10ё ангийн “Royal” баг

2012 он

IV БҮЛГИЙН Р ЭЛЕМЕНТҮҮД

ЭМШУИС-лицей

Зорилго

Нүүрстөрөгч, цахиурын талаар цогц мэдлэг эзэмшүүлэх.

Зорилт1. Ерөнхий шинж чанар

2. Нээгдсэн түүх

3. Атомын бүтэц

4. Физик шинж

5. Хими шинж

6. Гарган авах

7. Байгальд орших

8. Чухал нэгдлүүд

9. Биологийн үүрэг

Ерөнхий шинж чанар

IV бүлгийн р элементэд нүүрстөрөгч, цахиур,

германи, цагаантугалга, хартугалга ордог. С,Si нь

металл биш дараах 3 элемент нь металлууд бөгөөд

германы дэд бүлгийг үүсгэнэ. Эдгээр элементийн

атомууд өдөөгдөөгүй байх үед ковалент чанар 2,

харийн өдөөгдсөн төлөвт орвол ковалент чанар 4

болно. Нэгдэлдээ -4, +2, +4 гэсэн исэлдэх зэргийг

үзүүлдэг.

Нээгдсэн түүх

Нүүрстөрөгч, хартугалга, цагаантугалга гэх

элементүүд нь эрт үеэс мэдэгдэж байсан.1823

онд Шведийн химич Берцелиус SiF4- ийг

металл калигаар ангижруулж цахиурыг гарган

авчээ. 1871 онд Д.И.Менделеев германи хэмээх

элемент байхыг урьдчилан тодорхойлжээ.1886

онд Клеменс Винклер аргиродитын эрдсийг

судалж энэ элементийг ялган авчээ.

Нүүрстөрөгч Цахиур

Нүүрстөрөгч түүний атомын бүтэц

Нүүрстөрөгч нь латин гаралтай carbo буюу нүүрс гэсэн утгатай  C гэж тэмдэглэгддэг, атомын дугаар нь 6, металл бус химийн элемэнт юм.

д/д- 6 p=6 n=6 e=6

K L

C+6 ) ) 12 2 4

Физик шинжНүүрстөрөгч нь 3 аллотропи дүрс хувиралтай.• Алмаз- эрлийзжилттэй, С-атом нь түүний 4

өнцөг дэх атомуудтай бат бэх ковалентын холбоогоор холбогдсон тул маш бат хатуу талст бодис. Нягт нь 3.5 г/см³

• Бал чулуу- эрлийзжилттэй, үелсэн бүтэцтэй үеүдийн зай их тул зөөлөн. Цахилгаан сайн дамжуулдаг. Нягт нь 2.22 г/см³

• Карбин буюу хөө- sp эрлийзжилттэй, шугаман бүтэцтэй. Нягт нь 1.9 г/см³

Аллотропидүрс хувирал

Алмаз Бал чулуу Хөө

Шинж чанар

Тунгалаг талст бодис дулааныг муу дамжуулдаг,

цахилгааныг дамжуулдаггүй,хатуулаг

чанар их.

Хар саарал өнгөтэй, талст бодис, цахилгаан

сайн дамжуулдаг боловч металлыг

гүйцэхгүй.

Хар өнгийн нунтаг бодис

Хэрэглээ

Шил зүсэх гоёл, чимэглэл, уулын чулуулагыг

өрөмдөхөд хэрэглэнэ.

Харандаа үйлдвэрлэх, тигель, бал чулуун

электродыг үйлдвэрлэхэд

ашиглана.

Резин, хар бэх, хэвлэлийн бэх үйлдвэрлэхэд

хэрэглэнэ.

Хими шинж

Ердийн температурт идэвхи муутай зөвхөн фтортой үйлчлэнэ. • Сул ангижруулагч:

CuO + C= Cu+ CO

C+ 2H2O = CO2 + 2H2

• Сул исэлдүүлэгч

. Ca + 2C= CaC2

Гарган авахНүүрстөрөгчийг гарган авахдаа

Агааргүй орчинд халаахад

мод чулуун нүүрс

Хамгийн цэвэр нүүрс болох хөөг метаны крекингээр гаргана.

