“Хантайшир-Эрдэм” цогцолбор сургууль

Сургалтын аргаар хүүхдийн хөгжил төлөвшлийг

нэмэгдүүлэхэд багшийн үүрэг оролцоог

дээшлүүлэх нь

ÿéöýòãýñýí: Ñ.Öýðýíäóëàì

2010 îí

ÃÀÐ×ÈÃ

1. Îðøèë……………………………………………………………………………………

2. ¯íäýñëýë…………………………………………………………………………………

3. Ñóäàëãààíû çîðèëãî ..……………………………………………………………………

4. Ñóäàëãààíû çîðèëò………………………………………………………………………

5. Ñóäàëãààíû àðãà ç¿é……………………………………………………………………

6. Ñóäëàõ ç¿éë ..……………………………………………………………………………

7. Ñóðãàëòûí àðãà ò¿¿íèé àíãèëàë ..………………………………………………………

8. Ñóðãàëòûí àðãà ñîíãîí àâàõ íü ………………………………………………………

9. Ñóäàëãààíû ÿâö ..………………………………………………………………………

10.Ñóäàëãààíû áîëîâñðóóëàëò ..……………………………………………………………

11.Á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ àðãûã ñóðãàëòûí àðãûã ïðàêòèêò õýðýãëýõ íü ..…………………………………………………

12.Ä¿ãíýëò ..……………………………………………………………………………………

13.Àøèãëàñàí ìàòåðèàë ..……………………………………………………………………

14.Õàâñðàëò………………………………………………………………………………

ОРШИЛ

Ертөнцийн бүх үзэгдэл юмс ерөнхий-тусгай , хийсвэр-бодитой, бүхэл-хэсгийн харьцаанд оршдог агаад өрнийн ард түмэн ахуй соёлоосоо үүдэн аливааг тусгай бодитой хэсгээс нь ерөнхий, хийсвэр , бүхэл рүү нь сэтгэж танин мэддэг бол дорно дахины ард түмэн аливааг ерөнхий, хийсвэр, бүхлээс нь тусгай, бодитой хэсэг рүү сэтгэж танин мэддэг онцлогтой билээ. Иймээс дорно дахинд , тухайлбал Монголчууд бид сургалтын арга гэдэг ойлголтыг авч үзье гэхэд ер нь арга гэж юу вэ ? гэсэн асуулт байнга дэвшигддэг. Иймд арга гэдэг ойлголтыг эхлээд тодруулах шаардлагатай.

Ñóðãàëòûí àðãà ãýäýã íü сургалт хүмүүжлийн талаар тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд багш сурагчдын харилцан холбоо бүхий үйл ажиллагааны арга барил, үйлдлүүдийн цогц юм. Áèä ýðò äýýð ¿åýñ ë ñóðãàëòûí àðãà áàðèëûí òàëààð ÿðüæ, õýðýãëýæ, ñóðãàëòàíäàà àøèãëàæ èðñýí. Ýíý ÿâöàä ñóðãàëòûí àðãà øèíý÷ëýãäýæ ñóðàã÷äàä ÷èãëýãäñýí á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ àðãà çýðýã áîëæ ººð÷ëºãäñºí.

Сургууль байгуулагдаж сургалт бий болсон цагаас эхлэн сургалтын аргын тухай асуудал яригдах болжээ. Сургалтын хөгжлийн эхэн үед хичээл дээрх багш, сурагчдын гүйцэтгэж байгаа олон төрлийн үйл ажиллагааг сургалтын арга гэж үзэж байсан байна. Жишээлбэл багш хичээлийг тайлбарлаж байвал тайлбар ярианы арга, хүүхдүүд ном уншиж байвал номтой ажиллах арга , сурагчид бодлого бодож байсан бол бодлого бодуулах арга гэх мэтэр ойлгож байсан ажээ.

Ãýòýë ¿íýí õýðýãòýý áèä ñóðàã÷äûã õºãæ¿¿ëýõ, òºëºâø¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí ñóðãàëòûí àðãà õýðýãëýõ øààðäëàãà ãàð÷ èðñýí. Íèéãýì ººð÷ëºãäºõèéí õýðýýð ñóðãóóëü, áàãø íàðò òàâèãäàõ øààðäëàãà ÷ ººð÷ëºãäºæ , õ¿¿õäèéã õºãæ¿¿ëýýä çîãñîõã¿é àìüäðàëûíõ íü òóðøèä õýðýã áîëîõ òºëºâøëèéã ñóðãóóëèéí íàñàíä íü îëãîõ íü çºâ ãýæ ¿çýõ áîëñîí . ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð áàãø õ¿íèé ñóðãàëòûí ãîë çýâñýã áîëñîí ñóðãàëòûí àðãà, ò¿¿íèéã ººð÷ëºí øèíý÷ëýæ, ñóðãàëòàíäàà áàéíãà õýðýãëýõ ÿâäàë áîë íýíý ò¿ð¿¿íä òàâèãäàõ íü ç¿éòýé þì.

ҮНДЭСЛЭЛ

Бидний амьдарч буй энэ эрин зуун бол шинжлэх ухаан технийкийн хөгжил+ даяарчлалын эрин зуун билээ. Энэ зуунд бидний нэн түрүүнд тавих зорилго бол хүний хөгжил юм. Харин хүний хөгжил нь боловсролын хөгжилөөс, боловсролын хөгжил нь сургуулийн хөгжил, сургуулийн хөгжил нь багшийн хөгжлөөс шалтгаалдаг учиртай. Харин эдгээрийн үр дүнд хөгжсөн хүн бий болно.

Хөгжсөн хүн гэдэг нь:

• Мэргэжлийн өндөр мэдлэгтэй

• Бүтээлч чадвартай

• Өөрийгөө хөгжүүлэх чадвартай

• Шинэ технологийг хүлээн авч, хэрэглэх чадвартай

• Хамарч ажиллах чадвартай

• Харилцааны өндөр соёлтой байх ёстой.

Иймд багшийг ажлын байран дээр нь хөгжүүлэх нь илүү үр дүнтэй гэж авч үзэх болсон . Багшийг ажлын байранд нь хөгжүүлэхийн тулд танхимын сургалтын зорилго, агуулга, хэлбэр, арга, хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээг өөрчлөх шаардлага тавигдаж байна. Өмнө нь

Мэдлэг эзэмшүүлэх- судлагдахуунд суурилсан-анги нийтийн хэлбэр-багш төвтэй- сурах бичигт түшиглэсэн-мэдээлэл эзэмшилтийн хувиар дүгнэдэг байсан. Харин одоо

Чадвар төлөвшүүлэх: - нийгмийн хэрэгцээ- хувь хүний сонирхолд суурилсан- нийцтэй хэлбэр- шавь төвтэй сургалт- боломжит эх сурвалж- төлөвшсөн чадвараар нь үнэлж дүгнэх болсон .

Шинэчлэл хийхдээ сургалтын үе шатыг бүрэн хамрах ёстой. Үүнд: Сургалтын өмнөх үйл ажиллагаа- хөтөлбөр боловсруулах- судэвчилсэн төлөвлөгөө- ээлжит хичээлийн бэлтгэл зэрэг болно.

Үүнээс хичээлд бэлтгэхдээ:

Юу заах вэ?- юунд сургах вэ?Яаж заах вэ?- юу хийлгэх вэ? гэдгийн анхаарах нь чухал. Мэдээж хэрэг ингэхийн тулд багш хүн сурагчдыг хөгжүүлж төлөвшүүлэхэд чиглэгдсэн сургалт явуулхад сургалтын арга маш чухал болоод байна.

ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÇÎÐÈËÃÎ:Ñóðãàëòûí àðãààð äàìæóóëàí õ¿¿õäèéí õºãæèë, òºëºâøëèéã äýýøë¿¿ëýõ àðãà çàìûã ñóäëàõ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÇÎÐÈËÒ :-Ñóäàëãààíû àðãûí талаар онолын холбогдох ном зохиол, сурах бичиг, хэвлэл нийтлэл уншиж судлах

- Ñóäàëãààíû àðãà гэж юу болохыг онолын үндсэн дээр тодорхойлох - Судалгааны асуулт боловсруулах- Áàãø íàð ñóðãàëòàíäàà ñóðãàëòûí ÿìàð àðãà õýðýãëýæ байгааг ЕБС-н

багш , ñóðàã÷äààñ судалгаа шинжилгээ авах- -Судалгааны материалыг боловсруулж дүнгэлт гаргахÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÀÐÃÀ ǯÉ:• Ном зохиол судлах • Хагас хаалттай асуулгын арга • Интернэтээс мэдээлэл хайх• Математик боловсруулалт• Ажиглалт • Нэгтгэн дүгнэх

ÑÓÄËÀÕ Ç¯ÉË:Ñóðãàëòûí àðãà, áîëîí ò¿¿íèé àíãèëàë, òýäãýýðèéã ñîíãîí àâàõ çýðýã áîëîí ñóðãàëòûí àðãûã ÅÁÑ-í áàãø íàð õýðõýí ñóðãàëòàíäàà àøèãëàæ áàéãààã ñóäëàõ.

