιβολή τής δικτατορίας.

δ) Προχώρησε, παρά τήν έντονα άμφισβητούμενη έγκυρότη- τα τής «ολομέλειας», σέ διοικητικά μέτρα έναντίον διαφωνούν- των μελών τού Π.Γ. καί τής Κ.Ε., καθώς καί σέ αυθαίρετη άλλοίωση τής σύνθεσης τής Κ.Ε. μέ τήν πρόσληψη (κοπτάτσια) νέων μελών. Όλα έδειχναν πώς ή ήγετική όμάδα στό ΚΚΕ ήταν άποφασισμένη νά έπιβάλει μέ «κάθε κόστος» τίς δικές της πρα­ξικοπηματικές λύσεις στά καίρια προβλήματα πού είχαν προκύ- ψει. Καί νά έκβιάσει ολόκληρο τό κόμμα νά τίς άποδεχτεί σάν τετελεσμένα γεγονότα.

Αλλά καί μετά τήν αναγγελία τών άποφάσεων τής «12ης Ολομέλειας» καί τίς αντιδράσεις πού προκάλεσαν θά έπιμείνει

άπόλυτα στις άποφάσεις αύτές. Καί παρά τήν καταψήφισή τους άπό τήν πλειοψηφία τών μελών τής Κ.Ε. — πού τίς καθιστούσε καί τυπικά άκυρες — θά άρνηθεί νά έπανεξετάσει όποιαδήποτε πλευρά τους, άκόμα κι αύτήν πού άφορούσε τήν άλλοίωση τής Κ.Ε. μέ τήν πρόσληψη νέων μελών τής απόλυτης έμπιστοσύνης της. θ ά άπορρίψει κάθε ένωτική πρόταση, θ ά άποκλείσει κάθε ένωτική διέξοδο, άκόμα καί όταν έχει πειστεί πώς ή στάση της οδηγεί σέ οριστικοποίηση τής διάσπασης.

Ένα χρόνο λοιπόν μετά τήν έπικράτηση τής δικτατορίας, θά δημιουργηθεί τέτοιο εσωκομματικό καθεστώς πού καθιστά άδύ- νατη τήν επίλυση τών καίριων προβλημάτων τού κινήματος στά πλαίσια ένιαίου κομματικού οργανισμού· καθεστώς πού άπο- κλείει όποιεσδήποτε άλλαγές στήν πολιτική λογική καί τή λει­τουργία τού ΚΚΕ, παρόλο πού ή πλειοψηφία τών κομματικών δυνάμεων στό έσωτερικό καί τό έξωτερικό άπαιτεί τήν πραγμα­τοποίηση τέτοιων άλλαγών. 'Ακέραια τήν ευθύνη γιά τήν έπιβο­λή αύτού τού καθεστώτος τήν έχει βέβαια ή ήγετική όμάδα τού ΚΚΕ.

7α βαθύτερα αίτια

Πέρα όμως άπό τήν έπισήμανση τών ύπεύθυνων, μεγαλύτερη σημασία έχει ή άναζήτηση τών βαθύτερων αίτιων. Πράγματι, ή πραξικοπηματική στάση μιάς τόσο ανυπόληπτης ήγεσίας μοιά­ζει άδιανόητη. άν δέ συνεκτιμηθεί ή βαθύτατη άλλοίωση τού

— 149 —

Page 149: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

χαρακτήρα τού ΚΚΕ ώς μαρξιστικού επαναστατικού κόμματος, άλλοίωση πού συντελέστηκε σέ μιά μακρόχρονη ιστορική πο­ρεία ώς τό 1968.

' Η συνειδητοποίηση αύτής τής πραγματικότητας άπό ολόκλη­ρο τόν κορμό τών κομματικών δυνάμεων έπιταχυνόταν μετά τή δικτατορία. Τό ίδιο καί ή συνειδητοποίηση τής άδυναμίας τού κόμματος νά άνταποκριθεί στόν έπαναστατικό του ρόλο μέσα στις έλληνικές συνθήκες. Καί δέ θά ήμασταν μακριά άπό τήν πραγματικότητα, άν υπογραμμίζαμε ότι, μπροστά στόν «κίνδυ­νο» νά τεθούν καί νά συζητηθούν άνοιχτά προβλήματα όπως ή άποτίναξη τών έξαρτησιακών σχέσεων τού κόμματος άπό τό ΚΚΣΕ, ή άποκατάσταση τής δημοκρατικής ζωής στις γραμμές του καί ή επανεξέταση τών σχέσεών του μέ τίς μάζες, έπιλέχθηκε καί σχεδιάστηκε ψυχρά ή διάσπασή του άπό τήν ήγεσία τού ΚΚΣΕ καί τήν όμάδα Κολιγιάννη. Οί συνθήκες τής δικτατο­ρίας, τών διώξεων καί τής παρανομίας θεωρήθηκαν εύνοϊκή συγκυρία γιά νά «περάσει» ή διάσπαση καί νά έξασφαλιστεί ό έλεγχος πάνω στό κομμουνιστικό κίνημα τής χώρας μας.

Χωρίς τήν άπροσχημάτιστη έπέμβαση τού ΚΚΣΕ θά ήταν άδύνατο νά έπιβιώσει τό πραξικόπημα τού 1968. Ή τέτοια έπέμβαση έκφράστηκε: μέ τήν έπιστολή τής Κ.Ε. τού ΚΚΣΕ πού παρουσίασε ό Κολιγιάννης στήν «12 Ολομέλεια»· μέ τήν ολό­πλευρη πολιτική καί ύλική ένίσχυση πού διέθεσαν σ’ αύτόν οί Σοβιετικοί καί, μετά τόν παραμερισμό του, στόν X. Φλωράκη- μέ τήν άνοιχτή πολεμική πού ύποκίνησε τό ΚΚΣΕ, μαζί μ’ όλα τά «άδελφά κόμματα» πού έπηρεάζει, ένάντια στό ΚΚΕ (έσ.), άκόμα καί στή διάρκεια τής δικτατορίας όταν τά μέλη καί τά στελέχη του άντιμετώπιζαν συνθήκες παρανομίας καί διώξεων.

Ή έπέμβαση τού ΚΚΣΕ, έξάλλου, έθεσε έντονα τή σφραγίδα του στις αποφάσεις τών καθοδηγητικών οργάνων καί σωμάτων πού συγκλήθηκαν μετά τήν «12 Ολομέλεια» μέχρι καί τό 10ο Συνέδριο τού «ΚΚΕ» (1978), μέσω τών όποιων διαμορφώθηκε ή φυσιογνωμία τού κόμματος αύτού καί άποσαφηνίστηκε ή πολι­τική του πρακτική.

— 150 —

Page 150: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Στοιχεία αύτής τής «νέας» φυσιογνωμίας μπορούμε νά έπιση- μάνουμε έδώ ένδεικτικά:

α) Στά κείμενα πού ψηφίστηκαν στις «ολομέλειες» πού ακο­λούθησαν τή 12η καθώς καί στό 9ο καί 10ο συνέδριο τού «ΚΚΕ». Κείμενα άπό τά όποια απουσιάζει κάθε αύτοκριτική έκτίμηση τής πορείας τού έλληνικού κινήματος, τόσο κατά τήν κρίσιμη ΙΟετία 1941-50 όσο καί στά μετεμφυλιακά χρόνια μέχρι τό 1958.

6) Στις έπίσημες έκτιμήσεις τής νέας ήγεσίας, σύμφωνα μέ τίς όποιες χαρακτηρίζονται σάν λάθη τού Κολιγιάννη όχι αύτά πού πράγματι διέπραξε άλλά ή άπόφαση γιά τό οργανωτικό κομμα­τικό πρόβλημα (1958) καί ορισμένες πλευρές τής πολιτικής καί οργανωτικής πρακτικής τού Π.Γ. τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ άπό τό 1961 ώς τό 1968. Τό φόρτωμα τών εύθυνών γιά τά «λάθη» αύτά προσωπικά στόν Κ. Κολιγιάννη (10) συνοδεύτηκε άπό τήν άπο- πομπή του τό 1972 πού, έσωκομματικά, έμφανίστηκε σάν «έπα­ναστατική άνανέωση» ένώ έπίσημα σάν παραίτηση τού ίδιου τού Κ. Κολιγιάννη γιά «λόγους ύγείας» (11).

γ) Στήν υιοθέτηση άπό τό «ΚΚΕ» γενικών ιδεολογικοπολιτι­κών άντιλήψεων άλλά καί συγκεκριμένης πρακτικής άπόλυτα εναρμονισμένων μέ τίς θέσεις τού ΚΚΣΕ: στό πρόγραμμα, στό καταστατικό, στό πρότυπο σοσιαλισμού πού προβάλλει γιά τήν Ελλάδα καί στά προβλήματα τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

(10) Ά ς σημειωθεί ότι όσα καταλογίστηκαν στόν Κ. Κολιγιάννη σάν λάθη είχαν τήν έγκριση — άν όχι καί τήν έμπνευση — τής ήγεσίας τού ΚΚΣΕ. Μέ τίς άλλαγές στό ΚΚΣΕ, μετά τό 1964, έγινε έπανεκτίμησή τους άπό τή σκοπιά πού εξέφραζε πλέον τούς νέους συσχετισμούς καί ισορροπίες στήν ήγεσία τού ΚΚΣΕ.

(11) Μέ τό θάνατο τού Κ. Κολιγιάννη τό 1979, έγινε άκόμα περισσότερο σαφές ότι στά 7 χρόνια άπό τήν αποπομπή του τού είχε έπιβληθεί ούσιαστικά ό πολιτικός θάνατος. Έτσι άποκλείστηκε ή παρουσία του τόσο άπό τήν «Όλομε- λεια» τής Κ.Ε. τού «ΚΚΕ», πού τού άσκησε κριτική καί τόν παραμέρισε (1972) όσο καί άπό τό 9ο Συνέδριό του (1974), πού έπικύρωσε τίς άποφάσεις αυτής τής « Ολομέλειας». Εξάλλου, καταδικάστηκε σέ απόλυτη σιωπή καί απουσία άπό κάθε κομματική δραστηριότητα ώς τό θάνατό του. Τά μέλη τού «ΚΚΕ» δέν πληροφορήθηκαν ποτέ τίς απόψεις τού ανθρώπου πού ύπήρξε ό γραμματέας τού κόμματός τους επί πολλά χρόνια καί πού λίγο διάστημα πριν τήν αναγκαστική του απομάκρυνση προβαλλόταν άπό τίς στήλες τής Πράβντα σάν «έπιφανής λενινιστής ήγέτης» καί «παράγοντας τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος» — όπο>ς άλλωστε προβάλλεται έκτστε καί έκείνο: πού τόν αντικατέστησε.

V. «ΚΚΕ»: ΕΜΜΟΝΗ ΣΤΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ

— 151 —

Page 151: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Έτσι, τό 1968, μέ τή ρήξη τών ενιαίων κομματικών πλαισίων τού ΚΚΕ, διαχωρίστηκε οργανωτικά καί έκφράστηκε ξεκάθαρα μιά ιστορικά διαμορφωμένη τάση στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα μέ άντιλήψεις, κατευθύνσεις καί πρακτική πού συμπυ­κνώνονται στό «τρίπτυχο»: δογματισμός - εξάρτηση - γρα­φειοκρατική παραμόρφωση τών χαρακτηριστικών πού έχει ένα έπαναστατικό κόμμα. Μέ τό πρίσμα αύτού τού τρίπτυχου έχει μέχρι σήμερα άντικρίσει τό «ΚΚΕ» τά προβλήματα στρατηγικής καί πολιτικής πρακτικής, τά προβλήματα πού έχουν σχέοη μέ τό ρόλο τού κόμματος, τίς.σχέσεις του μέ τίς μάζες καί τά κινήματά τους, μέ τίς κοινωνικές καί πολιτικές συμμαχίες.

Ά ν κάτι ξεκαθαρίστηκε λοιπόν άπό τό «ΚΚΕ» στά χρόνια πού πέρασαν άπό τό 1968, είναι ή άκρατη καί ταυτόχρονα άκριτη προσήλωσή του πρός ό,τι έκπέμπεται άπό τό ΚΚΣΕ. Ά ν κάτι άποκλείστηκε άπό τό «ΚΚΕ» — όπως θά δούμε σέ άλλο κεφάλαιο — είναι ή δυνατότητα μιάς αύτοδύναμης πολιτικής στόν έλλαδικό χώρο.

VI. ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΟ ΕΛ­ΛΗΝΙΚΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Ή κρίση στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα δέν ήταν «κε­ραυνός έν αίθρια». Πρόκειται γιά μιά κρίση τής ιδεολογικοπολι­τικής του φυσιογνωμίας πού — όσον άφορά τήν έσωτερική της διάσταση — οί ρίζες της βρίσκονται κύρια καί βασικά στις βαριές ήττες, πού ποτέ δέν έξηγήθηκαν πειστικά, καί στήν άδυ­ναμία τών ήγεσιών του νά διδαχτούν άπ’ αύτές. Στή μακρόχρο­νη πορεία μετά τόν έμφύλιο (12), όλο καί περισσότεροι κομμου-

(12) Σοβαρές διαφωνίες στελεχών καί μελών τού ΚΚΕ σέ ιδεολογικοπολιτι­κές ή όργανωτικές έπιλογές τής ήγεσίας του, πού συγκρούονταν μέ πραγματικά συμφέροντα τού έλληνικού κινήματος, ύπήρξαν σ’ όλες τίς καμπές τής πορείας του, ανεξάρτητα άν δέ διαμορφώθηκαν τελικά σέ τάσεις καί δέν όδήγησαν σέ άνοιχτή κρίση. 'Υπενθυμίζουμε ειδικότερα τίς διαφωνίες τού Αρη Βελουχιώτη καί άλλων στελεχών στήν περίοδο τής 'Εθνικής Αντίστασης, τής Χρύσας Χα- τζηβασιλείου (μέλους τού Π.Γ. τής Κ.Ε.) γιά τόν ένοπλο άγώνα τό 1947- 48, καθώς καί αύτές πού έκδηλώθηκαν στις φυλακές, τόν Άη Στράτη καί τήν πολιτική προσφυγιά, πριν καί μετά τό 1956. Σ’ αύτές τίς περιπτώσεις διαφω­νιών, θά πρέπει νά προστεθούν πολυάριθμες μεμονωμένες καί άσύνδετες μεταξύ τους διαφωνίες μελών καί στελεχών τού κόμματος, γιά ένα ή περισσότερα

— 152 —

Page 152: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νιστές προσανατολίζονται — πέρα άπό τίς άφοριστικές καταδί­κες — στήν αναζήτηση αυτών τών βαθύτερων αίτιων.

Ή κρίση βέβαια δέ θά ώριμάσει εύθύγραμμα· θά ύπάρξει περίοδος έκτόνωσης μετά τό 1956. Τελικά όμως θά έπικρατή- σουν οί δυνάμεις τού κάθετου διαχωρισμού άνάμεσα στις ιστο­ρικά διαμορφωμένες τάσεις.

Ά ς έπιχειρήσουμε όμως ορισμένες γενικότερες παρατηρή­σεις.

Ή άνάπτυξη τής κρίσης μπορεί νά θεωρηθεί σάν τό σύνθετο άποτέλεσμα τριών παραγόντων:

α) Ή πολιτική ιδεολογία τον έλληνικού κομμοννιστικού κινή­ματος όπως διαμορφώθηκε μέσα άπό τήν ιστορική του έξέλιξη. Ή πολιτική συνείδηση πού άποτυπώθηκε σ’ ολόκληρο τόν κορ­μό τών δυνάμεών του μέσα άπό τίς άκαμπτες έσωτερικές λει­τουργίες τού κομματικού του φορέα, μέσα άπό τίς έξαρτησιακές άντιλήψεις περί «διεθνισμού», μέσα άπό σεχταριστικές άντιλή- ψεις στήν πολιτική τών συμμαχιών, μέσα, τέλος, άπό τόν τρόπο πού διαχωρίζονταν οί διάφορες άπόψεις σέ «δεξιές» καί «άρι- στερές». Όλα αύτά τά στοιχεία καθιστούν έξαιρετικά δύσκολη, άν όχι άδύνατη, τήν έσωτερική ιδεολογικοπολιτική μετεξέλιξή του· τήν ύπέρβαση τής κρίσης έμπιστοσύνης πρός αύτό μέ αύτο- κριτικές διαδικασίες- τήν έξασφάλιση προϋποθέσεων γιά νά σφυρηλατηθεί σέ νέα βάση ή ένότητα τών δυνάμεών του. Κάθε ούσιαστική άλλαγή στό ένιαίο ΚΚΕ συνυφαινόταν μέ οδυνηρές άντιπαραθέσεις στις γραμμές του καί συνεπαγόταν βαρύτατο κόστος. Πρόκειται γιά ένα φαινόμενο πού δέν παρουσιάστηκε μέ τόση οξύτητα σέ άλλα Κ.Κ. τών δυτικοευρωπαϊκών χωρών.

β) Ό άναγκαστικός έκπατρισμός τής κομματικής ήγεσίας στις άνατολικές χώρες, οί έπιδράσεις πού δέχτηκε στις χώρες αύτές, ή προϊούσα άποκοπή της άπό τήν έλληνική πραγματικότητα καί ταυτόχρονα: ή πολύχρονη άπουσία κομματικής διάρθρωσης στό έσωτερικό μέ δημοκρατική λειτουργία καί πλήρη εύθύνη· ή άρνηση τής ήγεσίας τού ΚΚΕ νά καλυφθεί τό κενό αύτό μέσω τής ΕΔΑ, σέ μιά περίοδο πού συντελούνται σοβαροί κοινωνικοί μετασχηματισμοί στή χώρα μας, μετασχηματισμοί πού έπηρεά-

θέματα, πού καταπνίγονταν άμεσα σάν αντικομματικές ενέργειες ή πού όδηγού- σαν σέ απογοητεύσεις καί σέ άποχή άπό τήν κομματική ζωή καί δράση.

— 153 —

Page 153: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ζουν τή διάταξη τών κοινωνικών δυνάμεων, τίς μορφές καί τίς τάσεις στήν πολιτική έκπροσώπησή τους, τούς κανόνες τού πο­λιτικού παιγνιδιού συνολικά. Στις συνθήκες αύτές άτονούν οί λειτουργίες «σύνδεσης» τού ΚΚΕ μέ τίς μάζες· ή έπαφή τής ήγεσίας του μέ τήν κοινωνική πραγματικότητα περιορίζεται- οί δυνατότητές της νά «συλλάβει» τά νέα μηνύματα είναι περίπου άνύπαρκτες. Εξάλλου, ή χαμηλή ιδεολογικοπολιτική της στάθ­μη δέν τής έπιτρέπει νά προχωρήσει σέ αναλύσεις στηριγμένες στά νέα δεδομένα τής χώρας μας καί τήν ώθεί σέ άναμάσημα τσιτάτων ή σέ μηχανική μεταφορά έπεξεργασιών άλλων Κ.Κ. πού άναφέρονται σέ χώρες έξαρτημένες, (κύρια λατινοαμερικά- νικες) άλλά μέ διαφορετικές ιστορικές καί κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Έτσι θά άντιληφθεί ότι «κάτι άλλάζει» σέ σχέση μέ τήν προπολεμική Ελλάδα άλλά άποσπασματικά καί έμπειρικά: έμμένοντας σέ έκτιμήσεις περί μόνιμης ύπανάπτυξης τού έλληνι- κού καπιταλισμού καί περί άδυναμΐας τών κυρίαρχων τάξεων νά προωθήσουν — λόγω έξαρτησιακών σχέσεων — τήν άστική ολοκλήρωση, ίσα-ίσα όταν άναπτύσσονται οί άναπτυξιακές διαδικασίες καί στρατηγικές· όταν όλοι οί δείκτες πού άφορούν τή βιομηχανική παραγωγή σημείωναν αποφασιστική άνοδο (13).

Παρ’ όλες τίς έγγενείς άδυναμίες δέ θά παρεμποδιστεί ή σύν­δεση τών κομμουνιστών μέ νέες κοινωνικές συνιστώσες τής αλ­λαγής (νεολαία, έπιστήμονές, διανοούμενοι)· σ’ ορισμένες καμ­πές θά έπιτευχθεί μέσω τής ΕΔΑ ή προσέλκυση πλατιών λαϊκών δυνάμεων (όπως συνέβη τό 1958) άλλά τελικά θά φανεί ή ίστορι-

(13) Είναι χαρακτηριστικές ορισμένες έκτιμήσεις στό 8ο Συνέδριο τού ΚΚΕ (Αύγουστος 1961): «...Ή Ελλάδα παραμένει χώρα ύπανάπτυχτη καί καθυστε­ρημένη ...», «.. .ή χώρα παραμένει βασικά άγροτική...», «... ή Ελλάδα έξακολου- θεί νά παραμένει άγροτικό έξάρτημα τών μεγάλων ιμπεριαλιστικών χωρών τής Δύσης, πηγή πρώτων ύλών καί προμηθευτής ειδών διατροφής... Ή 'Ελλάδα είναι ύπανάπτυχτη καπιταλιστική χώρα, βασικά άγροτική, μέ σχετική άνάπτυ­ξη τής βιομηχανίας, μέ όρισμένα μισοφεουδαρχικά υπολείμματα...». «...Οί μεταπολεμικές έξελίξεις στήν έλληνική οικονομία δέν άλλάζουν τόν χαρακτήρα της...». Καί ή εικόνα συμπληρώνεται: «...Χειροτερεύει ή κατάσταση τών με­σαίων στρωμάτων τής πόλης, τών βιοτεχνών, τών έπαγγελματιών πού καταστρέ­φονται άπό τό συναγωνισμό τού μεγάλου κεφαλαίου καί τή βαριά φορολογία. Ή θέση τών έπιστημόνων καί τών διανοουμένων επιδεινώνεται. Ολοένα καί πιό δύσκολη γίνεται ή κατάσταση τών γυναικών... Δραματική καί ή ζωή τής νεολαίας...»

(Δές πιό αναλυτικά: Τό 8ο συνέδριο τον ΚΚΕ, Πολιτικές καί Λογοτεχνικές έκδόσεις. 1961—σελ. 34-36.41-60.189-194).

— 154 —

Page 154: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κή άδυναμία τού κομμουνιστικού καί άριστερού κινήματος νά εξασφαλίσει τή διατήρηση μιάς σημαντικής πολιτικής έπιρροής καί νά διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις έσωτερικές έξελί- ξεις. Ή άδυναμία αύτή θά φανεί ιδιαίτερα όταν ό χώρος τού Δημοκρατικού Κέντρου συγκροτηθεί σέ ισχυρό πόλο συσπείρω­σης δημοκρατικών καί προοδευτικών δυνάμεων.

Ή Ελλάδα δέν ήταν μιά χώρα λατινοαμερικάνικη, όπως λίγο πολύ τήν προσδιόριζαν οί αναλύσεις τού ΚΚΕ μετά τήν 6η 'Ολομέλεια. Οί κοινωνικές της συνθήκες ήταν διαφορετικές, άλλαζαν γοργά καί τίς διαφοροποιήσεις αύτές δεν έγινε δυνατό νά τίς παρακολουθήσει τό κόμμα. Αύτό ισχύει βέβαια γιά τήν ήγεσία τού ΚΚΕ στό έξωτερικό, άλλά όχι μόνο γΓ αύτή· ισχύει άκόμα, ώς ένα βαθμό τουλάχιστον, καί γιά τά στελέχη του στό έσωτερικό. ‘Οχι γιατί τούς έλειπε ή στοιχειώδης διορατικότητα άλλά γιατί άκριβώς δέν έπρόκειτο γιά θέμα διορατικότητας κάποιων στελεχών. Επρόκειτο γιά τήν ούσιαστική άδρανο- ποίηση τών διαδικασιών καί τών μηχανισμών πού έπιτρέπουν σ’ έναν έπαναστατικό κομματικό οργανισμό νά συνδέεται μέ τό κοινωνικό γίγνεσθαι καί νά έπεμβαίνει δημιουργικά. Επι­πλέον, τά κομματικά στελέχη στό έσωτερικό είχαν άλλοτριωθεί άπό ούσιαστικές ήγετικές εύθύνες. Ά ς σημειωθεί ότι όσα Κ.Κ., κυρίως δυτικοευρωπαϊκά, κατόρθωσαν νά ξεπεράσουν τή στα­λινική καί μετασταλινική κρίση — γιά νά φτάσουν σήμερα νά πρωταγωνιστούν στις κοινωνικοπολιτικές έξελίξεις τών χωρών τους — πρόσεξαν ιδιαίτερα τίς σχέσεις τους μέ τίς μάζες· έδω­σαν ιδιαίτερη σημασία στις διαδικασίες καί τούς μηχανισμούς πού έδώ είχαν πλήρως άδρανήσει (14).

γ) Οί τεράστιες διαφοροποιήσεις στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα κατά τή μεταπολεμική περίοδο καί ιδιαίτερα άπό τή ΙΟετία τού ’60. Πρόκειται γιά διαφοροποιήσεις πού — όπως ήδη έχουμε αναλύσει — συντελέστηκαν στά πλαίσια τών ριζικών άλλαγών στούς διεθνείς καί έσωτερικούς όρους άνάπτυξης τής έπαναστατικής πάλης καί ειδικότερα τής άποδυνάμωσης τού διπολικού χαρακτήρα στις παγκόσμιες σχέσεις. Μέ τίς διαφορο­ποιήσεις αύτές κλονίστηκαν άποφασιστικά οί έννοιες τής μονο-

(14) Έχει σημασία νά σημειώσουμε ότι ή ήγεσία τού Κ.Κ. Ισπανίας, πού αντιμετώπισε έπίσης έπί πολλά χρόνια παρανομία καί έκπατρισμό, άπέρριψε σταθερά τήν έγκατάσταση τής έδρας της σέ άνατολικές χώρες καί έδωσε ξεχωρι­στή βαρύτητα στήν έξασφάλιση άμεσων, πολύμορφων καί νέου τύπου σχέσεων μέ τίς έργαζόμενες μάζες.

— 155 —

Page 155: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λιθικότητας τού «κομμουνιστικού στρατοπέδου» καί τής υποτα­γής τών κομμουνιστικών κομμάτων σέ ένα «κόμμα-όδηγό» καί τήν ένιαία στρατηγική πού τό κόμμα αύτό παράγει. Καί άνοιξε, τελικά, ό δρόμος γιά τόν αϋτοπροσόιορισμό τών κομμουνιστών μέ βάση τά δεδομένα τής έθνικής συγκυρίας τους■ γιά νά άποκα- τασταθεϊ τό άληθινό περιεχόμενο τού διεθνισμού όπως τό είχε κωδικοποιήσει ό Λένιν μέ τήν άξεπέραστη φράση του: «διεθνι­σμός είναι ένας καί μόνο ένας... νά δουλεύεις μέ αύτοθυσία γιά νά άναπτυχθεί τό έπαναστατικό κίνημα κι ό έπαναστατικός άγώνας μέσα στή χώρα σου». Ταυτόχρονα, βέβαια, μέ τήν ύπο­στήριξη καί τήν άλληλεγγύη πρός τίς μαχόμενες δυνάμεις τής κοινωνικής άλλαγής «σ’ όλες χωρίς έξαίρεση τίς χώρες».

Έτσι άπό τή δεκαετία τού ’60 σημειώνεται μιά καμπή όπου οί συντεταγμένες τής έθνικοπολιτικής συγκυρίας τείνουν νά άπο- κτήσουν ολοένα καί μεγαλύτερη σημασία γιά τά Κ.Κ. καί τόν έπαναπροσδιορισμό τής ταυτότητας καί τής φυσιογνωμίας τους. Ή άναζήτηση ένός ιδιαίτερου δρόμου γιά τό σοσιαλισμό, ή έπεξεργασία μιάς αύτόχθσνης έπαναστατικής στρατηγικής πρόβαλαν πλέον σάν τά κύρια αιτήματα.

Ώστόσο, οί ιδεολογικοπολιτικοί μετασχηματισμοί στά Κ.Κ. δέν συντελούνται αύτόματα ή χωρίς κόστος. Οί άντιστάσεις τών δυνάμεων πού παραμένουν άγκκπρωμένες σέ ό,τι άρνητικό πα­ρουσιάστηκε στό κομμουνιστικό κίνημα θά άποδειχτούν ιδιαί­τερα ισχυρές σέ ορισμένες περιπτώσεις. Τό ΚΚΕ ύπήρξε άκρι­βώς μιά τέτοια περίπτωση.

Οί προηγούμενες παρατηρήσεις — άν καί έμπεριέχουν στοι­χεία σχηματοποίησης — μάς έπιτρέπουν νά συνοψίσουμε τίς αιτίες πού τροφοδοτούν τήν έσωτερική κρίση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος κατά τή μεταπολεμική εικοσαετία καί ώς τή διάσπαση τού ’68. Ταυτόχρονα, κάνουν κατανοητή τήν πρωτοτυπία καί τήν ιδιαιτερότητα αύτής τής κρίσης στά πλαίσια τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Προκύπτει άρχικά σαν κρίση έμπιστοσύνης τών λαϊκών δυνά­μεων άλλά καί μεγάλου μέρους κομμουνιστών πρός τήν ήγεσία καί τήν πολιτική τού κόμματος, άμέσως μετά τίς βαριές ήττες τού 1944-45 καί ιδιαίτερα τού έμφύλιου· τροφοδοτείται άπό τά προ­βλήματα πού θέτουν οί κοινωνικοί μετασχηματισμοί καί οί πολι­

— 156 —

Page 156: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τικές άλλαγές στήν Ελλάδα άλλά καί άπό τις διαφοροποιήσεις στις γραμμές τσύ διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος- όξύνεται άπό τήν εσωτερική άκαμψία καί τήν ιδεολογική στειρότητα πού κληροδότησαν στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα ό έντονα έξαρτησιακός του προσανατολισμός, οί άντιδημοκρατικές γρα­φειοκρατικές λειτουργίες του καί ό άκρατος δογματισμός του. Όταν οί ήττες καί όσα συνέβη σαν σέ ολόκληρη τήν περίοδο πού άκολούθησε πολλαπλασιάζουν τά έρωτηματικά, κλονίζουν βε­βαιότητες, άνατρέπουν ψευδαισθήσεις, όταν όλες οί έξελίξεις— έλλαδικές καί διεθνείς — έπιτάσσσυν τόν έπαναπροσδιορισμό βασικών πλευρών τής φυσιογνωμίας τού ΚΚΕ, οί έσωτερικές του αντιστάσεις πρός μιά τέτοια έξέλιξη, ένισχυόμενες άπό έξωελλαδικά κέντρα, θά άποδειχτούν ιδιαίτερα ισχυρές. Ή σύγκλιση τών διαφορετικών τάσεων θά καταστεί άδύνατη. Ή διάσπαση θ’ άκολουθήσει σάν γεγονός άναπόφευκτο...

VII. Η ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

Οί μηχανισμοί πού τροφοδότησαν τήν κρίση στό ένιαίο ΚΚΕ έχουν βέβαια έναν άπρόσωπο καί μονιμότερο χαρακτήρα. Ώστόσο, ό ύποκειμενικός παράγοντας άποτέλεσε σημαντικό στοιχείο στήν έξέλιξη τής κρίσης. Πρέπει νά πούμε πώς ό παρά­γοντας αύτός παρουσίασε σοβαρές άρνητικές πλευρές: ή συνει- δητοποίηση τής αναγκαιότητας βαθιών τομών στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα άπό τίς κομματικές δυνάμεις τού ένιαίου ΚΚΕ πού προχώρησαν τελικά πρός μιά τέτοια κατεύθυνση έγινε μέ άργούς ρυθμούς, μέ ισχυρές αναστολές. Οί δυνάμεις αύτές δέ συνέβαλαν έγκαιρα καί άποφασιστικά στήν άποκάλυψη τών άπαράδεκτων καταστάσεων πού διαμορφώθηκαν στούς κόλ­πους τού ΚΚΕ σέ μιά πορεία μετά καί τήν 6η ‘Ολομέλεια τού 1956. Οί εύθύνες γι’ αύτό είναι σοβαρές, ιδιαίτερα γιά όσους ύπήρξαν μέλη τού Π.Γ. καί τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ στό έξωτερικό — όπου γιά πολλά χρόνια βρέθηκε ή έδρα τού κόμματος — άλλά καί γιά όσους αποδεχτήκαμε στό έσωτερικό, σάν μέλη τού Γ ρα­φείου Εσωτερικού καί τής Κ.Ε., νά είμαστε οί φορείς, σέ δεύτε­ρο πλάνο, τών κατευθύνσεων τής κομματικής ήγεσίας (15).

(15) Στώ Α' Συνέδριο τού ΚΚΕ έσωτερικού έγινε αναλυτικότερα ένας πρώτος

— 157 —

Page 157: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Τά ηγετικά στελέχη τού ΚΚΕ καί άλλες κομματικές δυνάμεις, πού τό 1968 άντιτάχθηκαν στό έσωκομματικό πραξικόπημα καί τήν έπέμβαση τού ΚΚΣΕ, είχαν αναμφισβήτητα προσφέρει θετι­κές υπηρεσίες στό κίνημα, παλεύοντας, σέ διάφορες περιστά­σεις, μέ τίς άπόψεις καί τή δράση τους: γιά τήν αναδιοργάνωση τών κομματικών δυνάμεων κατά τή μετεμφυλιακή περίοδο- γιά τήν άνάπτυξη τών κοινωνικών καί πολιτικών άγώνων καί τίς πολιτικές καί οργανωτικές κατακτήσεις τής περιόδου (1950-68)· γιά τήν άντιμετώπιση τού δογματισμού καί τού σε­χταρισμού- γιά τόν περιορισμό τής άρνητικής έπίπτωσης ορι­σμένων κατευθύνσεων τής κομματικής ήγεσίας. Άπό τό άλλο μέρος όμως συνέπραξαν σέ σοβαρά λάθη, δέν άντιστάθηκαν έγκαιρα στή δημιουργία καθεστώτος κηδεμόνευσης τού κινήμα­τος στήν Ελλάδα άπό τήν ήγεσία τού ΚΚΕ στό έξωτερικό. Δέν έπέμεναν νά γίνονται γνωστές σ’ όλο τό κόμμα οί άπόψεις τους όταν έρχονταν σέ άντίθεση μέ τίς θέσεις τής ήγετικής ομάδας.

Ή τέτοια αντιφατική τους στάση μπορεί βέβαια νά έρμηνευ- τεί μέ τήν αύξημένη εύαισθησία στά ζητήματα τής ένότητας τού κόμματος, όταν ό άντικομμουνισμός καί οί διώξεις κυριαρχού­σαν στή χώρα μας γιά μιά μεγάλη ιστορική περίοδο καί οί κομμουνιστές ήταν ύποχρεωμένοι νά συσπειρώνονται γύρω άπό τό κόμμα καί τήν ήγεσία του. Σέ κάθε περίπτωση όμως δέν έπαυε ή στάση αύτή νά έχει άρνητικές συνέπειες, βραχυπρόθεσμα καί μακροπρόθεσμα, στήν έξέλιξη τής κρίσης καί στήν άποτελεομα- τική της άντιμετώπιση.

Είναι προφανές — μετά καί άπό όσα σημειώσαμε προηγούμε­να — ότι οί δυνάμεις τού ένιαίου ΚΚΕ πού άποδέχτηκαν τό 1968 τή ρήξη δέν είχαν συλλάβει άπό τήν άρχή καί άπό κοινού όλα τά προβλήματα πού τήν έκαναν άναπόφευκτη. Σέ συνθήκες όπου— έκτός τών άλλων — δέν ύπήρχαν ουσιαστικά πλαίσια έσω- κομματικής δημοκρατικής ζωής καί διαλόγου, κάτι τέτοιο δέν μπορούσε νά είχε συμβεί. Γι’ αύτό έξάλλου καί δέν είχε γίνει δυνατό νά διαμορφωθεί στό ΚΚΕ πριν τό 1968 μιά ιδιαίτερη.

έπιμερισμός τών σχετικών ευθυνών. Δές «Προσυνεδριακές θέσεις τής Κ.Ε. τού ΚΚΕ Εσωτερικού» δημοσιευμένες στό περιοδικό Κομμουνιστική θεωρία καί Πολιτική, τεύχος 9. Φλεβάρης - Μάρτης 1976. σελ. 39 καί 40.

— 158 —

Page 158: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σαφής ιδεολογικοπολιτική τάση ανανεωτικού χαρακτήρα και ένας κύκλος συγκεκριμένων στελεχών πού νά είναι φορείς άντί- στοιχων — καί ένιαίων κατά βάση — αντιλήψεων. Ά ν θέλουμε λοιπόν νά είμαστε άκριβείς θά πρέπει νά πούμε ότι μετά τή ρήξη άρχισε μιά ολοκληρωμένη καί σέ βάθος διερεύνηση τών προβλη­μάτων πού βρίσκονταν στις ρίζες της.

Πριν τή ρήξη είχαν έμφανιστεί, βέβαια, στις γραμμές τού ΚΚΕ, μέχρι καί στήν Κ.Ε., πολιτικές καί οργανωτικές αντιλή­ψεις διαφορετικές άπό έκείνες τής ήγετικής του ομάδας καί τών έξωελλαδικών στηριγμάτων της (16). Υπήρχε άκόμα ένας άριθ­μός στελεχών καί μελών τού κόμματος πού είχαν συνειδητό: οιή- σει ότι ή άποτίναξη τής έξάρτησης άποτελούσε βασική προϋπό­θεση άλλά καί άφετηρία γιά νά ανοίξει ό δρόμος πρός τήν άνανέωση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Όμως αύ­τές οί διαφοροποιήσεις δέν ήταν πάντα σαφείς, οί φορείς τους δέ συνέκλιναν πάντα πρός μιά κοινή στάση, δέν πρόβαλλαν τίς θέσεις τους άνοιχτά καί άντιπαραθετικά πρός έκείνες τής ήγε­σίας. Οί περισσότερο ξεκαθαρισμένες πολιτικές άπόψεις πριν τή ρήξη, ήταν αύτές πού είχαν συγκλίνει στό αίτημα νά μετατε­θεί τό κέντρο βάρους τού κόμματος καί τής ήγεσίας του στό έσωτερικό.

Έτσι, ή προβληματική γιά τόν έντοπισμό τών βαθύτερων αίτιων τών πολιτικών λαθών καί άποτυχιών, τού ανώμαλου έσωκομματικού καθεστώτος καί γενικά τής κρίσης στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα άναπτύχθηκε κυρίως μετά τή ρήξη. Μέ όσες πρωτοβουλίες πήρε τό Γραφείο Εσωτερικού· μέ τίς ιδιαί­τερες συμβολές τών κομμουνιστών —παλαιότερων καί νεώτε- ρων γενιών — στήν παρανομία, τίς φυλακές καί τήν έξορία, στή Δυτική καί Ανατολική Εύρώπη- μέ τίς έπιδράσεις πού δέχτηκε ό έλληνικός ανανεωτικός χώρος άπό τίς άναζητήσεις καί τίς επεξεργασίες στό εύρωπαϊκό κομμουνιστικό κίνημα.

Σέ τέτοια πλαίσια κινήθηκε στά χρόνια τής δικτατορίας ή διαδικασία διαμόρφωσης τής ιδεολογικής, πολιτικής καί όργα-

(16) Στούς δύο τόμους Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ ΚΚΕ (έκδ. Πολιτικά Προβλήμα­τα, επιμέλεια Π. Δημητρίου) παρατίθενται μιά σειρά κείμενα πού άναφέρονται στις διαφορετικές άπόψεις πού είχαν διατυπωθεί πριν τή διάσπαση σέ κομματι­κά όργανα — ή μέ γραπτά σημειώματα — άπό στελέχη τού ΚΚΕ. Τά κείμενα αύτά — παρά τό ότι δέν καλύπτουν τό σύνολο τών άντιδράσεων τών στελεχών τού κόμματος, ιδιαίτερα στό έσωτερικό — αντανακλούν τό έπίπεδο ώρίμανσης τών κομματικών δυνάμεων στά θέματα πάνω στά όποια έγινε τελικά ή ρήξη.

— 159 —

Page 159: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νωτικής φυσιογνωμίας τού ΚΚΕ έσωτερικοϋ, σάν κομματικού φορέα τής άνανέωσης. Οί έπεξεργασίες στά κείμενα τής Έκτα­κτης Ολομέλειας τής Κ.Ε. ( Απρίλης 1969), τής «Προγραμματι­κής Διακήρυξης» (Ίούνης 1971) καί τής άπόφασης τού Γρα­φείου τής Κ.Ε., τό Μάη τού 1972, άποτέλεσαν σημαντικούς σταθμούς σ’ αύτή τή διαδικασία.

Βασικές έπιλογές τού ΚΚΕ έσωτερικού άπό τά πρώτα χρόνια ύπήρξαν:

α) Ή προτεραιότητα σέ ό,τι άφορά τή στρατηγική του καί τίς άμεσες πολιτικές έπιλογές του, στά κοινωνικά καί πολιτικά δεδομένα τής έλληνικής πραγματικότητας· ή στήριξή του πριν άπ’ όλα στις έσωτερικές δυνάμεις τής έπανάστασης, στό μαζικό κίνημα καί στήν άκριβή εκτίμηση τών διεθνών όρων τής πάλης του σέ κάθε φάση.

6) Ή οικοδόμηση ένός κομματικού οργανισμού έπαναστατι- κού καί δημοκρατικού, στενά συνδεμένου μέ τήν έργατική τάξη καί όλες τίς λαϊκές δυνάμεις, ύπόλογου άπέναντί τους καί κυ­ριαρχικά ύπεύθυνου στήν καθοδήγηση τών άγώνων γιά τίς έπα­ναστατικές άλλαγές στή χώρα μας.

γ) Ή άνάπτυξη τών σχέσεών του μέ άλλα Κ.Κ. καί έπαναστα- τικά κινήματα στή βάση τού σεβασμού τής αύτοτέλειας, τής ισοτιμίας καί τής κατηγορηματικής απόρριψης τών έξαρτήσεων άπό έξωελλαδικά κέντρα, τών προτύπων τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού».

Στις ιστορικές περιστάσεις τού 1968- 69 ή παρουσία τού ΚΚΕ (έσωτ.) καί ή πρώτη προσπάθεια γιά τήν αύτόνομη συγκρότησή του συνδέθηκαν μέ δύο κεντρικά καθήκοντα - κατευθύνσεις: α) τή χάραξη σωστής πολιτικής γιά τήν άνάπτυξη τής άντιδικτατο- ρικής πάλης σέ σύνδεση μέ τή γενικότερη προοπτική τής δημο­κρατίας, τής έθνικής άνεξαρτησίας καί τού σοσιαλισμού- 6) τήν προώθηση τών διαδικασιών γιά τήν ανανέωση τού ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.

Θά έξωραΐζαμε τήν πραγματικότητα, άν λέγαμε ότι σέ όλες τίς πιό πάνω διακηρυσσόμενες έπιλογές είχε έξασφαλιστεί ενότητα άντιλήψεων όλων τών ήγετικών στελεχών τού ΚΚΕ (έσωτ.) στήν Ελλάδα καί τό έξωτερικό. Σέ καίρια προβλήματα πού άναφέ-

— 160 —

Page 160: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρονταν στην ουσία του επαναστατικού περιεχομενου της ανα­νέωσης, στις διαδικασίες προσδιορισμού τών συγκεκριμένων πλευρών της, στις σχέσεις μέ τό ΚΚΣΕ καί τό «ΚΚΕ» ύπήρχαν διαφορετικά έπίπεδα ώρίμανσης καί ύπέβοσκαν διαφορετικές έκτιμήσεις. Ταυτόχρονα, στά θέματα πού άφορούσαν τό χαρα­κτήρα τού κόμματος, τήν οικοδόμηση καί τόν προσανατολισμό τών όργανώσεών του σέ μιά σαφή γραμμή άντίστασης κατά τής δικτατορίας έκδηλώθηκαν συχνά άντιλήψεις καί πρακτικές, πού συγκρούονταν μέ τίς γενικές διακυρήξεις στά έπίσημα κεί­μενα. Έτσι ή πορεία διαμόρφωσης τού ΚΚΕ έσωτ. συνοδεύτηκε καί άπό έσωτερικές άντιπαραθέσεις πού, ορισμένες φορές, «λύ­θηκαν» όχι μέ ιδεολογικοπολιτικά κριτήρια καί δημοκρατικές διαδικασίες.

Οπωσδήποτε ή ρήξη μέ τή δογματική, έξαρτησιακή καί άντι- δημοκρατική παράδοση τού ΚΚΕ άποτέλεσε άφετηρία γιά νά προχωρήσει τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα πρός τήν κατεύ­θυνση τής άνεξαρτησίας του, τού έπαναστατικού έπαναπροσ- διορισμού του. Στά δώδεκα χρόνια, άλλωστε, πού μεσολάβησαν άπό τότε, άντίστοιχες έξελίξεις σημειώνονται σ’ ολόκληρο τό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, στις δυτικές καί άνατολικές χώ­ρες. Ή ρήξη βέβαια στή Ελλάδα έμφανίστηκε μέ πρωτότυπα ιστορικά χαρακτηριστικά, άλλά συνάντησε τήν ίδια κατασταλ­τική άντιμετώπιση άπό τίς δυνάμεις τής «κομμουνιστικής ορθο­δοξίας».

Τό τί έγινε καί τί δέν έγινε άπό τό 1968 μέχρι σήμερα είναι θέμα πού άπαιτεί μιά ιδιαίτερη έξέταση. Πριν προχωρήσουμε όμως σ’ αύτό πρέπει νά σημειώσουμε ότι ή κρίση έμπιστοσύνης τών πλατιών έργαζομένων μαζών πρός τούς πολιτικούς οργανι­σμούς πού έκφράζουν σήμερα τό κομμουνιστικό κίνημα στή χώρα μας δέν ύπερνικήθηκε. Τό έδαφος πού χάθηκε έξαιτίας τής βαθιάς κρίσης στις γραμμές του καί τής διάσπασης δέν άνακτήθηκε. Τά νέα ιδεολογικά ρεύματα πού διαμορφώθηκαν βαθμιαία στόν ίδιο χώρο πού διεκδικούσε γιά τόν έαυτό του τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα —καί πού άπό τό 1950 ώς τό 1964 διοχετεύονταν έκλογικά στις άριστερές πτέρυγες τών κεντρώων κομμάτων — έχουν συγκλίνει, κατά τό μεγαλύτερο μέρος τους, στό ΠΑΣΟΚ.

Μετά τήν άνατροπή τής δικτατορίας, ό ιδεολογικοπολιτικός χαρακτήρας καί ή κομματική σύνθεση τής έλληνικής άριστεράς έμφανίζουν σοβαρές άλλαγές σέ βάρος τών κομμουνιστικών

— 161 —

Page 161: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δυνάμεων καί υπέρ σοσιαλιστικών καί σοσιαλδημοκρατικών τάσεων.

Οΐ έξελίξεις αύτές συνδέονται άμεσα μέ τίς καθυστερήσεις, τίς άντιφάσεις καί άποτυχίες τής ανανεωτικής προσπάθειας πού ξεκίνησε τό 1968. Τό πώς καί τό γιατί θά τό δούμε στήν άμέσως επόμενη ενότητα.

— 162 —

Page 162: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΜΕΡΟΣ Γ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ

Page 163: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 164: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ A*

ΤΟ ΚΚΕέσ. ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΝΕΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣ­ΠΑΘΕΙΑΣ

Ή ανανέωση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος συν­ταυτίστηκε μέ τό ΚΚΕέσ., τήν παρουσία του σάν ξεχωριστό κόμμα καί τή δράση του συνολικά. Έτσι, οί καθυστερήσεις τής άνανεωτικής προσπάθειας, οί άντιφάσεις καί ή μέχρι σήμερα άποτυχία της, παρεπέμπουν στις βασικές έπιλογές καί τήν πολι­τική πρακτική πού διαμόρφωσε τό ΚΚΕέσ. σέ όλη τήν πορεία του μετά τό 1968. Καί όπως θά δούμε, πρόκειται γιά μιά πορεία όχιεύθύγραμμη.

Ή πρωτοβουλία πού πάρθηκε τό Φλεβάρη τού 1968, άνεξάρ- τητα άπό τό έπίπεδο ώριμότητας καί τίς δυνατότητες αύτών πού τήν άνέλαβαν, είχε μιά άδιαμφισβήτητη ιστορική δυναμική. Άνοιγε τό δρόμο καί έθετε σέ κίνηση διαδικασίες γιά τόν έπα­ναστατικό επαναπροσδιορισμό τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος, γιά τήν άνανέωση καί τόν εκσυγχρονισμό του, γιά τή διαμόρφωση μιάς έλπιδοφόρας προοπτικής πρός τή Δημοκρα­τία καί τό Σοσιαλισμό.

Γι’ αύτό άλλωστε, καί παρά τά σοβαρά άρνητικά πού παρου­σιάστηκαν άργότερα στήν πορεία τού ΚΚΕέσ., μιά σειρά άπό βασικές τομές μέσα στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα ήταν άποτέλεσμα τής παρουσίας καί δράσης του — στήν περίοδο τής δικτατορίας καί μεταδικτατορικά — οί συγκεκριμένες δέ έπε- ξεργασίες του, όπως διατυπώνονται σέ ορισμένα κεφάλαια τού

* Οί παραπομπές σ' αντό τό κεφάλαιο — πού σημειώνονται μέ λατινικά στοιχεία — παρατίθενται στό τέλος τού βιβλίου, λώγωτής μεγάλης έκτασής τους.

— 165 —

Page 165: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προγράμματος καί τού καταστατικού του, άνοιξαν νέους δρό­μους. Τέλος, σημαντικό γεγονός άποτελεί ή ίδια ή έπιβίωση τού ΚΚΕέσ. μέσα σέ συνθήκες όπου έσωτερικά καί διεθνή «κομμου­νιστικά» κατεστημένα δέ διστάζουν νά χρησιμοποιήσουν όποιο- δήποτε μέσο, προκειμένου νά έξαφανίσουν κάθε άνανεωτική έστία στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα.

Ούτε, όμως, ή ιστορική σημασία τής ρήξης τού 1968, ούτε οί άνανεωτικές διακηρύξεις καί θέσεις, ούτε ή άντοχή τού ΚΚΕέσ. στις δυσκολίες, άρκούσαν γιά νά προωθήσουν τήν ύπόθεση τής κομμουνιστικής άνανέωσης.

Τό ΚΚΕέσ. κρίθηκε άπό τή συνολική ίδεολογικο - πολιτική παρουσία καί δράση του· άπό τήν άκτινοβολία τών βασικών έπιλογών του- άπό τίς άγωνιστικές διεξόδους πού προσέφερε ή δέν προσέφερε στά κινήματα τών έργαζομένων καί τής νεο­λαίας. Κρίθηκε άπό τό βαθμό στόν όποιο οί έπιλογές αύτές έξέφραζαν τά κοινωνικά ρεύματα πού θέτουν στόχο τους τή Δημοκρατία, τήν Εθνική Ανεξαρτησία καί τό Σοσιαλισμό· άπό τή δυνατότητα τού ΚΚΕέσ., τέλος, νά συγκροτήσει αύτά τά κοινωνικά ρεύματα σέ δύναμη άλλαγής, άπό τήν ικανότητά του νά καθιστά όρατή καί φερέγγυα τήν προοπτική τού σοσιαλι­σμού. Πάνω στά ζητήματα αύτά κρίθηκε τό ΚΚΕέσ. καί μαζί του τό άνανεωτικό έγχείρημα. Καί τό στίγμα τού ΚΚΕέσ. σήμε­ρα — ύστερα άπό 12 χρόνια άγωνιστικής πορείας — δείχνει μέ τρόπο άποκαλυπτικό πόσο άναντίστοιχη ύπήρξε τελικά ή φυ­σιογνωμία καί ή πρακτική του μέ τά πραγματικά προβλήματα πού οδήγησαν στή διάσπαση καί στήν αύτόνομη συγκρότησή του.

Τό ΚΚΕέσ.. ούτε τόν «παραδοσιακό χώρο» τής κομμουνιστι­κής άριστεράς κατόρθωσε νά συσπειρώσει, ούτε έξέφρασε τίς εύρύτερες κοινωνικές δυνάμεις πού ριζοσπαστικοποιήθηκαν στό μεταξύ. Ή πολιτική του έμβέλεια βαθμιαία συρρικνώθηκε, καί τό μεγάλο μέρος τών λαϊκών δυνάμεων στις όποιες άπευθύν- θηκε άμφισβητούν τήν ικανότητά του νά προωθήσει μιά πραγ­ματικά άνανεωτική κομμουνιστική πολιτική.

Ήταν άραγε αναπόφευκτη αύτή ή πορεία καί άξεπέραστες οί άντικειμενικές δυσκολίες στις όποιες προσέκρουσε;

Τά έρωτηματικά πού προβάλλουν σήμερα δέν άφορούν μόνο τό ΚΚΕέσ. σάν κόμμα, άλλά τίς ίδιες τίς ιδέες τής άνανέωσης. Καί, τό σπουδαιότερο, τήν προοπτική τής άνανεωτικής προσπάθειας.

— 166 —

Page 166: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ποικίλες είναι οί άπόψεις πού προσπαθούν νά έρμηνεύσουν τήν κατιούσα πορεία τού ΚΚΕέσ. Καί πιό άκραίες άνάμεσα τους αύτές πού άμφισβητούν τίς έπιλογές τής κομμουνιστικής άνα­νέωσης κι αύτές πού θεωρούν λαθεμένη, έξαρχής, τή δημιουργία ξεχωριστού φορέα γιά τήν προώθησή της.

Ά ς δούμε, όμως, τίς έκτιμήσεις τού ίδιου τού ΚΚΕέσ. γιά τήν πορεία του, όπως διαμορφώθηκαν στό 2ο (10) Συνέδριό του τό 1978: Στις έκτιμήσεις αύτές ύπσγραμμίζονται οί τεράστιες άντι- κειμενικές δυσκολίες τού ανανεωτικού έγχειρήματος στή χώρα μας καί ή μακρά πορεία πού έχει διανύσει. Διατυπώνεται ή άποψη ότι τό ΚΚΕ έσ. είχε σωστή πολιτική, μόνο πού «παρου­σιάστηκαν λάθη στήν έπεξεργασία καί έφαρμογή της» καί κυ­ρίως δέν κατόρθωσε νά τήν περάσει στις μάζες καί νά τήν κάνει κτήμα τους, γιατί δέν οικοδόμησε άντίστοιχο κομματικό οργανι­σμό. Πέρα άπό τίς έπιμέρους άδυναμίες καί τά πολιτικά λάθη — τονίζεται στά κείμενα τού 2ου Συνεδρίου — βασική αίτια γιά τή σημερινή του κατάσταση είναι ή σημαντική καθυστέρηση στήν όλη προσπάθεια τής κομματικής οικοδόμησης (I).

Ή προοπτική τού ΚΚΕ έσ. μετά τό 2ο (10) Συνέδριό του συμπυκνώνεται σέ δύο σημεία: 1) Τόν μακρόχρονο χαρακτήρα τής άνανεωτικής προσπάθειας καί 2) τή συγκέντρωση τών δυνά­μεων στό στόχο τής κομματικής οικοδόμησης.

Ύπήρξαν ώστόσο καί διαφορετικές άπόψεις πού διατυπώθη­καν στά πλαίσια τών προσυνεδριακών καί συνεδριακών συζητή­σεων καί ειδικότερα αύτές πού μειοψήφησαν στή Κ.Ε. Αντίθε­τα άπό τίς έκτιμήσεις πού έπικράτησαν τελικά στό Συνέδριο, οί άπόψεις αύτές έπισημαίνουν μιά σειρά άπό λαθεμένες πολίτικο- ιδεολογικές καί οργανωτικές έπιλογές καί σοβαρά σφάλματα στις πολιτικές έκτιμήσεις καί τήν πρακτική του. Σ’ αύτά κυρίως άποδίδουν τήν άποκοπή τού ΚΚΕέσ. άπό τίς μάζες, γιά νά προτείνουν τελικά μιά ούσιαστική αύτοκριτική έπανατοποθέτη- σή του σ’ όλα τά κρίσιμα προβλήματα τού άνανεωτικού έγχειρή­ματος, προκειμένου νά κερδηθεί τό χαμένο έδαφος (II).

Εκείνο ώστόσο iwri> ενδιαφέρει δέν είναι ή δικαίωση τής μιάς ή τής άλλης έκτίμησης. Περισσότερη σημασία έχει νά άπαντη- θούν πειστικά τά έρωτηματικά πού συνδέονται μέ τήν πορεία τού ΚΚΕέσ. νά προσδιοριστούν οί παράγοντες πού καθόρισαν τή μέχρι σήμερα έκβαση τής άνανεωτικής προσπάθειας καί πού συνδέονται, ταυτόχρονα, μέ τίς δυνατότητες τής κομμουνιστι­κής άνανέωσης στή χώρα μας.

— 167 —

Page 167: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Στό κεφάλαιο αύτό θά διερευνήσουμε τίς άντικειμενικές δυσ­χέρειες πού είχε νά αντιμετωπίσει τό άνανεωτικό έγχεϊρημα, κυρίως όμως θά σταθούμε στόν ύποκειμενικό παράγοντα, δηλα­δή στό ΚΚΕέσ. καί στις βασικές κατευθύνσεις καί πρακτικές μέ τίς όποιες παρουσίασε τίς άνανεωτικές κομμουνιστικές ιδέες.

I. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Μιά σειρά άντικειμενικοί παράγοντες έθεσαν κατ’ άρχήν τή σφραγίδα τους στήν όλη διαδικασία συγκρότησης τού ΚΚΕέσ. Ά ς τούς ύπενθυμίσουμε πιό συγκεκριμένα:

—Τό άνανεωτικό έγχεϊρημα ξεκίνησε μέσα σέ συνθήκες όπου ή ήγετική όμάδα τού ένιαίου ΚΚΕ είχε τήν πρωτοβουλία νά οργανώσει έσωκομματικό πραξικόπημα, χωρίς νά ύπολογίζει σοβαρές άντιδράσεις άπό τό έσωτερικό τής χώρας λόγω τών άντίξοων συνθηκών πού έπικρατούσαν έκεί. Τό γεγονός αύτό άποτελεί μιά πρώτη ιδιομορφία μέ ιδιαίτερα άρνητικές συνέ­πειες γιά όσους θέλησαν νά άντισταθούν στό έσωκομματικό πραξικόπημα. Πράγματι, ή ιδέα τής διάσπασης — σέ περίοδο μάλιστα δικτατορίας—ήταν άπωθητική γιά μεγάλο μέρος κομ­μουνιστών καί άριστερών. Πολύ περισσότερο πού ή άναγκαιό- τητα τής ρήξης μέ τήν ήγετική όμάδα Κολιγιάννη είχε ώριμάσει μέσα σ’ ένα όχι εύρύ κύκλο κομματικών στελεχών καί μελών στό έσωτερικό καί τά περιθώρια γιά νά γίνει ένημέρωση πάνω στά προβλήματα πού προκάλεσαν τή διάσπαση ήταν περιορισμένα. Δέν είναι λοιπόν τυχαίο τό γεγονός ότι μεγάλο μέρος τών κομμα­τικών δυνάμεων δέν τοποθετήθηκε πάνω στή διάσπαση γιά άρ- κετό χρονικό διάστημα.

—Ή έπέμβαση τού Κ.Κ.Σ.Ε., μέ τήν ολόπλευρη ύποστήριξη στήν όμάδα Κολιγιάννη καί τήν άδίστακτη πολεμική του ένάν- τια στό ΚΚΕέσ., έπέτειναν τίς πιό πάνω δυσκολίες. Πολύ περισ­σότερο πού ή προσήλωση πρός τό ΚΚΣΕ ύπήρξε μακρόχρονη παράδοση στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα, όπως άλλωστε καί ή διαμόρφωση θεοκρατικών άντιλήψεων γιά τό «κόμμα», τήν ένότητά του, κ.λπ.

—Οί κομματικές δυνάμεις πού άντιστάθηκαν στό πραξικόπη­μα τής «12ης Ολομέλειας», σκορπισμένες καθώς ήταν σέ διαφο­ρετικούς χώρους (παρανομία, φυλακή, έξορία, Δυτική καί Άνατολι κή Εύρώπη), είχαν νά άντιμετωπίσουν σοβαρά θέματα

— 168 —

Page 168: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

επικοινωνίας, πληροφόρησης, κοινού προβληματισμού καί συν­τονισμού τών προσπαθειών τους. Τά θέματα αύτά όξύνονταν περισσότερο άπό τό διαφορετικό βαθμό — καί τούς διαφορετι­κούς ρυθμούς — συνειδητοποίησης τών προβλημάτων τής κομ­μουνιστικής άνανέωσης.

—Ή έλειψη ένός κύκλου στελεχών — ήγετικών καί ένδιάμε- σων — μέ ένιαίες κατά βάση άπόψεις γιά τή διέξοδο άπό τήν κρίση, μέ κοινές άντιλήψεις γιά τίς ιδεολογικοπολιτικές κατευ­θύνσεις καί τά βασικά χαρακτηριστικά ένός άνανεωτικού κομ­μουνιστικού φορέα.

Μέ αύτά τά δεδομένα καί, παράλληλα, μέ τίς ύποκειμενικές του άδυναμίες, τό Γ ραφείο Εσωτερικού, τόν πρώτο χρόνο μετά τή διάσπαση, παρουσίασε σοβαρές καθυστερήσεις στήν προώ­θηση τής άνανεωτικής προσπάθειας.

Πέρα άπό τίς ένδεικτικές έπισημάνσεις πού έγιναν γιά τίς άδυναμίες τού Γραφείου Εσωτερικού στό Ιο (9ο) Συνέδριο τού ΚΚΕέσ., πρέπει άκόμα νά θεωρηθεί λάθος ή σύγκληση τής έκτα­κτης ολομέλειας τής Κ.Ε. ( Απρίλης 1969). Αντί γι’ αύτήν θά ’πρεπε νά συγκληθεί ένα έκτακτο κομματικό σώμα, άπό τήν πλειοψηφία τής παλιάς Κ.Ε. άλλά καί άπό όλες τίς κομματικές δυνάμεις πού συσπειρώθηκαν γύρω άπό τό Γραφείο Εσωτερι­κού — μέ τίς μορφές πού έπέτρεπαν οί τότε συνθήκες. Ένα τέτοιο κομματικό σώμα θά μπορούσε νά έπεξεργαστεί τίς κύριες κατευθύνσεις τού άνανεωτικού έγχειρήματος — προβάλλοντας «έπιθετικά» τό αίτημα τής άνανέωσης· νά άναδείξει έγκυρο προσωρινό καθοδηγητικό όργανο πού θά συσπείρωνε τίς κομ­ματικές δυνάμεις μέ βάση αύτές τίς κατευθύνσεις καί μιά όρθή γραμμή άντιδικτατορικής πάλης, μέχρις ότου γίνει δυνατή ή σύγκληση άντιπροσωπευτικού σώματος.

Στις βασικές άποφάσεις καί έπιλογές τού Γ ραφείου Εσωτερι­κού, τόν πρώτο τουλάχιστον χρόνο, βάραιναν άρνητικά άντιλή- ψεις τού συντηρητικότερου τμήματος τών δυνάμεων πού τάχθη­καν μαζί του. Καί τό γεγονός αύτό είχε πρόσθετες άρνητικές έπιπτώσεις στό ήγετικό του κύρος, πού ήταν άλλωστε χαμηλό καί έξαιτίας τής σύνθεσής του άπό στελέχη πού είχαν έπωμισθεί εύθύνες κατά τήν προηγούμενη περίοδο δράσης τού ένιαίου ΚΚΕ.

— 169 —

Page 169: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

II. ΟΙ ΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΈΣ

Παρά τά άρνητικά δεδομένα στά πρώτα βήματα τής άνανεω­τικής προσπάθειας, τό ΚΚΕέσ. δέν άργησε νά προχωρήσει σέ σωστές γενικά έπεξεργασϊες γιά τις βασικές πλευρές τής Ιδεολο- γικο - πολιτικής φυσιογνωμίας καί τής συγκρότησής του.

Τό Γ ραφείο τής Κεντρικής Επιτροπής πού έκλέχτηκε άπό τήν έκτακτη ολομέλεια συστηματοποίησε καί πρόβαλε γιά πρώτη φορά αυτές τίς έπεξεργασϊες, έκφράζοντας κατά κύριο λόγο τίς άντιλήψεις ένός εύρέος φάσματος στελεχών, τών πό ώριμων γιά τήν άνανέωση κομματικών δυνάμεων: τόσο στό έσωτερικό (τών νεώτερων, κατά βάση, γενιών) όσο καί στις χώρες τής Εύρώπης, όπου στά χρόνια 1968 - 69 βρίσκονταν σέ άνθηση οί ανανεωτι­κές κομμουνιστικές ιδέες.

Έτσι στήν περίοδο άπό τό 1969 μέχρι τό 1972, μέ πρωτοβου­λία καί εύθύνη τού Γραφείου τής Κ.Ε. καί άλλων στελεχών πού τό πλαισίωναν:

α) Έπισημάνθηκαν καί αναλύθηκαν τά βασικά ζητήματα πού άνέδειξε ή διάσπαση, πού ύπέθαλπαν τήν κρίση τού κομμουνι­στικού κινήματος καί πού χρειάζονταν ριζική τομή.

β) Προσδιορίστηκαν τά χαρακτηριστικά συγκρότησης καί λειτουργίας ένός άνανεωτικού έπαναστατικού κομμουνιστικού οργανισμού.

γ) Χαράχθηκε μιά όρθή γενικά, κατεύθυνση άντιδικτατορι- κής πάλης καί πολιτικής συμμαχιών.

δ) Διακηρύχθηκαν άρκετά προωθημένες γιά τήν έποχή θέσεις σχετικά μέ τήν αύτονομία καί τήν αύτοτέλεια τού κόμματος, καθώς καί μέ τή στάση του άπ έναντι στά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού».

ε) Έγιναν σαφείς οριοθετήσεις άπό τήν πολιτική ιδεολογία τού «ΚΚΕ», άποκρούστηκε κατηγορηματικά κάθε ιδέα έπανα- συγκόλλησης καί προδιαγράφηκαν όρθές διαδικασίες γιά τήν ύπερνίκηση τής κρίσης. ’

Τό ΚΚΕέσ. είχε ύπογραμμίσει, άπό τήν πρώτη ήδη περίοδο μετά τή διάσπαση, ότι δέ φιλοδοξεί ν’ άποτελέσει μιά άκόμα μικρή κομμουνιστική συσπείρωση, άλλά διεκδικεί τό σύνολο τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος, άνοίγοντας τό δρόμο γιά τήν άνανέωσή του.

Τίς πρώτες διακηρυκτικές θέσεις τού ΚΚΕέσ. μπορεί κανείς

— 170 —

Page 170: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νά τις βρει στά επίσημα κείμενα τής περιόδου αυτής (1969 - 72). Κείμενα πού, άκόμα καί σήμερα, διατηρούν σέ μεγάλο μέρος τήν έπικαιρότητάτους: ‘Αποφάσεις τής Έκτακτης Ολομέλειας τού1969 (III) καί ιδιαίτερα Προγραμματική Διακήρυξη τού 1971 (ΐν)καί πολιτική καί οργανωτική άπόφαση τού Μάη 1972(V).

‘ Εξάλλου, στά πλαίσια τών προσπαθειών άνάπτυξης τής έσω- κομματικής προβληματικής καί τού διαλόγου κατά τήν περίοδο1970 - 72 καί παράλληλα μέ τά επίσημα κείμενα, ύπήρξαν άξιόλογες παρεμβάσεις ιδεολογικού καί πολιτικού χαρακτήρα άπό μιά σειρά στελέχη (Δές περιοδικά ΚΟΜΕΠ καί ΔΙΑΛΟ­ΓΟ). Μπορούμε λοιπόν νά πούμε ότι σέ μιά πορεία μέ πολλές καθυστερήσεις καί άντιφάσεις, τό ΚΚΕέσ. προσέγγιζε τά προ­βλήματα τής άνανέωσης· ξεπερνούσε βαθμιαία τήν άρχική έλ­λειψη ένός κύκλου ήγετικών καί ένδιάμεσων στελεχών μέ ξεκα­θαρισμένες άντιλήψεις γιά τό άνανεωτικό έγχεϊρημα- προωθού­σε τή συσπείρωση σημαντικών κομματικών καί νεολαιίστικων δυνάμεων γύρω άπό τις ιδέες τής κομμουνιστικής ανανέωσης- συνέβαλε στό σωστό προσανατολισμό τού άντιδικτατορικσύ άγώνα μέσα άπό τις αντιστασιακές οργανώσεις τού ΠΑΜ, τού ΑΕΜ, τού Ρήγα Φεραίου καί τών συμφωνιών πού πραγματοποιήθηκαν μέ τό ΠΑΚ καί τή Δημοκρατική Άμυνα.

Είναι άλήθεια, βέβαια, ότι ή άνάπτυξη μαζικής άντιδικτατο- ρικής πάλης παρουσίασε άργούς ρυθμούς καί ή στάθμη τής άντιστασιακής δράσης δέν ύπήρξε ύψηλή μέχρι τό 1972. Καί αύτό όφειλόταν σέ αντικειμενικούς κυρίως λόγους πού ή ύπερνί- κησή τους συνδεόταν μέ τήν ώρίμανση νέων πολιτικών συνθη­κών καί όχι μέ τήν ανακάλυψη «μαγικών κλειδιών» άντιστασια- κής πάλης ή μέ τήν άνάληψη «έμπνευσμένων πρωτοβουλιών» άπό τά πάνω.

'Οπωσδήποτε, όμως, ή άνοδος τού μαζικού άντιδικτατορικσύ κινήματος, πού άρχισε άπό τό 1972 μέ πρωτοπορία τούς φοιτη­τές, δικαίωνε τίς βασικές πολιτικές οριοθετήσεις τού ΚΚΕέσ. καί τή γενική γραμμή του. Πιό συγκεκριμένα, ή άνάπτυξη τού άντιδικτατορικσύ φοιτητικού κινήματος ήρθε νά επιβεβαιώσει μέ άναμφισβήτητο τρόπο πρακτικές έπιλογές τού ΚΚΕ έσ. γιά τήν άνάπτυξη τού άντιδικτατορικσύ άγώνα όπως εκφράστη­καν μέ τή συγκρότηση τής Κομμουνιστικής Όργάνωσης Σπου­δαστών (Κ.Ο.Σ.), τήν πολιτική πλατφόρμα της, τίς θέσεις τών έπιτροπών άγώνων (Φ.Ε.Α.).

Η έκταση τής συσπείρωσης πού πραγματοποίθηκε γύρω άπό

— 171 —

Page 171: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τό ΚΚΕέσ.. μέχρι καί τήν περίοδο 1972 - 73. δείχνει άκριβώς τήν έλκτική δύναμη καί τήν έπιρροή πού ασκούσε παρά τίς δυσμενέστατες συνθήκες μέσα στις όποιες ξεκίνησε τό άνανεωτι­κό έγχεϊρημα. Είναι χρήσιμο νά σημειώσουμε ότι—σέ συνθήκες όπου ή οργανωτική στάθμη όλων τών κομμάτων καί οργανώ­σεων ήταν έτσι κι αλλιώς περιορισμένη—ή έπιρροή τού ΚΚΕέσ. καί ή συσπείρωση πού είχε πετύχει στούς διάφορους χώρους δράσης βρισκόταν στά ίδια έπίπεδα καί συχνά ύπερεϊχε άπό τήν άντίστοιχη έμβέλεια τού «ΚΚΕ» (μόνη σημαντική εξαίρεση ή περίπτωση τών έξόριστων στή Λέρο). Καί έχει ιδιαίτερη σημα­σία τό γεγονός ότι ή ύπεροχή τού ΚΚΕέσ. ήταν άδιαμφισβήτητη κυρίως στις δυνάμεις τών Λαμπράκηδων καί τών Ρηγάδων, στά στελέχη καί μέλη τού κόμματος καί τής νεολαίας πού είχαν πάρει δραστήριο μέρος στήν άντιδικτατορική πάλη (φυλακισμέ­νοι καί έλεύθεροι).

III. ΟΙ ΛΑΘΕΜΕΝΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΑΝ

Στήν καμπή τού 1972, καί όταν ό άντιδικτατορικός άγώνας έμπαινε στήν άποφασιστικότερη φάση του, άρχισαν νά έμφανί- ζονται άπόψεις μέ σοβαρότατες άποκλίσεις καί διαφορές άπό έκείνες πού είχαν διακηρυχθεί ώς έπίσημες θέσεις τού KKEto., ιδιαίτερα στά πιό πρόσφατα κείμενά του: Τήν Προγραμματική Διακήρυξη τού 1971 καί τήν Άπόφαση τού Μάη ‘1972. Σταθμός στήν προβολή τέτοιων άπόψεων ύπήρξε α) ή πολιτική πλατφόρ­μα ήγετικών καί άλλων στελεχών στό έσωτερικό, ή όποια δημο- σιοποιήθηκε τό καλοκαίρι τού 1972 άπό τό τότε κομματικό κέντρο πού δρσύσε παράνομα στήν Αθήνα (VI), καί β) ή δημο­σίευση άρθρου τού Λ. Κύρκου στήν ΚΟΜ ΕΠ, τήν ίδια περίοδο (VII). Πρόκειται γιά άπόψεις πού — μέ τίς προεκτάσεις τίς όποιες είχαν στήν πορεία — έθεταν μέ έντελώς διαφορετικό τρόπο:

α) Προβλήματα πολιτικής γραμμής καί πρακτικής στήν πάλη κατά τής δικτατορίας- προβλήματα πού άφορούσαν στήν άνά­πτυξη καί τόν προσανατολισμό τού μαζικού κινήματος.

β) Προβλήματα οικοδόμησης καί λειτουργίας τού κόμματος.Ταυτόχρονα, ορισμένοι άπό τούς φορείς αύτών τών άπόψεων

ζητούσαν διαφορετική άντιμετώπιση τού «ΚΚΕ» καί διαφορετι­

— 172 —

Page 172: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κή όριοθέτηση τού κόμματος τής άνανέωσης έναντι τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» καί τής ΕΣΣΔ (VIII).

Ά ς δούμε όμως πιό συγκεκριμένα τά βασικά στοιχεία αύτών τών άπόψεων, όπως έμφανίστηκαν στις διάφορες φάσεις τής πορείας τού ΚΚΕέσ., μετά τό 1972, γιά νά έπικρατήσουν άπό τό 1973 καί νά άποτελέσουν τήν κυρίαρχη λογική μέσα στό ΚΚΕέσ., λογική μέ τήν όποια ταυτίστηκε στή συνέχεια ή άνα­νεωτική προσπάθεια. Τά στοιχεία αύτά άφορούν:

ΠΡΩΤΟ, λαθεμένες πολιτικές κατευθύνσεις στήν άντιδικτα- τορική πάλη στήν περίοδο 1973 - 74, στή μεταπολίτευση καί στά χρόνια πού άκολούθησαν.

Από τό 1972, έπίκεντρο τής πολιτικής γραμμής πού προβλή­θηκε — ντέ φάκτο ή καί έπίσημα—ήταν οί έκλογές μέ στόχο τήν ύπονόμευση τού στρατοκρατικού καθεστώτος «άπό τά μέσα». Σάν κύρια πολιτική άντίφαση τού καθεστώτος θεωρούνταν ή άναντιστοιχία πού ύπήρχε άνάμεσα στις διακηρύξεις του — ότι άποτελεί «προχωρημένη δημοκρατία δυτικού τύπου» — καί τή στρατοκρατική δικτατορική πρακτική του.

Σάν κύρια κατεύθυνση τής άντιδικτατορικής δράσης προβαλ­λόταν ή παρέμβαση όλων τών άντιδικτατορικών δυνάμεων σ’ αύτή τήν άντίφαση μέ τήν άπό κοινού προώθηση τού αιτήματος τών έκλογών καί μέ τήν προσδοκία ότι έτσι θά δημιουργηθεί έδαφος γιά τήν άνάπτυξη ένός μαζικού κινήματος πού, μέ κεντρικό αίτημα τίς έκλογές, θά άπαιτούσε τήν άποκατάσταση τών κοινοβουλευτικών διαδικασικών.