CH4 = C +2 H2

Байгальд оршихНүүрстөрөгч нь агаарын найрлагын 0,03%-г CO2

байдлаар байна. Мөн фотосинтезийн дүнд атмосферийн нүүрсхүчлийн хий ургамлын органик

бодис болон хуримтдлагддаг. Нүүрстөрөгчийн эргэлт нүүрстөрөгч өөр бусад нэгдлүүдийг багтааж

улмаар амьд байгаль энэ процесст чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна.

Нүүрстөрөгчийн чухал нэгдлүүд

Нүүрстөрөгчийн(II) оксид

Нүүрстөрөгчийн (II) оксид нь өнгө, үнэргүй маш хортой хий.Угаарын хий гэж нэрлэдэг.Чулуун нүүрс, бензин дутуу шатахад үүсдэг. Тамхины утаанд 0,5% хүртэл угаарын хий агуулагдана.

Нүүрстөрөгчийн(IV) оксид

Энэ нь өнгөгүй агаараас хүнд хий.Нүүрсхүчлийн хий гэж нэрлэдэг.200С ба өндөр даралтад гүн хөргөлтийн үед хатуурна.Сод,мочевин,карбон хүчил гарган авах,хийжүүлсэн ус гаргах

Нүүрстөрөгчийн карбид

Нүүрстөрөгчийн металлтай буюу металлын оксидтой шууд үйлчлэлээр үүсдэг (CaC2)

Биологийн үүрэгНүүрстөрөгч Хүний бие махбодод нүүрстөрөгч агуулгаараа 21.15% байдаг макроэлемент юм. Энэ нь бүх эд эсийн найрлагад уураг, нүүрс-ус, гормоны хэлбэрээр оршино.

С

Витамин

Нүүрс ус

Уураг

Өөх тос

CO ба CO2 – ийн хор хөнөөл

Цахиур түүний атомын бүтэц

Цахиур (Латин: silicium) нь Si гэж тэмдэглэгддэг химийн элемент юм. Орчлон ертөнцийн  хэмжээнд найм дахь өргөн тархалттай элемент юм.

д/д- 14 p=14 n=14 e=14

K L M

Si+14 ) ) ) 12 2 8 4

Физик шинж чанарБодисын төлөв Хатуу

Нягт 2.33 г/см³

Хайлах температур (1414 °C), 1687 K

Буцлах температур (3265 °C), 3538 K

Хайлалтын хувийн дулаан 50.21кЖ/моль

Ууршилтын хувийн дулаан 359 кЖ/моль

Дулаан багтаамж 19.789 кЖ/(моль·K)

Химийн идэвхи муу учир голдуу хүчтэй

исэлдүүлэгч буюу ангижруулагчтай өндөр

температурт урвалд орно.

Ангижруулагч:

Si+ F2 = SiF4

Si+ 2NaOH+ H2O= Na2SiO3 + 2H2

Исэлдүүлэгч: 2Ca+ Si= Ca2SiO3

Хими шинж

Цахиурыг гарган авахдаа SiO2 -г

металл магнигаар ангижруулна.

SiO2 + 2Mg = 2MgO + Si

Мөн 4 хлорт цахиурыг металл

цайраар үйлчилнэ.

SiO4 + 2 Zn = Si + 2 ZnCl2

Гарган авах

Цахиур SiO2 байдлаар байгалд орших ба энэ нь элс, кварц байдлаар

тохиолддог. Мөн хамгийн их тархсан нь алюмосиликатууд, тухайлбал жонш,

шавар, нефелин гэх мэт.

Байгальд орших

Цахиурын чухал нэгдлүүдЦахиур оксидын үндсэн эрдэс нь өнгөгүй тунгалаг кварц эсвэл өнгөт чулуу болох уулын болор, хаш,мана юм.

Цахиурын хүчил

H2SiO4 HO

Si = O HO

Цахиур Хүний бие махбодод цахиур агуулгаараа бичил элемент юм. Цахиур нь элэг, дайвар булчирхай, үс, болорт илүү агууламжтай байна.

Si

Үс

элэг

Дайвар булчирхай

Болор

Анхаарал тавьсанд баярлалаа!