СУРГАЛТЫН АРГА, ТҮҮНИЙ АНГИЛАЛ

1.1. СУРГАЛТЫН АРГЫН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ

АРГА: Философийн нэвтэрхий толь бичигт арга гэдэг нь тодорхой зориолгод хүрэх арга зам, бодит байдлыг онол, практикийн хувьд эзэмших үйлдлүүд , арга барилуудын нийлбэр цогц мөн хэмээн тодорхойлжээ. Метод буюу арга гэдэг үг нь арга зам, судалгаа шинжилгээ, мөрдөж мөшгөх гэсэн утга бүхий грекийн methodos гэдэг үгнээс гаралтай. Ер нь аливаа арга гэдэг бол хамгийн өргөн утгаараа зорилгод хүрэх зам юм. Тодруулбал хэн нэгний тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд тухайн асуудлыг шийдвэрлэх зам буюу ашигладаг арга барил, үйлдлүүдийн цогц юм.

Тэгвэл сургалтын арга гэдэг нь сургалт хүмүүжлийн талаар тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд багш сурагчдын харилцан холбоо бүхий үйл ажиллагааны арга барил, үйлдлүүдийн цогц юм.

Сургалтанд арга онцгой үүрэгтэй. Сурах сургах үйл явц нь зөвхөн мэдээлэл хүлээн авах, дамжуулах төдийгөөр хэрэгждэггүй. Өөрөөр хэлбэл суралцагч зөвхөн сонсох төдийгүй, өөрийн үзэл бодлыг илэрхийлэж, бусадтай санал бодлоо хуваалцах, хаоилцан ярилцах явцад амьдралын нарийн зүйлсийн учир утгыг ойлгон тунгаах замаар сурч танин мэддэг. Иймээс сургалтын агуулгаасаа илүү арга нь хүнээ сургаж , хөгжүүлж төлөвшүүлдэг байна.

Багш, шавь хэмээх сургалтын хоёр субъектын зорилго нь нэг чиглэлтэй хэдий ч өөр өөрийн онцлогтой. Багшийн хувьд сурган хүмүүжүүлэх, суралцагчийн хувьд танин мэдэх зорилготой байдаг. Гэхдээ энэ нь багш, суралцагч хоёрын хувьд хамгийн ерөнхий түгээмэл зорилго юм. Тухайн үеийн нийгэм , цаг үеийн шаардлагаас үүдэн сургалтын тусгай зорилго гарч ирдэг. Тухайлбал социализмын үед их мэддэг хүн бэлтгэхийг зорьж байсан бол өнөөдөр мэддэг төдийгүй, бас чаддаг хүн бэлтгэх зорилго дэвшигдэж байна. Энэхүү нийгмээс сургалтын өмнө авьж буй зорилго нь агуулга болон арга зүйгээ тодорхойлдог. Ийнхүү сургалтын зорилгыг дагаж хэргэжүүлэх арга зам нь өөрчлөгдөж байдаг.

Багш зорилгодоо хүрэхийн тулд хичээлийн агуулгыг хэрэгжүүлэхдээ сурган хүмүүжүүлэх арга, арга барилууд хэрэглэдэг. Багшийн хэрэглэж буй арга, арга барилууд нь суралцагчдаар сурах үйлийг хийлгэх хөшүүрэг болж байх учиртай. Өөрөөр хэлбэл багш нэг талаас сургалтанд хэрэглэж буй аргаараа дамжуулж суралцагчдад сурах хэрэгцээг байнга үүсгэж байх учиртай. Нөгөө талаас багш суралцагчдад өөрсдийнхөө амьдралын туршлага , үзэл бодлоо ярих, өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлэх бололцоо олгох хэрэгтэй. Ингээд үзэхээр багшийн хэрэглэж буй арга нь нэг талаас суралцагчдад сурах хэрэгцээ, нөгөө талаас сурах бололцоо олгож байх учиртай. Энэ нь орчин үеийн сургалтын аргад тавигдаж буй гол шаардлага юм. Багш сургалтын аргад тавигдаж буй энэхүү шаардлагыг хэр ойлгож, ойшоож хэргжүүлснээр сургалтын үр дүн шууд хамаарна. Учир нь суралцагчид сурах хэрэгцээ үүсч , түүнийгээ хэрэгжүүлэх болоìж олдсоноор мэдлэг чадвар олох үндэс бүрэлдэнэ.

Дээрх шаардлагыг хэрэгжүүлэхийн тулд юуны өмнө багш сурган хүмүүжүүлэгчид сургалтын аргын эрэл хайгуулыг тууштай хийх судлах, турших, бодож боловсруулах замаар өөрийн гэсэн сургалтын аргатай болох зайлшгүй

шаардлагатай болж байна. Учир нь багшийн хувьд сургалтын арга нь сурган хүмүүжүүлэх хөдөлмөрийнх нь гол багаж билээ. Эмч хүн чагнуургүй, мужаан хүн алх, сүхгүй , дархан хүн дөшгүйгээр ажиллах боломжгүйтэй мөн адил багш хүн сургалтын аргагүйгээр сургалтыг явуулах мөн л боломжгүй юм.

Гэхдээ сайн гэсэн арга бүхнийг шууд л хэрэглээд төдийлөн үр дүнд хүрэхгүй байж болно. Иймд тэр аргаа судалж, сул талыг нь ялган таниж, дахин дахин турших замаар өөрийн болгох хэрэгтэй. Тэгж гэмээн танд хүссэнээр чинь үйлчлэх болно. Өөрийн болгоогүй, зорилгоос нь эхлээд бүтцийг нь бүрэн эзэмшээгүй аргаас төдийлөн их үр дүн хүлээх нь борооны үүл харж хур горьдохтой адил билээ. Сайн дархан өөрийн ур ухаанаар хийсэн , гарт нь орсон багажаараа хараа булааж, сэтгэл татах бүтээл дархалдагийн адил багш өөрийн болгосон аргаар л зорисондоо хүрэх боломжтой.

Багшид өөрийн гэсэн сургалтын аргатай буюу багажтай болоход хөрөнгө мөнгө шаардахгүй олон боломж байдаг. Тэр бүхнийг ашиглах хэрэгтэй. Сургалтын аргад суралцах хамгийн энгийн агаад сайн аргын нэг бол хамт ажилладаг нөхдөөсөө сурах юм. Үүний тулд зөвхөн сурах зорилгоор бусдын хичээлд сууж анализ хийх нь чухал. Бусдын ялангуяа ижил мэргэжлийн багш нарын хичээлд сууж ажиглаж байхад энэ сэдвийг ийм аргаар завал илүү үр дүнтэй юм байна, энэ сэдэвд энэ арга ерөөсөө тохиромжгүй юм байна, энэ үйлдлийг эхэлж хийх нь илүү үр дүнтэй юм, эсвэл төгсгөлд нь хийлгэх нь илүү үр дүнд хүрэх юм байна гэсэн олон санаа орж ирдэг. Зүйрлэвэл шатар тоглож буй хоёр хүнийг хөндлөнгөөс ажиглаж буй гурав дахь хүнд олон сайхан нүүдэл, барилдаж буй бөхийг үзэж буй хүнд мэхийн боломжит хувилбарууд ил тод харагддагийн нэгэн адил багш хүнд бусдын хичээлд сууж анализ хийх явцад олон санаа төрдөг. Тэр бүхнийг тухай бүр нь тэмдэглэж улмаар дараагийн хичээлдээ тусган турших замаар улам боловсронгуй болгож өөрийн аргатай болох боломжтой.

Үүний зэрэгцээ өөрийн нээлттэй болон үзүүлэх хичээл тогтмол зохион байгуулж бусдаар анализ хийлгэн, тэдний санал зөвөлгөөг тусган ажиллах нь аргаа чамбайруулах нэг зам мөнөөс мөн. Багш хүний хувьд бусдаас сонсох сайшаал магтаал сайхан ч, зөв шүүмжийг хүлээн авч алдаагаа засч, шавьдаа хүндлэгдэх нь түүнээс ч сайхан.