Οί άντιλήψεις αύτές άντικρούσθηκαν σέ άρθρο εκείνης τής περιόδου (IX). Είναι χρήσιμο ώστόσο νά σημειώσουμε συνοπτι­κά τά έξής: α) Όσο καί άν ή γραμμή τών έκλογών συνοδεύτηκε άπό μιά ολόκληρη φιλολογία γιά τήν άνάπτυξη μαζικού κινήμα­τος, κεντρικός πυρήνας τής λογικής της ήταν ή άνάληψη πολιτι­κών πρωτοβουλιών άπό τά πάνω, ή ύποβάθμιση τών πραγματι­κών άντιθέσεων κι άδιεξόδων τού καθεστώτος καί παράλληλα τής αύτόνομης δυναμικής τού μαζικού κινήματος. ' Ετσι ή γραμ­μή αύτή οδηγούσε άναγκαστικά σέ μιά έμπρακτη άναγνώριση τής νομιμότητας τού καθεστώτος, β) Ή γραμμή τών έκλογών προβλήθηκε σαφέστερα στή φάση τής «φιλελευθεροποίησης» τό 1973 καί τής έξέγερσης τού Πολυτεχνείου. Οί θέσεις καί ή πρα­κτική πού υιοθετεί πλέον τό ΚΚΕέσ. (X), πέρα άπό τίς γενικόλο- γες διακηρύξεις περί τής προτεραιότητας τού μαζικού κινήμα­τος. τό έμφανίζουν σάν κόμμα προσανατολισμένο σέ πολιτική

— 173 —

Page 173: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

συμβιβασμών μέ τό καθεστώς, πολιτική πού συγκρούεται όλο καί πιό καθαρά όχι μόνο μέ τό μαζικό κίνημα καί τίς ριζοσπα- στικοποιημένες δυνάμεις τής νεολαίας, άλλά καί μέ τό σύνολο τών άντιδικτατορικών δυνάμεων (XI).

Στις πιό άποφασιστικές λοιπόν φάσεις τού άντιδικτατορικσύ άγώνα, όπου πρώτα άπ’ όλα δοκιμάστηκαν στήν πράξη οί γενι­κές διακηρύξεις του σάν άνανεωτικού έπαναστατικού κόμμα­τος, τό ΚΚΕέσ., μέ μιά τέτοια γραμμή, βγήκε σοβαρά τραυματι­σμένο.

Στή μεταπολίτευση εμφανίστηκαν περισσότερο μορφοποιημέ- νες καί εμπεδωμένες μιά σειρά λαθεμένες άντιλήψεις ορισμένων ήγετικών στελεχών τού ΚΚΕέσ. Αύτό έκφράστηκε στούς «Στό­χους τού Έθνους», τό πρώτο σέ συνθήκες νομιμότητας άναλυτι- κό ντοκουμέντο πού παρουσίασε μπροστά στις μάζες τήν πολιτι- κοϊδεολογική φυσιογνωμία τού ΚΚΕέσ. καί καθόρισε γιά αρκε­τά μεγάλο διάστημα τίς κατευθυντήριες γραμμές τής δράσης του (XII).

Ή πολιτική γραμμή τού ΚΚΕέσ., μετά τή μεταπολίτευση, συμπυκνώνεται στις έξής έκτιμήσεις: α) Η κυβέρνηση Καρα­μανλή ύπήρξε καρπός ένός «ιδιόμορφου συμβιβασμού» μεταξύ ορισμένων συντηρητικών άστών πολιτικών άπό τή μιά καί τής στρατοκρατίας μέ τούς Άμερικάνους άπό τήν άλλη. Σύμφωνα μέ τήν έκτίμηση αύτή, τό νέο κυβερνητικό σχήμα τής Δεξιάς ήταν, σέ σημαντικό βαθμό, δέσμιο τών δυνάμεων πού τού παρα­χώρησαν τήν έξουσΐα- δέν μπορούσε νά προχωρήσει σέ ούσια- στικά μέτρα έκδημοκρατισμού, ούτε νά σταθεροποιήσει εύκολα τή θέση του- αντιμετώπιζε άμεσους καί σοβαρούς κινδύνους άνατροπής άπό ισχυρούς φιλοδικτατορικούς μηχανισμούς, μέ ποικίλες διασυνδέσεις- β) κατά συνέπεια, ή κύρια άντίθεση εντοπίστηκε άνάμεσα στις δυνάμεις πού προετοίμαζαν είτε άπέ- βλεπαν σέ μιά νέα δικτατορία ή άντιδημοκρατική έκτροπή καί σέ όλες τίς άντιδικτατορικές δυνάμεις, μαζί καί τής δεξιάς.

Οί έκτιμήσεις αύτές παραγνώριζαν ότι ή στρατοκρατία καί οί ύποστηρικτές της είχαν χάσει πλέον τό παιχνίδι καί πώς μιά νέα δικτατορία τήν περίοδο έκείνη δέν θά είχε καμιά προοπτική. Παραγνώριζαν, παράλληλα, ότι ή δεξιά ύπό τόν Κ. Καραμανλή, παρά τίς σοβαρές δυσκολίες πού άντιμετώπισε κατά τούς πρώ­

— 174 —

Page 174: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τους μήνες τής μεταβατικής φάσης άπό τή δικτατορία στόν κοι­νοβουλευτισμό, χάραζε μέ αυτοτέλεια καί άρκετή άνεση κινή­σεων τή δική της προοπτική γιά ένα έκσυγχρονισμένο, κοινο­βουλευτικό άλλά καί αυταρχικό ταυτόχρονα, πολιτικό καθε­στώς· ένα καθεστώς όπου δέ θά διαλύονταν άλλά θά ένσωματώ- νονταν οί χουντικοί μηχανισμοί.

Έτσι τό ΚΚΕέσ. έχασε άπό τήν οπτική του μιά σειρά πραγμα­τικά νέα προβλήματα πού είχαν προκύψει καί ώθούνταν σέ μιά πολιτική πρακτική πολλαπλών λαθών. Σέ μιά πολιτική πρακτι­κή πού στηριζόταν κύρια σέ πρωτοβουλίες άπό τά πάνω, κι­νούνταν σέ «έθνικά», ύπερταξικά πλαίσια, άναζητώντας κάθε φορά τή «μείζσντα πρόταση δημοκρατικής διεξόδου» καί άνα- στέλλοντας ή άποϊδεολογικοποιώντας τούς κοινωνικούς καί πο­λιτικούς άγώνες στό όνομα τών χουντικών κινδύνων καί τής άντιδικτατορικής ένότητας.

Στούς «Στόχους τού Έθνους» ύπήρχαν όλα τά στοιχεία πού οδηγούσαν πρός αύτή τήν κατεύθυνση καί πού άργότερα σχημα- τοποιήθηκαν οπήν ΕΑΔΕ — τή γραμμή τής Εθνικής Άντιδι- κτατορικής Δημοκρατικής Ένότητας (Δές παραπομπή XII).

Στό έδαφος αύτών τών γενικών έκτιμήσεων καί τής πολιτικής ιδεολογίας πού προϋποθέτουν καί άναπαράγουν, διαμορφώθη­καν οί πιό συγκεκριμένες έπιλογές καί πρωτοβουλίες τού ΚΚΕέσ.

Στις βουλευτικές έκλογές τού Νοέμβρη τσύ 1974, θά προτείνει κοινό ψηφοδέλτιο όλων τών κομμάτων ή τήν έκ τών προτέρων δέσμευσή τους γιά μετεκλογική κυβέρνηση εθνικής ένότητας... άνεξαρτήτως άπστελέσματος. Φυσικά τίποτα άπ’ όλα αύτά δέν μπορούσε νά γίνει. Καί όμως ή Κ.Ε. τού ΚΚΕέσ. έπέμεινε στις προτάσεις της καί μετά τίς έκλογές καταλογίζοντας εύθύνες στις άλλες πολιτικές δυνάμεις γιά τή μή άποδοχή τους (XIII).

Τήν ίδια τύχη είχαν καί οί προτάσεις τού ΚΚΕέσ. περί «έθνικού συμβουλίου» πού προβάλλονταν άδιάκοπα σάν «λυδία λίθος» μιάς δημοκρατικής διεξόδου. Βέβαια στή λογική τών «Στόχων τού Έθνους» περί «κοινής γλώσσας καί συνείδησης γιά όλο τό έθνος» δέν μπορούσαν νά χωρέσουν τά πραγματικά δεδομένα τής εποχής καί ιδιαίτερα τό γεγονός ότι ή Δεξιά άπέ- κλειε κάθε ένδεχόμενο συμμαχιών καί συμπαρατάξεων — καί μάλιστα μέ συμμετοχή καί τών κομμουνιστών — ούτε άλλωστε είχε κανένα λόγο νά δεχτεί κάτι τέτοιο. Αντίθετα, είχε κάθε λόγο νά τό άποφύγει!

— 175 —

Page 175: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Χαρακτηριστική περίπτωση γιά τό πού μπορεί νά οδηγήσει μιά γραμμή πάση θυσία συνεργασίας μέ τήν άντιδικτατορική δεξιά, όταν γίνεται έμμονη ιδέα καί ίδεολογικοποιείται σέ βαθ­μό πού νά έξαφανίζεται κάθε έκτίμηση γιά τό συγκεκριμένο πρόβλημα, τόν ιδιαίτερο χώρο, τήν ειδική περίσταση πού καλεί­ται τό κόμμα νά άντιμετωπίσει, είναι ή συγκρότηση τής ΑΣΔΗΣ (φθινόπωρο 1975). Τόάπστέλεσμα είναι γνωστό: Δόθηκαν ισχυ­ρά έπιχειρήματα γιά νά κατηγορηθεί τό ΚΚΕέσ. πώς ταυτίστηκε μέ τόν κυβερνητικό συνδικαλισμό· τροφοδοτήθηκαν κάθε εί­δους δυσπιστίες άπέναντί του στό χώρο τής έργατικής τάξης· διασύρθηκαν οί ιδέες τής κομμουνιστικής άνανέωσης. Καί πρέ­πει νά σημειωθεί ότι παρά τήν κάποια αυτοκριτική πού έγινε γιά τήν ΑΣΔΗΣ στό Ιο (9ο) Συνέδριο, έκείνο πού άμφισβητήθηκε τελικά δέν ήταν ή ίδια ή λογική τής ΑΣΔΗΣ άλλά οί χειρισμοί πού οδήγησαν στή συγκρότησή της.

Οί λαθεμένες έκτιμήσεις γιά τό χαρακτήρα τής μεταδικτατο- ρικής έξουσίας, γιά τούς κινδύνους άνατροπής τής κυβέρνησης Καραμανλή καί γιά τίς δυνατότητες συμπαράταξης μέ τή Δεξιά συνεχίστηκαν σ' όλη τήν περίοδο τού 1975 - 76.

Κεντρικό στοιχείο στήν πολιτική λογική τού ΚΚΕέσ. γιά τίς έσωτερικές έξελίξεις παρέμεναν καί στήν περίοδο αύτή οί κίνδυ­νοι άνατροπής τής δημοκρατικής πορείας. Πιό συγκεκριμένα έπισημαίνονταν μέ έμφαση α) οί κίνδυνοι άπό τίς ύπονομευτικές δραστηριότητες τών χουντομοναρχικών καί β) ή άπειλή μιάς έπικείμενης έλληνοτουρκικής ρήξης «πού μεθοδεύουν οί Άμε- ρικάνοι» (XIV)

Γιά νά άνατραπεί, όμως, ένα κοινοβουλευτικό καθεστώς, δέν άρκεί μόνο ή συνωμοτική δράση ορισμένων στρατοκρατών. Πρέπει ταυτόχρονα νά έχει δημιουργηθεί κατάλληλο πολιτικό κλίμα· νά θεωρείται άσταθής καί άδιέξοδη ή τρέχουσα πολιτική κατάσταση· νά ύπάρχει, τέλος, βιώσιμη καί εύνοϊκότερη εναλ­λακτική λύση. Καί στή συγκεκριμένη πολιτική πραγματικότητα τής χώρας — όπως αναλυόταν καί σέ σημείωμα πού τότε ύπο- βλήθηκε στήν Κ.Ε. (XV)—δέν ύπήρχαν τέτοια δεδομένα. Αντί­θετα, μετά τά άποτελέσματα τών έκλογών τού Νοέμβρη τού 1974 ύπέρ τής Νέας Δημοκρατίας καί τό σχηματισμό άμιγούς δεξιάς κυβέρνησης, μετά τό δημοψήφισμα καί τήν άνάδειξη προσωρι­

— 176 —

Page 176: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νού προέδρου δημοκρατίας, κ.λπ., ό Καραμανλής απέδειχνε ότι καί τή μετάβαση άπό τή δικτατορία στόν κοινοβουλευτισμό μπορεί νά διασφαλίσει καί τήν έξουσΐα τής Δεξιάς μπορεί νά έγγυηθεΐ — μεσοπρόθεσμα τουλάχιστον — καί τήν παρέμβαση τών λαϊκών δυνάμεων νά άνακόψει. Παράλληλα είχε σταθερό φιλοδυτικό προσανατολισμό — παρ’ ότι οί σχέσεις του μέ τούς Άμερικάνους δέν ήταν θερμές — καί διέθετε εϋρεία λαϊκή συν­αίνεση. Καμιά σύγκριση λοιπόν δέν μπορούσε νά γίνει μεταξύ τής λύσης Καραμανλή καί οποιοσδήποτε άλλης, στηριζόμενης στούς στρατοκράτες πού τήν ίδια περίοδο ήταν άπομονωμένοι άπ’ τό λαό καί βαθύτατα διαιρεμένοι μεταξύ τους. Ό Καραμαν­λής δέν ήταν ή καλύτερη λύση, ήταν ή ΜΟΝΗ λύση — γιά τή Δεξιά, τήν άρχσυσα τάξη, τά φιλοδυτικά συμφέροντα...

Γιά νά φτάσει έξάλλου ό ιμπεριαλιστικός παράγοντας νά προ- καλέσει έμπόλεμη σύγκρουση άνάμεσα σέ δυό κράτη τής έπιρ­ροής του, προκειμένου νά διασφαλίσει τήν επικυριαρχία του, πρέπει νά έκτιμήσει έκ τών προτέρων ότι μιά τέτοια ρήξη δέν πρόκειται νά προκαλέσει άνεξέλεγκτες άντιδράσεις, έντελώς άντίθετες άπό κείνες πού έπιδιώκει. Μέ τήν άπόφαση όμως γιά έξοδο τής Ελλάδας άπό τό στρατιωτικό ΝΑΤΟ, ό Καραμανλής (Αύγουστος ’74) έκανε στήν ούσία τήν ύπόμνηση πρός τούς «Δυτικούς Συμμάχους», καί ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, ότι οί καταστά­σεις πού αύτοί δημιούργησαν ή άνέχτηκαν κινδύνευαν νά γί­νουν άνεξέλεγκτες άν όξύνονταν άκόμα περισσότερο. Κι όπως φάνηκε, οί Άμερικάνοι «κατανόησαν» — ώς ένα βαθμό τουλά­χιστον — τούς χειρισμούς τού Καραμανλή καί έπέβαλαν άμέσως «έμπάργκο» πολεμικού άνεφοδιασμού στήν Τουρκία...

Οί έκτιμήσεις τού ΚΚΕέσ. κατέγραφαν μάλλον «ενδείξεις» ή «πληροφορίες» παρά στηρίζονταν σέ άνάλυση τής συγκυρίας- φάνηκαν άδύναμες νά κατανοήσουν τή νέα πολιτική πραγματι­κότητα, λειτούργησαν άποπροσανατολιστικά — ή καί άνασταλ- τικά — γιά τό μαζικό κίνημα πού είχε ήδη άρχίσει νά παίρνει άντικυβερνητική κατεύθυνση- άποθάρρυναν τίς τάσεις γιά τήν ενότητα τών δημοκρατικών δυνάμεων ένάντια στήν κυβερνητι­κή πολιτική.

Ά ς σημειωθεί, επιπλέον, ότι άκόμα κι όταν ύποχώρησε ή κινδυνολογία, έξακολσύθησαν νά προβάλονται μέ έμφαση οί «πιέσεις» πού άσκούνται στήν κυβέρνηση, καί τέθηκε σάν στό­χος ή πάλη γιά τήν έξουδετέρωσή τους μέ βάση τήν «εύρύτερη δυνατή συμπαράταξη τίάν άντιδικτατορικών δημοκρατικών δυ­

— 177 —

Page 177: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νάμεων». Δέν είναι τυχαίο ότι, τό Σεπτέμβρη τού 1975, πολιτική άπόφαση τού ΚΚΕέσ. στήν όποια υπήρχε μιά εντονότερη κριτι­κή πρός τήν κυβέρνηση προβλήθηκε έτσι: «Κυβέρνηση καί άντι- πολίτευση νά βρουν κοινή βάση σΐ'νεργασίας».

Οί άρνητικές έπιπτώσεις στό πολιτικό πεδίο

Ά ν θελήσουμε νά έξετάσουμε τίς πολιτικές έπιπτώσεις αυτής τής λογικής, θά πρέπει νά κάνουμε τίς έξής διαπιστώσεις: α) Τό ΚΚΕέσ. δέν κατανόησε ούτε τήν πολιτική τής Δεξιάς, ούτε τή γενικότερη έκσυγχρονιστική στρατηγική στήν όποια έντασσό- ταν. Περιέγραφε τά χαρακτηριστικά αυτής τής πολιτικής (φιλο­δυτική προσήλωση, λιτότητα, άνακοπή τών λαϊκών άγώνων γιά βαθύτερους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς, έλεγχος καί περιστολή τών συνδικαλιστικών καί δημοκρατικών έλευθεριών, κ.λπ.) άλλά δέν άντιλαμβανόταν ότι μιά τέτοια πολιτική τής Δεξιάς δέν μπορούσε φυσικά νά συμβαδίζει μέ πρακτική συμπα­ράταξης καί ένότητας μέ τίς δημοκρατικές καί άριστερές δυνά­μεις πού έθεταν έντελώς άντίθετους στόχους καί είχαν σέ μεγάλο βαθμό άνταγωνιστικές επιδιώξεις.

β) Ή άντίθεση δικτατορικών υπολειμμάτων - άντιδικτατορι- κών δυνάμεων δέν μπορούσε ούτε νά «χωρέσει» τή νέα πολιτική τής Δεξιάς, ούτε νά έκφράσει καί νά δώσει διέξοδο στις λαϊκές άντιστάσεις καί τούς κοινωνικούς άγώνες πού προκαλούσε καί τροφοδοτούσε αύτή ή πολιτική. Μέσα σ’ αύτή τήν άντίθεση, πού τό ΚΚΕέσ. έπέμενε νά τή θεωρεί κυρίαρχη, τό μέτωπο έναντι τής κυβέρνησης ύποβαθμιζόταν, ή έπέμβαση τού κόμματος στά μα­ζικά κινήματα έμενε χωρίς σαφή προοπτική καί ή συμμαχία άνάμεσα στις δυνάμεις τής δημοκρατικής άντιπολίτευσης άδρα- νούσε. Στά πλαίσια τής ΕΑΔΕ καλλιεργήθηκε μάλιστα ή άντίλη­ψη πώς ένας σταθερός προσανατολισμός πρός τήν άνάπτυξη τού μαζικού κινήματος καί πρός τήν οικοδόμηση άντικυβερνητικών συμμασιών θά οδηγούσε σέ όξυνση, πολιτικές άντιπαραθέσεις καί μετωπικές αναμετρήσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οί συγκρούσεις τού μαζικού κινή­ματος μέ τίς άστυνομικές δυνάμεις έμφανίζονταν νά μήν έχουν σχέση μέ τήν πολιτική τής κυβέρνησης. Χαρακτηρίζονταν είτε «πρόβα τζενεράλε» τών χουντικών μηχανισμών γιά μιά νέα δι­

— 178 —

Page 178: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κτατορία, είτε προβοκατόρικη ενέργεια αριστεριστών καί αναρ­χικών. Ή ευθύνη τής κυβέρνησης έντοπιζόταν στή μή λήψη μέτρων κατά τών «νοσταλγών τής δικτατορίας», λές καί ή άνά- σχεση τού μαζικού κινήματος μέ τή χρησιμοποίηση τής βίας τών κατασταλτικών μηχανισμών ήταν έξω άπό τή δική της λογική...

Έτσι τό ΚΚΕέσ. έδινε τήν εικόνα — καί είσέπραττε τήν κατη­γορία — τού «πυροσβέστη» κάθε τάσης γιά άνάπτυξη ισχυρού καί μαχητικού μαζικού κινήματος. Έδειχνε άκόμα νά άπορρί- πτει τή συνεργασία τών άριστερών καί δημοκρατικών δυνάμεων έναντι τής κυβερνητικής πολιτικής, άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν άνοδο τού μαζικού κινήματος. Αναπόφευκτα, λοιπόν, όλες οί διακηρύξεις καί οί στόχοι του περί στερέωσης καί διεύ­ρυνσης τών δημοκρατικών κατακτήσεων φαίνονταν νά στηρί­ζονται περισσότερο στή συναίνεση τής Ν.Δ. καί τή συμπαράτα­ξη σέ έπίπεδο κορυφής όλων τών έθνικών άντιδικτατορικών δημοκρατικών δυνάμεων παρά στό λαϊκό καί δημοκρατικό κίνημα.

Σέ όλη αύτή τήν περίοδο ένισχύεται συνεχώς ή έντύπωση ότι τό ΚΚΕέσ. είναι κόμμα περιορισμένων άντιπολιτευτικών διαθέ­σεων, μέ βασικές έπιδιώξεις—σχεδόν έμμονη ιδέα—τή συμπα­ράταξη μέ τήν «άντιδικτατορική μερίδα τής Δεξιάς» καί τήν άντίθεσή του πρός τίς κοινωνικές καί πολιτικές έντάσεις.

Τό Ιο (9ο) Τυνέδριο τού ΚΚΕέσ. (Ίούνης 1976) θά ’ρθει νά έπικυρώσει ορισμένες άπό τίς άντιλήψεις πάνω στις όποιες στη­ρίχτηκε ή πολιτική του άπό τό 1974.

Σέ κεφάλαιο τού προγράμματος πού -ψήφισε, ύπογραμμίζεται ότι ή ΕΑΔΕ «έκφράζει τή γενική μας πολιτική στόν τομέα τών κοινωνικών καί πολιτικών μας συμμαχιών» καί ότι «έπιδιώκει νά συμπαρατάξει καινά συνενώσει τίς δυνάμεις τής Άριστεράς, τού Κέντρου καί τής άντιδικτατορικής Δεξιάς» γιά τή διεύρυνση τής δημοκρατίας, άκόμα καί γιά τόν περιορισμό «ορισμένων άπαράδεκτων κοινωνικών άνισοτήτων». Μ’ άλλα λόγια, ή ΕΑ­ΔΕ έμφανιζόταν στήν ούσία νά έχει μακροπρόθεσμο στρατηγι­κό χαρακτήρα καί σάν τέτοια νά έπικαλύπτει τή στρατηγική τού δημοκρατικού δρόμου.

Έτσι τό ΚΚΕέσ. — παρά τίς όποιεσδήποτε διαφορετικές διακηρύξεις του περί δημοκρατικού δρόμου — υιοθετώντας στήν πράξη καί στό πρόγραμμά του τήν ΕΑΔΕ, έδινε έπιχειρή- ματα στούς πολέμιους τών άνανεωτικών ιδεών- τούς έπέτρεπε νά έμφαν^ζουν τό δημοκρατικό δρόμο σάν μιά στρατηγική πανε­

— 179 —

Page 179: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

θνικών συνεργασιών, σταδιακών .^^νοβουλευτικών μετατοπί­σεων πρός τ’ άριστερά καί ειρηνικών μ^τ ίρρυθμίσεων. Κατά συνέπεια, ολόκληρο τό άνανεωτικό έγχείρημο ' ± · γ. >· ζό'αν σάν ή έπαγγελία μιάς «σώφρονος Άριστεράς», διαλλακτικής στις άντιρήσεις της, εποικοδομητικής στις προτάσεις της, άπ ράθυ­μης γιά «πολώσεις» καί «άντιπαραθέσεις». Τό άποτέλεσμα ήταν νά άπωθείται ή ανανέωση τόσο άπό τό χώρο τής «παραδοσια­κής» κομμουνιστικής Άριστεράς όσο καί άπό τίς λαϊκές δυνά­μεις πού ριζοσπαστικοποιήθηκαν κατά τή διάρκεια τής δικτατορίας.

Φυσικά γιά τό ΚΚΕέσ. πολύ μεγάλη σημασία είχε τό «έθνικό άκροατήριο». Στό μεταξύ, όμως, χανόταν τό κομμουνιστικό καί άριστερό άκροατήριο καί έμενε, τελικά, ό «καλός λόγος» ορι­σμένων δεξιών ή μετριοπαθών άριστερών σέ διάφορους χώ­ρους. .. ή οί προσδοκίες μιάς δικαίωσης όταν θά υπάρξουν πραγ­ματικοί κίνδυνοι άντιδημοκρατικών έκτ ροπών.

Δέν είναι υπερβολή νά πούμε ότι, άκόμα καί κατά τίς έκλογές τού1977, οί γενικοί στόχοι τού ΚΚΕέσ. δέν άπομακρύνθηκαν άπ’ τή λογική μιάς εύρείας άντιδικτατορικής δημοκρατικής σύμπραξης, άπό τή Δεξιά μέχρι στήν Άριστερά, γιά ένα νέο κυβερνητικό σχήμα. Μέσα στήν ίδια λογική τό έκλογικό άποτέ­λεσμα χαρακτηρίστηκε «πολωτικό», καί μιά νέα μορφή κινδυνο­λογίας ύποτροπίασε στις μετεκλογικές άναλύσειςτού κόμματος.

ΔΕΥΤΕΡΟ, λαθεμένες έπιλογές τον ΚΚΕέσ. στά μέτωπα πρός τό «ΚΚΕ» καί στήν προβολή τής άνανεωτικής τον φνσιογνωμΐας.

Ή ιδεολογικοπολιτική συγκρότηση τού ΚΚΕέσ., άλλά καί ή εικόνα πού παρουσίασε μετά τή μεταπολίτευση πρός τά έξω, συμπληρωνόταν μέ τήν όριοθέτηση πού χάραξε πρός τήν κατεύ­θυνση τού «ΚΚΕ», μέ τό είδος τών μετώπων πού άνοιξε άπέναν- τΐ του καί μέ τίς γενικότερες άντιλήψεις πάνω στις όποιες στηρί­ζονταν. Αντιλήψεις περί ένότητας μέ τό «ΚΚΕ» — άλλά καί γιά τήν τοποθέτηση τού ΚΚΕέσ. στά προβλήματα τού διεθνούς κι­νήματος — πού ύπέβοσκαν ήδη άπό τήν περίοδο τής δικτατο­ρίας καί είχαν έκφραστεί μέ τή μορφή κριτικής πρός τό τότε Γ ραφείο τής Κ.Ε. γιά τίς θέσεις αύτού τού τελευταίου άπέναντι στή Σ.Ε. καί τόν «ύπαρκτό σοσιαλισμό» (Δές παραπομπή VIII).

— 180 —

Page 180: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Οί αντιλήψεις αυτές έκδηλώθηκαν πιό συγκεκριμένα στή μεταπολίτευση.

Κατ’ άρχήν, σάν κύριο ζήτημα όριοθέτησης άνάμεσα στήν άνανέωση καί τό «ΚΚΕ» έπιλέχθηκε τό μέτωπο ένάντια στις «άριστερές» άποκλίσεις τής πολιτικής του γραμμής. Έτσι τό ΚΚΕέσ. πολιτσγραφήθηκε ώς κόμμα μέ «διαλλακτική» γραμμή σέ σχέση μέ τό «ΚΚΕ» πού καταγράφηκε σάν πιό «άδιάλλακτο». Ή άντιπαράθεση, όμως, «διαλλακτικής» — «άδιάλλακτης» πο­λιτικής γραμμής, πέρα άπό τό ότι, αύτή καθαυτή, δέν άνταπο- κρΐνεται στήν πραγματικότητα (όπως θά δείξουμε στό έπόμενο κεφάλαιο, άναφερόμενοι στήν ούσία τής πολιτικής γραμμής τού «ΚΚΕ»), κάθε άλλο παρά άντικατοπτρίζει τά μέτωπα πού οί άνανεωτικές δυνάμεις έπρεπε νά άνοίξουν άπέναντι στό «ΚΚΕ». Καί φυσικά στά πλαίσια μιάς τέτοιας άντιπαράθεσης, τό «ΚΚΕ» κατάφερε νά συγκαλύπτει τόν άντεπαναστατικό χα­ρακτήρα του, νά προβάλλει άνέξοδα μιά άριστερή φρασεολογία σάν «γνήσια έπαναστατική γραμμή», νά ύποχρεώνει σέ συνεχή άμυνα καί άπολογητική στάση τούς οπαδούς τού ΚΚΕέσ. καί, τελικά, νά παγιδεύει στις γραμμές του σημαντικά τμήματα κομ­μουνιστών καί άριστερών, τόσο άπό τίς παλιές γενιές όσο καί άπό τίς νεώτερες πού άναδείχθηκαν στόν άντιδικτατορικό άγώ­να καί στήν περίοδο τής μεταπολίτευσης.

Αλλά καί γενικότερα, οί διαφορές μέ τό «ΚΚΕ» σέ θέματα τρέχουσας πολιτικής γραμμής δέν μπορούσαν νά έκφράσουν τίς πλευρές έκείνες τής κομμουνιστικής άνανέωσης πού έκαναν άναγκαία τήν ύπαρξη ιδιαίτερου κομμουνιστικού φορέα. Καί αυτές άκριβώς οί πλευρές δέν προβλήθηκαν μέ αποφασιστικό­τητα άπό τό ΚΚΕέσ. Δηλαδή, ή άντιπαράθεσή του πρός τόν έξαρτησιακό, γραφειοκρατικό, άντιδημοκρατικό χαρακτήρα τού «ΚΚΕ» καί ή πλήρης ρήξη μέ τή μή έπαναστατική στρατηγι­κή του.

'Ιδιαίτερα τούς πρώτους μήνες τής μεταπολίτευσης άκολου- θήθηκε μιά ένωτική - συμφιλιωτική πολιτική έναντι τού «ΚΚΕ», μιά πρακτική ύποστολής τών σημαιών τής άνανέωσης(XVI). Υπενθυμίζουμε τόν κατηγορηματικό τρόπο μέ τόν όποιο προβάλλονταν στούς «Στόχους τού Έθνους» (Σεπτέμβρης 74)— ή άνάγκη — σάν άπαϊτηση τού λαού — νά βρούν οί δυνάμεις τής κομμουνιστικής άριστεράς «τήν κοινή γλώσσα γιά νά άντιμετω- πίσουν μαζί, μέσα άπό τήν ένότητα στή δράση, τά μεγάλα προ­βλήματα τής ώρας...»(ύπογράμμιση δική μας). Υπενθυμίζουμε

— 181 —

Page 181: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άκόμα ότι στό ίδιο κείμενο προτεινόταν στό «ΚΚΕ» ό συνασπι­σμός μέ τό ΚΚΕέσ... μέσα στό εύρΰ σχήμα τής ΕΔΑ.

Αποκορύφωμα αυτής τής γενικής κατεύθυνσης ήταν ή κοινή έμφάνιση ΚΚΕέσ. — «ΚΚΕ» στό σχήμα τής Ενωμένης Άριστε­ράς κατά τίς έκλογές τού Νοέμβρη τού 1974, όταν δηλαδή γιά πρώτη φορά μετά τή διάσπαση δινόταν στόν άνανεωτικό φορέα ή δυνατότητα νά έπικοινωνήσει μέ εύρύτερες κομμουνιστικές καί άριστερές δυνάμεις, νά έκλαϊκεύσει τήν ιδιαίτερη ιδεολογι­κοπολιτική φυσιογνωμία του — σέ άντιπαράθεση μέ τό «ΚΚΕ»— καί νά έξηγήσει τίς συνθήκες μέσα στις όποιες έμφανίστηκε καί συγκροτήθηκε.

Αποτέλεσμα τών τέτοιων άντιλήψεων καί χειρισμών ήταν νά πολλαπλασιαστούν οί συγχύσεις γιά τό άν ύπάρχουν ή όχι είδο- ποιές διαφορές πού νά δικαιολογούν τήν ύπαρξη δύο Κ.Κ. — γεγονός βέβαια πού έμφάνιζε τή διάσπαση χωρίς νόημα, καί λειτουργούσε έπομένως ύπέρ τού «ΚΚΕ» — ένώ παράλληλα αύξήθηκε ή δυσπιστία τών άνέντακτων δυνάμεων τού άνανεωτι- κού χώρου έναντι τού ΚΚΕέσ.

Παρόμοια λειτουργία είχαν δημοσιεύματα τής Α νγής— κατά τούς πρώτους ιδιαίτερα μήνες μετά τή μεταπολίτευση — πού άμβλυναν τίς οριοθετήσεις πρός τά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» καθώς καί πολιτικά άρθρα καί ρεπορτάζ γιά τή στάση τής ΕΣΣΔ στό Κυπριακό καί στις έλληνοτουρκικές δια­φορές, πού περιέκλειναν ανακρίβειες, ώραιοποιούσαν— άν όχι τίποτα χειρότερο — τήν καθόλου ικανοποιητική σοβιετική στά­ση καί κλόνιζαν τήν άνανεωτική φερεγγυότητα τού ΚΚΕέσ.

Ή έπιλογή τής « Ενωμένης Άριστεράς» θά άναγνωριστεί λίγο άργότερα σάν λάθος. Τό λάθος, όμως, θά έντοπιστεί στό ότι τό ΚΚΕέσ. άποδέχτηκε τελικά δυσμενείς όρους σύμπραξης(XVII) καί όχι στήν ίδια τήν ένωτική - συμφιλιωτική στάση του cut έναντι στό «ΚΚΕ» (XVIII). Πρέπει μάλιστα νά σημειώσουμε ότι οί άντιλήψεις αύτές διατηρήθηκαν σ’ ολόκληρη τήν έπόμενη περίοδο, μέ τίς ποικίλες άποστροφές πρός τούς «συντρόφους τής άλλης πλευράς», τίς μονότονες προσκλήσεις πρός τό «ΚΚΕ» νά δεχτεί τήν άναγκαιότητα τού διαλόγου, νά άναγνωρίσει τήν ύπαρξη τών δύο κομμάτων, κ.λπ. Τό πρόβλημα τέθηκε σέ κάπως ορθότερη βάση μόλις τό Γενάρη τού 1979, μέ σχετική άπόφαση τής Κ.Ε. τού ΚΚΕέσ.· ανακυκλώθηκε όμως ξανά στις άρχές τού 1980, μέ τήν άποψη πού διατύπωσε δημόσια ό Λ. Κύρκος γιά τήν άνάγκη νά ενθαρρυνθεί ένα «αύθεντικό» καί «άπό τά κάτω»

— 182 —

Page 182: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ενωτικό κίνημα πού θά «στριμώχνει» τήν ήγεσία τού «ΚΚΕ». Η άποψη αύτή βέβαια άποκρούστηκε, έπίσης δημόσια, άπό άλλο ηγετικό στέλεχος, τόν Κ. Φιλίνη, μέ τό έπιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θά προκαλούσε συγχύσεις πού θά τίς εκμεταλλευόταν τελικά τό «ΚΚΕ». 'Εδώ, όμως τίθεται ένα έρώτημα: Χρειαζόταν νά περάσουν πέντε χρόνια — καί νά χαθεί τόσο έδαφος—γιά νά συνειδητοποιηθεί, στό βαθμό πού συνειδητοποιήθηκε, τελι­κά αύτή ή άλήθεια;

ΤΡΙΤΟ, αποπροσανατολιστικές κατευθύνσεις καί πρακτικές στήν οικοδόμηση ένός έπαναστατικού άνανεωτικού κόμματος.

Τό πρόβλημα τής κομματικής οικοδόμησης είχε τεθεί ήδη άπό τήν περίοδο τής δικτατορίας. Καί, παρά τίς άντικειμενικές δυσ­κολίες, μπόρεσε στήν πορεία νά προσεγγιστεί όχι μόνο μέ γενι­κές διακηρύξεις άλλώ καί μέ συγκεκριμένες κατευθύνσεις, πού περιέχονται κυρίως στήν οργανωτική άπόφαση τού Γραφείου τής Κ.Ε. τό Μάη 1972. Οί έπεξεργασίες αύτές καί οί προτάσεις πού τίς συνόδευαν άποκρούστηκαν άπό τό τότε κέντρο έσωτερι- κού (XIX).

Τελικά, δέν έγινε δυνατό νά προσανατολιστούν οί τότε οργα­νωμένες δυνάμεις τού ΚΚΕέσ. πρός τούς μαζικούς χώρους, νά συνδεθούν μέ τά κινήματα τών μαζών, νά εντάξουν τίς πρωτο­πορίες τους στις γραμμές τού άνανεωτικού κομμουνιστικού φο­ρέα. Κατά κανόνα οί κομματικές οργανώσεις έξακολούθησαν νά είναι κλειστοί κύκλοι μέ κύριο περιεχόμενο τή γενική πολιτι­κή ζύμωση καί δράση.

Στήν περίοδο 1972 - 73 τό ένδιαφέρον μιάς μερίδας ήγετικών στελεχών στό έσωτερικό έξαντλήθηκε στήν «έσωτερικοποίηση τού κόμματος» καί τήν άνάδειξη νέας ήγεσίας. Πρόβλημα βέ­βαια διαδικασιών γιά τήν άνάδειξη νέας ήγεσίας μέ έπίκεντρο τό έσωτερικό ύπήρχε καί τό τότε Γ ραφείο τής Κ.Ε. είχε διαμορ­φώσει πρόταση γιά νά συγκληθεί άντιπροσωπευτικό σώμα, μέ αύτό τό στόχο.

Η πρόταση τού Γραφείου πρόβλεπε τή συγκρότηση ισχυρού καί ύπεύθυνου καθοδηγητικού κέντρου στήν Αθήνα, στά πλαί­σια τών τότε συνθηκών καί τών γενικότερων άναγκών τού ΚΚΕέσ. Ή πρόταση όμως αύτή άπορρίφθηκε καί τό θέμα άντι- μετωπίστηκε άπό ένα στενό κύκλο στελεχών, μέ διαδικασίες

— 183 —

Page 183: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

χωρίς καμιά πολιτική καί ιδεολογική βάση, μέ διαδικασίες πού άνέτρεψαν κάθε κριτήριο γιά τήν άνάδειξη ήγεσίας σ’ ένα άνα­νεωτικό κομμουνιστικό κόμμα. Είναι φανερό πώς έτσι υπονο­μεύτηκε ολόκληρη ή προσπάθεια πού χε ξεκινήσει μετά τή διά­σπαση γιά τή διαμόρφωση ένός κύκλου ήγετικών στελεχών μέ άντιλήψεις άντίστοιχες πρός τίς άπαιτήσεις τού άνανεωτικού εγχειρήματος.

Εξάλλου, στις συνθήκες τής νομιμότητας, τό ΚΚΕέσ. θά άπευθυνθεί μέ τούς «Στόχους τού Έθνους» πρός όλες τίς τάξεις καί τά κοινωνικά στρώματα. Καμιά ιδιαίτερη μνεία στήν έργατι­κή τάξη, στούς έργαζόμενους γενικά, στούς κομμουνιστές, στούς Ρηγάδες. Καμιά ιδιαίτερη μνεία γιά τήν έπιτακτική άνάγ­κη οικοδόμησης αύτόνομου καί ισχυρού κομμουνιστικού οργα­νισμού, άνανεωτικού καί αγωνιστικού. Οί γενικές πολιτικές κατευθύνσεις πού προωθήθηκαν άπό τήν ήγεσία τού ΚΚΕέσ. είχαν τό άντίστοιχό τους στις έπιλογές πού έγιναν γιά τήν κομ­ματική οικοδόμηση, όπου βάραιναν ιδιαίτερα:

—Ή έγκατάλειψη τών θετικών στοιχείων πού σηματοδοτού­σαν τήν παράδοση τού κομμουνιστικού κινήματος (τίτλος κόμ­ματος, εφημερίδα, ΚΟΜΕΠ, κ.λπ.).

—Ή προσφυγή στό νόθο οργανωτικό σχήμα ΚΚΕέσ. - ΕΔΑ.—Ή μή έγκαιρη έπιλσγή κομμουνιστικού τίτλου γιά τήν οργά­

νωση τής νεολαίας (άφού προηγούμενα είχε έγκαταλειφθεί καί ό τίτλος τής ΚΟΣ). Καί οί οργανωτικές αύτές έπιλογές έκφράζουν τίς γενικότερες άντιλήψεις οί όποιες είχαν έπικρατήσει γιά τό είδος τού κόμματος πού έπρεπε νά οίκοδομηθεί.

Σέ μιά περίοδο όμως όπου διεξάγονταν σκληρός άγώνας δρό­μου μέ τό «ΚΚΕ» γιά τήν προσέλκυση τών κομμουνιστών, πα­λιών καί νέων, οί άρνητικές έπιπτώσεις αύτών τών έπιλογών, όπως καί τών πολιτικών κατευθύνσεων τού Κ.Κ.Ε.έσ., ύπήρξαν βαρύτατες. Τό γεγονός ότι άργότερα έγιναν ορισμένες διορθώ­σεις δέν ήταν δυνατό νά περιορίσει τίς άρχικές άπώλειες. Ή έπανάκτηση τού χαμένου έδάφους, στόν άγώνα δρόμου μέ τό «ΚΚΕ», άποδείχτηκε πώς δέν είναι καθόλου εύκολη ύπόθεση.

Σέ ό,τι άφορά τίς έσωτερικές δομές, τούς κανόνες λειτουργίας καί γενικά τό ζήτημα τού δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, είναι γεγονός ότι τό ΚΚΕέσ. διατύπωσε νέες άντιλήψεις, σέ έπίπεδο

— 184 —

Page 184: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

διακηρύξεων καί καταστατικού. Προδιέγραψε νέα πλαίσια όρ­γάνωσης καί έσωκομματικής ζωής, μέ κατεύθυνση τήν ούσιαστι­κή συμμετοχή τών κομματικών μελών στήν έπεξεργασία τής πολιτικής γραμμής καί τή λήψη τών άποφάσεων. Υιοθέτησε τήν άποψη ότι τά μέλη καί στελέχη τού κόμματος δικαιούνται νά διαφωνούν σέ βασικά θέματα, νά διατυπώνουν τή διαφωνία τους δημόσια, νά έκφράζονται όχι μόνο μεμονωμένα άλλά καί μέ άλλους συντρόφους τους. Καθιέρωσε τή δημοσιοποίηση τών άπόψεων τής μειοψηφίας στά καθοδηγητικά όργανα, άκόμα καί στήν Κεντρική Έπιτροπή.

Τό έρώτημα πού προκύπτει, ώστόσο, είναι πώς έφαρμόστη- καν καί τί άπέδωσαν αύτά τά νέα πλαίσια. Καί ή άπάντηση σ’ αύτό τό έρώτημα δέν μπορεί νά είναι μονοσήμαντη: Άπό τό ένα μέρος, έγιναν προσπάθειες γιά τήν ύλοποίηση τών νέων διακη­ρυγμένων άντιλήψεων· άπ’ τό άλλο, όμως, ύπήρξε πρακτική μηδενισμού τής ιδεολογικοπολιτικής λειτουργίας τών κομματι­κών οργανώσεων, ένώ σέ άρκετές περιπτώσεις άναβίωσαν άντι- δημοκρατικές, γραφειοκρατικές άντιλήψεις καί μέθοδοι.

Οί δυό αύτές αντίθετες τάσεις συνυπήρξαν γιά νά έπικρατή- σει, τελικά, ή δεύτηρη, σέ στιγμές καίριων έπιλογών γιά τό κόμμα.

Οί πιό χαρακτηριστικές περιπτώσεις επικράτησης τής δεύτε­ρης τάσης ήταν:

—Οί διαδικασίες ανάδειξης νέας ήγεσίας τό 1973 - 74, μέ τά άπαράδεκτα κριτήρια πού έπικράτησαν.

—Ή άντιμετώπιση τών κρίσεων μέσα στήν οργάνωση τής νεολαίας, έξω άπό ίδεολογικο - πολιτικά πλαίσια καί άντίθετα άπό τίς δημοκρατικές καί άνανεωτικές άρχές, κρίσεων πού οδή­γησαν τελικά σέ κάθετη διάσπαση τής ΕΚΟΝ Ρ.Φεραίος.

—Τό μπλοκάρισμα τών προσυνεδριακών καί συνεδριακών διαδικασιών στό 2ο (10) συνέδριο, ή μεθοδευμένη φόρτισή τους μέ κινδυνολογία περί άνατροπής τής «γραμμής τού κόμματος» καί έπικράτησης «φραξιών», ώστε νά έμφανιστεί σάν άναγκαιό- τητα ή «όμογενοποίηση» τού κόμματος καί ιδιαίτερα τής ήγε­σίας του.

Γενικότερα, στήν πορεία τού ΚΚΕέσ. βάρυνε άποφασιστικά ή άρνηση τής ήγετικής του ομάδας νά έπισημάνει έγκαιρα καί νά άναθεωρήσει έκείνες τίς βασικές της κατευθύνσεις πού άποδεί- χνονταν λαθεμένες. Άντίθετα, ή ήγετική όμάδα έπέμενε ιδιαίτε­ρα στις άπόψεις της καί έδειχνε έλάχιστη διάθεση νά προχωρή­

— 185 —

Page 185: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σει σέ ουσιαστικές έπανατοποθετήσεις, παρά τό γεγονός ότι έπανειλημμένα καί μάλιστα σέ κρίσιμες καμπές τού κόμματος, διατυπώθηκαν άντίθετες άπόψεις, πού έθεταν μέ οξύτητα αύτά τά προβλήματα.

Ή έκδοση τής Κ.Ε. τού ΚΚΕέσ. μέ τίτλο « Αποφάσεις καί προβληματισμοί... 1969 - 1976» καταγράφει, σ’ ένα βαθμό, τίς άντιθετικές άπόψεις πού άναπτύχθηκαν αύτήν τήν περίοδο στό κόμμα. Στις παραπομπές πού γίνονται σέ τούτο τό κεφάλιο, (δές τελευταίες σελίδες τού βιβλίου), έκτός άπό τήν ύπόμνηση ορι­σμένων άπό αύτές, παρατίθενται καί άλλες άπόψεις, άδημο- σίευτες, πού διατυπώθηκαν τήν ίδια περίοδο καί άργότερα.Απόψεις οί όποιες σηματοδοτούν άπλά τήν άντιθετική πρός τίς

έπιλογές τής ήγετικής ομάδας προβληματική στό χώρο τού ΚΚΕέσ.

Τό άνησυχητικό, λοιπόν, είναι ότι ή προβληματική αύτή ούτε στήν καμπή 1972-73 άσκησε ούσιαστική επίδραση, άλλά ούτε καί άργότερα, όταν πρόβαλαν έντονα οί άρνητικές έπιπτώσεις τών κατευθύνσεων τής ήγετικής ομάδας. Καί άν στό Ιο (9) Συνέδριο, όπότε δέν ύπήρξε ισχυρή έσωκομματική πίεση γιά μιά άποφασιστική στροφή, ή ευθύνη τής ήγετικής ομάδας μπορεί νά θεωρηθεί σχετικά περιορισμένη, δέν ισχύει τό ίδιο γιά τή στάση της στό 2ο (10) Συνέδριο. Μετά, μάλιστα, τό συγκλονισμό πού προκλήθηκε άπό τήν πολιτική ήττα στις έκλογές τού Νοέμβρη τού 1977, ήταν φανερό πώς τό 2ο (10) Συνέδριο άποτελούσε γιά τό ΚΚΕέσ. τήν έσχατη ίσως εύκαιρία νά προχωρήσει σέ ούσια­στική, σέ βάθος, αύτοκριτική καί σέ άντίστοιχες έπανατοποθε- τήσεις. Ή ήγετική όμάδα όχι απλώς δέ συνέβαλε στό νά πάρει τό 2ο (10) Συνέδριο έναν τέτοιο χαρακτήρα, άλλά τό ώθησε πρός τήν άντίθετη κατεύθυνση. Οί εύθύνες της είναι σοβαρές γιατί ύπήρξαν σαφέστατες προειδοποιήσεις, ώς καί τήν τελευταία στιγμή, γιά όσα άρνητικά διαγράφονται, τόσο στό χώρο τής νεολαίας (XX) όσο καί σ’ ολόκληρο τό χώρο τού κόμματος καί τής άνανέωσης (XXI).

Δέν πρόκειται, φυσικά, γιά άπλά λάθη τής ήγετικής ομάδας. Ά ν οί συνθετικές διεργασίες άποκλείστηκαν, άν στήν έσωκομ­ματική ζωή έπικράτησε συχνά κλίμα πόλωσης καί έξουδετέρω- σης τών άντίθετων άπόψεων, οί αιτίες είναι βαθύτερες. Γιά τήν

Page 186: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ώρα, άς έπιμείνουμε σέ τούτο: Η πολιτική γραμμή τού ΚΚΕέσ. καί τά μέτωπα όριοθέτησής τον άπό τό «ΚΚΕ» είχαν σοβαρές άρνητικές έπιπτώσεις στόν εύρύτερο χώρο τής κομμουνιστικής άριστεράς- άπομάκρυναν σημαντικές δυνάμεις της άπό τήν άνα­νεωτική προσπάθεια. Παράλληλα, οί άρνητικές έπιπτώσεις άπό τό έσωκομματικό καθεστώς τού ΚΚΕέσ. άπομάκρυναν δυνάμεις πού είχαν ήδη στρατευτεί στήν ύπόθεση τής κομμουνιστικής άνανέωσης- ώθησαν ένα μεγάλο αριθμό μελών καί στελεχών τού ΚΚΕέσ. νά άποχωρήσουν άπό τό κόμμα, ή νά άδρανοποιηθούν, σ’ ολόκληρη τήν περίοδο άπό τό 1973 ώς τό 2ο (10) Συνέδριο. Τέλος, οί όποιες διαφοροποιήσεις πρός τά «άριστερά» έμφανί- ζονται στή γραμμή τού ΚΚΕέσ. μετά τό 2ο (10) Συνέδριο δέ συνιστούν ούσιαστική στροφή, γι’ αύτό καί δέν είναι πειστικές. Έγιναν κάτω άπό τήν άδήριτη πίεση τών πραγμάτων καί όχι ύστερα άπό βαθιά κριτική καί αύτοκριτική εξέταση τής πορείας τού κόμματος. Δέν άναθεωρούν τίς λαθεμένες άντιλήψεις πού επικράτησαν άπό τό 1974, ούτε προέκυψαν ύστερα άπό ριζική έπανατοποθέτηση τών προβλημάτων γραμμής. Εμφανίζονται περισσότερο σάν χειρισμοί εύκαιριακού χαρακτήρα παρά σάν συνειδητή κατάκτηση τού κόμματος. Αλλωστε, στό 2ο (10) Συν­έδριο έπικυρώθηκε ή πολιτική γραμμή στά βασικά της σημεία καί όχι μόνο ή πολιτική γραμμή, θ ά πρέπει λοιπόν νά πούμε ότι ούτε στά δυό χρόνια πού μεσολάβησαν άπό τότε (1978-1980) έγιναν ούσιαστικά βήματα προκειμένου νά έπανακτήσει τό ΚΚΕέσ. τή φερεγγυότητα ένός άνανεωτικού έπαναστατικού φορέα.

IV. ΤΑ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΑΔΙΕΞΟΔΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΝΕΩΤΙ­ΚΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

Ή έκβαση τού άνανεοπικού εγχειρήματος στό έλληνικό kou- μουνιστικό κίνημα δέν έπιδέχεται άπλές καί εύκολες έρμηνείες. Είναι άναμφισβήτητα σύνθετο πρόβλημα. Μέ όσα όμως έχουμε ήδη έπισημάνει, μπορούν νά έξαχθούν ορισμένα συγκεκριμένα συμπεράσματα, πού μάς έπιτρέπσυν νά διατυπώσουμε, σέ γενι­κές γραμμές, μιά άποψη γιά τίς άντιφάσεις καί τίς άποτυχίες τής πορείας τού ΚΚΕέσ. Καί, ταυτόχρονα — άντικρούοντας τίς διαφορετικές άπόψεις γιά τό ίδιο θέμα — νά κατανοήσουμε τό

— 187 —

Page 187: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σημερινό στίγμα τής άνανέωσης καί νά προδιαγράψουμε τήν προοπτική της,

α) Ή διάσπαση έθεσε τά καίρια πρβλήματα τού κομμουνιστι­κού κινήματος τής χώρας μας: τό πρόβλημα τής αύτονομίας του καί τής κατάργησης κάθε έξαρτησιακής σχέσης άπό διεθνή κέντρα· τό πρόβλημα μιάς πραγματικά έπα'" 'ττατικής στρατη­γικής, στηριγμένης στις κοινωνικοπολιτικές υνθήκες τής Ελ­λάδας καί στις έσωτερικές δυνάμεις τής έπανάστασης· τό πρό­βλημα τής ούσιαστικής συμμετοχής τών μαζών στις έπαναστατι­κές διαδικασίες γιά τό σοσιαλιστικό μετασχηματισμό τής κοινω­νίας καί τής σαφούς όριοθέτησης άπό τά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού». Όλες δηλαδή τίς πλευρες τού δημοκρατικού δρό­μου πρός τό σοσιαλισμό.

Τά προβλήματα αύτά—πού συνοψίζουν τελικά τό αίτημα τής κομμουνιστικής άνανέωσης — άναδείχθηκαν, κυρίως μετά τό 1968, άπό τίς δυνάμεις καί τούς προβληματισμούς πού άπελευ- θέρωσε ή διάσπαση καί σάν άποτέλεσμα τών πρωτοβουλιών τού ΚΚΕέσ. καί τού διαλόγου πού άναπτύχθηκε.

β) Παρά τίς άρχικές δυσκολίες καί άντιξοότητες — διεθνείς καί έσωτερικές — οί επεξεργασίες τού ΚΚΕέσ. στά παραπάνω προβλήματα προχώρησαν πρός θετική κατεύθυνση, μέ άποτέλε­σμα μιά ισχυρή συσπειρωτική παρουσία του στούς περισσότε­ρους χώρους δράσης τών Ελλήνων κομμουνιστών καί άριστε- ρών. Μετά τίς διαδικασίες τού 1973 ώστόσο καί όταν οί έξελίξεις έπέβαλαν νά προβληθεί μέ τόν πιό σαφή καί σταθερό τρόπο ή φυσιογνωμία τού ΚΚΕ έσ., άνατρέπονται, σέ σημαντικό βαθμό, οί άρχικές κατευθύνσεις τού άνανεωτικού έγχειρήματος καί έπιβάλλονται νέες άντιλήψεις καί πρακτικές.

γ) Οί άπόψεις πού έπικράτησαν στό ΚΚΕέσ. συμπυκνώθη­καν, κατ’ άρχήν, σέ μιά πολιτική γραμμή πού χαρακτηριζόταν άπό έντονο ύποκειμενισμό· έδινε άπόλυτη προτεραιότητα στις μείζονες πολιτικές πρωτοβουλίες κορυφής καί στό έθνικό άκροατήριο· ύποτιμούσε τούς αύτόνομους κανόνες άνάπτυξης καί τήν ιδιαίτερη λογική τών κοινωνικών καί πολιτικών άγώ­νων· άντίκριζετό μαζικό κίνημα άποφασιστικά έξαρτημένο άπό τίς πρωτοβουλίες κορυφής· έριχνε τό κύριο βάρος σέ συμπαρα­τάξεις μέ τήν άντιδικτατορική δεξιά — είτε αύτές ήταν έφικτές είτε όχι — καί ύποτιμούσε τήν άνάγκη γιά τήν ιδιαίτερη καί στενότερη συνεργασία τών άριστερών καί δημοκρατικών δυνά­μεων. φτάνοντας ορισμένες φορές νά τή χαρακτηρίσει καί σάν

Page 188: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

«πολωτική». Έτσι, τό ΚΚΕέσ. καταγράφηκε σάν κόμμα δεξιάς άπόκλισης καί άπώθησε τό μεγαλύτερο μέρος άπό τίς πρωτοπο­ρίες πού άναδείχθηκαν στόν άντιδικτατορικό άγώνα καί στήν πρώτη περίοδο τής μεταπολίτευσης, συμβάλλοντας, άντικειμε- νικά, στό νά στραφούν πρός τό «ΚΚΕ» καί πρός τό ΠΑΣΟΚ.

δ) Αντίστοιχη μέ τήν πολιτική «έθνικού άκροατηρίου» πού επικράτησε στό ΚΚΕέσ., ύπήρξε καί ή πολιτική του στόν τομέα τής κομματικής οικοδόμησης. Αποτέλεσμα ήταν: Πρώτο, νάμή δημιουργηθούν οργανωτικές ύποδομές πού θά μπορούσαν νά άπορροφήσουν σταθερά καί δημιουργικά όσες δυνάμεις συσπει­ρώθηκαν, τελικά, στό φορέα τής άνανέωσης, παρά τίς λαθεμένες πολιτικές κατευθύνσεις τής ήγεσίας του. Δεύτερο, νά μή δη- μιουργηθούν εκείνοι οί κρίκοι σύνδεσης μέ τίς λαϊκές δυνάμεις πού θά έπέτρεπαν σιό ΚΚΕέσ. νά διαδραματίσει τό διαπλασα- κό του ρόλο μέσα στά μαζικά κινήματα, άλλά καί νά άφουγκρα- στεί τόν παλμό καί τή βαθύτερη δυναμική τους. Ή οργανωτική χαλαρότητα καί ή άμορφία βάθυναν τή διάσταση άνάμεσα στό ΚΚΕέσ. καί τίς λαϊκές δυνάμεις.

ε) Τά μέτωπα πού άνοίχθηκαν έναντι τού «ΚΚΕ», σέ συνδυα­σμό μέ τή συμφιλιωτική - ένωτική πολιτική πού άκολουθήθηκε, ιδιαίτερα άπό τή μεταπολίτευση, άποθάρρυναν καί τίς δυνάμεις πού είχαν ήδη άποδεχτεί τό άνανεωτικό έγχεϊρημα καί καθι­στούσαν τό κόμμα τής κομμουνιστικής άνανέωσης άφερέγγυο άπέναντί τους, ένώ, τελικά, στόν εύρύτερο χώρο τών άνέντα- κτων κομμουνιστών λειτούργησαν ύπέρ τού «ΚΚΕ».

Έτσι παρατηρήθηκε τό έξής παράδοξο: Στά βασικά ζητήμα­τα πού άνέδειχναν τήν ιστορική άναγκαιότητα τής άνανέωσης καί τής αύτόνομης ύπαρξης τού ΚΚΕέσ., έκεί δηλαδή όπου έπρεπε νά έπιμείνουμε έστω καί «κόντρα στό ρεύμα», τής «ένω- τολογίας» καί τού συμφιλιωτισμού, ή πρακτική τής ήγεσίας τού ΚΚΕέσ. έντάχθηκε στό «ρεύμα». Όσο, όμως, δέν έξηγούνταν στούς κομμουνιστές, καί ιδιαιτέρα στούς άνέντακτους, τό βαθύ­τερο περιεχόμενο τής διάσπασης καί οί λόγοι πού τήν κατέστη­σαν αναπόφευκτη, τό ρεύμα αύτό ένισχυόταν καί στρεφόταν ένάντια στό ΚΚΕέσ. Άντίθετα, ή ίδια ή ήγεσία έσπευδε νά πάει κόντρα στό ρεύμα στά θέματα τής πολιτικής γραμμής καί τού μαζικού κινήματος, χωρίς νά διστάζει νά συγκρουστεί μέ τίς διαθέσεις τών μαζών, κάθε φορά πού ό ριζοσπαστισμός τών κινημάτων τους ξεπερνούσε τήν λογική της — πράγμα πού επί­σης στρεφόταν εναντίον τού ΚΚΕέσ. Μέ τό ρεύμα, ή ένάντια στό

— 189 —

Page 189: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρεύμα, ή ηγεσία τού ΚΚΕέσ. έκανε αύτό άκριβώς πού όέ συνέφε­ρε στήν υπόθεση τής κομμουνιστικής άνανέωσης.

στ) Οί άντιλήψεις πού επικράτησαν στό κόμμα μετά τό 1972-73, σέ συνδυασμό μέ τή συρρίκνωση τής πολιτικής του έμβέλειας, είχαν σά συνέπεια τή δημιουργία μιάς σειράς άντιπο- λιτευτικών τάσεων, τόσο στό κόμμα, όσο καί στή νεολαία του. Ό τρόπος πού άντιμετωπίστηκαν αύτές οί τάσεις ύπήρξε μιά άπό τίς κύριες πλευρές τής μέχρι σήμερα άποτυχίας τού άνανεω- τικού έγχειρήματος. Γιατί καί τά πιό σοβαρά λάθη ένός άνανεω- τικού κομμουνιστικού κόμματος δέν είναι άναγκαστικά μοι­ραία, άν ύπάρχουν έσωτερικές διεργασίες άναθεώρησης καί έπανόρθωσής τους, μέσα άπό άνοιχτές αύτοκριτικές λειτουρ­γίες. Στό ΚΚΕέσ., όμως, οί διαφωνίες πού συνεχώς άναπαρά- γονταν δέν οδήγησαν σέ ούσιαστικές συνθετικές διαδικασίες. Άντίθετα, άπομονώθηκαν μέσα σέ καλλιεργούμενο κλίμα «κομ­ματικού συναγερμού» καί μέ έντονη διάθεση άποκλεισμού τών διαφωνιών άπό τήν έσωτερική ζωή τού κόμματος καί παραμερι­σμού τών φορέων τους.

Τελικά: οί συγκεκριμμένες έπιλογές πού βάριναν αρνητικά στή συνολική φυσιογνωμία τού ΚΚΕέσ., δέν μπορούν νά θεωρη­θούν άπλά λάθη. 'Εκφράζουν στήν ούσία γενικώτερες άντιλή- ■ψεις τής ήγετικής του ομάδας γιά τήν κομμουνιστική άνανέωση, άντιλήψεις σαφώς δεξιάς άπόκλισης. Τό γεγονός ότι οί άντιλή- ψεις αύτές παρουσιάστηκαν σάν ή μοναδικά γνήσια έκδσχή τής άνανέωσης ένώ, ταυτόχρονα, ή κριτική τους άπό τά άριστερά θεωρείται συχνά, συνώνυμη μέ τήν... πολιτική τού «ΚΚΕ» ύπο- δηλώνει μαζύ μέ τό δεξιό καί τό δογματικό χαρακτήρα τους.

Μέ τήν έκτεταμένη άναφορά πού κάναμε στήν ιστορική πο­ρεία διαμόρφωσης τού ΚΚΕέσ. έπιχειρούμε, μεταξύ άλλων, νά άντικρούσουμε τούς έξης ισχυρισμούς:

α) Τήν ταύτιση τής κομμουνιστικής άνανέωσης μέ όλες τίς έπιλογές τής ήγετικής ομάδας τού ΚΚΕέσ. Δείξαμε ήδη ότι άπό τό 1969 ώς τό 1973 ή άνανεωτική προσπάθεια είχε προχωρήσει πρός διαφορετική κατεύθυνση άπ’ αύτή πού άκολουθήθηκε μετά τίς «διαδικασίες» τού ’73. Ά ν, λοιπόν, ήττήθηκαν κάποιες ιδέες καί άντιλήψεις στά δώδεκα χρόνια πού μεσολάβησαν άπό τή διάσπαση τού 1968, αύτές δέν είναι οί πραγματικές άνανεωτι-

— 190 —

Page 190: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κές ιδέες άλλά ή δεξιά— δογματική έκδοχή τους, όπως διαμορ­φώθηκε μετά τό 1973 - 74. Και αύτό τό γεγονός είναι φυσικό νά θέτει σήμερα προβλήματα έπαναπροσδιορισμοΰ τής άνανεωτι­κής προσπάθειας, μέ βάση τή δωδεκάχρονη έμπειρία τοϋ ΚΚΕέσ.

6) Τόν ισχυρισμό ότι οί άποτυχίες τής άνανεωτικής προσπά­θειας ήταν άναπόφευκτες ή, άλλιώς, ότι ή διάσπαση ήταν λαθεμένη.

Δείξαμε παραπάνω ότι, παρά τίς άντικειμενικές άντιξοότητες πού υπήρχαν, τόσο ή συσπείρωση τών κομμουνιστών γύρω άπό τό ΚΚΕέσ. — άπό τό ’68 ώς τό ’73 — όσο καί ή διαδικασία συρρίκνωσής του μετά τό 1973, όφείλονταν κύρια στις γενικότε­ρες έπιλογές καί τήν πολιτική πρακτική πού άκολουθήθηκαν. Τό ΚΚΕέσ. υπήρξε προϊόν τής κρίσης τής κομμουνιστικής άρι­στεράς καί ή πορεία του καθορίστηκε άπό τίς διεξόδους πού έπεχείρησε νά άνοίξει γιά τό ξεπέρασμα αυτής τής κρίσης. Ή άντ επίθεση τού «ΚΚΕ», παρά τόν όγκο τής διεθνούς ύποστήρι- ξής του, θά ’χε, άναμφισβήτητα, πολύ φτωχότερα άπστελέσμα- τα, άν δέν έκμεταλλευόταν τά σοβαρότατα λάθη τού ΚΚΕέσ. Μπορούμε νά τό πούμε άπερίφραστα: Η κατιούσα πορεία τού ΚΚΕέσ. ούτε σέ άντικειμενικούς παράγοντες όφείλεται, κατά κύριο λόγο, ούτε ήταν έξαρχής άναπόφευκτη. Τό άντίθετο μάλι­στα. Άλλωστε, άν έξετάσουμε όλες τίς περιπτώσεις, μετά τό 1968, όπου έπιχειρήθηκαν ή επιβλήθηκαν διασπάσεις σέ Κ.Κ. καπιταλιστικών χωρών— πάνω σέ παρόμοια βάση μέ αύτήν τού ένιαίου ΚΚΕ— θά δούμε ότι ή έλληνική περίπτωση είναι ή μόνη όπου κατόρθωσε νά ύπερισχνσει, σέ συσχετισμό δυνάμεων, ό φορέας τής έξάρτησης καί τοϋ δογματιομού. Σ’ όλες τίς άλλες, περιορίστηκε σέ πολύ μικρή δύναμη ή καί άπομονώθηκε πλήρως ( Ισπανία, Σουηδία, Φιλανδία, Βενεζουέλα, Αύστραλία, κ.λπ.). Τέλος, άπό τό 1968 μέχρι σήμερα, δυνάμωσαν γενικότε­ρα, παρά τίς ισχυρές αντιστάσεις, οί τάσεις έκείνες στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα πού θέτουν προβλήματα παρόμοια μ’ αύτά πού τέθηκαν μέσα άπό τό άνανεωτικό έγχεϊρημα στή χώρα μας.

Υπάρχει ένα άκόμα βασικό έρώτημα: πώς έγινε δυνατό νά έπικρατήσει στό ΚΚΕέσ. μιά δεξιά έκδοχή τής άνανέωσης.

— 191 —

Page 191: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Χωρίς νά παραγνωρίζουμε πώς ή άπάντηση σ’ αύτό τό ερώτη­μα πρέπει νά είναι πολύπλευρη μπορούμε νά πούμε ότι τήν έπικράτηση τών επιλογών τής ήγετικής ομάδας τού ΚΚΕέσ., διευκόλυναν δύο άλληλοεπηρεαζόμενα δεδομένα:

Οί έπιλογές αύτές άνταποκρίνονταν μέ τήν πολιτική συνείδη­ση — τελικά μετά έπίπεδο ώρίμανσης cut έναντι στά προβλήματα μιάς κομμουνιστικής άνανέωσης—τών στελεχών καί μελών πού συγκροτούσαν τόν βασικό πυρήνα τής συσπείρωσης στό ΚΚΕέσ. στις φάσεις κατά τίς όποιες έπεκράτησαν.

Οί ιστορικές έμπειρίες αύτού τού τμήματος τών κομματικών δυνάμεων — στις όποιες βάραινε τό σύνδρομο τής ήττας στόν έμφύλιο πόλεμο καθώς καί τού αιφνιδιασμού άπό τήν έπιβολή τής δικτατορίας — έτειναν σέ πολιτικές άντιλήψεις καί πρακτι­κές μέ κύρια στοιχεία: τήν πάσει θυσία άποφυγή «άριστερών» λαθών· τήν ύπερτίμιση τών κινδύνων νέας δικτατορίας· τήν άπολυτοποίηση τής κατεύθυνσης γιά εύρεία άντιδικτατορική ένότητα.

Ά πό τό άλλο μέρος, αύτές οί έπιλογές άπομάκρυναν άπό τίς γραμμές τού ΚΚΕέσ. σημαντικά τμήματα περισσότερο ώριμων δυνάμεων τού άνανεωτικού χώρου καί έμπόδιζαν τό άνοιγμα πρός τίς πρωτοπορίες πού άναδείκνυε τό μαζικό κίνημα, ιδιαί­τερα στήν περίοδο 1972-75. Έτσι, άναπαράγσνταν ή ίδια κατά βάση σύνθεση τής πλειοψηφίας τών μελών καί στελεχών τού ΚΚΕέσ., κάνοντας άκόμα πιό δύσκολη μιά ούσιαστική στροφή στήν πορεία του.

Παρ’ όλα αύτά, μετά καί τήν πολιτική ήττα τού 1977, συντελέ­στηκαν κάποιες σοβαρές διαφοροποιήσεις μέσα στό χώρο τού ΚΚΕέσ. Συνειδητοποιήθηκαν, σέ μεγάλο βαθμό, τά άδιέξοδα τής πολιτικής «έθνικού άκροατηρίου»· έγιναν ορισμένα άνοίγ- ματα στά μαζικά κινήματα· περιορίστηκε ή πρακτική τών πολι­τικών πρωτοβουλιών άπό τά πάνω καί, τό σπουδαιότερο, άπο- μονώθηκαν άποφασιστικά ή συμφιλιωτική γραμμή πρός τό «ΚΚΕ», ή άντίληψη «συγκροτημένης κριτικής» στά πρότυπα τού ύπαρκτού σοσιαλισμού, ή «ρεαλιστική» πολιτική έναντι στό ΚΚΣΕ. Οί διαφοροποιήσεις αύτές δέν άρκούν, βέβαια, άπό μόνες τους γιά μιά άνάκαμψη τού ΚΚΕέσ. ' Αποτελούν, ώστόσο. σημαντικά θετικά στοιχεία γιά τήν προοπτική μιάς ούσιαστικής στροφής στήν πορεία του.

Έξ άλλου, ή κατιούσα πορεία τού ΚΚΕέσ. άποτελεί μόνο τή μιά πλευρά τής εικόνας πού παρουσιάζει σήμερα ό άνανεωτικός

— 192 —

Page 192: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

χώρος. Ή άλλη πλευρά — πολϋ ενθαρρυντική — άφορά τις διαφοροποιήσεις οργανωμένων καί άνοργάνωτων δυνάμεων, πού, άνεξάρτητα άπό τήν προέλευσή τους, συνειδητοποιούν σήμερα τά ζητήματα πού άναδείχθηκαν άπό τίς διαδικασίες τοϋ ’68. Πρόκειται γιά μιά αντιφατική κατάσταση, ή όποια πρέπει νά ξεπεραστεί, μέ κατεύθυνση τήν ευρύτερη δυνατή σύγκλιση τών άνανεωτικών δυνάμεων. Σύγκλιση πού άποτελεί άποφασι- στική προϋπόθεση γιά τήν ύπερνίκηση τής παρατεινόμενης κρί­σης στό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα, γιά τήν άπελευθέρωση τής δυναμικής τών κοινωνικών καί πολιτικών άγώνων γιά τή Δημοκρατία καί τό Σοσιαλισμό. Άλλά σ’ αύτό τό θέμα θά έπανέλθουμε στά τελευταίο κεφάλαιο τού βιβλίου.

— 193 —

Page 193: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

Ο ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ «ΚΚΕ»

Όπως έχουμε ήδη σημειώσει, τό κόμμα πού έμφανίστηκε σάν «ΚΚΕ» μετά τό 1968 έξέφρασε — στήν ιδεολογικοπολιτική φυ­σιογνωμία καί στήν πρακτική του — όλες τίς άντιλήψεις πού είχαν συνθέσει τά άρνητικά χαρακτηριστικά τοϋ ένιαίου ΚΚΕ.

Τά στοιχεία αυτής τής πραγματικότητας ώστόσο δέν ήταν αυταπόδεικτα στις συνθήκες πού προέκυψαν μετά τή διάσπαση μέ τή συγκρότηση καί αντιπαράθεση δϋο ΚΚΕ στή χώρα μας. Απαραίτητη προϋπόθεση γιά νά συνειδητοποιήσουν οί Έλλη­νες κομμουνιστές τόν άληθινό χαρακτήρα τού «ΚΚΕ» ήταν τό άνοιγμα όλων τών μετώπων άπέναντί του — μέ σταθερότητα καί επιθετικό πνεύμα — καί, ταυτόχρονα, ή έπιβεβαίωση τού ΚΚΕ (έσωτ.), στήν πράξη, ώς φορέα τών άνανεωτικών έπαναστατι­κών ιδεών.

Οί σοβαρές άδυναμίες καί τά λάθη πού έπισημάναμε στό προηγούμενο κεφάλαιο δέν έπέτρεψαν στό ΚΚΕ έσ. νά άνταπο- κριθεί αποτελεσματικά σ’ αύτό τό ρόλο. Έτσι τό «ΚΚΕ», δια­στρεβλώνοντας τά πραγματικά προβλήματα πού οδήγησαν στήν κρίση καί τή διάσπαση, κατόρθωσε, σέ μεγάλο βαθμό, νά συγκα- λύψει τά άδιέξοδα τού έξαρτησιακού, δογματικού καί γραφειο­κρατικού του χαρακτήρα· νά προβάλει μιά σεχταριστική, μή έπαναστατική καί βαθύτατα συντηρητική πολιτική σάν τήν «άριστερή» πολιτική έναντι τού «δεξιού οπορτουνισμού» τών «άναθεωρητών», νά έμφανιστεί σάν ό πιό συνεπής εκφραστής τών κομμουνιστικών, «μαρξιστικολενινιστικών» ιδεών- νά προσελκύσει καί νά άποπροσανατολίσει μεγάλο, σχετικά, τμή­

— 194 —

Page 194: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μα κομμουνιστών. Σέ μιά περίοδο μάλιστα, μετά τίς έκλογές τοϋ ’77 καί μέ τήν εύκαιρΐα τού 10ου Συνεδρίου του, τό «ΚΚΕ» έπεχείρησε νά δημιουργήσει τήν έντύπωση πώς έκλεισε τό θέμα τής διάσπασης, πώς στήν πράξη είναι ό μόνος έκπρόσωπος τού κομμουνιστικού κινήματος στή χώρα μας καί πώς άπό τή θέση αύτή προχωρά στήν «έπαναστατική άνανέωσή» του.

Παρά τό γεγονός ότι ή «εύφορία» του αύτή παρέρχεται πλέον άνεπιστρεπτί — καθώς συνειδητοποιούνται άκόμα καί στις γραμμές του τά άδιέξοδα τής ιδεολογίας καί τής πολιτικής του— τό «ΚΚΕ» έξακολουθεί νά παραμένει ό πιό ισχυρός πόλος συσπείρωσης κομμουνιστικών καί άριστερών δυνάμεων. Γι’ αύ­τό καί είναι αναγκαίο νά έντοπιστεί, άπ’ όλες τίς πλευρές, ποιός ύπήρξε καί πώς διαγράφεται ό ρόλος του στό έλληνικό έργατικό κίνημα, στήν πάλη γιά τή δημοκρατία καί τό σοσιαλισμό. Πολύ περισσότερο πού, σήμερα, ή σαφής καί άντιπαραθετική όριοθέ- τηση απέναντι του άποτελεί πρωταρχικό όρο κάθε προσπάθειας γιά τή συσπείρωση τών ανανεωτικών δυνάμεων σέ στέρεα καί δημιουργικά πλαίσια, κάθε προσπάθειας γιά τήν ανάκαμψη καί τήν άποτελεσματικότητα τών δυνάμεων τής κομμουνιστικής άριστεράς στό σύνολό τους.

Στό κεφάλαιο αύτό έπιχειρείται μιά παραπέρα συμβολή πρός αύτή τήν κατεύθυνση, μέ βάση τά έπίσημα κείμενα τού «ΚΚΕ»— κυρίως τών δύο Συνεδρίων του (1) — άλλά καί τό υλικό πού παρέχει ή πρακτική τσυ στό πολιτικό καί μαζικό πεδίο.

I. ΤΟ «ΚΚΕ» ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Τά μέχρι σήμερα έπίσημα κείμενα τού «ΚΚΕ» δέν κάνουν καμιά ούσιαστική κριτική τής ιστορικής πορείας τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος, ιδιαίτερα τής περιόδου 1941-49.

(1) Μετά τήν «12η 'Ολομέλεια», τό 1968, καί μέχρι τό 1973 δέν ύπήρξαν ουσιώδεις άλλαγές στις άναλύσεις καί θέσεις τού «ΚΚΕ». Στήν «17η Ολομέ­λεια», τό 1973, έγινε κριτική έπανεξέταση τής γραμμής καί τής δράσης τού ένιαίου ΚΚΕ. άπό τό 8ο Συνέδριο (1961) ώς τό 1968, διατυπώθηκαν όρισμένες πιό σεχταριστικές έκτιμήσεις γιά τήν περίοδο αύτή—μέ άντίστοιχες διορθώσεις στις προσυνεδριακές θέσεις τού «ΚΚΕ» γιά τό 9ο Συνέδριο πού είχε προκηρυχ­θεί τό 1970—καίάντικαταστάθηκεόΚ. ΚολιγιάννηςάπότόΧ. Φλωράκη. Τό9ο

— 195 —

Page 195: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

■ Αποφεύγουν άκόμα νά διευκρινίσουν άν ή σημερινή ήγεσία τού «ΚΚΕ» άποδέχεται έστω καί τίς έκτιμήσεις τής 6ης 'Ολομέλειας πού άναφέρονται σ’ αύτή τήν περίοδο καί στή δράση τού κόμμα­τος τά επόμενα χρόνια, ώς τό 1956. Τό κόμμα τού X. Φλωράκη, ύπογραμμίζοντας μονότονα τό δίκαιο χαρακτήρα τών άγώνων τού λαϊκού κινήματος στή χώρα μας καί έξαίροντας τίς θυσίες τών κομμουνιστών (2), περιορίζεται στήν καταγγελία τών «ξέ­νων ιμπεριαλιστών καί τής ντόπιας άντίδρασης» γιά τήν κατά­σταση πού έπέβαλαν στό λαό μας ύστερα άπό τίς ήττες τού κινήματος, τό 1945 καί τό 1949. Γιά τήν ήγεσία τού «ΚΚΕ» δέν ύπήρξαν προβλήματα άποτελεσματικότητας τών άγώνων τού ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Δέν ύπάρχουν έρωτημα- τικά γιά τό χαρακτήρα καί τή βαρύτητα τών λαθών τών ήγεσιών τού ένιαίου ΚΚΕ ώς επαναστατικού κόμματος· γιά τό τί δηλαδή θά μπορούσαν καί θά έπρεπε νά κάνουν ώστε νά μήν προωθη­θούν οί επιδιώξεις — δεδομένες άλλωστε — τών άντιδραστικών δυνάμεων. Γι’ αύτό καί όσα σχετικά άναφέρουμε στό κεφάλαιο «Κριτική αναδρομή» βρίσκονται έξω άπό τή λογική τής ήγεσίας τού «ΚΚΕ» καί άποτελούν ξένο σώμα γιά τίς έκτιμήσεις πού διατυπώνει σχετικά μέ τήν άγωνιστική διαδρομή τού κομμουνι­στικού κινήματος στή χώρα μας.

Συνέδριο (άρχές 1974) ένέκρινε αύτές τίς μεταβολές καί ψήφισε νέο πρόγραμμα καί καταστατικό. Έξαλλου, στις όλομέλειες τής Κ.Ε. τού «ΚΚΕ» μετά τό 9ο Συνέδριο έγιναν όρισμένες συμπληρώσεις καί διορθώσεις στις έκτιμήσεις καί τις θέσεις του πού όλοκληρώθηκαν στό 10ο Συνέδριο (1978) καί έντάχθηκαν στά κείμενα τών άποφάσεων του. Έτσι, παίρνοντας σάν βάση τά κείμενα τών δύο Συνεδρίων του, μπορούμε νά έξετάσουμε όλες τίς πλευρές τής ίδεολογικοπολι- κής φυσιογνωμίας τού «ΚΚΕ».

(2) Σέ όμιλία του στό Σπόρτινγκ (14.11.78), μέ τήν εύκαιρία τών όΟχρονων άπό τήν ίδρυση τού ΣΕΚΕ-ΚΚΕ, ό X. Φλωράκης έκανε τούτη τή «βαθυστόχα­στη» έκτίμηση: «Τό ΚΚΕ πέρασε άπό πολλές κοινωνικές τρικυμίες. Έδωσε θύματα. Είχε νίκες, είχε ήττες άπό τίς όποιες άντλεί διδάγματα». Εκείνο πού δέν έκανε είναι νά άναφερθεί συγκεκριμένα στά διδάγματα αύτά. Εξάλλου, ή διακήρυξη τής Κ.Ε. τού «ΚΚΕ» μέ τήν ίδια εύκαιρία άρκείται νά έπαναλάβει ότι «ανεξάρτητα άπό τά λάθη καί τήν έκβαση τού άγώνα, ή δράση τού ΕΑΜ - ΕΛΑΣ καταγράφτηκε στήν έθνική συνείδηση σάν ή μεγαλύτερη δόξα τού έλληνικού λαού». Αναφέρει άκόμα ότι «ανεξάρτητα άπό τά λάθη καί τήν έκβασή του, ό άγώνας τού Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας ήταν δίκαιος, έθνικός, δημοκρα­τικός, άντιιμπεριαλιστικός». Δέ λέει, όμως, τίποτα ουσιαστικό γιά τό ποιές ήταν οί πραγματικές αίτιες τών λαθών καί τής τελικής έκβασης τών κρίσιμων άγώνων τού ΕΑΜ - ΕΛΑΣ καί τού ΔΣΕ.

— 196 —

Page 196: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Είναι χαρακτηριστικό ότι ή ήγεσία Φλωράκη, γιά τή μόνη περίοδο τής δράσης τού ένιαίου ΚΚΕ πού επανεξέτασε (1958­1968), προβάλλει σάν λάθη καί σάν άντίστοιχα συμπεράσματα μιά σειρά άπό χοντροκομμένες καί άπλουστευτικές έκτιμήσεις (3). Εκτιμήσεις πού δέν έχουν καμιά σχέση μέ τά προβλήματα τής περίπλοκης κατάστασης έκείνης τής περιόδου, άλλά κύριος στόχος τους είναι νά συγκαλύψουν τά πραγματικά λάθη πού διαπράχθηκαν, νά μεταθέσουν τίς εύθύνες καί νά δικαιώσουν τήν πολιτική καί τούς χειρισμούς πού έπιλέχθηκαν γιά τήν έπι- κράτησή της στό «ΚΚΕ».

(3) Τό 9ο Συνέδριο τού «ΚΚΕ» διατυπώνει τις έξης κατά σειρά έκτιμήσεις: α) ' Ηταν δυνατό «τό άνέβασμα τού άγώνα σέ άνώτερα έπίπεδα» στή μεγάλη διαδή­λωση κατά τήν κηδεία τού Γρηγόρη Λαμπράκη τό 1963, χωρίς νά διευκρινίζει τί άκριβώς έννοεί. 'Επισημαίνει άκόμα ότι αύτό δέν έγινε λόγω τής άδυναμίας τού Π.Γ. τού ΚΚΕ νά έξασφαλίσει «...έπιτόπια έφαρμογή τών συνθημάτων τού κόμματος», τά όποια... άλλαζαν άπό τό τότε Γραφείο Εσωτερικού. 6) Μετά τίς έκλογές τού 1964, δημιουργήθηκαν «συγχύσεις σχετικά μέ τό ρόλο τής Ένωσης Κέντρου», συγχύσεις πού μπορούσαν νά αποφευχθούν άν ήταν... αντίστροφη ή σειρά στή διατύπωση τών σημείων πού κωδικοποιούσαν τή στάση τού κόμματος απέναντι στήν κυβέρνηση Γ. Παπαντρέου (υπενθυμίζουμε ότι τά σημεία αύτά ήταν κατά σειρά: ύποστήριξη κάθε θετικού μέτρου τής κυβέρνησης τής Ε.Κ. κριτική τών υποχωρήσεων της- όργάνωση τής πάλης τού λαού γιά τά ζητήματά του), γ) Οί λαϊκές Κινητοποιήσεις τών 70 ήμερων τό 1965 δέν μπόρεσαν τελικά νά ανατρέψουν τήν κατάσταση πού είχε δημιουργηθεί μέ τό βασιλικό πραξικόπημα έξαιτίας... «τών λαθών στήν καθοδήγησή τους», ύπονοώντας ότι ή άνατροπή αύτή ήταν αντικειμενικά δυνατή καί μέσα στά όρια έκείνης τής φύσης, δ) Οί ήγέτες τήξ «άναθεωρητικής όμάδας» έπαιζαν ύπονομευτικό ρόλο σ’ όλη τήν πορεία άνάπτυξης τού κινήματος στήν περίοδο 1961-67. Ή στάση τους αύτή καί ό ρόλος τους έκδηλώθηκε καί «μέ τό σαμποτάρισμα τής δημιουργίας τών κομμα­τικών ομάδων» τό 1965-66.

Γενικότερα, στό 9ο Συνέδριο προβάλλεται ό ισχυρισμός ότι στήν περίοδο 1961-67 διαπράχθηκαν «λάθη δεξιού λικβινταριστικού χαρακτήρα», «πού απο­προσανατόλιζαν τό κίνημα, έμπόδιζαν τήν πραγματοποίηση τού στρατηγικού σκοπού» (;). Υποστηρίζεται άκόμα ότι τά λάθη αύτά συνδέονται μέ όχι σωστές θέσεις τού 8ου Συνεδρίου γιά τό ρόλο τής έθνικής άστικής τάξης καί τόν «ειρηνι­κό δρόμο», μέ τήν άπόφαση τού 1958 γιά τή διάλυση τών παράνομων κομματι­κών όργανώσεων καί μέ τήν άνάθεση στήν ΕΔΑ «καθηκόντων καί λειτουργιών πού δέν τής άνήκαν».

Μέ τέτοιες αυθαίρετες καί άστήρικτες έκτιμήσεις ή ήγεσία Φλωράκη «τέμνει» τά περίπλοκα καί κρίσιμα προβλήματα τής περιόδου 61-67, γιά νά καταλήξει στό συμπέρασμα πώς, άν έλειπαν κάποιες άδυναμίες καί λάθη τής ήγεσίας Κολιγιάν- νη κι άν οί «άναθεωρητές» δέν ύπονόμευαν τίς γενικά «όρθές άποφάσεις τού κόμματος», ήταν δυνατό νά αντιμετωπιστούν οί δύσκολες καταστάσεις πού πέρασε καί νά προωθηθεί άκόμα καί... ό στρατηγικός του σκοπός!

— 197 —

Page 197: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

II. ΤΑ ΣΟΒΑΡΑ ΚΕΝΑ ΣΤΙΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΚΚΕ»

Στις γενικές αναλύσεις πού γίνονται στά προγραμματικά κεί­μενα τού 9ου καί 10ου Συνεδρίου διαπιστώνει κανείς ότι:

α) ‘Αγνοούνται βασικές πλευρές τών σοβαρότατων άλλαγών πού συντελέστηκαν στόν κόσμο κατά τίς τρεις μεταπολεμικές δεκαετίες. Δέ γίνεται καμιά άναφορά στά νέα πολιτικά καί κοινωνικά φαινόμενα πού έμφανίστηκαν ειδικότερα στις καπι­ταλιστικές κοινωνίες. Κυριαρχούν οί ξεπερασμένες άντιλήψεις τής τριτοδιεθνιστικής περιόδου. 6) Αποσιωπούνται οί νέες θεωρητικές έπεξεργασίες πού έγιναν στά πλαίσια τού παγκό­σμιου κομμουνιστικού κινήματος μετά τό 19S6 καί ιδιαίτερα άπό τή δεκαετία τού ’60. Αποσιωπούνται άκόμα κι έκείνες οί έκτι- μήσεις πού έχουν υιοθετηθεί άπό διεθνείς διασκέψεις τών Κ.Κ., χωρίς όμως νά είναι ούσιαστικά αποδεκτές άπό τό ΚΚΣΕ. γ) Η έλληνική κοινωνία, οί τάξεις καί οί κοινωνικές καί πολιτικές άντιθέσεις έξετάζονται μονόπλευρα άπό μιά οίκονομιστική σκο­πιά, μέ έντονα φορμαλιστικές καταλήξεις καί συμπεράσματα. Δέ γίνεται καμιά επεξεργασμένη εκτίμηση τού χαρακτήρα τής κρατικής διάρθρωσης, καμιά ούσιαστική ανάλυση τής κυρίαρ­χης ιδεολογίας καί τών σύγχρονων μετασχηματισμών της.

Στις γενικές έκτιμήσεις της, συνολικά, λείπει ή συγκεκριμένη επιστημονική, μαρξιστική ανάλυση τών συγκεκριμένων κοινω- νικοπολιτικών δεδομένων τά όποια έπικαλείται γιά νά στηρίξει τίς κατευθύνσεις πού χαράζει.

Οί συντεταγμένες βέβαια τών έπιλσγών τού «ΚΚΕ» στά πεδία τής ιδεολογίας, τής πολιτικής πρακτικής καί τής κομματικής του συγκρότησης διαμορφώθηκαν στις διάφορες φάσεις τής πορείας του μετά τό 1968. Προκειμένου λοιπόν νά φωτιστεί ή σημερινή φυσιογνωμία τού «ΚΚΕ» καί νά κατανσηθεί ό ρόλος πού έπιφυ- λάσσει στό έπαναστατικό κίνημα τής χώρας, είναι χρήσιμο νά άναφερθούμε στά κύρια χαρακτηριστικά τής πολιτικής παρου­σίας καί δράσης του, τόσο στήν περίοδο τής δικτατορίας όσο καί στις νόμιμες συνθήκες μετά τή μεταπολίτευση τού 1974.

- 198 —

Page 198: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

III. TO 9o ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΑΙ Η «ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»

Στό 9ο Συνέδριό του τό «ΚΚΕ» επιχείρησε νά διατυπώσει μιά γενική στρατηγική καί ορισμένες άλλες πλευρές τής «νέας» φυ­σιογνωμίας του. Έτσι: α) υιοθέτησε τήν άντίληψη τής «ένιαίας έπαναστατικής διαδικασίας», πού περιλαμβάνει δύο στάδια, τό άντιμονοπωλιακό - άντιιμπεριαλιστικό στάδιο, όπου «θά λυ­θούν άλυτα άκόμα δημοκρατικά προβλήματα τής χώρας», καί τό σοσιαλιστικό στάδιο· β) άποφάσισε ορισμένες τροποποιήσεις στό καταστατικό πού ίσχυε πριν τή διάσπαση, υπογραμμίζον­τας τόν «προλεταριακό» χαρακτήρα, τόν άκρατο «διεθνισμό» καί τή μονολιθικότητά του σάν «έπαναστατικού» κόμματος (4).

Έκείνη τήν εποχή, όμως, έκτός άπό τή γενική στρατηγική καί τό καταστατικό, κύριο πολιτικό ζητούμενο ήταν τό πώς θά πέσει ή δικτατορία καί τί θά μπει στή θέση της. Ή άπάντηση πού έδωσε τό «ΚΚΕ» έκφράστηκε μέ τήν προβολή τού στόχου τής «νέας δημοκρατίας».

Ποιό ύπήρξε όμως τό περιεχόμενο αύτού τού στόχου καί πώς συνδέθηκε μέ τό πρώτο στάδιο τής «δημοκρατικής άντιιμπερια- λιστικής άλλαγής;»

Επρόκειτο βέβαια γιά μιά εγκεφαλική, καταρχήν, επινόηση. Πέρα όμως ‘άπ’ τό γεγονός αύτό, τό «ΚΚΕ», προβάλλοντας

(4) Απαλείφ&ηκαν οί εξής διατυπώσεις: α) «... άπό αύτή τήν άποψη, τό ΚΚΕ, κόμμα τής έργατικής τάξης, είναι κόμμα όλου τον εργαζόμενον λαού...· 6) «...τό.ΚΚΕ είναι ό πρωτοπόρος αγωνιστής γιά... καί γι' αύτό είναι κόμμα πατριωτικό...» γ) «...τόΚΚΕ... στέκεται πάνω στή βάση τής διεθνούς άλληλεγ­γύης συνεργασίας μέ τούς έργαζόμενους όλων τών χ ω ρ ώ ν .δ ) «...ή Εσωκομμα­τική δη μιοκρατ ία έξασφαλίζει τήν αυτοκριτική καί κριτική, δηλαδή τό ζωντανό έλεγχο γιά τήν όρθότητα τών κομματικών άποφάσεων, τή διαπίστωση τών αδυναμιών καί έλλείψεων όλων τών κομματικών όργάνων... ή έσωκομματική δημοκρατία σημαίνει άνάπτυξη τής πρωτοβουλίας κάθε μέλους, κάθε κομματι­κής όργάνωσης βάσης, κάθε κομματικής έπιτροπής γιά τήν έφαρμογή τών γενι­κών όδηγιών τού κόμματος, τήν άμεση άντιμετώπιση όλων τών γεγονότων στόν τομέα τής δράσης τους...»

Προστέθηκαν μεταξύ άλλων τά έξής: α) «Τό ΚΚΕ, τμήμα τού διεθνούς κομ­μουνιστικού κινήματος... έκπληρώνει μέ συνέπεια τίς διεθνιστικές του υπο­χρεώσεις...» 6) «...Νόμος τής ζωής τού κόμματος είναι ή μονολιθικότητά τών γραμμών τον.. .· γ )«.. .ή κριτική καί αυτοκριτική πρέπει νά έφαρμόζεται πλατιά σ’ όλη τήν ιεραρχία... Ή κριτική, όμως, πρέπει νά γίνεται μόνο μέσα στά άρμόδια όργανα καί σώματα τον κόμματος καί όχι έξω άπ’ αύτά καί νά έξνπηρε- τεί τό συμφέρον τού κόμματος...· (οί ύπογραμμίσεις δικές μας).

— 199 —

Page 199: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

γενικόλογα τά προωθημένα αιτήματα πού συνέθεταν τό στόχο τής «νέας δημοκρατίας», ουσιαστικά παρέκαμπτε τό πρόβλημα ένός συγκεκριμένου προγράμματος άντιδικτατορικής ένότητας καί πάλης. Δέν προδιέγραφε τά πλαίσ.α ένός συνασπισμού κοι­νωνικών καί πολιτικών δυνάμεων όπου θά μπορούσαν νά συγκλίνουν οί διάφορες συνιστώσες τού άντιδικτατορικσύ κινή­ματος (αύτές πού έδωσαν τό παρών στις φοιτητικές έκδηλώσεις, στή μάχη ένάντια στά χουντικά δημοψηφίσματα, στό κίνημα τού ναυτικού, κ.λπ.).

Ή «νέα δημοκρατία» είχε δυό άρνητικές οριοθετήσεις: Τό καθεστώς πού θά έγκαθιδρυθεί μετά τήν άνατροπή τής δικτατο­ρίας δέν μπορεί νά είναι ή προχουντική δημοκρατία, έστω καί έκσυγχρονισμένου τύπου, άλλά ούτε καί νά καλύπτει όλα τά αιτήματα τής δημοκρατικής - άντιιμπεριαλιστικής έπανάστα­σης. Ό ,τι περιλαμβάνεται λοιπόν στό χάος πού ύπάρχει άνάμε­σα στό κοινοβουλευτικό προχουντικό καθεστώς τών έκτακτων μέτρων καί στό προωθημένο στάδιο τής άντιιμπεριαλιστικής έπανάστασης, άποτέλεσε τό ... συγκεκριμένο καί σαφές πρό­γραμμα πάλης τού «9ου Συνέδριου». Έτσι, στόχοι τού «ΚΚΕ» ήταν όλα καί τίποτα. Μένοντας όμως ουσιαστικά χωρίς στόχους καί πολιτική συμμαχιών, τό «ΚΚΕ» δέν μπορούσε νά άσκήσει όποιοδήποτε θετικό ρόλο στήν άνάπτυξη τού άντιδικτατορικού άγώνα. Δέν μπορούσε νά δώσει πειστική άπάντηση στήν προο­πτική αύτή τού άγώνα.

Σ’ αύτά τά πλαίσια, οί πολιτικές άντιφάσεις τών κειμένων τού 9ου Συνεδρίου είναι κραυγαλέες. Από τή μιά παραδέχονταν, καί μάλιστα μέ έμφαση, ότι«... ή προβολή (τού πιό προωθημέ­νου προγράμματος τής δημοκρατικής άντιιμπεριαλιστικής έπα­νάστασης) σάν άμεση έπιδίωξη τού κόμματος, σήμερα πού στή χώρα μας έπικρατεί τό νεοφασιστικό καθεστώς, θά στερούσε τό κίνημα άπό ... τίς δυνατότητες προσέλκυσης καί άλλων δυνά­μεων τής μή μονοπωλιακής άστικής τάξης, πού μπορούν νά δεχτούν τή νέα δημοκρατία, άλλά δέ δέχονται τούς βαθύτερους μετασχηματισμούς...». Από τήν άλλη θεωρούσαν σάν «άποδε- κτό» πρόγραμμα άπό τά μή μονοπωλιακά στρώματα τής άστικής τάξης όλες σχεδόν τίς βασικές άλλαγές τού άντιιμπεριαλιστικού σταδίου πού περιλαμβάνονταν στό πρόγραμμα τής νέας δημο­κρατίας. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα πώς σ’ ένα σημείο τών κειμένων τού 9ου Συνεδρίου όμολογείται ότι ή «νέα δημοκρα­τία» δέν είναι ένδιάμεσος στόχος, άλλά στήν ούσία «...ή έγκαθϊ-

— 200 —

Page 200: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δρυση τής νέας δημοκρατίας θά άποτελέσει τό πρώτο σοβαρό βήμα τού δημοκρατικού - άντιιμπεριαλιστικού - άντιμονοπω- λιακού σταδίου τής ενιαίας έπαναστατικής πορείας».

Μέ άλλα λόγια, τό «ΚΚΕ» διακήρυσσε πώς μπορεί νά συσπει­ρώσει τίς εύρύτερες δυνάμεις πού άντιστρατεύονται τή δικτατο­ρία στή βάση ένός προγράμματος πού δέν ήταν τίποτε άλλο άπό «τό πρώτο σοβαρό βήμα τής ένιαίας έπαναστατικής πορείας». Διακήρυσσε ότι ήταν δυνατό τά μή μονοπωλιακά στρώματα νά συμπράξουν σέ μιά στρατηγική ... άνατροπής τής άστικής έξουσίας!

IV. Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΜΟΝΗΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΥΠΟΛΑΝΘΑΝΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ

Ή «νέα δημοκρατία» δέν ήταν λοιπόν μιά πολιτική άντιδικτα- τορικής ένότητας καί πάλης, χωρίς αύτό νά σημαίνει ότι τό κόμμα τού Φλωράκη δέν είχε όποιαδήποτε πολιτική. Ή ίδια ή «νέα δημοκρατία» άποκαλύπτει, μέσα άπό τίς άντιφάσεις της, τήν πραγματική πολιτική τού κόμματος αύτού:

Έπρόκειτο, καταρχήν, γιά μιά σεχταριστική στάση έναντι τών άλλων άντιδικτατορικών δυνάμεων· γιά μιά πολιτική μή συνεργασίας μέ τίς άλλες δυνάμεις πού άναγνώριζε ότι είχαν άντιδικτατορική τοποθέτηση.

Πέρα όμως άπό τό σεχταρισμό του, ή άρνηση ούσιαστικά τού «ΚΚΕ» νά προβάλει στή δικτατορία μιά γραμμή συνεργασίας στηριγμένη σέ μίνιμουμ πολιτική πλατφόρμα έξηγείται άπό τό ότι δέν πίστευε πώς ή πλατφόρμα αύτή μπορούσε νά διευρυνθεί μέσα στήν πορεία τής άνάπτυξης τής άντιδικτατορικής πάλης.Εξηγείται άπό τήν έλλειψη έμπιστοσύνης στις δυνατότητες τής

μαζικής πάλης. Πίσω άπό τό σεχταρισμό, τούς μαξιμαλισμούς καί τήν έπαναστατική του φρασεολογία, ύπολάνθανε ή «άπό τά πάνω» άντίληψη τής ήγεσίας τού «ΚΚΕ» γιά τόν άντιδικτατορι- κό άγώνα. Ή άρνηση, στήν ούσία του, τού περιεχομένου τής ένιαίας έπαναστατικής διαδικασίας.

Η μαζική άντιδικτατορική πάλη δέν υπήρχε λοιπόν στή λογι­κή τήζ ήγεσίας τού «ΚΚΕ». Ή «άριστερή» φρασεολογία της έκρυβε ένα δεξιό - όπορτουνιστικό πυρήνα: Τό ότι δηλαδή περι­οριζόταν τελικά σέ μιά στάση άναμονής μέχρι νά συγκλίνουν οΐ

— 201 —

Page 201: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ευρύτερες άντιδικτατορικές δυνάμεις στήν προοπτική τής «νέας δημοκρατίας» καί κυρίως μέχρι νά δημιουργηθούν οί κατάλλη­λοι συσχετισμοί σέ διεθνές έπίπεδο. Ώ ς τότε, ό ρόλος τοϋ «ΚΚΕ» έξαντλούνταν ούσιαστικά στήν προπαγάνδιση τών στό­χων του, στήν «προετοιμασία» τών δυνάμεών του. Φυσικά τό άντιδικτατορικό κίνημα άναπτυσσόταν στό μεταξύ καί οί άντι- δικτατορικές συμμαχίες φτιάχνονταν, χωρίς τό «ΚΚΕ».

' Ετσι λοιπόν δέν είναι περίεργη ή στάση πού κράτησε ή ήγεσία του στό Πολυτεχνείο. Ή έξέγερση τού Νοέμβρη έξέφραζε τήν άμεση άπαίτηση τών μαζών γιά τήν άνατροπή τής δικτατορίας. Υιοθετούσε βέβαια εύρύτερα άντιαμερικανικά - άντιιμπεριαλι- στικά συνθήματα. Ή κύρια πολιτική αιχμή, ώστόσο, ήταν κατά τής δικτατορίας. Μιά τέτοια άνατροπή δέν μπορούσε, στή φάση έκείνη, νά οδηγήσει πρόςτή «νέα δημοκρατία». Τέτοιοι όροι δέν ύπήρχαν. Γι’ αύτό καί τό κόμμα τού Φλωράκη όχι μόνο τήν άπέδωσε άρχψ<ά σέ... προβοκάτορες, άλλά καί — ούρά τής ούράς τών γεγονότων — πίεσε τίς δυνάμεις του νά άποχωρή- σουν πριν όδηγηθούν τά πράγματα σέ σύγκρουση (5). Κι άν άργότερα πρόβαλε τά γεγονότα δημαγωγώντας, τό ’κανε γιά νά άναδείξει «... τά δημοκρατικά άντιιμπεριαλιστικά αισθήματα τού λαού» (δές κείμενα 9ου Συνεδρίου). Τίποτα περισσότερο. Δέν κατανόησε δηλαδή ότι ή διαδικασία κατάρρευσης τής δι­κτατορίας είχε ήδη τεθεί σέ κίνηση. Γιατί άν παραδεχόταν κάτι

(5) Χαρακτηριστικά είναι όσα αναφέρει ή Πανσπονόαστική No 8 - παράνο­μο φίλλο τής Άντι-ΕΦΕΕ, παράταξης τοϋ «ΚΚΕ» — ή όποια κυκλοφόρησε άμέσως μετά τά γεγονότα. «Σάν υπεύθυνη Συντονιστική 'Επιτροπή άγώνα τού Πολυτεχνείου καταγγέλλουμε σ’ όλο τό σπουδαστικό κόσμο, τή νεολαία καί τό λαό τίς άφηνιασμένες προσπάθειες τής χουντικής ΚΥΠ καί τών πληρωμένων πρακτόρων της νά διαστρεβλώσουν άπό τήν άρχή τή μεγαλειώδη εκδήλωση τον Πολυτεχνείου τήν πορεία καί τό περιεχόμενό της.

Καταγγέλλουμε τήν προσχεδιασμένη εισβολή στό χώρο τού Πολυτεχνείου τήν Τετάρτη 14 Νοέμβρη 350 περίπου όργανωμένων πρακτόρων τής ΚΥΠ σύμφωνα μέ τό προβοκατόρικο σχέδιο τών Ρουφσγάλη - Καραγιαννόπουλου (Σ.Σ. πρό­κειται γιά τούς έπιχεφαλής τής παπαδοπουλικής ΚΥΠ. τήν περίοδο τού Πολυτε­χνείου) μέ βάση τίς έντολές τού παραμερισμένου τώρα τέως πρωτοδικτάτορα Παπαδόπουλου καί τής αμερικάνικης CIA μέ σκοπό νά προβάλλει μέ κάθε μέσο τραμπουκισμού καί προβοκάτσιας γελοία καί άναρχικά συνθήματα καί συνθή­ματα πού δέν έκφράζανε τή στιγμή καί τίς συγκεκριμένες συνθήκες...» (ΠΑΝΣΠΟΥΔΑΣΤΊΚΗ No 8 Γενάρης - Φλεβάρης 1974).

Εξάλλου είναι γνωστό ότι, ένώ έπώνυμα στελέχη τής Άντι-ΕΦΕΕ καί τής ΚΝΕ συμμετείχαν στήν έξέγερση, οί καθοδηγητικές όδηγίες πού τούς διαβιβά­ζονταν ύποδείχνουν τήν έκκένωση τού Πολυτεχνείου.

— 202 —

Page 202: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τέτοιο θά άναγκαζόταν ταυτόχρονα νά εγκαταλείπει τή στάση άναμονής και ζύμωσης, νά παραιτηθεί άπό τούς μαξιμαλισμούς τής «νέας δημοκρατίας» καί νά επιχειρήσει νά έπέμβει συγκε­κριμένα στις πολιτικές έξελίξεις όπου ωρίμαζε ή εναλλακτική λύση. Όμως κάτι τέτοιο δέν ύπήρχε στις προθέσεις του: Ή «νέα δημοκρατία» ήταν στήν ούσία ένα «έπαναστατικό» άλλοθι γιά τήν πολιτική τής «μή έπέμβασης» στήν κρίση τού δικτατορικού καθεστώτος (πολιτική άλλωστε εναρμονισμένη μέ τήν τουλάχι­στον έφεκτική στάση πού τηρούσαν οί περισσότερες χώρες τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» έναντι τής χούντας..Ο­

ν . ΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΚΚΕ» ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΔΙΑΨΕΥΣΗ ΤΟΥ

Τά προαναφερθέντα στοιχεία τής «νέας δημοκρατίας», οί άντιφάσεις της καί τό πραγματικό πολιτικό περιεχόμενό της φάνηκαν ιδιαίτερα στή συγκυρία τής «μεταπολίτευσης». Τό κόμμα τού Φλωράκη κατήγγειλε σάν «αντιλαϊκό συμβιβασμό» τήν κατάρρευση τής χούντας, τήν επιστροφή τής κοινοβουλευτι­κής δεξιάς στό προσκήνιο καί τήν άλλαγή στή μορφή τού καθεστώτος.

Καταρχήν, θεώρησε τήν άλλαγή προσχεδιασμένη, έλεγχόμε- νη, χωρίς αντιστάσεις καί προβλήματα. Καί, μιά πού όλα είχαν λυθεί μέ συμβιβασμό — ένάντια στά λαϊκά συμφέροντα — ή έπέμβαση τοϋ λαϊκού παράγοντα δέν είχε κανένα νόημα πέρα άπό τό νά ... καταγγείλει τό διακανονισμό πού έγινε έρήμην του καί ένάντιά του. Έτσι, καί πάλι δέν μπόρεσε νά άντιληφθεί τή δυναμική τών εξελίξεων καί νά χαράξει γραμμή πάλης γιά τή διεύρυνση τών όρίων τής άλλαγής καί τή μετάθεση τού άξονα τών πολιτικών ισορροπιών. Έμενε άπλά στό παρασκήνιο κι όχι στήν ούσία — δηλαδή στις δυνατότητες πού περιέκλεινε ή νέα φάση. Δυνατότητες πού συν έλαβε τό αισθητήριο τών λαϊκών μαζών. Δέν είναι τυχαίο ότι άν καί οί λαϊκές μάζες κατανοού­σαν τούς παρασκηνιακούς συμβιβασμούς, άν καί γνώριζαν πο­λύ καλά ποιοι ήταν αύτοί πού έρχονταν νά κυβερνήσουν, ξεφάν­τωσαν στούς δρόμους γιά τήν πτώση τής χούντας, διαδηλώνον- τας ταυτόχρονα τή θέλησή τους νά προωθηθούν ούσιαστικά οί πολιτικοί μετασχηματισμοί πού είχαν άρχίσει.

— 203 —

Page 203: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Φυσικά οΐ έκτιμήσεις τοϋ «ΚΚΕ» δέν έπιβεβαιώνσνταν, όταν μέσα σέ πέντε μήνες άπό τόν «αντιλαϊκό συμβιβασμό» πραγμα- τοποιήθηκαν σημαντικές άλλαγές: νομιμοποίηση τοϋ κομμουνι­στικού κινήματος καί ενταφιασμός τών έκτάκτων νόμων τοϋ έμφύλιου- έξοδος άπό τό στρατιωτικό ΝΑΤΟ· κατάργηση τού θεσμού τής μοναρχίας. Όλα αύτά βέβαια πολύ άπείχαν άπό τό νά άποτελούν τό «...πρώτο βήμα γιά τήν άντιιμπεριαλιστική δημοκρατική έπανάσταση». Άποδείχτηκε ώστόσο ότι ή δυναμι­κή τής άλλαγής τού Ιούλη 1974 πήγαινε άρκετά πιό πέρα άπό τά όρια τού «άντιλαϊκσύ συμβιβασμού». Γι’ αύτό καί τό «ΚΚΕ» ύποχρεώθηκε νά παραιτηθεί, σιωπηρά, άπό μιά τέτοια έκτίμηση καί νά ρίξει τό σύνθημα: «έμπρός γιά μιά νέα δημοκρατία».

Έτσι, μετά τήν άρχική υποτίμηση τών όρίων τής μεταπολίτευ­σης, δέ δυσκολεύεται νά περάσει σέ θέσεις υπερτίμησής τους. Πρόκειται γιά τίς άντιφάσεις τής γενικότερης λογικής του: βλέ­πει τήν πολιτική πάντα στά «γενικά πλαίσια» — τελικά στά διεθνή — χάνοντας άπό τήν οπτική του τήν αύτονομία τής έθνικής συγκυρίας καί τήν ιδιαίτερη δυναμική τών έσωτερικών έξελίξεων σέ σύνδεση μέ τούς άγώνες τών μαζών.

VI. ΤΟ 10ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ «ΚΚΕ»

Τό 10ο Συνέδριο τού «ΚΚΕ» πραγματοποιείται τόν' Ιούνη τού ’78, μετά τίς δεύτερες μεταδικτατορικές έκλογές. Ήδη έχει ολο­κληρωθεί ή πρώτη μεταχουντική φάση καί έχουν ξεπεραστεί τά άμεσα προβλήματα πού τέθηκαν μέ τήν άνατροπή τής δικτατο­ρίας. Ή κοινοβουλευτική δεξιά σταθεροποιήθηκε, άν καί μέ κάποιες άπώλειες. Ή ευρωπαϊκή στρατηγική της έχει άποσαφη- νιστεί. Στό μεταξύ έχουν συντελεστεί σοβαρές άνακατατάξεις καί στό χώρο τού Κέντρου καί στό χώρο τής Αριστεράς. «Νέες συνθήκες» λοιπόν, «νεά καθήκοντα».

Τό «ΚΚΕ» θά έπιχειρήσει μέ τό Συνέδριό του νά δημιουργή­σει τήν έντύπωση πώς «προσαρμόζεται» στις νέες συνθήκες. Στήν πραγματικότητα, όμως, δέν απαγκιστρώνεται, έστω καί κατά κεραία, άπό τόν κεντρικό πυρήνα τής πολιτικής του λογι­κής, άπό τίς βασικές στρατηγικές του κατευθύνσεις, άπό τήν έξαρτησιακή του προσκόλληση στό ΚΚΣΕ. Τά ορισμένα νέα στοιχεία πού έμφανίζονται στά κείμενα τού 10ου Συνεδρίου

— 204 —

Page 204: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άποτελούν, κατά βάση, συμπλήρωμα σε άναλύσεις και θέσεις τού 9ου. Ακόμα καί οϊ διορθώσεις πού γίνονται δέν άλλάζουν τήν ούσία αύτών τών άναλύσεων καί θέσεων.

Γενικές κατευθύνσεις τού 10ου Συνέδριου

Στό 10ο Συνέδριο έπανεπιβεβαιώνεται ή θέση τού «ΚΚΕ» περί «ένιαίας έπαναστατικής διαδικασίας» μέ δύο στάδια (άντι- ιμπεριαλιστικό καί σοσιαλιστικό) καί παράλληλα άπαλείφεται ό στόχος τής «νέας δημοκρατίας» ώς ενδιάμεσου σταδίου, μέ τή δικαιολογία ότι «στις σημερινές συνθήκες έχει έκλείψει... ή άνάγκη χωρισμού τού προγράμματος τού πρώτου σταδίου» (χω­ρίς άλλες εξηγήσεις γιά τίς διαφορετικές αναλύσεις πού είχαν γίνει στό 9ο Συνέδριο). Σάν άμεσος στρατηγικός στόχος ορίζε­ται ή άνατροπή τής έξουσίας τών μονοπωλίων καί ή εγκαθίδρυ­ση τής Δημοκρατίας τού Λαού (6): «τό έπαναστατικό κίνημα τής χώρας διανύει τή φάση τής συγκέντρωσης καί ολόπλευρης προε­τοιμασίας τών άντιιμπεριαλιστικών, άντιμονοπωλιακών δυνά­μεων γιά τήν άνατροπή τής έξουσίας τών μονοπωλίων».

Οΐ έκτιμήσεις του γιά τήν παγκόσμια καί έσωτερική συγκυρία

α) Ό διεθνής συσχετισμός δυνάμεων παρουσιάζεται μέ τρό­πο χοντροκομμένο, άπλουστευτικό καί συχνά διαστρεβλωτικό. 'Υπερτονίζονται σάν θετικές όλες οί πλευρές τής εικόνας τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» καί ιδιαίτερα ή άνοδος «τής οί-

(6) Σχετικά μέ τό χαρακτήρα καί τό περιεχόμενο τής «Δημοκρατίας τού Λαού», στά κείμενα τού 10ου Συνεδρίου διατυπώνονται μιά σειρά γενικότητες, όπως: «ή Δημοκρατία τού Λαού θά είναι έπαναστατική έξουσΐα τών άντιιμπε- ριαλιστικών, άντιμονοπωλιακών δυνάμεων μέ έπικεφαλής τήν έργατική τάξη», «νέος τύπος Δημοκρατίας», «ένα μεταβατικό καθεστώς... πού θά μετεξελιχθεί σέ σοσιαλιστική δημοκρατία», «Δέν άρκεί ό σχηματισμός κυβέρνησης τών έπα­ναστατικών δυνάμεων, άλλά χρειάζεται ν’ άπαλλαγεί ό κρατικός μηχανισμός άπό τά όργανα τών μονοπωλίων καί τού ιμπεριαλισμού καί νά μετασχηματιστεί ριζικά σέ έπαναστατική δημοκρατική βάση» κ.λπ. Παρόμοιες γενικότητες δια­τυπώνονται καί γιά τίς κοινωνικοοικονομικές πλευρές τού νέου καθεστώτος: Έτσι προδιαγράφεται ότι τό ειδικό βάρος τών καπιταλιστικών σχέσεων παρα­γωγής πού «άρχικά θά κυριαρχούν» θ' άρχίσει νά μειώνεται γιατί θά έμφανι- στούν καί θ’ άναπτυχθούν καί στοιχεία σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής» καί ότι ό κρατικός τομέας τής οικονομίας θά διευρύνεται καί θά είναι ό «κύριος οικονομικός μοχλός».

— 205 —

Page 205: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος» του. Αποσιω- πώνται πλήρως οί δυσκολίες καί τά άδιέξοδα στήν οικοδόμηση τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού». Παραβλέπονται οί άρνητικές συνέπειες άπό τή σοβιετοκινεζική ρήξη καί άπό τίς άλλες σοβα­ρές άντιθέσεις στούς κόλπους τού παγκόσμιου κομμουνιστικού καί έργατικού κινήματος. Τέλος, παραγνωρίζονται οί δυνατό­τητες τών καπιταλιστικών δυτικών χωρών νά διατηρούν ύπό έλεγχο τήν κρίση τού συστήματος προωθώντας νέες μορφές κα­πιταλιστικής ένοποίησης. Καί, άκόμα, νά πετυχαίνουν στό διε­θνές πεδίο μερική άνάκτηση χαμένου εδάφους (Αίγυπτος, Σο­μαλία, κ.λπ.) καί προσωρινή προώθηση τής πολιτικής τους, άξιοποιώντας τά σοβαρά άρνητικά στή διεθνή πολιτική τής ΕΣΣΔ καί τής Λ. Κίνας. Παράλληλα οί εκτιμήσεις τού «ΚΚΕ» δέν άναφέρονται καθόλου στόν περιφερειακό συσχετισμό τών δυνάμεων (στήν Εύρώπη, στά Βαλκάνια καί στή Μ. Ανατολή).

Αύτές οί μονομέρειες δέν είναι τυχαίες. Δικαιώνουν έμμεσα τήν ταύτιση τής σοσιαλιστικής προοπτικής, πού προβάλλει τό «ΚΚΕ», μέ τήν ένίσχυση τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» καί ειδικά τής ΕΣΣΔ «πού βρίσκεται έπικεφαλής του»· προλαβαί­νουν κάθε κριτική διάθεση άπέναντί της· κάνουν τίς δυνάμεις πού έπηρεάζει τό «ΚΚΕ» νά νιώθουν άλληλέγγυες πρός τήν ήγεμονιστική πρακτική τού ΚΚΣΕ στό παγκόσμιο κίνημα.

β) Σχετικά μέ τήν εσωτερική συγκυρία, στά κείμενα τού 10ου Συνεδρίου γίνονται ορισμένες διορθώσεις έκτιμήσεων τού 9ου Συνεδρίου. Έτσι, ένώ στό 9ο Συνέδριο, τό 1974, ή Ελλάδα χαρακτηριζόταν σάν χώρα πού ΓΊΝΕΤΑΙ βιομηχανική-άγρο­τική, τό 1978 χαρακτηρίζεται σάν χώρα πού ΕΙΝΑΙ βιομηχανι­κή - άγροτική. Ή ήγεσία τού «ΚΚΕ» δέν ύποστηρίζει βέβαια πώς ή διαφορά στις έκτιμήσεις μεταξύ 1974 καί 1978 όφείλεται σέ ούσιαστικές άλλαγές πού συνέβησαν αύτά τά τέσσερα χρό­νια. Ά ν έκανε κάτι τέτοιο, θά άναιρούσε ή ίδια τόν καταστροφι­σμό πού έπαναλαμβάνεται καί στις τωρινές της επεξεργασίες. Άπλά δέ δίνει έξηγήσεις...

Πιό σημαντικές, όμως, είναι οί διορθώσεις στις άρχικές έκτι- μήσεις τής ήγεσίας τού «ΚΚΕ» γιά τήν άλλαγή τού ’74. Ύστερα άπό διαδοχικές άλλαγές αύτών τών άρχικών έκτιμήσεων στό διάστημα ’7 5 -’78, ή ίδια ήγεσία άποδέχεται αύτό πού τότε κατάγγειλε σάν «συμφιλιωτισμό μέ τή δεξιά», θεωρεί λοιπόν τό ΚΚΕ. στό 10ο Συνέδριό του. ότι «ή πτώση τής χούντας καί ή

— 206 —

Page 206: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άποκατάσταση τής άστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας άποτέλεσαν νίκη τού λαού μας»... «άνοίγουν νέες δυνατότητες γιά τήν άνάπτυξη τής πάλης τής έργατικής τάξης καί γενικά τοϋ δημοκρατικού κινήματος».

Παράλληλα, οί εκτιμήσεις τού 10ου Συνεδρίου άπομακρύνον- ται άπό τίς ώς τότε διακηρυγμένες άπόψεις τού «ΚΚΕ» γιά τό κόμμα τής Ν.Δ.: Άναφέρονται στις άνακατατάξεις στό χώρο τής παραδοσιακής δεξιάς καί, θεωρώντας πάντα ότι συνολικά ή Ν.Δ. είναι ό κύριος πολιτικός έκφραστής τών μονοπωλίων καί τής οικονομικής ολιγαρχίας, «φορέας καί εφαρμοστής τής άντι- δραστικής, άντιλαϊκής πολιτικής», σημειώνουν ότι στις γραμμές τής Ν.Δ. ύπάρχουν δύο κυρίως πτέρυγες: «Ή μία πτέρυγα περικλείνει άκροδεξιά, φιλομοναρχικά στοιχεία, είναι ύπέρ τού άνοιχτού χτυπήματος τού λαϊκού κινήματος, έχει στενή πολιτι­κή συνεργασία μέ τήν 'Εθνική Παράταξη καί πιέζει τήν κυβέρ­νηση πρός όλο καί πιό αντιδραστικές κατευθύνσεις». Ή άλλη πτέρυγα πού «σήμερα είναι άριθμητικά ή μεγαλύτερη, έκφράζει τάσεις αναπροσαρμογής τής δεξιάς στις σύγχρονες συνθήκες άνάπτυξης... τού κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού... άντι- τίθεται σήμερα σέ φασιστικές καί χουντικές λύσεις. Είναι στα­θερά προσκολλημένη στήν πολιτική τού άτλαντισμού, χωρίς όμως τυφλή ύπσταγή στούς 'Αμερικανούς ιμπεριαλιστές. Προ­σπαθεί νά δώσει μιά ορισμένη χροιά έκφιλελευθερισμού στήν πολιτική της. Αλλά κι ή ίδια ή ύφή τής δεξιάς περιορίζει τά περιθώρια αύτής τής προσπάθειας» (7).

'Εννοείται ότι γιά τίς διαφορές τών τωρινών της έκτιμήσεων άπό παλιότερες —διαφορές πού φτάνουν συχνά τά όρια τής αύτοδιάψευσης— ή ήγεσία τού «ΚΚΕ» δέ δίνει καμιά έξήγηση. ' Αντίθετα, τό 10 Συνέδριο διακηρύσσει μέ έμφαση: «οί έξελίξεις έπιβεβαιώνουν τήν ορθότητα τών βασικών έκτιμήσεων τού κόμ­ματος». Καί γιά νά μήν άμφισβητηθεί αύτή ή διαπίστωση, δέν παραλείπει — παρά τίς διαφορετικές θέσεις της σέ άλλα σημεία τών κειμένων τού Συνεδρίου — νά έπαναλάβει ορισμένους πα-

(7) Σέ άπόφαση τής Κ.Ε. μετά τό 10ο Συνέδριο σημειώνεται ότι μπροστά στά άδιέξοδα τής πολιτικής της «ή κυβέρνηση προβάλλει μιά κάποια άντίσταση στις άπαιτήσεις τών ηγετικών κύκλων τών ΗΠΑ-ΝΑΤΟ, προχωρεί σέ όρισμένους χειρισμούς καθώς καί σέ ανοίγματα γιά τήν προώθηση τών σχέσεων μέ τίς σοσιαλιστικές χώρες» κ.λπ. Καί ότι «τό ΚΚΕ ύποστηρίζει κάθε ένέργεια. κάθε χειρισμό πού στρέφεται, έτσι ή αλλιώς, ένάντια στά ιμπεριαλιστικά σχέδια καί υπηρετεί τά πραγματικά έθνικά δίκαια» (άπόφαση 31 τού Ιούλη 1978).

— 207 —

Page 207: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λιότερους ισχυρισμούς: ή άλλαγή τού ’74 άποτέλεσε «συμβιβα­σμό τού συντηρητικού πολιτικού κόμου μέ τήν χούντα καί τούς Άμερικάνους»· μέ τή Ν.Δ. οΐκοδομεΐται μιά «κοινοβουλευτική δημοκρατία ύποταγμένη στόν ιμπεριαλισμό», κ.λπ. Οϊ άντιφά- σεις τών πολιτικών αναλύσεων τής ήγεσίας τού «ΚΚΕ» προβάλ­λουν άκόμα πιό κραυγαλέα στό 10ο Συνέδριο. Γιατΐ ένας τέτοιος συμβιβασμός τού συντηρητικού πολιτικού κόσμου δέν μπορεί νά ’ναι ταυτόχρονα καί «νίκη τού λαού». Ένα κυβερνητικό κόμμα «ύποταγμένο στόν ιμπεριαλισμό» δέν μπορεί «νά προβάλλει άντιστάσεις» καί μάλιστα τέτοιες πού νά «στρέφονται ένάντια στά ιμπεριαλιστικά σχέδια καί νά ύπηρετούν τά εθνικά δίκαια».

Οί σνμμαχιες καί συνεργασίες πού προδιαγράφονται

Ποιά πολιτική συμμαχιών καί συνεργασιών προδιαγράφει τό «ΚΚΕ» γιά νά προωθήσει τό στρατηγικό του στόχο ; Σύμφωνα μέ όσα διακηρύχθηκαν στό 10ο Συνέδριό του, «ή ένότητα τών άντιιμπεριαλιστικών, άντιμονοπωλιακών, δημοκρατικών δυνά­μεων. .. είναι δυνατό νά περιλάβει έκείνες τίς πολιτικές δυνάμεις οί όποιες έκπροσωπούν κοινωνικά στρώματα καί ομάδες πού ένδιαφέρονται γιά τήν άνατροπή τής κυριαρχίας τών μονοπω­λίων... Καί τέτοιες πολιτικές δυνάμεις είναι τά κόμματα καί οί ομάδες πού δρούν στόν ευρύ χώρο τής Αριστεράς» (ή ύπογράμ- μιση δική μας). Παρόλο, όμως, πού τό «ΚΚΕ» μιλά γενικά γιά τήν ένότητα τών δυνάμεων τής άριστεράς, όταν άναφέρεται συγκεκριμένα στά άριστερά κόμματα —στά όποια θεωρεί ότι άντικειμενικά άνήκει καί τό ΠΑΣΟΚ — φροντίζει νά τά περι­λούσει μέ τέτοιους βαρείς χαρακτηρισμούς, έτσι ώστε ή ισότιμη σύγκλιση καί συνεργασία μαζί τους νά μοιάζει προβληματική, άν όχι άδύνατη (μόνη έξαίρεση άποτελεί τό Αγροτικό Κόμμα ' Ελλάδας— κόμμα σφραγίδα καί παράρτημα τού «ΚΚΕ»—τού όποιου έξαίρει τή σταθερότητα στήν ιδέα τής ... έργατοαγροτι- κής συμμαχίας).

Είναι προφανές τί έπιδιώκει μέ τή στάση του αύτή τό «ΚΚΕ»: ύπογραμμίζει, έμμεσα, ότι ή ένότητα τής άριστεράς πολύ άπέχει άπό τό νά είναι ώριμη, μιά καί οί ύπόλοιπες συνιστώσες της χαρακτηρίζονται άπό «άσυνέπεια», «ταλαντεύσεις», «συμφι- λιωτισμό» πρός τή δεξιά, κ.λπ. Έτσι ή λογική τής άναμονής καί ή επικράτηση τής κομματικής του άνάπτυξης σάν κύριου, ορα­τού στόχου νομιμοποιούνται πλήρως.

— 208 —

Page 208: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Χαρακτηριστικές, σχετικά, είναι οί έκτιμήσεις τού «ΚΚΕ» γιά τήν ολόπλευρη προετοιμασία τών άντιιμπεριαλιστικών δυνά­μεων, προκειμένου νά προωθηθεί ό στόχος τής «Δημοκρατίας τοϋ Λαού»: «Βασική κατεύθυνση γιά τήν οικοδόμηση τού μετώ­που τής Δημοκρατίας τού Λαού — τονίζεται στό 10ο Συνέδριο— είναι ή ένότητα άπό τά κάτω...» καί«.. .ή ένότητα τών άντιιμ- περιαλιστικών, άντιμονοπωλιακών... δυνάμεων άπό τά κάτω... θά έπιδρά άποφασιστικά στή δημιουργία αύτού τού μετώπου κι άπό τά πάνω, σ’ έπίπεδο πολιτικών κομμάτων...».

Μέσα άπό τήν άντίληψη αύτή περί ένότητας πού θά προωθεί­ται κύρια «άπό τά κάτω» δέν προβάλλει βέβαια ή ισότιμη συνερ­γασία καί σύγκλιση τών δυνάμεων τής άριστεράς, άλλά ή πολιτι­κή τής επιβολής τού «ΚΚΕ» πάνω τους, ή ήγεμονική πολιτική του.

Τήν πολιτική αύτή — παρά τίς όποιες άντίθετες διαβεβαιώ­σεις καί τίς θορυβώδεις «ένωτικές πρωτοβουλίες» πού άναλαμ- βάνει — τό «ΚΚΕ» τή διέγραψε καθαρά στό 10ο Συνέδριο: «Μπροστά στό κόμμα μας στέκει τό καθήκον νά καταχτήσει τήν πλειοψηφία τής έργατικής τάξης καί νά ένισχύσει σοβαρά τήν έπιρροή του σ’ όλες τίς έργαζόμενες μάζες».

Ά ς μή νομιστεί ότι πρόκειται γιά μιά θεμιτή κομματική έπι- δίωξη. Όπως σπεύδει άμέσως νά έξηγήσει, πρόκειται γιά απο­φασιστική προϋπόθεση οποιοσδήποτε πολιτικής συμμαχιών: «Ή έκπλήρωση αύτού τού καθήκοντος άποτελεί προϋπόθεση γιά τή δημιουργία τού άντιιμπεριαλιστικού, άντιμονοπωλιακού μετώπου»· «χωρίς μιά τέτοια ενίσχυση τής έπιρροής του, χωρίς μιά άντίστοιχη άνάπτυξη τών οργανωμένων δυνάμεών του, τό Κόμμα μας δέν μπορεί νά έλπίζει στή δημιουργία ένός πραγματι­κού μετώπου γιά τή Δημοκρατία τού Λαού. Αύτό βάζει άκόμα πιό έντονα στήν ήμερήσια διάταξη τήν έκπλήρωση όλων τών καθηκόντων μας στόν τομέα τής κομματικής οικοδόμησης...».

Κεντρικός λοιπόν στόχος τού «ΚΚΕ»: ή ένίοχυση τής κομμα­τικής του δύναμης καί ή έξασφάλιση τού έλέγχου στό χώρο τής Άριστεράς, ώστε νά έξαναγκαστούν τά άλλα κόμματα καί ορ­γανώσεις αύτού τού χώρου νά ύποταχθούν, τελικά, στήν ήγεμο­νική του πολιτική. Καί δέν είναι μόνο τά συνεδριακά του κείμε­να πού έπιβεβαιώνουν «τού λόγου τό άσφαλές». Είναι καί ή συσσωρευμένη άρνητική πείρα άπό τήν πρακτική τού «ΚΚΕ» σέ θέματα συνεργασίας τών δυνάμεων τής Άριστεράς. Τόσο στό συνδικαλιστικό — καί γενικά στό μαζικό — κίνημα όσο καί cmc

— 209 —

Page 209: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πολιτικές μάχες τών βουλευτικών έκλογών τού 1974 («Ενωμένη Άριστερά») και τών δημοτικών έκλογών τού 1978.

Στό 10ο Συνέδριό του, τό «ΚΚΕ» άναφέρθηκε και στις ευρύτε­ρες δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις «πού άντιστρατεύονται, έτσι ή άλλιώς, τόν αύταρχισμό, τήν ύποτέλεια καί τό φασισμό καί είναι ύπέρ τής δημοκρατικής έξέλιξης», στά δημοκρατικά κόμματα καί δυνάμεις «πού άντιτίθενται στή σημερινή κυβέρνη­ση καί τό παρακράτος». «Τό Κόμμα μας — διακηρύχθηκε — είναι έτοιμο νά συνεργαστεί μέ όλες τίς άντιπολιτευτικές δυνά­μεις γιά νά άφαιρεθεί ή κυβερνητική έξουσΐα άπό τή Δεξιά», «σ’ ένα γενικό ή μερικό πρόγραμμα πάλης». Ή διακήρυξη όμως αύτή συνοδεύτηκε άπό τήν προβολή μαξιμαλιστικών στόχων σάν κοινών στόχων πάλης καί άπό άσαφείς καί άντιφατικές θέσεις σχετικά μέ τήν προοπτική στήν όποια έντάσσει τό «ΚΚΕ» τή δημοκρατική συνεργασία.

Είναι φανερό ότι μέ τέτοιες θέσεις τό «ΚΚΕ» κάθε άλλο παρά κάνει έφικτή τή δημοκρατική συνεργασία. Κι αύτό δέ δείχνει, άπλά, σεχταρκπική τακτική. Δείχνει πώς άδιαφορεί γιά τόν παραμερισμό τής δεξιάς άπό τήν κυβερνητική έξουσΐα καί γιά τήν προώθηση μιάς δημοκρατικής προοπτικής έφόσον δέ θά έλέγχει, άμεσα, τήν έξέλιξη αύτή- πώς ή έλλειψη έμπιστοσύνης στή δυναμική τών μαζικών άγώνων, ή τακτική τής αναμονής, ή υποταγή τών άμεσων καθηκόντων τής έπαναστατικής πάλης στήν «ώρίμανση τής άποφασιστικής στιγμής» παραμένουν πά­για στοιχεία μιάς γενικότερης πολιτικής πρακτικής τού «ΚΚΕ» πού — πέρα άπό τή μαξιμαλιστική, «έπαναστατική «φρασεολο­γία της — είναι βαθύτατα συντηρητική καί άνασχετική στήν άνάπτυξη τών έπαναστατικών άγώνων στή χώρα μας.

— 210 —

Page 210: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

VII Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ «ΚΚΕ» ΓΙΑ ΤΗ «ΔΗΜΟ­ΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» ΚΑΙ ΤΟ «ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ»

α) Στρατηγικές έκτιμήσεις τον «ΚΚΕ» καί ή άσάφειά τους

' Η ήγεσία τοϋ «ΚΚΕ», προβάλλοντας στά προγραμματικά της κείμενα τίς θέσεις της περί ένιαίας έπαναστατικής διαδικασίας, μέ πρώτο στάδιο τήν άντιμονοπωλιακή, άντιιμπεριαλιστική «Δημοκρατία τού Λαού», διατυπώνει μιά σειρά έκτιμήσεις γιά τήν άνάγκη επίμονων καί σκληρών άγώνων, γιά τίς δυνατότητες τού «ειρηνικού» καί τού «μή ειρηνικού» δρόμου, γιά τούς συσχε­τισμούς τών δυνάμεων πού πρέπει νά έχουν έξασφαλιστεί «τή στιγμή τής άποφασιστικής άναμέτρησης», κ.λπ. (8).

'Εξάλλου, άποκρούοντας «τόν εύρωκομμουνισμό τών άνα- θεωρητών τής χώρας μας», διακηρύσσει ότι «στό χάραγμα τής στρατηγικής του τό ΚΚΕ ξεκινά άπό τό συνδυασμό τών γενικών νομοτελειών τής σοσιαλιστικής άλλαγής μέ τό σωστό ύπολογι- σμό τών ιδιομορφιών τής Ελλάδας» (9).

(8) Παραθέτουμε χαρακτηριστικές έκτιμήσεις καί διακηρύξεις τής ήγεσίας τού «ΚΚΕ» στά κείμενα τού 10ου Συνέδριου: «Ή έγκαθίδρυση τής Δημοκρατίας τού Λαού θά είναι τό αποτέλεσμα έπίμονων προσπαθειών καί σκληρών αγώ­νων», «θά είναι έργο τής συμμαχίας τών άντιιμπεριαλιστικών, άντιμονοπωλια- κών δυνάμεων μέ πρωτοπορία τήν έργατική τάξη». «Τό ΚΚΕ θέλει καί θά έπιδιώξει νά περάσει μέ ειρηνικό τρόπο ή έξουσΐα στήν έργατική τάξη καί τούς συμμάχους της», «έχουν αύξηθεί οί προϋποθέσεις γιά τόν ειρηνικό δρόμο καί στή χώρα μας». Τό ειρηνικό πέρασμα «δέν πρέπει νά θεωρείται μιά άπλή υπόθεση κοινοβουλευτικών διαδικασιών. Ασφαλώς μπορεί νά πραγματοποιη­θεί καί μέσω βουλευτικών έκλογών, άλλά μέ τόν όρο ότι ή λαϊκή πλειοψηφία τού κοινοβουλίου θά στηρίζεται σ’ ένα πανίσχυρο καί καλά όργανωμένο μαζικό κίνημα μέ άντανάκλαση στις ένοπλες δυνάμεις». Προϋπόθεση τού ειρηνικού δρόμου είναι «ή διαμόρφωση ένός τέτοιου πολιτικού κλίματος καί προπάντων ή ύπαρξη μιάς τέτοιας υπεροχής τών λαϊκών έπαναστατικών δυνάμεων πού νά παραλύσουν τήν άντίδραση. Τό ποιος δρόμος, όμως, θά άκολουθηθεί θά έξαρ- τηθεί τελικά άπό τό ποιά διεθνής κι έσωτερική κατάσταση καί ποιός συσχετι­σμός δυνάμεων θά υπάρξει τή στιγμή τής άποφασιστικής άναμέτρησης».

«Στό πρώτο στάδιο... θά λυθούν τά άλυτα δημοκρατικά προβλήματα... Ή πραγματοποίηση τών καθηκόντων αυτών θά περάσει μέσα άπό φάσεις...»

(9) Σάν ιδιομορφίες τής 'Ελλάδας θεωρεί: τή μακρόχρονη καί σημαντική έξάρτηση άπό τό ξένο κεφάλαιο καί τόν ιμπεριαλισμό. Τή γεωγραφική της θέση. «μέ τήν όποια συνδέονται καί οί έξαιρετικά έπίμονες προσπάθειες τού ιμπερια­λισμού νά τήν κρατά στό άρμα του». Τίς «καθυστερημένες δομές τής έλληνικής κοινωνίας». Τή «βαθιά άντιδημοκρατική νοοτροπία τής έλληνικής χρηματιστι-

— 211 —

Page 211: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Πρόκειται γιά γενικόλογες και άσαφεϊς στρατηγικές έκτιμή- σεις καί διακηρύξεις πού δέν άναφέρονται στις συγκεκριμένες άπαιτήσεις καί δυνατότητες τής πάλης γιά τήν προώθηση τής ένιαίας έπαναστατικής διαδικασίας στή χώρα μας: άπό σήμερα μέχρι και τήν κατάλυση τής έξουσίας τών μονοπωλίων καί τού ιμπεριαλισμού. Έτσι, ένώ σημειώνουν ότι ή λύση τών προβλη­μάτων τού πρώτου σταδίου αύτής τής διαδικασίας «θά περάσει άπό φάσεις», δέν παίρνουν ύπόψη τό χαρακτήρα τής συγκεκρι­μένης φάσης πού διανύει ή χώρα μας μετά τή δικτατορία, τά κρίσιμα έσωτερικά κι έξωτερικά προβλήματα πού προέκυψαν, τούς νέους προσανατολισμούς τής δεξιάς· δέν προσβλέπουν στή δυναμική τών άγώνμτν πού περικλείνει ή σημερινή φάση. Άγώ­νων πού ή ανάπτυξή τους δημιουργεί προϋποθέσεις γιά νά περι­ορίζεται ή κυριαρχία τού ιμπεριαλισμού, γιά νά αποδυναμώ­νουν τά στηρίγματά του, γιά νά πραγματοποιούνται διαρθρωτι­κές άλλαγές δημοκρατικού, άντιμονοπωλιακού χαρακτήρα.

Τό «ΚΚΕ» άρκείται σέ χαρακτηρισμούς τής σημερινής φάσης τών κοινωνικών καί πολιτικών έξελίξεων, πού θά μπορούσαν νά ισχύουν καί γιά διαφορετικές καταστάσεις είτε στήν Ελλάδα είτε σέ άλλες χώρες (10). Δέν έντάσσει στις συγκεκριμένες άπαι- τήσεις καί δυνατότητες τής σημερινής φάσης ούτε τά αιτήματα πού προβάλλει, ούτε τούς άγώνες πού οργανώνει ή συμμετέχει, ούτε τίς συνεργασίες πού έπιδιώκει. Ουσιαστικά παραπέμπει τά πάντα στήν έγκαθίδρυση τής «Δημοκρατίας τού Λαού», περιο- ριζόμενο ώς τότε στήν «προετοιμασία» τού ύποκειμενικού παράγοντα (πού όπως είδαμε σημαίνει προσπάθειες γιά τήν ένίσχυση τού οργανωτικού του δυναμικού καί τού ήγεμονιστι- κού του ρόλου στό χώρο τής άριστεράς) ένόψει μιάς μελλοντικής καί άφηρημένης γενικής άναμέτρησης μέ τήν έξουσΐα τού ΐμπε-

κής όλιγαρχίας». Τή «συγκρότηση τού κρατικού μηχανισμού... πάνω σέ έντονα άντιδημοκρατική καί άντικομμουνκπική βάση». Καί. άπό τό άλλο μέρος, «τίς γνήσια εθνικές καί βαθιά δημοκρατικές παραδόσεις τού λαού μας». Τή «μακρό­χρονη πείρα λάϊκών άγώνων» καί τό ότι στή χώρα μας «δέν εύδοκίμησε υπολογί­σιμο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα».

(10) Τέτοιους χαρακτηρισμούς άποτελούν οί εκτιμήσεις τού «ΚΚΕ» ότι κα­τεύθυνση τής κυβέρνησης είναι ή οικοδόμηση μιάς «κοινοβουλευτικής δημοκρα­τίας τών μονοπωλίων, αυταρχικού χαρακτήρα, υποταγμένης στόν ιμπεριαλι­σμό» καί ότι κύριο χαρακτηριστικό τής σημερινής περιόδου είναι «ή διαμόρφω­ση ένός ρωμαλέου δημοκρατικού λαϊκού κινήματος... πού άπαντά στήν άντερ- γατική πολιτική τής κυβέρνησης καί έχει έντονο άντιιμπεριαλιστικό - άντιμονο- πωλιακό χαρακτήρα».

— 212 —

Page 212: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ριαλισμού καί τών μονοπωλίων. Και πρόκειται γιά άφηρημένη αναμέτρηση, γιατί άν, άπό σήμερα μέχρι έκείνη τή στιγμή, δέ γίνει δυνατή ή συνεχής άποδυνάμωση τής κυριαρχίας τών μονο­πωλίων καί τού ιμπεριαλισμού — άν δηλαδή έχει άποκλειστεί ή δυνατότητα νά πραγματοποιηθούν, πριν τήν άνατροπή τής έξουσίας τους, βαθιές διαρθρωτικές άλλαγές, όπως ισχυρίζεται τό «ΚΚΕ» — είτε δέ θά ώριμάσει ποτέ ή στιγμή τής γενικής άναμέτρησης, είτε θά πραγματοποιηθεί μέ τήν πρωτοβουλία τών άντιδραστικών δυνάμεων, γιά νά όδηγηθεί, άλλη μιά φορά, σέ ήττα τό έπαναστατικό κίνημα.

Γιά νά γίνουμε πιό συγκεκριμένοι: Ή ήγεσία τού «ΚΚΕ» δέ συνδέει οργανικά τή σημερινή φάση άγώνων μέ τήν όλη πορεία τής πάλης γιά τήν εγκαθίδρυση μιάς άντιιμπεριαλιστικής, άντι- μονοπωλιακής δημοκρατίας. Καί ένώ άρνιέται τή δυνατότητα τών διορθωτικών άλλαγών καί τό δημοκρατικό δρόμο, δέν προσδιορίζει μέ σαφήνεια ποιός δρόμος, κατά τήν άποψή της, πρέπει ν’ άκολουθηθεΐ, ποιές συγκεκριμένες άλλαγές πρέπει νά μεσολαβήσουν, ποιές προϋποθέσεις πρέπει νά έξασφαλιστούν, ποιές ουσιαστικές συμμαχίες άπαιτούνται κάθε φορά, ώστε νά είναι ρεαλιστικά δυνατή ή πραγματοποίηση τής άντιμονοπωλια- κής, άντιιμπεριαλιστικής άλλαγής στή χώρα μας. Πώς θά γίνει, δηλαδή, δυνατό νά εξουδετερωθούν οί αντιστάσεις πού προβάλ­λουν οί άντιδραστικές δυνάμεις καί νά προωθηθεί στήν έξουσΐα ή συμμαχία τής έργατικής τάξης μέ τις άλλες έπαναστατικές κοινωνικές δυνάμεις.

6) Στρατηγικές θέσεις τοϋ «ΚΚΕ» καί οί αποσιωπήσεις του

Τό «ΚΚΕ» χαρακτηρίζει «έξελικτική» τήν άντίληψη τών διαρ­θρωτικών άλλαγών καί τού δημοκρατικού δρόμου. Γιά νά τό άποδείξει, ώστόσο, καταφεύγει στήν άποσιώπηση ή τή διαστρέ­βλωση όλων τών ούσιωδών στοιχείων αύτής τής άντίληψης: Αποσιωπά ή διαστρεβλώνει τά έξής συγκεκριμένα σημεία: Πρώτο: ότι ή δυνατότητα γιά διαρθρωτικές άλλαγές στηρίζεται πάνω άπ’ όλα στήν άνάπτυξη ένός οργανωμένου, ισχυρού, ενω­τικού καί ιδεολογικά συνειδητοποιημένου μαζικού κινήματος. Ένός κινήματος ικανού νά άξιοποιεΐ τις άντιφάσεις τού σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους καί νά κάμπτει τίς αντιστά­σεις τής κυρίαρχης τάξης, ένώ θά στηρίζεται, παράλληλα, στις εύρύτερες δυνατές κοινωνικοπολιτικές συμμαχίες, στήν εύρύτε-

— 213 —

Page 213: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρη δυνατή κατάφαση λαϊκών δυνάμεων. Δεύτερο: ότι πρόκειται γιά ώριμες διαρθρωτικές άλλαγές στόν κοινωνικό τομέα, στούς πολιτικούς θεσμούς, στόν πολιτιστικό τομέα καί στις διεθνείς συνδέσεις τής χώρας, γιά άλλαγές βαθιά δημοκρατικού χαρα­κτήρα, πού οΐ άγώνες γιά τήν προώθησή τους οδηγούν σέ μιά συνολική άμφισβήτηση τής ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας καί τού καπιταλιστικού συστήματος. Μέ αύτήν τήν έννοια όριοθετούν- ται σαφώς άπό τίς μεταρρυθμίσεις πού πραγματοποιούν οί κυ­ρίαρχες κοινωνικές τάξεις γιά τήν άναδιοργάνωση τής έξουσίας τους σέ σύγχρονες βάσεις. Τρίτο: ότι τό ποιοτικό άλμα — ή εγκατάσταση δηλαδή μιάς νέας δημοκρατικής έξουσίας τών σύμμαχων άντιμονοπωλιακών, άντιιμπεριαλιστικών κοινωνι­κών δυνάμεων— άποτελεί κορύφωση τών κοινωνικών καί πολι­τικών άγώνων, μέ κρίσιμες αναμετρήσεις, ανεξάρτητα άπό τή μορφή πού θά πάρουν. Καί αύτό τό ποιοτικό άλμα μπορεί νά γίνει κατανοητό μόνο σέ μιά δυναμική άγώνων όπου οί μάζες πρωτοστατούν καί διαπαιδαγωγούνται· όπου τά κάθε είδους ερείσματα τής αντίδρασης άποδυναμώνονται· όπου προκύ­πτουν νέες μορφές όργάνωσης τής πολιτικής έξουσίας καί τής παραγωγής, πού θά άποτελέσουν καί τίς «πρώτες ύλες» γιά τό ριζικό μετασχηματισμό τής κρατικής έξουσίας καί τής οικονομι­κής ζωής τής χώρας, μέ τήν άνατροπή τής ιμπεριαλιστικής κυ­ριαρχίας καί τής έξουσίας τών μονοπωλίων.

Αποσιωπώντας ή διαστρεβλώνοντας αύτά τά ούσιώδη στοι­χεία τής στρατηγικής τού δημοκρατικού δρόμου, τό «ΚΚΕ» έμφανίζει τούς φορείς του στή χώρα μας σάν φορείς άντιλήψεων γιά μιά «όμαλή» πορεία πρός ριζικές άλλαγές, μέσω «κοινοβου­λευτικών διαδικασιών». Ή πραγματικότητα είναι ότι ό δημο­κρατικός δρόμος .είναι ένας δρόμος έξαιρετικά δύσκολος πού προϋποθέτει σκληρούς άγώνες καί άλλεπάλληλες άναμετρήσεις σέ κάθε άποφασιστικό βήμα πρός τά μπρός. Είναι μιά στρατηγι­κή πού ή δυναμική της οδηγεί σέ ποικίλες μορφές πάλης, άπλές καί σύνθετες, κοινοβουλευτικές καί έξωκοινοβουλευτικές, νόμι­μες άλλά καί «παράνομες», άν ή αντίδραση διαρρήξει τά δημο­κρατικά πλαίσια. Μιά στρατηγική πού περνάει μέσα άπό συγκρούσεις μέ τούς κατασταλτικούς μηχανισμούς τής έξουσίας τών μονοπωλίων, συγκρούσεις πού δέν άποκλείεται νά είναι καί αιματηρές. Μιά στρατηγική πού άπορρίπτει τό δίλημμα «ειρηνι­κού ή μή ειρηνικού» περάσματος στήν έξουσΐα, γιατί θεωρεί ότι δέν ύπάρχουν στεγανά άνάμεσα σ’ αύτές τις δύο έννοιες. Μιά

— 214 —

Page 214: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

στρατηγική πού αποκρούει τήν προοπτική «ένοπλης εφόδου» πρός τήν έξουσΐα, στηρίζεται στή μή ένοπλη, μαζική πάλη άλλά δέν άποκλείει, επικουρικά τουλάχιστον, ένοπλες μορφές άντι- βίας— άν τό έπιβάλλουν οί συνθήκες—γιά νά περιφρουρηθεί ή θέληση τής πλειοψηφΐας τού λαού.

γ) Η στρατηγική τον «ΚΚΕ» καί οΐ άντιφάσεις της

Τό «ΚΚΕ» παρουσιάζοντας σάν έξελικτική και «λεγκαλιστι- κή» τή στρατητική τού δημοκρατικού δρόμου, δέν μπορεί νά κρύψει μιά πολύ σοβαρή δική του άντίφαση: Παρά τό γεγονός ότι άρνιέται κατηγορηματικά τή δυνατότητα διαρθρωτικών άλ­λαγών «όσο διαρκεί ή εξουσία τών μονοπωλίων καί τού ιμπερια­λισμού», σέ βασική προγραμματική του έκτίμηση ύποστηρίζει σχετικά μέ τή δυνατότητα ειρηνικής έπιβολής τής άντιιμπεριαλι- στικής έπανάστασης πώς «ένα πανίσχυρο καί καλά οργανωμένο μαζικό κίνημα» μπορεί νά διαμορφώσει μιά «τέτοια ύπεροχή τών λαϊκών έπαναστατικών δυνάμεων, πού νά παραλύσουν τήν άντίδραση καί νά τήν κάνουν νά έγκαταλείψει κάθε σκέψη ένο­πλης άντίστασης στή θέληση τού λαού». Μπορεί δηλαδή νά οδηγήσει στήν έπίτευξη ένός στόχου (πού χωρίς βέβαια νά έχουν πρσηγηθεί διαρθρωτικές άλλαγές καί άποδυνάμωση τής έξουσίας τών μονοπωλίων είναι άδιανόητος) έτσι ή άλλιώς άσύγκριτα πιό δύσκολου άπό τίς διαρθρωτικές άλλαγές. Έτσι ό «έξελικτισμός» καί ό «λεγκαλισμός» στόν όποιο ένδίδει τελικά τό «ΚΚΕ» είναι πολύ περισσότερο προφανής άπ’ αύτόν πού καταγγέλλει.

Γιά νά συνοψίσουμε, τό «ΚΚΕ», άποκρούοντας τό δημοκρα­τικό δρόμο, παραμένει προσκολημένο στήν άντίληψη τής «μιάς καί ριζικής ρήξης», τού «ή όλα ή τίποτα»· έπανέρχεται ύπο- χρεωτικά στή στρατηγική καί τακτική τής αναμονής γιά τήν «έφοδο πρός τήν έξουσΐα», μέσα σέ συνθήκες όμως όπου τό κράτος τών μονοπωλίων στήν Εύρώπη καί στήν Ελλάδα διαθέ­τει ισχυρά καί σύγχρονα μέσα — θεσμούς ένσωμάτωσης καί μηχανισμούς καταστολής — γιά τήν άποτροπή, άλλά καί τή συντριβή άν χρειαστεί, μιάς έφόδου πρός τήν έξουσΐα μέ «ειρη­νικό» ή «μή ειρηνικό» τρόπο.