Нөгөө талаар сургалтын аргаа улам боловсронгуй болгож сайжруулах нь багшийн байнгын хүсэл зорилго байх учиртай. Тийм нөхцөлд хүсэл зорилго тань таныг сургалтын аргын талаар өгүүлдэг сонин сэтгүүл, ном сурах бичиг, гарын авалга зэрэг шинэ мэдээ мэдээлэлтэй байнга уулзуулж , шаардлагатай зүйлийг эрж сурч олж үзэхэд тань шаардлагатай цагаар ч , мөнгөөр ч туслах болно.

1.2. СУРГАЛТЫН АРГЫН АНГИЛАЛ

Сургууль байгуулагдаж сургалт бий болсон цагаас эхлэн сургалтын аргын тухай асуудал яригдах болжээ. Сургалтын хөгжлийн эхэн үед хичээл дээрх багш, сурагчдын гүйцэтгэж байгаа олон төрлийн үйл ажиллагааг сургалтын арга гэж үзэж байсан байна. Жишээлбэл багш хичээлийг тайлбарлаж байвал тайлбар ярианы арга, хүүхдүүд ном уншиж байвал номтой ажиллах арга , сурагчид бодлого бодож байсан бол бодлого бодуулах арга гэх мэтэр ойлгож байсан ажээ.

Гэтэл хичээл дээрх багш сурагчдын үйл ажиллагаа хязгааргүй олон хэлбэртэйг сургах зүйчид, заах аргачид ажигласан байна. Иймээс сургалтын аргын асуудлыг тодруулах авч үзэж, эмхэлж цэгцлэх шаардлага гарсан байна. Сургалтын практикт хамгийн өргөн дэлгэрсэн сургалтын аргын ангилал бол Д.О.Лордкипанидзегийн мэдлэгийг олгох эх үүсвэрээр нь ангилсан ангилал юм. Тэрээр сургалтын аргыг ярианы арга, үзүүлэн таниулах арга, практик арга гэж гурав ангилсан бөгөөд ярианы аргаа тайлбар яриа, харилцан яриа, сургуулийн лекц, үзүүлэн таниулах аргаа ажиглалт, жагсаан үзүүлэх, экскурс, практик аргаа: төрөл бүрийн дасгалууд, практик болон лаборторийн ажил гэж тус тус ангилсан байна. Энэ ангилал өнөөдөр ч сургалтын практикт мөрдөгдсөөн байна.

1970-аад оны сүүлч, 1980 аад оноос хичээл дээрх багш, сурагчдын үйл– ажиллагаагаар нь сургалтын аргыг уламжлалт сургалтын арга, хөгжүүлэх сургалтын арга гэж ангилах болсон. Уламжлалт арга. Багш, сурагчдын хамтын үйл ажиллагааны талаас нь авч үзэхэд багшийн үйл ажиллагаа зонхиолсон сургалтыг уламжлалт сургалтын арга гэнэ. Уламжлалт сургалтын аргад дээр өгүүлсэн ярианы арга, үзүүлэн таниулах арга, практик аргуудыг багтааж ирсэн. Уламжлалт сургалтын аргаар зохион байгуулагдсан хичээлийн зорилго нь сурагчдыг ШУ-ны үндсэн мэдлэгүүдээр зэвсэглэж, үүнтэй холбоотой чадвар дадал төлөвшүүлэхэд оршиж байлаа. Зохион байгуулалтын зарчим нь ШУ-ны бэлэн мэдээлэл дүгнэлтүүдийг дамжуулахад чиглэгдэнэ. Энэ аргаар сургахад баримт сэлтүүдийг багш өөрөө тоочин мэдээлж, задлан шинжилгээ хийж, шинэ ойлголтуудын мөн чанарыг тайлбарлан , шинэ шинэ хууль дүрэм дүгнэлтүүдийг өөрөө томъёолдог. Сурагчид багшийн тайлбарласныг сонсох сэргээн санах замаар шинэ мэдлэгийг эзэмшиж, багшийн үйлийг дуурайн үйлийн шинэ арга барил эзэмшдэг. Иймээс уламжлалт аргуудыг мэдээллийг ямар ч зөрчилгүйгээр шууд дамжуулах сөрөг талтай гэж үзсэн. Хөгжүүлэх сургалтын арга: үүнд асуудал шийдвэрлэх арга, программчилсан сургалтын арга , тулгуур дохио, бүтэц логикийн бүдүүвч зэрэг аргуудыг хамруулдаг. Асуудал шийдвэрлэх аргын тухайд сургалтын практикт туршигдаж , үр дүнтэй арга болох нь батлагдсан. Харин программчилсан сургалтын тухайд нэг талаас өнөө үед сургалтын практикт хэрэглээ багатай тул тусгайлан өгүүлсөнгүй. Тулгуур дохио болон бүтэц логикийн бүдвүүвч нь өнөө хэр сургалтын практикт үр өгөөжөө өгөхүйц аргууд болно. Шавь төвтэй сургалтын арга: 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үр дүнд нийгмийн харилцаа өөрчлөгдөж , үүнтэй холбоотойгоор нийгмийн амьдралын бүхийл салбарт өөрчлөлт шинэчлэл гарсан билээ. Энэхүү өөрчлөлт шинэчлэл нь боловсролын салбарыг тойроогүй. Боловсролын салбарын шинэчлэлийн хүрээнд манай сургалтанд өрнө, дорнын сургалтын арга , технологи нэвтэрч , түүнийг дагасан олон шинэ нэр томъёо орж ирсний нэг нь “шавт төвтэй сургалт, шавь төвтэй сургалтын арга ” юм. Үүнээс үүдэн шавь төвтэй сургалтын арга гэж ямар арга вэ? энд чухам ямар аргуудыг хамруулах вэ? хөгжүүлэх сургалтын аргаас юугаараа ялгаатай вэ? гэсэн асуултууд гарч ирсэн бөгөөд өнөөдөр ч бүрэн хариу олоогүй мэт санагддаг.

Монгол хэлний товч тайлбар толинд шавь гэдэг нь бусдаар юм заалгаж сурч байгаа хүн, сурагч хэмээн тайлжээ. Тэгэхээр шавь төвтэй сургалтын арга гэдэг нь шавь буюу сурагчдад төвлөсөн сургалтын арга гэж ойлгогдож байна. Иймд энэ нь өмнө өгүүлсэн хөгжүүлэх сургалтын аргаас өөр аргын тухай биш , чухамдаа тэр аргуудын мөн чанарыг илүү тодотгон нэрлэж байгаа мэт. Учир нь

хөгжүүлэх сургалтын арга нэрийн дор хэрэглэж буй аргуд нь сургалтын төвд суралцагчдыг тавьж , тэдний үйл ажиллагаанд түшиглэн хичээлийн үр дүнг өгөхийг эрмэлздэг . иймээс шавь төвтэй сургалтын арга гэж цоо шинэ аргууд дэвшигдсэн хэрэг бус өмнө нь хэрэглэж байсан аргаа тодотгон нэрлэсэн хэрэг юм.

Дээр өгүүлсэн аргуудыг нэгтгэн үзвэл өнөөгийн сургалтанд практикт хэрэглэж буй аргуудûг :

1. Уламжлалт сургалтын арга

2. Шавь төвтэй сургалтын арга

3. Бүтээлч сэтгэлгээ хөгжүүлэх сургалтын арга гэж гурван бүлэгт хувааж үзэж болох юм.

Бүтээлч сэтгэлгээ хөгжүүлэх сургалтын арга: бүтээлч сэтгэлгээ гэдэг нь мэдээлэл хүлээн авахаас эхлээд шийдвэр гаргах хүртэлх сэтгэхүйн цогц үйл явц агаад , нээлттэй нийгэмд амьдарч буй хүн бүхний зайлшгүй эзэмшвэл зохих хамгийн чухал чадварын нэг юм. Өсвөрийн залуучуудын гагцхүү бүтээлч сэтгэлгээг төлөвшүүлэх замаар тэдэнд амьдралын нь туршид, алхам тутамд нь байнга шаардагдаж буй чадваруудыг эзэмшүүлэх боломжтой. Тухайлбал хүнд насан туршид нь өдөр тутам , цаг тутамд өөрийн үзэл бодлоо амаар болон бигээр илэрхийлэх, бусдыг сонсох , бусдаас суралцах, бие даан бэрхшээлтэй асуудлуудыг шийдвэрлэх , нөхцөл байдалд шүүмжлэлтэйгээр дүн шинжилгээ хийх, хувилбарт саналуудыг жиших, хариуцлага хүлээх хэрэгцээ үүсч, тэрхүү хэрэгцээгээ хангах чадвар шаардагдаж байдаг байна. Энэхүү хүнд амьдралын нь туршид хэрэгцээтэй чадварыг суралцах насанд нь буюу сургуулийн орчинд сургалтын аргар дамжуулан төлөвшүүлэх боломжтой агаад бас шаардлагатай. Сургууль багш нараас энэ боломжийг ашиглаж , шаардлагыг ухаарахгүйгээр нийгмийн хэрэгцээ, түүнд нийцэн амьдрах гэсэн хувь хүний сонирхлыг хангахгүй бөгөөд чадвар мөхөс гологдол бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх болно. Сургууль, багш нарын үйлдвэрлэсэн гологдол бүтээгдэхүүнийг бусад үйлдвэрийн гологдлын нэгэн адил акталж устгаж болдоггүй бөгөөд тэр чигээрээ дуусдаг. “аливаа орны хувь заяа багшийн алтан гараас шалтгаална.” Гэсэн мэргэн үгийн утга санаа энд оршино.