— 215 —

Page 215: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δ) Η στρατηγική τον «ΚΚΕ» καί τό πραγματικό της περιεχόμε­νο

Σ’ αύτές τις συνθήκες, ή ήγεσία τού «ΚΚΕ» ασφαλώς δέν πιστεύει ότι μπορούν νά πραγματοποιηθούν, καί πολύ περισσό­τερο νά πετύχσυν, κλασικές μορφές εξέγερσης καί έφόδου, πού άντιστοιχούσαν—όσο άντιστοιχούσαν— σ’ άλλες εποχές καί σ’ άλλες ιστορικές φάσεις όργάνωσης τού άστικού κράτους καί τής καπιταλιστικής παραγωγής. Ούτε βέβαια μπορεί νά ελπίζει σο­βαρά σέ στρατηγικές έξουσίας πού στηρίζονται κύρια στό ένο­πλο άντάρτικο, σάν κι αύτές πού μεταπολεμικά κατόρθωσαν νά επικρατήσουν, σέ χώρες όμως άλλων ήπείρων. Επομένως, όταν άρνείται τό δημοκρατικό δρόμο, έκείνο πού τής άπομένει είναι μιά προοπτική «σοσιαλισμού» στήν Ελλάδα στηριγμένη όχι στις έσωτερικές δυνάμεις τής έπανάστασης άλλά, κύρια, στις έξωτε- ρικές έξελίξεις· σέ άποφασιστικές άλλαγές τού διεθνούς συσχε­τισμού ύπέρ τής ΕΣΣΔ καί τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» στά πλαίσια πολεμικής σύρραξης ή άλλης διεθνούς συγκυρίας. Γι’ αύτό καί βασικό στοιχείο τής στρατηγικής τού «ΚΚΕ» είναι ή τακτική τής άναμονής τέτοιων ευνοϊκών διεθνών έξελίξεων καί «ευκαιριών».

ε) Στρατηγική τού «ΚΚΕ»: ή έπαγγελία τού άνέφικτου

Ή προοπτική όμως αύτή τού «ΚΚΕ» είναι σήμερα πιά έντε- λώς άνεδαφική. Γιατί ό παγκόσμιος πόλεμος δέν είναι αναπό­φευκτος. 'Αλλά καί άν τελικά δέν άποτραπεί, οδηγεί στή χρησι­μοποίηση όπλων μαζικής καταστροφής μέ φοβερές συνέπειες γιά τήν ανθρωπότητα. Επομένως, στήν έποχή μας, ή νίκη τού σοσιαλισμού δέν μπορεί νά συνδέεται μέ γενική πολεμική σύρ­ραξη. Εξάλλου, γιά μιά χώρα σάν τήν Ελλάδα, ή «σοσιαλιστι­κή» προοπτική δέν μπορεί νά στηριχθεί σέ τοπικού χαρακτήρα έξωτερική στρατιωτική παρέμβαση ούτε σέ έσωτερικό συνωμο­τικό πραξικόπημα. Τέτοιες δυνατότητες έξακολουθούν σήμερα νά υπάρχουν γιά χώρες τής Άφρικήςκαίτής ’Ασίας άνένταχτες σέ στρατιωτικοπολιτικσύς συνασπισμούς, γιά χώρες μέ χαμηλό έπίπεδο κοινωνικοοικονομικής καί πολιτικής άνάπτυξης. Δυ­νατότητες, βέβαια, πού ή άξιοποίησή τους όδήγησε σέ άλλαγές πού κάθε άλλο παρά μπορούν νά θεωρηθούν λαϊκές ή πολύ περισσότερο σοσιαλιστικές έπαναστάσεις.

— 216 —

Page 216: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Πέρα όμως άπό αύτό, ή Ελλάδα έχει εντελώς διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές καί πολιτικές δομές, είναι χώρα ευρω­παϊκή καί, όπως σημειώνει τό ίδιο τό «ΚΚΕ», ή γεωγραφική της θέση «συνδέεται μέ έξαιρετικά έπίμονες προσπάθειες τού ιμπε­ριαλισμού νά τήν κρατήσει στό άρμα του» καί ό κρατικός μηχα­νισμός της έχει συγκροτηθεί «πάνω σέ έντονα άντιδημοκρατική καί άντικομμουνιστική βάση». Τέλος, βρίσκεται ένταγμένη σέ ζώνη τής έπιρροής τών ΗΠΑ, ύστερα άπό συμφωνίες πού είναι ώς σήμερα σεβαστές καί άπό τίς δύο ύπερδυνάμεις.

Αύτά τά δεδομένα δέν προδιαγράφουν σάν ρεαλιστικό τό ένδεχόμενο ένός συνωμοτικού πραξικοπήματος, μέ ταυτόχρονη έξωτερική στρατιωτική έπέμβαση χώρας τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου». Γιατί, έκτός τών άλλων, μιά τέτοια έξέλιξη θά οδηγούσε σέ γενικότερες διεθνείς περιπλοκές οί όποιες, σύμφω­να μέ τήν όλη μεταπολεμική πρακτική του, δέν είναι στις προθέ­σεις τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου», τουλάχιστον γιά τό χώ­ρο τής Εύρώπης.

Μέ βάση τίς σημερινές διεθνείς καί εύρωπαϊκές πραγματικό­τητες — άλλά καί τήν άντίληψη μεγάλων τμημάτων τού κομμου­νιστικού κινήματος ότι οί άληθινά έπαναστατικές άλλαγές στήν έποχή μας δέν είσάγονται άπό τό έξωτερικό — ή μόνη ρεαλιστι­κή προοπτική νίκης τής δημοκρατικής κάι σοσιαλιστικής έπανά στάσης σέ μιά χώρα ευρωπαϊκή, όπως ή Ελλάδα, είναι αύτή πον στηρίζεται στή στρατηγική τού δημοκρατικού δρόμου, στις δυ­νατότητες τής πάλης τών έσωτερικών κοινωνικών καί πολιτικών έπαναστατικών δυνάμεων. Τό «ΚΚΕ» — φορέας άντιλήψεων πού τό καθιστούν άνίκανο νά έφαρμόσει δημιουργικά τή μαρξι­στική θεωρία στις σύγχρονες συνθήκες, νά κατανοήσει τίς ιδιαι­τερότητες τής χώρας μας καί νά διδαχτεί άπό τήν πείρα τών άγώνων τού παρελθόντος—δέν μπορεί νά υιοθετήσει στρατηγι­κή δημοκρατικού δρόμου γιά τό σοσιαλισμό. Άντίθετα, δια­μορφώνει μιά στρατηγική πού, ύποβαθμίζοντας τό ρόλο τών μαζών στις κοινωνικές καί πολιτικές έξελίξεις καί θεωρώντας τήν κρατική ισχύ καί διεθνή πολιτική τής ΕΣΣΔ σάν καθοριστι­κό παράγοντα γιά τήν πορεία τής έπανάστασης, άρνείται τήν πάλη πού στοχεύει σέ αποφασιστικές άλλαγές τών έσωτερικών άντικειμενικών όρων άνάπτυξής της. Περιορίζεται στήν «προε­

— 217 —

Page 217: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τοιμασία» μιάς ελεγχόμενης «πρωτοπορίας», γιά νά έξορμήσει πρός τήν εξουσία, όταν έρθει ή «αποφασιστική στιγμή», πού θά κριθεί άπό έξωτερικές έξελίξεις καί παρεμβάσεις. Πρόκειται γιά μιά στρατηγική πού δέν είναι έπαναστατική καί πού οί έπαγγελίες της γιά τήν άντιιμπεριαλιστική καί σοσιαλιστική άλλαγή είναι άνέφικτες.

VIII ΤΟ «ΚΚΕ» ΠΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Ή συνολική άποψη τοϋ «ΚΚΕ» γιά τά προβλήματα τού διε­θνισμού καί, γενικά, τού παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήμα­τος παρουσιάστηκε στό 10ο Συνέδριό του, μέ τίς έξής τέσσερις διακηρυκτικές θέσεις:

α) «Τό ΚΚΕ θεωρεί ότι ό προλεταριακός διεθνισμός, καί σάν όρος καί σάν περιεχόμενο, έκφράζει μέ πληρότητα καί σήμερα τούς διεθνιστικούς δεσμούς τών κομμουνιστικών καί όλων τών έπαναστατικών δυνάμεων», β) «Τό Κόμμα μας θεωρεί ότι βασι­κό κριτήριο τού διεθνισμού κάθε Κομμουνιστικού Κόμματος είναι ή στάση του άπ έναντι στις χώρες τού ύπαρκτού σοσιαλι­σμού πού ένσαρκώνουν τά σοσιαλιστικά ιδανικά, καί πρώτα άπ’ όλα ή στάση του απέναντι στή Σοβιετική Ένωση πού άποτελεί τό κύριο στήριγμα τού άγώνα όλων τών λαών», γ) «Τό ΚΚΕ θεωρεί τήν άρχή τής αύτστέλειας καί ισοτιμίας τών Κ.Κ. βασική πλευρά τού προλεταριακού διεθνισμού — όχι σέ αντιπαράθεση άλλά σέ άξεχώριστη σύνδεση μέ τίς άλλες πλευρές τού προλετα­ριακού διεθνισμού», δ) «Τό ΚΚΕ έκτιμά τή δύναμη καί τό ρόλο τής κριτικής άνάμεσα στά κομμουνιστικά κόμματα. Δέν κλείνει τά μάτια στις διαφορετικές άπόψεις καί διαφωνίες πού ύπάρ­χουν σήμερα στό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα... Είμαστε ύπέρ τής κριτικής μέσα στά κομματικά πλαίσια μέ πραγματική συντροφικότητα καί σεβασμό τής αύτστέλειας καί άνεξαρτησίας τών κομμάτων».

‘Από τίς τέσσερις αύτές θέσεις καθοριστική βέβαια είναι αύτή πού ορίζει σάν βασικό κριτήριο τού διεθνισμού του τή στάση άπέναντι στή Σοβιετική Ένωση, θυμίζοντας κείμενα τού ενι­αίου ΚΚΕ πριν πολλές δεκαετίες.

Τό «ΚΚΕ». κινούμενο σέ τέτοια πλαίσια «διεθνισμού», φτά­

— 218 —

Page 218: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νει ώς τό σημείο νά θεωρεί «συμμορίτες» τούς Έρυθραίους άριστερούς επαναστάτες πού κατευθύνουν τό άπελευθερωτικό κίνημα στή χώρα τους επειδή δέν έλέγχονται άπό τήν ΕΣΣΔ καί νά εξωραΐζει άπροκάλυπτες φασιστικές δικτατορίες μέ τίς όποιες ή Σοβιετική Ένωση θέλει νά διατηρήσει φιλικές σχέσεις— όπως είναι ή περίπτωση τού Βιντέλα τής Αργεντινής πού παρουσιάστηκε άπό τό «ΚΚΕ» σάν... κεντρώος «μέ προθέσεις (sic) έκδημοκρατισμού». Όσα γράφτηκαν, λέχθηκαν ή άποσιω- πήθηκαν μετά τό 10ο Συνέδριο άπό όργανα ή έκπροσώπους τού «ΚΚΕ» σχετικά μέ τό «Μουντιάλ», τόν Βιντέλα, τήν επίσκεψη άβροφροσύνης τού ύφυπουργού Έσωτερικών τής ΕΣΣΔ στό στρατόπεδο τών ΜΑΤ καί τίς έγκάρδιες δηλώσεις του γιά τήν επιτυχή άντιτρομοκρατική δράση τής έλληνικής άστυνομίας, δείχνουν πώς «διεθνιστικό» γιά τό «ΚΚΕ» είναι ό,τι ταυτίζεται μέ τήν κρατική πολιτική τής ΕΣΣΔ, άκόμα καί όταν στρέφεται ένάντια στά συμφέροντα τών έπαναστατικών κινημάτων άλλων χωρών.

Όσον άφορά τίς θέσεις τού «ΚΚΕ» γιά τή στενή άλληλεξάρτη- ση αύτονομίας καί διεθνισμού καί γιά τό ρόλο τής κριτικής στά πλαίσια τού κομμουνιστικού κινήματος, είναι πολύ λιγότερο άθώες καί καλοπροαίρετες άπ’ όσο φαίνονται. Ένώ έχει έπα- νειλημμένα έκτοξεύσει μύδρους έπικρίσεων τόσο κατά τού εύ- ρωκομμουνισμού καί τών Κ.Κ. τά όποια είναι φορείς του όσο καί κατά τού Κ.Κ. Κίνας, δέν έχει τολμήσει νά έκστομίσει ούτε μιά λέξη κριτικής άπέναντι στήν ΕΣΣΔ καί τήν έπεμβασιακή πολιτική της στό διεθνές πεδίο.

Έτσι τό «ΚΚΕ» ύπήρξε ένα άπό τά έλάχιστα Κ.Κ. τής Δυτι­κής Ευρώπης πού ύποστήριξε άνεπιφύλακτα τή σοβιετική στρα­τιωτική έπέμβαση στήν Τσεχοσλοβακία χαρακτηρίζοντάς την «άδελφική βοήθεια». Λίγο μέτρησε τό γεγονός ότι ή έπέμβαση αύτή είχε στόχο τίς σοσιαλιστικές έπιλογές καί τίς γενικότερες κατευθύνσεις ένός «άδελφού κόμματος», πού χαράχθηκαν μέ τήν έγκριση τών άνώτερων καθοδηγητικών οργάνων καί σωμά­των του καί μέ τήν άμέριστη ύποστήριξη τών μελών του καί τού έργαζόμενου λαού τής χώρας. Τό «ΚΚΕ» θεώρησε νόμιμους έκπροσώπους τού Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας τή μικρή έκείνη όμάδα τών στελεχών του πού κάλεσαν μυστικά τά σοβιετικά στρατεύ­ματα νά έπέμβουν.

Εξάλλου, ή ένοπλη έπέμβαση τής ΕΣΣΔ στό Αφγανιστάν θά ύποστηριχθεί άπό τό «ΚΚΕ» μέ τέτοιο τρόπο πού. έκτός τών

— 219 —

Page 219: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άλλων, γελοιοποίησε τίς διεθνιστικές άσυναρτησίες του: Τό «ΚΚΕ» καί τά όργανά του υποχρεώθηκαν σέ διάστημα λίγων μηνών νά υμνήσουν σάν έπαναστάτες καί ύστερα νά καταγγεί­λουν σάν πράκτορες τούς έπικεφαλής τών διαδοχικών πραξικο­πημάτων. Στό τέλος, βρέθηκαν νά ύπερασπίζονται τή σοβιετική εισβολή, αναιρώντας όλες τίς διακηρύξεις γιά σεβασμό τής άνε­ξαρτησίας τών λαών καί καταδικάζοντας τούς Αφγανούς μου­σουλμάνους αντάρτες σάν όργανα τού ιμπεριαλισμού, τή στιγμή πού έχουν άναγνωρίσει τούς Ίρανούς όμόφρονες καί όμόθρη- σκούς τους σάν έπαναστάτες καί άντιιμπεριαλιστές. Σέ ομιλία του ό X. Φλωράκης στις 4.2.80 έθεσε τά πράγματα ώμά: Γιά τό θέμα τού Αφγανιστάν, είπε, δέν ύπάρχουν πολλές άπαντήσεις. Υπάρχει μόνο ένα «ναι» ή ένα «όχι» στή σοβιετική έπέμβαση. Τό «ναι» σημαίνει ύποστήριξη τών άντιιμπεριαλιστικών δυνά­μεων στό Αφγανιστάν· τό «όχι» ύποστήριξη τής πολιτικής τών ΗΠΑ καί τών αντιδραστικών δυνάμεων. Σημασία λοιπόν δέν έχει αύτή καθαυτή ή έπέμβαση καί οί όποιοιδήποτε αρνητικοί άντΐκτυποΐ της. Σημασία έχει ότι ή έπέμβαση γίνεται άπό τή Σοβιετική Ένωση καί έπομένως ό άντιιμπεριαλιστικός, απελευ­θερωτικός χαρακτήρας της είναι άδιαμφισβήτητος!

Οί «διεθνιστικές» άντιλήψεις τού «ΚΚΕ» δέν είναι άμοιρες πολιτικών συνεπειών άμεσα στό έσωτερικό πεδίο: Τό «ΚΚΕ» δέ διατύπωσε — ούτε μΛόρούσε άλλωστε — όποιαδήποτε θέση γιά τό Κυπριακό, τό Αιγαίο, τίς έλληνοτουρκικές διαφορές, πού νά έρχόταν σέ διάσταση μέ τήν έξωτερική πολιτικής τής Σοβιετικής Ένωσης. Άρκεΐται στήν καταδίκη τών «σοβινιστικών κηρυγ­μάτων, τόσο στήν Ελλάδα όσο καί στήν Τουρκία».

Ταυτόχρονα χαρακτηρίζει σάν ενίσχυση τής άντισοσιαλιστι- κής εκστρατείας τών ιμπεριαλιστών κάθε κριτική γιά τά άρνητι- κά τών προτύπων τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» καί διακηρύσ­σει ότι όσοι ύποστηρΐζουν πώς τά πρότυπα αύτά δέν μπορεί νά γίνουν άποδεκτά στήν Ελλάδα, είναι φορείς «ένός σοσιαλισμού ξένου πρός τή μαρξιστική καί λενινιστική άντίληψη».

Ή προσκόλληση τού «ΚΚΕ» στήν ΕΣΣΔ έχει φυσικά σημαδέ­ψει καί τίς ιδιαίτερες σχέσεις του μέ τό ΚΚΣΕ, σχέσεις πού χαρακτηρίζονται άπό χονδροειδείς κολακείες πρός τήν έκάστο-

— 220 —

Page 220: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τε ήγεσία του καί, ταυτόχρονα, άπό ώμό παρεμβατισμό στις λειτουργίες του.

Έτσι άπό τή μιά μεριά ό Κ. Τσιερνιένκο, έπικεφαλής τής άντιπροσωπείας τοϋ ΚΚΣΕ στό 10ο Συνέδριο, χαρακτήρισε τόν X. Φλωράκη — όπως ή Πράβντα είχε χαρακτηρίσει τόν Κολι- γιάννη — «γνωστό παράγοντα τοϋ διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος» ένώ άπό τήν άλλη τά χαιρετιστήρια μηνύματα τοϋ ΚΚΣΕ στά δύο συνέδρια τού «ΚΚΕ» εύλογούν τήν πολιτική καί τή δράση του.

Εύγλωττο τό επίσημο μήνυμα τού ΚΚΣΕ στό 9ο Συνέδριο, σημειώνει ότι τό κόμμα τοϋ Φλωράκη: «... ξεσκεπάζει μέ άδιαλ- λαξία κι απομονώνει τούς δεξιούς οπορτουνιστές καί τούς άρι­στερούς τυχοδιώκτες πού προξενούν μεγάλη ζημιά στό δημο­κρατικό κίνημα τής Ελλάδας». Άκόμα πιό κατηγορηματικά, στό 10ο ύπογραμμίζει: «,.,ή πίστη στό μαρξισμό-λενινισμό, στόν προλεταριακό διεθνισμό, ή δημιουργική εφαρμογή τους στις συνθήκες τής έλληνικής πραγματικότητας, ή ύπεράσπιση τών κομματικών άρχών άπό τίς θέσεις τών δεξιών άναθεωρητών καί τών άριστερίστικων στοιχείων εδραίωσε τό κύρος καί τήν έπιρ­ροή τού ΚΚΕ». Τό ΚΚΣΕ λοιπόν αύτοαναγορεύεται σέ ύπέρτα- το κριτή γιά τό τί άποτελεί δημιουργική έφαρμογή τού μαρξισμού-λενινισμού στις έλληνικές συνθήκες, τί είναι «δεξιός οπορτουνισμός» καί τί «άριστερίστικος τυχοδιωκτισμός».

Ή άμφισβήτηση άπό τό ΚΚΣΕ ένός τέτοιου δικαιώματος είναι, φυσικά, άδιανόητη γιά τήν ήγεσία τού «ΚΚΕ». Γι’ αύτήν, ό έπαναστατικός χαρακτήρας ένός Κ.Κ. έπιβεβαιώνεται άνε- ξάρτητα άπό τό πόσο προωθεί τήν ύπόθεση τού σοσιαλισμού στή χώρα του, ανεξάρτητα άπό τό άν είναι άποτελεσματικό στή δράση του ή περιθωριοποιημένο, άνεξάρτητα άπό τίς επιτυχίες ή τις άποτυχίες τών ταξικών του άντιπάλων. Εκείνο πού με­τράει είναι άν ή πολιτική του έχει τήν έγκριση καί τήν επιδοκι­μασία τού ΚΚΣΕ. Οί διαφορετικές τοποθετήσεις σειράς Κ.Κ. γιά τό κρίσιμο αύτό πρόβλημα καί ή βαθιά κρίση πού έχει προκύψει στούς κόλπους τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήμα­τος άπό τήν έμμονή τού ΚΚΣΕ στήν ήγεμονιστική πολιτική κόμματος - όδηγού έχουν έξορκιστεί άπό τήν προβληματική τής ήγεσίας τού «ΚΚΕ».

— 221 —

Page 221: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Συνοψίζοντας: Τό «ΚΚΕ», μέ «διεθνιστικές» αντιλήψεις ποϋ οδηγούν σέ πρακτική περιορισμένης εύθύνης γιά τά έσωτερικά καί διεθνή προβλήματα, έχει άπεμπολήσει ένα άπό τά ούσιαστι- κά στοιχεία τής ιδεολογικοπολιτικής φυσιογνωμίας κάθε πραγ­ματικά επαναστατικού κόμματος: τόν έθνικό χαρακτήρα του. Γι’ αύτό καί δέν μπορεί νά παίξει ρόλο ήγετικής πολιτικής δύναμης. Δέν μπορεί νά έκφράσει μέ φερεγγυότητα τό αίτημα τού λαού γιά έθνική ανεξαρτησία καί νά προωθήσει τόν άγώνα στή χώρα μας γιά μιά άδέσμευτη πολιτική, γιά τήν άντιιμπερια- λιστική άλλαγή.

IX ΤΟ «ΚΚΕ» ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΠΡΟ­ΒΑΛΛΕΙ ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Σύμφωνα μέ τά προγραμματικά κείμενα τού «ΚΚΕ», «τό κρά­τος τής Δημοκρατίας τού Λαού θά μετεξελιχθεί σέ κράτος τής σοσιαλιστικής δημοκρατίας, τό όποιο, όποια συγκεκριμένη μορ­φή καί άν πάρει, άπό τήν άποψη τής ταξικής του ούσίας θά είναι έπαναστατική έξουσΐα τής έργατικής τάξης, ικανή νά οικοδομή­σει τό σοσιαλισμό καί νά τόν ύπερασπίζεται, θά είναι δηλαδή ή έξουσΐα πού οί κλασικοί τού μαρξισμού - λενινισμού τήν ονόμα­σαν δικτατορία τού προλεταριάτου». Προβάλλοντας αύτή τήν προγραμματική θέση τό «ΚΚΕ», άποσιωπά, καταρχήν, πώς αύ­τό πού οί κλασικοί τού μαρξισμού ονόμασαν δικτατορία τού προλεταριάτου δέν έχει σχέση μέ τά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού». Ταυτόχρονα δέν παίρνει καθόλου ύπόψη τό γε­γονός ότι σέ πολλά Κ.Κ. έχει άναπτυχθεί ένας ολόκληρος προ­βληματισμός σχετικά μέ τήν ιστορική έπικαιρότητα πού μπορεί νά ’χει σήμερα μιά τέτοια θέση καί μέ τίς έναλλακτικές μορφές μεταβατικού κράτους πού μπορούν νά έκφράσουν τήν ήγεμονία τής έργατικής τάξης στό συνασπισμό τών λαϊκών δυνάμεων, μέσα άπό θεσμούς γνήσια δημοκρατικούς καί αύθεντικά πλου- ραλιστικού χαρακτήρα.

Ά πό τό σημείο αύτό άρχίζουν τά μισόλογα τού «ΚΚΕ». Δια­κηρύσσει ότι τό πρότυπο τής σοσιαλιστικής δημοκρατίας στή χώρα μας «θ’ άποτελεί μιά καινούρια μορφή δημοκρατίας, άσύγκριτα άνώτερης άπό όποιαδήποτε άλλη», ότι «σέ αύτήν ό έργαζόμενος λαός θά έχει τήν δυνατότητα, μέ όλες τίς κοινωνι­

— 222 —

Page 222: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κές, οικονομικές και πολιτικές προϋποθέσεις, νά άποφασίζει κυριαρχικά γιά όλα τά σπουδαία ζητήματα οικοδόμησης τής σοσιαλιστικής κοινωνίας» καί ότι «θά είναι έξασφαλισμενα γιά όλους τούς πολίτες τής χώρας τά άτομικά δικαιώματα πού θά προβλέπει τό σοσιαλιστικό σύνταγμα». Καί παράλληλα, μέσα άπό τίς γενικόλογες διατυπώσεις του, άποφεύγει νά δεσμευτεί συγκεκριμένα γιά όποιαδήποτε βασική πλευρά τού προτύπου «σοσιαλιστικής δημοκρατίας» πού διαγράφει. Αποφεύγει έπι- μελώς ν’ άναφερθεί στό ποιές θά είναι οί δημοκρατικές διαδικα­σίες μέσα άπό τίς όποιες ό λαός θά έκφράζει τή συγκατάθεσή του στά βασικά θέματα τής οικοδόμησης τής νέας κοινωνίας- ποιοι θά είναι οί θεσμοί έκπροσώπησης καί οί διαδικασίες συμμετο­χής τών λαϊκών μαζών στήν άσκηση τής σοσιαλιστικής έξου­σίας. Καί, τό σημαντικότερο, δέ διατυπώνει ούτε μιά κριτική θέση γιά τά πρότυπα τής «σοσιαλιστικής δημοκρατίας» στήν ΕΣΣΔ καί άλλες άνατολικές χώρες. Άντίθετα θεωρεί τίς διαδι­κασίες πού άκολσυθήθηκαν έκεί γιά τή σοσιαλιστική οικοδόμη­ση «ιστορικές νομοτέλειες τού σοσιαλισμού», άρα άναπόφευ- κτες καί γιά τήν περίπτωση τής Ελλάδας— μαζί φυσικά μέ όλες τίς άντιδημοκρατικές, γραφειοκρατικές καί άλλες άρνητικές πλευρές τους.

Οί γενικολογίες καί τά κενά τών γενικών προγραμματικών θέσεων τού «ΚΚΕ» περί «σοσιαλιστικής δημοκρατίας» είναι άπό μόνες τους εύγλωττες. Τό ίδιο ισχύει καί όταν οί προγραμ­ματικές του θέσεις ύπεισέρχονται σέ συγκεκριμένα θέματα τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης, όπως:

Ό ρόλος τής έργατικής τάξης. Στις προγραμματικές θέσεις τού «ΚΚΕ» τονίζεται ότι «στό σοσιαλισμό ή κρατική έξουσΐα θά είναι ή έξουσΐα τής έργατικής τάξης, γιατί μόνο ή έργατική τάξη είναι φορέας τών σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής». Διευ­κρινίζεται άκόμα ότι ό ρόλος αύτός τής έργατικής τάξης δέ θά τής άναγνωριστεί αύτόματα «άλλά θά κατακτηθεί μέ έπίμονη πάλη καί πολύμορφες προσπάθειες». Οταν όμως άναφέρονται συγκεκριμένα στήν ταξική οργάνωση τών έργαζομένων, στά συνδικάτα καί τίς άλλες μαζικές οργανώσεις, τότε τά πράγματα «θολώνουν». Ένώ τό «ΚΚΕ» δηλώνει ότι είναι «καταρχήν» ύπέρ τής άνεξαρτησίας τών συνδικάτων, σπεύδει άμέσως νά διευκρινίσει ότι, σήμερα, άπορρίπτει τήν ούσιαστική αύτοτέ- λειά τους γιατί... βρισκόμαστε σέ ταξική κοινωνία, όπου «είναι άναπόφευκτο ή κάθε συνδικαλιστική παράταξη νά προσπαθεί

— 223 —

Page 223: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νά περνά τή γραμμή τοϋ κόμματος στό όποιο άνήκει». Καί φυσικά άποφεΰγει νά διατυπώσει έστω και μιά φράση γιά τό πώς άντιλαμβάνεται τήν αϋτοτέλεια και γενικά τό ρόλο τών συνδικάτων όταν στήν έξουσΐα θά βρίσκεται τό «κόμμα τής έργατικής τάξης» καί θά οίκοδομείται μιά σοσιαλιστική άταξική κοινωνία.

Γιά τά δημοκρατικά δικαιώματα καί τίς πολιτικές έλευθερίες: Οϊ «πολιτικές προϋποθέσεις ποϋ θά επιτρέψουν στόν έργαζόμε- νο λαό» — όταν θά βρίσκεται στήν έξουσΐα τό κόμμα του — «νά άποφασίζει κυριαρχικά γιά όλα τά σπουδαία ζητήματα τής σοσιαλιστικής κοινωνίας» παραμένουν, όπως σημειώσαμε κιό- λας, άπλές διακηρύξεις. Έτσι, ένώ τά προγραμματικά κείμενα τού «ΚΚΕ» είναι λαλίστατα σέ διαβεβαιώσεις γιά τή διασφάλι­ση τού δικαιώματος τών έργαζομένων στή δουλειά, στήν ύγειο- νομική περίθαλψη, στήν ανάπαυση, στή μόρφωση, στήν κατοι­κία, κ.λπ., δέν άφιερώνσυν ούτε μιά λέξη προκειμένου νά διευ­κρινίσουν άν στή «σοσιαλιστική δημοκρατία» πού ύπόσχεται τό «ΚΚΕ» θά διατηρηθούν καί θά διασφαλιστούν τά άτομικά δι­καιώματα καί οί πολιτικές έλευθερίες πού κατέκτησαν οί έργα- ζόμενοι καί όλος ό λαός μέ σκληρούς καί αιματηρούς άγώνες μέσα στό καπιταλιστικό καθεστώς: τό δικαίωμα τής άπεργίας, τών συγκεντρώσεων καί διαδηλώσεων, τής έλεύθερης έκφρασης καί ύποστήριξης δημόσια άντίθετων άπόψεων πρός έκείνες τών κομματικών καί κυβερνητικών οργάνων, κ.λπ. Πρόκειται φυσι­κά γιά παράλειψη διόλου τυχαία. Στή μόνη περίπτωση στήν όποια άναφέρονται τά κείμενα τού «ΚΚΕ» είναι ή περίπτωση τής πνευματικής δημιουργίας, διαβεβαιώνοντας ότι «θά κατο­χυρωθεί πλήρως ... ή προοδευτική πνευματική δημιουργία». Τώρα ποιά θά είναι ή διαδικασία καί ή πρακτική γιά τό χαρα­κτηρισμό τής κάθε πνευματικής δημιουργίας σέ προοδευτική ή άντιδραστική, αύτό είναι ένα... άλλο ζήτημα. Καί άν πάρει ύπόψη του κανείς τή στάση πού τήρησε πολύ πρόσφατα τό «ΚΚΕ» άπ έναντι σέ δύο κορυφαίους, κομμουνιστές μάλιστα, πνευματικούς άνθρώπους, τόν Νίκο Πουλαντζά καί τόν Στρατή Τσίρκα — άκόμα καί μετά τό θάνατό τους — δέ χρειάζεται περισσότερα στοιχεία γιά νά κρίνει πόση άξια έχουν οί διαβε­βαιώσεις περί «πλήρους κατοχύρωσης» τής προοδευτικής πνευ­ματικής δημιουργίας στή «σοσιαλιστική δημοκρατία» πού μάς ύπόσχεται.

Οσον άφορά τέλος τή δράση τών κομμάτων: ή πιό πρόσφατη

— 224 —

Page 224: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

προγραμματική θέση τοϋ «ΚΚΕ» εξαντλείται στή διατύπωση γιά «έλεύθερη ύπαρξη και δράση όλων τών κομμάτων μέσα στά πλαίσια τού σοσιαλιστικού συντάγματος, γιά τήν οικοδόμηση καί τήν άνάπτυξη τού σοσιαλισμού». Μέ ποιά κριτήρια, όμως, θά άποφασίζεται κατά πόσο ή ύπαρξη ένός κόμματος έντάσσε- ται ή όχι στά πλαίσια τής οικοδόμησης καί άνάπτυξης τού «σο­σιαλισμού» όπως τόν αντιλαμβάνεται τό «ΚΚΕ», δέν είναι δύ­σκολο νά προβλεφθεί. Ή άμετακίνητη θέση του σήμερα γιά τό ότι «ένα είναι τό κόμμα» πού μπορεί νά έκφράσει τήν έργατική τάξη καί τό κομμουνιστικό κίνημα στή χώρα μας είναι πολύ ενδεικτική.

Σέ τελευταία άνάλυση, τό «ΚΚΕ» δέ θεωρεί τούς δημοκρατι­κούς θεσμούς σάν ούσιώδες στοιχείο τής σοσιαλιστικής οικοδό­μησης, ούτε τή συμμετοχή τών έργαζομένων μαζών — μέσα άπό τήν αύτόνομη ταξική τους οργάνωση — σάν άποφασιστικά παράγοντα έπαναστατικού μετασχηματισμού τής κοινωνίας. Περιορίζεται, λοιπόν, σέ γενικόλογες διακηρύξεις περί «μιάς καινούριας μορφής δημοκρατίας» καί στήν άπαρίθμηση όρισμέ- νων λειτουργιών τού νέου «έπαναστατικού κράτους». Γιά τίς πιό κρίσιμες άπ’ αύτές τίς λειτουργίες παραπέμπει, προφανώς, στήν πρακτική τών προτύπων τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού», τών όποιων είναι σήμερα προπαγανδιστής.

Είναι προφανές πώς ή ήγεσία τού «ΚΚΕ» παραμένει άγκι- στρωμένη στήν άπλουστευτική άντίληψη ότι τά κύρια προβλή­ματα τής σοσιαλιστικής έπανάστασης έξαντλούνται μέ τήν κατά­ληψη τής έξουσίας άπό τήν έργατική τάξη καί τούς συμμάχους της καί μέ τήν κρατικοποίηση τών μέσων παραγωγής. Όλα τά άλλα — δημοκρατικοί θεσμοί, έλευθερίες, κ.λπ. — είναι «δευτερεύοντα».

Μέ μιά τέτοια όμως άντίληψη καί μέ άπόλυτη προσήλωση στά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού», τό «ΚΚΕ» άκυρώνει ένα άκόμα άπό τά βασικά γνωρίσματα τού έπαναστατικού κόμ­ματος: τό δημοκρατικό του χαρακτήρα. Έτσι ούτε τίς λαϊκές δυνάμεις μπορεί νά πείσει γιά τό «σοσιαλισμό» πού θέλει νά έπιβάλει, ούτε νά έκπροσωπήσει τήν πάλη τών έργαζομένων ένάντια στόν αύταρχισμό καί γιά τή διεύρυνση τών δημοκρατι­κών κατακτήσεων τους, ούτε νά έμπνεύσει έμπιστοσύνη γιά κοινωνικές καί πολιτικές συμμαχίες.

- 2 2 5 —

Page 225: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

X. ΤΟ «ΚΚΕ» ΣΑΝ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΣ «ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ» ΟΡΓΑ­ΝΙΣΜΟΣ

«.. .Γιά πολύ καιρό ή μοίρα τής πολιτικής διαφωνίας στό ΚΚΕ ήταν μία: ή σιωπή.

Σήμερα ένα καινούριο στοιχείο έρχεται, νά προστεθεί στά πολιτικά πράγματα τού τόπου. Είναι ή φωνή αύτών πού ή πολι­τική τους διαφωνία τούς έφερε έξω άπό τό κόμμα, πού κάποτε συμπύκνωνε τά ιδανικά καί τίς πολιτικές τους προσδοκίες...»

Έτσι άρχίζει τό κείμενο πού ύπέγραψαν τά 400 πρώην μέλη καί στελέχη τού ΚΚΕ καί τής ΚΝΕ καί δημοσιεύτηκε στις έφημε- ρίδες τής 13ης Μάρτη τού 1980. Ιστορία παλιά, γνωστή άλλά καί πάντα έπίκαιρη. Ποιός είναι έκεΐνος ό μηχανισμός, όμως, πού επιβάλλει τή σιωπή στις διαφωνίες, πόσο συνυφασμένος είναι μέ τό σημερινό χαρακτήρα τού «ΚΚΕ» καί τί σχέση έχει μέ τό δημοκρατικό συγκεντρωτισμό;

Ό δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι, τελικά, μιά πολιτι­κή θεωρία καί πρακτική σύγκλισης τών διαφορών πού προκύ­πτουν μέσα σ’ ένα έπαναστατικό κόμμα, τό κοινό πλαίσιο όργά­νωσης καί ή διαδικασία σύνθεσης τών άντιθέσεων μέ τίς όποιες ή ίδια ή ταξική πάλη μπολιάζει τόν κομματικό οργανισμό. Αύτές οί διαφορές καί οί άντιθέσεις δέν είναι φαινόμενα τυχαία, έξαι- ρετικά ή άνεπιθύμητα. Προέρχονται άπό τήν άνισόμετρη άνά­πτυξη τής ταξικής καί πολιτικής συνειδητότητας τών μαζών μέσα στις όποιες δρά τό κόμμα- άλλά κι άπό τήν άνιση άνάπτυξη τής ίδιας τής ιδεολογικοπολιτικής συγκρότησης καί φυσιογνω­μίας τού κόμματος.

Ρόλος τού έπαναστατικού οργανισμού είναι νά τίς ένοποιεί ιδεολογικά καί νά τίς συμπυκνώνει πολιτικά. Χωρίς αύτό τό ρόλο ενοποίησης καί συμπύκνωσης τών διαφορών καί άντιθέ­σεων, τό «κόμμα νέου τύπου», κατά τή λενινιστική άντίληψη, δέν έχει νόημα. Αλλωστε τό ίδιο τό Μπολσεβίκικο Κόμμα, πού έφερε σέ πέρας τήν Οκτωβριανή Έπανάσταση, γιά όσον καιρό λειτουργούσε σάν κόμμα «νέου τύπου», ύπήρξε πολιτικός οργα­νισμός μέ άφθονη καί έντονη έσωτερική πάλη, μέ θεμιτές τίς διαφωνίες καί πλούσιο διάλογο.

Τό πρότυπο τού «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού» πού κωδι- κοποιήθηκε στή σταλινική περίοδο, καί πού άποτελεί, ούσιαστι- κά, τό σημερινό πρότυπο τού «ΚΚΕ». είναι κάτι εντελώς διαφο­

Page 226: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρετικό. Αποκλείει τή συνθετική λειτουργία τοϋ κόμματος, θέτει έκτός νόμου τίς διαφωνίες καί έπιφυλάσσει τήν πιό έχθρική αντιμετώπιση σέ κάθε διαφωνούντο. Κι έπειδή φυσικά οί άντι- κειμενικές αιτίες πού άναπαράγουν τίς διαφωνίες καί άντιθέ- σεις μέσα στό κόμμα δέν έχουν έκλείψει, συγκαλύπτονται άπό μιά έπίπλαστη ομοφωνία καί ένότητα άντιλήψεων. Η στράτευ­ση μετατρέπεται άπό συνειδητή πράξη σέ ρουτινιέρικο κατα­ναγκασμό- ή συλλογικότητα δίνει τή θέση της σέ μιά ύπαλληλική ιεραρχία μέ τήν ήγεσία παντογνώστη καί άλάθητη καί τόν κόσμο τής βάσης έφησυχασμένο μέσα στή μακαριότητα τής ομοφωνίας, άμήχανο καί αίφνιδιαζόμενο όταν εμφανίζονται ρήγματα στήν κομματική ένότητα καί πειθαρχία.

Μιά τέτοια λειτουργία στερεί άπό τό κόμμα τή δυνατότητα νά άνοιχτεί στά σύγχρονα επαναστατικά φαινόμενα, νά τά μετα­σχηματίσει καί νά μετασχηματιστεί άπό αύτά, νά τά ενοποιήσει στήν προοπτική τού σοσιαλισμού. Έτσι, ή άμφίδρομη σχέση κόμματος - μαζών καταλύεται- τό κόμμα μετατρέπει τούς μαζι­κούς φορείς σέ σφραγίδες- άπωθεί τίς λαϊκές μάζες, τίς οδηγεί είτε στή λύση τής άπολιτικότητας είτε στήν ύποστήριξη άλλων πολιτικών κομμάτων. Ή τέτοια λειτουργία τού «ΚΚΕ» δέν είναι φυσικά τυχαία. Άνταποκρίνεται στό γενικό πολιτικό του ρόλο, στόν εξαρτημένο χαρακτήρα του, στόν τρόπο μέ τόν όποιο άντι- λαμβάνεται τή σοσιαλιστική προοπτική, τό ρόλο τών μαζών, τήν αύτόνομη άνάπτυξη τών ταξικών άγώνων. Καί, τελικά, δείχνει πώς καί γιατί ή παραμικρή διαφωνία οδηγεί σέ άποχώρηση άπό τό κόμμα, πώς καί γιατί ή ένότητα τής άριστεράς όχι μόνο δέν μπορεί νά έχει σάν άξονα τό «ΚΚΕ» άλλά είναι νοητή μόνο σέ ριζική άντιπαράθεση μέ τήν ιδεολογία του, τήν πρακτική του, τίς βασικές έπιλογές καί λειτουργίες του.

Ένα κόμμα πού δέν έχει νά δώσει καμιά άπάντηση στά στρα­τηγικά προβλήματα τού έλληνικού έπαναστατικού κινήματος, ένα κόμμα μέ φαλκιδευμένο τόν έθνικό καί δημοκρατικό χαρα­κτήρα του, ένα κόμμα μέ λειτουργίες πού άναπαράγουν αύτά τά χαρακτηριστικά του, ένα κόμμα πού ή παρουσία καί ή δράση του οδηγούν, ούσιαστικά, στήν παθητικοποίηση τών μαζών, μόνο έμπόδιο καί τροχοπέδη μπορεί νά είναι στήν ύπόθεση τής ένότητας τού έλληνικού κομμουνιστικού καί άριστερού κινήματος.

— 227 —

Page 227: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Τό διάβημα τών «400», πέρα άπό τά όσα άναφέρει — πολλά άπ’ αύτά άλλωστε δέν είναι καινούρια — κατέγραψε δύο πολύ σημαντικά πολιτικά συμπεράσματα: Πρώτον: Ό τι ένας ολόκλη­ρος κόσμος — νέοι κυρίως άγωνιστές — πού παγιδεύτηκαν άπό τό κόμμα τού Φλωράκη, βρίσκεται ήδη σέ μιά διαδικασία δια­φοροποίησης μέ τήν πολιτική καί τήν ιδεολογία τού «ΚΚΕ», διαδικασία πού κάνει ξανά επίκαιρα γιά τήν κομμουνιστική άριστερά τά αιτήματα πού άνέδειξε ή διάσπαση τού ένιαίου ΚΚΕ τό ’68 καί δίνει τή δυνατότητα στις άνανεωτικές δυνάμεις νά περάσουν στήν αντεπίθεση. Δεύτερον: ότι όλοι έκείνοι πού πίστεψαν πρός στιγμή, ή έξακολουθούν άκόμα νά πιστεύουν, ότι μέ τή συσπείρωση γύρω άπό τό «ΚΚΕ» ή τή συνεργασία μαζί του μπορεί νά προωθηθεί ή ύπόθεση τής ένότητας τών δυνάμεων τής κομμουνιστικής άριστεράς, παραβλέπουν τήν ανθενωτική λογική μέ τήν όποια λειτουργεί — λογική πού οδηγεί σέ άποχώ- ρηση τούς σκεπτόμενους κομμουνιστές πού βρέθηκαν στις γραμ­μές του — καί τό γενικότερο άρνητικό του ρόλο στό έργατικό κίνημα τής χώρας.

— 228 —

Page 228: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

Η ΠΑΡΑΤΕΓΝΟΜΕΝΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΠΡΟΟ­ΠΤΙΚΕΣ

Στήν πολιτική πραγματικότητα πού διαμορφώθηκε στήν Ελ­λάδα μετά τή μεταπολίτευση τοϋ 1974, άναπτύσσονται δύο φαι­νόμενα, άντιφατικά, άπό πρώτη τουλάχιστον άποψη: άπό τό ένα μέρος ολοένα καί περισσότερα τμήματα τής έλληνικής κοι­νωνίας υιοθετούν τό αίτημα βαθιών κοινωνικσπολιτικών άλλα­γών, συνειδητοποιώντας τά άδιέξοδα στά όποια οδηγεί ή έξου- σία τής μονοπωλιακής άστικής τάξης· άπό τό άλλο μέρος όμως, ή κομμουνιστική άριστερά, πού γιά άρκετές δεκαετίες στάθηκε ό άναμφισβήτητος πολιτικός φορέας γιά τόν έπαναστατικό μετα­σχηματισμό τής έλληνικής κοινωνίας, δοκιμάζεται άπό μιά σύν­θετη καί παρατεινόμενη κρίση ιδεολογική, πολιτική καί οργα­νωτική. Αδυνατεί, έτσι, νά άνταποκριθεί στις απαιτήσεις τής σημερινής φάσης καί νά διαδραματίσει τόν ιστορικό της ρόλο, δηλαδή νά συγκροτήσει τά άντικαπιταλιστικά κοινωνικά ρεύ­ματα σέ δύναμη Αλλαγής. Ή πλήρης άδυναμία τού «ΚΚΕ» νά προσφέρει πραγματικά έπαναστατική προοπτική γιά τή δημο­κρατία καί τό σοσιαλισμό καί τό γεγονός ότι τό ΚΚΕ έσωτ., οί άνανεωτικές κομμουνιστικές δυνάμεις γενικά, δέν κατόρθωσαν μέχρι σήμερα νά προωθήσουν αποτελεσματικά μιά τέτοια προο­πτική δίνουν τό σημερινό στίγμα αύτής τής κρίσης.

Τό κενό πού προβάλλει είναι προφανές: άφορά τήν άπουσία πειστικής έπαναστατικής στρατηγικής γιά τήν πραγματοποίηση τών άλλαγών έκείνων πού συνδέονται μέ τή δημοκρατική καί σοσιαλιστική άναγέννηση τής χώρας μας, άλλαγών πού ώστόσο

— 229 —

Page 229: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

έχουν ωριμάσει στή συνείδηση ευρύτατων λαϊκών δυνάμεων.Ποιές, όμως, αντικειμενικές καί ύποκειμενικές προϋποθέσεις

ύπάρχουν γιά τήν κάλυψη αύτού τού κενού, γιά τήν ύπέρβαση τής κρίσης; Μέ ποιές γενικές κατευθύνσεις είναι δυνατό νά προχωρήσει ή άνανέωση τού Ελληνικού Κομμουνιστικού Κινή­ματος στό έδαφος τών διεθνών κώ έσωτερικών δεδομένων πάνω στό όποιο κινείται;

Στό κεφάλαιο αύτό θά σκιαγραφήσουμε τά πλαίσια μέσα στά όποια μπορεί νά γίνει σήμερα «ή συγκεκριμένη άνάλυση τών συγκεκριμένων καταστάσεων». Δέ μάς διαφεύγει, βέβαια, ότι όσα θά έκθέσουμε πολύ άπέχουν άπό τό νά δίνουν ολοκληρωμέ­νες άπαντήσεις στά προβλήματα πού έχουν τεθεί. Αλλωστε τέτοιες άπαντήσεις άποτελούν ύπόθεση συλλογικών προσπα­θειών πού πρέπει νά άναληφθούν καί πολιτικών πρωτοβουλιών πού πρέπει νά άπστολμηθούν, τά άποτελέσματα τών όποιων θά κριθούν άπό τήν ίδια τή ζωή...

I. ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙ­ΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Ή διαδικασία γιά τήν ύπέρβαση τής κρίσης στό χώρο τής έλληνικής κομμουνιστικής άριστεράς συνδέεται, κατ’ άρχήν, μέ τίς άντίστοιχες διαδικασίες στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

Ήδη, στό πρώτο μέρος τού βιβλίου, άναφερθήκαμε αναλυτι­κά στήν κρίση τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, στις βαθύτερες αίτιες της καθώς καί στις διαφοροποιήσεις πού πραγ­ματοποιούνται στούς κόλπους του άπό τή δεκαετία τού ’60 άνοί- γοντας δρόμους γιά τόν έπαναστατικό επαναπροσδιορισμό του. Επανερχόμενοι έδώ είναι άπαραίτητο νά κάνουμε ορισμένες πρόσθετες έπισημάνσεις:

Κατ’ άρχήν, ή ύπαρξη κρίσης στό διεθνές κομμουνιστικό καί έργατικό κίνημα δέ σημαίνει πώς άνακόπηκε ή άνάπτυξη τών έπαναστατικών διαδικασιών. Δέν είναι τυχαίο, ότι παρά τήν κρίση, οί σοσιαλιστικές ιδέες κερδίζουν συνεχώς έδαφος, ότι οί άριστερές πολιτικές δυνάμεις άκολουθούνται άπό εύρύτατα λαϊκά στρώματα στήν καπιταλιστική Δύση καί τόν Τρίτο κόσμο. 'Οτι, τελικά, ένας μεγάλος άριθμός κομμουνιστικών, σοσιαλι­στικών αριστερών κομμάτων καί κινημάτων άσκούν σημαντικό

— 230 —

Page 230: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρόλο στις κοινωνικοπολιτικές έξελίξεις τών χωρών τους, είτε άπό θέση ισχυρής άντιπολιτευτικής δύναμης, είτε καί συμμετέ­χοντας σέ κυβερνητικά σχήματα.

Τά θετικά αύτά στοιχεία — στή συνολικά αντιφατική εικόνα πού παρουσιάζει σήμερα τό διεθνές έργατικό κίνημα — ένι- σχύονται καθώς οί κομμουνιστικές δυνάμεις συνειδητοποιούν ολοένα καί περισσότερο ότι οί άρνητικές καταστάσεις πού άντι- μετωπίζουν δέν είναι σύμφυτες μέ τήν μαρξιστική έπαναστατική θεωρία καί πρακτική, άλλά διαμορφώθηκαν μέσα στή συγκεκρι­μένη ιστορική πορεία πού διάνυσε μέχρι σήμερα τό έργατικό κίνημα καί κάτω άπό τήν έπίδραση συγκεκριμένων ύποκειμενι- κών παραγόντων. Επομένως, οί ίδιοι οί μαρξιστές — άπορρί- πτοντας τόσο τίς άντιλήψεις πού έπιχειρούν νά συγκαλύψουν τήν κρίση, όσο καί τούς ισχυρισμούς τών άντιπάλων τού μαρξι­σμού περί χρεωκοπίας του — οφείλουν νά έξετάσσυν κριτικά τήν άγωνιστική διαδρομή τού έπαναστατικού κινήματος, νά διερευνήσουν όλα τά ούσιαστικά προβλήματα τής θεωρίας καί τής πρακτικής τού σοσιαλισμού καί νά καταλήξουν, έστω καί μέσω σκληρών ιδεολογικοπολιτικών άντιπαραθέσεων, στά άναγκαία συμπεράσματα. Τό ξεπέρασμα τής «μονολιθικότη- τας» τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος ύπήρξε άπστέλε- σμα τέτοιων έσωτερικών διεργασιών καί ταυτόχρονα, άπαραί- τητος όρος γιά τή δημιουργική προώθησή τους.

Ή διαδικασία τών διαφοροποιήσεων δέν είναι βέβαια εύθύ- γραμμη. Χαρακτηρίζεται άπό καθυστερήσεις, άντιφάσεις καί πολυμορφία. Μέσα άπό μιά τέτοια, ώστόσο, διαδικασία δια­μορφώνονται κοινοί παρονομαστές σέ θεμελιακά προβλήματα.

Έτσι μπορούμε σήμερα νά πούμε πώς μιά σειρά Κ.Κ., ένα μεγάλο τμήμα τών δυνάμεων τού κομμουνιστικού κινήματος έχουν υιοθετήσει άντιλήψεις καί πρακτικές πού στηρίζονται στις άκόλουθες κοινές έκτιμήσεις, συνοπτικά διατυπωμένες:

Σέ ό,τι αφορά τή θεωρία, γενικά, στήν έκτίμηση πώς ό μαρξι­σμός πρέπει νά αντιμετωπίζεται σάν έπαναστατική θεωρία ξένη πρός τόν δογματισμό καί τό μονολιθισμό καί συνεχώς εμπλουτι­ζόμενη, μέ βάση τήν έξέλιξη τών έπιστημών καί τήν πείρα άπό τήν πολύμορφη έπαναστατική πάλη τών μαζών στήν έποχή μας· σάν ιδεολογική καί πολιτική κληρονομιά πού προσφέρει άνε-

— 231 —

Page 231: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ξάντλητες δυνατότητες γιά τόν όρθό έπαναστατικό προσανατο­λισμό τού έργατικού κινήματος.

Σέ ό,τι άφορά τήν πορεία άνάπτυξης τής παγκόσμιας έπανα­στατικής διαδικασίας, Πρώτο, στις έκτιμήσεις πού άπορρί- πτουν τόν διπολισμό στις διεθνείς έξελίξεις, αποσυνδέουν τά έπαναστατικά κινήματα άπό τήν προοπτική τής αναμέτρησης άνάμεσα στις δύο ύπερδυνάμεις καί δέν προσβλέπουν στήν έξα­γωγή τής «έπανάστασης» μέσα άπό πολεμικές συγκρούσεις, στρατιωτικές έπεμβάσεις καί πραξικοπήματα. Δεύτερο, στις εκτιμήσεις πού θεωρούν ότι οϊ δρόμοι τής έπανάστασης στήν εποχή μας δέν μπορούν νά είναι παρόμοιοι μέ αύτόν πού άκο- λουθήθηκε τό 1917, στή Ρωσία, ούτε μέ έκείνους πού είχαν προδιαγράφει στά χρόνια τής Κ.Δ., ούτε τέλος, μέ αύτούς πού προέκυψαν κατά τήν μεταπολεμική συγκυρία σέ μιά σειρά άνα­τολικές χώρες. Στις συνθήκες τής ειρηνικής συνύπαρξης καί τής διαρθρωτικής κρίσης τού καπιταλισμού, οί έπαναστατικές δια­δικασίες στις διάφορες χώρες συνδέονται .τρώτα άπ’ όλα μέ τήν ώρίμανση τών έσωτερικών άντιθέσεων τής κάθε καπιταλιστικής κοινωνίας. Καί μέ αύτό τό δεδομένο, οί έσωτερικές δυνάμεις τής έπανάστασης διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στούς κοινω- νικοπολιτικούς μετασχηματισμούς τών χωρών τους.

Μιά γενικότερη θεώρηση τής παγκόσμιας πραγματικότητας όριμάζει σήμερα, σέ πολλά κομμουνιστικά κόμματα καί κινήμα­τα. Καί αύτή μπορεί νά συνοψισθεί στά έξής: α) Βασική αιτία γιά όλα τά άρνητικά φαινόμενα πού παρουσιά­ζονται στή διεθνή ζωή είναι βέβαια, ή πολιτική τών ιμπεριαλι­στικών δυνάμεων καί πρώτα - πρώτα τών ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, όμως, σημαντική εύθύνη έχουν καί άλλες δυνάμεις, πού έπιχει- ρούν νά έπιβάλουν τή θέλησή τους, καταλύοντας τήν άνεξαρτη- σία καί κρατική κυριαρχία μιάς σειράς χωρών, β) Ένας άπ’ τούς μεγαλύτερους κινδύνους γιά τήν ειρήνη σήμε­ρα, είναι τό γεγονός ότι οί στρατιωτικοπολιτικοί συνασπισμοί έπιδιώκουν νά έκμεταλλευθσύν τίς ιστορικά άναγκαίες κοινωνι­κές μεταβολές σέ διάφορα τμήματα τού κόσμου, γιά τήν προώ­θηση τών στρατηγικών θέσεών τους. Ά ν αύτές οί τάσεις έπικρα- τήσουν, οδηγού μαστέ στήν όξυνση τών άντιπαραθέσεων, στόν πολλαπλασιασμό τών τοπικών έστιών πολέμου καί τελικά, σέ

— 232 —

Page 232: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κινδύνους παγκόσμιας πολεμικής σύρραξης, γ) Στά πλαίσια τών έπαναστατικών άλλαγών καί άνακατατά- ξεων, πού έχουν συντελεσθεί στόν παγκόσμιο συσχετισμό τών δυνάμεων, άναδείχνεται ολοένα καί πιό ισχυρή ή θέληση τών λαών καί τών έπαναστατικών κινημάτων τους νά άποκρούουν τήν παληά πολιτική τών ύπαγορεύσεων· νά άντιμετωπίζουν όλα τά προβλήματα σύμφωνα μέ τά δικά τους συμφέροντα, μέ βάση τίς δικές τους έπιλογές. Έτσι, παρά τά όρισμΓ \·μ πισωγυρίσμα- τα, πυκνώνουν τά συμπτώματα παρακμής τώ\ . ιτρατιωτικοπο- λιτικών συνασπισμών· περιορίζονται οί δυνατότητες τών δύο ύπερδυνάμεων νά χειρίζονται μέ άποκλειστικότητα τά διεθνή προβλήματα.δ) Ή σινοσοβιετική ρήξη, τό γεγονός ότι οί σχέσεις τών δύο μεγάλων δυνάμεων τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» είναι πιό έχθρικές άπ’ ότι οί σχέσεις τής κάθε μιάς μέ τίς καπιταλιστικές χώρες, διευκολύνουν τίς προσπάθειες τών ΗΠΑ νά διασώσουν τόν ήγεμονικό ρόλο πού άσκούσαν καί πού έχει σοβαρά ύπονο- μευθεί. Ά πό τήν έμμονή ή όχι τής κινεζικής ήγεσίας στήν πολιτι­κή πού, στό όνομα τής άπόκρσυσης τών ήγεμονιστικών καί έπεκτατικών τάσεων τής ΕΣΣΔ, προωθεί μιά σειρά συμφωνίες στενής συνεργασίας μέ τίς μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, άναμ- φίβολα, πολλά θά έξαρτηθούν. Παράλληλα, όμως, πολλά θά έξαρτηθούν καί άπό τή στάση τών ΚΚ άπέναντι στό ΚΚ Κίνας. Ή ενίσχυση κάθε τάσης τής ήγεσίας του ν’ άπαγκιστρωθεί άπό λαθεμένες κατευθύνσεις στό διεθνές πεδίο, ή θετική άντιμετώπι- ση τών προσπαθειών τής Λ. Κίνας νά διαδραματίσει τό ρόλο πού τής άνήκει στόν κόσμο καί ιδιαίτερα στήν Ασιατική ήπει­ρο, οί πρωτοβουλίες γιά τή σταδιακή ύπερνίκηση τών διαφορών άνάμεσα στό ΚΚΚ καί τό ΚΚΣΕ, γιά τήν άποκατάσιαση σχέ­σεων συνεργασίας μεταξύ τού ΚΚΚ καί όλων τών ΚΚ, άποτε­λούν έπιλογές τίς όποιες οφείλει νά υιοθετήσει τό διεθνές κομ­μουνιστικό κίνημα στό σύνολό του, έναντι τής πρακτικής τών άφορισμών τού ΚΚΚ, πού άκολουθούν ορισμένα ΚΚ. ε) Ή μείωση τής διεθνούς έντασης σέ όλες τίς περιοχές καί γενικότερα, ό έκδημοκρατισμός τών παγκόσμιων πολιτικών καί οικονομικών σχέσεων, άποτελούν άποφασιστικά όρο γιά τήν προώθηση τών έπαναστατικών διαδικασιών πρός τό σοσιαλι­σμό. Παράλληλα έξασφαλίζουν τίς άπαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου νά έγκαθιδρυθεί μιά νέα διεθνής τάξη πραγμάτων προκειμένου νά έξαλειφθούν οί τεράστιες άνισστητες στή χρήση

— 233 —

Page 233: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί διανομή τοϋ διεθνούς πλούτου, νά άντιμετωπισθούν ή ύπα- νάπτυξη και ή άθλιότητα πού επικρατεί σέ μεγάλα τμήματα τού κόσμου.

Στις προσπάθειες πού τείνουν πρός μιά τέτοια κατεύθυνση, καί τελικά, πρός τήν όρθή καί δίκαιη λύση τών σύνθετων προ­βλημάτων τής έποχής μας, άποφασιστική σημασία έχει νά συμ- μετάσχουν όλες οί χώρες. Νά δυναμώσει ή αύτονομία τών έπα­ναστατικών κινημάτων τών λαών καί στά πλαίσια αύτά τού κινήματος τών άδεσμεύτων, πού, παρά τίς δυσκολίες τίς όποιες άντιμετωπίζει, παραμένει σταθερά προσανατολισμένο ένάντια σέ όλες τίς μορφές πολιτικής καί οικονομικής κυριαρχίας, στ) Ή διαδικασία πού οδηγεί σέ ένα δημοκρατικό σύστημα διεθνών σχέσεων, δέν πρόκειται, βέβαια, νά είναι εύθύγραμμη. Εκείνο, όμως, πού έχει σημασία είναι ότι τό μέτωπο τών δυνά­μεων τής ειρήνης, τής άνεξαρτησίας καί τής προόδου, είναι σήμερα εύρύτερο άπό κάθε άλλη φορά. Γι’ αύτό καί ή άναγκαιό- τητα γιά συλλογική δράση, άπαλλαγμένη άπό δογματικές, σε- χταριστικές, ψευτοεπαναστατικές άντιλήψεις καί άπό κάθε εί­δους άποκλειστικότητες, προβάλλει σήμερα πολύ πιό επιτακτικά.

Σήμερα, ή λογική τού ένός καθοδηγητικού κέντρου καί ή πολιτική τού ηγεμονισμού — πού στρέφονται ένάντια στήν τάση τών έπαναστατικών κινημάτων γιά ανεξαρτησία— άποδείχνον- ται τελικά, βαθύτατα άντιδραστικές.

Σέ ό,τι άφορά τά θέματα τον διεθνισμόν, στις έκτιμήσεις γιά τήν ιδιαιτερότητα τών δρόμων πρός τό σοσιαλισμό στις διάφο­ρες χώρες· ή άπαίτηση γιά έπαναστατική αύτονομία καί γιά πλήρη εύθύνη τών ΚΚ καί κινημάτων άπέναντι στούς έργαζόμε- νους τής χώρας· ή κατηγορηματική απόρριψη κάθε επέμβασης στά έσωτερικά τους.

Στά πλαίσια αύτά ό διεθνιστικός χαρακτήρας τους έκφράζε- ται στό γεγονός ότι ή πάλη πού άναπτύσουν, παρά τίς ίδιαιτερό- τητές της σέ κάθε χώρα, κοινό στόχο έχει — πρέπει νά έχει—τό μονοπωλιακό καπιταλισμό, τόν ιμπεριαλισμό. Καί ό στόχος αύτός — στόχος γενικού χαρακτήρα — άποτελεί τή μόνη στέρεα βάση γιά τήν άνάπτυξη τής διεθνιστικής τους άλληλεγγύης καί συνεργασίας. Οί πιό πάνω έκτιμήσεις συνιστούν τήν έννοια καί

— 234 —

Page 234: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τό περιεχόμενο ένός νέου διεθνισμού, αληθινά έπαναστατικού. Ένός διεθνισμού ταυτόχρονα, πολύ εύρύτερου άπό έκεϊνου πού προσδιόριζε ό όρος «προλεταριακός διεθνισμός». Γιατί συστα­τικό του στοιχείο άποτελεί ή δημιουργική συμβολή τών ΚΚ: στή συσπείρωση όλων τών δυνάμεων τού έργατικού κινήματος μέ τελικό στόχο τήν ύπέρβαση τού ιστορικού ρήγματος στις γραμ­μές του· στή συμπαράταξη όλων τών άντιϊμπεριαλιστικών δυνά­μεων- στή διαμόρφωση μιάς παγκόσμιας στρατηγικής ειρήνης, όχι μόνο μέ τήν έννοια τής αποτροπής τού θερμού πολέμου, άλλά καί τής εύρύτατης συνεργασίας μεταξύ τών κρατών καί μεταξύ τών λαϊκών κινημάτων, γιά τήν άντιμετώπιση τών σημε­ρινών πιεστικών προβλημάτων τής ανθρωπότητας.

Πέρα, όμως, άπό τίς κοινές άντιλήψεις σχετικά μέ τίς σημερι­νές διεθνείς πραγματικότητες — άντιλήψεις γιά τίς όποιες άγω- νίζονται σήμερα τά ΚΚ μιάς σειράς χωρών, άπό τή Γιουγκοσ- λαυία ώς τή Β. Κορέα, άπό τή Ρουμανία ώς τήν Ιαπωνία, άπό τήν ' Ιταλία καί τήν' Ισπανία ώς τήν Αύσιραλία—στό κομμουνι­στικό κίνημα, ιδιαίτερα τής Δ. Ευρώπης έχουν διαμορφωθεί κοινές ιδεολογικοπολιτικές έπιλογές εύρύτερου χαρακτήρα. Οί έπιλογές αύτές άναφέρονται: Στήν ούσιαστική συμμετοχή τών μαζών στήν πάλη γιά τό σοσιαλιστικό μετασχηματισμό τής κοι­νωνίας (στρατηγική τού δημοκρατικού δρόμου)· στά μοντέλα τού σοσιαλισμού, σέ σύνδεση μέ τό κρίσιμο πρόβλημα τής πολι­τικής δημοκρατίας· στόν αύξανόμενο ρόλο τού ευρωπαϊκού ερ­γατικού κινήματος. Πρόκειται γιά τίς έπιλογές πού συνθέτουν τήν εύρωκομμουνιστική τάση. Ά ν καί ή τάση αύτή προωθείται μέ άργούς ρυθμούς καί μέ άντιφάσεις, άναπτύσσεται σταθερά στά πλαίσια τού κομμουνιστικού κινήματος. Πρώτα - πρώτα, τών χωρών τής καπιταλιστικής Δύσης, άλλά καί μέ θετικές έπιδράσεις στούς κομμουνιστές τών άνατολικών χωρών.

Οί διαφοροποιήσεις συνολικά, στό διεθνές κομμουνιστικό κίνημα — μέ άφετηρϊα τήν ιστορική πρωτοβουλία τών Γιουγκο- λαύρων κομμουνιστών, τό 1948 — κατακτούν συνεχώς έδαφος. Καί, παρά τίς αντιστάσεις πού συναντούν, άποτελούν τήν πιό έλπιδοφόρα έξέλιξη στις γραμμές τους. Ειδικότερα, οί διαφορο­ποιήσεις στό ευρωπαϊκό κομμουνιστικό κίνημα, έπηρεάζουν όλο καί περισσότερό τήν όλη πορεία τού παγκόσμιου κομμουνι­

— 235 —

Page 235: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

στικού καί εργατικού κινήματος, πρός τήν κατεύθυνση τής ύπέρβασης τής κρίσης πού αντιμετωπίζει.

II. ΤΑ ΚΟΕΝΩΝΤΚΟ-ΠΟΛΓΠΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΜΙΑΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙ­ΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Προκειμένου νά προσδιορίσει κανείς τίς κύριες πλευρές μιάς έπαναστατικής στρατηγικής πού θά βασίζεται στή δυναμική τής έλληνικής κοινωνίας, πρέπει νά πάρει ύπόψη, πρώτα-πρώτα, ορισμένα μονιμότερα χαρακτηριστικά της. Αύτά πού, παρά τίς σημαντικές άλλαγές τών δύο τελευταίων δεκαετιών, έξακολου- θούν νά διατηρούνται καί νά βαραίνουν στήν πορεία της: τή μακρόχρονη καί πολύμορφη πρόσδεση τής χώρας μας στις μεγά­λες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (πού συναρτάται καί μέ τή γεω­γραφική της θέση)· τόν έξαρτημένο «κρατικομονοπωλιακό» χα­ρακτήρα τής οικονομικής της άνάπτυξης- τίς διαφοροποιήσεις, ποσοτικές καί ποιοτικές, πού συντελούνται στήν ταξική διάρ­θρωση τής έλληνικής κοινωνίας- τήν κυρίαρχη σήμερα κοινωνικο-πολιτική άντίθεση άνάμεσα σέ εύρύτατες κοινωνικές καί λαϊκές δυνάμεις άφ’ ένός καί στή μονοπωλιακή άστική τάξη καί τόν ιμπεριαλισμό άφ’ ετέρου- τήν άντικομμουνιστι κή - άντι- δημοκρατική παράδοση στά δυναμικά έρείσματα τής κρατικής έξουσίας· τήν κρίση τής κυρίαρχης ιδεολογίας- τίς έλληνικές έθνικές ιδιομορφίες. Πρώτες άναλύσεις σχετικά μέ τά μονιμότε­ρα αύτά χαρακτηριστικά έχουν γίνει στόν άνανεωτικό κομμου­νιστικό χώρο — ειδικότερα στό κείμενο προγράμματος πού ψήφισε τό Ιο (9ο) Συνέδριο τού ΚΚΕ έσ. — καί μπορούν νά άποτελέσουν βάση γιά παραπέρα έπεξεργασίες καί συμπληρώσεις.

Χωρίς λοιπόν νά έπιμείνουμε περισσότερο έδώ, θεωρούμε άναγκαίο νά σταθούμε στά πιό σύγχρονα ζητήματα πού έρχον­ται σήμερα νά άποσαφηνίσουν τίς τάσεις τής έλληνικής κοινω­νίας: στις διαφοροποιήσεις πού συντελούνται στήν άστική στρα­τηγική · στά μέτωπα τών κοινωνικών άγώνων πού διαμορφώνον­ται· στις δυνατότητες μιάς αύθεντικής έπαναστατικής στρατηγι­κής- στά ιδεολογικά της χαρακτηριστικά καί στό κοινωνικο- πολιτικό της περιεχόμενο. Πάντα φυσικά μέ τήν αίσθηση ότι οϊ άπόψεις πού διατυπώνουμε καί τά μέτωπα πού διαγράφουμε

— 236 —

Page 236: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

θέτουν ή έπανατοποθετούν προβλήματα, χωρίς καί νά τά κλείνουν.

Ή νέα άστική στρατηγική

Ένα άπό τά κύρια χαρακτηριστικά τής κρίσης τής κομμουνι­στικής άριστεράς — ιδιαίτερα στή μεταπολιτευτική περίοδο — είναι ή άδυναμία της νά έρμηνεύσει ικανοποιητικά τά νέα δεδο­μένα τών εξελίξεων πού συντελούνται στό χώρο τών κυρίαρχων κοινωνικών καί πολιτικών δυνάμεων μετά τό 1974. Τών έξελί­ξεων οί όποιες, μπορούμε νά πούμε έπιγραμματικά, έκφράζουν τή συστηματική προσπάθεια τής άρχουσας τάξης νά προσαρμό­σει τίς διάφορες κοινωνικές λειτουργίες καί κατ’ έξοχή τή λει­τουργία τού κράτους στις σημερινές άπαιτήσεις τής καπιταλι­στικής άνάπτυξης.

Ήδη, άπό τίς άρχές τής δεκαετίας τού ’70, ή Ελλάδα έφτασε στά όρια τού πρότυπου έξαρτημένης άνάπτυξης τό όποιο είχε υιοθετηθεί άμέσως μετά τόν έμφύλιο πόλεμο καί προωθήθηκε ιδιαίτερα στή δεκαετία τού ’60. Έπρόκειτο γιά μιά άναπτυξια- κή στρατηγική πού στηρίζονταν στόν άποφασιστικά έλεγχο τού κράτους πάνω στήν οικονομία, στήν κρατική κάλυψη τής ύποα- νάπτυξης τής έλληνικής άστικής τάξης. Τό πρότυπο αύτό βοήθη­σε σημαντικά στήν ταχύρρυθμη άνάπτυξη τών συνολικών οικο­νομικών μεγεθών — ιδιαίτερα τού βιομηχανικού τομέα — κα­θώς καί τού έπιπέδου εύημερίας, πρόκαλώντας όμως καί άνα- παράγοντας τρεις βασικές άδυναμίες, πού άποδείχτηκαν τελικά άνασταλτικοί παράγοντες γιά τήν πιό πέρα προώθηση τής έξαρ­τημένης άνάπτυξης.

α) Μέ τήν πανταχού παρούσα κρατική παρέμβαση άτόνησαν ή δέν άναπτύχθηκαν «φυσιολογικά» οί αύτόνομοι οικονομικοί μηχανισμοί τού καπιταλισμού πού τροφοδοτούν τήν οικονομική άνάπτυξη.

β) Σάν άποτέλεσμα τής έξαρτημένης άνάπτυξης, οί κλάδοι πού προωθήθηκαν μέ πιό ταχείς ρυθμούς καί άσκησαν δυναμικό ρόλο στήν όλη αναπτυξιακή διαδικασία, ύπήρξαν αύτοί πού προσέφεραν συγκριτικά πλεονεκτήματα στό ξένο κεφάλαιο καί ήταν άμεσα προσανατολισμένοι στή διεθνή άγορά. Επίσης δυ­ναμικό ρόλο άσκησε καί ό ναυτιλιακός τομέας λόγω τής ιδιαίτε­ρης θέσης του στό χώρο τού διεθνούς έμπορίσυ. Τό γεγονός ότι οϊ δυναμικοί τομείς τής έλληνικής οικονομίας δέχονταν άμεσα

— 237 —

Page 237: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τίς συνέπειες άπό τίς διακυμάνσεις τής διεθνούς συγκυρίας — πού έπιδεινώνονται σταδιακά στή δεκαετία τού 1970—δέν τούς έπέτρεπε νά άνατροφοδστούν έπαρκώς τήν άναπτυξιακή διαδικασία.

Οί δύο αύτοί παράγοντες συνέτειναν στό νά υπάρξει μιά ποσοτική οικονομική άνάπτυξη, χωρίς νά προκύψουν ταυτό­χρονα εκείνοι οί μετασχηματισμοί στις δομές τής οικονομίας πού θά έπέτρεπαν τήν άξιοποίηση τών νέων δυνατοτήτων καί θά έδιναν νέα ώθηση στήν άναπτυξιακή διαδικασία. Τό προτσές τής έξαρτημένης άνάπτυξης είχε εντυπωσιακές έπιδόσεις, δέν είχε όμως δική του εσωτερική δυναμική. Έτσι, άπό τίς άρχές τής δεκαετίας τού ’70, ή οικονομία τής χώρας ζεί κάτω άπό τή σκιά τού στασιμοπληθωρισμού πού άποτελεί τήν κύρια έκφραση τής έντεινόμενης κρίσης της.

γ) Ό άντιπαραγωγικός καί παρασιτικά κερδοσκοπικός χα­ρακτήρας τού έλληνικού καπιταλισμού — καθώς καί ή άνάπτυ­ξη τών δυναμικών τομέων του — στηρίχθηκαν στόν κρατικό προστατευτισμό τών δεξιών κυβερνήσεων. Καί άντίστροφα: Τά οικονομικά συμφέροντα πού άναπτύχθηκαν μέσα σ’ αύτή τή διάρθρωση τού καπιταλισμού στή χώρα μας, άποτέλεσαν άπο- φασιστικό παράγοντα στήριξης τών δεξιών κυβερνήσεων καί άποθάρρυναν κάθε άλλαγή στήν οικονομική πολιτική.

Πρόκειται γιά έναν άπό τούς βασικούς λόγους (μαζί μέ όσους άφορούν γενικότερα τή διασφάλιση τής στρατιωτικοπολιτικής έξάρτησης τής χώρας άπό τά ιμπεριαλιστικά κέντρα) πού ένί- σχυσαν τήν άκαμψία τού πολιτικού καθεστώτος στή χώρα μας. Στις συνθήκες αύτές ό παραμερισμός τής Δεξιάς άπό τήν κυβέρ­νηση δέν άντιμετωπιζόταν σάν άπλή κυβερνητική έναλλαγή — στά όρια τών άστικών κοινοβουλευτικών κομμάτων — άλλά προκαλούσε βαθιά άνησυχΐα καί λειτουργούσε άποσταθερο- ποιητικά γιά τίς κυρίαρχες κοινωνικές δυνάμεις.

θ ά πρέπει νά σημειώσουμε ότι αύτή ή στενή σύνδεση κράτους— μονοκομματικού μάλιστα — καί οικονομικών συμφερόντων τών κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων διαφέρει άπό άντίστοιχα φαινόμενα σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών όπου — στά πλαί­σια τής «κρατικομονοπωλιακής» άνάπτυξής τους — ό έγχώριος καπιταλισμός διατήρησε κι άνέπτυξε τούς δικούς του αύτόνο- μους οικονομικούς μηχανισμούς, έτσι ώστε οί κυβερνητικές άλ­λαγές, αύτές καθαυτές, νά μπορούν νά έπηρεάζουν τήν οικονο­μία μόνο σχετικά καί μεσοπρόθεσμα.

— 238 —

Page 238: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ή διαφορά δέν έγκειται στήν έκταση τής κρατικής παρέμβα­σης άλλά μέ στόν οικονομικό ρόλο τού κράτους. Ά ς σημειωθεί ότι ή παρέμβαση τών σύγχρονων καπιταλιστικών κρατών στήν οικονομία, συνίσταται όχι στήν υποκατάσταση ή τήν υψηλή προστασία τής ιδιωτικής πρωτοβουλίας, άλλά κυρίως στις ρυθ­μιστικές παρεμβάσεις γιά τόν έλεγχο τών μή προσοδοφόρων τομέων, γιά τήν άποκατάσταση τής οικονομικής ισορροπίας, γιά τήν άνάπτυξη τής κοινωνικής πρόνοιας.

Αμέσως μετά τήν πτώ'τη τής δικτατορίας έγινε φανερό ότι μιά νέα στρατηγική οικονομικής άνάπτυξης ήταν άπαραίτητη γιά τούς πολιτικούς φορείς τής άστικής τάξης. Καί ότι ή στρατηγική αύτή, προκειμένου νά ξεπεράσει τίς άντιφάσεις καί τά άδιέξοδα τού άναπτυξιακού πρότυπου πού είχαν ώς τότε υιοθετηθεί, προκειμένου νά έπιφέρει τίς καπιταλιστ-κές θεσμικές καί δομι­κές άλλαγές πού ήταν άπαραίτητες, όφειλε προηγούμενα νά άλλάξει τό πολιτικό σκηνικό, νά περιορίσει τήν ακαμψία τού πολιτικού καθεστώτος (κι όχι μόνο τού δικτατορικού), νά έρθει σέ σύγκρουση μέ ορισμένες συντηρητικές δυνάμεις, νά πετύχει τήν εύρύτερη δυνατή κοινωνική συναίνεση.

Βασικές κατευθύνσεις αύτής τής νέας στρατηγικής είναι: α) Η προώθηση οικονομικών μεταρρυθμίσεων εκσυγχρονιστικού

χαρακτήρα πού θά τροποποιούν τή σχέση κυρίαρχων κοινωνι­κών τάξεων - κράτους, θά έπιτρέπουν σ’ αύτό νά άνυψωθεί πάνω άπό τά έπιμέρους οικονομικά συμφέροντα τών διαφόρων μερίδων τής ολιγαρχίας, νά τίς ένοποιεί σάν ήγετική δύναμη καί νά προωθεί τά μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους- β) ή αύξηση τής παραγωγικότητας τού κρατικού τομέα καί ή έπέμβασή του στήν οικονομία μέ τρόπο λιγότερο άμεσο στούς νόμους τής άγο- ράς καί τής καπιταλιστικής'παραγωγής- γ) ή δημιουργία τών πλαισίων γιά τήν κινητοποίηση τής ιδιωτικής πρωτοβουλίας πρός άναπτυξιακές κατευθύνσεις- καί τέλος δ) ή προώθηση τής Ελλάδας σέ μιά ιδιαίτερη θέση στό διεθνή καπιταλιστικό κατα­μερισμό έργασίας, στή θέση τού κύριου διαμεσολαβητή άνάμεσα στήν Εύρώπη καί τή Μ. Ανατολή. Έτσι, έκτός λοιπόν άπό άλλους λόγους (γενικότερες διεθνείς άνακατατάξεις, προβλή­ματα Κύπρου, ελληνοτουρκικές διαφορές, κ.λπ.) ή διεκδίκηση ένός τέτοιου διεθνούς ρόλου γιά τήν Ελλάδα άπαιτεί τή διαμόρ­

— 239 —

Page 239: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

φωση τής ονομαζόμενης «πολυμερούς» έξωτερικής πολιτικής, μιάς πολιτικής στραμμένης κυρίως στό δυτικοευρωπαϊκό χώρο άλλά μέ άνοιχτό ορίζοντα καί προσανατολισμό πρός τήν κατεύ­θυνση καί τών άραβικών καί τών άνατολικών χωρών. Ταυτό­χρονα, ή «πολυμερής» καί «πολυδιάστατη» αύτή εξωτερική πο­λιτική χαρακτηρίζεται καί άπό ορισμένες άντιστάσεις στις πιέ­σεις τών ΗΠΑ καί τού ΝΑΤΟ γιά άπαράδεκτες «διευθετήσεις» κρίσιμων έθνικών προβλημάτων, άπό ορισμένα άνεξαρτησιακά βήματα στήν έξωτερική πολιτική κ.λπ.

Δέν πρόκειται ώστόσο γιά έκσυγχρονιστικές κατευθύνσεις αύτονόητες καί αύτόματα άποδεκτές άπό τίς κυρίαρχες κοινω­νικές δυνάμεις, άκόμα καί άν έμπνευστής τους είναι ένας άδιαμ- φισβήτητος ήγέτης τής Δεξιάς όπως ό Κ. Καραμανλής. Καί ή άπλή διατύπωσή τους — ιδιαίτερα όταν άναφέρονται σέ εκ­συγχρονιστικά μέτρα πού θίγουν τά οικονομικά συμφέροντα μιάς μερίδας τής άρχουσας τάξης πρός όφελος τής συνολικής καπιταλιστικής άνάπτυξης — προκάλεσε συχνά σοβαρές άντι- στάσεις καί έθεσε σέ κίνηση άντίρροπες δυνάμεις στά πλαίσια τού κυρίαρχου κοινωνικού συνασπισμού.

Οί άντιστάσεις αύτές έπρεπε βαθμιαία νά εξουδετερωθούν. Καί ή ένταξη στήν ΕΟΚ υπήρξε άποφασιστικά βήμα πρός αύτή τήν κατεύθυνση. Άποτέλεσε πρόκληση καί ταυτόχρονα «τετε­λεσμένο γεγονός» — σέ τελευταία άνάλυση έκβιασμό — πρός τίς άστικές δυνάμεις τού τόπου, νά άνασυνταχθούν, νά άναδιοργα- νώσουν τίς δραστηριότητές τους, νά εκσυγχρονιστούν, νά άπο- δεχτοΰν όσες μεταρρυθμίσεις είναι άπαραίτητες, νά «ώριμά- σουν καπιταλιστικά».

Ταυτόχρονα— μαζί μέ τήν προοπτική τής εκσυγχρονισμένης οικονομικής άνάπτυξης— τό «όραμα τής Ενωμένης Εύρώπης» έπιχειρείται νά καθιερωθεί σάν όραμα πού «συμπυκνώνει τούς πόθους τού έθνους», «διαγράφει τό έλπιδοφόρο αύριο» καί άκόμα «διασφαλίζει τή δημοκρατία», άφού μιά ... «μπανανία» θά ήταν άδιανόητη στούς κόλπους τής κοινότητας τών «σύγχρο­νων Ευρωπαϊκών Δημοκρατιών». Ή προβολή τού οράματος τής Ενωμένης Εύρώπης μέ όλες αύτές τίς ιδεολογικές λειτουργίες

στόχο έχει νά φορτίσει τή λαϊκή συνείδηση καί νά διευκολύνει τήν άποδοχή τής σύγχρονης άστικής στρατηγικής.

— 240 —

Page 240: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Παράλληλα, τό άνοιγμα τού κυβερνητικού συνασπισμού πρός τό χώρο τού Κέντρου καί ή όριοθέτηση του πρός τό χώρο τής άκροδεξιάς — όπου συγκροτήθηκε ξεχωριστό κόμμα — δείχνει άκριβώς πρός τά πού τείνουν νά διαμορφωθούν οί κυρίαρχοι συσχετισμοί καί τό πώς προωθείται τό ξεπέρασμα τών άντιεκ- συγχρονιστικών άντιστάσεων στό χώρο τής παραδοσιακής δεξιάς.

Αύτή είναι ή γενική τάση, ή κεντρική έπιόίωξη, τού κυρίαρ­χου πολιτικού συνασπισμού, άνεξάρτητα άπό τούς κομματικούς έλιγμούς πού κάνει, άπό τούς πρόσκαιρους συμβιβασμούς πού άποδέχεται, άπό τά έμπόδια πού συναντά καί άπό τή διφορού­μενη πολλές φορές γλώσσα πού χρησιμοποιεί προκειμένου νά διατηρήσει τούς δεσμούς του μέ τίς παραδοσιακές δυνάμεις πού τόν ύποστηρίζουν. Δέν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ό Κ. Καραμαν­λής, στό Ιο Συνέδριο τής Ν.Δ., ύπήρξε άπερίφραστος όταν προσδιόρισε σάν ιδεολογικό χαρακτήρα τού κόμματος τό «ριζο­σπαστικό φιλελευθερισμό». Φιλελευθερισμός, μέ τήν έννοια τής σταθεροποίησης τών κοινοβουλευτικών θεσμών καί τής οικονο­μικής πολιτικής, πού—παρά τόν κρατικό παρεμβατισμό— έχει σάν κύρια κατεύθυνση τήν ενθάρρυνση καί άνάπτυξη τής ιδιω­τικής πρωτοβουλίας· ριζοσπαστικός, μέ τήν έννοια μιάς βαθιάς τομής πρός άντιλήψεις, πρακτικές καί «συμφέροντα» τής παρα­δοσιακής δεξιάς πού στέκονται έμπόδια στή νέα άστική στρατη­γική έξουσίας.

Ή κοινοβουλευτική Δεξιά πού έπικράτησε μετά τή μεταπολί­τευση τού ’74 δέ βρέθηκε μπροστά τό δίλημμα: «συμβιβασμός μέ τούς στρατοκράτεςή συμπαράταξη μέ τό λαό», «άντιδημοκρατι- κό πισωγύρισμα ή διεύρυνση καί βάθεμα τής δημοκρατίας». Στήν ούσία — άξιοποιώντας μεταξύ άλλων καί τίς σοβαρότατες άδυναμίες τής Άριστεράς καί ολόκληρης τής αντιπολίτευσης — χάραξε καί προώθησε τό δικό της «τρίτο δρόμο»: τόν έκσυγχρο- νισμό τής άστικής κυριαρχίας, τή διαμόρφωση καί σταθερο­ποίηση ένός κοινοβουλευτικού καθεστώτος ικανού νά αναπα­ράγει τήν έξουσΐα τών συντηρητικών πολιτικών δυνάμεων (δε­ξιών καί άλλων) καί νά διασφαλίζει τά συμφέροντα τών κυρίαρ­χων τάξεων.

Σέ αύτές τίς κεντρικές στρατηγικές έπιλογές δέ φαίνεται — άπό τίς μέχρι σήμερα έξελίξεις—νά διχάστηκαν οί δυνάμεις τής Ν. Δημοκρατίας άνάμεσα σέ «άντιδικτατορικές» καί «φιλοδι- κτατορικές». Άντίθετα. καταφέρνουν όχι μόνο νά ένοποιούν-

— 241 —

Page 241: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ται άλλά καί νά διευρύνονται (1) πρός τόν παραδοσιακό χώρο τού Κέντρου, όριοθετσύμενες έτσι καί άπό τήν άκρα Δεξιά καί άπό τήν Άριστερά. Μέ τά δεδομένα αύτά είναι προφανές ότι δέν άνταποκρίνονται πρός τήν πραγματικότητα οί έκτιμήσεις πού άκόμα καί τό 1978 — άναφερόμενες στή μετεκλογική κατά­σταση — μιλούσαν γιά αύξανόμενο κίνδυνο τού βασιλοχουντι- σμού, γιά δυνατότητές του «νά αιχμαλωτίσει στήν πολιτική του κατεύθυνση ολόκληρη τήν παράταξη τής Ν.Δ.» ή γιά τό ότι, έναντι τής έκσυγχρσνιστικής τάσης στή Ν.Δ. πού έμπνέει ό Κ. Καραμανλής, «...άλλες τάσεις, πού είναι σήμερα πιό ισχυρές (υπογραμμίσεις δικές μας), άποβλέπουν σέ άνασυγκόλληση τής Δεξιάς μέ τήν άκροδεξιά καί σέ μιά μετωπική σύγκρουση μέ τό δημοκρατικό κίνημα...» (Δές κείμενα θέσεων καί πολιτικής άπόφασης τού 2ου Συνέδριου τού ΚΚΕ έσ.).

Τό πρόβλημα βέβαια τής διασφάλισης άπό κινδύνους άντιδη- μοκρατικών πισωγυρισμάτων δέν έξαρτάται μόνο άπό τίς στρα­τηγικές (άναπτυξιακές καί άλλες) έπιλογές τής κοινοβουλευτι­κής δεξιάς. Αναμφισβήτητα όμως οί κίνδυνοι αύτοί δέν προβά­λουν άμεσα όσο ή κοινοβουλευτική δεξιά κατορθώνει νά άνα- διοργανώνει, νά έκσυγχρονΐζει καί νά σταθεροποιεί μέ τό σημε­ρινό —ή άλλης σύνθεσης—κυβερνητικό σχήμα τήν έξουσΐα τών κυρίαρχων τάξεων, περιορίζοντας ταυτόχρονα τίς δυνατότητες μιάς άντιμονοπωλιακής, άντιιμπεριαλιστικής άλλαγής. Καί πρέπει νά σημειώσουμε στό σημείο αύτό πώς ή σημερινή κατά­σταση στό χώρο τής δημοκρατικής άντιπολίτευσης, και ειδικά

(1) Η «ένοποίηση» καί «διεύρυνση» δέ σημαίνει άτι αποκλείονται όμαόο- ποιητικά φαινόμενα, όξύτατη πάλη διαφορετικών τάσεων, άκόμα καί ή διάσπα­ση τής σημερινής Ν. Δημοκρατίας, σέ δύο κόμματα. 'Εξακολουθούμε, όμως, νά μιλάμε γιά ένοποίηση — διεύρυνση τής κοινοβουλευτικής δεξιάς, διότι στό έδαφος τής ευρωπαϊκής - έκσυγχρογιστικής πραγματικότητας, οί έσωτερικές διαφοροποιήσεις της μπορούν τελικά, νά συντίθενται πολιτικά καί ταυτόχρονα νά διευρύνουν τά όρια έπιρροής της πρός όλες τίς κατευθύνσεις. Ά ς μήν ξεχνά­με ότι γιά πολλά χρόνια, ή γαλλική κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι ένας συνασπισμός δεξιών καί κεντροδεξιών κομμάτων, μέ καθόλου άρκπες τίς μετα­ξύ τους σχέσεις. 'Εξ’ άλλου, τό Χριστιανο-Δημοκρατικό κόμμα τής Ιταλίας, μέ σαφείς καί πολλαπλές τίς έσωτερικές τάσεις του — καί σκληρή εσωκομματική διαπάλη — παραμένει δασική κυβερνητική συνιστώσα, σέ όλη τήν μεταπολεμική περίοδο.

Τό γεγονός ότι στή χώρα μας λείπει μιά αντίστοιχη πολιτική παράδοση, ένώ ταυτόχρονα, ή σημερινή πολιτική ζμή έπηρεάζεται καί άπό άλλους παράγοντες, έσωτερικούς καί διεθνείς, μπορεί νά κάνει δυσκολότερη τήν πορεία τής δεξιάς πρός εύρωπαϊκά πρότυπα, καθόλου, όμως. δέν τήν άποκλείει.

— 242 —

Page 242: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τής κομμουνιστικής άριστεράς, τή διευκολύνουν νά έχει — στό πολιτικό τουλάχιστον πεδίο — τήν πρωτοβουλία τών κινήσεων.

Αύτά όλα, δέν σημαίνουν ότι ή έκσυγχρονιστική πολιτική τής δεξιάς θά συνεχισθεί οπωσδήποτε μέ τίς σημερινές μορφές της, ότι δέν έχει νά προσκρσύσει σέ σοβαρές άντιστάσεις καί πρώτα - πρώτα στό δυναμισμό τού λαϊκού κινήματος.

Κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις καί λαϊκοί άγώνες

Με τή νέα άστική στρατηγική δέν εξαλείφονται βέβαια οί κοινωνικο - πολιτικές άντιθέσεις στή χώρα μας. Ό εκμεταλλευ­τικός καί έξαρτησιακός χαρακτήρας τής μονοπωλιακής άστικής τάξης μπορεί ν’ άλλάζει μορφές καί πολιτική έκφραση, δέν παύει ώστόσο νά είναι αύτός πού είναι. Άπό ορισμένες μάλιστα πλευρές έπιτείνονται τά καταπιεστικά καί άλλοτριωτικά του στοιχεία. Γι’ αύτό καί στή διαδικασία προώθησης τών νέων άναπτυξιακών καί πολιτικών έπιλογών τής δεξιάς άναπαράγον- ται οί όξύτατες άντιθέσεις πού περικλείνει ή έλληνική κοινωνία, διευρύνεται συνεχώς τό υπόστρωμα τών άντιστάσεων τών λαϊ­κών τάξεων, ένώ άπό τό άλλο μέρος μεθοδεύεται ή άνάσχεσή τους μέ ποικίλους τρόπους.

‘Πώς συγκεκριμένα έκδηλώνονται αύτές οί τάσεις;ΠΡΩΤΟ: Ξπιρρίπτεται στις πλάτες τών λαϊκών στρωμάτων

τό οικονομικό καί κοινωνικό κόστος, τόσο τής οικονομικής κρί­σης όσο καί τού έκσυγχρονισμού καί τής άνάπτυξης. Ή προ­σπάθεια αύτή έκδηλώνεται πρός τέσσερις κατευθύνσεις: α) Στήν άντιμετώπιση τού φαύλου κύκλου τού πληθωρισμού καί τής συνεχούς άνόδου τιμών - μισθών, μέ κυβερνητικές έπεμβάσεις κύρια γιά τήν συγκράτηση μισθών καί ήμερομισθίιαν καθώς καί γιά τόν περιορισμό τής κατανάλωσης. Έτσι τό 1980 τό πραγμα­τικό εισόδημα τών μισθοσυντήρητων, γιά δεύτερη κατά σειρά χρονιά, θά μειωθεί, β) Στή διευκόλυνση τής διαδικασίας έκ- συγχρονισμού τού έλληνικού παραγωγικού δυναμικού καί άνό­δου τής άνταγωνιστικότητάς του, μέ τήν παροχή μιάς σειράς χρηματοδοτικών διευκολύνσεων, φορολογικών άπαλλαγών, κ.λπ. στις εισαγωγές σύγχρονου μηχανολογικού εξοπλισμού, γ) Στήν καταπολέμηση τής παραδοσιακής «άντιπαραγωγικής νοο­τροπίας» στή χώρα μας, μέ κοινωνικά κ.ά. μέτρα πσύ τείνουν στή διαμόρφωση τέτοιων προτύπων ζωής καί ψυχαγωγίας ώστε νά διευκολύνεται ή άνοδος τής παραγωγικότητας τών έργαζομέ-

— 243 —

Page 243: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νων σέ βάρος τοϋ έλεΰθερου χρόνου τους. δ) Στήν επιδίωξη νά έπιβληθεΐ «εργασιακή πειθαρχία» μέ τή διατήρηση τοϋ οϋσια- στικοϋ έλέγχου πάνω στό έργατικό συνδικαλιστικό καί στό άγροτοσυνεταιριστικό κίνημα καί άλλες έπαγγελματικές οργα­νώσεις, μέ τήν όλο καί συχνότερη προσφυγή στούς μηχανισμούς καταστολής γιά τήν άντιμετώπιση τών διεκδικητικών άγώνων.

Είναι άπαραίτητο νά σημειωθεί έδώ πώς ή σημερινή πολιτική τής ολιγαρχίας καί τής δεξιάς δέν έγκειται στήν άπλή «συμπίεση τών ημερομισθίων καί μισθών πρός όφελος τών κερδών», όπως πάγια καί στατικά καταγγελλόταν σέ όλη τή μεταπολεμική περί­οδο. Σήμερα πρόκειται γιά κάτι πολύ πιό σύνθετο καί σοβαρό: πρόκειται γιά μιά δυναμική προσπάθεια άνόδου τής παραγωγι­κότητας τής έργασίας καί τής άντίστοιχης έργατικής εκμετάλ­λευσης. Τό πρόβλημα δέν είναι άκριβώς ότι «οί έργάτες πεινά­νε» — άν καί τέτοια φαινόμενα μπορούν νά προκύψουν, προσω­ρινά τουλάχιστον, σέ κλάδους πού θά πληγούν άπό τήν άνεργία. Τό πρόβλημα είναι ότι μέ τήν ένταξη στήν ΕΟΚ έπιχειρείται νά γίνει ή έλληνική οικονομία άνταγωνιστική πρός τήν εύρωπαϊκή. Κι αύτό σημαίνει νά έκσυγχρονιστεί ό τεχνολογικός της έξοπλι- σμός, νά αύξηθεί ή παραγωγικότητα καί ή ένταση τής έργασίας, νά άπελευθερωθούν οί νόμοι τής άγοράς άπό τόν κρατικό πα­ρεμβατισμό. Παράλληλα, όσα προβλήματα άνεργίας, οικονομι­κής άνέχειας καί προλεταριοποίησης μικρομεσαίων προκύ- ψουν, βασική κατεύθυνση είναι ν’ άντιμετωπιστούν μέ τήν ανα­κατανομή τών παραγωγικών πόρων καί, πάνω άπ’ όλα, μέ τήν άναδιοργάνωση καί τόν έκσυγχρονισμό τών όρων τής καπιταλι­στικής έκμετάλλευσης. Μόνο μιά άνταγωνιστική έλληνική οικο­νομία θά μπορέσει νά άμβλύνει τά κοινωνικά προβλήματα πού προκύπτουν μέ τήν ένταξη στήν ΕΟΚ. Καί άνταγωνιστική ση­μαίνει υψηλούς δείκτες, παραγωγικότητας γιά τήν εργασία καί άποδόσεων γιά τό κεφάλαιο, δηλαδή έντονα έκμεταλλεντική.

Σέ κάθε περίπτωση όμως είναι δεδομένο ότι οί άνισότητες πού άναπαράγει ή σύγχρονη καπιταλιστική έκμετάλλευση, ένώ δέν καταδικάζουν κατά κανόνα τούς έργάτες στήν πείνα, αύξάνουν τίς καταναλωτικές άνάγκες πολύ γρηγορότερα άπό τούς μι­σθούς καί τά ήμερομίσθια, ύποχρεώνοντας ένα μεγαλύτερο μέ­ρος τού άνθρώπινου δυναμικού νά ριχτεί στήν παραγωγή (γυ­ναίκες, νέοι κ.λπ.) (2) ή νά άσχοληθεϊ μέ δύο έργασίες. Ή

(2) Πρός αΰτή τήν κατεύθυνση έχουν παρθεί ή έχουν εξαγγελθεί μιά σειρά

— 244 —

Page 244: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

έξέλιξη αύτή άνεβάζει τήν προσφορά έργασίας, μειώνει τούς ρυθμούς άνόδσυ τών μισθών, διευκολύνει τις προσπάθειες τών κυρίαρχων τάξεων νά έμπεδώσουν τήν έργατική πειθαρχία, νά άμβλύνουν τίς «κοινωνικές τριβές», καί νά έντείνουν τήν καπι­ταλιστική έκμετάλλευση.

Επιγραμματικά μιλώντας, ή έκσυγχρονισμένη οικονομική άνάπτυξη καί ή συνεχής άνοδος τής παραγωγικότητας τείνουν νά γίνουν σήμερα ή «νέα θρησκεία» τών κυρίαρχων τάξεων...

ΔΕΥΤΕΡΟ: Στά θέματα τής δημοκρατίας, κύρια έπιδίωξη τής νέας άστικής στρατηγικής είναι νά τεθούν οί λαϊκές δυνάμεις στό περιθώριο. Αύτό έκδηλώνεται: α) Μέ τήν καθιέρωση τέ­τοιων θεσμικών ρυθμίσεων (αύταρχικού χαρακτήρα συνταγμα­τικές διατάξεις) καί μέ τή διαμόρφωση τέτοιας διάταξης πολιτι­κών δυνάμεων ώστε ή σύγχρονη κοινοβουλευτική δεξιά, διευρυ- μένη πρός τόν κεντρώο χώρο, νά άποτελεί τήν κύρια δύναμη γιά κάθε κυβερνητικό σχήμα καί γιά τήν άνάδειξη προέδρου δημο­κρατίας. Στά πλαίσια αύτά δέν άποκλείονται οί μή μονοκομμα­τικές κυβερνήσεις κατά τό ιταλικό ή γαλλικό πρότυπο (3). β) Μέ τόν περιορισμό τών άρμοδιοτήτων τών οργάνων τής τοπικής αύτοδιοίκησης καί τήν οικονομική έξάρτηση άπό τό κράτος, γ) Μέ τήν έπιβολή άσφυκτικού κρατικού έλέγχου στά μέσα μαζι­κής ένημέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο) πού άσκούν σημαντι-

μέτρα, όπως:α) Ή άλλαγή τού συστήματος εισαγωγικών στά Πανεπιστήμια καί τήν Τεχνι­

κή Εκπαίδευση, πού θά ύποχρεώνει τούς άποτυχόντες νά στρέφονται άμεσα στήν παραγωγή. 6) Τό μέτρο στράτευση άπό τά 18 χρόνια, πού θά άπελευθερώ- νει τις πιό «παραγωγικές» ηλικίες 21-26 γ) Ό περιορισμός τών φοιτητών τού εξωτερικού. δ) Ή μείωση τής στρατιωτικής θητείας στούς 18 μήνες, πού θά ρίξει νέους στήν παραγωγική διαδικασία, ε) Ή αναθεώρηση τού Οικογενειακού Δικαίου μέ τή μεγαλύτερη διασφάλιση τού δικαιώματος τής γυναίκας νά έργάζε- ται. χωρίς τυπικά έμπόδια στήν έπαγγελματική της έξέλιξη. κ.λπ.

(3) Κατά τό γαλλικό πρότυπο, ή κυβερνητική πλειοψηφία τής δεξιάς στηρίζε­ται — όπως καί προηγούμενα σημειώσαμε — σέ συνασπισμό διαφορετικών κομμάτων. Κατά τό ιταλικό, ή έντολή σχηματισμού κυβέρνησης δίνεται στούς έπικεφαλής τών διαφορετικών τάσεων μέσα στό Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα. Καί στις δύο περιπτώσεις, οί διαφορετικές κυβερνητικές συνιστώσες συγκρο­τούνται μέ αντίπαλο δέος κάποιο κόμμα, ή κόμματα τής άριστεράς. (στή Γαλλία. γιά ένα διάστημα, τό μέτωπο κομμουνιστών — σοσιαλιστών, στήν 'Ιταλία τό IKK), ένώ ό χώρος τού Κέντρου είναι διάσπαρτος, μέ μικρότερα κόμματα.

Στήν Ελλάδα έχουν προκύψει παρόμοιες έξελίξεις στόν πολιτικό χάρτη, άπό τό 77, μέ τή διάλυση τού Κέντρου καί τήν άνάδειξη τού ΠΑΣΟΚ σ’ άντίπαλο δέος τής Δεξιάς.

— 245 —

Page 245: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κό ρόλο στή λειτουργία τής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δ) Μέ τήν ψήφιση άντεργατικών, άντιδημοκρατικών νόμων όπως ό 330. ε) Μέ τήν αναδιοργάνωση καί τόν έφσδιασμό μέ σύγχρονα μέσα τών μηχανισμών καταστολής, ώστε νά έπεμβαίνουν άποτε- λεσματικά σέ κάθε περίπτωση πού οί μαζικοί άγώνες ξεφεύγου- νε άπό τά «έπιτρεπτά» όρια. Μέ τή θεσμοθέτηση, ταυτόχρονα, ευρύτατων δικαιοδοσιών γιά τήν αύστηρή δίωξη κάθε πρακτι­κής πού άμφισβητεί τήν κρατική έξουσΐα (άντιτρομοκρατικός νόμος, νέο ιδιώνυμο, τροποποίηση ποινικού κώδικα, κ.λπ.).

Συνολικά έχει επιβληθεί ένα πλέγμα θεσμών καί μέτρων καί άκολουθείται μιά πολιτική πού έχουν ώς άμετάθετους στόχους τους: τήν άναπαραγωγή τής έξουσίας τής ολιγαρχίας, τήν άνά- σχεση τού μαζικού κινήματος, τήν άπώθηση τής Άριστεράς στό περιθώριο, τήν άπομάκρυνση τής προοπτικής τής Αλλαγής.

ΤΡΙΤΟ: Στήν άντιμετώπιση τών έθνικών θεμάτων (Κυπρια­κό, Αιγαίο, ΝΑΤΟ), ή έμμονή στό δόγμα «άνήκουμε στή Δύση» οδηγεί όλο καί σαφέστερα σέ άδιέξοδο.

Πιό συγκεκριμένα: Οί έλληνοτουρκικές διαφορές γίνονται ένδονατοϊκή ύπόθεση, γεγονός πού έχει τίς έπιπτώσεις του καί στό Κυπριακό. Στά πλαίσια, όμως, τού ΝΑΤΟ είναι πολύ περιο­ρισμένα τά περιθώρια πίεσης πρός τήν Τουρκία γιά υποχώρηση άπό τά «κεκτημένα» ή διεκδικούμενα, όταν μάλιστα, μετά τήν περσική έπανάσταση καί τή σοβιετική εισβολή στό Αφγανι­στάν, ή διαπραγματευτική της δύναμη στόν δυτικό κόσμο ένι- σχύθηκε. Έτσι, ή Τουρκία πέτυχε τήν άρση τού άμερικάνικου «έμπάργκο» καί τήν κινητοποίηση σειράς καπιταλιστικών χω­ρών γιά τή «διάσωσή» της άπό τήν όξύτατη οικονομική καί γενικότερη έσωτερική κρίση πού διέρχεται. Καί αύτό ένθαρρύ- νει τήν άδιαλλαξία καί τίς επεκτατικές της τάσεις. Εξάλλου τό γεγονός ότι ή Τουρκία έχει προηγηθεί τής Ελλάδας στήν προώ­θηση μιάς σχετικά πολυδιάστατης έξωτερικής πολιτικής, έμπο- δίζει τήν έλληνική πλευρά νά έξασφαλίζει ούσιώδη διεθνή ύπο­στήριξη στά έθνικά θέματα άπό μή νατοϊκές πλευρές (4).

Τελικά, παρά τά άνεξαρτησιακά βήματα τής έλληνικής έξωτε­ρικής πολιτικής καί τή σχετική βελτίωση τής διαπραγματευτικής

(4) Έδώ βέβαια, άν θέλουμε νά άκριβολογήσουμε, πρέπει νά έπισημάνουμε καί τις ιδιαίτερες πλευρές τής σοβιετικής πολιτικής καθώς καί τής πολιτικής ορισμένων αραβικών καί μουσουλμανικών χωρών, πού γιά δικά τους συμφέρον­τα τις έχουν όδηγήσει έπανειλημμένα σέ στάση ευνοϊκή ή ανεκτική άπέναντι στήν Τουρκία.

— 246 —

Page 246: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

θέσης τής χώρας μετά τήν ένταξή της στήν ΕΟΚ, οϊ πιέσεις άπό τίς ΗΠΑ διαγράφονται έντονότερες. Οΐ πιέσεις αύτές (έπανέν- ταξη στό στρατιωτικό ΝΑΤΟ, άποδοχή «φόρμουλας» γιά τά θέματα τοϋ Αιγαίου καί τής Κύπρου σέ βάρος τών έθνικών συμφερόντων) οδηγούν σέ άναπόφευκτες καί σοβαρές ύποχω- ρήσεις τής έλληνικής πλευράς.

Στό έδαφος όλων τών πιό πάνω άντιφάσεων πού χαρακτηρί­ζουν τή σημερινή πολιτική τής δεξιάς, άναπτύσσονται οί μαζι­κοί κοινωνικοί καί πολιτικοί άγώνες, σηματοδοτώντας τή νέα ιστορική φάση. Καί είναι χρήσιμο νά έπισημανθούν ορισμένα νέα γνωρίσματα— κυρίως ποιοτικού χαρακτήρα—πού έμφανί- ζει ή διαδικασία τής άνάπτυξης καί τής μετεξέλιξης αύτών τών άγώνων, στήν περίοδο μετά τό 1974:

— Οί κινητοποιήσεις τών έργαζομένων, παρά τίς σοβαρές άδυναμίες πού παρουσιάζουν οί συνδικαλιστικοί τους φορείς καί παρά τούς άργούς ρυθμούς μέ τούς όποιους αναπτύσσονται, έχουν άρχίσει ήδη νά διατυπώνουν αιτήματα πού άφορούν όχι μόνο στενά οικονομικά θέματα, άλλά τίς συνθήκες έργασίας καί διαβίωσης, τόν έλεγχο καί τήν παρέμβασή τους στήν έργασιακή δραστηριότητα καί στή διαδικασία λήψης τών άποφάσεων πού τούς άφορούν (όπως τό αίτημα γιά συμβούλια έπιχειρήσεων).Η μετεξέλιξη τών στόχων τού κινήματος τών έργαζομένων, πού

άρχισε νά προωθείται, όφείλεται καί σέ ορισμένες άλλαγές στις μορφές συνδικαλιστικής όργάνωσης μετά τό 1974, άντίστοιχες μέ τίς έργασιακές σχέσεις (έργοστασιακά σωματεία).

— Ή δυναμικότητα τού φοιτητικού κινήματος πού, μέ χαρα­κτηριστική πρόσφατη έκδήλωση τίς καταλήψεις τού Δεκέμβρη ’79, έδειξε τή διάθεσή του νά επανεξετάσει συνολικά τή λειτουρ­γία τού Πανεπιστημίου ώς ιδεολογικού μηχανισμού τής κοινω­νίας καί παράλληλα νά μήν επιτρέψει τή χειραγώγηση τών μαζι­κών φορέων όργάνωσης τών φοιτητών άπό τίς δυό μεγαλύτερες συνδικαλιστικές παρατάξεις.

— Ή μαζικότητα, οί μαχητικές μορφές πάλης καί ή πολιτικο­ποίηση τών τελευταίων κινητοποιήσεων τής άγροτιάς, κινητο­ποιήσεων πού οργανώνονται έξω άπό τίς παραδοσιακές καί σέ σημαντικό βαθμό κυβερνητικά έλεγχόμενες συνεταιριστικές οργανώσεις.

— 247 —

Page 247: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

— Ή αυξανόμενη αποδοχή πού γνωρίζει τό γυναικείο κίνη­μα, θέτοντας στόχους αλλαγής τής κοινωνικής συνείδησης γιά τό ρόλο τής γυναίκας καί τούς όρους συμπεριφοράς καί συμβίωσης.

— Ή άνάπτυξη ριζοσπαστικών δυνάμεων στό χώρο τών επι­στημόνων, δυνάμεων πού άμφισβητοϋν τόν υφιστάμενο καταμε­ρισμό άνάμεσα σέ φορείς τής γνώσης («ειδικούς») καί σέ άποδέ- κτες της, ένώ ταυτόχρονα διαμορφώνουν μιά κριτική στάση έναντι τοϋ τρόπου μέ τόν όποιο χρησιμοποιείται σήμερα ή έπι- στήμη καί ή τεχνική.

'Ολα αυτά — παρά τήν περιορισμένη ώς τώρα έκτασή τους— συνιστούν ποιοτικά διαφορετικά χαρακτηριστικά τών ζωντα­νών κοινωνικών δυνάμεων, πού ή παραγνώρισή τους θά οδη­γούσε σέ άδυναμία κατανόησης τής φάσης πού διανύουμε καί τών προβλημάτων πού άναδεικνύονται.

Ά πό τήν τέτοια κινητικότητα, τόν προβληματισμό καί τήν πάλη εύρύτατων λαϊκών δυνάμεων προβάλλει ή άρνηση τού ύπάρχοντος συστήματος κοινωνικής όργάνωσης. Καί, άνεξάρ- τητα άπό τό ότι δέν είναι σαφείς καί ένιαίες οί άντιλήψεις τους γύρω άπό τό συνολικό χαρακτήρα καί τό περιεχόμενο ένός νέου προτύπου κοινωνικής όργάνωσης, εύκολα μπορεί κανείς νά δια­κρίνει σάν κεντρικό αίτημα τήν άπαίτηση γιά δημοκρατική λαϊ­κή συμμετοχή τόσο στή διαχείριση τής κοινωνίας όσο καί στή διαδικασία άλλαγής της. Αύτό συνιστά μιά άλλη ποιότητα καί δημιουργεί πρόσθετες δυνατότητες γιά τήν άποδοχή τών ιδεών τής άνανεωτικής κομμουνιστικής άριστεράς.

Παράλληλα, τά άδιέξοδα πού δήμιουργούνται άπό τήν άντι- μετώπιση τών έθνικών θεμάτων, έξαιτίας τής φιλοδυτικής προ­σήλωσης καί τών νατοϊκών δεσμεύσεων τής κυβέρνησης, δη­μιουργούν πρόσφορο πεδίο γιά τήν άποτελεσματική παρέμβαση τών δημοκρατικών άντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Ή παρέμ­βαση αύτή μπορεί νά έχει στόχο τήν οργάνωση μιάς πολύμορφης πάλης: γιά τήν άπόκρουση τών άμερικανονατοϊκών εκβιασμών- γιά τόν άποκλεισμό κάθε παραχώρησης σέ βάρος τών συνόρων καί τών κυριαρχικών δικαιωμάτων τής χώρας- γιά μιά πραγμα­τικά πολυδιάστατη καί άδέσμευτη εξωτερική πολιτική, έξω άπό στρατιωτικοπολιτικούς συνασπισμούς, πού θά άναζητήσει τά άναγκαία διεθνή έρείσματα πριν άπ’ όλα στις άντιιμπεριαλιστι- κές δυνάμεις. Μέ τέτοιες κατευθύνσεις καί πρωτοβουλίες είναι δυνατό νά κινητοποιηθούν εύρύτατες λαϊκές δυνάμεις καί ταυ­

— 248 —

Page 248: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τόχρονα νά προωθηθούν διαφοροποιήσεις στούς πολιτικούς συσχετισμούς καί τίς ένοπλες δυνάμεις.

Ο δημοκρατικός δρόμος.

Είναι προφανές ότι εύρύτατα λαϊκά στρώματα σήμερα άμφι- σβητούν ή και άπορρϊπτουν τήν πολιτική τών κυρίαρχων συντη­ρητικών δυνάμεων σέ όλα τά μέτωπα τής κοινωνικής ζωής. Ή πραγματικότητα αύτή προσφέρει τό έδαφος γιά τήν άνάπτυξη τού εργατικού κινήματος, καϊ γενικά, μαζικών κινημάτων τά όποια τείνουν σέ βαθείς κοινωνικούς μετασχηματισμούς καί εμπεριέχουν, στή δυναμική τους, τό στρατηγικό στόχο τής άντι- μονοπωλιακής - άντιιμπεριαλιστικής άλλαγής καί τού σοσιαλισμού.

Μιά τέτοια προοπτική όμως — πού προσκρούει στή σταθερο­ποίηση τής έξουσίας τών συντηρητικών δυνάμεων καί στά δυνα­μικά τους έρείσματα, έσωτερικά καί διεθνή — δέν είναι άπλή ύπόθεση εκλογικών αναμετρήσεων καί κομματικών έλιγμών. Συνδέεται άποφασιστικά μέ τήν έξασφάλιση τών άντικειμενι- κών καί ύποκειμενικών όρων γιά τήν άνάπτυξη μιάς πολύπλευ­ρης έπαναστατικής πάλης, ικανής νά κάμπτει καί νά έξουδετε- ρώνει τίς ισχυρές άντιστάσεις πού συναντά ή ύπόθεση τής Αλ­λαγής. Συνδέεται μέ όλα τά προβλήματα μιάς στρατηγικής κοι­νωνικών καί πολιτικών άγώνων πού θά έξασφαλίζει τή σύγκλι­σή τους σέ μιά προοπτική έξουσίας, άντιμονοπωλιακού, άντιιμ- περιαλιστικού χαρακτήρα, ή όποια μέ τό συγκεκριμένο περιεχό­μενο της νά διαθέτει σαφή ύπεροχή έναντι τής έκσυγχρονισμέ- νης καπιταλιστικής άνάπτυξης πού προσφέρουν σήμερα στό λαό μας οί κυρίαρχες τάξεις.

Ή στρατηγική τού δημοκρατικού δρόμου — στήν όποια συμ­πυκνώνονται, τελικά, οί ιδέες τής κομμουνιστικής άνανέωσης— σ’ αύτά άκριβώς τά προβλήματα καλείται νά άπαντήσει πειστικά.

Στόν άνανεωτικό χώρο, σπάνια κανείς συναντά περιπτώσεις πού δέν άποδέχσνται γενικά τό δημοκρατικό δρόμο. Ταυτόχρο­να, όμως, έχουν δημιουργηθεί πολλές άμφισβητήσεις καί έρωτη- ματικά — καί άντϊστοιχες άποχρώσεις ή συγχύσεις — γιά τό

— 249 —

Page 249: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πραγματικό του περιεχόμενο. Καί τό γεγονός αύτό δέν είναι άσχετο μέ τόν τρόπο πού προβλήθηκαν μέχρι σήμερα ορισμένες βασικές πλευρές του. Οί σκέψεις πού διατυπώνονται στή συνέ­χεια έπιχειρούν νά συμβάλουν στήν άποσαφήνιση αύτών τών ζητημάτων.

Ό δημοκρατικός δρόμος δέν είναι ένα κλειστό θεωρητικό σχήμα, δέν άποτελεί κάποιο άπόλυτα συγκεκριμένο «μοντέλο» μετάβασης στήν έξουσΐα. Οριοθετείται, κατ’ άρχήν, άπό τή λογική πού συνδέει τήν «έπανάσταση» καί τό «σοσιαλισμό» μέ μιά έξωτερική εισβολή ή ένα πραξικόπημα — έπιφυλάσσσντας γιά τις λαϊκές μάζες ρόλο παθητικού θεατή — καί άπ’ όλες τίς άλλες άρνητικές καταστάσεις πού έπισημάναμε μιλώντας γιά τις στρατηγικές καί «διεθνιστικές» άντιλήψεις τού ΚΚΣΕ καί τού «ΚΚΕ». Όριοθετείται άκόμα άπό κάθε λογική πού συνδέει τήν άντιιμπεριαλιστική έπανάσταση καί τό σοσιαλιστικό μετασχη­ματισμό τής κοινωνίας μέ άπλή άνατροπή τών κοινοβουλευτι­κών πλειοψηφιών καί μέ μιά εύθύγραμμη μετατόπιση τού πολι­τικού άξονα πρός τά άριστερά. Άπό κάθε πολιτική άντίληψη καί πρακτική πού περιορίζεται σέ πρωτοβουλίες «άπό τά πά­νω», πρωτοβουλίες πού, παρά τίς άντίθετες διακηρύξεις, παρα­γνωρίζουν τήν ιδιαίτερη σήμασία τού οργανωμένου μαζικού κινήματος κατολισθαίνοντας συχνά σέ ύπερταξικές καί άλλες άποπροσανατολιστικές έκτιμήσεις.

Μέσα στά πλαίσια αύτών τών δύο βασικών όριοθετήσεων «χωρούν» βέβαια πολλά έναλλακτικά «μοντέλα» μετάβασης στήν εξουσία. Καί γι’ αύτά φυσικά θά άποφασίσει ή ίδια ή ζωή. Είναι άναγκαίο ώστόσο νά άποσαφηνιστούν προκαταβολικά μιά σειρά κρίσιμες πλευρές τού δημοκρατικού δρόμου πού άφο­ρούν: τήν έπανάσταση· τό κράτος· τίς συμμαχίες· τό χαρακτήρα τού έπαναστατικού φορέα καί τίς σχέσεις του μέ τίς μάζες- τό πρότυπο τής νέας κοινωνίας σέ σχέση μέ τά προβλήματα τής πολιτικής δημοκρατίας καί τής έμπέδωσης τού σοσιαλισμού· τά θέματα τού διεθνισμού:

α) Ό δημοκρατικός δρόμος δέν άντιλαμβάνεται τήν έπανά­σταση σάν μιά «στιγμιαία άνατροπή» άλλά σάν μιά σύνθετη άγωνιστική διαδικασία— ιδεολογική, πολιτική, οργανωτική — πού περνάει μέσα: άπό τό μετασχηματισμό τής πολιτικής συνεί­

— 250 —

Page 250: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δησης τών μαζών· άπό τήν οργάνωση τής δράσης καί τής παρέμ­βασής τους· άπό τήν πραγματοποίηση σειράς δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων καί διαρθρωτικών άλλαγών πού στηρίζονται σέ άντίστοιχα μαζικά κινήματα, υπονομεύουν τήν εξουσία τών μονοπωλίων καί τής ολιγαρχίας καί καθιστούν όλο καί περισσό­τερο όρατή καί έφικτή τήν κοινωνική άλλαγή.

β) ' Ο δημοκρατικός δρόμος άντιλαμβάνεται τό σύγχρονο κα­πιταλιστικό κράτος σάν τό θεσμικό πλαίσιο πού οργανώνει καί άναπαράγει τήν κυριαρχία τής ολιγαρχίας κι όχι σάν «έργα- λείο». Τό κύριο γιά τή στρατηγική τού δημοκρατικού δρόμου δέν είναι «νά σπάσει» ή «νά άλλάξει χέρια» τό σύγχρονο καπιτα­λιστικό κράτος άλλά νά ξεπεραστούν τά όριά του, νά άνατρα- πούν οί όροι κυριαρχίας τής ολιγαρχίας, νά διευρυνθούν τά πλαίσια τής πολιτικής δημοκρατίας, νά μετασχηματιστούν συ­νολικά οί πολιτικές σχέσεις καί οί θεσμοί. Μόνο κάτω άπό αύτούς τούς όρους μπορεί νά άνοίξει ό δρόμος γιά νά προωθηθεί ή έξουσΐα τής έργατικής τάξης καί τών συμμάχων της, ή συμμε­τοχή τών λαϊκών δυνάμεων στή διεύθυνση τής νέας κοινωνίας.

γ) Ο δημοκρατικός δρόμος έμπεριέχει σαφώς τήν προοπτική κρίσιμων πολιτικών άναμετρήσεων, χωρίς βέβαια καί νά έξαντλείται σ’ αύτές. Όριοθετείται τόσο άπό τή λογική τής ομαλής καί εύθύγραμμης πορείας πρός τήν άλλαγή όσο καί άπό τήν αναμονή τής «μεγάλης νύχτας τής έπανάστασης».

Ό δημοκρατικός δρόμος προϋποθέτει τή διαμόρφωση άντι- κειμενικών καί ύποκειμενικών προϋποθέσεων τέτοιων πού θά επιτρέπουν στις λαϊκές δυνάμεις νά κάμπτουν, μέ τή μαζική πάλη τους, τίς αντιστάσεις τών κυρίαρχων τάξεων καί τού σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους- νά προασπίζουν άποτελε- σματικά τίς πολιτικές καί κοινωνικές κατακτήσεις τους· νά άπο- θαρρύνουν καί νά ματαιώνουν κάθε προσπάθεια τής άντΐδρα- σης νά άνακόψει μέ ένοπλη βία τήν πορεία πρός τήν Αλλαγή. Μιά άπό τίς άποφασκπικές υποκειμενικές προϋποθέσεις είναι ή ύψηλή στάθμη τής συνδικαλιστικής καί πολιτικής όργάνωσης τής έργατικής τάξης καί όλων τών έργαζομένων, βάθρο γιά τήν άνάπτυξη ισχυρών μαζικών κινημάτων. (Καί πρέπει νά πούμε ότι ή έλλειψή της σήμερα στή χώρα μας συνιστά σοβαρότατη άδυναμία τού έργατικού καί δημοκρατικού κινήματος γενικά).

Ακόμα, ή προώθηση τού δημοκρατικού δρόμου άπαιτεΐ τήν έξασφάλιση ερεισμάτων μέσα στόν κρατικό μηχανισμό καί τίς ένοπλες δυνάμεις, μέ άξιοποίηση τών διαφοροποιήσεων πού θά

— 251 —

Page 251: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

συντελούνται στήν πορεία άνάπτυξης τής κοινωνικής καί πολι­τικής πάλης.

Τελικά στήν άντίληψη τοϋ δημοκρατικού δρόμου — όπως καί σέ προηγούμενο κεφάλαιο σημειώσαμε — δέν ύπάρχουν στεγα­νά άνάμεσα στις «ειρηνικές» καί «μή ειρηνικές» μορφές πάλης.

Βασικό ζήτημα γιά τό δημοκρατικό δρόμο είναι ή συγκρότηση ένός κοινωνικού συνασπισμού αντίπαλου πρός τόν κυρίαρχο καί ικανού:

α) Νά συμπυκνώνει 7ΐολιτικά τίς κοινωνικές άντιθέσεις καί λαϊκές άντιστάσεις τίς όποιες προκαλσύν (καί στις όποιες προσ­κρούουν) οί έπιλογές τού κυρίαρχου συνασπισμού. Νά μετα­σχηματίζει τούς κοινωνικούς άγώνες, πού ξεσπούν άποσπασμα- τικά καί ξεκομμένα, σέ κινητήρια δύναμη γιά μιά εναλλακτική προοπτική. Νά δημιουργεί τίς προϋποθέσεις πού καθιστούν μιά τέτοια διαφορετική προοπτική ολοένα καί πιό όρατή καί αποδε­κτή άπό τίς λαϊκές δυνάμεις. Νά δίνει στούς κοινωνικούς άγώ­νες πολιτική διέξοδο καί συνέχεια.

Ό δημοκρατικός δρόμος είναι, πριν άπ’ όλα, ή στρατηγική πού στηρίζεται στή συναίνεση καί τή συμμετοχή τών μαζών, στή συνειδητοποίησή τους μέσα άπό τούς κοινωνικούς καί πολιτι­κούς άγώνες.

β) Νά άποδυναμώνει τά έρείσματα τής δεξιάς, τού συντηρητι­σμού τής κυρίαρχης ιδεολογίας, άποδεσμεύοντας δυνάμεις άπό τήν άδράνεια καί τόν άποπροσανατολισμό, «δεσμεύοντάς» τες σέ μιά κοινωνική προοπτική άντίθετη άπό τά πρότυπα τής έξαρ­τημένης καπιταλιστικής άνάπτυξης.

Νά δίνει τίς βασικές πολιτικές μάχες πού έμπεριέχει ή αγωνι­στική πορεία πρός τήν Άλλαγή, στηριγμένος μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο στις μάζες. Νά υιοθετεί καί νά διδάσκεται άπό τίς πρωτοβουλίες καί τήν πρακτική τών μαζών. Νά έντοπίζει όλα τά στοιχεία (άντιλήψεις, μορφές οργάνωσης, πρακτικές, συνθήμα­τα) πού έμποδίζσυν τήν άνάπτυξη καί συνειδητοποίησή τους, νά τά καταπολεμάει άποφασιστικά, ολόπλευρα, άλλά καί χωρίς άκαμπτους καί «άφ’ ύψηλού» άφορισμούς. Ό δημοκρατικός δρόμος προϋποθέτει μιά νέα άντίληψη γιά τή σχέση κόμματος - μαζών.

γ) Στοχεύοντας σταθερά στήν άνατροπή τού κυρίαρχου κοι-

— 252 —

Page 252: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

νωνικού καί πολιτικού συνασπισμού, νά περιορίζει τίς δυνατό­τητες προσφυγής του σέ εναλλακτικές λύσεις· νά προετοιμάζε­ται όχι μόνο γιά τήν άντιμετώπιση τών πολιτικών δυνάμεων πού σήμερα άντιπαλεύει άλλά καί τών έφεδριών τους. Έφόσον τά έρείσματα τού κυρίαρχου συνασπισμού άλλά καί οί έφεδρικές του λύσεις άποδυναμώνονται, έφόσον χάνει τήν πρωτοβουλία τών κινήσεων συνολικά, μπορεί νά άποδεσμεύονται τμήματα δυνάμεων πού βρίσκονται στούς κόλπους του. Μιά προοπτική έξουσίας γιά τίς λαϊκές δυνάμεις πρέπει νά προωθεί τέτοιες διαφοροποιήσεις. Ό δημοκρατικός δρόμος προϋποθέτει μιά νέα άντίληψη γιά τίς συμμαχίες καί τό στρατηγικό τους χαρα­κτήρα. Αύτό σημαίνει ότι οί συμμαχίες κοινωνικών καί πολιτι­κών δυνάμεων οίκοδομούνται στή βάση τής ισοτιμίας, τής αύτο- τέλειας καί τού άποκλεισμού κάθε κηδεμόνευσης- ότι οί μορφές τους μπορούν νά ποικίλλουν άπό τήν άπλή συμπαράταξη πάνω σέ έναν ή περισσότερους κοινούς στόχους ώς τή σύμπηξη συνα­σπισμών μέ κυβερνητικό πρόγραμμα- ότι δέν άντιμετωπίζονται άπλά σάν συνεργασία κορυφής έν όψει κάποιας πολιτικής μά­χης, άλλά έντάσσονται σέ μιά εύρύτερη, εύέλικτη καί αποφασι­στική τακτική γιά τή συγκρότηση τού νέου κοινωνικού συνασπι­σμού: μέ τήν ύπερνίκηση τών έσωτερικών αντιθέσεων άνάμεσα στις προοδευτικές καί δημοκρατικές δυνάμεις· μέ τήν άλλαγή τής πολιτικής συνείδησης τών μαζών· μέ τήν ύπονόμευση τών έρεισμάτων τής δεξιάς- μέ τήν άνάληψη πρωτοβουλιών στό μα­ζικό κίνημα, ικανών νά άλλάζουν τούς ύπάρχοντες συσχετι­σμούς καί νά καθιστούν ρεαλιστική καί έγκυρη στις μάζες τήν Άλλαγή. .

Ή ισχυροποίηση τών δυνάμεων τής έργατικής τάξης, όλων τών έργαζομένων καί τών αύθεντικών πολιτικών τους φορέων καί ή διεύρυνση τής συσπειρωτικής δύναμης τών άνανεωτικών κομμουνιστικών δυνάμεων άποτελούν άποφασιστική προϋπό­θεση γιά τήν ύπερνίκηση όσων τάσεων άρνούνται τίς συνεργα­σίες καί συμμαχίες ή τίς ύπονομεύουν στήν πράξη.

δ) Νά άξιοποιεί τούς διεθνείς καί περιφερειακούς (Εύρώπη, Βαλκάνια, Μεσόγειος) συσχετισμούς, χωρίς όμως νά έξαρτά άποκλειστικά τήν πορεία πρός τήν Άλλαγή άπό κάποια άνα­τροπή αύτών τών συσχετισμών.

Νά συμβάλλει στή διασφάλιση καί προώθηση τής ύφεσης σέ διεθνή κλίμακα καί τών άρχών τής ειρηνικής συνύπαρξης, άντι- κρίζοντάς τες όχι μέ τήν έννοια τής διατήρησης τού πολιτικού

— 253 —

Page 253: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί κοινωνικού στάτους κβό — σέ βάρος τών συμφερόντων τών έπαναστατικών κινημάτων τών διαφόρων χωρών — άλλά μέ τήν έννοια τών δυνατοτήτων πού προσφέρουν γιά τήν άνάπτυξη τής άντιιμπεριαλιστικής πάλης τών λαών· γιά τόν εκδημοκρατισμό τών παγκόσμιων σχέσεων· γιά τό σεβασμό τής άνεξαρτησίας όλων τών χωρών· κατά τοϋ διπολισμού, τών στρατιωτικό - πολι­τικών συνασπισμών καί τών ζωνών έπιρροής. Ενάντια σ’ όλους τούς παράγοντες πού μπαίνουν εμπόδιο τήν άνάπτυξη αύτόχθο- νης έπαναστατικής διαδικασίας πρός τήν Αλλαγή καί ύποβαθ- μΐζουν τό ρόλο τών έσωτερικών δυνάμεων τής έπανάστασης.

Ό δημοκρατιχός δρόμος στηρίζεται στις έπαναστατικές καί ριζοσπαστικές δυνάμεις. Αύτές έπιδιώκει νά συνενώσει, νά συγκροτήσει πολιτικά καί νά άντιπαραθέσει πρός τό συντηρητι­σμό, πρός τίς κυρίαρχες κοινωνικές δυνάμεις.

Ένδιαφέρεται γιά τήν έργατική τάξη — κι όχι μόνο γιά τούς «άριστερούς» έργάτες. Γιά τά λαϊκά στρώματα πού ριζοσπαστι- κοποιούνται σ’ όλα τά κοινωνικά μέτωπα όπου ή νέα άστική στρατηγική έπεμβαίνει άνασυγκροτώντας καί έκσυγχρονίζον- τας τήν κυριαρχία τής ολιγαρχίας. Γιά τά κινήματα πού άμφι- σβητούν τά καπιταλιστικά κοινωνικά πρότυπα.

Ο δημοκρατικός δρόμος δέν άπευθύνεται μόνο στήν παραδο­σιακή έκλογική «πελατεία» τής κομμουνιστικής άριστεράς, χω­ρίς αύτό, ώστόσο, νά σημαίνει ότι μπορεί νά κάνει άλματα, μέ μιά προπαγάνδα «έθνικού άκροατήριου». Απευθύνεται πρώτα- πρώτα στις μάζες πού έπαναστατικοποιούνται μέσα άπό κοι­νωνικές διεργασίες. Καί μπορεί νά τίς πείσει, στό βαθμό πού επιβεβαιώνεται σάν μιά σαφώς άριστερή προοπτική έξουσίας, σάν ή μόνη άληθινά έπαναστατική προοπτική κοινωνικής Αλ­λαγής, ριζικά όριοθετημένη άπ’ όλες έκείνες τίς άντιλήψεις καί πρακτικές πού ανακυκλώνουν τίς άποτυχίες καί βαθαίνουν τήν κρίση τού κομμουνιστικού καί άριστερού κινήματος.

Ό δημοκρατικός δρόμος, έξάλλου, συνυφαίνεται μέ μιά νέα άντίληψη γιά τήν πολιτική δημοκρατία καί τό ρόλο της στήν άντιιμπεριαλιστική - άντιμονοπωλιακή έπανάσταση καί τό σο­σιαλιστικό μετασχηματισμό. Αποκρούει κάθε τάση περιορι­σμού κατακτημένων άτομικών καί συλλογικών έλευθεριών, στά πλαίσια τής άστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Παράλλη­

— 254 —

Page 254: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λα, άντιτίθεται κατηγορηματικά σέ κάθε πρακτική παραμερι­σμού τών λαϊκών μαζών άπό τό προσκήνιο, μετά τήν άνατροπή τής εξουσίας τής μονοπωλιακής άστικής τάξης. Γ Γ αύτό, όριοθε- τείται άπό τά πρότυπα τών κοινωνιών τού «ύπαρκτού σοσιαλι­σμού» καί προβάλλει τό πρότυπο μιάς κοινωνίας αύθεντικά σοσιαλιστικής, αύτοόιαχειριζόμενης, δημοκρατικής, πλουραλι- στικής.

Ο δημοκρατικός δρόμος επιμένει στήν έννοια τού πλουραλι­σμού. Πρώτο, γιατί ή άρνησή του — όπως έδειξε ή πείρα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» — οδηγεί σέ άνελεύθερα καθεστώτα, παθητικοποιεί τίς μάζες, άνακόπτει τήν πορεία σοσιαλιστικής οικοδόμησης, άναπαράγει άστικές σχέσεις. Δεύτερο, γιατί ό πλουραλισμός είναι έννοια πολύ εύρύτερη τής πολυκομματικής πολιτικής έκπροσώπησης. Περιλαμβάνει άκόμα τή θεσμική κα­τοχύρωση τής άμεσης συμμετοχής τών έργαζομένων μαζών στή διαχείριση τής κοινωνίας καί τήν άσκηση τής έξουσίας, τή ριζι­κή άλλαγή τών άστικών πολιτικών σχέσεων. Διαμορφώνει τά πλαίσια γιά τήν κατάχτηση τής ήγεμονίας τής έργατικής τάξης καί τών συμμάχων της. Ύπ’ αύτούς τούς όρους, ό πλουραλισμός όχι μόνο δέν άπειλεί τίς σοσιαλιστικές κατακτήσεις άλλά άποτε­λεί βασική προϋπόθεση γιά τή συνεχή διεύρυνσή τους. Ηγεμο­νία τής έργατικής τάξης καί πλουραλισμός συμπυκνώνουν τήν προοπτική καί τό βαθύτερο ταξικό καί πολιτικό περιεχόμενο τού δημοκρατικού δρόμου.

Ό δημοκρατικός δρόμος συνυφαίνεται ταυτόχρονα μέ τήν αύτονομία τού κινήματος άπό διεθνή κέντρα, μέ τήν έννοια καί τό περιεχόμενο τού νέου διεθνισμού, μέ όλες τίς έπιλογές πού συγκροτούν μιά γνήσια διεθνιστική πρακτική. Άποτελεί κοινό στοιχείο τών προοδευτικών, άνανεωτικών τάσεων πού διαμορ­φώθηκαν στό παγκόσμιο κομμουνιστικό καί έργατικό κίνημα καί ιδιαίτερα τής εύρωκομμουνιστικής τάσης. Κοινό στοιχείο, ώστόσο, πού αναπτύσσεται στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώ­ρας χωρίς τάσεις μιμητισμού.

Ή δημιουργική καί άποτελεσματική προώθηση τού δημοκρα­τικού δρόμου στις συνθήκες τής χώρας μας συμβάλλει τελικά στήν κοινή πάλη τών προοδευτικών, άνανεωτικών τάσεων τού διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, γιά νά ξεπεραστεί ή κρίση του, γιά μιά νέα ιστορική σύγκλιση τών δυνάμεων πού έχουν θέσει σάν στόχο τους τό σοσιαλισμό.

— 255 —

Page 255: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Σημερινά άόιέξοόα

Μέ όσα αναφέρουμε στά άμέσως προηγούμενα κεφάλαια, γίνεται φανερό ότι πέρα άπό τίς γενικές διακηρύξεις, τό άνοιγ­μα μιάς δημοκρατικής, έπαναστατικής προοπτικής γιά τό σο­σιαλισμό παραμένει σήμερα ζητούμενο γιά τήν Άριστερά καί τίς λαϊκές δυνάμεις στή χώρα μας.

Τό ζητούμενο αύτό παραπέμπει στις υποκειμενικές προϋπο­θέσεις μιάς σοσιαλιστικής στρατηγικής- άφορά, πρώτα καί κύ­ρια, τήν αναδιάταξη τών δυνάμεων μέσα στό χώρο τής Άριστε­ράς καί τήν προώθηση μιάς τέτοιας πολιτικής συμμαχιών, ώστε νά δραστηριοποιηθούν όλες οί διαθέσιμες κοινωνικές δυνάμεις στήν κατεύθυνση τής Αλλαγής.

Στό σημείο αύτό άς σημειωθεί πώς οί σοσιαλιστικές ιδέες — άν καί μέ άνομοιογενείς φορείς — γνωρίζουν στις μέρες μας μιά χωρίς προηγούμενο διάδοση γιά τίς μεταπολεμικές έλληνικές συνθήκες, ιδιαίτερα άνάμεσα στις νεώτερες γενιές. Καί άκόμα, ότι ή παρουσία τών διαφόρων δυνάμεων πού διακηρύσσουν τό αίτημα τής κοινωνικής άλλαγής είναι ιδιαίτερα έντονη σέ χώ­ρους «αιχμής» (μαζικό κίνημα, πανεπιστήμια, έργατικά συνδι­κάτα καί άλλοι μαζικοί φορείς, τοπική αύτοδιοίκηση, κ.λπ.), ένώ ή πιό πρόσφατη εκλογική κ'αταγραφή τους (1977) πλησίασε, άθροιστικά, στό 40% τού έκλογικού σώματος καί σήμερα ύπο- λογίζεται άκόμα εύρύτερη.

Παρ’ όλες όμως τίς ποσοτικές διαστάσεις αύτού τού φάσμα­τος, δέν έχει γίνει δυνατή ή εξέλιξή του σ’ ένα άνώτερο ποιοτικά επίπεδο, ή διαμόρφωση ένός πολιτικά καί κοινωνικά οργανωμέ­νου μπλόκ δυνάμεων πού, χωρίς νά καταργεί τήν πολλαπλότητα τών άντιλήψεων, θά είναι ικανό νά συνθέσει τή δυναμικότητά τους, νά διεκδικήσει άποτελεσματικά τήν έξουσΐα, ν’ άνοίξει τό δρόμο γιά τό σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Χωρίς μιά τέτοια προοπτική, ή κοινωνική άλλαγή κινδυνεύει νά παραμείνει ούτο- πικό όραμα ή νά έξαντληθεί σ’ ένα διορθωτικό μεταρρυθμισμό.

Συγκεφαλαιώνοντας καί υχετικές επισημάνσεις πού γίνονται σέ άλλα σημεία τού βιβλίου, θά πρέπει νά ύπογραμμίσουμε ότι:

α) Ή κρίση τής κομμουνιστικής άριστεράς δέν είναι σύμπτω­μα παροδικό. Έχει ξεκινήσει άπό τή βαθιά άπογοήτευση καί άπώθηση πού προκάλεσαν σέ μεγάλα τμήματα άριστερών καί

— 256 —

Page 256: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ριζοσπαστικοποιημένων δυνάμεων τά σοβαρότατα λάθη στή διαχείριση τών πολιτικών της άγώνων καί ή «άδυναμία» τών ήγεσιών της νά αντλήσουν τά άναγκαία διδάγματα, ώστε νά πείσουν ότι δέ θά έπαναληφθοΰν νέες άποτυχίες καί ήττες. Ή άδυναμία τών ήγεσιών τής κομμουνιστικής άριστεράς νά διδα­χτούν άπό τήν ιστορία της συναντήθηκε τελικά μέ τήν άνικανό- τητά της νά έρμηνεύσει τή μεταβαλλόμενη έλληνική πραγματικό­τητα. Νά άναλύσει έπιστημονικά τή συγκεκριμένη κάθε φορά έκφραση τών κυρίαρχων καί έπιμέρους κοινωνικών άντιθέ- σεων, νά παρέμβει αποτελεσματικά στήν εξέλιξή τους, νά δια­μορφώσει μιά έπαναστατική θεωρία καί πρακτική, καί νά χαρά­ξει μιά σοσιαλιστική προοπτική, ικανή νά έμπνεύσει τίς λαϊκές μάζες καί νά τίς ενεργοποιήσει γιά τήν κατάκτηση τής κοινωνι­κής άλλαγής. Παρ’ όλα τά βήματα πού έγιναν πρός μιά τέτοια κατεύθυνση άπό τό ΚΚΕ έσωτ. καί άλλες δυνάμεις πού πα­λεύουν γιά τήν κομμουνιστική άνανέωση, ή κατάσταση συνολι­κά παραμένει άκόμα πολύ πίσω άπό τίς άπαιτήσεις.

β) Κύριος έκφραστής τής «κοινωνικής άδυναμίας» τής κομ­μουνιστικής άριστεράς είναι, άπό τό 1968, ό σχηματισμός τού «ΚΚΕ». Μέ τήν έμμονη προσήλωσή του στά πρότυπα τού «ύπαρκτού σοσιαλισμού» άναπαράγει τά βασικά τους άρνητικά χαρακτηριστικά στήν καθημερινή λειτουργία του καί στις σχέ­σεις του μέ τίς μάζες, άποδείχνεται άνίκανος νά έμπνεύσει τίς ζωντανές δυνάμεις τής κοινωνίας. Ή άντίδραση πού προβάλλει στά προχωρημένα αιτήματα έκδημοκρατισμού, ή άρνησή του σέ νέες μορφές συλλογικής όργάνωσης (όπως π.χ. ό έργοστασιακός συνδικαλισμός), ή δυσπιστία καί ή έχθρότητα πού δείχνει στά σύγχρονα κινήματα κοινωνικής κριτικής, καθώς καί ή άφερεγ- γυότητά του στό κρίσιμο θέμα τής έθνικής άνεξαρτησίας άπομα- κρύνουν τό «ΚΚΕ» όλο καί περισσότερο άπό τίς δυνάμεις τής κοινωνικής άλλαγής, τό περιορίζουν στό ρόλο τού θεατή τών έξελίξεων ώς τή μέρα πού ό παγκόσμιος συσχετισμός θά κλίνει ύπέρ τού «σοσιαλιστικού στρατοπέδου». Καί άκόμα τό έξωθούν σέ συστηματική ύπονόμευση κάθε έπαναστατικής διαδικασίας πού θεωρεί μή συμφέρουσα καί μή ύποταγμένη στις έπιλογές τού διεθνούς καθοδηγητικού κέντρου.

γ) Ή διάσπαση τού ένιαίου ΚΚΕ τό 1968 στάθηκε ή άφετηρία γιά τή διαμόρφωση καί συγκρότηση μιάς άλλης λογικής στό κομμουνιστικό κίνημα τής χώρας. Μιάς λογικής πού, σέ άντίθε­ση μέ τά παραπάνω άρνητικά χαρακτηριστικά τού «ΚΚΕ». στο­

— 257 —

Page 257: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

χεύει στή χάραξη έπαναστατικής στρατηγικής βασισμένης στις ιδιαίτερες άνάγκες τής έλληνικής κοινωνίας, στήν άρνηση υπα­γωγής καί έξάρτησης τοϋ έλληνικού κινήματος άπό ξένα κέντρα καί, ταυτόχρονα, στήν άνάδειξη τής δημοκρατικής συμμετοχής τών μαζών σέ καθοριστικό κι άναντικατάστατο στοιχείο τής στρατηγικής γιά τό σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Τό ΚΚΕ έσ. όμως, κύριος φορέας τής πιό πάνω λογικής, δέν μπόρεσε νά άναδειχθεί σέ ήγεμονεύουσα συνιστώσα τού κομμουνιστικού κινήματος. Ή έξέλιξη αύτή έπισφράγισε — όπως ήδη άναλύσα- με — μιά σειρά λαθεμένες έπιλογές τής ήγεσίας του καί είχε σάν άποτέλεσμα τόν περιορισμό τής κοινωνικής δυναμικής πού περιέκλεινε ή προσπάθεια τής κομμουνιστικής άνανέωσης.

Ο ρόλος καί οί δυνατότητες τών άνανεωτικών δυνάμεων

α) Παρ’ όλο τό άρνητικό πολιτικό κλίμα, τό όποιο διαμόρφω­σε ή κατιούσα πορεία τού ΚΚΕ έσωτ. καί παρά τίς άποσυσπει- ρωτικές καταστάσεις πού επικρατούν σήμερα στό χώρο τών δυνάμεων τής κομμουνιστικής άνανέωσης, μπορεί νά παρατη­ρήσει κανείς τόν πρωτοπόρο ρόλο πού οί άνανεωτικές δυνάμεις παίζουν στούς διάφορους τομείς παρέμβασης καί άνάπτυξης τού μαζικού κινήματος. Οί δυνάμεις αύτές άποτελούν σήμερα τό πιό προωθημένο ιδεολογικοπολιτικά τμήμα τής έλληνικής άρι­στεράς καί είναι αύτές κυρίως πού θέτουν κριτικά τά καίρια ζητήματα θεωρίας καί πράξης καί άγωνίζονται γιά τή λύση τους.

6) Ό άνανεωτικός χώρος, έξ’ άλλου παρ’ όλη τήν ήττα πού γνώρισε στις προηγούμενες βουλευτικές έκλογές, άρχισε τελευ­ταία νά διευρύνεται μέ νέες δυνάμεις πού είτε ριζοσπαστικο- ποιούνται μέσα στις συνθήκες τής έντεινόμενης κοινωνικής κρί­σης είτε άποδεσμεύονται άπό άριστερές πολιτικές οργανώσεις καί κόμματα, πού χαρακτηριστικά τους είναι ή γραφειοκρατική λειτουργία, οί δογματικές καί σεχταριστικές άντιλήψεις καί ή άκριτη άποδοχή κάποιου ξένου προτύπου.

Κυρίαρχο φαινόμενο τέτοιου είδους άποτέλεσε ή πρόσφατη μαζική διαφωνία καί άποχώρηση έκατοντάδων μελών καί στε­λεχών τού «ΚΚΕ», γεγονός πού είχε σοβαρό άντίκτυπο στό

— 258 —

Page 258: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

συνολικό χώρο τής Άριστεράς.Κι αύτό, γιατί περισσότερο άπ’ όλα έδειξε τή δυνατότητα νά

ξανακερδηθούν πολλές δυνάμεις πού έχουν έμπλακεί στή λογι­κή τού «ΚΚΕ» έξαιτϊας καί τών μέχρι σήμερα αποτυχιών καί άδιεξόδων στήν προώθηση τής άνανέωσης τοϋ κομμουνιστικού κινήματος. Αναγκαίος όρος γιά τή συνέχιση τού φαινομένου είναι ή διαμόρφωση ένός ισχυρού άντίπαλου πόλου απέναντι στό «ΚΚΕ», πού θά άποκαλύπτει καί θά άντιμάχεται άποτελε- σματικά τά ιδεολογικά χαρακτηριστικά του καί θά άπομονώνει τήν άδιέξοδη πολιτική του.

Παράλληλα μέ τίς μαζικές άποχωρήσεις κομμουνιστών άπό τό «ΚΚΕ» έμφανίζεται μιά προϊούσα κρίση σέ μικρότερους σχη­ματισμούς (ΕΚΚΕ, ΚΚΕ μ-λ, Μ -Λ ΚΚΕ, κ.λπ.). Δέν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλες οί δυνάμεις πού άποδεσμεύονται, παρά τούς διαφορετικούς δρόμους τούς όποιους βάδισαν, συ­ναντιόνται στήν άπόρριψη τής έτερόφωτης λογικής καί τών γρα­φειοκρατικών άντιδημοκρατικών δομών, αναζητώντας ένα αύ- τόνομο προσδιορισμό τού έλληνικού κινήματος μέ πλατιά συμ­μετοχή τών μαζών, στό έδαφος τού επιστημονικού σοσιαλισμού καί στήν προοπτική τής άντιιμπεριαλιστικής καί τής σοσιαλιστι­κής άλλαγής.

γ) Ή διεύρυνση τού άνανεωτικού χώρου προβλέπεται νά πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις καθώς οί γενεσιουργές αίτιες τών διαφοροποιήσεων δέν μπορούν νά άρθούν. Καί αύτό τό γεγονός ύποδηλώνει τρία πράγματα:

— Τήν έκταση τής κρίσης πού δοκιμάζουν οί ξεπερασμένες, έξαρτησιακές, δογματικές καί, τελικά, άντεπαναστατικές άντιλήψεις.

— Τή δυνατότητα κοινής πορείας τών δυνάμεων πού άποδε- σμεύονται άπό αύτές τίς αντιλήψεις — τουλάχιστον στήν πλειο­ψηφία τους — μέ τίς άλλες δυνάμεις πού έχουν τοποθετηθεί κατά τή δεκαετία τού 1968-78 στόν άνανεωτικό χώρο (ένταγμέ- νες ή άνέντακτες κομματικά).

— Τήν άναγκαιότητα σύνδεσης τών ριζοσπαστικών κοινωνι­κών δυνάμεων — στήν εύρύτερη δυνατή βάση — μέ τό αίτημα τής άνανέωσης τού κομμουνιστικού κινήματος καί τής Άριστε­ράς συνολικότερα. Σύνδεσης, όμως, πού προϋπόθεση έχει τή διαμόρφωση μιάς πειστικής πρότασης γιά τήν κοινωνική άλλα­γή. Κι αύτή ή διπλή διαδικασία θέτει μέ οξύτητα σήμερα, περισ­σότερο άπό κάθε άλλη φορά, τό πρόβλημα τής σύγκλισης όλων

— 259 —

Page 259: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τών κομμουνιστικών άνανεωτικών δυνάμεων.δ) Ή προσπάθεια γιά μιά τέτοια σύγκλιση άπαιτεϊ, πρώτα -

πρώτα, νά ύπερνικηθούν πολλές άμοιβαΐες δυσπιστίες άνάμεσα στις άνανεωτικές κομμουνιστικές δυνάμεις, κληρονομιά τής πο­λιτικής άνελαστικότητας πού χαρακτηρίζει τίς περισσότερες, οργανωμένες καί μή, συνιστώσες τού χώρου. Πρέπει, εξάλλου, νά υιοθετηθούν διαδικασίες κοινού προβληματισμού καί διαλό­γου, κοινές πολιτικές πρωτοβουλίες καί συλλογικά οργανωμέ­νες κοινωνικές παρεμβάσεις, όπου θά έπιχειρείται μιά μόνιμη σύνθεση άπόψεων καί ιδεών. Παράλληλα, θά δοκιμάζονται οί δυνατότητες μόνιμης συνύπαρξης καί ένιαίας έκφρασής τους.

Δέ μάς διαφεύγει ότι άπό πολλές πλευρές προβάλλονται έπι- φυλάξεις γιά τή δυνατότητα σύγκλισης τών διαφόρων άπόψεων καί ρευμάτων τού άνανεωτικού χώρου. Ή σύγκλισή τους όμως άποτελεί ταυτόχρονα αίτημα μέ τό όποιο συναντώνται όλο καί περισσότερες δυνάμεις καί πολιτικές άντιλήψεις. Άλλωστε, τό άν μπορούν νά συγκλίνουν οί άνανεωτικές δυνάμεις καί σέ ποιό εύρος θά κριθεί μέσα άπό συγκεκριμένες διαδικασίες, όπως αύτές πού περιγράψαμε καί, τελικά, άπό τήν ίδια τή ζωή. Μέ αύτή τήν έννοια, είναι άνώφελες— άν όχι βλαβερές καί άντιφα- τικές — άπόψεις πού κάνουν a priori άποκλεισμούς ή θεωρούν, προκαταβολικά, αναπόφευκτη τη. διάσπαση τού άνανεωτικού χώρου.