Иймээс сурган хүмүүжүүлэгчид, сургалтын онолчид аль эртнээс суралцагчдын бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх сургалтын арга технологийн эрэл хайгуулд гарч, 1980-1990-ээд оноос суралцагчдын нас сэтгэхүйн онцлогт тохируулан тэдний бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх боломжийг тогтоожээ.

Тэрхүү эрлийн явцад суралцагчдыг эрэгцүүлэн бодох чадвартай, өөрийн сурах үйл ажиллагаанд эзэн болох , үндэслэлүүдийн учир холбогдлыг ойлгох , анхааралтай сонсож, өөртөө итгэлтэй мэтгэлцэн, гаргасан шийдвэрээ ухамсарладаг болгоход чиглэгдсэн сурган хүмүүжүүлэх шинэ арга боловсруулсан бөгөөд эдгээр аргыг бүтээлч сэтгэлгээ хөгжүүлэх арга хэмээн нэрлэж байна. Учир нь энэ аргууд нь өөрийн зорилго, бүтэц зэргээрээ шавь төвтэй сургалтын бусад аргуудаас ялгарах бие даасан шинжүүдтэй. Тухайлбал бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх аргууд нь дараах ерөнхий бүтэцтэй. Үүнд:

Үе Сэргээн Утга санааг ойлгох үе

Шатсануулах үе

I Сэдэв танилцуулах Текст буюу эх тараах

II Урьдчилан төсөөлөх Даалгавар гүйцэтгүүлэх

III Жагсаалт гаргах Хэлэлцүүлгийн

Энэ хүснэгт бол бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх аргын үлгэрчилсэн бүтэц бөгөөд 3 үе нь ямарч аргад хадгалагдана. Учир нь ерөөсөө сургах, сурах үйл явц нь дээрх 3 үеэр явагддаг ажээ. Харин шатууд нь тухайн арга болон уг аргыг хэрэглэж буй сэдвийн агуулга , сурагчдын нас биений болон анги хамт олны онцлогоос хамаарч хэд ч байж болох ба нэр томъёо нь гүйцэтгэх үйлдлээсээ хамаарч өөр өөр байж болно.

Сэргээн сануулах үед тухайн сэдвийн талаарх суралцагчдын өмнөх мэдлэгийг сэргээж , уг сэдвийг судлах зорилгыг нь тодруулж өгнө.

Утга санааг ойлгох үед суралцагчид шинэ мэдлэг, мэдээллийг дагуу маргаан мэтгэлцээн явуулж, асуулт тавих замаар түүнийг өөрийн болгон эзэмшиж, өөр бусад зүйлд туршихад бэлэн болдог.

Бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх сургалтын аргын үе бүхэн өөрийн зорилготой байдаг. Тэрхүү зорилгыг нь мэдэрч хэрэгжүүлэх шаардлагатай бөгөөд энэ нөхцөлд уг аргыг хэрэглэсний үр дүн гарна. Үүнд:

Сэргээн сануулах үе нь :

1. Тухайн сэдвийн талаарх суралцагчдын мэдлэг , төсөөллийг тэднээр яриулах, бичүүлэх замаар тандах зорилготой. Энэ явцад суралцагчдад нэг талаас мэдлэгээ шалгах боломж олгодог. Нөгөө талаас судлах гэж буй сэдвийн талаар тодорхой таамаглал төсөөлөлтэй болгодог. Энэ нь тэдний шинэ мэдээлэл хүлээн авах суурь болж өгдөг. Хүүхдийн амьдралынхаа явцад олж авсан мэдлэг, туршлага, төсөөлөл нь шинэ мэдлэг олж авах суурь болдог. Тэрхүү суурь дээр нь тулгуурлан шинэ мэдлэг олговол тэр нь итгэл үнэмшил болж өгдөг.

2. Суралцагсдыг идэвхжүүлэх зорилготой. Сурах нь идэвхтэй ухаалаг үйл ажиллагаа юм. Сурах үйл ажиллагаанд идэвхтэй үйл ажиллагаа давамгайлж байх ёстой. Утга төгөлдөр, үлдэцтэй /насан туршийн/, үр өгөөжтэй /шүүмжлэлт/ мэдлэг олгохын тулд суралцагчдыг сурах үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцуулах хэрэгтэй. Тэд хичээлд идэвхтэй оролцсоноор төрөлх хэл дээрээ чөлөөтэй сэтгэж, түүнийгээ чөлөөтэй илэрхийлж, дүгнэж цэгнэх ёстой. Ингэснээр тэд өөрсдийн ойлголт мэдлэг, сэтгэх чадвараараа дамжуулан илэрхийлэх ёстой. Ийм замаар /хувийн мэдлэг / авсан мэдээлэл мэдлэгийн түвшинд хүрдэг.

3. Суралцагчдад сурах сонирхол, зорилго бий болгох зорилготой. Сониорхол зорилго 2 бол суралцагчдын идэвхтэй оролцоог тогтвортой байлгах гол хүчин зүйл болдог ажээ. Сониорхол тогтворгүй үед шинэ мэдлэгийг хүлээн авах хүсэл буурдаг. Нөгөө талаас сурах сонирхол бий болох нь баттай мэдлэг олохын үндэс болдог.

Ийнхүү сэргээн сануулах үед хийгдэх үйл ажиллагаа нь тухайн сэдвийн талаарх өмнөх мэдлэгийг сэргээж, судлах сонирхол төрүүлэх, судлах зорилгыг тодруулахад чиглэгдсэн байдаг. Сэргээн сануулах үед суралцагчид өмнөх мэдлэгээ сэргээж, тухайн үед үзэх сэдвийн талаарх юу мэддэг, мэддэггүйгээ тогтоон, суралцах зорилгоо тодорхойлсноор утган санааг ойлгох үед шилжихэл бэлэн болно.

Утга санааг ойлгох үе нь:

1. Суралцагсдын идэвхи сонирхолд нь тулгуурлан тэднийг бие даасан бүтээлч үйл ажиллагаанд татан оролцуулах зорилготой. Үүний тулд суралцагчдад нэг талаас сурах хэрэгцээ үүсгэх, нөгөө талаас сурах боломж олгох хэрэгтэй. Энэ үед суралцагчид багшийн бэлдсэн материалыг унших, яриа сонсох зэрэг янз бүрийн хэлбэрээршинэ мэдээ, шинэ ойлголттой тулгарна. Энэ үед багш удирдан чиглүүлэх, зохион байгуулах үүрэгтэй агаад шууд оролцоо багатай байх учиртай.

2. Нэг талаас суралцагсдад ойлголтоо хянах бололцоог олгох, нөгөө талаас тэдний ойлголтыг хянан засах зорилготой.

Бататгах үе нь:

1. Суралцагсдад үзэл бодлоо өөрийн үгээр илэрхийлэх боломж олгох зорилготой.

2. Суралцагчдад санал бодлоо чөлөөтэй солилцох нөхцлийг бүрдүүлж, бусдын санал бодлыг сонсох , бусдаас суралцах боломж олгох зорилготой.

Үүнээс гадна бүтээлч сэтгэлгээ хөгжүүлэх арга нь өөртөө нийцсэн хичээлийн бие даасан хэлбэртэй бөгөөд уг хэлбэрийг бүтээлч сэтгэлгээ хөгжүүлэх хичээл хэмээн нэрлэж болно.

бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх сургалтын аргыг дотор нь бүтээлчээр унших, бүтээлчээр бичих чадвар төлөвшүүлэх гэж 2 ангилж болно.

Сурагчдын бүтээлч сэтгэлгээний өсөлт , дэвшлийг доорх 4 хэмжүүрээр мэдэж болно.

1. Хувь сэтгэлгээнээс нийгэмшсэн сэтгэлгээнд шилжиж буй байдал. Үзэл бодлоо илэрхийлж чаддаг байх нь амьдрах чадвартай болох , бодитоор сэтгэхийн аль алиных нь үндэс болдог.