Σέ κάθε περίπτωση, ή παραίτηση άπό τό στόχο τής σύγκλισης πριμοδοτεί καί ενισχύει τά σημερινά άρνητικά χαρακτηριστικά τής Άριστεράς, τήν καθηλώνει ύπό τήν έπικυριαρχία τού «ΚΚΕ» καί τήν έγκλωβίζει στή δυσοίωνη προοπτική νέων άπο- τυχιών καί άπογοητεύσεων. Οδηγεί στήν άδρανοποίηση καί τήν αποστράτευση σημαντικό μέρος άριστερών δυνάμεων πού ταύτισαν σέ κάποια στιγμή.τήν πολιτική τής κομμουνιστικής άριστεράς μέ τούς περιστασιακούς διαχειριστές της. Προκαλεί άκόμα μεγαλύτερη άποδιοργάνωση τών δυνάμεων τής άνανεω­τικής άριστεράς· τίς περιθωριοποιεί καί παραπέμπει γιά τό άπώτερο, καί άπρόβλεπτο σήμερα, μέλλον τήν έπανασύνδεση τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος μέ τίς κοινωνικές πρωτοπορίες. ■

ε) Εξάλλου, ή ισχυρή παρουσία τού ΠΑΣΟΚ στό χώρο τής Άριστεράς θέτει νέα, σύνθετα προβλήματα.

Τό ΠΑΣΟΚ δέν έπωφελήθηκε άπλά άπό τή συρρίκνωση τής κομμουνιστικής άριστεράς άλλά καί κατόρθωσε νά συσπειρώσει

— 260 —

Page 260: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί νά έκφράσει ποικίλα ριζοσπαστικοποιημένα στρώματα. Συνέβαλε έτσι στή διάδοση σοσιαλιστικών ιδεών σέ εϋρείες λαϊ­κές δυνάμεις καί διαδραματίζει, άπό ορισμένες κατευθύνσεις, άποσταθεροποιητικό ρόλο γιά τόν κυρίαρχο κοινωνικό καί πο­λιτικό συνασπισμό.

Τό ΠΑΣΟΚ, ταυτόχρονα, χαρακτηρίζεται άπό σοβαρές άντι- φάσεις: υποχρεωμένο νά «άνοίγεται» καί σέ συντηρητικές δυνά­μεις τού κεντρώου, κατά βάση, χώρου, άγκιστρώνεται — όπως συμβαίνει μέ τά σοσιαλιστικά καί σοσιαλδημοκρατικά κόμματα όλων τών χωρών — σέ έκλογικές, κοινοβουλευτικές προτεραιό­τητες. Παράλληλα, μιά σειρά θεωρητικές άναλύσεις καί πολιτι­κές θέσεις του κάθε άλλο παρά άντιστοιχούν στήν κοινωνικο - πολιτική πραγματικότητα τής χώρας (άναλύσεις περί «μή προ­νομιούχων Ελλήνων» πού διαγράφουν αύθαίρετα τίς ύπάρχου- σες τάξεις καί κοινωνικές διαφορές — θέσεις περί συγκρότησης συνασπισμού κοινωνικών δυνάμεων έξουσίας, στά πλαίσια ένός κόμματος, τού ΠΑΣΟΚ, δηλαδή περί μονοπώλησης τής πολιτι­κής έκπροσώπησης τού λαϊκού κινήματος καί παραγνώρισης τών άλλων κομμάτων καί ιδεολογικών τάσεων). Τελικά, ένώ άποτελεί άναμφισβήτητα δύναμη άλλαγής, οί σοβαρές άντιφά- σεις του δέν τού έπιτρέπουν νά άσκήσει άποτελεσματικά έναν τέτοιο ρόλο. Άπό ορισμένες μάλιστα πλευρές, οί άντιφάσεις τού ΠΑΣΟΚ δυσκολεύουν τή γενικότερη προοπτική συγκρότη­σης ένός νέου κοινωνικού καί πολιτικού συνασπισμού έξουσίας, στηριγμένου σέ στέρεες βάσεις.

Ή περισσότερο συγκεκριμένη καί άναλυτική διερεύνηση τών προβλημάτων πού συνδέονται μέ τό ΠΑΣΟΚ, καί γενικά μέ τίς πολιτικές καί κοινωνικές συμμαχίες μέ τίς όποιες είναι δυνατή ή οικοδόμηση ένός ισχυρού συνασπισμού δυνάμεων τής άριστε­ράς (κομμουνιστών, σοσιαλιστών, κ.ά. άριστερών) ύπερβαίνει βέβαια τά όρια αύτού τού βιβλίου. Μπορούμε, ώστόσο, έδώ νά σημειώσουμε έπιγραμματικά ότι οί σχέσεις τού κομμουνιστικού κινήματος — καί συγκεκριμένα τών άνανεωτικών του δυνάμεων— μέ τό ΠΑΣΟΚ είναι σήμερα καθοριστικής σημασίας γιά τήν ύπόθεση τής άλλαγής. Μέ αύτή τήν έννοια, μιά ισχυρή καί φερέγγυα άνανεωτική συνιστώσα θά μπορούσε νά συμβάλει άποφασιστικά στό ξεπέρασμα τών άντιφάσεων τού ΠΑΣΟΚ καί στήν άξιοποίηση τών δυνατοτήτων γιά τή συγκρότηση ένός ισχυρού συνασπισμού άριστερών δυνάμεων. Μέ τήν ίδια έννοια— συνεκτιμώντας μαζί μέ τήν άντιφατικότητα τού ΠΑΣΟΚ καί

— 261 —

Page 261: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τόν αρνητικό ρόλο τού «ΚΚΕ» — μπορούμε εύλογα νά προβλέ­πουμε ότι όσο παρατεϊνονται καταστάσεις τέλματος στόν άνα­νεωτικό χώρο, όσο ματαιώνονται οϊ προσπάθειες άνασυγκρότη- σής του, όσο ή πολιτική τών δυνάμεων πού κινούνται στό χώρο αύτό περιορίζεται στήν άναπαραγωγή τών οργανωμένων φο­ρέων του, τόσο θά περιορίζεται ή δυνατότητα συγκρότησης ένός συνασπισμού πολιτικών δυνάμεων στό χώρο τής Άριστεράς, τόσο θ’ άπομακρύνεται ή δυνατότητα πολιτικών συμμαχιών ικανών νά άνοίξουν τό δρόμο τής Άλλαγής. Ή άνασυγκρότηση τού άνανεωτικού χώρου— στήν ευρύτερη δυνατή κοινή βάση — καθώς καί ή σύνδεσή του μέ τίς πιό ζωντανές κοινωνικές δυνά­μεις πού κινούνται πρός τήν κατεύθυνση τής Άλλαγής άποτε­λούν ούσιαστική προϋπόθεση γιά τήν απελευθέρωση τής δυνα­μικής τών κοινωνικών άγώνων στόν τόπο μας. Η σύγκλιση τών άνανεωτικών δυνάμεων μπορεί νά άσκήσει καταλυτικό ρόλο γιά τήν ένότητα τών δυνάμεων τής άλλαγής, μπορεί νά άλλάξει τό πολιτικό σκηνικό.

στ) Ελάχιστη κοινή βάση γιά μιά συγκλίνουσα πορεία τού άνανεωτικού χώρου πρέπει, κατά τήν άποψή μας, νά είναι ή άρχή τής αύτονομίας τού ελληνικού έπαναστατικού κινήματος καί ό δημοκρατικός δρόμος γιά τό σοσιαλιστικό μετασχημα­τισμό.

Πρωτοβουλίες πρός αύτή τήν κατεύθυνση θά μπορούσε άντι- κειμενικά νά πάρει τό ΚΚΕ έσωτ., πού είναι σήμερα ή μεγαλύτε­ρη δύναμη τού άνανεωτικού χώρου.

Ή σημασία άλλωστε τής ένότητας τών άνανεωτικών δυνά­μεων — γιά μιά ολόκληρη περίοδο — είχε έγκαιρα έπισημανθεί καί στό Πρόγραμμα πού ψήφισε τό Ιο (9ο) Συνέδριο τού ΚΚΕ έσωτ. τό 1976 (5).

Οί πρωτοβουλίες αύτές, όμως, θά είναι καταδικασμένες σέ άποτυχία άν, ούσιαστικά, εξαντλούνται σέ άμφίβολης άπήχη-

(5) «Γιά μια ολόκληρη περίοδο, πρωταρχική σημασία θά έχει ή προσπάθεια γιά τήν ένότητα όλων τών δυνάμεων τής κομμουνιστικής Αριστεράς, πού πι­στεύουν στήν αναγκαιότητα καί στις γενικές άρχές άνανέωσης τού κινήματος. Τό ΚΚΕ έσωτ. αγωνίζεται πρός μιά τέτοια κατεύθυνση προσπαθώντας νά συμ­βάλει στή διαμόρφωση, μέ βάση τήν ισότιμη συζήτηση τών σχετικών προβλημά­των, μιάς κοινής άντϊληψης γιά τά βασικά καθήκοντα τής Αριστεράς στήν Ελλάδα καί γιά τή φυσιογνωμία τού μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος.

Μέσα σ’ αύτά τά πλαίσια, τό ΚΚΕ έσωτ. καθορίζει στή στάση του απέναντι στις διάφορες όμάδες καί συσπειρώσεις πού έχουν διαμορφωθεί...» (Πρόγραμμα τού ΚΚΕ έσωτ., σελ. 152 - 153).

— 262 —

Page 262: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σης εκκλήσεις κομματικής ένταξης.Τό ΚΚΕ έσωτ. φυσικά, σάν αυτοτελές κόμμα, επιδιώκει τή

διεύρυνση τής πολιτικής του έπιρροής καί τήν οργανωτική του άνάπτυξη. Προκειμένου όμως γιά τή συνολική σύγκλιση τών άνανεωτικών δυνάμεων, οί σχετικές πρωτοβουλίες του δέν μπο­ρούν νά περιορίζονται σέ αύτή τήν έπιδίωξη. Δέν μπορούν, έξάλλου, νά έχουν σάν προϋπόθεση τήν προσχώρηση τών μή ένταγμένων κομμουνιστών, ή τών οργανωμένων σέ μικρότερα σχήματα, στις πολιτικές άπόψεις καί στρατηγικές έπεξεργασίες του.

Οί ούσιαστικές πρωτοβουλίες σύγκλισης πρέπει νά στηρίζον­ται σέ γενικού χαρακτήρα οριοθετήσεις — παρόμοιες μέ αύτές πού άναφέρθηκαν προηγούμενα (αύτονομία τού κινήματος — δημοκρατικός δρόμος πρός τό σοσιαλισμό) — καί πού σκιαγρα­φούν τήν ιστορική ταυτότητα καί τόν πλουραλισμό τού άνανεω- τικού χώρου σήμερα. Στά πλαίσια αύτά ή διεκδίκηση τής άπο- κλειστικότητας τής άνανέωσης ή ή προβολή τής άντιπαλότητας τών δυνάμεων της συμβάλλει στή ματαίωση κάθε διαδικασίας σύγκλισης.

Τελικά, οί ούσιαστικές πρωτοβουλίες γιά τή σύγκλιση μπο­ρούν πραγματικά νά είναι άποτελεσματικές στό βαθμό πού έπι- τρέπουν στό σύνολο τών οργανωμένων καί άνένταχτων κομμου­νιστών νά μετάσχουν σέ μιά κοινή προσπάθεια προώθησης τής άνανέωσης τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος, στό βαθ­μό πού έγγυώνται μιά νέα σύνθεση καί ποιότητα όριοθετημένη σαφώς άπό λαθεμένες έπιλογές καί κατευθύνσεις πού δέν έπέ- τρεψαν μέχρι σήμερα νά προχωρήσει άποφασιστικά τό έγχείρη- μα τής άνανέωσης.

Ή όλη προσπάθεια σύγκλισης τών άνανεωτικών κομμουνι­στικών δυνάμεων θά πρέπει — κατά τήν άποψή μας—νά τείνει στήν πραγματοποίηση ένός Δημοκρατικού Συνεδρίου τών 'Ελ­λήνων Κομμουνιστών πού πιστεύουν στήν πιό πάνω άναγκαιό- τητα. Φυσικά, κάτι τέτοιο προϋποθέτει μιά σειρά άπό διεργα­σίες, μορφοποιήσεις καί άνακατατάξεις. Μόνο όμως μέσα άπό μιά τέτοια — σύνθετη καί έπίπονη — διαδικασία είναι δυνατό νά άνοίξει ό δρόμος γιά τήν ύπερνίκηση τής κρίσης τής κομμου­νιστικής άριστεράς, γιά τήν άγωνιστική συσπείρωση τών ευρύ­τερων άριστερών δυνάμεων, γιά μιά πειστική καί νικηφόρα σοσιαλιστική προοπτική στήν Ελλάδα.

— 263 —

Page 263: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 264: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

ΑΠΟ ΤΟ Α' ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

Page 265: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 266: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

I

ΑΠΟ TO ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΤΗΣ Κ.Ε. ΠΟΥ ΨΗΦΙΣΤΗ­ΚΑΝ ΣΤΟ 2ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Ή ΚΕ θεωρεί ότι ή γενική πολιτική γραμμή τού Κόμματος, στή βασική της σύλληψη καί κατεύθυνση, όπως καθορίστηκε στό Πρόγραμ­μα καί στις αποφάσεις τού 1ου (9ου) Συνεδρίου, ήταν σωστή.

Ή πολιτική μας αύτή στηρίζεται στήν όρθή διαπίστωση ότι στή χώρα μας καί μετά τήν πτώση τής δικτατορίας δέν έχει άκόμα θεμελιωθεί καί στερεωθεί ή Δημοκρατία. Οτι οϊ κίνδυνοι άντιδημοκρατικών πισω- δρομήσεων μέχρι καί μιά άνοιχτή άντιδημοκρατική έκτροπή, σέ συν­δυασμό μέ τίς έξωτερικές απειλές έναντίον τής έόαφικής ακεραιότητας καί τής άνεξαρτησίας τής χώρας, παραμένουν πάντοτε σοβαροί.

Τό Κόμμα μας έχει όρθά έπισημάνει ότι ή σημερινή φάση τοϋ άγώνα γιά τή στερέωση καί διεύρυνση τής Δημοκρατίας καί τήν κατοχύρωση τής εθνικής άνεξαρτησίας, δέν απαιτεί τήν ένότητα μόνο τών άντιμονο- πωλιακών καί άντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων, όπως προβάλλει εσφαλ­μένα τό δογματικό ΚΚ.Αντίθετα, ή ευρύτερη δυνατή δημοκρατική συσπείρωση πού επιδιώκει τό Κόμμα μας σήμερα είναι ή μόνη ρεαλιστική καί κατανοητή άπό ευρύτερες μάζες πολιτική ένότητας πού έχει ταυτόχρονα καί συγκεκρι­μένο άντιιμπεριαλιστικό καί άντιμονοπωλιακό περιεχόμενο.Αύτές οϊ κατευθύνσεις, σέ συνδυασμό μέ τήν άνάπτυξη ένός πολύμορ­φου ενωτικού μαζικού κινήματος τής έργατικής τάξης καί τών έργαζο­μένων, συνιστούν μιά όρθή πολιτική πού άνταποκρίνεται στά άντ κρατι­κά στοιχεία τής φάσης πού διέρχεται ή πολιτική κατάσταση τής χώρας, όπου συνυπάρχουν κίνδυνοι πισωγυρίσματος άλλά καί δυνατότητες αποτελεσματικής απόκρουσής τους καθώς καί δημοκρατικών προω­θήσεων.Άποτελούν σοβαρή κατάχτηση στή θεωρητική καί πολιτική επεξεργα­σία τού Κόμματός μας.Εξοπλισμένο μέ τήν επεξεργασία αύτή τό Κόμμα μας προσπάθησε νά

τήν εφαρμόσει στήν πολιτική του δράση, παίρνοντας ύπόψη τίς εξελισ­σόμενες συνθήκες...

— 267 —

Page 267: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ώστόσο παρουσιάστηκαν λάθη στήν επεξεργασία καί εφαρμογή τής πολιτικής μας.Τό γεγονός ότι σχηματοποιήσαμε τήν ΕΑΔΕ καί ότι άναγάγαμε συχνά τό πολύπλευρο περιεχόμενό της στό έθνικό καί άντιδικτατορικό της σκέλος καί κατά συνέπεια υπερτονίζαμε τό άνοιγμα πρός τήν άντιδι- κτατορική Δεξιά δημιούργησε δυσκολίες στήν κατανόηση τής γραμμής μας, ιδιαίτερα τής πλευράς πού άφορούσε τό μέτωπο έναντίον τής κυβερνητικής πολιτικής. Αύτό έδινε δυνατότητες συκοφάντησής τη; άπό τούς άντιπάλσυς μας μέσα στις γνωστές συνθήκες διάσπασης τού έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος καί τής συνθηματολογικής άδιαλλαξίας τού ΠΑΣΟΚ καί τού δογματικού ΚΚ. Τό λάθος αύτό έβάρυνε περισσότερο μέσα στις έξελισσόμενες συνθήκες, ιδιαίτερα μετά τό 1975. Όλα αύτά σέ συνδυασμό μέ τόν ύπερτονισμό τών ύπαρκτών κινδύνων έδιναν έμφαση τελικά στό αμυντικό στοιχείο τής πολιτικής μας καί άντικειμενικά ύπστόνιζαν τό προωθητικό της στοι­χείο (μέ τό όποιο άποτελούν μιά άδιάσπαστη ένότητα) πού ήταν καί είναι άναγκαϊα ή προβολή του γιά τήν άνάπτυξη τού μαζικού κινήματος καί όρος γιά τήν προώθηση τής συνολικής μας πολιτικής.Ασάφειες παρουσιάστηκαν επίσης στήν έφαρμογή τής σωστής επιδίω­ξης νά άποφεύγονται οί μετωπικές συγκρούσεις στις περιπτώσεις πού οδηγούν σέ άδιέξοδα πού δέν έξυπηρετούν τήν προώθηση τής δημοκρα­τίας. Αύτό στήν πράξη παρερμηνεύτηκε μερικές φορές πρός τήν κατεύ­θυνση ότι τάχα είμαστε γενικά έναντίον τών «πολώσεων». Η πάλη όμως γιά τή στερέωση καί τή διεύρυνση τής δημοκρατίας έχει μέσα της, τό προωθητικό καί επιθετικό στοιχείο καί μέσα στή λογική της βρίσκον­ται καί οί άντιπαραθέσεις. Τό ζήτημα είναι νά άποφεύγουμε έκείνες τίς πολώσεις πού διευκολύνουν τήν άντίδραση νά άποπροσανατολίζει καί νά παρασύρει πλατιές λαϊκές μάζες, τίς άντιπαραθέσεις πού οδηγούν σέ τυφλά άδιέξοδα άπό τά όποια δέν βγαίνει δυνατότερο τό λαϊκό κίνημα, άλλά ένισχύονται οί δυνάμεις τής αποσταθεροποίησης καί τής άνωμαλίας.' Αλλης τάξης άδυναμία στήν πολιτική μας ήταν τό ότι χαρακτηριζόταν άπό πολλή ανάλυση καί λίγη συμπύκνωση σέ κατανοητά άπό τίς λαϊκές μάζες συνθήματα. Σέ μιά σειρά προβλήμ» τα δέν πήραμε ύπόψη ότι δέν άρκεί μιά θέση νά είναι γενικά σωστή, ά. λά πρέπει στήν παρουσίασή της νά παίρνουμε ύπόψη τό επίπεδο καί τή δεκτικότητα τών λαϊκών μαζών καί τόν τρόπο πού έχει καλλιεργ.,θεί ή συνείδησή τους άπό παλαιότερες θέσεις τού κινήματος μας ή άπό θέσεις καί συνθήματα άλλων κομμάτων τής Άριστεράς. Αύτό όχι γιά νά ύπαναχωρήσουμε άπό σωστές θέσεις, πού άποτελούν στοιχεία καί συνέπεια τής βασικής μας πολιτικής άντίληψης, άλλά γιά νά τίς κάνουμε περισσότερο κατα­νοητές στις μάζες. Έτσι π.χ. σωστά θέσαμε σάν άμεσο τό αίτημα «έξω άπό τό στρατιωτικό ΝΑΤΟ», άλλά δέν τό έντάσσαμε πάντοτε κατά τρόπο κατανοητό καί συγκεκριμένο στήν προοπτική μας έξόδου καί

Page 268: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

άπό τό πολιτικό σκέλος τού ΝΑΤΟ. Προβάλλοντας τή θέση μας γιά τήν ΕΟΚ, όπως έχει διατυπωθεί στό Πρόγραμμά μας δέν τονίζαμε άρκετά ότι ή πάλη μας γιά ένταξη ύπό όρους, σημαίνει ότι θά ταχθούμε κατά τής ένταξης έάν δέν γίνεται μέ όρους έθνικά άποδεκτούς...Έτσι, ένώ ή πολιτική μας στηρίζεται σέ στέρεα βάθρα καί στήν έλληνι­κή πραγματικότητα, ή κακή επεξεργασία ή προβολή ορισμένων πλευ­ρών της δέν έπέτρεπε ν’ άναδεικνύεται τό έπιθετικό στοιχείο της, δυσ­κόλευε τά μέλη μας νά μάχονται γι’ αύτήν, διαδίδοντας την άπλά καί καθαρά στό περιβάλλον τους, γιά νά τήν μετατρέψουν σέ πολιτική γραμμή μαζικών κινημάτων...Τά συμπεράσματα άπ’ τίς έκλογές πρέπει νά μάς οδηγήσουν όχι στήν άνατροπή, άλλά στήν ένίσχυση καί παραπέρα έπεξεργασία τής γραμμής μας καί στή διόρθωση έκείνων τών πλευρών της πού ή κριτική έξέταση κάνει άναγκαϊα. Έξ άλλου τά ίδια τά πράγματα άπέδειξαν ότι ή πολιτι­κή μας γραμμή, παρά τίς άτέλειες καί τίς άδυναμίες πού σημειώθηκαν στήν έπεξεργασία καί στήν έφαρμογή της, έχει έπιδράσει θετικά στήν πολιτική ζωή τού τόπου καί έπηρέασε στόν ένα ή τόν άλλο βαθμό τήν ίδια τήν πολιτική τών άλλων δημοκρατικών κομμάτων. Ή κατάσταση πού διαμορφώνεται μετά τίς έκλογές, τά μεγάλα προβλήματα πού ξα­νοίγονται μπροστά στό λαό σήμερα, οί δυσκολίες πού διαγράφονται, θά έπιβεβαιώνουν τίς έκτιμήσεις μας καί θά άναδείχνουν όλο καί περισ­σότερο τήν πολιτική μας σάν τή μόνη όρθή πού δείχνει ένα συγκεκριμέ­νο δρόμο γιά τή λύση τών προβλημάτων τού τόπου...‘ Αλλά τά πιό πάνω καθώς καί άλλα λάθη πού άφορούν τήν προβολή τής φυσιογνωμίας τού ΚΚΕ έσωτ., όπως ό τρόπος συγκρότησης τής Ενω­μένης Αριστερός, ή ΑΣΔΗΣ, κ.ά. (πού κρίθηκαν άλλωστε στό Ιο (9ο) Συνέδριο), όση σημασία καί άν έχουν δέν μπορούν νά εξηγήσουν τήν καθυστέρηση στήν οικοδόμηση τού Κόμματος, όταν μάλιστα τό Συνέ­δριο αύτό σημείωσε σημαντική έπιτυχΐα καί σ’ αύτό τέθηκαν οί ιδεολο­γικές, πολιτικές καί οργανωτικές βάσεις τού Κόμματος.

...Τό έκλογικό αποτέλεσμα τής 20.11.77 άποτέλεσε φανερή άπόδειξη γιά τό ότι τό άνανεωτικό μήνυμα τού ΚΚΕ έσ. δέν μπόρεσε νά φτάσει στις εύρύτερες μάζες τών κομμουνιστών, τής ευρύτερης 'Αριστεράς, τής εργατικής τάξης καί γενικά τών έλλήνων έργαζομένων.Ή β α σ ι κ ή α ί τ ι α β ρ ί σ κ ε τ α ι στό ότ ι τό ΚΚΕ έσ. π α ­ρ ο υ σ ί α σ ε σ η μ α ν τ ι κ ή κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η στ ήν ο λ ό π λ ε υ ρ η ο ι κ ο δ ό μ η σ ή τ ο υ . Τό Κ ό μ μ α κα ί ή κ α θ ο δ ή γ η σ ή του ύ π ο τ ί μ η σ α ν τ ί ς ά ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς κ α ί ύ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς τ ής ά ν α ν ε ω τ ι κ ή ς π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς σέ σ υ ν ­θ ή κ ε ς δ ι ά σ π α σ η ς κα ί ξ έ ν η ς έ π έ μ β α σ η ς στά έ σωτ ε - ρ ι κ ά τ ο ύ κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ μας κ ι ν ή μ α τ ο ς . Κα ί . τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , ύ π ε ρ τ ί μ η σ α ν τ ήν α ύ τ ό μ α τ η π ο λ ι τ ι κ ή

— 269 —

Page 269: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

α κ τ ι ν ο β ο λ ί α τ ών ά ν α ν ε ω τ ι κ ώ ν ι δ ε ώ ν στ όν κ ο μ μ ο υ ­ν ι σ τ ι κ ό κ α ί ά ρ ι σ τ ε ρ ά χ ώ ρ ο .Έ τ σ ι , δ έ ν κ α τ α β λ ή θ η κ ε ή ά π α ι τ ο ϋ μ ε ν η π ρ ο σ π ά ­θ ε ι α ν ά ο ΐ κ ο δ ο μ η θ ε ΐ έ να κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό ά ν α ν ε ω τ ι ­κό κ ό μ μ α π ο ύ , έ π ε κ τ ε ΐ ν ο ν τ α ς τή δ ο υ λ ε ι ά του σέ ά ν τ ι σ τ ο ι χ ϊ α μέ τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ , θά κ α θ ί σ τ α τ α ι ι κ α ν ό ά π ό κ ά θ ε π λ ε υ ρ ά νά μ π α ί ν ε ι έ π ι κ ε φ α λ ή ς σέ π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς , κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ ς κα ί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ ς ά γ ώ ­ν ε ς τ ών έ ρ γ α ζ ο μ έ ν ω ν , μέ κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ήν ι κ α ν ο ­π ο ί η σ η δ ι ε κ δ ι κ η τ ι κ ώ ν θ ε σ μ ι κ ώ ν κ α ί δ ι α ρ θ ρ ω τ ι ­κ ών α ι τ η μ ά τ ω ν , τήν κ α τ ά κ τ η σ η θ έ σ ε ων στό δ ρ ό μ ο τ ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ά λ λ α γ ή ς .Δίχως όμως ένα τέτοιο κόμμα είναι πολύ δύσκολο νά συνδεθούν οί έπαναστατικές άνανεωτικές ιδέες μέ τίς έργαζόμενες μάζες καί νά μετα- τραπούν σέ ύλική δύναμη...Τό κεντρικό πρόβλημα τού Συνεδρίου είναι ή διερεύνηση άπ’ όλες τίς πλευρές τής καθυστέρησης στήν οικοδόμηση τού κόμματος μέ στόχο τό ξεπέρασμά της. Τό όλο θέμα συνδέεται α) μέ λάθη στήν έπεξεργασία καί έφαρμογή τής πολιτικής μας γραμμής, β) μέ κρίσιμες έλλεΐψεις καί καθυστερήσεις στό ιδεολογικό μας μέτωπο καί γ) μέ άδυναμίες καί λάθη στήν οργανωτική μας πολιτική καί πρακτική.

(Τό πλήρες κείμενο στό περιοδικό ΚΟΜΘΕΠ τεύχος 21, Γενάρη - Φλεβάρη 1978).

II

Τά πλήρη κείμενα τών άπόψεων πού μειοψήφησαν στήν Κ.Ε. τού ΚΚΕ έσ. γιά τίς θέσεις πού παρουσιάστηκαν στό 2ο (10ο) συνέδριο, δημοσιεύθηκαν στό περιοδικό «Κομμουνιστική θεωρία καί Πολιτική», με τίτλους: α) Βαθύτερες καί μονιμότερες αίτιες τής σημερινής κατά­στασης τού κόμματος καί β) Λάθη στήν πολιτική γραμμή, οί κύριες αιτίες τών άρνητικών πλευρών τής πορείας μας. Στό ίδιο τεύχος δημο- σιεύθηκε καί τό πλήρες κείμενο τών προσυνεδριακών θέσεων τής πλειο- ψηφίαςτήςΚ.Ε.

— 270 —

Page 270: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ill

ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑΣ ΤΗΣ Κ.Ε. ΤΟΥ ΚΚΕ ( Απρίλης 1969)

.. .Οϊ Έλληνες κομμουνιστές, παίρνοντας οί ίδιοι στά χέρια τους τήν υπόθεση τού κόμματός τους, άντλώντας διδάγματα άπό τούς ήρωικοΰς άγώνες καί τήν ιστορία του, στηριζόμενοι στή θεωρία τοϋ μαρξισμού - λενινισμού καί στή δημιουργική εφαρμογή της, .. .θά βρούν τή δύναμη καί τό δρόμο μέσα στή φωτιά τού άντιδικτατορικσύ άγώνα, νά ενώσουν τίς δυνάμεις τους στό ενιαίο, πειθαρχημένο, ιδεολογικά καί πολιτικά γερά εξοπλισμένο καί ανανεωμένο ΚΚΕ...

.. .Στις σημερινές κρίσιμεςγιά τό έθνος καί τό λαό μας στιγμές, μπρο­στά στά μεγάλα προβλήματα πού θέτει ή έποχή μας σ’ ολόκληρο τό κομμουνιστικό κίνημα, τό ΚΚΕ πρέπει νά βρει τούς τρόπους καί τίς δυνάμεις ώστε ν’ άνταποκριθεί στις απαιτήσεις ένός ισχυρού καί άνα- νεωμένου επαναστατικού πολιτικού οργανισμού, ικανού νά συνδυάζει τήν έπαναστατική παράδοση μέ τή νέα πείρα τής ζωής καί νά άσκεί υπεύθυνο ρόλο σέ έθνική κλίμακα. Μόνο μέσα στήν προσπάθεια αύτή μπορεί νά πετύχει τή συσπείρωση όλων τών κομμουνιστών, τήν αποκα­τάσταση τής ένότητας τών γραμμών του.

Χρειάζεται γι’ αύτό...—Ή στήριξή του στήν έλληνική πραγματικότητα, ή έπεξεργασία τής γραμμής του μέ βάση τά δεδομένα της.—Ή ανάδειξη τής ήγεσίας του μέσα άπό τούς ταξικούς άγώνες καί ή παρουσία της έπικεφαλής τών μαχόμενων δυνάμεων τού κόμματος.—Ή άνάπτυξη τών δεσμών τού κόμματος μέ τήν έργατική τάξη, τό ρίζωμα τών όργανώσεών του στούς τόπους δουλειάς. Τό δυνάμωμα τής έπιρροής του στή νεολαία, μέ μιά πολιτική πού θ’ άπαντά πειστικά στά έρωτήματα καί τίς ανησυχίες της. Ή έξασφάλιση τής πιό στενής έπαφής του μέ όλο τό λαό καί τά προβλήματά του.—Ή άνοδος τού ιδεολογικού του έπιπέδου, ό έκσυγχρονισμός τού θεωρητικού του έξοπλισμού.—Ή καταπολέμηση τού αύτοσχεδιασμού, τού ύποκειμενισμού, τού πνεύματος συντήρησης καί γραφειοκρατικής αποστέωσης, ή ένίσχυση τού επιστημονικού τρόπου δουλειάς...

...Άποτελεί ζωτική άνάγκη γιά τό ΚΚΕ νά κατοχυρωθεί πλήρως ή αυτοτέλειά του καί νά ένισχυθούν οί δεσμοί του μέ τό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, πάνω στή βάση τών άρχών τού προλεταριακού διεθνισμού, τής ισοτιμίας, τής μή άνάμιξης τού ένός κόμματος στά έσωτερικά τού άλλου. Αύτός είναι όρος γιά νά έκπληρώσει τό κόμμα μέ έπιτυχία τό καθήκον του άπέναντι στήν έργατική τάξη τής χώρας μας

— 271 —

Page 271: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί απέναντι στό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Νά γίνει τό Κ.ΚΙ θετικός παράγοντας γιά τήν ένότητα καί τήν άνάπτυξη τοϋ παγκόσμιον κομμουνιστικού κινήματος.

...Τό ΚΚΕ, παλεύοντας έπίμονα γιά τή συσπείρωση όσο τό δυνατόν εύρύτερων δυνάμεων γιά τήν επίτευξη τών άμεσων στόχων τής άντιδι- κτατορικής πάλης δείχνει ταυτόχρονα σ’ όλο τό λαό τήν άνάγκη νά συνδεθούν οί στόχοι αύτοί μέ τόν άγώνα γιά τήν έξασφάλιση, μετά τήν άνατροπή τής δικτατορίας, μιάς σταθερής πορείας τής χώρας πρός τήν πραγματική δημοκρατία, τήν έθνική άνεξαρτησϊα καί τήν κοινωνική πρόοδο. Γιά τήν ψήφιση άπό τή Συντακτική Συνέλευση ένός έκσυγχρο- νισμένου δημοκρατικού Συντάγματος, απαλλαγμένου άπό άναχρονι- στικούς καί άντιδημοκρατικούς θεσμούς, όπως είναι ό θεσμός τής μο­ναρχίας. Γιά τή θέσπιση συνταγματικών καί νομοθετικών πλαισίων πού θά διασφαλίζουν τήν έθνική άνεξαρτησϊα καί κυριαρχία, τόν πλήρη έλεγχο τού στρατού άπό τή νόμιμη κυβέρνηση, τήν άποδέσμευση τής χώρας άπό τό ΝΑΤΟ καί τή χάραξη πολιτικής ούδετερότητας, τήν ενίσχυση τού ρόλου τού κοινοβουλίου, τής αύτοδιοίκησης, τών συνδι­καλιστικών οργανώσεων τών έργαζομένων καί τής νεολαίας στή ζωή τής χώρας, τόν έκδημοκρατισμό τής διοίκησης καί τής Παιδείας, τή λύση τών ζωτικών αιτημάτων τού λαού. τόν περιορισμό τής κυριαρχίας τών μονοπωλίων, τήν ολόπλευρη οικονομική άνάπτυξη τής χώρας.

Τό ΚΚΕ επιδιώκει, μέ βάση τά αιτήματα αύτά στό σύνολο ή σ’ ένα μέρος τους, τή συνεργασία καί μέ άλλες δημοκρατικές, προοδευτικές δυνάμεις. Είναι θετικό ότι ήδη ύπάρχει, βασικά, σύμπτωση άπόψεων σέ σημαντικό μέρος τών αιτημάτων αύτών, μέ σοβαρό τμήμα τών άντιδι- κτατορικών πολιτικών δυνάμεων, πράγμα πού έκφράζεται στήν προ­γραμματική βάση τής συμφωνίας ΠΑΜ - ΠΑΚ - ΔΑ...

... Ό λαός μας είναι ύποχρεωμένος νά χρησιμοποιήσει όλες τίς μορ­φές πάλης πού επιβάλλονται γιά τήν άποτίναξη τού νεοφασιστικού ζυγού. Ή έπιλογή τών κατάλληλων, σέ κάθε φάση τού άγώνα, μορφών πάλης έξαρτάται άπό τό έπίπεδο όργάνωσης, ένότητας καί πάλης τού λαού, άπό τό βαθμό ένότητας τών άντιδικτατορικών πολιτικών δυνά­μεων, άπό τό βάθος τής κρίσης στό στρατόπεδο τής δικτατορίας, άπό τίς διεθνείς συνθήκες — καί ιδιαίτερα αύτές πού έπιδρούν πιό άμεσα στήν κατάσταση τής χώρας μας — άπό τήν έκταση καί τήν άποτελεσμα- τικότητα τής διεθνούς άλληλεγγύης καί βοήθειας.

Στό σημερινό στάδιο, οί κομμουνιστές προσανατολίζονται στήν άνά­πτυξη τού μαζικού άντιστασιακού κινήματος. Γι’ αύτό συγκεντρώνουν τήν προσοχή τους σέ κείνες τίς μορφές άγώνα πού έξασφαλίζουν τήν ευρύτερη δυνατή κινητοποίηση καί συμμετοχή λαϊκών δυνάμεων στήν ενεργητική άντίσταση, πού άποδυναμώνουν καί άποδιαρθρώνουν τό καθεστώς τής χούντας, στήν άνάπτυξη τών διεκδικητικών καί πολιτι­κών άγώνων καί. παράλληλα, στή χρησιμοποίηση ποωτόττ'ποΛ- καί

— 272 —

Page 272: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τολμηρών μορφών πάλης, πού ανεβάζουν τό φρόνημα τού λαού, ενθαρ­ρύνουν τή συμμετοχή του στήν ενεργητική αντίσταση, ενισχύουν τό μαζικό κίνημα.

Στις συνθήκες τής ώμής τρομοκρατίας τής δικτατορίας, τό αντιστα­σιακό κίνημα πρέπει νά έχει τήν προοπτική καί τήν ετοιμότητα γιά σκληρές συγκρούσεις μέ τούς μηχανισμούς της. Γιά άποφασιστική λαϊ­κή παρέμβαση, μέ βάση όλη τή σύγχρονη πείρα, σέ απότομες πολιτικές έξελίξεις. Πρέπει νά προετοιμάζεται συγκεκριμένα γιά τή χρησιμο­ποίηση τής ένοπλης μορφής πάλης, έφ’ όσον οί έξελίξεις όδηγήσουν πρός τά έκεί καί δήμιουργηθούν οί προϋποθέσεις γιά τήν έπιτυχή διεξαγωγή της...

...'Τό ΚΚΕ θεωρεί ότι ή οικοδόμηση τού σοσιαλισμού στήν Ελλάδα, μέ όδηγό τή μαρξιστική - λενινιστική θεωρία, θά γίνει μέ βάση τήν έλληνική πραγματικότητα καί τίς ιδιομορφίες της...

... Ή νέα έπαναστατική έξουσΐα τής έργατικής τάξης καί τών συμμά­χων της, περιφρουρώντας τίς σοσιαλιστικές καταχτήσεις άπό τούς έχθρούς τού σοσιαλισμού, θ’ άναπτύξει σέ βάθος τή δημοκρατία, θά εξασφαλίσει τήν ολοένα ευρύτερη συμμετοχή τών έργαζομένων στή διεύθυνση καί διαχείριση τών δημοσίων υποθέσεων γιά μιά ολόπλευρη άνάττυξη τής σοσιαλιστικής κοινωνίας... Στά πλαίσια αύτά, θά μπο­ρούν καί στήν περίοδο τού σοσιαλισμού νά λειτουργούν καί άλλα κόμ­ματα πού θά σέβονται τή νέα, τή σοσιαλιστική νομιμότητα καί θά δρούν στά πλαίσιά της.

Τό ΚΚΕ θά πρέπει νά μελετήσει, νά επεξεργαστεί βαθύτερα καί νά χαράξει πιό συγκεκριμένα τόν έλληνικό δρόμο πρός τό σοσιαλισμό...

(Τά πλήρη κείμενα τών έπεξεργασιών καί άποφάσεων τής Έκτακτης Ολομέλειας έχουν δημοσιευτεί στόν τόμο Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ ΚΚΕ,

σελ. 372-505).

IV

Α ΠΟ ΤΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ Κ.Ε. ΤΟΥ ΚΚΕ (έσωτ.) (Ίούνης 1971)

...Ή πραγματική ένότητα τού κόμματος καί όλης τής 'Αριστεράς είναι οργανικά συνδεμένη μέ τήν άποφασιστική πρώθηση, στή ζωή πιά, τού καθήκοντος τής βαθειάς καί ολόπλευρης άνανέωσής του, πού άπο­τελεί δύσκολη καί μακρόχρονη διαδικασία. Ή ένότητα αύτή δέν μπορεί νά γίνει μέ όποιοδήποτε αχ'ΐόιβασμό μέ τήν όμάδα Κολιγιάννη, μέ τους

— 273 —

Page 273: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

έκπροσώπους τής δογματικής στειρότητας και τού γραφειοκρατικού έκφυλισμον, μέ τους κήρνκες καί πρωταγωνιστές τής κατάργησης τής αύτστέλειας τον έλληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Κάθε βήμα πρός μιά τέτοια κατεύθυνση, όχι μόνο δέν θά συντελούσε στήν ένότητα τών κομμουνιστών, άλλά θά άποτελούσε βήμα πρός τήν παραπέρα διάλυση καί άποσάθρωση τών δυνάμεων τής Άριστεράς.

Ή ένότητα όέν πρόκειται έπίσης νά προωθηθεί μέ τήν άναγνώριση «δυό κομμουνιστικών κομμάτων» στήν Ελλάδα. Κομμουνιστικό Κόμ­μα τής Ε λλάδας δέν μπορεί νά είναι ούτε καί νά ονομάζεται όποιαόή- ποτε όμάδα πού στηρίζεται καί λογοδοτεί κατά κύριο λόγο σέ κέντρα έξω άπό τό έλληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Μπορεί νά είναι μόνο μιά αυτοτελής πολιτική οργάνωση, πού στηρίζεται στις άρχές τού μαρξι­σμού - λενινισμού καί στις μεγάλες παραδόσεις τού ελληνικού κομμου­νιστικού κινήματος, διαμορφώνει τή φυσιογνωμία καί τή γραμμή της σέ διάλογο, πριν άπ’ όλα, μέ τήν έργατική τάξη τής Ελλάδας καί λογοδο­τεί σ’ αυτήν, είναι ύπεύθυνη γιά τή νίκη τής επανάστασης στήν Ελλάδα καί, στό βαθμό πού προωθεί αύτό τό στόχο, είναι πραγματικά διεθνιστική.

Μ’ αύτή τήν έννοια, δέν ύπάρχει στήν Ελλάδα παρά μόνο ένα Κομ­μουνιστικό Κόμμα, τό ΚΚΕ (έσωτερικού)...

.. .Τά σοβαρά έσωτερικά προβλήματα πού άντιμετωπίζει τό ΚΚΕ καί γενικότερα ή Άριστερά στήν Ελλάδα έχουν στενή σχέση καί μέ τήν δύσκολη κατάσταση πού έχει δημιουργηθεί στό παγκόσμιο κομμουνι­στικό κίνημα...

. ..Ή πορεία πού άκολούθησε ή σοσιαλιστική έπανάσταση στόν κό­σμο, άρχίζοντας άπό χώρες μέ χαμηλό έπίπεδο άνάπτυξης... έθεσε γιά λύση προβλήματα έξαιρετικά περίπλοκα καί πρωτότυπα καί, ταυτό­χρονα, άποφασιστικής σημασίας γιά όλη τήν παραπέρα έξέλιξη. Στήν άντιμετώπιση αύτών τών προβλημάτων παραβιάστηκαν βασικές άρχές σέ ό,τι άφορά τόν χαρακτήρα τού κόμματος καί τίς σχέσεις του μέ τίς μάζες, σέ ό,τι άφορά τό περιεχόμενο καί τίς λειτουργίες τής σοσιαλιστι­κής δημοκρατίας. Σημειώθηκαν βαρύτατες γραφειοκτατικές παραμορ­φώσεις πού συνδέονται μέ τήν επιβολή μεθόδων υλικής βίας καί κατα­ναγκασμού στις σχέσεις μεταξύ κομμουνιστών.

Ο ί παραβιάσεις καί παραμορφώσεις αύτές δέν ήταν αναπόφευκτες. Ε ξέφραζαν πριν άπ’ όλα τήν παραίτηση — στις συγκεκριμένες συνθή­κες — άπό τήν στήριξη στή δημιουργική πρωτοβουλία τών μαζών, πράγμα πού οδηγούσε σέ μιά γενικότερη διαστρεβλωμένη άντίληψη τής ίδιας τής ούσίας τού σοσιαλιστικού καθεστώτος...

...Τό ΚΚΕ (έσωτερικού) αγωνίστηκε καί άγωνίζεται, μέ όσα μέσα διαθέτει, γιά τήν καταπολέμηση τών γραφειοκρατικών παραμορφώ­σεων, τών έθνικιστικών τάσεων καί τών μεθόδων έπιβολής, άπό οπου­δήποτε καί άν προέρχονται, μέσα στό κομμουνιστικό κίνημα. Καταδί­

— 274 —

Page 274: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κασε τή στρατιωτική έπέμβαση στή Σ.Δ. Τσεχοσλοβακίας τόν Αύγου­στο τού 1968 καί άποδοκιμάζει τίς προσπάθειες δικαιολόγησής της πού έπιχειρούνται καί σήμερα, μέ σκοπό τήν καθιέρωση τής «νομιμότητας» παρόμοιων επεμβάσεων στό μέλλον. Διαφωνεί μέ όποιαδήποτε προσ­πάθεια αύθαίρετου αποκλεισμού κομμουνιστών άπό τό παγκόσμιο κομ­μουνιστικό κίνημα, όπως έπίσης καί μέ όποιαδήποτε απόπειρα επιβο­λής μέσα σ’ αύτό τού ήγετικσύ ρόλου ένός ή μιάς ομάδας Κ.Κ. Παλεύει γιά τήν καθέρωση πραγματικά ισότιμων σχέσεων μέσα στό παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα γιά τήν άναγνώριση καί τό σεβασμό στήν πράξη τής αύτστέλειας κάθε κόμματος...

... Ή ύποτίμηση ή ή άρνηση τής σημασίας, γιά σήμερα, τού μαζικού λαϊκού κινήματος ισοδύναμεί στήν πράξη μέ άρνηση τής άνάγκης όργά­νωσης τών πλατειών λαϊκών μαζών. Χωρίς μιά τέτοια οργάνωση δέν είναι δυνατό νά ύπάρξει στέρεη υποδομή καί άποτελεσματικότητα τού άντιστασιακού άγώνα. Τό επίπεδο τής όργάνωσης τών μαζών βρίσκεται γενικά σέ άντιστοιχΐα μέ τό έπίπεδο τής άντιδικτατορικής δράσης τους καί ή δράση αύτή δέν είναι δυνατή, άν δέν γίνεται μέ μορφές πού νά άνταποκρίνονται στό συγκεκριμένο άγωνισιικό έπίπεδο τού λαού. Οΐ τρεις αύτοί παράγοντες, οργάνωση, δράση καί αγωνιστικό έπίπεδο τών μαζών βρίσκονται σέ στενή άλληλοεξάρτηση καί άλληλοεπηρεά- ζονται...

...Στήν πορεία άνάπτυξής του, τό μαζικό κίνημα άντίστασης, σάν συνισταμένη πολύμορφων άγώνων σέ όλους τούς τομείς, θά γίνεται μέσα σέ συνεχείς συγκρούσεις παράγοντας άλλαγής τών αντικειμενικών συνθηκών, παράγοντας πολιτικών έξελϊξεων, έφόσον θά μεταβάλλει τήν εικόνα τού συσχετισμού δυνάμεων άνάμεσα στό λαό καί στή Χούν­τα. θ ά δημιουργεί τή βάση γιά νά συνενώνονται όλο καί πιό πολύ στήν πάλη όλες ο ί κοινωνικές δυνάμεις, ό^α τά κοινωνικά στρώματα πού υποφέρουν ή καί θίγονται άπό τό δικτατορικό καθεστώς καί όλες οί πολιτικές δυνάμεις πού άντιτίθενται στή δικτατορία, θ ά οξύνει τίς άντιθέσεις στό έσωτερικό τής στρατοκρατίας καί θά άνοϊγει όλο καί βαθύτερες «ρωγμές» στά στηρίγματα τής δικτατορίας, θά έντείνει τήν άπομόνωσή της, θά άποθαρρύνει τίς τάσεις συμβιβασμού μαζύ της, θά δυναμώνει τά φαινόμενα έσωτερικής άποσύνθεσης Kqi εκφυλισμού της. Καί πέρα ά π’ αύτά, θά δημιουργεί όλο καί πιό δυσμενείς συνθήκες γ ι’ αύτήν στό διεθνή τομέα. Σ ’ αύτή τήν πορεία θά ύφίσταται ποιοτική άλλαγή αύτό τό ίδιο τό μαζικό κίνημα άντίστασης. θ ά μαχητικοποιεί- τα ι, θά γίνεται ικανό νά χρησιμοποιεί μεγαλύτερη ποικιλία μορφών πάλης, νά έξασφαλϊζει τά δυναμικά του στηρίγματα, άξιοποιώντας μέ μιά άνάλογη δουλειά καί τίς άντιδικτατορικές δυνάμεις στό στρατό, σέ μιά κατεύθυνση ανοιχτής παλλαϊκής αντιμετώπισης τού στρατοκρατι- κού καθεστώτος καί προχωρώντας άκόμα, άν αύτό έπιβληθεϊ άπό τά πράγματα καί ύπάρξουν οί άναγκαίες προϋποθέσεις, πρός τή μετατόπι­

— 275 —

Page 275: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ση τοϋ κέντρου βάρους τής σύγκρουσης σέ μορφές κυρίως δυναμικής άναμέτρησης πρός τή δικτατορία, πρός μιά γενικότερη ένοπλη άντιπαράθεση.

Μέσα σέ μιά τέτοια γενική προοπτική τοποθετούνται οί δυνατότητες γ ιά άπότομες στροφές στήν κατάσταση, γιά ξεσπάσματα καί έκρήξεις πού θά μπορούν νά έξελιχθούν κάθε στιγμή σέ μιά μορφή γενικότερης άναμέτρησης πρός τή δικτατορία καί πού σήμερα έγκυμονούνται μέ βάση τήν παλλαϊκή άντίθεση κατά τού δικτατορικού καθεστώτος...

... Δουλεύοντας γιά τήν άνάπτυξη ένός ισχυρού μαζικού λαϊκού κινή­ματος άντίστασης, οΐ κομμουνιστές αποδίδουν ιδιαίτερη προσοχή στήν έξασφάλιση τών στηριγμάτων του στις ένοπλες δυνάμεις καί σιόν κρα­τικό μηχανισμό, θεωρούν ότι ή προσπάθεια γιά τήν προώθηση τής όργάνωσης καί τής συμμαχίας αξιωματικών, ύπαξιωματικών καί όπλι- τών, άποτελεί κρίσιμο τομέα τής δουλειάς τών άντιστασιακών οργανώσεων...

V

ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΟΥ ΓΡΑ­ΦΕΙΟΥ ΤΗΣ Κ.Ε. (Μάης 1972)

...Ο ί έξελίξεις, μέσα άπό άργή καί βασανιστική κίνηση, οδηγούν τό τελευταίο διάστημα σέ μεγαλύτερη άποσαφήνιση τής κατάστασης στή χώρα μας, προβάλλουν πιό συγκεκριμένα τίς κατευθύνσεις γιά μιά πορεία πού άνταποκρίνεται στις ελπίδες καί τίς προσδοκίες τού λαού μας... .

.. .Αύτή ή πορεία έχει μεγάλη σημασία νά έκτιμηθεί σάν μιά σύνθετη καί δύσκολη αγωνιστική διαδικασία, πολιτική, όργανωτική, ιδεολογι­κή, καί όσον άφορά τό παρελθόν καί όσον άφορά τό μέλλον. Κάθε άπλούστευση πού ξεκινάει άπό τήν άγνόηση καί ύποτίμηση τής δυναμι­κής τού κινήματος τών μαζών καί άναζητάει «διεξόδους» είτε σέ χειρι­σμούς έκ τών άνω, είτε σέ έκβιασμούς καταστάσεων, διαψεύστηκε έπανειλημμένα άπό τή ζωή, μπορεί καί τώρα νά οδηγήσει σέ σοβαρά πολιτικά λάθη, νά θέσει σέ κίνδυνο τίς ίδιεςτίς σημερινές καταχτήσεις.

Τό χαρακτηριστικό τής σημερινής περιόδου είναι ότι διαγράφεται καθαρότερα ή τάση μετατροπής τής άνυποχώρητης παλλαϊκής άντίθε- σης σέ ενεργητική μαζική αντιπαράθεση καί πάλη. Βρίσκει τούς δρό­μους νά έκφηλωθεί ή άγωνιστική πρωτοπορία πού διαμορφάινεται μέθα στή ζωή καί πρώτα άπ’ όλα στή νεολαία. Οί εξελίξεις πού σημειώνονται δέν έχουν καμιά σχέση μέ τήν όμαλή πορεία μεταβολών πρός τή φιλε­λευθεροποίηση τού καθεστώτος πού είτε παραχωοούνται. είτε ϋποκλέ-

— 276 —

Page 276: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

πτονται, είχε καταχτιούνται μέ κάποιο συμβιβασμό. Τό ουσιαστικό τους στοιχείο είναι ότι συνιστούν άλλο επίπεδο άναμέτρησης πρός τό καθεστώς πού κρατάει μέ τή βία τήν έξουσΐα, καί έχουν σχέση μέ σταθερό προσανατολισμό πρός τήν κινητοποίηση τών μαζών, πρός τό άνοιγμα μετώπων μέ τή χούντα, πρός τήν οργανωμένη παρουσία καί δράση. Ο ί αντιδράσεις τής χούντας, μέ τό νέο κύμα βίας, τίς συλλήψεις καί έκτοπίσεις, τή διάλυση καί άπαγόρευση οργανώσεων, τό γκαγκστε- ρικό διάταγμα κατά τών διαδηλώσεων, τίς δίκες κ.λπ. διαλύουν κάθε αυταπάτη στό σημείο αύτό. Αλλά ταυτόχρονα αύτές οί άντιδράσεις εντάσσονται στόν κύκλο τών άδιεξόδων της, όταν γιά τήν άντιμετώπιση μιάς νέας κατάστασης πού διαμορφώνεται στή σκληρή πάλη κατά τού καταπιεστικού της μηχανισμού, καταφεύγει στό μηχανισμό αύτό.

Ό δρόμος πού άνοιξε ό λαός μέ τήν πάλη του είναι δύσκολος καί τραχύς, άλλά δέν άνακόπτεται μέ τά σπασμωδικά μέτρα τής χούντας. Χρειάζεται γ ι’ αύτό σταθερότητα καί συνέχεια στούς μερικότερους άγώνες πού μπορεί νά εξασφαλιστεί μόνο όταν αύτοί εντάσσονται σέ ορισμένη ταχτική καί προοπτική οικοδόμησης πραγματικής οργανωμέ­νης δύναμης στό λαό καί στό στρατό, ικανής νά άντιπαραταχθεί στό μηχανισμό τής δικτατορίας. Η ένιαία δράση τών μαζών άποτελεί σήμε­ρα τή μεγαλύτερη άπειλή τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο καί κυρίως σέ μιά ευρύτερη προοπτική γιά τά συμφέροντα τών ξένων καί ντόπιων αντι­δραστικών δυνάμεων. Καί ή άμεση καί βίαιη αντίδραση τής χούντας τό επιβεβαιώνει. Οπως έπιβεβαιώνει ταυτόχρονα τήν άναγκαιότητα τής παράνομης όργάνωσης, πού στηρίζει καί δίνει προοπτική στις πιό ποικίλες άγωνιστικές έκδηλώσεις τού λαού καί τής νεολαίας...

...Στά πλαίσια αύτά έπιδιώκουμε μιά σταθερή μετακίνηση τού κέντρου τού βάρους τού κόμματος πρός τίς νέες δυνάμεις, τούς έργαζό- μενους καί τή σπουδάζουσα νεολαία, ώστε τό κόμμα νά αντανακλά σωστά τήν άγωνιστική πρωτοπορία πού τροφοδοτεί ή ζωή. Τό κόμμα μας, μέσα άπό μεγάλες δυσκολίες καί μέσα άπό τήν άργή έξέλιξη τής γενικότερης κατάστασης, ξεφεύγει άπό τήν περίοδο πού οί δυνάμεις του, σέ μεγάλο βαθμό, άποτελούνταν άπό κύκλους παρανόμων καί βγαίνει στήν επιφάνεια... Τό ούσιαστικό σ’ αύτή τήν πορεία, είναι ή έξοδος άπό τό κλείσιμο καί όχι ή έγκατάλειψη τών άπαιτήσεων άπό ένα παράνομο κόμμα. Τό κόμμα γιά νά μήν πάψει νά είναι αύτό πού είναι πρέπει τά μέλη καί τά στελέχη του, άτομικά καί συλλογικά, πρώτ’ άπ’ όλα νά είναι στρατευμένα σέ δράση, νά είναι οργανωτές καί καθοδηγη­τές μαζών καί δράσης μαζών. Μιά τέτοια διάταξη δυνάμεων, άπό τίς πρωτοπορίες πον διαμορφώνονται στούς διάφορους χώρους, μέ τά συνθήματα καί τή γραμμή μας στή νεολαία καί στούς φοιτητές, στούς έργαζόμενους, στούς πνευματικούς ανθρώπους, άπό τούς συντρόφους πού προωθούν τι] νόμιμη δράση είτε έμπνέουν «έπιτρεπτούς» φορείς, άπό τούς συντρόφους πού όργαν«ί>νουν τήν «άμεση δράση» είτε προπα-

— 277 —

Page 277: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

γανδϊζονν τά συνθήματα τής άντίστασης, άπό τούς συντρόφους πού οικοδομούν τίς πολύπλευρες παράνομες ύποδομές τού κόμματος... άπό τούς «παράνομους», άπό τούς νόμιμους καί άγνωστους, κ.λπ., άπό όλες τίς δυνάμεις μέ διαφορετικές άλλά συγκεκριμένες εύθύνες, άποστολή καί συμμετοχή στή σημερινή άντιστασιακή πάλη. Ό λη αύτή ή διάταξη άποτελεί τόν ένιαίο πολιτικό οργανισμό τής έργατικής τάξης πού είναι τό ΚΚΕ (έσωτ.)...

(Τό πλήρες κείμενο έχει δημοσιευτεί στό Β ' τόμο Αποφάσεις καί προβληματισμοί τού ΚΚΕ έσ. — 1969-76, έκδοση τού ΚΚΕ έσ., σελ. 15-26).

VI

ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ( Ιούλης 1972)

... Ή γραμμή μας, καθώς καί όλων τών άντιδικτατορικών δυνάμεων, δέν άπαντά στό ερώτημα άπό ποιό δρόμο θά φτάσουμε στήν άνατροπή τής χούντας. Δέν επισημαίνει τόν κρίκο τής στιγμής.

Τό καθεστώς τής Χούντας πάσχει άπό μιά θεμελιακή εσωτερική άντίφαση. Είναι ή άντίφαση άνάμεσα στις δημοκρατικές διακηρύξεις καί τή δικτατορική του πρακτική. Αύτή είναι ή Αχίλλειος πτέρνα του καί άπό δώ πρέπει νά δημιουργηθεί ή σφήνα.

Τό πρόβλημα συνεπώς τών άντιδικτατορικών δυνάμεων είναι νά κατευθύνουν τά συγκεντρωμένα πυρά τους στό μέτωπο πού θά κινήσει στό μάξιμουμ δυνατό, στις σημερινές συνθήκες, τήν πολιτική ζωή τής χώρας. Αύτό σημαίνει, νά διατυπώσουν τήν άξίωση καί νά παλαίψουν γ ιά έλεύθερες δημοκρατικές έκλογές. Ή άξίωση αύτή δέν μπορεί νά νοηθεί παρά σάν τό άναγκαίο συμπλήρωμα μιάς γενικότερης γραμμής τής όποίας κύρια καί σταθερή κατεύθυνση είναι ή άνάπτυξη τού άντιδι- κτατορικού άγώνα σ’ όλα τά σημεία πού τό καθεστώς συγκρούεται μέ τίς μάζες, σ’ όλα δηλαδή τά μέτωπα.

Ή γραμμή αύτή — άξίωση γιά έλεύθερες δημοκρατικές έκλογές — δείχνει στις μάζες ένα όρατό καί ρεαλιστικό στις σημερινές συνθήκες δρόμο. Μεταθέτει τήν πολιτική πρωτοβουλία στά χέρια τών άντιδικτα- τορικών δυνάμεων καί άφαιρεί άπ’ τή Χούντα τό έδαφος νά κάνει τή γνωστή καπηλεία περί Δημοκρατίας. Δημιουργεί δυνατότητες εύρύτε- ρης συγκέντρωσης τών άντιδικτατορικών δυνάμεων στό έσωτερικό καί έξωτερικό. ’ Αποδεσμεύει τήν δυναμική τής κίνησης τών μαζών, τροφο­δοτεί καί συνενώνει όλα τά έπί μέρους μέτωπα. Ή πολιτική αύτή δέν

— 278 —

Page 278: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

είναι συμβιβασμός... 'Απεναντίας είναι μαχητική πρόκληση πρός τή Χούντα γιά πολιτική αναμέτρηση. Είναι έπίθεση. Μιά τέτοια πολιτική άναμέτρηση έστω καί μέ τούς δυσμενείς όρους, θά επιτρέψει νά έκδηλω- θεί σέ συγκεκριμένη ένεργητική δράση ή λαϊκή άντίθεση, πού τήν φοβά­ται τόσο πολύ ή Χούντα ώστε νά μή τολμά νά θέσει σέ έφαρμογή καί τό ίδιο της τό Σύνταγμα...

... Ή προτεινόμενη πολιτική πρέπει νά ’χει επιθετικό χαρακτήρα. Τό αίτημα τών έλεύθερων δημοκρατικών έκλογών δέν πρέπει νά έμφανι- στεί σάν ένα επί πλέον αίτημα στό αίτηματολόγιο τών άμεσων αιτημά­των ή νά ριχτεί αποσπασματικά άπό μιά μεμονωμένη πηγή. Πρέπει νά σκάσει σάν ομοβροντία άπό όλες τίς άντιδικτατορικές δυνάμεις σάν έναρξη ένός καλά επεξεργασμένου σχεδίου πού προβλέπει καί τήν κινητοποίηση τών μαζών μέ διάφορες μορφές καί άπό όλες τίς άφετηρίες...

(Τό πλήρες κείμενο έχει δημοσιευτεί στό Β ' τόμο Αποφάσεις καί προβληματισμοί τον ΚΚΕ έσ. — 1969-76, σελ. 290-293).

VII

1. ΑΠΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Λ. ΚΥΡΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙ­ΘΕΩΡΗΣΗ (τ. 7 -8 Ιούλη, Αύγουστου, 1972)

Τό δεύτερο πρόβλημα πού άντιμετωπίζει ή χούντα, βρίσκεται στόν πολιτικό χώρο. Τέθηκε ώμά σάν ερώτημα, όπως γίνεται άντιληπτό άπό τήν πλευρά του καί άπό τόν κ. Σταματελόπουλο, έναν άπό τούς πρωτερ­γάτες τής 21.4. Ας άπαντήσει ό κ. πρωθυπουργός, ποιές είναι οί προθέ­σεις του, θά διαιωνίσει τό καθεστώς τής δικτατορίας, ή θά βαδίσει στήν πλήρη έφαρμογή τού συντάγματος τού ’68, δηλαδή στήν άντυτροσωπευ- τική δημοκρατία πού αύτό προσδιορίζει; Τό δίλημμα γιά τή χούντα είναι καίριο: ή διαιώνιση τής δικτατορίας πυκνώνει τίς άντιδράσεις τού έλληνικού λαού, διογκώνει τήν δυσφορία καί μέσα στά διεθνή στηρίγ­ματα τής χούντας (Η Π Α-ΝΑΤΟ) αποκαλύπτει τό άληθινό πρόσωπο τής 21.4 ενώ παράλληλα έξασφαλίζει τά συμφέροντα τής σημερινής ήγετικής μιλιταριστικής όμάδας, τών οικονομικών κύκλων καί τών διεθνών στρατοκρατών πού τήν στηρίζουν καί άποτρέπει, μέ τή βία τού στρατιωτικού νόμου, τήν παρεμβολή τών μαζών καί τών άντιδικτατορι- κών πολιτικών δυνάμεων. Ά π ό τήν άλλη, ή πλήρης έφαρμογή τού συντάγματος τού ’68 θά άνοίξει κάποιους δρόμους γιά τή λαϊκή παρέμ-

— 279 —

Page 279: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ίκιση καί άπειλεί έτσι νά υπονομεύσει τό οικοδόμημα τού άπριλιανού πραξικοπήματος, πού φράζει τό δρόμο πρός τις δημοκρατικές άλλαγές πού άξιώνει ή χώρα.

Είναι τώρα φανερό ότιτό σύνταγμα τού ’68 δέν ικανοποιεί τίς σημερι­νές τάσεις τής χούντας γιατί, παρ’ όλες τίς δρακόντειες διατάξεις του, παρέχει ένα έλάχιστο περιθώριο δημοκρατικής δράσης πού όμως μπο­ρεί κάτω άπό ορισμένες προϋποθέσεις νά αποδειχτεί μοιραίο γιά τή χούντα.

.. .Μιά άπό τίς αιτίες πού ή στάθμη τής άντιδικτατορικής πάλης είναι χαμηλή, πέντε χρόνια μετά τήν 21.4.67, είναι ή άδυναμία πού έδειξαν οί άντιδικτατορικές δυνάμεις νά δώσουν πειστικές άπαντήσεις στά έρωτή- ματα πού είτε διατυπώνονται είτε ύπάρχουν σκοτεινά στή συνείδηση τών μαζών. Καί νά συνδέσουν μέ άπαντήσεις σ’ ένα καθαρό πρόγραμμα πού θά πείθει γιά τίς πραγματικές δυνατότητες νά εφαρμοστεί — νά βρίσκεται δηλαδή σέ άντιστοιχία μέ τή δυναμική τής έξέλιξης. Ο ί άντι- δικτατορικές δυνάμεις έξακολουθούν καί σήμερα άκόμα νά μένουν στό «άντί»... καί τό βασικό σύνθημα είναι «νά φύγει ή χούντα». Αύτά είναι όρθά, άλλά ό χι επαρκή. Ή άνάγκη νά ύπάρχει ένα διαρθρωμένο πρό­γραμμα, μιά σαφής προοπτική πού νά είναι μπούσουλας γιά τίς μάζες, είναι ολοκάθαρη, σέ όλους...

...Καί τό έρώτημα είναι: μπορεί νά άνατραπεί τό κράτος-βίας τής δικτατορίας πού... κ.λπ.; Ή απάντηση είναι κατηγορηματική: Ναι. Στήν περίπτωση τής Ελλάδας αύτό μπορεί νά συμβεί μέ τή συστηματι­κή — μέ όλες τίς χρήσιμες καί άποτελεσματικές μορφές — ύπονόμευση τών πολιτικών καί ήθικών προϋποθέσεων στις όποιες στηρίζεται τό κράτος βίας τής χούντας, μέ τή συστηματική πολιορκία άπό τίς οργανω­μένες δυνάμεις τού έλληνικού λαού, τήν εσωτερική του ύπονόμευση, άποθάρρυνση καί διάσπαση, τήν τελική έφοδο. Νά συνενώσουμε τίς άντιθέσεις στήν κύρια καί νά έπωφεληθούμε άπό τίς άντιφάσεις... Ή πιό θεμελιώδης άπό τίς άντιφάσεις είναι τό γεγονός, ότι ή ώμή στρατο­κρατία προσπαθεί νά μιλήσει μέ όρους Δημοκρατίας...

. ..Έ ν α καίριο σημείο, μέ πολλές συνέπειες, έπισημάνθηκε ήδη: ή άντίφαση άνάμεσα στις διακηρύξεις τής χούντας ότι άποτελεί προχω­ρημένη Δημοκρατία Δυτικού τύπου καί τήν πρακτική της πού είναι στρατοκρατική - δικτατορική... Μιά κρίσιμη ώρα γιά τή χούντα θά είναι όταν θά βρεθεί μπροστά σ’ ένα ώριμο διαρθρωμένο, λαϊκό άντιδι- κτατορικό κίνημα πού θά άξιώνει τήν προσφυγή σέ ΤΙΜΙΕΣ, μέ έγγυή- σεις έκλογές, άποφασισμένο νά μαυρίσει στις κάλπες τή χούντα καί νά ένισχύσει σημαντικά τίς θέσεις του γιά τόν παρακάτω άγώνα. Αύτή ή προοπτική πού τρομάζει ήδη τή χούντα, πρέπει ΑΠΟ ΤΏΡΑ νά τεθεί μπροστά στις μάζες, στούς πολιτικούς, γιά νά μπορεί ό λαός νά έπηρεά- σει τίς έξελίξεις, νά παρέμβει σ’ αύτές, νά μήν ύποστεί μιά άνάποδη21.4...

.. .Βέβαια δέν πρέπει άπό τήν άρχή νά ύπάρχει καμμιά αυταπάτη ότι

Page 280: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ή σημερινή κρίση μπορεί νά λυθεί μέ έκλογές στά πλαίσια τού Συντάγ­ματος τού ’68. Ό μως, αύτή ή διαδικασία, άν άλλοι δρόμοι δέν οδηγούν στό ζητούμενο, μπορεί μέ τή λαϊκή παρέμβαση... ν’ άνοιξει νέους δρό­μους γιά τήν αποτελεσματική πάλη άπό καλύτερες θέσεις...

.. .Τό κορυφαίο άπό τά «εύαίσθητα σημεία» στή διάταξη τής χούντας είναι ή θεμελιώδης έπιλογή: θ ά τείνει πρός διαιώνιση τής δικτατορίας ή θά άποτολμήσει νά προχωρήσει (παίρνοντας βέβαια όλα τά μέτρα καί μέ τή μετατροπή τής στρατοκρατικής ομάδας σέ πολιτικό οργανισμό) πρός τήν πλήρη έφαρμογή τού δικού της έστω Συντάγματος; Τό έρώτη- μα αύτό πού βαθύτατα διχάζει τή χούντα, θέτει τήν πιό όρατή, άπ’ όλες τίς δυνατές, όδό διεξόδου άπό τή σημερινή κρίση. Οί άντιδικτατορικές δυνάμεις, στό έρώτημα: «ύπάρχει διέξοδος;» — μπορούν ν’ άπαντή- σουν καταφατικά ΝΑΙ, ύπάρχει, ίσως όχι μιά καί μόνη. Αλλά ή πιό όρατή είναι μέσα άπό έκλογές — τίς όποιες, ό λαός καί ή διεθνής συμπαράσταση θά μπορούν, στόν ένα ή τόν άλλο βαθμό, νά άποσπά- σουν... Ή έναλλακτική λύση ύπάρχει, μπορεί νά τροφοδοτεί ένα μεγά­λο , ισχυρό μαζικό κίνημα... θ ά δώσει, σ’ ολόκληρο τό λαό τήν αίσθηση μιάς ρεαλιστικής δυνατότητας διεξόδου, καί αύτό θά δώσει φτερά στήν πάλη του. στούς καθημερινούς του άγώνες...

(Τό πλήρες κείμενο στό Β ' τόμο Αποφάσεις καί προβληματισμοί τον ΚΚΕ έσ. - 1969-76. σελ. 27-69).

2. ΑΠΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ Λ. ΚΥΡΚΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ Κ.Ε. (Ό κτώ βρης 1972)

Φοβάμαι ότι είμαστε άκόμα σέ άναζήτηση γραμμής. Ό ιιοι; ή πείρα θά έπρεπε νά μάς είχε οδηγήσει σέ άδιάκοπη φροντίδα γιά τή χάραξη, τήν έπεξεργασία, τό βάθαιμα καί τήν έπανεκτίμηση τής πολτικής μας κατεύθυνσης. Σ ’ αύτό θεωρώ ότι έχουμε άποτύχει...

...Τ ί προτείνουμε στό Λαό; Τήν ένταση τής μαζικής πάλης. Αύτό άφορά τή μεθοδολογία. Τί όμως θά τήν έμπνεύσει; Καί πού θά τείνει; Ποιά είναι ή γενική μας σύλληψη καί πού στηρίζεται; Τό γενικό σύνθη­μα «κάτω ή χούντα» δέν είναι άρκετό. Μεγάλο τό έρώτημα: ΠΩΣ, ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ; Σ’ αύτό δέν άπαντάμε πειστικά. Μιλάμε μέ νεφελώματα. Οταν ή διέξοδος δέν είναι σαφής, ό άντίκτυπος καί στή μαζική πάλη είναι οδυνηρός...

... Πριν ένάμισυ χρόνο σάς παράγγειλα γιά τό σύνθημα «άμεσες έκλο­γές. . .. .. . χάθηκε πολύτιμο διάστημα... Ή άπόφαση τού Μάη δέν προω­θεί τό θέμα. Κάνει διατακτικά βήματα... κατά τή γνώμη μου απορρίπτει τίς πολιτικές πρωτοβουλίες άπό τά πάνω (τέτοια μήπως θεωρείτε τήν εισήγησή μου περί έκλογών;). Φέρνει στό έπίκεντρο τά προβλήματα τής

— 281 —

Page 281: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μαζικής πάλης χωρίς νά επισημαίνει ένα άπό τά πιό κεντρικά, τήν απαίτηση γιά άμεσες έκλογές. Καί αποφεύγει τήν καθαρή άπάντηση στό καίριο έρώτημα: Πώς λοιπόν θά ρίξουμε τή χούντα; Στή σκέψη μου τό θέμα είναι καθαρό... Μέ τήν ύπάρχουσα κατάσταση — διεθνή καί εσωτερική — ή ένοπλη λαϊκή πάλη αποκλείεται. Δέν αποκλείεται άν ώριμάσουν άλλες συνθήκες... Ά ν αύτό είναι έτσι δέν μένει παρά ό άλλος δρόμος: έκλογές. Μέσα άπ’ αύτόν, μέ τίς κινητοποιήσεις τών μαζών, σέ συνδυασμό μέ όλη τήν κοινωνική ζύμωση θά ώριμάσει ή καινούρια έπαναστατική κατάσταση. Ή χούντα τρέμει τίς έκλογές... Κι έμείς καί όλη ή άντιδικτατορική παράταξη δέν τής καρφώνουμε τό μαχαίρι στό λαιμό... Ό λοι υπερθεματίζουν σέ άδιαλλαξία άλλά ή χούν­τα κρατά τήν πρωτοβουλία. Καί θά πάει κάποτε σέ έκλογές δικές της, αιφνιδιαστικά καί θά λέμε ότι χάσαμε τό τραίνο...

(Τό πλήρες κείμενο στό Β ' τόμο Αποφάσεις καί προβληματισμοί τού Κ Κ Ε έσ. -1969-76, σελ. 360-365).

VIII

ΑΠΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ Λ. ΚΥΡΚΟΥ (Δεκέμβρης ’72)

.. .Σάς διευκρινίζω καί τίς άπόψεις μου σέ δυό άλλα μεγάλα θέματα: α) Κατρακυλάμε ύπό τήν πίεση ψυχολογικών παρορμήσεων σ’ ένα άντισο- βιετισμό. Τό διαβλητό άρθρο τής «Ένότητας» ήταν ή άρχή. Ό Νίκος (Καρράς) λέει ότι έξέφραζε τίς άπόψεις τού Γ ραφείου. Ποιός όμως τού έδωσε— τού Γ ραφείου— τό δικαίωμα νά δεσμεύσει τούς κομμουνιστές τού έσωτερικού σέ τέτοιες άπόψεις: καί οί «θέσεις» γιά τήν πανευρω­παϊκή περιέχουν λάθη. Ό Κολιγιάννης πέτυχε νά μάς στριμώξει στό δρόμο πού ήθελε. Επαναλαμβάνω: άς άφήσουμε τήν «εύθυνολογία» κι άς προβάλουμε τίς άπόψεις μας γιά τό σοσιαλισμό, θετικά, μέσα άπό τήν προοπτική μας γιά τόν Έλληνικό σοσιαλισμό. Αύτονομία, δέ ση­μαίνει νά τά κάνουμε άσκεφτα «μπάχαλα». Σημαίνει, μέ δική μας ευθύ­νη νά διαμορφώνουμε τή δική μας, έλληνική γραμμή, πού νά προωθεί τά συμφέροντα τής δημοκρατίας καί τού σοσιαλισμού καί τήν ύπόθεση τού διεθνούς κινήματος. Χρειάζεται, λοιπόν, μιά προσεκτική καί μελετημέ­νη αναθεώρηση τής στάσης μας. β) Υπάρχει θέμα ένότητας τής Ά ρ ι­στεράς, τών κομμάτων. Παντού είναι διάχυτη αύτή ή θέληση — έκτός άπό τή μηδενιστική πτέρυγα τού Χάους. Κι έδώ πρέπει νά διαμορφώ­σουμε πολιτική — δέν έχουμε. Ο χι ύποταγή στόν άλλο. Έ τσι δέν λύνονται τέτοια προβλήματα. Αλλά αναγνώριση ότι ύπάρχει τό πρό­βλημα, συζήτηση μπροστά στήν έργατική τάξη καί τό Λαό, συντονισμός

— 282 —

Page 282: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

όπου είναι όυνατόν, (βήμα-βήμα δημιουργία υγιών προϋποθέσεων ένότητας μέ παράλληλη ενίσχυση μέσα άπό αύτή τή διαδικασία) τών άνανεωτικών δυνάμεων.

IX

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ ΣΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (τ. 9 /10,1972)

.. .Τό Γ ραφείο δέν έχει κάνει τήν έκτίμηση ότι ή άνατροπή τής δικτατο­ρίας είναι άμεση, ότι έχουν ήδη ώριμάσει οί προϋποθέσεις γιά τήν τελική σύγκρουση πού θά οδηγήσει σ’ αύτήν.

.. .Φυσικά, τό Γ ραφείο δέν συμφωνεί μέ τήν λογική ότι, άφού σ ή μ ε - ρ α δέν τίθεται σάν άμεσο αίτημα τής στιγμής ή άνατροπή τής δικτατο­ρίας, είμαστε ύποχρεωμένοι νά πάμε στήν άλλη έπιλογή, δηλαδή πρός εξελίξεις πού θά φθάνουν ώς τίς έκλογές μέ τό ίσχύον νομικό καθεστώς. Μπροστά μας δέν ύπάρχει τό δίλημμα: Ή άμεση άνατροπή ή κεντρική κατεύθυνση - έκλογές...

... Αντιμετωπίζοντας τό θέμα τών άμφισβητήσεων γιά τήν ρεαλιστι- κότητα τής γραμμής τού ΚΚΕ(έσ.) καί γιά τήν δεκτικότητα τών λαϊκών δυνάμεων απέναντι σ’ αύτήν, θά πρέπει νά μήν άφαιρούμαστε πρώ τα- πρώτα άπό τίς συνθήκες στις όποιες αναπτύχθηκε ό άντιδικτατορικός άγώνας καθώς καί άπό τούς όρους κάτω άπό τούς όποιους διαμορφώ­θηκε καί έφαρμόσθηκε ή γραμμή αύτή.

Κανείς δέν αμφισβητεί ότι οί συνθήκες στις όποιες αναπτύχθηκε ό άντιδικτατορικός άγώνας ήταν έξαιρετικά δύσκολες. Ε σ ω τ ε ρ ι κ ά , ξεκινήσαμε τήν 21 Απρίλη 1967, ύστερα άπό μιά ήττα τού δημοκρατι­κού κινήματος καί τής Άριστεράς — ήττα ένός συγκεκριμένου καί ιδιαίτερου βέβαιαχαρακτήρα— μέ μακροπρόθεσμες τίς συνέπειές της.

Ξεκινήσαμε μέ πολύ άσχημη οργανωτική κατάσταση όλων τών άντι- δικτατορικών - πολιτικών δυνάμεων, άπό τήν επομένη τού πραξικοπή­ματος. Καί άκολσύθησαν γιά τήν Άριστερά οί συνέπειες τής έσωκομ- ματικής κρίσης καί τής διάσπασης.

Ά π ό τό άλλο μέρος, ή πραξικοπηματική επικράτηση τής χούντας, ή πλήρης άπομόνωση της άπό τίς λαϊκές δυνάμεις καί τά πολιτικά κόμμα­τα, ή κατακραυγή έναντίον της στήν ευρωπαϊκή κοινή γνώμη παρείχαν τό έδαφος γιά νά καλλιεργείται, όχι γιά μικρό διάστημα καί σέ εύρεία έκταση, ή αύταπάτη ότι τό καθεστώς είναι προσωρινό καί θά πέσει εύκολα. Έ τσ ι έξηγούνται σ’ ένα σημαντικό βαθμό οί αναζητήσεις, είτε έναυσμάτων, είτε άλλων χειρισμών γιά έπιτάχυνση τών έξελίξεων. Καί οπωσδήποτε έτσι, γιά μεγάλο διάστημα ύπήρξε πολύ δύσκολος ό προ­

— 283 —

Page 283: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σανατολισμός πρός τήν οργάνωση καί τήν καθημερινή πολύμορφη πάλη στά διάφορα μέτωπα, ό προσανατολισμός σέ δύσκολο καί πιθανώς μακρόχρονο άγώνα.

.. .Στά κείμενα τού σ. Λ. Κύρκου οί άμφισβητήσεις στή γραμμή τού ΚΚΕ(έσ.) συνδυάζονται μέ μιά ορισμένη ταύτισή της μέ τίς πολιτικές κατευθύνσεις τών άλλων άντιδικτατορικών δυνάμεων... Ή εύκολία καί ή κατηγορηματικότητα πού γίνονται οί ταυτίσεις ή άπορρίψεις δέν νομίζουμε ότι βοηθά τή συζήτηση...

. . .θ ά μπορούσαμε, συνοψίζοντας, νά τονίσουμε ότι ή γραμμή μας είναι σέ άντιπαράθεση: Μέ τή γραμμή πού δέν έπιδιώκει τήν άνατροπή άλλά άπλώς τήν άντικατάσταση τής χούντας άπό ένα όποιαδήποτε διάδοχο σχήμα, μέ γενική άντιπολιτευτική δράση καί μέ άναζήτηση τής άμερικανικής παρέμβασης. Μέ τή γραμμή πού δέν θεωρεί ρεαλιστική τήν κατεύθυνση γιά Αντίσταση καί τήν δυνατότητα άνατροπής μέ βάση τόν άγώνα τού Λαού μας, καί προσανατολίζει στή δυνατότητα μετεξέλι­ξης τού καθεστώτος καί στή βαθμιαία προσαρμογή σ’ αύτό. Μέ τήν γραμμή πού οδηγεί σέ μιά πρακτική άπλώς νόμιμης, μισονόμιμης καί παράνομης παρουσίας, προπαγάνδας άντιπολίτευσης καί διεκδικητι­κής πάλης καί ή όποια πέρα άπό τήν διακήρυξη τής άρνησης συμβιβα­σμού μέ τό καθεστώς καί τίς άλλες φραστικές έπαναστατικές διακηρύ­ξεις (δογματική όμάδα ΚΚΕ) δέν οίκοδομεί τά στοιχεία μιάς ρεαλιστι­κής προοπτικής γιά τό κίνημα. Μέ τή γραμμή πού άμφισβητεί ή καί άρνείται τόν μαζικό άγώνα, ύπερτιμά τίς δυνατότητες καί τήν άποτελε- σματικότητα τής δράσης τών μαχητικών ομάδων άντίστασης καί καλ­λιεργεί τάσεις εισαγωγείς τής άντίστασης άπό τό έξωτερικό...

. ..Ή σημερινή γραμμή μας, όπως συνοπτικά διαγράφηκε πιό πάνω, άλλά κυρίως, όπως έχει διατυπωθεί ειδικότερα σέ κείμενα τού Γρα­φείου, τών μελών του καί άλλων στελεχών, δέν μένει στό γενικό σύνθη­μα «Νά φύγει ή χούντα», ούτε διατυπώνεται μέ «νεφελώματα». Οί θέσεις μας δείχνουν πώς καί άπό ποιούς δρόμους θά άναπτυχθεί τό μαζικό άντιδικτατορικό κίνημα άλλά καί πού αύτό πρέπει νά τείνει. Ή πλατφόρμα τοϋ ΚΚΕ(έσ,), ταυτόχρονα συνδέει τόν σημερινό άγώνα, μέ τούς βαθύτερους καί μονιμώτερους πόθους τού λαού μας καί τούς άπώτερους στόχους τού κόμματος μας...

...Είναι άνάγκη νά διερευνηθεί τί πραγματικά προκύπτει άπό τή σημερινή κατάσταση καί τά νέα στοιχεία πού έμφανίζει ή φάση πού διαμορφώνεται τούς τελευταίους μήνες...

Ή ζωή δέν επιβεβαιώνει ούτε τίς άπόψεις πού άρνούνται ή άμφισβη- τούν τή δυνατότητα σήμερα τής άνάπτυξης τής μαζικής πάλης καί τήν άποτελεσματικότητά της, ούτε έκείνες πού οδηγούν σέ άγέρωχη άποχή άπό τά καθημερινά προίβλήματα καί τούς άγώνες τού λαού μας. ούτε τίς ποικίλες άλλες πού θεωρούν ότι είναι δυνατόν νά έκβιαστούν άντικειμε- νικές καταστάσεις. Καί άπό τίς τελευταίες, δέν έπιβεβαιώνει καί έκεί­νες πού χαρακτηρίζονται άπό τό πάθος έπίμονων άναζητήσεων. κατά

Page 284: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ένα τρόπο, «μαγικών κλειδιών», σάν διεξόδων άπό τό λεγόμενο «νεκρό σημείο», υπερθεματίζοντας γιά τή σημασία τού μαζικού κινήματος, άλλά έπιμένοντας ούσιαστικά στό ότι, κύριο καί βασικό είναι ορισμένοι χειρισμοί έκ τών άνω, ορισμένες πολιτικές πρωτοβουλίες, μέ τήν προσ­δοκία νά φέρουν σέ δυσκολία τή χούντα, καί νά δώσουν «φτερά» στό μαζικό κίνημα...

.. .Στό άρθρο τού σ. Λ. Κύρκου άναδείχνεται σάν κύρια άντίθεση στό έσωτερικό τού καθεστώτος τής χούντας (ή σάν ή θεμελιώδης αντίφασή του), ή άντίθεση άνάμεσα στις δημοκρατικές διακηρύξεις καί τή δικτα- τορική πρακτική της. Νομίζουμε ότι πρόκειται άπλά γιά μιά άντίφαση τής πολιτικής τού καθεστώτος πού πηγάζει... βασικά άπό τήν κύρια άντίθεση, σήμερα, σιόν πολιτικό τομέα (άντίθεση άνάμεσα στή δικτα­τορία καί στό λαό καί τίς άντιδικτατορικές πολιτικές δυνάμεις)... Σέ καμιά περίπτωση πάντως (ή άντίφαση αύτή) δέν μπορεί νά θεωρηθεί σάν ό βασικός κρίκος άνάπτυξης τής πάλης τών μαζών, σάν ό άξονας τώνέξελίξεων...

... Έ χουμε ήδη διευκρινίσει ότι δέν θέτουμε σήμερα σάν άμεσο σύν­θημα δράσης τήν άνατροπή τής δικτατορίας, θ ά ήταν όμως λάθος νά θεωρούμε τήν άνατροπή ύποχρεωτικά σάν στόχο ένός μή ορατού μέλ­λοντος, δηλ., στήν πράξη σάν στόχο άνέφικτο. Ή ώρίμανση τών προϋ­ποθέσεων γιά νά τεθεί στήν ήμερήσια διάταξη αύτός ό στόχος ένυπάρ- χε ι στις ίδιες τίς βαθειές άντιθέσεις πού δημιουργεί τό δικτατορικό καθεστώς. Ή τακτική μας, ή προετοιμασία μας πρέπει νά οίκοδομεί τήν ετοιμότητα τού κινήματος, νά άνταποκρίνεται κάθε στιγμή στις άπαιτή- σεις, σύμφωνα μέ τή δυναμική τών έξελίξεων. Στό πνεύμα αύτό, οφεί­λουμε νά συμβάλλουμε καθημερινά όχι μόνο στή συνεχή προώθηση τής διερεύνησης. άλλά καί στήν επίμονη πρακτική ώρίμανση τών συνθηκών πού θά έπιτρέπουν νά προσεγγίζουμε όλο καί περισσότερο τό στόχο τής άνατροπής. Στήν πορεία πού όδηγεί στήν έπίτευξή του καί ή όποια όπως έχει τονισθεί είναι μιά σύνθετη άγωνιστική (ιδεολογική, πολιτι­κή, οργανωτική) διαδικασία, οφείλουμε νά είμαστε παρόντες κάθε στιγμή καί στις συνειδήσεις τού λαού μας, ιδιαίτερα τής πρωτοπορίας του, άλλά καί στή ζωή καί στήν καθημερινή λαϊκή πάλη...

... Υπάρχει τό έρώτημα άν μπορούμε νά δεσμευτούμε σέ άποδοχή έκλογών πού θά οργανώσει ή χούντα μόνη της ή σέ συμφωνία μέ ορισμέ­νες άλλες δυνάμεις. Καί πολύ περισσότερο, άν μπορούμε νά δεσμευτού­με σέ προβολή αιτήματος γιά τέτοιες έκλογές. Νομίζουμε ότι δέν μπο­ρούμε. Σήμερα, ένα τέτοιο αίτημα θά αποπροσανατόλιζε άπό τήν πάλη καί θά εντασσόταν σέ διαφορετική πολιτική κατεύθυνση, τήν όποια δέν θεωρούμε άγωνιστική καί ρεαλιστική. Καί έπί πλέον δέν είναι αίτημα πού έμπνέει τίς μάζες...

.. . Ό σ ο γιά τίς προσδοκίες ότι ή χούντα μπορεί νά στέρξει σέ έκλογές, όπου θά τήν μαυρίσει ό λαός, καί ότι θά παραδώσει σέ συνέχεια τήν άρχή. ή καί άν δέν τήν παραδώσει. θά σηκώσει τό βάρος μιάς τέτοια;

— 285 —

Page 285: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ήττας, τις θεωρούμε, τό λιγότερο, άντιρεαλιστικές...

(Τό πλήρες κείμενο στό Β ' τόμο Αποφάσεις καί προβληματισμοί τού ΚΚ Ε έσ. — 1969-76, σελ. 70-113).

X

1. ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΠ. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΙΣ 18 /10 / 1973

... Ή πολιτική τής κυβέρνησης Μαρκεζίνη άποτελεί μιά προσπάθεια τού σημερινού καθεστώτος νά καλυφθεί μέ κοινοβουλευτικό μανδύα. Ωστόσο δέν πρέπει νά μείνουν απαρατήρητα ορισμένα σημεία τών

δηλώσεων τού κ. Μαρκεζίνη — ιδιαίτερα αύτών πού έκανε πρός τήν «Μόντ» — πού άντανακλσύν τίς δυσκολίες καί τις άντιφάσεις τής σημερινής έξουσίας. Από τή μιά πλευρά άποτελούν προσπάθεια παρα- πλάνησης τής κοινής γνώμης, ώς πρός τήν ούσία τού σημερινού καθε­στώτος καί ώς πρός τίς δυνατότητές του νά μετ εξελιχθεί σέ δημοκρατι­κό καθεστώς. Από τήν άλλη πλευρά έκφράζουν τήν παραδοχή ορισμέ­νων πραγματικοτήτων, πού δέν μπορούν νά κρυφθούν καί άποτελούν ένα στοιχείο ύποχώρησης έμπρός στήν παλλαϊκή άντίθεση.

... Ή κυβέρνηση Μαρκεζίνη έξαγγέλλει έλεύθερες έκλογές, πού όμως είναι άδύνατο νά διεξαχθσύν ύπό καθεστώς άνελευθερίας. Ό πω ς είναι άδύνατο νά λειτουργήσει κοινοβουλευτικό πολίτευμα μέ Βουλή άπό τήν όποια έχουν άφαιρεθεΐ οί ούσιαστικές της άρμοδιστητες.

Τό βασικό πρόβλημα σήμερα δέν είναι ή συμμετοχή ή μή στις έξαγγελ- λόμενες έκλογές. Οσο λάθος θά ήταν μιά βιαστική άπόφαση άπό τώρα γιά συμμετοχή στις έκλογές, ανεξάρτητα άπό τις συνθήκες διεξαγωγής τους, άλλο τόσο λάθος θά ήταν ό έκ τών προτέρων αποκλεισμός τής συμμετοχής σ’ αύτές. Στήν περίπτωση τυχόν συμμετοχής, ή τελευταία θά είχε τήν έννοια μιάς πολιτικής μάχης γιά τήν προώθηση τής Δημο­κρατίας, γιά τήν άποκάλυψη καί καταγγελία τής πολιτικής τής δικτατο­ρίας, γ ιά τήν έπικοινωνία μέ τις μάζες καί τήν κινητοποίησή τους. Παράλληλα μιά ενδεχόμενη παρουσία τών άντιδικτατορικών δυνάμεων μέσα στή Βουλή θά άποτελούσε βήμα, γιά τόν έλεγχο καί τήν καταγγε­λία τής πολιτικής τής δικτατορίας σέ όλους τούς τομείς, γιά τήν προβο­λή καί στήριξη τών άγώνων τών έργαζομένων, τών διανοουμένων καί τών φοιτητών γιά τά κοινωνικά τους αιτήματα...

(Τό πλήρες κείμενο δημοσιεύτηκε στήν έφημερίδα Βήμα τής 10.10.73).

— 286 —

Page 286: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

2. ΑΠΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Λ. ΚΥΡΚΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Θ ΕΜ ΑΤΑ (φύλλο 17.11/73)

...Στήν περίπτωση συμμετοχής στις εκλογές ύπό προϋποθέσεις, ή άποκάλυψη καί καταγγελία τής πολιτικής τής δικτατορίας, θά γίνει στήν πλατύτερη μέχρι σήμερα κλίμακα άπό τό 1967. Τά θέματα τής άκρίβειας, τών κοινωνικών άθλιοτήτων, τής άποσυνθέσεως τού χω­ριού , τής καταστάσεως τών έργαζομένων, ή έθνική άνάγκη γιά μιά άλλη πολιτική Δημοκρατία, Όμαλότητος καί Εθνικής Άνεξαρτησίας, θά τεθούν μπροστά στό λαό, άπό τόν ίδιο τόν λαό, μέσα σέ συνθήκες ασφαλώς τραχειές καί θά σφυρηλατήσουν τήν άπόφαση νά καταδικα­στεί ενεργητικά ή δικτατορία. Αύτό θά ευνουχίσει τήν διάθεση τών μαζών ή θά τήν ένισχύσει καί θά τήν προσανατολίσει σέ νέους άγώνες; Καί θά ύπάρχει ή ίδια δυνατότητα μέ τή γραμμή τής άποχής άνεξάρτη- τα άπό προϋποθέσεις; Δέν βλέπει ό Ν. Καλούδης ότι στήν πρώτη περίπτωση οί μάζες μετέχουν ένεργά, κάνουν τήν ύπόθεση δική τους καί μάχονται οί ίδιες, ένώ στή δεύτερη ό άγώνας έξαντλείται στά επίπεδα τών κορυφών μέ τίς μάζες κατά βάση στό ρόλο τού παθητικού άκροατή...

( Αναδημοσιεύτηκε στήν ΚΟΜΕΠ, τεύχος Σεπτέμβρη - Όκτώβρη 1973).

3. ΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΜΠ. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (γιά τά γεγονότα τού Πο­λυτεχνείου. 16 /11 / 73)

« Ή έξέλιξη στόν τόπο μας έχει περιέλθει σέ λεπτό σημείο. Παράλλη­λα μέ τό εύρύτατο δημοκρατικό - ένωτικό κίνημα πού άξιώνει τήν είσοδο στή δημοκρατική όμαλότητα, σκοτεινές δυνάμεις έργάζονται γ ιά νά φράξουν τό δρόμο πρός τήν κατεύθυνση αύτή καί όργανώνουν προκλήσεις γιά νά δικαιολογήσουν τήν έπιβολή στρατοκρατικών μέτρων.

Ο ί φοιτητές έζήτησαν δημοκρατικές λύσεις στά σπουδαστικά τους αιτήματα. Ή κυβέρνηση τίς άπέρριψε καί άνέλαβε τήν εύθύνη γιά τήν έξέλιξη. Έ νώ όφειλε καί οφείλει νά τίς υιοθετήσει. Κακώς αίτιάται τούς σπουδαστές ότι έθεσαν καί πολιτικά αιτήματα. Γιατί είχαν καί δικαίωμα καί καθήκον νά τό πράξουν, μέ τό ύψηλό φρόνημα τού έλεύθερου πολίτη.

Ο ί άγωνιζόμενοι φοιτητές έχουν τήν θερμή συμπαράσταση όλου τού

— 287 —

Page 287: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λαού. Καί είναι επιτακτική άνάγκη νά ικανοποιηθούν τά φοιτητικά αιτήματα. Ταυτόχρονα είναι άνάγκη νά περιφρουρηθεί τό σπουδαστι­κό κίνημα άπό τίς προκλήσεις.

Ό ενιαίος άγώνας τών φοιτητών εκφράζει τή συνείδηση τού Λαού καί τού Έθνους. Τήν άνάγκη νά μπει ή χώρα στό δρόμο τής δημοκρατι­κής όμαλότητας, τής κοινωνικής προκοπής καί τής Εθνικής Ανεξαρ­τησίας. Τό αίτημα έξ άλλου τού λαού γιά λαϊκή κυριαρχία είναι άνυπο- χώρητο. Μόνο ή τελική του ικανοποίηση μπορεί νά άρει τά άδιέξοδα στά όποια ώθησε τή χώρα μιά μακρόχρονη δικτατορία, ώστε νά δη- μιουργηθούν οί προϋποθέσεις γιά τήν έφαρμογή μιάς άλλης πολιτικής δημοκρατίας, όμαλότητας καί Εθνικής Ανεξαρτησίας».

4. ΑΠΟ ΤΑ «ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΛΑ Ϊ ΚΟ ΞΕΣΗΚΩΜΟ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ»(Κείμενο τού κομματικού κέντρου στό έσωτερικό γιά τά γεγονότα τον Πολυτεχνείου)

...Ο ί μάζες δικαιολογημένα δέχτηκαν μέ δυσπιστία τίς ύποσχέσεις Μαρκεζίνη γιά «φιλελευθεροποίηση». Τό κόμμα μας πάλευε νά μετα­τρέψει τήν όργή τους σέ κινητοποίηση, έτσι πού μέ τήν πίεση γιά άμεσα συγκεκριμένα αιτήματα νά όξυνθούν οί άντιθέσεις τής δικτατορίας, νά δήμιουργηθούν καλύτεροι όροι πάλης γιά τίς έπικείμενες συγκρούσεις μέτή δικτατορία...

... Ή διάθεση νά δοθεί ένα άποφασιστικά μάθημα στούς δικτάτορες κέρδισε έδαφος. Μέσα στό βρασμό τής νεανικής -ψυχής μερίδας τών φοιτητών έχανε έδαφος ή σκέψη τής πάλης γιά μερικούς συγκεκριμέ­νους στόχους πού νά προωθούν αντίστοιχα αιτήματα καί άπό άλλα στρώματα καί νά συγκλίνουν στόν κοινό πολιτικό στόχο κατά τής δικτατορίας. Κέρδιζε έδαφος ή ιδέα πώς κανένα αίτημα δέ μπορεί νά λυθεί χωρίς άμεση μεταβολή στή δομή τής έξουσίας, ένώ σέ μιά στιγμή σ’ ένα τμήμα σπουδαστών έπικράτησε ή άντίληψη, πού έκφράστηκε καί στά συνθήματα τού ραδιοπομπού. πώς μιά άκραία μεγάλη μαζική έκδή- λωση μπορεί νά κλονίσει τή δικτατορία καί νά τήν κάνει νά πέππ...

...Έ τσ ι τό αύθόρμητο λαϊκό ξέσπασμα τού Νοέμβρη ήταν δίκαιο, ηρωικό, μιά μεγαλειώδης ύπογράμμιση τού μίσους τού λαού κατά τής δικτατορίας, τού επαναστατικού δημοκρατικού πάθους γιά άγώνα καί γιά θυσία πρός τήν κατεύθυνση μιάς πραγματικής δημοκρατίας. Ανέ­βασε τήν άγωνιστική διάθεση τού λ αού.' Αποτέλεσε ένα σοβαρό πλήγμα κατά τή : δικτατορία:. .

— 288 —

Page 288: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

...Ταυτόχρονα μελετώντας προσεκτικά τήν πλευρά τού άντιπάλου. πρέπει νά πάρουμε ύπόψη μας τά άρνητικά στοιχεία τής σημερινής κατάστασης. Ή δικτατορία μέ τήν καινούρια της μορφή έγινε ώμότερη.Επανήλθε ό στρατιωτικός νόμος χωρίς καμιά προοπτική νά άρθεί. Τά

στρατόπεδα άνοιξαν καί πάλι. Οί αύθαίρετες συλλήψεις συνεχίζονται.Η φίμωση τού Τύπου ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Έ τσι, άπό τήν

άποψη τών καταπιεστικών μέτρων, οί όροι τής λαϊκής πάλης έπιδεινώ- θηκαν κι άπό τήν άποψη τής πολιτικής τής δικτατορίας έγινε στροφή πρός τά πίσω. Άμεσο επακόλουθο τών γεγονότων τού Νοέμβρη ήταν ή άνατροπή τού Παπαδόπουλου καί ή αντικατάστασή του άπό μιάν άλλη χούντα στά πλαίσια τού ίδιου τού δικτατορικού καθεστώτος...

...Ο ί οργανωμένες δυνάμεις τού κόμματός μας μέσα στούς σπουδα­στές, μαζί καί ό άντιστασιακός «Ρήγας», καί παλαιότερα άλλά καί σ’ αύτή τή φάση, στάθηκαν σοβαρός παράγοντας τού φοιτητικού κινήμα­τος. Δέν μπόρεσαν όμως, ιδίως τίς πρώτες μέρες, νά περάσουν τή σωστή γραμμή τους, πού θά έξασφάλιζε τή μαζική προώθηση τού κινήματος, άλλά καί τή συντεταγμένη νικηφόρα ύποχώρηση, άν χρειαζόταν. Βρέ­θηκαν μέσα σ’ ένα αύθόρμητο μαζικό κίνημα, μέσα στό όποιο κινούνταν πληθώρα γραμμών καί τάσεων καί πού συνολικά είχε προωθημένη άντιδικτατορική διάθεση, άλλά δέν είχε σωστή έπισήμανση στόχων, ούτε τακτική εύελιξία. Ά π ό τήν άλλη πλευρά, ή ΚΟΣ βρισκόταν σέ μιά φάση οργανωτικής ανασυγκρότησης, καί γ ι’ αύτό άντιμετώπιζε άκόμα δυσκολίες. Τό ίδιο καί ό άντιστασιακός «Ρήγας». Ή έλλειψη, έξ άλλου, συγκροτημένου, έκλεγμένσυ άπό φοιτητές άντιπροσωπευτικού οργά­νου πού νά πιάσει άπ’ τήν άρχή τήν κατάσταση συνέβαλε στή σύγχυση. Έ τσ ι τό φοιτητικό κίνημα κινδύνεψε νά άγκαζαριστεί καί νά αγκαζά­ρει τήν πρωτοπορία τού λαού σέ μιάν άπελπισμένη μάχη μέχρις έσχά- των, τήν ώρα πού στις πόλεις καί τό χωριό δέν ύπήρχαν άκόμα οί ύποδομές ένός οργανωμένου άντιδικτατορικού κινήματος, ικανού νά άναμετρηθεί μέ τίς δομές τής δικτατορίας καί νά τίς άνατρέψει...

.. .Μιά πιό σωστή ιεράρχηση στόχων θά πρόβαλλε σάν σύνθημα δρά­σης τά φοιτητικά αιτήματα— κυρίως τά πολιτικά δημοκρατικά (άμεσες έκλογές στούς φοιτητικούς συλλόγους — αύτονομία τών ιδρυμάτων - πανεπιστημιακό άσυλο - κατάργηση τής έπιστράτευσης τών φοιτητών) καί σάν σύνθημα ζύμωσης τήν καταγγελία τής δικτατορίας, τής άμερι- κανοκρατίας, τά δίκαια τών έργαζομένων. τήν άλληλεγγύη μαζί τους καί τό αίτημα γιά κυβέρνηση έθνικής ένότητας καί έλεύθερες έκλογές γιά Συντακτική. Έ τσι ή χούντα θά δυσκολευόταν νά έπέμβει βίαια καί αιματηρά. Ή πελώρια ζύμωση μέ τό ραδιοσταθμό θά έδινε άκόμα πιό πολύτιμους καρπούς καί τό φοιτητικό καί λαϊκό κίνημα θά μπορούσε νά υποχωρήσει μέ νίκη — τήν ικανοποίηση τών σπουδαστικών αιτημά­των ή έστω τήν ύπόσχεση γι’ αύτήν —...

Page 289: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Ό Νοέμβρης έδειξε τό έοφαλμένο καί άνεδαφικό τών αντιλήψεων πού έκφράζονταν άπό ορισμένους κύκλους έξω άπό τό ΚΚΕ(έσ.) γιά τό ότι υπήρχαν δυνατότητες αύτοεξέλιξης τού δικτατορικού καθεστώτος σέ δημοκρατικό. Γιά τό ΚΚΕ(έσ.) ήταν πάντα σαφές ότι ό άγώνας γιά συγκεκριμένους στόχους συνδεόταν μέ τό ένδεχόμενο βίαιων άντιδρά- σεων άπό τή μεριά τής δικτατορίας καί στροφών τής κατάστασης πρός τά πίσω...

Α ποδείχθηκε έπίσης τό έσφαλμένο τής άντίληψης πού άρνείται τήν πάλη γιά συγκεκριμένους στόχους άκολουθώντας τήν τακτική τού όλα ή τίποτα, προβάλλοντας μόνο τό γενικό αίτημα τής άνατροπής τής δικτατορίας.

Ά κόμ α ό Νοέμβρης έδειξε τήν άνάγκη καί σημασία τής πλατειάς άντιδικτατορικής ένότητας...

...Τό κόμμα μας στό προηγούμενο διάστημα, άντιμετωπίζοντας τή διακήρυξη τής χούντας ότι θά οργανώσει βουλευτικές έκλογές. χωρίς νά έχει αύταπάτες γιά τίς προθέσεις τής δικτατορίας, διεκδίκησε πριν άπό κάθε συζήτηση γιά έκλογές τήν έκπλήρωση ορισμένων όρων γιά τή διεξαγωγή τους, προβάλλοντας ταυτόχρονα τή σημασία πού είχαν οί άγώνες γιά οικονομικές καί κοινωνικές διεκδικήσεις τού λαού. Ή πολιτική αύτή κατεύθυνση ξεσκέπαζε τίς προθέσεις τής δικτατορίας, όξυνε τίς έσωτερικές αντιθέσεις της, τήν άπομάκρυνε περισσότερο άπό τό λαό, καί έφερνε τίς ίδιες τίς μάζες στό πολιτικό προσκήνιο. Δέν είναι τυχαίο ότι ή χούντα μιλάει μέ τρόμο γιά τήν «έκλογική περιπέτεια» στήν όποια ωθούνταν ή χώρα καθώς καί γιά όλες τίς ύποχωρήσεις πού αναγκάστηκε νά κάνει ό Παπαδόπουλος κάτω άπό τήν πίεση τού άντι- δικτατορικού κινήματος...

. . .Ό Νοέμβρης φώτισε καλύτερα τά προβλήματα τής γραμμής τού κόμματός μας καί τό ρόλο πού περιμένει ό λαός νά παίξουν οί κομμουνι­στές καί οί άριστεροί...

(Τό πλήρες κείμενο στήν ΚΟΜ ΕΠ. τεύχος Μάη 1974).

XI

1. ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟ­ΣΤΑΘΜΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ

...Άντικειιιενικά καί πέραν τών ποοθρπριιΐν τον καΑΓστιότο; διπ·οϊ·- νονται στή νέα φάση οί δυνατότητες γιά νά άναπτυχθεί ή κινητοποίηση καί ή πάλη τ(ϊ>ν λαϊκών δυνάμεων γιά τήν προάσπιση καί τήν διεκδίκηση

— 290 —

Page 290: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ιώ ν δικαιωμάτων τους σ’ όλους τούς τομείς. Διευρίνονται γενικώτερα, οί δυνατότητες γιά τήν οργάνωση καί τόν άγώνα τών δημοκρατικών δυνάμεων. Αύτό είναι νέο στοιχείο, πού πρώτα άπ’ όλα άποτελεί καρπό τής λαϊκής άντίστασης καί πάλης στήν εξαετία καί πρέπει νά άξιοποιη- θεί κατά τή γνώμη μας ανεπιφύλακτα. Γιά νά συνεχισθεί καί ν’ άνα- πτυχθεί αύτή ή πάλη άπό καλλίτερες θέσεις. Φυσικά στήν πάλη μας αύτή ό προσανατολισμός, οί κατευθύνσεις τής όργάνωσης καί δράσης τού λαού μας καί τών δημοκρατικών - πολιτικών δυνάμεών του οφεί­λουν νά εντάσσονται στόν αμετακίνητο στόχο: Άνατροπή τής δικτατο­ρίας. κατάκτηση τής λαϊκής κυριαρχίας, γιά ν ’ άνοίξει ό δρόμος γιά τήν έθνική άνεξαρτησϊα καί τήν κοινωνική πρόοδο στήν πατρίδα μας...

... Ανεξάρτητα άπό τίς διακηρύξεις ΐη ς ή κυβέρνηση Μαρκεζίνη καί ο ϊ έκλογές πού ετοιμάζει δέν άποτελούν δημοκρατική διέξοδο άπό τήν κατάσταση πού δημιούργησε ή δικτατορία.

...Πραγματική δημοκρατική διέξοδο έξακολουθεί ν’ άποτελεί ό σχη­ματισμός κυβέρνησης τής έμπιστοσύνης όλων τών δημοκρατικών δυνά­μεων. Αύτή ή κυβέρνηση σέ τακτό χρόνο θά διενεργήσει έλεύθερες καί άδιάβλητες έκλογές μέ συμμετοχή όλων χωρίς διάκριση τών πολιτικών δυνάμεων γ ιά ν’ άναδειχθεί συντακτική βουλή πού θά αποφασίσει κυριαρχικά γιά τήν μορφή καί τό περιεχόμενο ένός δημοκρατικού συντάγματος χωρίς έκ τών προτέρων κανένα περιορισμό. Έ τσι μόνο νομίζουμε, ότι μπορεί ν’ αρχίσει ή ύλοποίηση τής άρχής τής λαϊκής κυριαρχίας. Γιά μιά τέτοια λύση νομίζουμε, ότι πρέπει νά συνεχισθεί ή πάλη όλων τών δημοκρατικών δυνάμεων στηριγμένη πρώτα καί κύρια στήν αγωνιστική κινητοποίηση τού λαού μας καί τήν ένότητά τους. Μέ τήν έννοια αύτή τό θέμα καθεαυτό τής συμμετοχής ή όχι στις έκλογές πού προαναγγέλλει ή κυβέρνηση Μαρκεζίνη δέν είναι τό κύριο. Σήμερα κατ’ έξοχήν κύριο πρόβλημα είναι ή άνάπτυξη τών έξωκοινοβουλευτι- κών άγώνων τών έργαζομένων, τής νεολαίας, όλου τού λαού, καί ένας άπό τούς στόχους αύτών τών άγώνων πρέπει νά είναι ή έξασφάλιση τών προϋποθέσεων γιά έλεύθερες έκλογές...

(Τό πλήρες κείμενο δημοσιεύτηκε στό βήιιη τή: 10.10.73).

2. ΑΠΟ ΓΡΑΜΜΑ (άδημοσίευτο) ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΕΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ Κ.Ε. (γιά τό κείμενο: «ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΛΑ Ϊ ΚΟ ΞΕΣΗΚΩΜΟ»)

...Τήν ίδια στιγμή πού ορισμένοι πιστεύουν ότι έπιβεβαιώθηκε ή ορθότητα τής γραμμής μας. άναφέρονται μάλιστα στό ότι χρήζει έντατι-

— 291 —

Page 291: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

κής μελέτης ό «τρόμος τής χούντας γιά τίς έκλογές πού είχαν εξαγγελ­θεί» άλλοι σ. καί σημαντικό τμήμα τών δυνάμεων πού πήραν μέρος άμεσα στις συγκρούσεις είτε πιστεύουν πώς ή γραμμή μας, καί στό βαθμό πού ήταν όρθή, στήν πράξη εφαρμόστηκε κατά έναν τρόπο πού ξέκοψε τό κόμμα άπό τό πνεύμα, τά αισθήματα καί τήν κίνηση τών δυνάμεων πού κινητοποιήθηκαν άγωνιστικά μέ κορύφωμα τά γεγονότα τής Παρασκευής- πώς τό κόμμα είχε αύταπάτες γιά όμαλότητα καί έκλογές· πώς ύποτίμησε τίς άγωνιστικές διαθέσεις τών μαζών- πώς δέν άσκησε τόν καθοδηγητικό του ρόλο. Άκόμα, ή φάση αύτή έδειξε ότι τό ΚΚΕ(έσ.) δέν έχει γραμμή άντίστασης, άλλά προσαρμογής στά πλαίσια μιάς προοπτικής δημοκρατικής μετεξέλιξης τού καθεστώτος...

.. .θεω ρώ ότι τό κείμενο τών «μαθημάτων» παρακάμπτει τά κρίσιμα θέματα, είτε τά περνά έπιφανειακά, χωρίς σαφείς τομές, μέ φοβερές άντιφάσεις, είτε τελικά μέ έσφαλμένες έκτιμήσεις...

...Τά γεγονότα στό Πολυτεχνείο άρχιζαν τήν Τετάρτη 15 /1 1 καί κορυφώνονται στις 17 /11. Όμως, δέν μπορούν νά άποκοπούν άπό όσα συνέβαιναν τίς προηγούμενες μέρες καί πιό συγκεκριμένα άπό τίς έκδη- λώσεις τού μνημόσυνου τού Γ. Παπανδρέου, τής δίκης τών 17, έκδηλώ- σεις άπό τίς όποιες, ή τυχόν άπουσία μας δέν σημαίνει ότι κυριαρχούν­ταν άπό τό αύθόρμητο. Καί οπωσδήποτε, έδειχναν ότι διαμορφώνονται συγκεκριμένες άγωνιστικές πρωτοπορίες, με προωθημένες άντιδικτα- τορικές διαθέσεις καί μέ βάση πολιτικές άντιλήψεις, όχι σχετικές μέ τίς έκλογές. . . .Δέν μπορούμε νά λέμε πώς στις συνθήκες έκείνων τών ήμε- ρών, τά συνθήματα δράσης έπρεπε νά είχαν διεκδικητικό χαρακτήρα, νά έθεταν έπί μέρους στόχους καί πώς τά γενικά πολιτικά συνθήματα έπρεπε νά προβάλλονται μόνο σά συνθήματα ζύμωσης. Εξάλλου, δέ νομίζω — ανεξάρτητα άπό τό ότι σωστά κρίθηκε άνεδαφικό — πώς τό σύνθημα γιά άμεση άνατροπή τής δικτατορίας, σάν σύνθημα δράσης ήταν αύτό πού διευκόλυνε τήν έπέμβαση τών τάνκς. Ακόμα καί τά άριστερίστικα, άκόμα καί τά προβοκατόρικα συνθήματα πού έμφανί- στηκαν — καί καλώς καταπολεμήθηκαν καί άποσύρθηκαν— δέ νομίζω πώς καθόρισαν τήν πορεία τών έξελίξεων. Τέτοια συνθήματα μπορεί νά έμφανισθούν καί στό μέλλον σέ παρόμοιες έκδηλώσεις. Αύτό πού πρέ­πει, τέλος, νά σημειωθεί σχετικά μέ τά συνθήματα είναι ότι τά αιτήματα— προϋποθέσεις γιά έλεύθερες έκλογές — δέν έγινε δννατόν νά γίνουν κρίκος άνάπτυξης μαζικής άντιδικτατορικής πάλης. Τέταρτο, οί μαζι­κές έκδηλώσεις έκείνων τών ήμερών, πού πήραν έντονο πολιτικό χαρα­κτήρα καί μαχητικότητα, δέν ήταν έξω άπό τή λογική τής άνάπτυξης τού μαζικού κινήματος... Καί οπωσδήποτε, δέν έπιβεβαίωσαν τίς θέ­σεις πού θεωρούσαν βασικό κρίκο άνάπτυξης τού κινήματος τίς έκλο­γές. Εύρύτερα. οί μαζικές έκδηλώσεις έκείνων τών ήμερών δέν ήταν έξω άπό τή δυναμική τών έξελίξεων στή φάση αύτή...

Επιχειρώ τήν άνάδειξη βασικών διδαγμάτων: α) Στά πλαίσια τού δικτατορικού καθεστώτος, μέ τή μορφή πού τού

— 292 —

Page 292: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

δόθηκε άπό τόν Παπαδόπουλο καί μέ τίς υποχωρήσεις πού ύποχρεώθη- κε νά κάνει γιά νά ανοίξει μιά φάση «πολιτικοποίησης», δημιουργήθη- καν σοβαρές δυνατότητες άνάπτυξης ένός κινήματος μαζών, γοργά πολιτικοποιούμενου καί μαχητ ικοπο ιού μενού. Τό καθεστώς όμως αύτό δέν είχε άλλάξει ούσιαστικά πρόσωπο. Δέν περιέκλεινε δυνατότητες δημοκρατικής μετεξέλιξης. Είχε διαμορφώσει νέα πλαίσια, άλλά περιο­ρισμένα όρια καί σ’ αύτά θά προσέκρουε, σύντομα μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο, τό άντιδικτατορικό μαζικό κίνημα. Πολύ περισσότερο πού ή φάση αύτή κυριαρχούνταν άπό σοβαρές άντιφάσεις καί άδιέξοδα... Ό λ α αύτά έκαναν εύρύτατο τό ύπόστρωμα γιά τήν άνάπτυξη μαζικού κινήματος, γιά τό ξέσπασμα τών γεγονότων. Έτσι ή φάση αύτή κάθε άλλο παρά προδιέγραφε περίοδο παρατεταμένης «όμαλότητας». Η πάλη γιά δημοκρατικές κατακτήσεις ήταν σννυφασμένη μέ προοπτική άναμετρήσεων μέ τό καθεστώς και τούς μηχανισμούς τον...

.. .Τά γεγονότα τού Νοέμβρη ύπογράμμισαν τήν έκταση καί τό βάθος τής λαϊκής άντίθεσης πρός τή δικτατορία, τό άσυμβίβαστο πνεύμα τού λαού μας πρός αύτήν. Ταυτόχρονα ύπογράμμισαν τήν απόφασή του νά άποκρούσει λύσεις τυπικής ψευτοδημοκρατίας...

Ο ί άγώνες τού Νοέμβρη, τών φοιτητών καί έργατών, έκαναν ολοφά­νερη τή χρεοκοπία τής δικτατορίας τού Παπαδόπουλου. Μιάς δικτατο­ρίας μισητής καί ματοβαμμένης. Καί τελικά όδηγήθησαν στήν άνατρο­πή του, έπίτευγμα πού φαίνονταν γιά πολύ καιρό άδύνατο.

Αύτό καθ’ έαυτό τό γεγονός συνιστά σοβαρή κατάκτηση τού αντκ'>ι κτατορικού κινήματος καί τού κόμματος — πού δέν έξουδετερώνεται άπό τίς όποιεσδήποτε προσπάθειες άνασύνταξης τών στρατοκρατικών δυνάμεων, μέ άλλο πυρήνα— ... άποτελεί μιά άπό τίς πιό βασικές και ιπαθερές συνιστώσες τής νέας κατάστασης πού θά δρά μακροπρόθεσμα στις παραπέρα έξελίξεις. Αμεσα, έπακόλουθό της είναι ή όξυνση τών άντιθέσεων στούς κόλπους τού καθεστώτος, στις δυνάμεις πού τό στή­ριζαν, ή άναταραχή στά δυναμικά στηρίγματα τού καθεστώτος. Στό στρατό δυνάμωσε τό πνεύμα κατά τής δικτατορίας...

Σύμφωνα μέ έγκυρες πληροφορίες (άπό Παρίσι) διαγράφεται καί φαίνεται πώς προετοιμάζεται μιά διέξοδος, μέ κύριο στόχο μιά έκλογι- κή νίκη τού Καραμανλή. Αύτό θά προέλθει σύντομα — κατά τίς πληρο­φορίες — άπό νέο έγχεϊρημα ομάδας στρατιωτικών, πού θά διακηρύσ­σει τήν έπιθυμία έπανόδου στήν «όμαλότητα» μέ άπαγκίστρωση τού στρατού άπό τήν άμεση παρουσία του στήν πολιτική ζωή.

Τό σχέδιο στηρίζεται στόν αποκλεισμό— μέ μέτρα— τής κίνησης τών μαζών κατά τήν προπαρασκευή τής προώθησής του. Ο ί άστοί συντηρη­τικοί πολιτικοί ήγέτες τηρούν ένα είδος τακτικής σιωπής καί όχι έπίθε- σης, γ ιά νά διευκολύνουν, όπως λένε, μιά τέτοια έξέλιξη. Τό σχέδιο στηρίζεται έπίσης — έκτός άπό τή βέβαιη έκλσγική νίκη τού Καραμαν­

— 293 —

Page 293: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λή — στήν άόυναμία πού παρουσιάζει τό κομμουνιστικό κίνημα σήμερα νά παίξει ρόλο καί άμεσα καί κατά τίς έκλογές. Τέλος, έκτιμάται άτι ή λύση θά καλυφθεί καί άπό άριστερά, τουλάχιστο άπό τό κόμμα μας, λόγω στάσης του καί στήν προηγούμενη φάση.

Ό Καραμανλής, συγκεντρώνοντας ύποχρεωτικά όλες τίς άστικές, συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις σ’ ένα νέο σχήμα, θά τίς έμφανίσει μέ τό στεφάνι τής άνένδοτης πάλης κατά τής δικτατορίας καί τής άνανέω­σης τής πολιτικής ζωής. Υποσχόμενος, ταυτόχρονα, όρισμένα δημο­κρατικά μέτρα, έχει τήν άνεση, στή Συντακτική Βουλή, νά ρυθμίσει μέ μεγάλη πλειοψηφία τό συνταγματικό θέμα...

Εκλογικό αντίπαλο, έκτός άπό μάς, πού μάς θεωρούν άδύναμους, ύπολογίζσυν τόν Άνδρέα Παπανδρέου, μέ μιά δύναμη, όμως, όχι πάνω άπό 25%. Τήν κομμουνιστική άριστερά, γενικά, ύπολογίζουν γύρω στά 15%.

Τό σχέδιο, λένε, δέν είναι τών Αμερικανών, πού δέν έχουν διάθεση «νά κουνήσουν τό δαχτυλάκι τους», άλλά μιάς μερίδας στρατιωτικών πού προβλέπεται νά έπικρατήσει, μιάς μερίδας τής ολιγαρχίας καί τών Ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ύπολογίζουν ότι οί 'Αμερικανοί δέν θά μπο­ρέσουν νά εμποδίσουν μιά τέτοια έξέλιξη καί θά είναι ύποχρεωμένοι νά τήν άνεχθούν.

Δέν είναι τού παρόντος ή ανάλυση αύτής τής λύσης. Ανεξάρτητα άπό τίς ορισμένες θετικές πλευρές έπισημαίνω, άπλώς, τήν τοποθέτησή της απέναντι στις κινήσεις τών μαζών στήν άριστερά καί σέ μάς.

Νομίζω ότι, χωρίς νά χάνουμε άπ’ τήν προσοχή μας καί αύτό τό ενδεχόμενο, πρέπει νά δούμε ότι άμεσα διαγράφεται μιά πολιτική καταπίεσης καί άκινησίας τών λαϊκών δυνάμεων. Μεγάλη σημασία έχει νά παλέψουμε ώστε νά μήν άρθεί ή άπομόνωση τής Νέας Χούντας καί νά διαφυλαχθεί ή άντιδικτατορική ένότητα τού λαού. Μόνο ένα εύρύ, καλά οργανωμένο καί σέ ένιαία βάση άναπτυσσόμενο κίνημα μαζών, άποτελεί έγγύηση γιά μάς.

Α.Μ. 1 5 /1 /74

3. ΑΠΟ ΓΡΑΜΜΑ (άδημοσίευτο)ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΕΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ Κ.Ε.

Tic έντονες ανησυχίες μου σάς τίς διαβίβασα, όπως καί άλλοι σύντρο­φοι. .. Καί δέν άποσυνδέω τίς επισημάνσεις μου γιά πολιτικά λάθη στήν περίοδο Όκτώβρη - Νοέμβρη (1973) άπό τήν εσωκομματική κατάστα­ση, όπως διαμορφώνεται μέ τίς «διαδικασίες» ( Εκλογής νέας Κ.Ε.)...

— 294 —

Page 294: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Τί θεωρώ βασικό άπό τή γραμμή μας στή φάση πον πέρασε — Τί θεωρώ όρθό καί έπιβεβαιωμένο άπό τή ζωή: α) Τήν έπισήμανση τών δυνατοτήτων πού περιέκλεινε ή φάση τής «πολιτικοποίησης» γιά τήν ανάπτυξη τής πάλης τών μαζών... Ή όρθότητά της έπιβεβαιώθηκε. 6) Τό ότι τονίσαμε άπό τήν άρχή — όσοι τό τονίσαμε — ότι τό κύριο καί βασικό στή φάση αύτή ήταν ή μαζική πάλη σ’ όλα τά μέτωπα κι όχι τό πρόβλημα τής συμμετοχής ή άποχής άπό τίς έκλογές, όχι ή πάλη στόν εκλογικό κοινοβουλευτικό τομέα. Ή ζωή έπιβεβαίωσε τήν ορθότητα τής άφετηριακής αυτής θέσης, γ) Τό ότι έπισημάναμε πώς παρά τίς ύποχρεωτικές ύποχωρήσεις τού καθεστώτος, δέν άλλαξε τίποτε άπό τό χαρακτήρα του. Καί ότι οί δυνάμεις πού τό στήριζαν είναι έτοιμες νά προασπίσουν κάθε στιγμή τά κεκτημένα τους.

Ποιά θεωρώ λάθη...Τό ότι παρά τίς άρχικές διακηρύξεις μας, κάνατε άξονα όλης σχεδόν

τής πολιτικής παρουσίας καί πρακτικής μας τίς έκλογές. ( Άναφέρομαι σέ ορισμένα κείμενα δηλώσεων καί ειδικότερα στό άρθρο τού Λ· Κύρ- κου στό περιοδικό Πολιτικά θέματα, πού κυκλοφόρησε τό Σάββατο, 17 /1 1 /7 3 ).

Καί τό φαινόμενο, κατά τή γνώμη μου, γίνεται φοβερό, όταν α) άπό τό σύνολο τών άλλων πολιτικών δυνάμεων, ή γραμμή μας αύτή τής συμμετοχής μας στις έκλογές βάλλονταν σάν συμφιλιωτική πρός τή Χούντα, μέ ό χι λίγες επιδράσεις στή συνείδηση τών μαζών, καί β) ένώ είχαν άρχίσει νά κινητοποιούνται λαϊκές δυνάμεις, σέ αρκετά μαζική βάση, καί νά διαμορφώνονται άγωνιστικές πρωτοπορίες πού δέν περι­λάμβαναν κάν στούς στόχους τους τά «αιτήματα - προϋποθέσεις» έκλο­γών — . Ά ν καί σήμερα— λέγοντας ότι «τολμηρά προβάλαμε τή γραμμή μας» ή ότι «πήγαμε κόντρα στό ρεύμα» — εμμένουμε σ’ αύτή τή γραμμή, διαφωνώ ριζικά... γ) Στήν πράξη — έπειδή φυσικά, τή σημασία τού κινήματος τών μαζών δέν τήν άγνοεί κανείς θεωρητικά— πιστέψατε ότι τά αιτήματα - προϋποθέσεις έλεύθερων έκλογών θά άναδειχθσύν σέ βασικό κρίκο άνάπτυξης τού μαζικού κινήματος. Ή ζωή διέψευσε αύτή τήν ελπίδα, δ) Κύριος προσανατολισμός τής πολιτικής δραστηριότητας τού κόμματος έγινε ή δουλειά έκ τών άνω. Ή έπισήμανση αύτού τού προβλήματος θέτει καί τό όλο θέμα τής άντίληψης περί κόμματος καί τού ρόλου τών οργανώσεων του...

Επιμένω σ’ όλα αύτά όχι γιά ν’ αποδείξω ότι μπορούσαμε νά Λετύ- χουμε άλλη τροπή στις έξελίξεις. Αύτό είναι πολύ άμφίβολο. Αλλά γιατί πιστεύω ότι βγήκαμε πολιτικά τραυματισμένοι άπ’ αύτή τή δοκι­μασία, ένώ μπορούσαμε νά βγούμε ένισχυμένοι. Καί γιατί, άν καί σήμερα δέν τοποθετηθούμε κριτικά, δέ θά μπορέσουμε νά παίξουμε τό ρόλο μας.- Λέτε. τέλος, ότι ή άντίληψη περί «προσαρμογής» στό καθεστώς δέν

άκουγόταν στίςγραμμές μας. Καί ρο>τάτε «άν εννοώ τήν παλιά θέση τον

— 295 —

Page 295: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

Λ. Κύρκου γιά τις έκλογές, πού άλλωστε, ουδέποτε κυριάρχησε στό κόμμα ή τις θέσεις τού Κομματικού Κέντρου Εσωτερικού (1972), πού αύτοΐ οΐ όποιοι τις ένέκριναν δέν πολυήξεραν περί τίνος πρόκειται». 'Α πορώ μέ τήν εύκολία πού περνάτε τόσο σοβαρά προβλήματα. Διαφο­ρές ούσιαστικές ύπήρξαν καί δυστυχώς έξακολονθούν νά ύπάρχουν. Καί στά θέματα γραμμής καί στά θέματα κόμματος. Καί αύτό πού συγκεκριμένα έγινε στή φάση πού περάσαμε, είναι ότι ένώ όρθά άντιμε- τωπίστηκαν ορισμένες άριστερίστικες έκδηλώσεις, to μέτωπο πρός τά δεξιά ήταν άνύπαρκτο. Έτσι, άπό τή μιά πλευρά, οί δεξιές άπόψεις άσκησαν τόση πίεση στις γραμμές μας ώστε έγιναν πρακτική. Καί άπό τήν άλλη, όσο δέ σύρουν αύτές οί άπόψεις καί έμάς τούς ίδιους πού διαφωνούμε σ’ αύτή τήν πρακτική, μάς κάνονν συνυπεύθυνους.

Κι άκόμα χειρότερα: Επιδρούν στή διαμόρφωση εσωκομματικού καθεστώτος μέ έκδηλα στοιχεία καταδικασμένων μεθόδων άπό τό κόμ­μα μας...

15/ 2/1974

XII

ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ «ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» ( Απόφαση- Διακήρυξη τού ΚΚΕέσ., Σεπτέμβρης 1974)

...Μέσα στήν έθνική κρίση πού προκάλεσε ή άμερικανόδουλη δικτα­τορία, χρεοκόπησαν μερικά συστήματα ιδεών στά όποια στηρίζονταν ή π ροχουντική Δημοκρατία: Ό άντικομμουνισμός... ή εξάρτηση άπό τίς Η Π Α —ΝΑΤΟ, στό όνομα τής υπεράσπισης τής άνεξαρτησίας τής χώ­ρας... ή θεωρία καί ή πρακτική τής έθνικοφροσύνης... ή θεωρία καί ή πρακτική τής οικονομικής άνάπτυξης πρός όφελος τών ξένων καί ελλη­νικών μονοπωλίων...

...Ο ί κοινοί άγώνες ... διαμόρφωσαν κοινή γλώσσα καί μιά κοινή συνείδηση σ’ όλο τό έθνος...

...Παράλληλα ή πολιτική φυσιογνωμία τής Δυτικής Εύρώπης άλλά- ζε ι— καθώς μεγάλα άντιμονοπωλιακά κινήματα, στά όποια πρωτοστα­τούν κομμουνιστές, σοσιαλιστές καί άριστεροί δημοκράτες, άγωνίζον- τα ι νά άνοίξουν νέους δρόμους γιά τή μεταλλαγή τής Δυτικής Εύρώπης, άπό σφαίρα κυριαρχίας τών μονοπωλίων, σέ Εύρώπη τών Εργαζομέ­νων, γ ιά τή μετατροπή της σέ Εύρώπη Ειρήνης καί Συνεργασίας...

... Ή κατεύθυνση αύτή ώριμάζει μέσα σέ συνθήκες έντασης τής κρί­σης τού ιμπεριαλιστικού συστήματος πού χαρακτηριστικές του εκδηλώ­σεις είναι οί άλλεπάλληλες νομισματικές κρίσεις, ή ενεργειακή κρίση, τό βάθεμα τών έσωιμπεριαλιστικών αντιθέσεων καί ή κρίση τών θε­

— 296 —

Page 296: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σμών. Σέ μιάν έποχή, πού όλες οΐ σοσιαλιστικές χώρες προωθούν σταθερά τήν οικονομική τους άνάπτυξη, ρίχνουν θετικά τό βάρος τους στις παγκόσμιες έξελίξεις πρός τήν κατεύθυνση τής ειρήνης καί τήν συνεργασία, άν καί άντιμετωπΐζουν δυσχερή προβλήματα ένότητας πού καθρεφτίζονται στήν κρίση τών σχέσεων ΕΣΣΔ - Κίνας καί άλλα προβλήματα προσαρμογής τού πολιτικού εποικοδομήματος στήν προ­χωρημένη τους κοινωνική έξέλιξη...

.. .Οΐ μεγάλοι κίνδυνοι πού πηγάζουν άπό τό κυπριακό, ή άπειλή μιάς νέας δικτατορίας... ή έπιτακτική άνάγκη τής έγκαθΐδρυσης συγχρονι­σμένου δημοκρατικού καθεστώτος, κάνουν δυνατή τήν ύπαρξη μιάς εύρύτατης συμμαχίας τάξεων καί στρωμάτων... πού ένδιαφέρονται νά αποκλεισθούν οΐ πιό πάνω κίνδυνοι... νά στερεωθεί ή δημοκρατική πορεία τής χώρας...

... Επιβάλλεται δηλαδή νά διατηρηθεί σέ σημαντικό βαθμό ή διάταξη τών κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων πού ύπήρχε άκριβώς καί στόν και­ρό τής δικτατορίας. Αύτός είναι ό λόγος πού ύποστηρίζονμε τή σημερι­νή κυβέρνηση Καραμανλή, παρά τή μή συμμετοχή τής Άριστεράς σ’ αύτή, άσκώντας ταυτόχρονα κριτική στις άρνητικές πλευρές τής πολιτικής.

Πρέπει παράλληλα νά παίρνουμε ύπόψη μας τό διαγραφόμενο και­νούριο συνασπισμό κοινωνικών τάξεων καί στρωμάτων καί τών πολιτι­κών δυνάμεων πού τις έκφράζουν, γιά μιά άντιμσνοπωλιακή, άντιιμπε- ριαλιστική δημοκρατική πορεία, γιά βαθιές καί ριζικές μεταρρυθμίσεις σ’ όλους τούς τομείς πού θά κατασφαλίσουν τήν Έθνική μας Ανεξαρ­τησία καί τή Δημοκρατία καί θ’ ανοίξουν τό δρόμο πρός τόν Σοσιαλι­σμό. Ό μω ς αύτός ό διαγραφόμενος συνασπισμός γύρω άπ’ αύτή τήν προοπτική σέ καμιά περίπτωση δέν πρέπει σ’ αύτή τή φάση νά δρά κατά τρόπο πού νά στενεύει τόν εύρύτερο έθνικό καί άντιδικτατορικό συνα­σπισμό, πού είναι άναγκαϊος στις σημερινές δύσκολες καί λεπτές συν­θήκες τής χώρας μας.

Γt’ αύτό καί τό Κόμμα μας άντιτίθεται σέ κάθε ενδεχόμενη δημοκοπι- κή καί άκαιρη προβολή «ύπερεπαναστατικών» συνθημάτων πού θά οδηγούσαν στή διάσπαση τής έθνικής άντιδικτατορικής δημοκρατικής ένότητας καί θά διευκόλυναν — αντικειμενικά — όσους κινούνται γιά μιά καινούρια ξενοκίνητη δικτατορία.

Στό βαθμό πού θά σταθεροποιείται ένα δημοκρατικό πολιτικό καθε­στώς, στό βαθμό πού τό βάρος τών δημοκρατικών στοιχείων θά ένισχύε- ται μέσα στις ένοπλες δυνάμεις καί όσο θά περιορίζονται οί ξένες έμεπβάσεις στό έσωτερικό τής χώρας, τόσο θά ύπάρχει ή δυνατότητα οί ταξικοί άνταγωνισμοί μέσα στήν έλληνική κοινωνία νά διεξάγονται χωρίς νά φτάνουν στις έσχατες μορφές πού γνωρίσαμε στό παρελθόν. Μ ιά τέτοια δυνατότητα θά τήν έπιδιώξουμε συνειδητά...

— 297 —

Page 297: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

...Γ ι’ αύτό καί οί εργαζόμενοι τής Ελλάδας πλάι σ' όλο τό Ettvo: προσδοκούν τήν πιό ενεργητική συμπαράσταση καί τή διεθνή άλληλεγ- γύη τών κομμουνιστικών καί προοδευτικών δυνάμεων καί πρώτα άπ' όλα τής Σοβιετικής Ένωσης καί τών σοσιαλιστικών χωρών...

... Ή κατάσταση στό χώρο τής Αριστεράς καί ιδιαίτερα τής Κομμου­νιστικής Άριστεράς είναι δύσκολη. Ή διάσπαση τού Ελληνικού Κομ­μουνιστικού κινήματος σέ δύο Κόμματα καί άλλες τάσεις, είναι γεγονός πραγματικό, πού πήγασε άπό πραγματικές αίτιες. Καί δέν μπορεί νά ύπερνικηθεί, άν δέν λυθούν τά ιδεολογικά, πολιτικά καί οργανωτικά προβλήματα πού οδήγησαν σ’ αύτήν. Στό μεταξύ όμως έπειδή ύπάρ­χουν κρίσιμα προβλήματα πού άντιμετωπίζει ή χώρα, ολοφάνερη είναι ή άνάγκη καί ή άπαίτηση τού Λαού νά βρούν οί δυνάμεις τής Κομμουνι­στικής Ά ριστεράς καί εύρύτερα, τήν κοινή γλώσσα, γιά νά αντιμετωπί­σουν μαζί, μέσα άπ’ τήν ένότητα στή δράση — τήν πιό άπλή δηλαδή μορφή ένότητας — τά μεγάλα προβλήματα αύτής τής ώρας. Τό ΚΚΕ(έσ.) έχει άξονα τής πολιτικής του αύτή τήν κατεύθυνση.

Γιά τόν σκοπό τούτο έχει εγκρίνει τήν πρωτοβουλία τού Ή λία Ήλισύ γ ιά άνασύστάση τής ΕΔΑ. Ή νέα ΕΔΑ μέσα στις σημερινές συνθήκες, κατά τή γνώμη μας, πρέπει νά είναι ένας συνασπισμός — μιά σνμμαχία τών δυνάμεων τής Άριστεράς — Μ αρξιστικής καί μή — καί γι’ αύτό πρέπει νά λειτουργεί πάνω στις άρχές τής ισοτιμίας — ομοφωνίας αύτών τών δυνάμεων. Τό ΚΚΕ(έσ.) είναι έτοιμο νά καθήσει γύρω άπό ένα τραπέζι γ ιά νά λυθούν άπό κοινού όλα αύτά τά προβλήματα. Ή προοπτική άλλωστε τών έκλογών επιβάλλει νά γίνει αύτό στό συντομώ- τερο χρονικό διάστημα...

XIII

Α ΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΗΣ Κ.Ε. ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΗ 1974 (Αύγή, 21 /11 / 74)

...Δύο κατά βάση ήταν οί έναλλακτικές λύσεις πού προτάθηκαν στούς έκλογείς. Ή άπαίτηση Καραμανλή γιά ισχυρή πλειοψηφία, πού τήν συνόδευε μέ τήν παγιδευτική πίεση τού συνθήματος ότι ύστερα άπό εκείνον θά ύπήρχε χάος καί άνωμαλία, καί ή πρόταση τού ΚΚΕ(έσ.) καί τής ΕΔΑ νά θεμελιωθεί ή όμαλότητα μέ βάθρο τήν έθνική άντιδικτατο- ρική-δημοκρατική ένότητα, μέ μιά μετεκλογική κυβέρνηση, όχι κομ­ματικής πλειοψηφϊας, άλλά έθνικής ένότητας, στηριγμένης σ’ όλα τά κόμματα. Ή τακτική τών άλλων κομμάτων δέν διευκόλυνε μιά τέτοια

— 298 —

Page 298: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

εθνική λύση, ή όποια ταυτόχρονα όρθωνε έμπόδια στήν εγκαθίδρυση τού μονοκομματικού κράτους τής δεξιάς...

...Τό ΚΚΕ(έσ.) είχε έγκαιρα προτείνει «τούς στόχους τού Έθνους στή μεταβατική φάση πρός τήν στερέωση καί διεύρυνση τής δημοκρα­τίας» καί είχε ύποδείξει ότι στήν περίοδο αύτή καί άπέναντι σέ υπαρκτούς κινδύνους, άπό τίς μηχανορραφίες τών Αμερικανών καί τής στρατοκρατίας, θά έπρεπε νά διατηρηθεί καί νά ένισχυθεί ή άντιδι- κτατορική - δημοκρατική ένότητα, πού είχε σφυρηλατηθεί άνάμεσα στό λαό καί στις πολιτικές δυνάμεις στά χρόνια τού άγώνα κατά τής χούντας. Επίσης σέ συνέχεια πρότεινε νά δεσμευτούν όλα τά κόμματα στή λύση τού σχηματισμού μετεκλογικά κυβέρνησης έθνικής ένότητας, άνεξάρτητα άπό τά αποτελέσματα καί μέ βάση τόν συσχετισμό πού θά προέκυπτε άπό αύτά. Η πολιτική αύτή άπορρίφθηκε άπό όλα τά άλλα κόμματα, ένώ ύπονομεύθηκε καί άπό τό ΚΚΕ(έξ.) στά πλαίσια τής Ενωμένης Άριστεράς...

Ή Κ.Ε. τοϋ ΚΚΕ(έσ.) πιστεύει ότι οί λόγοι αύτοί εξηγούν τήν εύρεία πλειοψηφία πού συγκέντρωσε ό κ. Καραμανλής. Δέν άρκούν όμως γιά νά έξηγήσουν τήν μείωση τών δυνάμεων τής Άριστεράς, σέ σχέση μέ τά επίπεδα τού 1963-64.

Πέραν τών αντικειμενικών εμποδίων... στό αποτέλεσμα τής Αριστε­ρός άντανακλώνται οί συνέπειες άπό τίς έσωτερικές δυσχέρειες τού κομμουνιστικού κινήματος, καί ό πόλεμος κατασυκοφάντησης καί έξόντωσης πού σ’ όλη τή διάρκεια τών έκλογών επιχειρούσε ή δογματι­κή πλευρά τού ΚΚΕ(έξ,), σέ βάρος τής άνανεωτικής - ένωτικής τάσης τού ΚΚΕ(έσ,), καί πού στά μάτια τών έκλογέων παρουσίαζε τήν Ε.Α. σάν μιά κατ’ έπίφαση ένότητα στή δράση τών άριστερών δυνάμεων. Τά προβλήματα αύτά, όπως καί τά γενικώτερα τού χώρου τής Αριστεράς θά άντιμετωπισθούν άπό τήν Κεντρική Επιτροπή, ύστερα άπό γενικό­τερη συζήτηση μέσα στό Κόμμα...

...Ο ί έκλογές δημιούργησαν μιά καινούρια πολιτική πραγματικότη­τα. Μεγάλα προβλήματα βαραίνουν στήν πορεία τού Έθνους καί δέν μπορούν ν’ αντιμετωπιστούν άπό ένα κόμμα, πολύ περισσότερο όταν αύτό είναι τό κόμμα τής Δεξιάς...

.. .Τό ΚΚΕ(έσ.) έμμένει στήν πολιτική τής άντιδικτατορικής - δημο­κρατικής ένότητας, γιά νά ύπάρχει σταθερό τό μέτωπο έναντίον κάθε στρατοκρατικής άπειλής, γιά νά πραγματοποιηθούν οί κοινές έπιδιώξεις...

— 299 —

Page 299: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

XIV

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΜΠ. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ «Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΑΔΕ Π Α ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ. ΣΤΙΣ ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ» (ΚΟΜΘΕΠ, τ.3, Μάης 1975)

Βρισκόμαστε σ’ ένα σταυροδρόμι. Η πολιτική κατάσταση έφτασε σ' ένα λεπτό καί έπικίνδυνο σημείο.

Τό βασικό πρόβλημα τής σημερινής φάσης γιά τή χώρα μας ήταν καί είναι ή διασφάλιση καί θεμελίωση τής δημοκρατίας...

Ο άγώνας γιά τήν άποχουντοποίηση καί τήν εγκαθίδρυση δημοκρα­τικών θεσμών πού άποτελεί προϋπόθεση γιά τήν διασφάλιση τής δημο­κρατικής πορείας τής χώρας διεξάγεται μέσα σέ περίπλοκες διεθνείς συνθήκες, μέσα στις όποιες ό αμερικάνικος ιμπεριαλισμός προσπαθεί μέ κάθε θυσία νά καλύψει τό κενό πού άφησε στήν Ελλάδα ή πτώση τής χούντας καί νά έξασφαλίσει πάλι τήν πλήρη ύποταγή τής έλληνικής πολιτικής στά σχέδιά του στήν Ανατολική Μεσόγειο.

Ο ί Αμερικάνοι βιάζονται νά ξανασυγκολλήσουν καί ν ’ άποκαταστή- σουν τήν νοτιανατολική πτέρυγα τού ΝΑΤΟ πού βρίσκεται σέ διάλυση έξ αιτίας τής έλληνοτουρκικής διένεξης...

.. .Γιά νά πετύχουν αύτές τίς έπιδιώξεις προσπαθούν νά άνακόψουν τή δημοκρατική πορεία τής χώρας, καί νά θέσουν ύπό πλήρη έλεγχο τίς έσωτερικές της έξελίξεις, είτε μέ τήν πλήρη έναρμόνιση τής πολιτικής τής κυβέρνησης Καραμανλή μέ τίς άπαιτήσεις τους (στόν έξωτερικό ιδ ίως τομέα, άλλά καί στούς τομείς τών θεσμών καί τής οικονομίας), είτε άν αύτό είναι δύσκολο, μέ τήν άνατροπή της καί τήν άντικατάστασή της άπό μιά κυβέρνηση ύποχείρια, άκόμα καί μέ τήν προώθηση άλλων άντιδημοκρατικών λύσεων, μέχρι καί μιάς καινούριας δικτατορίας...

...Ο ί Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές έπειτα άπό σειρά διεθνείς ήττες δ ια μ ο ρ φ ώ νο υ ν μιά νέα στρατηγική στό χώρο τής Α. Μεσογείου καί Μέσης Ανατολής, πού καλύπτει τήν Ελλάδα, τήν Τουρκία, τίς Αραβι­κές καί τίς μεσανατολικές χώρες. Γι’ αύτό καί ή πορεία τών έσωτερικών πραγμάτων τής χώρας μας, καί ή έξωτερική της πολιτική άποτελούν άντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής άπό τίς ΗΠΑ, ένώ ή ίδια ή κυβέρνηση Καραμανλή άποτελεί άντικείμενο πολλαπλών πιέσεων άπό μέρους τους.

Ά π ό αύτή τήν πλευρά τό άμέσως έπόμενο χρονικό διάστημα θά είναι έπικίνδυνο γιά τή χώρα μας, γιά τήν άνεξαρτησϊα της, τήν άκεραιότητά της καί τις έσωτερικές έξελίξεις της. Οί κίνδυνοι μιάς πολεμικής σύγκρουσης — έστω ολιγόχρονη: — ιιέ τήν Τονοκϊα. of ανναοτηση ur

— 3<Χ) —

Page 300: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μιά εσωτερική κρίση, τής άνακοπής τής δημοκρατικής πορείας, μιάς άντιδημοκρατικής πισωδρόμησης. μιάς άνοιχτής άκόμα εκτροπής είναι υπαρκτοί...

...Μ ετά τήν πτώση τής χούντας καί κάτω άπό τήν έπίδραση τής λαϊκής άντιδικτατορικής ενότητας πού εκφράστηκε μέ χίλιους τρόπους έγιναν άπό τήν πρώτη Κυβέρνηση Καραμανλή - Κέντρου, άλλά καί άπό τήν σημερινή κυβέρνηση Καραμανλή τής Ν.Δ., θετικά βήματα στήν αποκατάσταση τής Δημοκρατίας καί στήν έξωτερική πολιτική τής χώ­ρας. πρός τήν κατεύθυνση μιάς ορισμένης αποδέσμευσης άπό τήν άπό- λυτη άμερικάνικη έξάρτηση...

...Τά σχέδια τών ΗΠΑ καί τών άμερικανόδουλων στρατοκρατικών κύκλων τής χώρας νά πετύχουν μέ τήν Κυβέρνηση Καραμανλή μιά «έλεγχόμενη Κυβέρνηση»... άπέτυχαν.

Ώ στόσο στήν πορεία, ή Κυβέρνηση έδειξε μιά άδυναμία καί ταυτό­χρονα μιά έλλειψη θέλησης νά προχωρήσει στά κρίσιμα προβλήματα: αποχουντοποίηση - κάθαρση, έκδημοκρατισμός τών θεσμών, συνδι­καλιστικές έλευθερίες... Από τήν πολιτική αύτή τής κυβέρνησης δη- μιουργήθηκε ένας κίνδυνος μιάς ρεβάνς τών στρατοκρατών καί τών άλλων φιλοδικτατορικών στοιχείων, άλλά καί μιάς διάσπασης τής άντι- δικτατορικής ένότητας τού λαού...

...Στό βαθμό πού ή στάση τής κυβέρνησης όφείλεται σέ άδυναμία, αύτή έχει σχέση μέ τό γεγονός ότι μέ τήν παράδοση τής έξουσίας άπό τή χούντα στις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις, ανεξάρτητα άν ύπήρξαν συμφωνίες, έμεινε ντεφάκτο άνεκκαθάριστο ένα μέρος τής έξουσίας, ειδικά αύτό πού άφορούσε τόν έλεγχο τών ένοπλων δυνάμεων μέ τή μορφή τής σχετικής στεγανοποίησής τους.

... Ή άδυναμία τής κυβέρνησης νά προχωρήσει στήν αποχουντοποίη­ση καί νά λύσει πλήρως τό πρόβλημα τής έξουσίας, ιδίως μετά τίς βουλευτικές έκλογές, άδυναμία σχετική κι όχι άπόλυτη, πού συνδέεται μέ τήν ταξική της φύση καί τούς διεθνείς προσανατολισμούς της, έχει τήν έξήγησή της στις άπειλές καί τίς πιέσεις, στή δραστηριοποίηση τών διαφόρων κέντρων καί μηχανισμών, τών πρακτόρων τών ΗΠΑ στή χώρα μας. Αύτοί διαθέτουν μέσα καί όπλα γιά τήν ύπόσκαψη καί τό αδυνάτισμά της, γιά τήν έτοιμασία ένός νέου πραξικοπήματος, πού τώρα μάλιστα μπορεί νά πάρει τό χαρακτήρα τής επανόδου τού βασιλι­κού θεσμού στή χώρα, ύστερα άπό μιά κρίση έσωτερική καί μιά άνατα- ραχή πού θά μπορούσε νά προκαλέσει μιά σύγκρουση μέ τήν Τουρκία, πού έπιμελώς προετοιμάζουν τά ίδια κέντρα.

Κι έδώ άκριβώς ανακύπτουν οί νέοι κίνδυνοι πού άπειλούν τή χώρα. Ή Κυβέρνηση Καραμανλή αντιμετωπίζει ένα δίλημμα όχι όμως άλυτο. Γιά ν’ άπαντήσει σωστά πρέπει ν’ αντιμετωπίσει ούσιαστικά τούς κινδύ­νους καί νά στηριχτεί στό λαό γιά νά πάρει τά έπιβαλλόμενα μέτρα. Μόνο έτσι θά βρει τήν αναγκαία δύναμη. Αλλά γ ι’ αύτό χρειάζεται ν' άπομακρύνει τήν τριάδα Άβέρωφ - Γκίκα - Μπίτσιου καί νά μετεξε-

— 301 —

Page 301: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

λιχτεί σέ κυβέρνηση έθνικής ένότητας ή τουλάχιστον σέ μιά κυβέρνηση πού θά στηριχτεί σ’ όλες τίς άντιόικτατορικές δυνάμεις...

...Μπροστά σ’ αύτή τήν κατάσταση καί αύτούς τούς κινδύνους ή προσπάθεια τών δημοκρατικών δυνάμεων πρέπει νά είναι:

1. Νά άνατρέψουντά σχέδια τών δυνάμεων τήςάνωμαλίας...2. Νά διασφαλίσουν έτσι τή Δημοκρατία καί τή δημοκρατική πορεία

έστω καί άν αύτή άκολουθήσει ένα σιγανότερο βηματισμό.Ποιό είναι τό όπλο πού διαθέτουμε γιά τ.'ιν επιτυχία αύτών τών

άμεσων στόχων; Είναι κατά τή γνώμη μας τό αναντικατάστατο γιά σήμερα όπλο τής πολιτικής τής έ θ ν ι κ ή ς ά ν τ ι δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς έ ν ό τ η τ α ς γ ι ά τ ή ν π ρ ό ο δ ο , πολιτική πού έχει έπεξεργαστεί τό κόμμα μας άμέσως μετά τήν πτώση τής χούντας καί πού διατύπωσε στή διακήρυξή του «Στόχοι τού ' Εθνους»...