2. Хөндлөнгөөс хамааралт сэтгэлгээнээс бие даасан сэтгэлгээнд шилжиж буй байдал.

3. Санамсаргүй сэтгэлгээнээс логик сэтгэлгээнд шилжиж буй байдал. Логикт тулгуурлана гэдэг нь үйл явдалд хүрэх замыг ухамсарлах, үнэнд ойртох гэсэн үг.

4. Ганц хувилбарт сэтгэлгээнээс олон хувилбарт сэтгэлгээнд шилжиж буй байдал.

5.

1.3. СУРГАЛТЫН АРГА СОНГОН АВАХ НЬ

Сургалтын үр дүн олон хүчин зүйлтэй холбоотой нь мэдээж. Гэвч түүнд шийдвэрлэх нөлөө үзүүлдэг гол зүйл бол сургалтын зорилго, агуулгыг зөв тодорхойлох, улмаар түүнийгээ хэрэгжүүлэх арга зам буюу сургатын аргаа зөв сонгон авч хэрэгжүүлэх явдал юм. Иймд ээлжит хичээл бүхнийг заах аргаа сонгон авахдаа анхаарвал зохих хүчин бэлэн тооцох замаархамгийн үр дүн өгөх тохиромжтой аргыг сонговол зохино. Сургалтын аргыг сонгохдоо дараах хүчин зүйлсийг харгалзан үзэх нь зүйтэй.

1. Тухайн сэдвийн зорилгоо нэн түрүүнд харгалзах нь зүйтэй. Учир нь сургалтын арга бол зорилгодоо хүрэх зам юм.

2. Тухайн сэдвийн агуулгыг харгалзах шаардлагатай. Тэр агуулгыг ямар аргаар хамгийн хялбар дөхөм, бүрэн гүйцэт өгөх вэ? гэдгээ бодож өгөх учиртай.

3. Сургалтын орчин, ялангуяа аргыг хэрэглэх материаллаг орчин нөхцлөө бодож аргаа сонгох нь зүйтэй.

4. Суралцагчдын мэдлэгийн түвшин, идэвх оролцоо, сурах арга барил зэргийг зайлшгүй хагалзах

5. Суралцагчдын нас биений болон анги хамт олны онцлогийг бодолцох учиртай.

ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ßÂÖ

Ñóðãàëòûí äýýðõ àãðóóäààñ á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ àðãûã áè ñîíãîí àâñàí. Áүтээлч сэтгэлгээний арга, түүний хэлбэр, бүтэц зэргийн талаар дээр дурьдсан билээ. Нэмж хэлэхэд энэ аргын хэрэглээтэй холбоотой ажиглагдаж буй, анхаарвал зохих асуудал бол аргаа судлах, таньж мэдэх, өөрийн болгох тал дутмаг байдаг.

Дээрх онолд тулгуурлаад Годь-Алтай аймгийн Есөнбулаг сумын математикийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай “Хантайшир-Эрдэм” цогцолбор сургуулийн багш, сурагчдаас сургалтын ямар арга хэрэглэдэг талаар õàãàñ õààëòòàé санал асуулга явууллаа. Энэ асуулганд дунд, ахлах ангийн нийт 17 багш, 60 сурагчид оролцсон.

ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

1.1. Сурагчдаас авах санал асуулгûí áîëîâñðóóëàëò

1.Хичээл заадаг багш нар тань хичээлээ ямар аргаар ихэвчлэн явуулдаг вэ? гэсэн санал асуулганд

Нийт сурагчдын 75% нь харилцан ярианы аргаар, 20% нь лекцийн аргаар, 1,6% нь тулгуур дохионы аргаар, 3,3% нь бүтээлч сэтгэлгээний аргаар багш нар маань хичэлээ явуулдаг гэж хариулсан байна. Эндээс багш нар маань сургалтандаа нэг төрлийн хэвшсэн аргыг л ашиглаж байна гэж хэлж болохоор байна. 2. Хичээлийн явцад багш сурагчдын алиных нь үйл ажиллагаа илүү

давамгайлдаг вэ?гэсэн санал асуулганд : Нийт 60 сурагчийн 32 нь буюу 53,3% нь багшийн, 5 сурагч буюу 8% нь сурагчийн гэсэн бол үлдсэн 38% нь багш сурагчийн оролцоо ижил байдаг гэж хариулжээ. Энэ нь багш нар маань сургалтаа явуулахдаа голдуу хүүхэд рүү чиглэсэн бус өөрийнх нь үүрэг илүү байдгийн харуулж байна.

3. Та нарын бодлоор хичээл тань үйл ажиллагаа төвтэй байдаг уу, мэдээлэл төвэй байдаг уу? гэсэн санал асуулганд

20% нь үйл ажиллагаа төвтэй гэсэн бол 33% нь мэдээлэл төвтэй, 46% нь адилхан гэсэн хариулт өгч байна. Эндээс хархад сургалт маань мэдээлэлд бус үйл ажиллагаанд чиглэгдэх ёстой гэсэн дүгнэлт гарч байна.

4. Та нар хичээлийг ямар аргаар явуулбал илүү үр дүнтэй байна гэж бодож байна вэ? гэсэн санал асуулганд 8% нь лекцийн арга, 33% нь ярианы арга, 78% нь хөгжүүлэх сургалтын аргыг тус тус сонгожээ. Үүнийг диаграммаар харуулбал:

5. Хичээл зааж буй багш нар тань хичээлээ заахдаа ямар аргаар хичээлээ явуулснаа хэлж өгдөг үү? гэсэн санал асуулганд нийт сурагчдын 6% нь байнга хэлж өгдөг гэсэн бол 30% нь хааяа, 64% нь буюу дийлэнх нь багш нар маань сургалт явуулж буй аргаа огт хэлж өгддөггүй гэж хариулжээ.

6. Та нар сургалтын ямар ямар арга мэдэх вэ? Нэрлэж бичээрэй. гэсэн асуултанд давхардсан тоогоор сурагчдын 53% нь харилцан ярианы арга, 56% нь лекцийн арга, 25% нь танин мэдэхүйн, дасгалын, тестийн, эрэл хайгуулын, нээлттэй гэт мэт аргуудыг нэрлэж бичсэн бол, 31 % нь сургалтын ямар нэгэн арга мэдэхгүй гэсэн хариулт өгсөн байна. Дээрх 2 асуулганаас дүгнэхэд багш нар маань сургалтын аргыг сурагчдад хэлж өгддөггүй улмаас сурагчид сургалтын аргын талаар огт мэддэггүй нь харагдаж байна. Энэ нь багш нарын сургалтанд ч тодорхой хэмжээгээр хүндрэлтэй байна гэж би үзэж байна. Учир нь багш нар сурагчдад сургалтын аргыг хэлж, ашиглаж хэвшээгүйн улмаас багш нарын хичээлийн тал хувь нь үр дүнгүй өнгрөх магадлалтай.

1.2. Багш нараас авах санал асуулгûí áîëîâñðóóëàëò

1.Та хичээлээ голдуу сургалтын ямар аргаар явуулдаг вэ? гэсэн санал асуулганд íèéò áàãø íàðûí 0% нь лекцийн арга, 82% нь харилцан ярианы арга, 6% нь тулгуур дохионы арга, 12% нь хөгжүүлэх сургалтын аргаàð õè÷ýýë çààäàã гэж хариулсан байна. Үүнээс үзвэл áàãø íàð ìààíü ýýëæèò õè÷ýýëýý èõýâ÷ëýí õàðèëöàí ÿðèëöàõ àðãààð ÿâóóëæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. 2. Таны явуулж буй хичээл тань ихэвчлэн мэдээлэл төвтэй байдаг уу, эсвэл үйл ажиллагаа төвтэй байдаг уу? Санал асуулганд 35% íü ¿éë àæèëëàãàà òºâòýé, 18% íü ìýäýýëýë òºâòýé, 47% íü àäèëõàí îðîëöäîã ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. 3. Таны явуулж буй хичээлд тань багш, сурагчдын үйл ажиллагааны аль нь илүү давамгайлдаг вэ? гэсэн санал асуулганд íèéò áàãø íàðûí 12% íü áàãøèéí, 41% íü ñóðàã÷èéí, 47% íü áàãø, ñóðàã÷èéí îðîëöîî àäèëõàí áàéäàã ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä áàãø íàð èõýâ÷ëýí ýýëæèò õè÷ýýëèéã ìýäýýëýë òºâòýé, ñóðàã÷äûí ¿éë àæèëëàãàà õàðüöàíãóé áàãàòàé ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéíà. 4. Та улиралд хэдэн удаа нээлттэй хичээл заадаг вэ? гэсэн санал асуулганд íèéò áàãø íàðûí 70 õóâü íü 1 óäàà, 18 õóâü íü 2 óäàà, 12 õóâü íü 3 óäàà ãýæ õàðèóëñàí áîë 4 óäààñ ãýñýí õàðèóëòûã íýã ÷ áàãø ñîíãîîã¿é áàéíà. 5. Та нээлттэй хичээлээ ихэвчлэн ямар аргаар явуулдаг вэ? гэсэн санал асуулганд íèéò áàãø íàðûí 12% íü ýâë¿¿ëãèéí àðãààð, 24% íü KWL èéí– àðãààð, 36% íü õàðèëöàí ÿðèàíû àðãààð, 12% íü óëàìæëàëò àðãààð, 12% íü øîîíû àðãààð íýýëòòýé õè÷ýýëýý ÿâóóëäàã ãýæ õàðèóëæýý. Ýäãýýðýýñ ¿çýõýä áàãø íàð ìààíü óëèðàëä ãàíö óäàà íýýëòòýé õè÷ýýë çààäàã áà òóõàéí õè÷ýýëýý ñóðãàëòûí áóñàä àðãóóäààð çààäàã áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Áàãø íàð ìààíü çºâõºí íýýëòòýé õè÷ýýëèéã çààõäàà ýëåêòðîí áàéäëààð èë¿¿ ÷àíàðòàé çààæ áàéíà. 6. Та хичээлээ сургалтын ямар аргаар явуулснаа сурагчдад хэлж танилцуулдаг уу? Гэсэн санал асуулганд íèéò áàãø íàðûí 6 õóâü íü áàéíãà, 30 õóâü íü õààÿà, 64 õóâü íü õè÷ýýë ÿâóóëñàí àðãàà îãò õýëæ ºãäºãã¿é ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. ¯¿íýýñ ¿çâýë áàãø íàð ñóðãàëòàà ÿìàð àðãààð ÿâóóëñíàà ñóðàëöàã÷äàä õýëæ ºãäºãã¿é íü õàðàãäàæ áàéíà. ¿¿íýýñ ¿¿äýí ñóðàã÷èä ñóðãàëòûí àðãà, ò¿¿íèé ÿâóóëàõ õýëáðèéã ñàéí ìýääýãã¿é. Ýíý íü áàãøèä ÷ ìºí òîäîðõîé õýìæýýãýýð ñºð㺺ð íºëººëäºã.

7. Сургалтын аргууд нь хүүхдийн хөгжил, төлөвшилд хэрхэн нөлөөлдөг гэж та бодож байна вэ? гэсэн санал асуулганд 53% íü õ¿¿õäèéí õºãæèë, òºëºâøèëä íºëººëäºã ãýñýí áîë 47 % íü ñàéíààð íºëººëíº ãýæ õàðèóëæýý. Ñóäàëãààíààñ ¿¿äýí ñóðãàëòûí àðãà ãýäýã ìààíü ñóðàã÷äûí õºãæèë, òºëºâøèëä íºëººëäãèéã áàãø íàð ìààíü ìýääýã áîëîâ÷ ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàë äýýð æààõàí äóòìàã áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðëýý.

8.

Нэгдсэн дүгнэлтЕБС-ийн багш сурагчдаас авсан дээрх санал асуулганы дүнг нэгтгэн үзвээс багш нар маань ээлжит хичээл бүрийг нэг төрлийн нэг хэвийн, хэвшсэн аргаар/харилцан ярианы, лекцийн/ зааж байна. Ингэхээр багшийн явуулж буй хичээл маань хүүхэд рүү чиглэгдэх бус багшийн өөрийнх нь үүрэг оролцоо илүү, ихэвчлэн мэдээлэлд суурилсан байгааг мөн л харуулж байна. Улиралд 1-2 удаа нээлттэй хичээл зохион байгуулахдаа л багш нар маань сургалтын бусад аргуудыг хэрэглэхээс бусад үед тэр болгон ашиглахгүй, өөрийн болгохгүй байна. Мөн сургалтын ямар аргаар хичээлээ явуулснаа сурагчдад огт хэлж өгдөггүйгээс болоод багшийн хичээлийн цагийн тал нь үр дүгнүй сургалтын аргаа тайлбарлахад зарцуулагддаг. Үүний оронд улирлын эхэнд л сургалтаа явуулж буй аргынхаа бүтэц дарааллыг хэлээд өгчвөл дараа, дараагийн хичээлд ямар ч саадгүй, сургалтаа явуулахад аргаа тайлбарлах цаг дээрээ хүүхэд рүү чиглэсэн өөр зүйлүүдийг явуулж болох юм.

Багш нар сургалтын арга бол хүүхдийн хөгжил төлөвшилд маш чухал нөлөөтэй гэдгийг мэддэг мөртлөө түүнийг хэрэгжүүлэх тал дээрээ арай дутмаг хандаж байгаа нь мөн л харагдаж байна. Иймээс багш нар маань сургалт явуулахад гол зэвсэг болдог сургалтын аргыг илүү өргөн утгаар нь ойлгож өөрсдийн гэсэн сургалтын шинэлэг аргатай болж, түүгээрээ хүүхдийн юуг нь хөгжүүлэхийн, юуг нь төлөвшүүлэхийн гэсэн асуултанд хариулж сургалтаа явуулж гэмээн бага ч болов өөрчлөлт ахиц гарах нь мэдээж хэрэг юм. Сургалт гэдэг маань агуулгадаа бус аргадаа байдаг. Тэгэхээр багш нар маань шинэ, шинэлэг аргуудыг туршиж, дахин дахин туршиж, түүн дээр өөрийн арга барилаа нэмж өөрийн гэсэн багажтай буюу аргатай болох нь хамгийн түрүүнд хэрэгжүүлэх ёстой зүйлүүдийн нэг нь юм. Ингэж гэмээн хүүхдийн хөгжил, төлөвшилд оруулах хувь нэмэр тань шинэчлэгдэж, өөрчлөгдөж та өөрийн шавидаа амьдралд нь хэрэгтэй гэсэн төлөвшлүүдийг бий болгож чадах юм. Бид зөвхөн мэдлэгтэй хүнийг төрүүлээд зогсохгүй чадвартай, зөв төлөвшилтэй хүнийг бий болгож бүтээх ёстой юм. Мэддэг байлаа гээд чаддаггүй бол тухайн хүнийг чадваргүй гэж л дүгнэхэд хүрнэ. Ингэхээр багш нар маань гологдол бус шилэгдмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь чухал билээ. Ингэхийн тулд сурглатын аргаар дамжуулж хүүхдэд цаашдын нь амьдралд үргэлж хэрэг болох төлөвшлүүдийг өгч байх хэрэгтэй. Хүүхдийн төлөвшил бол энгийн зүйлээс, тухайлбал сурагч багштайгаа сайн байна уу? гэж мэндлэхээс л эхэлнэ гэж би боддог. Одоогийн энэ нийгэмд тавигдаж буй шаардлага бол чадвартай, харилцааны соёлтой, багаар ажиллах, өөрийгөө илэрхийлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй хэлэх чадвартай хүнийг сонгодог болсон билээ. Ийм хүнийг төлөвшүүлэхэд багш бидний үүрэг оролцоо нэн түрүүнд хýрэгтэй юм.

Á¯ÒÝÝË× ÑÝÒÃÝËÃÝÝà ժÃƯ¯ËÝÕñóðãàëòûí àðãûã ïðàêòèêò õýðýãëýõ íü

Á¿òýýë÷ ñýòãýãëãýýã õºãæ¿¿ëýõ ñóðãàëòûí àðãóóäûí íýã áîëîõ “Á¿òýýë÷ óíøëàãûí àðãà”-ûã Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Åñºíáóëàã ñóìûí “Õàíòàéøèð-Ýðäýì” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí 11-ð àíãèéí À á¿ëýãò “Äýëõèéí óëñ îðíóóä” íýãæ õè÷ýýëèéí ýýëæèò õè÷ýýë¿¿ä äýýð àøèãëàñàí. Õàðèí 11á á¿ëýãò ëåêöèéí àðãààð îðñîí.

Ýíý àðãà íü ãóðâàí ¿åòýé áºãººä ¿å á¿ð íü äîòðîî òîäîðõîé øàòóóäòàé áóþó àëõàìóóäòàé áàéäàã.

1. Ñýðãýýí ñàíóóëàõ ¿å. Ýíý ¿å íü äàðààõ øàòóóäòàé. À. ñýäâýý òàíèëöóóëàõ øàò. Ýíý øàòàíä áàãø òóõàéí öàã äýýð ¿çýõ ñýäâýý òàíèëöóóëíà. Á. Óðüä÷èëàí òºñººëºõ øàò. Ýíý øàòàíä óã ñýäâèéí òàëààð ìýääýã ç¿éëýý ñóðàã÷èä õîñ õîñîîðîî , ýñâýë á¿ëãýýðýý ÿðèëöàæ, äýâòýðòýý æàãñààí áè÷èõ äààëãàâàð ã¿éöýòãýíý. ªºðººð õýëáýë òýäíèé ìýäëýãò òóëãóóðëàñàí çîðèëãî äýâø¿¿ëæ ºãíº. Èíãýñíýýð òýäíèé ñóðàõ ¿éë àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëæ ºãäºã. Â. Æàãñààëò ãàðãàõ øàò. Ýíý øàòàíä àíãè õàìò îëíîîðîî íèéëæ òóõàéí ñýäâýýð ìýääýã ç¿éëèéíõýý æàãñààëòûã ãàðãàíà. Æàãñààëò ãàðãàõ ¿åä õýí íýãíèéã ººðèéí áîëîí íºõäèéí íü ñàíàëààð áè÷èã÷ýýð òîìèëíî. Áè÷èã÷ ñàìáàðò ñóðàëöàã÷äûí õýëñýí ç¿éëèéã òîâ÷ òîäîðõîé æàãñààí áè÷íý. Äàâõàðäñàí ñàíààã áè÷èõã¿é.

Ñýðãýýí ñàíóóëàõ ¿å íü äàðààõ çîðèëãûã àãóóëíà. 1. Òóõàéí çààõ ãýæ áóé ñýäâèéí òàëààð ñóðàëöàã÷äûí ºìíºõ ìýäëýãèéã

ñýðãýýí ñàíóóëàõ. Ýíý çîðèëãûã ¿çýæ áóé ñýäâèéí òàëààð ìýääýã ç¿éëèéã íü õîñîîð íü ýñâýë á¿ëãýýð ÿðèëöóóëàõ, ýöýñò íü íèéò õàìò îëíû ìýääýã ç¿éëèéí æàãñààëò ãàðãàæ áè÷¿¿ëýõ çýðãýýð õàíãàíà.

2. Òóõàéí çààõ ãýæ áóé ñýäâèéí òàëààð õ¿¿õä¿¿ä þó ìýääýãèéã íü òîäðóóëñíû ¿íäñýí äýýð áàãø þóã, ÿàæ çààõ õóâèëáàðàà ñîíãîíî.

3. Ñóðàëöàã÷äûí ìýääýã ç¿éëèéã íü ñýðãýýõ çàìààð òýäíèéã èäýâõæ¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. 2. Óòãà ñàíààã îéëãîõ ¿å. Ýíý ¿å íü äàðààõ øàòóóäòàé.

à. òåêñò áóþó ýõ òàðààõ øàò . á. äààëãàâàð ã¿éöýòã¿¿ëýõ øàò. Ýíý øàòàíä áàãø òåêñòòýé àæèëëàõ äààëãàâàðàà òàíèëöóóëæ àæèëëóóëíà. ¯¿íä: òàðààæ ºãñºí òåñòèéã óíøèõ ÿâöäàà äàðààõ òýìäýã òàâèíà. Ìýääýã ç¿éëèéí ºìíº -V

Øèíýýð ìýäñýí ç¿éëèéí ºìíº-+ Ýðãýëçýýòýé, ýñâýë ñîíèðõîëòîé ç¿éëèéí ºìíº- ?ªìíºõ ìýäëýãòýé çºð÷èëòýé ç¿éëèéí ºìíº - !

â. Õýëýëö¿¿ëãèéí øàò Óòãà ñàíààã îéëãîõ ¿åä äàðààõ 3 çîðèëãî òàâèãäàíà.

1. Ñóðàëöàã÷äûí ñîíèðõëûã ºðí¿¿ëýõ. 2. Ñóðàëöàã÷äûí îéëãîëòûã õÿíàõ 3. Øèíý ìýäýýëýë ºãºõ, ò¿¿íèéã ºìíºõ ìýäëýãòýé íü õîëáîõ

3. Áàòàòãàõ ¿å. Ýíý ¿å íü äàðààõ øàòóóäòàé. À. Ìýäýýëëèéã êàòåãîðè÷ëóóëàõ/á¿ëýãëýõ/ øàò.

V +

Á. Àíàëèçûí øàò. Â. Ä¿ãíýõ øàò

Áàòàòãàõ ¿å íü äàðààõ çîðèëãîòîé. 1. Ñóðàëöàã÷äûí îëæ àâñàí áóþó á¿òýýñýí øèíý ìýäëýãèéã ººðèéí ¿ãýýð

èëýðõèéë¿¿ëýõ. Ýíý çîðèëãîî ñóðàëöàã÷äààð ÿðèóëàõ, áè÷¿¿ëýõ, ÿðèõ, áè÷èõ äàñãàëûã õîñëóóëàõ çàìààð õàíãàíà.

2. Ñóðàëöàã÷äûí ¿çýë áîäëûã ñîëèëöóóëàõ. 3. Ñóðàõ ñýäýë òºð¿¿ëýõ, ñóðàõ ÷àäâàð àðãàä ñóðãàõ.

Á¿òýýë÷ óíøëàãûí àðãà íü õ¿¿õäèéã õºãæ¿¿ëýõýýñ ãàäíà äàðààõ òºëºâøë¿¿äèéã õ¿¿õäýä áèé áîëãîíî. ¯¿íä:

1. Õàìòà÷, á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà2. Ýìõ öýãöòýé áàéäàëä3. Áèå äààí øèéäâýð ãàðãàõ4. Þìñûã îëîí ºíö㺺ñ õàðàõ, õàðüöóóëàõ5. ªºðèéí ¿çýë áîäëîî õàìãààëàõ 6. Àëèâàà ç¿éëä àíàëèç õèéõ7. Öàã áàðèìòëàõ 8. Àëèâàà ç¿éëä îíîâ÷òîé õàðèóëò ºãºõ çýðãèéã äóðüäàæ áîëíî. Ýäãýýð íü

ñóðàã÷äàä öààøäûí àìüäðàëä ÷ õýðýã áîëîõ òºëºâøë¿¿äèéí íýãýýõýí áèëýý.

Ǻâõºí íýã õè÷ýýë äýýð ñóðãàëòûí øèíýëýã àðãóóäûã õýðýãëýýä îðõèõã¿é õè÷ýýë á¿ð äýýð àøèãëàæ, òóðøèæ, õýðýãëýæ çàíøñàíààð äýýð äóðüäñàí òºëºâëøèéí õýëáýð¿¿ä õ¿¿õäýä àÿíäàà òîãòîõ ó÷èðòàé. Èéìä áàãø íàð ñóðãàëòûí àðãûã ìàø ñàéí àøèãëàæ, òîãòìîë õýðýãëýæ ñóðàõ õýðýãòýé. Ýöñèéí ¿ð ä¿íã áè íýãæ õè÷ýýëèéí ¿íýëãýýãýýð õàðüöóóëñàí. 11.à.á õî¸ð á¿ëãýýñ “Äýëõèéí óëñ îðíóóä” íýãæ õè÷ýýëèéí ¿íýëãýýã ñîëî òàêñîíîìèéí àðãààã òåñò áîëîâñðóóëæ àâñàí. Ýíý àðãà íü äàðààõ á¿òýöòýé.

1. Á¿òöèéí ºìíºõ (prestructural)2. Ýíãèéí бүтцэт (unistructural)3. Íèéëìýë бүтцэт (multistructural)4. Ó÷èð øàëòãààíò (relational)5. Õèéñâýðлэлийн (extended abstract

Á¿òöèéí ºìíºõ түвшинд: Тухайн ухагдахууны талаар хоорондоо холбоогүй, бага хэмжээний мэдээлэлтэй болсон байна. Энгийн түвшинд : Зөвхөн нэг л ухагдахууны талаар мэдлэгтэй, өөр ухагдахуунтай хэрхэн холбогдохыг ухаараагүй байна. Нийлмэл түвшинд: Тухайн ухагдахууны талаар гүнзгийрүүлж, өөр ухагдахуунтай хэрхэн холбогдохыг ойлгосон, мэдлэгээ бүхэллэг болохыг ухаарсан байна. Учир шалтгаант түвшинд: Ухагдахууныг бүхэллэг болгож байгаа тогтолцоо үүсгэгч холбоо, учир шалтгааныг ойлгож дүгнэх чадвартай болсон байнаХийсвэрлэлийн түвшинд:

Тухайн ухагдахууныг гадаад тогтолцоонд буюу шинэ нөхцөлд ашиглах, зохиомжлон хувиргах чадвартай болсон байна. Íèéò 17 àñóóëòòàé òåñòèéã äýýðõ á¿òöèéí äàãóó áýëòãýñýí. Íèéò äààëãàâàðûã 100% ãýâýë :

1. Á¿òöèéí ºìíºõ- 0.5%, 2. Ýíãèéí бүтцэт_11%, 3. Íèéëìýë бүтцэт-64%, 4. Ó÷èð øàëòãààíò-11% , 5. Õèéñâýðлэлийн-0.5% áàéíà. Ýíäýýñ ó÷èð øàëòãààíò áà õèéñâýðëýëèéí øàòíû òåñòèéã 11à á¿ëãèéí ñóðàã÷èä 15% èë¿¿ õàðèóëñàí áàéíà. ¯¿íýýñ ¿çýõýä 11à á¿ëãèéí ñóðàã÷äàä á¿òýýë÷ýýð óíøèõ àðãààð äýýðõ ÷àäâàðóóä òîäîðõîé õýìæýýãýýð òºëºâøñºí áàéíà ãýæ ¿çýæ áîëíî.

ÅЪÍÕÈÉ Ä¯ÃÍÝËÒ

Ñóðãàëòûí àðãààð õèéñýí èëòãýëèéíõýý ¿ð ä¿íã íýãòãýí äàðààõ ä¿ãíýëòýíä õ¿ðëýý.

Ñóðãàëòûí àðãà íü àãóóëãààñàà èë¿¿ ñóðàëöàã÷äûã ñóðãàæ, õºãæ¿¿ëæ, õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ, òºëºâø¿¿ëäýã áàéíà. Áàãøèéí õýðýãëýæ áóé ñóðãàëòûí àðãà íü íýã òàëààñ ñóðàëöàã÷äàä ñóðàõ õýðýãöýý, íºãºº òàëààñ ñóðàõ áîëîëöîî îëãîæ áàéõ ó÷èðòàé. Ýíý íü îð÷èí ¿åèéí ñóðãàëòûí àðãàä òàâèãäàæ áóé ãîë øààðäëàãà þì. Áàãø ñóðãàëòûí àðãàä òàâèãäàæ áóé ýíýõ¿¿ øààðäëàãûã õýð îéëãîæ îéøîîæ õýðãæ¿¿ëñíýýñ ñóðãàëòûí ¿ð ä¿í øóóä õàìààðíà. Ó÷èð íü ñóðàëöàã÷äàä ñóðàõ õýðýãöýý ¿¿ñ÷, ò¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ îëäñîíîîð ìýäëýã ÷àäâàð îëîõ ¿íäýñ á¿ðýëäýíý. Èíãýñíýýð ìºí ñóðàëöàã÷èä çºõâºí õºãæèõ áèø, äàâõàð õ¿ì¿¿æèë, òºëºâøèëä íü íºëººëºõ ó÷èðòàé.

Äýýðõ øààðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä þóíû ºìíº áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä ñóðãàëòûí àðãûí ýðýë õàéãóóëûã òóóøòàé õèéæ, ñóäëàõ , òóðøèõ, áîäîæ áîëîâñðóóëàõ çàìàà𠺺ðèéí ãýñýí ñóðãàëòûí àðãà áàðèëòàé áîëîõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áèëýý. Ó÷èð íü áàãøèéí õóâüä ñóðãàëòûí àðãà íü ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ õºäºëìºðèéíõ íü ãîë áàãàæ áèëýý.

Õ¿íä àìüäðàëûíõ íü òóðøèä õýðýãöýýòýé ÷àäâàðûã ñóðàëöàõ íàñàíä íü áóþó ñóðãóóëèéí îð÷èíä ñóðãàëòûí àðãààð äàìæóóëæ òºëºâø¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Èíãýñíýýð ñóðàëöàã÷äàä ººðèé㺺 èëýðõèéëýõ, á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààíä ñóðàëöàõ, áóñäûã ñîíñîõ, þìñûã óðüä÷èëàí òààìàãëàæ, òºñººëæ ñóðàõ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, þìûã îëîí òàëààñ íü áîäîæ òóíãààõ ãýýä îëîí òºëºâøëèéã îëæ àâäàã.

Ñóðãàëòûí àðãà íü ñóðàëöàã÷äûã õºãæ¿¿ëæ, òºëºâø¿¿ëæ, õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõýä òîäîðõîé õýìæýýãýýð íºëººëäºã íü ìèíèé õèéñýí ñóäàëãààíààñ õàðàãäàæ áàéíà. Èéìä áàãø íàð ñóðãàëòûí àðãààð äàìæóóëàí ñóðàëöàã÷äûã õºãæ¿¿ëýýä çîãñîõã¿é, öààø íü òºëºâø¿¿ëýõ àñóóäàë äýýð àíõààðàõ íü ç¿éòýé. Õ¿¿õäèéí òºëºâøèë ãýäýã íü ýíãèéí ç¿éëýýñ ë ýõýëäýã. Ñóðàã÷èä áàãøòàéãàà ìýíäëýõ, ñàìáàðàà àð÷èõ, ººðèé㺺 èëýðõèéëýõ ãýýë ýíãèéí ç¿éëýýñ ë çààõàä áàãàäàõã¿é. Ýäãýýðèéã áèä òºëºâø¿¿ëæ áàéâàë áàãø íàð ñóðàã÷äàä çàãàñ ºãºõ áèø, áàðèõ àðãûã çààñàíòàé àäèë áóþó.

Õàâñðàëò 1Сурагчдаас авах санал асуулга

1.Хичээл заадаг багш нар тань хичээлээ ямар аргаар ихэвчлэн явуулдаг вэ?А. Лекцийн арга б. Харилцан ярианы аргав. Тулгуур дохионы арга г. Бүтээлчээр унших чадвар төлөвшүүлэх арга 2. Хичээлийн явцад багш сурагчдын алиных нь үйл ажиллагаа илүү давамгайлдаг вэ?

А. Багш Б. Сурагч В. Адилхан 3. Та нарын бодлоор хичээл тань үйл ажиллагаа төвтэй байдаг уу, мэдээлэл төвэй байдаг уу?

А. Үйл ажиллагаа Б. Мэдээлэл В. 2уулаа 4. Та нар хичээлийг ямар аргаар явуулбал илүү үр дүнтэй байна гэж бодож байна вэ?

А. Лекцийн Б. Ярианы В. Хөгжүүлэх сургалтын арга 5. Та нар сургалтын ямар ямар арга мэдэх вэ? Нэрлэж бичээрэй.

1.................. 2..................... 3....................... 4..................... 5........................ 6......................... 7..................... 8.................... 9................... 10...................

6. Хичээл зааж буй багш нар тань хичээлээ заахдаа сургалтын ямар аргаар хичээлээ явуулснаа хэлж өгдөг үү?

А. Байнга б. Хааяа в. Үгүй

Õàâñðàëò 2Багш нараас авах санал асуулга

1.Та хичээлээ голдуу сургалтын ямар аргаар явуулдаг вэ? А. Лекцийн арга б. Харилцан ярианы аргав. Тулгуур дохионы арга г. Бүтээлчээр унших чадвар төлөвшүүлэх арга 2. Таны явуулж буй хичээл тань ихэвчлэн мэдээлэл төвтэй байдаг уу, эсвэл үйл ажиллагаа төвтэй байдаг уу?

А. Үйл ажиллагаа Б. Мэдээлэл В. 2уулаа 3. Таны явуулж буй хичээлд тань багш, сурагчдын үйл ажиллагааны аль нь илүү давамгайлдаг вэ?

А. Багш Б. Сурагч В. Адилхан 4. Та улиралд хэдэн удаа нээлттэй хичээл заадаг вэ?

А. 1 Б. 2 В. 3 Г.45. Та нээлттэй хичээлээ ихэвчлэн ямар аргаар явуулдаг вэ? .....................................................................................................................................................................................................................................................нэрлэж бичээрэй. 6. Та хичээлээ сургалтын ямар аргаар явуулснаа сурагчдад хэлж танилцуулдаг уу?

А. Байнга б. Хааяа в. Үгүй 7. Сургалтын аргууд нь хүүхдийн хөгжил, төлөвшилд хэрхэн нөлөөлдөг гэж та бодож байна вэ? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË

1. Ã.Ø¿ðýíöýöýã Áàãø òàíä õýðýãòýé çºâëºìæ-2 ÓÁ., 2009

2. Ö.Áààñàíäîðæ Ñóðàãëòûí àðãà ÓÁ .,2008

3. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 8 äóãààð àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº , õºòºëáºð, çºâëºìæ ÓÁ.,2010

4. Ìàõìóò À÷ûë Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èéí áèåèéí õýë