XV

ΑΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ (άδημοαίευτο) ΓΙΑ ΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΚΚΕ έσωτ. ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ 1974-75 ('Υποβλήθηκε καί. τελικά, συζητήθηκε στήν Κ.Ε. τόν Αύγουστο τού 1975).

Στό χρόνο πού πέρασε μπορούμε νά πούμε ότι δυνάμωσαν οί φορείς τής πολιτικής κοινοβουλευτικής έξουσίας. Κι ότι, παρά τήν ύπαρξη σοβαρών έπικίνδυνων καθυστερήσεων, έγιναν σημαντικά βήματα γιά τήν θεμελίωση τής δημοκρατίας καί τή χάραξη μιάς πιό ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής.

Μέ τίς βουλευτικές έκλογές, μέ τό δημοψήφισμα, τίς δημοτικές, τήν άναδιοργάνωση τών λαϊκών οργανώσεων καί τών κομμάτων καί τίς άλλες δημοκρατικές κατακτήσεις, μπήκαν τά θεμέλια γιά τή λειτουργία ένός κοινοβουλευτικού δημοκρατικού καθεστώτος στή χώρα, καθεστώ­τος σημαντικά βελτιωμένου σέ σχέση μέ τό προχουντικό...

Τά βήματα όμως αύτά όσο σοβαρά καί άν είναι — μέ βάση τά άρνητι­κά καί τίς καθυστερήσεις— δέν αντιστοιχούν στις πραγματικές άνάγ­κες γ ιά τή διασφάλιση μιάς σταθερής πορείας πρός τή δημοκρατία καί τήν έθνική άνεξαρτησϊα... γιά τήν εγκαθίδρυση μιάς δημοκρατίας άνοι- χτής σέ παραπέρα άλλαγές, βάθρου γιά τήν ολόπλευρη άνάπτυξη τής χώρας.

Μαζί μέ τήν έπιβεβαίωση τής ορθότητας ορισμένων γενικών έκτιμή- σεών μας. οφείλουμε νά διαπιστώσουμε ότι στό χρόνο πού πέρασε καί

— 302 —

Page 302: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

παρά αύτή τήν επιβεβαίωση:α) Τό ΚΚΕ εσωτερικού οργανωτικά δέν αναπτύχθηκε καθόλου ικα­

νοποιητικά. 6) Τό ΚΚΕ έσωτ. σάν κομματικός οργανισμός καί οί διά­φοροι κρίκοι του δέν λειτουργούν άποτελεσματικά σάν όργανα έκλαί- κευσης, ύπεράσπισης, δημιουργικής προώθησης καί εφαρμογής τής γραμμής του. Εμφανίζονται συχνά σάν παθητικοί αποδέκτες τής γραμ­μής. γ) Ή γραμμή τού ΚΚΕ έσωτ. στό χώρο τών προοδευτικών, δημο­κρατικών άριστερών μαζών καί οργανώσεων, καί ιδιαίτερα τής νεο­λαίας, γίνεται δύσκολα άποδεκτή. συναντά άμφισβητήσεις καί άντι- δράσεις, πού βέβαια τροφοδοτούνται καί έπιτείνονται άπό τήν δογμα­τική πολιτική καί πρακτική άλλων ομάδων. Έ ξ άλλου καμιά πολιτική δύναμη δέν υιοθετεί τήν ΕΑΔΕ...

Οί πιό πάνω δυσκολίες είχαν σοβαρές άρνητικές συνέπειες στή δον- /.πάμα ς...

Ο ί εκ τιμή σεις μ α ς γ ιά το ύ ς κ ινό ννο νς ...Οί πιό βασικές καί χαρακτηριστικές είναι αύτές πού γίνονται α)

<ιτονς «Στόχονς τον Έθνονς»: «...χωρίς μιά δίκαιη λύση τού Κυπρια­κού. ή δηιιοκοατική rroofin An βοίπκιται πάντα κάτο> άπό έντονε; απειλές καί σοϋαρές πιέσεις άπό τή μεριά τών ιμπεριαλιστών καί τών άιχετανόητων στρατοκρατών» β) στήν περίοδο μετά τήν άποκάλυψη τή; συνωμοσίας στις 23 Φλεβάρη 1975. Σέ άρθρο του π .χ. στήν ΚΟΜΘΕΙ1 τού Μάρτη 1975 ό Λ. Κύρκος γράφει: «...ό άγώνας αύτός θά ένταθεί στούς προσεχείς μήνες. Καί πρέπει νά είναι καθαρό πώς ή μιά συνωμο­σία θά διαδέχεται τήν άλλη, καθώς θά όνναμώνουν οί εξωτερικές π ιέ­σεις καί θά όξύνεται στό έσωτερικό τό έρώτημα: ποιός θά (καταβάλει) ποιόν — ή δημοκρατία που οίκοδομείται. . .ή ή στρατοκρατική δικτατο­ρία ... »γ) Τόν Ιούλη τού 1975: « Ή απειλή πολέμου μέ τήν Τουρκία είναι πραγματική... είναι άνάγκη νά κατανοηθεί άπό όλους τούς έλληνες ότι τό Έ θνος μας άντιμετωπίζει τή μεγαλύτερη άπειλή άπό τά χρόνια τής Μικρασιατικής καταστροφής... Στόν πόλεμο αύτό ώθούν οί Αμερικα­νοί ιμπεριαλιστές... βιάζονται γιά πολλούς λόγους νά κλείσουν τό Κυ­πριακό...» (Ά ρθρο Λ. Κύρκου στήν Α ιγή 27 / 7 / 75) δ) « ...Ή ΠΡΟΒΟ­ΚΑΤΣΙΑ τής 23 Ιούλη ήταν μιά πρόβα τζενεράλε... (στό ίδιο άρθρο) ε) « ...Ή έπιδείνωση τών σχέσεων τής χώρας μας μέ τήν Τουρκία έχει φθάσει σέ έπικίνδυνη κατάσταση.

»Δέν αποκλείεται τοπικός περιορισμένος πόλεμος Ελλάδας - Τουρ­κίας. μέσω τού όποιου θά επιδιωκόταν άπό τή μεριά τής Ούάσιγκτων ένας μεγαλύτερος έλεγχος στις έσωτερικές εξελίξεις τών χωρών αύτών καί ιδιαίτερα στήν Ελλάδα» (ομιλία Μπ. Δρακόπουλου 28.7.75).

Δέν συμφωνώ ότι πρέπει νά θεωρήσουμε ότι στό πρόβλημα κίνδυνοι άνατροπής τής δημοκρατικής πορείας τής χώρας, κύρια πλευρά είναι οί εξωτερικές, άμεσες άπειλές άπό τήν Τουρκία, ύποκινούμενες άπό τίς ΗΠΑ...

Σήμερα ή έπίσημη F»<«V< έιιφανίζιτ<ιι τιό διαλλακτική έναντι τού

— 303 —

Page 303: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΝΑΤΟ καί τών ΗΠΑ καί έχει γίνει σαφέστατο ότι ή ΕΣΣΔ καί στό Κυπριακό καί στις έλληνικές εξελίξεις κρατά στάση όχι ένοχλητική γιά τίς Η ΠΑ καί τό ΝΑΤΟ. (Τά δύο συνδέονται)...

Μέ βάση... τίς πρόσθετες δυσκολίες πού συναντούν οί ΗΠΑ άπό τό ρήγμα στήν Ν.Α. πτέρυγα τού ΝΑΤΟ, δέν (ραίνεται ότι έξυπηρετείται άπό μιά άνοικτή πολεμική σύρραξη Ελλάδας - Τουρκίας. Ούτε είναι σίγουρο ότι μπορεί νά ελέγξει τίς έκρηκτικές καταστάσεις πού θά δη- μιουργηθούν εσωτερικά, τουλάχιστον στήν Ελλάδα (επιστράτευση, κ.λπ.) καί δέν πρέπει νά είναι διατεθειμένες νά διακινδυνεύσουν τέτοιο πα ιχνίδι. Έ ξ άλλου δέν μπορούν πιά νά κάνουν ό,τι θέλουν...

...Ο ί Αμερικάνοι είναι προσανατολισμένοι σέ διευθέτηση τού Κυ­πριακού καί τών έλληνο - του ρκ ικών σχέσεων καί όχι σέ άνοιχτή ρήξη Ελλάδας - Τουρκίας. Κι αύτή τή διευθέτηση προωθούν επίμονα τό

τελευταίο διάστημα, φυσικά σέ βάρος τών Κυπρίων καί τής Ελλάδας...Δέν είναι σωστό νά προβάλουμε πιό διογκωμένα καί άπό τήν Κυβέρ­

νηση τόν κίνδυνο πολέμου μέ τήν Τουρκία. Πέραν τών άλλων, ενι­σχύουμε έτσι καί τά προσχήματα της γιά μή αποχουντοποίηση στις τάξεις τών άξιωματικών τού στρατού...

Ά π ό άποψη έσωτερικών διαφοροποιήσεων καί συσχετισμού δυνά­μεων, στό διάστημα πού μεσολάβησε άπό 23.7.74, ή κυβέρνηση Καρα­μανλή άντιμετωπίζει άμεσα λιγότερες άπειλές σέ σχέση μέ τούς πρώ­τους μήνες.

Έ χε ι έξασφαλίσει μιά ισχυρή λαϊκή καί κοινοβουλευτική βάση. Έ χε ι δυναμώσει τόν έλεγχό της στόν κρατικό μηχανισμό, βραχυπρόθε­σμα καί στό στρατό. Από τή συνωμοσία τού Φλεβάρη καί τή σχετική δίκη, φαίνεται ότι οί δυνατότητες τών πραξικοπηματιών δέν ήταν μεγά­λες. Τό γενικό κλίμα έξάλλσυ δέν είναι γ ι’ αύτούς εύνοϊκό.

Ά π ό τό άλλο μέρος, μέ βάση τήν οικονομική πολιτική της, τήν σύνδε­ση μέ ΕΟΚ, κ.λπ., μέ τήν κυβέρνηση Καραμανλή δέν πρέπει νά είναι δυσαρεστημένη ή έγχώρια άστική τάξη. Ούτε ή μονοπωλιακή, στό μεγάλο μέρος της. Δέν φαίνεται, όποσδήποτε νά έπιδιώκει τήν άμεση άνατροπή της.

Η κυβέρνηση Καραμανλή άποτελεί σήμερα βασικό συστατικό στοι­χείο τής οικοδόμησης τής μεταδικτατορικής έξουσίας τής κυρίαρχης τάξης. Εκφράζει καί ύπηρετεί τά ιδιαίτερα συμφέροντα μεγάλου τμή­ματός της. μονοπωλιακού καί μή, άλλά καί άποτελεί σήμερα έγγύηση γιά μιά έξισορρόπηση τών άντιθέσεων τών διαφόρων μερίδων τής άστι­κής τάξης. Παρ’ όλο λοιπόν πού ταυτόχρονα ή πολιτική τού Καραμανλή έπηρεάζεται καί άπό άλλα δεδομένα καί άπό τήν επίδραση τής λαϊκής βάσης του, διαφοροποιημένης θετικά, σέ σχέση μέ έκείνη τής Ε.Ρ.Ε.. δέν παύει γ ιά τό σύνολο τής άστικής τάξης νά έχει ύπέρ αύτού ό Καραμανλής ότι: Αποτελεί έγγύηση γι’ αύτήν στή φάση πού περνάει ή χώρα. Πρόλαβε επικίνδυνες εξελίξεις μέ τήν κατάρρευση τής δικτατο­

— 304 —

Page 304: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρίας. Εξασφάλισε μιά οίκονομικοκοινωνική καί πολιτική σταθερότη­τα (άντίθετο παράδειγμα ή Πορτογαλία). Ά νοιξε δρόμο άνανέωσης τού φθαρμένου πολιτικού κόσμου τής δεξιάς. Παρέχει πρόσθετες έγ- γυήσεις μέ τό αύταρχικό σύνταγμα, τά στεγανά, τή σκλήρυνση έναντι τού λαϊκού κινήματος, σέ συνθήκες μάλιστα όπου ή άριστερά είναι άδύνατη καί διασπασμένη...

Ο ί άμερικάνοι, βέβαιοι, άνησυχούν γιά τίς έξελίξεις πού μπορεί νά ύπάρξουν μεσοπρόθεσμα καί μακροπρόθεσμα άπό τά ορισμένα «άνοίγ- ματα» τής κυβέρνησης Καραμανλή (έσωτερικό - έξωτερικά). Δέν α ι­σθάνονται νά είναι τής απόλυτης έμπιστοσύνης τους ή έξουσΐα Καρα­μανλή. Τό ίδιο ισχύει καί γιά μεγάλο μέρος τής στρατοκρατίας, τών ξένων μονοπωλίων, γιά τμήμα τής εγχώριας μονοπωλιακής άστικής τάξης. Γιά όλους αύτούς, ή έπιδίωξη τής άνατροπής, έτσι ή άλλοιώς τής δημοκρατικής πορείας πού άνοιξε γιά τή χώρα μας, παραμένει...

Τό έρώτημα πού χρειάζεται άπάντηση είναι άν στά πλαίσια αύτής τής επιδίωξης καί μέ βάση τίς αντικειμενικές καί ύποκειμενικές δυνατότη­τες τους, έχουν θέσει άμεσα, στήν ήμερήσια διάταξη τήν άνατροπή τής Κυβέρνησης Καραμανλή, σάν άπαραίτητου όρου άνατροπής τής δημο­κρατικής πορείας τής χώρας. Ά ν έχει γίνει αύτή ή έπιλογή ή μιά άλλη καί ποιά.

Πρέπει νά θεωρήσουμε, νομίζω, ότι δέν είναι πιθανή ή πρώτη έπιλο­γή, γ ιά όλους τούς λόγους πού άναφέρονται άμέσως προηγούμενα καί έχουν σχέση μέ τή σταθερότητα καί τίς έγγυήσεις τής έξουσίας Καρα­μανλή. Έ π ί πλέον ή διαμόρφωση φορέα τής έκτροπής, έναλλακτικής όηλ. λύσης, δέν φαίνεται εύκολη, τουλάχιτον άμεσα. Καί υποκειμενικά λοιπόν είναι άμφίβολο άν μπορούν νά έπιχειρήσουν άμεσα άνατροπή μέ κάποια προοπτική έπιτυχίας. Εδώ πρόσθετο εμπόδιο είναι καί ή απου­σία σταθερού εξωκοινοβουλευτικού κέντρου έξουσίας πού άποτελούσε προδικτατορικά τό παλάτι.

Τό πιό πιθανό είναι ότι ό κίνδυνος άνατροπής τής δημοκρατικής πορείας τής χώρας συνδέεται μέ μιά διαδικασία περισσότερο μεσοπρό­θεσμοι' χαρακτήρα.

α) Εκδηλώνονται άδικαιολόγητοι δισταγμοί γιά μιά περισσότερο κριτική καί πιεστική στάση μας απέναντι στά άρνητικά τής κυβέρνησης.

β) Ή όχι ικανοποιητική στάθμη τού διεκδικητικού καί γενικώτερα τού μαζικού κινήματος, όφείλεται άναμφισβήτητα στό χαμηλό έπίπεδο συνδικαλιστικής καί πολιτικής όργάνωσης τής έργατικής τάξης καί όλων τών έργαζομένων, στις συνέπειες τής αποδιοργάνωσης τού συνδι­καλιστικού κινήματος κατά τήν 7ετία καί στις γενικότερες σοβαρές άδυναμίες του άπό τό 1947. Ό φείλεται επίσης στήν έλλειψη σήμερα διακομματικών ένωτικών πολιτικών φορέων - οργάνων γιά τήν αγωνι­στική κινητοποίηση τού λαού. στή σεχταριστική καί διασπαστική πολι­

— 305 —

Page 305: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τική τού ΚΚΕ (έξ.) καί άλλων ομάδων. Όφείλεται όμιος καί στήν χαμηλή επίδραση πού ασκούμε, σάν κόμμα, στήν άνάπτυξή του. Κι αύτή ή άδυναμία έχει σχέση καί μέ τήν ύποτίμηση μέ τόν όχι σαφή προσανατολισμό τών οργανώσεων τού κόμματος καί τού Ρ.Φ. πρός τήν άνάπτυξη τού μαζικού κινήματος, πρός τή σύνδεσή τους μέ τά κινήματα διαμαρτυρίας καί δεικδικήσεων πού διαμορφώνονται καί αύθόρμητα στούς διάφορους μαζικούς χώρους άλλά καί μέ άντιλήψεις κάποια: έπιφνλακτικότητας γιά τό άν υπηρετεί τήν πολιτική μας ή άνάπτνξη τον μαζικού κινήματος σέ ύψηλότερα άπό τό σημερινό έπίπεδο.

Είναι χαρακτηριστική ή σχετική άφετηριακή θέση στούς «Στόχονς τού Έθνονς»...

. . .Ή πολιτική μας έμφανίζεται νά άρκείται σέ έπισήμανση κινδύνων, εύθννών καί σέ έκκλήσεις καί νά άποφεύγει νά «δυσκολενσει» τό έργο τής σημερινής Κυβέρνησης. Καί τό Κόμμα μας έμφανίζεται νά στηρίζει «πάση θυσία» αύτή τήν Κυβέρνηση.

Ε ιδικότερα γιά τή συνεργασία τών κομμάτων τής άντιπολίτενσης — τή δημοκρατική ένότητα — ύπάρχει ή άντίληψη πού τήν διαχωρίζει σχεδόν άπόλυτα άπό τήν ΕΑΔΕ καί τή θεωρεί περίπου απαγορευτική

Καί αύτό στό όνομα τού ότι τά άλλα κόμματα τής αντιπολίτευσης δέν συμφωνούν μαζί μας γιά τήν ΕΑΔΕ ή καί, ορισμένα, τήν άπορρρί- πτουν καί τήν καταπολεμούν. Κατά τήν άντίληψη αύτή, άπαραίτητος όρος γιά τήν δημοκρατική ένότητα είναι νά υιοθετήσουν τά άλλα κόμ­ματα τή γραμμή τής ΕΑΔΕ.

Μιά τέτοια άντίληψη γιά τήν πολιτική μας, τήν οδηγεί — τό λιγότερο— σέ άδιέξοδο, σέ άναποτελεσματικότητα.

Γιατί, δέν οδηγεί ούτε σέ συνεργασία εύρύτερης βάσης ένισχύοντας τίς θετικές τάσεις μέσα στήν Ν.Δ. καί τήν κυβέρνηση, ούτε πολύ περισ­σότερο, διευκολύνει νά κατανοούν τήν πολιτική μας οί μάζες, ιδιαίτερα ο ί άριστερές, προοδευτικές. Δέν διευκολύνει τή συνεργασία μέ τίς συνεπέστερες άντιδικτατορικές - δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις.

Παρά τίς διαφορές άνάμεσα στό ΚΚΕ (έσ.) καί άλλες δυνάμεις τής άντιπολίτευσης σέ έκτιμήσεις γιά τή σημερινή κατάσταση, γιά τήν πολι­τική τής ΕΑ ΔΕ, γιά τόν στρατηγικό στόχο καί τήν τακτική τού σημερι­νού άγώνα, συμπίπτουν όχι μόνο σέ γενικότερα προγραμματικά σημεία άλλά καί σέ άμεσα πολιτικά, κοινωνικά - οικονομικά αιτήματα.

... Εντάσσοντας, λοιπόν, τήν παραπέρα πολιτική καί μαζική παρου­σία καί δράση τού κόμματός μας στά πλαίσια τέτοιων έκτιμήσεων καί άναλύσεων, άμεσα, βραχυπρόθεσμα δέν μπορεί βέβαια νά τεθεί θέμα απομάκρυνσης τής σημερινής Κυβέρνησης. Μεσοπρόθεσμα όπως, τίθε­ται άπό τά πράγματα. Ή έξουσΐα τής Ν.Δ. καί μόνο ώς ένα βαθμό

— 306 —

Page 306: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

έξέφρασε τίς δυνατότητες πού υπήρχαν στή φάση μετά τίς έκλογές τον Νοέμβρη 1974 γιά τή θεμελίωση ένός κοινοβουλευτικού καθεστώτος. Καί άπό ένα σημείο καί πέρα, μπαίνει φραγμός. Οί άπαιτήσεις τών έξελίξεων ξεπερνούν όλο καί περισσότερο τίς αντικειμενικές της δυνα­τότητες νά ικανοποιήσει αντίστοιχα ώριμα αιτήματα. Καί αύτό τό γεγονός οδηγεί σέ κινδύνους πισωδρόμησης. Επί πλέον, ή έξουσΐα τής Ν .Δ. συνδέεται άποφασιστικά μέ τό πρόσωπο τού Καραμανλή πού ή παρουσία του στήν πολιτική έχει ορισμένα χρονικά όρια.

Τέλος, καί άμεσα, δέν μπορεί ή πίεση πρός τήν Κυβέρνηση νά είναι αποτελεσματική όταν περιορίζεται σέ προβολή άπλώς έπί μέρους αιτη­μάτων. Ε ίναι άναγκαία ή προβολή έναλλακτικής λύσης, έστω σάν αιτή­ματος ζύμωσης.

Ώ ς σήμερα, άπό τήν πλευρά τού ΚΚΕ (έσ.) προτείνεται Κυβέρνηση Έ θνικής Ένότητας καί σέ σχέση μ’ αύτήν, συγκρότηση Εθνικού Συμβουλίου.

Ά ν σκεφθούμε, όμως ότι ή πρότασή μας αύτή άπορρίφθηκε τόν ' Ιούλη 1974, όταν ύπήρξε κυβερνητικό σχήμα εύρείας βάσης, καθώς καί στις έκλογές τού Νοέμβρη, καί ότι άντίθετα έπιλέχθηκε μετά άπό αύτές τίς έκλογές, σχήμα άκόμα στενότερο άπό τόν Ιούλη, τό μονοκομματικό σχήμα τής Ν .Δ .. ή πρόταση γιά κυβέρνηση Έθνικής Ένότητας είναι άνεδαφική καί ή συχνή επανάληψή της άποτελεί φθορά καί τής ίδιας τής ιδέας.

Έ κτός άπό τό γεγονός ότι δέν είναι ρεαλιστική ή πρότασή μας, δέν είναι σωστό τό ΚΚΕ (έσωτ.) νά έπιδιώκει νά συμμετάσχει άμεσα σέ κυβερνητικές Εύθύνες. Στό σημερινό συσχετισμό δυνάμεων, τό ΚΚΕ (έσ.) μέ τήν πολιτική καί οργανωτική δύναμη πού διαθέτει δέν μπορεί νά πετύχει ούτε συμμετοχή του σέ κυβερνητικές εύθύνες άλλά ούτε καί νά έξασφαλίσει τήν άποδοχή μίνιμουμ κοινής πολιτικής πού θά τού έπέτρεπε μιά τέτοια συμμετοχή χωρίς νά είσπράτει κυρίως άρνητικές συνέπειες.

.. .Οί σοβαρές καθυστερήσεις κόμματος καί «Ρ.Φ.» στόν οργανωτικό, μαζικό τομέα, στήν Α ΥΓΗ, στήν ύπεράσπιση καί δημιουργική προώθη­ση τής γραμμής μας, δέν πρέπει νά έξηγούνται μόνο ή κνρΐως άπό τις άνεπαρκεΐς προσπάθειες κάι άλλες άδυναμίες στούς τομείς αύνούς. Τό ίδιο. ή όχ ι άποτελεσματική άπόκρουση τών πιέσεων καί τών δραστη­ριοτήτων, τών άριστερίστικων έξιρεμιστικών καί δογματικών δυνά­μεων, δέν πρέπει νά έξηγούνται μόνο ή κυρίως άπό τίς άνεπαρκεΐς προσπάθειες τού κόμματος, τής νεολαίας, τών οργανώσεων τους καί τών ϊΛι (>λογικών τους οργάνων.

Οί καθυστερήσεις πού άναδείχνονται (μέ βάση αύτή τήν άντίληψη) σάν κύριες καί βασικές αίτιες τών σοβαρών αδυναμιών στήν παρουσία καί τή δράση τού κόμματος, έχουν μόνον ώς ένα βαθμό αύτοτελή ύπόσταση καί επίδραση. Ως ένα σημαντικό όμωςβαθιιό είναι έκφραση

- 307-

Page 307: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ελλείψεων καί λαθών, πολιτικοϊόεολογικού χαρακτήρα, πού έχουν πα­ρουσιαστεί ή καί συνεχίζονται καί πού είναι άνάγκη νά ξεπεραστούν γιατί έτσι άποφασιστικότερα θά άντιμετωπισθσύν καί οί καθυστερή­σεις στόν οργανωτικό καί άλλους τομείς.

Στήν αναζήτηση καί επισήμανση αύτή, δέν μπορεί νά άγνοείται πρώ­το τό γεγονός ότι, όπως ήδη τονίσαμε (στή σελ. 4-5 τού κειμένου) ύπήρξαν καί ύπάρχουν κατ’ άρχήν άμφισβητήσεις στις προοδευτικές άριστερές καί νεολαιίστικες, ιδιαίτερα, δυνάμεις, γιά τή γραμμή μας τής εύρείας ένότητας, πού άντικειμενικές τους αίτιες είναι: Οί προωθη­μένες δημοκρατικές - άντιιμπεριαλιστικές διαθέσεις ένός μεγάλου τμή­ματος τών λαϊκών καί νεολαιίστικων μαζών πρός τίς όποιες κύρια καί βασικά πρέπει νά απευθύνεται ένα Κ.Κ. — Ή έντονη δυσπιστία αύτών τών μαζών πρός τίς συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα τής παλιάς ΕΡΕ, καί πρός τίς διαθέσεις πού έχουν σχετικά μέ τή στερέωση καί πολύ περισσότερο τή διεύρυνση τής δημοκρατίας...

(Πάνω σέ παρόμοια θέματα, δές αναλυτικότερα: ΚΟΜΘΕΠΟΛ 2: Ά ντώ νη Μπριλλάκη, «Οί δημοτικές έκλογές», ΚΟΜΘΕΠΟΛ 3: Λεωνί­δα Τζεφρώνη, «Μερικές πλευρές τής γραμμής τού κόμματος», ΚΟΜ­ΘΕΠΟΛ 4: Άντώνη Μπριλλάκη, «Μερικές πλευρές τής γραμμής τού κόμματος, άλλά καί τής έφαρμογής της»).

XVI

ΑΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ Κ.Ε. (ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1974 — άδημοσίευτο)

Ά π ό καιρό αισθανόμουν τό χρέος νά σάς έκθέσω Tie σκέψεις καί τίς άνησυχίες μου γιά βασικά προβλήματα, πού έχουν σχέση μέ τήν πολιτι- κοϊδεολογική καί οργανωτική παρουσία καί πρακτική τού κόμματος μετά τίς 23 / 7 / 74. Καί είδικώτερα γιά τήν έσωκομματική κατάσταση πού διαμορφώνεται σ’ αύτή τή φάση.

Επιλέγω τό γραφτό κείμενο, γιατί δέ μού δόθηκε καμιά πραγματική δυνατότητα κομματικής ένταξης καί συμμετοχής σέ οργανωμένη κομ­ματική λειτουργία. Επί πλέον γιατί δέ θά ήθελα νά ύπάρξει έδαφος γιά όποιαδήποτε παρερμηνεία τών άπόψεων καί τής στάσης μου.

— 308 —

Page 308: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

I. Ποιά ήταν καί είναι τά προβλήματα καί οί απαιτήσεις τής νέας φάσης:

Ή νέα φάση περιέχει καί περικλείει σημαντικές δυνατότητες γιά τήν προώθηση τών θέσεών μας γιά ένα άποφασιστικά προχώρημα, είδικώ- τερα τοϋ κόμματός μας. Οί δυνατότητες, όμως, δέν ήταν καί δέν είναι δοσμένες. Ή άξιοποίησή τους άποτελούσε καί άποτελεί συνάρτηση τής ικανότητας τού ΚΚΕ(έσ.) ν’ άντιμετωπίσει σωστά τά σοβαρά καί περί­πλοκα προβλήματα, πού επίσης περικλείει ή νέα φάση. Πρόκειται γιά τά γενικά προβλήματα αυτής τής φάσης... Ταυτόχρονα πρόκειται γιά τά είδικώτερα προβλήματα τής παραπέρα συσπείρωσης καί όργάνωσης τών κομματικών δυνάμεων καί εύρύτερα τών κομμουνιστών άριστερών δυνάμεων, στή βάση τών άνανεωτικών άρχών καί άντιλήψεων, τών όποιων τή σημαία σήκωσε τό ΚΚΕ(έσ.) μετά τή διάσπαση.

Ή δεύτερη αύτή κατηγορία προβλημάτων — χωρίς τή σωστή άντιμε- τώπιση τών όποιων τό Κόμμα δέν μπορεί νά παίξει μέ έπάρκεια τόν γενικώτερο ρόλο του — συνδέονταν καί συνδέεται: Μέ πλήθος συγχύ­σεις, πού είχαν τή βάση τους στήν άν επαρκή ένημέρωση γιά τήν κρίση καί τή διάσπαση τού ΚΚΕ, στά κενά, τίς καθυστερήσεις καί τά λάθη (πολιτικά - ιδεολογικά - οργανωτικά) τής όετίας άπό τό 1968 καί ειδικότερα τά πιό πρόσφατα τής περιόδου Όκτώβρη - Νοέμβρη 1973. Μέ τίς άνάγκες επιτυχούς προσαρμογής τού κόμματος καί τών διάφο­ρων τομέων δουλειάς του στις νέες συνθήκες νομιμότητας καί τήν οικο­δόμηση τών άπαιτουμένων κομματικών πλαισίων καί ύποδομών.

Στέρεο βάθρο γιά τήν αντιμετώπισή τους ήταν: ή άμεση προβολή καί έκλαΐκευση τής πολίτικο - ιδεολογικής καί εσωκομματικής φυσιογνω­μίας τού ΚΚΕ(έσ.) καί ή χάραξη αντίστοιχης καθημερινής πρακτικής. Μέ τρόπο αύτόνομο, θετικό, άλλά καί σέ αντιπαράθεση μέ τούς 12τικούς...

... Ό στόχος αύτός, καί γενικώτερα οί άπαιτήσεις τής νέας φάσης — ένόψει μάλιστα έκλογών — προϋποθέτουν άντίστοιχες κατευθύνσεις στήν έσωκομματική οικοδόμηση...2. Ποιές υπήρξαν καί είναι οί έπιλογές τον καθοόηγητικον όργάνον καί οί έπιπτώσεις τους:

Ο ί έπιλογές τού καθοδηγητικσύ όργάνου — καθώς καί ή πρακτική του — δέν ήταν αύτές πού άπαιτούσε ή νέα φάση... Στόν πολιτικοϊόεο- λογικό τομέα δέν προχώρησε γρήγορα καί άποφασιστικά στήν προβολή καί έκλαΐκευση τής άντιδογματικής καί άνανεωτικής φυσιογνωμίας τού ΚΚΕ(έσ.)...

...μάλιστα, σέ σειρά περιπτώσεις, άκολουθήθηκε πρακτική ύποστο- λής τών σημαιών του, άπολογητική, άμυντική. πρακτική πού παραμόρ­φωνε τίς άρχές καί τίς θέσεις του. Αύτή ή πρακτική έκφράστηκε χαρα­κτηριστικά καί στό θέμα τής αύτοτελούς καί ύπεύθυνης τοποθέτησής μας απέναντι στήν όχι θετική στάση τής Σ. Ένωσης στό Κυπριακό καί τίς έξελίξεις στήν Ελλάδα (ύπενθυμίζω σχετικό σημείωμα πού οά:

— 309 —

Page 309: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

έστειλα τόν Όκτώβρη χωρίς νά πάρω άπάντηση).Ή έφημερίδα μας, μοναδικό όργανο γιά τήν προβολή καί έκλαΐκευση

τών θέσεων τού ΚΚΕ(έσ.) αύτήν τήν περίοδο καθρεφτίζει σέ πολλά φύλλα της αύτήν τήν πρακτική...

Τό καθοδηγητικό όργανο, περιορισμένης άριθμητικά σύνθεσης καί ορισμένου δυναμικού, αντιμετωπίζει μόνο του ή καί μέ ένα τμήμα τών μελών του, τά σοβαρά προβλήματα αύτής τής φάσης, άλλά καί τά μακροπρόθεσμα. Χωρίς άπαιτούμενη προετοιμασία, χωρίς προβλημα­τισμούς σέ έκταση καί βάθος, κι ορισμένες φορές μέ έρασιτεχνισμό, παίρνει άποφάσεις γιά τά προβλήματα αύτά...

...στην αξιολόγηση καί τή διάταξη τού στελεχικού δυναμικού δέν τηρούνται πολλές φορές οί άρχές καί διακηρύξεις τού ΚΚΕ(έσ.) ' Αρκε­τές φορές τά κριτήρια δέν είναι άπαλλαγμένα άπό παραταξιασμούς καί άντιθέσεις στό παρελθόν — γιά τίς όποιες δέν λείπουν καί φαινόμενα προσωρινών συμβιβασμών. Ή εικόνα πού δίνεται έτσι έχει άρκετά χαρακτηριστικά μιάς φατριαστικής έσωκομματικής κατάστασης, πού άπογοητεύει καί άπωθεί.

.. .Στά στελέχη καί μέλη τού κόμματος δημιουργείται ή αίσθηση ότι δέν ύπάρχουν πλαίσια ούσιαστικής συμμετοχής τους στή συζήτηση τών προβλημάτων πού άντιμετωπίζει τό κόμμα καί στις σχετικές αποφά­σεις. Ό τ ι αύτές οί συζητήσεις καί άποφάσεις έχουν γίνει ύπόθεση στενών κύκλων. Καί ότι άπλώς τούς γνωστοποιούνται γιά νά τούς ζητηθεί πρακτική δουλειά, έστω κι άν έχουν άμφιβολίες, ή καί διαφο­ρές, πού δέν συζητήθηκαν. Ο ί δυνατότητες πού έχουν γιά συζήτηση, έκ τών ύστερων, τών δημοσιευμένων κειμένων τών άποφάσεων, έλάχιστα αλλάζουν τήν εικόνα...

...Τό καθοδηγητικό όργανο, κρατώντας έπαφή μέ περιορισμένο κύ­κλο στελεχών καί κομματικών δυνάμεων, δέν αντιλαμβάνεται έγκαιρα καί δέν συνειδητοποιεί προβλήματα καί καταστάσεις πού δημιουρ- γούνται. Α γνοεί τήν έκταση τών αντιδράσεων καί τών άνησυχιών πού έκδηλώνονται στις γραμμές καί στις παρυφές τού κόμματος σχετικά μέ καθυστερήσεις, άδυναμίες καί λάθη.

Ή έπιφυλακτικότητα γιά ένταξη στό κόμμα, ή γιά άνάληψη ύπεύθυ- νης δουλειάς — πού έκδηλώνουν μιά σειρά στελέχη καί ένα τμήμα δυνάμεων πού, έτσι ή άλλοιώς, έχουν τοποθετηθεί στό ΚΚΕ(έσ.) άντι- κρύζεται σάν φαινόμενο μεμονωμένων περιπτώσεων, πού συνδέονται μέ προσωπικά ζητήματα καί μέ καταστάσεις στό παρελθόν, ή μέ έπιδρά- σεις πού δέχονται σήμερα άπό τήν μιά ή τήν άλλη πλευρά, πού αντιπα­λεύει τό ΚΚΕ(έσ,). Καί στή βάση αύτή έπιχειρείται ή άντιμετώπισή τους...

Στό χειρισμό συσπείρωσης τών άντ ιδογματικών δυνάμεων καί ένότη­τας δράσης όλων τών κομμουνιστικών, άριστερών δυνάμεο>ν ύπήρξαν

— 310 —

Page 310: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

σοβαρές παραλείψεις καί λάθη, σέ συνάρτηση μέ όσα σχετικά παρατη­ρούνται γιά τήν παρουσία καί τήν πρακτική μας στόν πολιτικοϊδεολογι- κό καί. παραπέρα, στόν οργανωτικό τομέα.

Ή άπόφαση, κατ’ άρχήν. γιά άνασύσταση τής ΕΔΑ καί ό τρόπος γενικά, πού χειριστήκαμε τό θέμα ΕΔΑ, τό λιγώτερο απαιτούν επανε­κτίμηση. Εκεί, όμως, πού τά λάθη είναι άναμφισβήτητα, είναι ό χειρι­σμός τού ΚΚΕ(έξ.) καί τού θέματος τής ένότητας δράσης μαζί του.

Ά ποτελεί λάθος τό ότι τό ΚΚΕ(έξ.) έγινε άξονας όλης τής τακτικής μας άμέσως μετά τήν άλλαγή...

Ά ποτελεί λάθος τό ότι κυριαρχηθήκαμε άπό τό λεγόμενο πνεύμα «μετριοπάθειας» καί έπίδειξης «καλής θέλησης».

Ά ποτελεί λάθος ότι δέν άντισταθήκαμε στις πιέσεις ένόςάρρωστημέ- νου, θά 'λεγε κανείς, «ενωτικού πνεύματος», πού ύπάρχει σ’ ένα τμήμα τών άριστερών δυνάμεων.

Καί άποτελεί άκόμα λάθος, ότι άγνοήσαμε στοιχειώδεις κανόνες γιά τό πώς άντιμετωπίζεται καί προωθείται ένα τέτοιο θέμα, προκειμένου νά ύπηρετηθούν πραγματικά τά συμφέροντα τής έργατικής τάξης καί τού κόμματος. Κανόνες, πού έχουν σχέση πρώτ’ άπ’ όλα μέ τή διαμόρ­φωση ένός εύνοϊκού συσχετισμού δυνάμεων στόν πολίτικο - ιδεολογι­κό τομέα, όπως καί στόν οργανωτικό. Ή συμφωνία γιά τήν «Ενωμένη Αριστερά» καί μάλιστα μέ τούς όρους πού έγινε. ήταν λάθος συνδεμένο

μέ τά όσα είχαν προηγηθεί...

.. .Στήν προοπτική τών έξελίξεων τής μεταβατικής φάσης γιά τή θεμε- λίωση τής δημοκρατίας — όπου εντάσσεται ή γραμμή μας καί οί «Στό­χο ι τού Έθνους» — πέραν τού θέματος τών κινδύνων ύποτροπής τής στρατοκρατικής δικτατορίας — πού κι αύτό άπαιτούσε μιά σέ βάθος άνάλυση, μέ βάση τά νέα δεδομένα— όέν διαγράφηκε ένα άλλο ενδεχό­μενο, ίσως τό πιό πιθανό: Τό ένδεχόμενο νά οίκοδομηθεί, σταδιακά, ένα άπολνταρχικό συντηρητικό γενικά πολιτικό καθεστώς, πού θά έκφράζει κατά βάση, τά συμφέροντα τής μονοπωλιακής ολιγαρχίας καί τών ξένων. Καί πού δέν θά λύνει άλλά θά οξύνει τά μεγάλα προβλήμα­τα. θά συγκρούεται μέ τά αισθήματα καί τίς προωθημένες δημοκρατι­κές διαθέσεις τών μαζών καί θά δημιουργεί καταστάσεις έντονων λαϊ­κών άντιδράσεων ακόμη καί ξεσπασμάτων τής μιάς ή τής άλλης μορφής.

Τό «κενό» αύτό έχει σχέση — κατ’ άρχήν — μέ ορισμένες άπλουστευ- μένες καί άμφισβητήσιμες έκτιμήσεις γιά τά αντικειμενικά δεδομένα τής νέας φάσης. Στό κείμενο π.χ. «Στόχοι τού Έθνους»... μιλάμε γιά «κοινή γλώσσα καί κοινή συνείδηση σ ’ όλο τό Έθνος», γιά δυνατότητα νά ύπάρξει «μιά εύρύτατη συμμαχία τάξεων καί στρωμάτων άπό τήν έργατική τάξη μέχρι τή μή μονοπωλιακή άστική τάξη» καί «νά διατηρη­θεί σέ σημαντικό βαθμό ή διάταξη τών κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων πού ύπήρξε στόν καιρό τής δικτατορίας, γιά μιά πανεθνική ένότητα...

Τό ίδιο «κενό» έχει σχέση — επίσης — μέ τήν άνεπεξέργαστη —

— 311 —

Page 311: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τουλάχιστον — θέση μας σχετικά μέ τό ρόλο τών μαζών σ' αύτή τή φάση.

Εδώ πρέπει νά σημειωθεί ότι ή άνάπτυξη τού κινήματος των μαζών πού ώς ένα μεγάλο βαθμό έχει τή δική της νομοτέλεια, άπαιτεϊ — σάν πρόβλημα — άντϊστοιχη άντιμετώπιση άπό τήν πλευρά μας. Τό ίδιο καί τό θέμα τής σωστής «διεύθυνσής» του στή νέα φάση. Στό πρόβλημα αύτό όμως έχουμε κενά καί άμφισβητούμενες θέσεις όπως έκείνη πού μιλά γιά τό ότι «ή δυνατότητα τής άνάπτυξης τής ταξικής πάλης θά ύπάρχει στό βαθμό πού θά σταθεροποιείται ένα δημοκρατικό πολιτικό καθεστώς... καθώς καί ή δημόσια διακήρυξή μας ότι «δέν θά άφήσουμε ο ί ταξικοί άνταγωνισμοί νά φθάσουν — όπως στό παρελθόν — σέ έσχατες μορφές».

Ό χειρισμός και ή τακτική μας στό θέμα τής άντιδικτατορικής ή έθνικής ένότητας, στό έπίπεδο τών πολιτικών δυνάμεων, δημιουργεί, έπίσης, ερωτηματικά καί άμφισδητήσεις, πού δέν είναι άσχετες μέ τήν έκτίμηση γ ιά τή διάταξη τών κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων στή φάση αύτή.

Δίνουμε — πρώτο — τήν έντύπωση ότι οί έπιθυμίες οί δικές μας γιά μιά τέτοια ένότητα μπορούν καί νά τήν έξασφαλίσουν.

Δίνουμε — δεύτερο — τήν έντύπωση ότι ό πρωτοπόρος ρόλος τού κόμματός μας έξαντλείται μέ τήν έμμονή μας σέ έκκλήσεις πρός τίς άλλες πολιτικές δυνάμεις, μέ τό νά είμαστε οί κήρυκες καί ιεραπόστολοι τής ένότητας καί μέ τίς αντίστοιχες δραστηριότητες έκ τών άνω.

Ακόμα ότι ό άντιδογματικός χαρακτήρας τού ΚΚΕ(έσ,) έκφράζεται μέ επίδειξη ρεαλισμού, «μετριοπάθειας» καί συμβιβαστικών διαθέ-

...Τελικά δέν κάνουμε σαφές ότι στή φάση πού μπήκαμε μετά τή δικτατορία άποφασιστική προϋπόθεση γιά νά προωθηθεί, οίκοδομηθεί καί τελικά γ ιά νά έπιβληθεί ή ένότητα καί μάλιστα σέ εύρύτατη βάση, είναι ή διαμόρφωση τού άπαιτούμενου, εύνοϊκού συσχετισμού δυνά­μεων. Κι ότι βασικά του στοιχεία άποτελούν: Η κατάσταση τού ύπο- κειμενικού παράγοντα — άπό άποψη άκτινοβολίας στις μάζες, δεσμών του μέ τίς μάζες, οργανωτικού έπιπέδου του, ικανότητας νά οργανώνει τήν ενιαία πάλη τών μαζών. Καί, ή οικοδόμηση άμεσα, στενώτερων σνμμαχιών, μέ τίς προοδευτικές, άντιμονοπωλ ακές, άντιιμπεριαλιστι- κές δυνάμεις.

Σέ κάθε περίπτωση — στό βαθμό πού πραγματικά όσα έπισημάνθη- καν είναι κενά τών πολιτικών επεξεργασιών μας — επηρέασαν άρνητι­κά τή στάση καί τήν πρακτική μας πριν τίς έκλσγές έναντι τής κυβέρνη­σης Καραμανλή καί σέ συνέχεια, τήν γενική γραμμή μας στις έκλογές καί ώς ένα βαθμό τά αποτελέσματα τους.

Εκείνο πού θέλω νά σημειώσω έδώ, είναι ότι στήν «πρώτη πολιτική έκτίμηση τού άποτελέσματος πον έκλογοιν» τής Κ.Ε. δέν φαίνεται νά

- 3 1 2 -

Page 312: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

μάς απασχολεί θέμα κριτικής έκτίμησης τής γραμμής καί τού ρόλου μας στις έκλογές (έκτός άπό τόν χειρισμό ΚΚΕ(έξ.) καί ΕΑ). Ή κριτική έκτίμησή μας έξαντλείται στή στάση καί τίς εύθύνες τών άλλων πολιτι­κών δυνάμεοιν...

XVII

ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΗΣ Κ.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΩ­ΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ (Αυγή, Π I I I 1975)

Ή ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής έπιβεβαίωσε τήν ορθότητα τών πρώτων έκτιμήσεων πού έγιναν μέ τήν Ανακοίνωση τής Κ.Ε. τής20.11.74...

.. .Σέ σχέση μέ τό έκλογικό άποτέλεσμα θά πρέπει νά τονιστεί ή βαριά ευθύνη πού άνέλαβε τό ΚΚΕ εξωτερικού μέ τήν άρνησή του νά δεχτεί πρώτα τήν κοινή δράση καί σέ συνέχεια τήν έκλογική σύμπραξη τών δυνάμεων τής μαρξιστικής Άριστεράς στά πλαίσια τού σχήματος τής ΕΔΑ , πού ήταν μάλιστα αναγνωρισμένο κόμμα άπό τόν Ά ρειο Πάγο καί θά ήταν δυσκολώτερο νά χαρακτηριστεί σάν συνασπισμός.

Έ να άπό τά βασικά θέματα πού άπασχόλησαν τήν 'Ολομέλεια ήταν άν έπρεπε νά έπιδιωχθεί ή συνεργασία μέ τό ΚΚΕ έξωτερικού καί άν τελικά ή συμφωνία γιά τήν « Ενωμένη Αριστερά» ήταν μιά πράξη πολιτικά όρθή, μέ γνώμονα τά μακροπρόθεσμα συμφέροντα τού έλληνι- κού κομμουνιστικού Κινήματος καί τής Άριστεράς στή Χώρα μας.

Συμπέρασμα τής προβληματικής πού έγινε μέσα στήν Ολομέλεια ήταν ότι ή προσπάθεια τού ΚΚΕ έσωτερικού γιά έκλογική συνεργασία όλων τών δυνάμεων τής Αριστεράς, καί πρώτα καί κύρια τού χώρου πού έκάλυπτε ή ΕΔΑ πριν τήν 21.4.67, συμπεριλαμβανομένου καί τού ΚΚΕ έξωτερικού, έξυπηρετούσε τόν άγώνα γιά τή Δημοκρατία, είδικώ- τερα τά συμφέροντα τού Άριστερού Κινήματος καί επιβάλλονταν άπό τίς συνθήκες μέσα στις όποιες διεξάγονταν οί έκλογές.

Πρώτο: Ά π ό τή δημιουργία ένός έκλογικού σχήματος γιά τό σύνολο τών Άριστερών δυνάμεων, ώστε νά μή χαθούν ψήφοι πρός όφελος τών άστικών κομμάτων πράγμα πού θά συνεπάγονταν ή έκλογική έμφάνιση τής μαρξιστικής Άριστεράς σέ περισσότερα τού ένός σχήματα.' Εδώ θά πρέπει νά σημειωθεί ότι δέν είχε τελεσφορήσει ή επιδίωξη τού Κόμμα­τός μας γιά τή δημιουργία ένός εύρύτερου έκλογικού συνασπισμού πού νά συμπεριλαμβάνει όλες τίς άριστερές καί προοδευτικές δυνάμεις.

Δεύτερο, άπό τήν ύπαρξη μιάς έντονης απαίτησης γιά ένότητα άπό τόν όγκο τών άριστερών ψηφοφόρων πού ζητούσαν τήν πάση θυσία κοινή έκλογική κάθοδο τ<ον δύο ΚΚΕ. Σ’ αύτό σι>νέβαλε τό γεγονό: ότι

— 313 —

Page 313: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τό μεγάλο μέρος τών Αριστερών ήταν απληροφόρητοι καί άδιαφορυ- ποίητοι γύρω άπό τά θέματα τής διάσπασης...

...Ό μ ω ς ένώ όρθή ήταν ή επιδίωξη τής εκλογικής συνεργασίας τών Άριστερών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένου καί τού ΚΚΕ έξωτερι- κού, σέ σχέση μέ τήν συμφωνία γιά τήν « Ενωμένη Αριστερά», άπό τήν πλευρά τού Κόμματος έγινε τό σοβαρό λάθος τής άσύμφορης ύποχώρη- σης γιά άνισότιμη παρουσία τού ΚΚΕ έσωτερικού στή συνεργασία αύτή, πράγμα πού σέ καμιά περίπτωση δέν έπρεπε νά γίνει. Λάθος, έπίσης, ήταν τό γεγονός ότι έγινε άποδεκτό νά μήν ύπάρχει δημοσιότη­τα σχετικά μέ τήν πορεία τών διαπραγματεύσεων — δημοσιότητα πού θά έπ έτρεπε νά άποκαλυφθεί πληρέστερα καί έγκαιρότερα ό διασπα­στικός ρόλος τού ΚΚΕ έξωτερικού, καί έτσι νά πιεστεί άπό τή βάση του καί άπό τή μάζα τών 'Αριστερών γιά μιά ισότιμη συνεργασία μέ τό ΚΚΕ έσωτερικού...

XVIII

ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΙΟΨΗΦΟΥΣΑΣ ΑΠΟΨΗΣ ΣΤΗ ΣΥ­ΝΟΔΟ ΤΗΣ Κ.Ε. (Αι>γή, 18.1.1975)

1. Τό κόμμα uac. κάνοντας κριτική εκτίμηση τής πορείας του τοί· οδήγησε στή συμφωνία γιά τήν ΕΑ, οφείλει όχ ι άπλώς νά έπισημάνει ότι έπρεπε νά παλέψει μέ άποφασιστικότητα στις διαπραγματεύσεις γιά νά μήν καταλήξουν σέ μιά άνισότιμη γιά τό ΚΚΕ έσ. συμφωνία. Αλλά νά άναδείξει ποιές βασικές παραλείψεις καί εσφαλμένες έπιλογές του στήν πολιτική, ιδεολογική καί οργανωτική παρουσία καί φάση του μετά τήν άλλαγή τής 23.7.74. συνέβαλαν στή διαμόρφωση συνθηκών πού οδηγού­σαν — σέ μεγάλο βαθμό ύποχρεωτικά— σέ μιά άνισότιμη συμφωνία καί γενικώτερα σέ μιά συμφωνία πού δέν εξασφάλιζε ούτε εύρεία συσπεί­ρωση τών άριστερών ψηφοφόρων ούτε ενίσχυση τών άντ ιδογματικών δυνάμεων καί γενικά τής πορείας συσπείρωσης καί ένότητας τού άρι­στερού κινήματος στή βάση τής άνανέωσης.

Αύτό σημαίνει ότι τό Κόμμα μας οφείλει νά έπισημάνει μέ σαφήνεια ποιά πολιτική, ιδεολογική έπιλογή καί πρακτική του μπορούσε νά έξουδετερώσει περισσότερο τίς δοσμένες, άντικειμενικές δυσκολίες τής περιόδου καί νά διαμορφώσει τέτοιο συσχετισιιό δυνάμεων κατά τίς διαπραγματεύσεις ώστε: είτε νά έπιτύχει συμφωνία πού θά εξασφάλιζε έκλογική εμφάνιση μιάς Ενωμένης Αριστεράς πού θά ένέπνεε εμπι­στοσύνη στις μάζες καί ταυτόχρονα θά προωθούσε τήν ύπόθεση τής άνανέωσης, είτε νά μπορεί νά κατέβει χωριστά στις έκλογές μέ τό σχήμα ΚΚΕέσ. - ΕΛΑ καί άλλες άντιδογιιατικές δυνάμεις, μέ τήν έννοια ότι

— 314 —

Page 314: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

τό σχήμα αύτό, στή συνείδηση όσο γίνεται ευρύτερων δυνάμεων τής Ά ριστεράς, θά ήταν τό μόνο πού θά εξέφραζε τίς προσδοκίες τους.

2. Τέτοια έπιλογή καί πρακτική γιά τό Κόμμα μας ήταν: Νά προβάλει καί νά εκλαϊκεύσει τίς άντιδογματικές, άνανεωτικές άρχές καί θέσεις του. τήν πολιτικοϊδεολογική φυσιογνωμία του άπό όλες τίς πλευρές (εσωτερικά, διεθνώς). Νά άκολουθήσει άντίστοιχη καθημερινή πρακτι­κή, μέ ανοικτά τά μέτωπά του πρός τό Κ.Κ. έξ. Νά στηρίξει, σ’ αύτή τή βάση, προσπάθειες πρώ τα-πρώτα γιά μιά διεύρυνση τής συσπείρωσης γύρω του άλλά καί γιά μιά συμπαράταξη μέ άλλες άντιδογματικές δυνάμεις. Καί, άπό τέτοια θέση, νά χειριστεί τό θέμα τής ένότητας δράσης καί τής εκλογικής ένότητας μέ τό ΚΚΕ έξ.

Αύτά όλα θά έδιναν έγκαιρα στις μάζες τήν αίσθηση τών διαφορο­ποιήσεων πού συντελέστηκαν στό χώρο μας, θά βοηθούσαν στήν άνά- κτηση τής εμπιστοσύνης τους πρός μιά Ά ριστερά σωστά διδαγμένη άπό τό παρελθόν καί εξοπλισμένη γιά νά άσκήσει ύπεύθυνα τό ρόλο της στις νέες συνθήκες. Είδικώτερα θά ένίσχυαν τήν έλκτική δύναμη τού Κόμ­ματός μας, θά διευκόλυναν μιά άμεση συμπαράταξη μαζί του κι άλλων άντ ιδογματικών δυνάμεων θά διαφοροποιούσαν τίς έκδηλούμενες, τυ­φλά, ένωτικές πιέσεις.

3. Ά π ό τό καθοδηγητικό όργανο, δέν χαράχθηκε μιά τέτοια πορεία καί κατεύθυνση μετά τήν άλλαγή. Κι αύτό δέν μπορεί νά δικαιολογηθεί ά π ’ τόν περιορισμένο χρόνο πού ύπήρξε. Σέ σειρά περιπτώσεις, μάλι­στα, άκολουθήθηκε πρακτική, (έκφραζόμενη καί στήν Αύγή) πού έδινε τήν έντύπωση ύποστολής τών σημαιών τού ΚΚΕ (έσ.), τάσης γιά άμβλυνση τών διαφορών του μέ τό ΚΚΕ (έξ.), παθητικής αντιμετώπι­σης τών πιέσεων γιά ένότητα μαζί του. Αύτά όλα, δυνάμωναν τίς συγχύσεις, μείωναν τήν έλκτική δύναμη τού ΚΚΕ (έσ.), προκαλούσαν δυσπιστία πρός αύτό άπό τίς άλλες άντιδογματικές δυνάμεις, προδιέ- γραφαν μιά «πάση θυσία» ένότητα μέ τό ΚΚΕ (έξ.), έκαναν ώς ένα μεγάλο βαθμό υποχρεωτική τή συμφωνία γιά μιά ενωμένη Άριστερά. άλλης ποιότητας άπό έκείνη πού απαιτούσαν οί συνθήκες καί πού τελικά πραγματοποιήθηκε.

Ή συμφωνία αύτή ήταν λάθος, βάρυνε άρνητικά καί άμεσα (έκλ. αποτελέσματα - σταυροδότηση) καί μακροπρόθεσμα, μέ τήν έννοια ότι άποτέλεσε άνασχετικό παράγοντα στήν πορεία πρός τήν άνανέωση καί ότι τραυμάτισε βαρειά άκόμα καί τήν ιδέα τής ένότητας δράσης τών δυνάμεων τής Άριστεράς...

— 315 —

Page 315: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

XIX

Ά ποσπάσματα άπό τήν πολιτική άπόφαση τοϋ Μάη τού 1972 παρατί­θενται στήν παραπομπή V. Τά κείμενα τής οργανωτικής άπόφασης τού Γραφείου τής Κ.Ε. τού Μάη τού 1972. καθώς καί τού άντίστοιχου σκέλους τού Κέντρου Εσωτερικού πού τήν άπέκρουσε, δημοσιεύονται στόν τόμο Αποφάσεις και προβληματισμοί τον ΚΚΕ έσ. 1969-76, σελ. 281-289 καί 292-293.

Χλ

ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ «ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΩΤΙΚΗ ΔΙΕΞΟΔΟ ΣΤΗΝ ΕΚΟΝ — Ρ. ΦΕΡΑΙΟΣ»(Ανγή. 11.3.78— Διάλογος μπροστά στό 2ο ( 10ο) σννέδριο)

1. Η εφαρμοζόμενη β ' άπόφαση τής ΚΕ γιά τή νεολαία έμμένει ουσιαστικά στις κατευθύνσεις καί τά μέτρα πού υίοθετήθηκαν στήν προηγούμενη άπόφασή της γιά τήν αντιμετώπιση τής δύσκολης, μετε­κλογικά, κατάστασης στήν ΕΚΟΝ Ρ.Φ. Εμμένει σέ κατευθύνσεις καί μέτρα πού, στήν πράξη, άνέδειξαν σάν κύρια αιτία αύτής τής κατάστα­σης, ιδιαίτερα στό χώρο τής Αθήνας τήν ύπαρξη καί τή δραστηριότητα μιάς άριστερίστικης φράξιας...

.. .Μέ τά μέτρα καί τίς κατευθύνσεις αύτής τής άπόφαση ς όχι μόνο δέν ήταν δυνατό νά άντιμετωπισθούν άποτελεσματικά καί σέ βάθος τά συγκεκριμένα δύσκολα προβλήματα άλλά στήν πορεία τής έφαρμσγής της ήταν, περίπου βέβαιο, ότι θά δημιουργούνταν νέα προβλήματα (όπως, άποκλεισμοί, χαρακτηρισμοί, κλείδωμα γραφείων κ.λπ.) καί γενικά θά προκαλούνταν άλυσιδωτές άντιδράσεις καί θά τροφοδοτούν­ταν χωριστικές διαδικασίες. Μιά τέτοια άλλωστε έξέλιξη δέν ήταν καί δέν είναι έξω άπό τή λογική ορισμένων καθοδηγητικών στελεχών τού Ρ.Φ. καί τού κόμματος σύμφωνα μέ τήν όποια πρέπει νά μείνουν στήν οργάνωση τής νεολαίας «όσοι πιστοί» καί μετά θά άναπτυχθεί πάλι σέ «ύγιέστερες» βάσεις. Ή δεύτερη άπόφαση τής ΚΕ, άντικειμενικά, έμ- περιέχει αύτή τή λογική, μέ τήν όποια είμαι κατηγορηματικά άντίθετος, όπως — πιστεύω — καί ένα μεγάλο μέρος μελών καί στελεχών τού κόμματος καί τού «Ρ.Φ.»...

2. Ο ί ρ ίζες τής σημερινής κατάστασης στό Ρ.Φ. βρίσκονται στήν όλη πορεία διαμόρφωσης τού κόμματος καί τής όργάνωσης τής νεολαίας του σέ όλα τά άρνητικά πού τή συνοδέυσαν, στις σοβαρότερες ελλείψεις

— 316 —

Page 316: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

καί λάθη τής ήγεσίας τους στό πολιτικό, ιδεολογικό καί οργανωτικό πεδίο κατά τή συνολική προσπάθεια οικοδόμησής τους σάν κομμουνι­στικών άνανεωτικών φορέων (6λ. «θέσεις» ΚΕ καί ιδιαίτερα μειοψη­φούσες άπόψεις). Καί σέ σχέση μέ όλα τά παραπάνω στήν σοβαρή πτώση τού κύρους τής ήγεσίας τού Κόμματος καί τού Ρήγα στά μέλη καί στά στελέχη τής νεολαίας.

...Ά π οτελεί κατά τή γνώμη μου, σοβαρό λάθος, τό γεγονός ότι ή πρώτη σχετική άπόφαση τής ΚΕ — στις βασικές κατευθύνσεις τής όποίας εμμένει καί ή δεύτερη — πρόταξε cut έναντι στις καταστάσεις πού άντιμετωπίζει ό Ρήγας (καί ένώ τό Κόμμα βρίσκεται μπροστά σέ κρίσιμο συνέδριο) τά οργανωτικά διοικητικά μέτρα. Καί, όλα τά άλλα τά θεώρησε έπικουρικά. Οδηγηθήκαμε έτσι καί μπορούμε νά όδηγη- θούμε παραπέρα σέ έξελίξεις πού περικλείουν κινδύνους, άπώλειας πολύτιμων δυνάμεων τής νεολαίας. Ή επίκληση, πάντα τής δράσης μιάς άριστερίστικης φράξιας σάν κύριας αιτίας τέτοιων έξελίξεων, δέν είναι πειστική, έκτός τών άλλων καί γιατί ή άντίθεση πρός τίς άποφά- σεις τής Κ .Ε. καί τού Κ.Σ. έκτείνεται μέχρι καί τήν πλειοψηφία ή πολύ μεγάλα τμήματα δασικών καί μέ μεγάλο άριθμό μελών οργανώσεων τής νεολαίας όπως τής Σπουδάζουσας, τής Μαθητικής καί τών Συνοικιών τής Αθήνας, τής Πάτρας, τής Θεσσαλονίκης. Γεγονός, πού δέν θά έπρεπε νά παραγνωρίσουν οί σχετικές έκτιμήσεις τής δεύτερης απόφα­σης τής ΚΕ όταν τονίζουν ότι τήν προηγούμενη άπόφαση της τήν έχουν εγκρίνει «μέ σημαντική πλειοψηφία τά μέλη τού Ρ.Φ. στις οργανώσεις ολόκληρης τής χώρας»...

.. .Γενικότερα ή κατάσταση στή νεολαία ύπονομεύει ένα αδιαμφισβή­τητο μέχρι σήμερα στοιχείο τής φυσιογνωμίας τού ΚΚΕ έσωτ.: Τό στοιχείο πού κατοχυρώνει τήν ούσιαστική δημοκρατική εσωτερική ζωή καί λειτουργία καί έπιτρέπει τή διαλεκτική ύπερνίκηση τών διαφορών πού δήμιουργούνται στις γραμμές του. Τό πρόβλημα λοιπόν άν ή πο­ρεία τού «Ρ.Φ.» όδηγηθεί πρός τή ρήξη ή πρός ένωτική κατεύθυνση είναι σήμερα ένα άπό τά πιό ζωτικά γιά τό κόμμα μας προβλήματα. Καί άπό μιά τέτοια αφετηρία, διατυπώθηκε στήν τελευταία σύνοδο τής Κ.Ε. πρόταση γιά ένωτική διέξοδο, πρόταση πού δέν υίοθετήθηκέ...

XXI

ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Α. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ ΣΤΟ 2ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΚΚΕ (έσωτ.) (Αϋγή, 23.4.78)

... Εκτιμώντας τήν έκλογική άποτυχία τού Νοέμβρη, οφείλουμε, χω­ρίς νά παίζουμε μέ τίς λέξεις, νά άναγνωρίσουμε ότι συνιστά μιά σοβα­

— 317 —

Page 317: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ρότατη πολιτική ήττα. Ή έννοια της είναι ότι στήν πρώτη ανοικτή καί γενική πολιτική αναμέτρηση μέ άλλα «κομμουνιστικά» καί άριστερά κόμματα, μπροστά στήν έργατική τάξη, μπροστά στις κοινωνικές καί γενικά τίς λαϊκές δυνάμεις πρός τίς όποιες άπευθυνόμαστε, άντιμετωπί- σαμε τήν απορριπτική ή έντονα έπιφυλακτική στάση τους...

... Ή άρνητική στάση τών έργαζομένων μαζών άπέναντί μας αντανα­κλά όχι μόνο ή κυρίως τά συγκυριακά έκλογικά δεδομένα καί τίς άρνητικές πλευρές τής Συμμαχίας, άλλά τίς γενικότερες άντιδράσεις τους σέ όλη τήν πορεία πού διαμορφώσαμε τή φυσιογνωμία, τήν παρου­σία καί τή δράση τού κόμματος σέ όλα τά πεδία. Τό πρώτο καί κύριο πού έκφράζει ή στάση τών μαζών άπέναντί μας είναι ή περιορισμένη πολιτικοϊδεολσγική μας έμβέλεια...

Χωρίς καθόλου νά ύποτιμούμε τίς άντικειμενικές δυσκολίες, νομίζω ότι τό ζητούμενο δέν είναι μόνο ή κυρίως αύτό. Τό ζητούμενο ήταν καί είναι νά άναδείξουμε τήν ποιοτική διάσταση τού φαινομένου. Δηλαδή τίς κύριες καί άποφασιστικής σημασίας άδυναμίες καί λάθη πού έβα­λαν τή σφραγίδα τους στήν ταυτότητά μας, σάν ανανεωτικού Κομμουνι­στικού Κόμμαστος στή συγκεκριμένη περίοδο πού έμφανίσθηκε καί έδρασε πριν καί μετά τή μεταπολίτευση (άνεξάρτητα άν τυπικά κρίθηκε καί στό Ιο συνέδριο)...

...Τά σοβαρότατα σχετικά λάθη δεξιού, δογματικού χαρακτήρα πού έκαναν τήν πολιτική μας άπωθητική καί άναποτελεσματική, σημάδε­ψαν άρνητικά τήν πορεία μας. Ά ν σ’ αύτά προστεθούν τά λάθη στήν οργανωτική οικοδόμηση καί ο ί παραβιάσεις στό έσωκομματικό καθε­στώς, ολοκληρώνεται μιά παραμορφωτική εικόνα τού άνανεωτικού, επαναστατικού χαρακτήρα μας. Κι αύτή ή εικόνα προσέκρουσε στις διαθέσεις τών μαζών, πρός τίς όποιες άπευθυνόμαστε...

Τόσο οϊ «θέσεις» τής Κ.Ε., όσο καί ή εισήγηση στό συνέδριο, παρα­κάμπτουν, μεταθέτουν πρός άλλες κατευθύνσεις, συγκαλύπτουν αύτά ίά προβλήματα, πού τά έχουν συνειδητοποιήσει σέ μεγάλο ποσοστό ή βάση τού κόμματος, οί οπαδοί καί οί φίλοι του. Κι αύτό, γιά μιά ήγεσία, συνιστά σοβαρή, ιστορική εύθύνη.

Ά ς μήν κρυβόμαστε: Αύτός είναι ό κύριος λόγος πού φθάσαμε στό συνέδριο μέ πιό συρρικνωμένες άπό πριν κομματικές οργανώσεις καί μέ ακρωτηριασμένες τίς δυνάμεις τής νεολαίας του. Ο ί σχετικές άπόψεις μου έχουν δημοσιευθεί.

...Τή στάση τής ήγεσίας τού κόμματος συνοδεύει μιά μεθοδευμένη προσπάθεια καλλιέργειας τυφλού φόβου πώς τό κόμμα κινδυνεύει δή­θεν άν προχωρήσει τό νυστέρι τής αύτοκριτικής του, πολύ περισσότερο πού άντιμετωπίζει φράξιες, ομαδοποίηση κ.λπ., ένώ πρόκειται γιά άκριβώς τό άντίθετο: Μ ό ν ο ά ν π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι α ύ τ ό τ ό ν υ ­σ τ έ ρ ι κ α ί π ά ρ ε ι ά ν ά λ ο γ α μ έ τ ρ α , μόνο τότε μπορεί νά ξεπε- ράσει τήν κρίση έμπιστοσύνης πού άντιμετωπίζει άπό τήν πλευρά τών μαζών καί νά άνοίξει δρόμους άνοδικής πορείας.

— 318—

Page 318: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

... Επισημαίνω ταυτόχρονα τόν κίνδυνο πού δημιουργείται άπό ανα­κύκλωση καταστάσεων κάθε άλλο παρά ύγιούς κομματικού «πατριωτι­σμού», πού οδηγούν σέ πολώσεις, μέ άφοριστικές απορρίψεις όρθών άπόψεων καί μέ χαρακτηρισμούς καί μεθοδεύσεις πού θυμίζουν παλιές έποχές άμετάκλητα καταδικασμένες. Ά π ό τό βήμα αύτό παρήλασαν όχι λίγοι σύντροφοι φορείς αύτής τής νοοτροπίας. Ύ πό τίς εύλογίες ουσιαστικά τής ήγεσίας...

...Τό συνέδριο φοβάμαι πώς, άντί νά γίνει σταθμός γιά νά πάμε μπροστά, γίνεται σταθμός πρός αντίθετη κατάσταση. Καί οί εύθύνες τού καθένα μας είναι βαριές...»

— 319 —

Page 319: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα
Page 320: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

I. Γιά τά προβλήματα , το ν δ ιεθ νο ύ ς μ α ρ ξισ τικ ο ύ κινήματος.

ΑΛΤΟΥΣΕΡ Λ., Απάντηση στόν JOHN LEWIS, τ. 2, ΘΕΜΕ­ΛΙΟ — Γιά τό Μάρξ, ΘΕΜΕΛΙΟ — Τί πρέπει νά άλλάξει στό Κομμουνιστικό Κόμμα, ΣΗΜΕΡΑ.

ΑΡΣΙΤΣ NT., Κοινωνικές καί οικονομικές ρίζες τοϋ σταλινι­σμού, ΩΚΕΑΝΙΣ.

ΒΡΑΝΙΤΣΚΙ Π., Ιστορία τού Μαρξισμού, τ. 2, ΟΔΥΣΣΕΑΣ.ΒΑΚΑ ΤΖ., Δημοκρατία, άστικό κράτος καί σοσιαλισμός,

ΟΔΥΣΣΕΑΣ.CLAUDIN FER.. La crise du Mouvement Communiste, t. 2,

MASPERO.ΓΚΡΟΥΠΙ Λ., Ή έννοια τής ηγεμονίας στόν Γκράμσι,

ΘΕΜΕΛΙΟ.ΕΛΕΝΣΤΑΙΝ Ε., Ιστορία τής Σοβιετικής Ένωσης, τ. 2, ΘΕ­

ΜΕΛΙΟ. — Τό σταλινικό φαινόμενο, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΕΣΣΔ ( Ακαδημία Επιστημών), Ιστορία τής 3ης Διεθνούς

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗΙΝΓΚΡΑΟ Π., Μάζες καί εξουσία, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΚΑΡΙΓΙΟ Σ., Εύρωκομμουνισμός καί Κράτος, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΚΑΡΝΤΕΛΙ Ε., Οϊ δημοκρατικοί δρόμοι στή σοσιαλιστική κοι­

νωνία, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΜΠΕΡΛΙΝΓΚΟΥΕΡΕ., Ιστορικός συμβιβασμός, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΜΠΟΦΑ ΓΚ., Πρακτικά τής Κ.Ε. τού μπολσεβικικού κόμμα­

τος: Αύγουστος 1917 — Φλεβάρης 1918, ΕΞΑΝΤΑΣ.ΜΠΕΤΈΛΕΜ Σ., Οί ταξικοί άγώνες στήν ΕΣΣΔ, τ. 2, ΡΑΠΠΑ

Σ.ΠΟΥΛΑΝΤΖΑ Ν., Φασισμός καί δικτατορία, ΟΛΚΟΣ.ΠΡΟΚΑΤΣΙ ΤΖ., Τό κομμουνιστικό κόμμα στή Σοβιετική Ένω­

ση. 1917-1945. ΟΔΥΣΣΕΑΣ.

— 321 —

Page 321: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΤΖΟΝΣΤΟΟΥΝ Μ., Σοσιαλισμός Δημοκρατία καί μονοκομμα­τικό σύστημα, ΣΗΜΕΡΑ.

ΦΟΣΤΕΡ ΟΥΙΛ., Ιστορία τών τριών Διεθνών. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ.

2. Γ ιά τ ις κο ινω νικοπολιτικ ές εξελ ίξεις σ τήν Ε λλά δα καί τους ά γώ νες το ν έρ γα τ ικ ο ύ κινήματος.

ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Εθνισμός και οικονομική άνάπτυξη: ή Ελλάδα στό μεσοπόλεμο, ΕΞΑΝΤΑΣ.

ΓΟΥΝΤΧΑΟΥΣ ΚΡ.,Τό μήλο τής έριδος, ΕΞΑΝΤΑΣ.ΕΛΕΦΑΝΤΗ Α., Ή επαγγελία τής άδύνατης έπανάστασης,

ΟΛΚΟΣ.ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΚΚΕ, τόμοι : Α' 1918-1924, Β'

1925-1928, Γ' 1929-1933, Δ' 193440, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟ­ΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ. — Τόμος Ε \ 1940-45, ΕΚΔΟ­ΣΗ ΚΚΕ έσ.

ΗΛΙΟΥ Η., Ή κρίση έξουσίας (Άπό τό θρίαμβο τής Δημοκρα­τίας στό Ίουλιανό πραξικόπημα), ΘΕΜΕΛΙΟ.

ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Σ., Απ’ τό «δόγμα Τρούμαν», στό «δόγ­μα» Χούντα, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ.

ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ Κ., Ά π ’ τή Βάρκιζα στόν εμφύλιο, ΔΙΑΛΟΓΟΣ.

ΚΚΕ έσ., Πρόγραμμα, «γιά ένα έλληνικό δρόμο πρός τή δημο­κρατία καί τό σοσιαλισμό», έκδοση περιοδικού ΚΟΜ-ΘΕ- ΠΟΛ. — Καταστατικό. — Προσυνεδριακές θέσεις τής Κ.Ε. γιά τό Ιο (9ο) συνέδριο, Περιοδικό ΚΟΜ-ΘΕ-ΠΟΛ τεύχος 9, 1976.

ΚΚΕ, Τό 9ο Συνέδριο τού ΚΚΕ, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ. — Υλικά τού 10ου Συνέδριου, ΕΚΔΟΣΗ Κ.Ε. τού ΚΚΕ

ΚΑΡΑ Σ., Ιδεολογία καί πολιτική στό ΚΚΕ έσ., ΟΔΥΣΣΕΑΣ.ΚΕΔΡΟΥ Α., Ή έλληνική άντίσταση 194045, τ. 2, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΥ ΣΠ., Άπό τόν έμφύλιο στή Χούντα,

ΠΑΠΑΖΗΣΗΣΜΑΓΕΡΣ ΕΝ., Η έλληνική περιπλοκή, ΕΞΑΝΤΑΣ.ΜΟΥΖΕΛΗ Ν., Νεοελληνική κοινωνία: όψεις ύποανάπτυξης,

ΕΞΑΝΤΑΣ.ΜΠΑΜΠΑΝΑΣΗ Σ. - ΣΟΥΛΑ Κ., Ή Ελλάδα στήν περιφέ­

ρεια τών άναπτυγμένίον χωρών. ΘΕΜΕΛΙΟ.

— 322 —

Page 322: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΠΟΥΛΑΝΤΖΑ Ν., Ή κρίση τών δικτατοριών, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣΠΑΡΤΣΑΛΙΔΗ Δ., Ή διπλή αποκατάσταση τής Έθνικής

Άντίστασης, ΘΕΜΕΛΙΟ.ΡΙΧΤΕΡ X., Δύο επαναστάσεις καί άντεπαναστάσεις στήν Ελ­

λάδα, (1936-1946), ΕΞΑΝΤΑΣ.ΣΒΟΡΩΝΟΥ Ν., Επισκόπηση τής νεοελληνικής ιστορίας,

ΘΕΜΕΛΙΟ.ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ Λ., Ή Ελλάδα σέ έπαναστατική περίοδο (Σα­

ράντα χρόνια άγώνες), ΚΑΛΒΟΣ.ΤΣΟΥΚΑΛΑ Κ., Η έλληνική τραγωδία: άπ’ τήν άπελευθέρωση

ώς τούς συνταγματάρχες, ΟΛΚΟΣ. — ' Εξάρτηση καί αναπα­ραγωγή, ΘΕΜΕΛΙΟ.

ΧΑΤΖΗ θ ., Ή νικηφόρα έπανάσταση πού χάθηκε, (1941-45), ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ.

— 323 -

Page 323: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΩΣ ΤΟΝ ΜΑ Ι Ο ΤΟΥ 1980 ΣΤΗΝ «Β. ΚΑΛΛΙΠΟΛΙΤΗΣ - θ . ΜΠΑΝΟΥΣΗΣ ΕΠΕ» ΚΑΙ ΤΥ­ΠΩΘΗΚΕ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΞΑΝΤΑ

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΠΕ ΓΡΑΦΕΙΑ: Δελφών 4, τηλ. 36.12.191, ΑΘΗΝΑ 144 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Κωλέττη 11, τηλ. 36.04.885, ΑΘΗΝΑ 145

Page 324: Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα