Κείμενα Νεοελληνικής ΛογοτεχνίαςΑ' Λυκείου – Τμήμα 1

Σχολικό έτος 2012-2013Διδάσκουσα Καθηγήτρια:Βάγια Παπαδοπούλου,

ΦιλόλογοςΕνότητα: Τα φύλα στη Λογοτεχνία

Το μοιρολόγι της φώκιας (Α. Παπαδιαμάντης)Ομαδική εργασία μαθητών:

Αϊβαλιώτης Λάζαρος, Βαθρακάς Δημήτρης, Βασιλειάδης Νίκος, Βελλής Αλέξανδρος, Γιαννιός Σπύρος, Δαλακούρας Ραφαήλ

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Τόπος γέννησης: Σκιάθος Γέννηση-Θάνατος: 4 Μαρτίου 1851 - 3 Ιανουαρίου

1911) «Η κορυφή των κορυφών» κατά τον Κ. Π. Καβάφη Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες,

γνωστός και ως «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων». Έγραψε κυρίως διηγήματα, τα οποία κατέχουν

περίοπτη θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Ο ίδιος αναφέρει για τη ζωή του:

"Ἐγεννήθην ἐν Σκιάθῳ, τῇ 4 Μαρτίου 1851. Ἐβγήκα ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸν Σχολεῖον εἰς τὰ 1863, ἀλλὰ μόνον τῷ 1867 ἐστάλην εἰς τὸ Γυμνάσιον Χαλκίδος, ὅπου ἤκουσα τὴν Α΄ καὶ Β΄ τάξιν. Τὴν Γ΄ ἐμαθήτευσα εἰς Πειραιᾶ, εἴτα διέκοψα τὰς σπουδάς μου καὶ ἔμεινα εἰς τὴν πατρίδα. Κατὰ Ἰούλιον τοῦ 1872 ὑπήγα εἰς τὸ Ἅγιον Ὅρος χάριν προσκυνήσεως, ὅπου ἔμεινα ὀλίγους μῆνας. Τῷ 1873 ἤλθα εἰς Ἀθήνας καί ἐφοίτησα εἰς τὴν Δ΄ τοῦ Βαρβακείου. Τῷ 1874 ἐνεγράφην εἰς τὴν Φιλοσοφικὴν Σχολήν, ὅπου ἤκουα κατ’ ἐκλογὴν ὀλίγα μαθήματα φιλολογικά, κατ’ ἰδίαν δὲ ἠσχολούμην εἰς τὰ ξένας γλώσσας.

Μικρὸς ἐζωγράφιζα Ἁγίους, εἴτα ἔγραφα στίχους, καί ἐδοκίμαζα να συντάξω κωμῳδίας. Τῷ 1868 ἐπεχείρησα νὰ γράψω μυθιστόρημα. Τῷ 1879 ἐδημοσιεύθη "ἡ Μετανάστις" ἔργον μου εἰς τὸ περιοδικὸν "Σωτήρα". Τῷ 1882 ἐδημοσιεύθη "Οἱ ἔμποροι τῶν Ἐθνῶν" εἰς τὸ "Μὴ χάνεσαι". Ἀργότερα ἔγραψα περὶ τὰ ἑκατὸν διηγήματα, δημοσιευθέντα εἰς διάφορα περιοδικὰ καί ἐφημερίδας."

Οι γονείς του ήταν ο ιερέας Αδαμάντιος Εμμανουήλ και η Αγγελική (Γκιουλώ) το γένος Μωραϊτίδη

Μεγάλωσε ανάμεσα σε εννιά παιδιά (τα δύο πέθαναν μικρά) και εξοικειώθηκε νωρίς με τα εκκλησιαστικά πράγματα, τη θρησκευτική ατμόσφαιρα, τις λειτουργίες, τα εξωκλήσια και την ήσυχη ζωή του νησιώτικου περίγυρου. Όλα αυτά διαμόρφωσαν μια χριστιανοπρεπή ιδιοσυγκρασία, που διατήρησε με πείσμα ως το τέλος της ζωής του

Επέστρεψε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου, την οποία, με όλες τις προσπάθειες που έκανε, δεν την τελείωσε, γιατί η φτώχεια, η ανέχεια και η επισφαλής υγεία του τού στάθηκαν ανυπέρβλητα εμπόδια

Ο Παπαδιαμάντης πέθανε τον Ιανουάριο του 1911, ύστερα από επιδείνωση της υγείας του. Η κηδεία του τελέστηκε μέσα στο πένθος όλων των απλών ανθρώπων του νησιού. Με την είδηση του θανάτου του, το πένθος έγινε πανελλήνιο

Για το έργο του

Το διήγημα αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Πατρίς στις 13 Μαρτίου 1908, τρία σχεδόν χρόνια πριν από το θάνατο του συγγραφέα (3 Ιανουαρίου 1911)

Οι περισσότεροι από τους μελετητές του Παπαδιαμάντη θεωρούν «Το μοιρολόγι της φώκιας» ως το αρτιότερο και το καλύτερο από τα διηγήματά του, ενώ πολλοί φτάνουν να το χαρακτηρίσουν ως «το αριστούργημα της παγκόσμιας φιλολογίας». Οι δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος με το οποίο ο συγγραφέας τελειώνει το διήγημα:«Σαν να ‘χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου» είναι χαραγμένοι στην προτομή του Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο.

Περίληψη του διηγήματός του

Μια βασανισμένη υπερήλικη, η Γρια Λούκαινα, καθώς πλένει στο ύπεθρο τα ρούχα της, μνήμες από το παρελθόν ξυπνούν μέσα της. Ζει πλέον μόνη της με μοναδική συντροφιά τη μία κόρη που της απέμεινε και τα εγγόνια της.Ενώ η Γριά Λούκαινα πλένει τα ρούχα, ακούει τη μουσική από τον αυλό ενός βοσκού, καθώς σιγοτραγουδάει μοιρολογόντας.Μια φώκια μαγεμένη από τον αυλό και το μοιρολόγι της γριάς, πλησιάζει στα ρηχά νερά.Την ίδια στιγμή, η μεγαλύτερη εγγονή της η Ακριβούλα πλησιάζει τη γιαγιά της από το πιο απότομο μονοπάτι του νησιού.Στην προσπάθεια της μικρής να εντοπίσει τη γιαγιά της, βρίσκεται σε άδιεξο σημείο του μονοπατιού, γλιστρά και πέφτει στην θάλασσα. Η φώκια που είχε βρεθεί στα ρηχά εντόπισε το νεκρό σώμα της Ακριβούλας, άρχισε να το περιτριγυρίζει και να το μοιρολογάει.

Ιστορικό-Κοινωνικό πλαίσιο της εποχής

Την εποχή όπου δημοσιεύτηκε το διήγημα του Παπαδιαμάντη, τον εικοστό αιώνα, η θέση των γυναικών - και πόσο μάλλον η θέση μια χήρας που έχει χάσει όλη της την οικογένεια - είναι μειονεκτική και ο Παπαδιαμάντης, μέσα από τη Γριά Λούκαινα μας δείχνει μια γυναίκα που παλεύει ενάντια στις αντιξοότητες που βιώνει από παλιά μέχρι και σήμερα εξαιτίας του χαμού των πέντε παιδιών της και του άντρα της. Συνεπώς ο συγγραφέας, καταδεικνύει μία γυναίκα, όχι θύμα των κοινωνικών στερεοτύπων της εποχής, αλλά αγωνίστρια όπου αντιμετωπίζει την καθημερινότητα και τις δυσκολίες που την χαρακτηρίζουν, λόγω της δυσμενής θέσης της ως γυναίκα - ηλικιωμένη – φτωχή. Παρ' όλο που η Λούκαινα κάνει ακόμα τις απαραίτητες δουλειές για το σπίτι, η δυναμικότητά της ανατρέπει τα στερεότυπα, τα δεδομένα και τις αντιλήψεις της εποχής που την θέλουν εξαρτημένη από το σύζυγο και την οικογένειά της.

Πως καθιστά ο Παπαδιαμάντης τη Γριά Λούκαινα τραγικό πρόσωπο;

Ορισμένα στοιχεία που προσθέτει ο συγγραφέας στην Λούκαινα για να την κάνει τραγικό πρόσωπο:

Είναι γυναίκα, με ελάχιστα δικαιώματα για εκείνη την εποχή.

Είναι φτωχή, που δεν της δίνει την ευχέρεια να την φροντίζει κάποιο άλλο πρόσωπο, έστω επί πληρωμή

Είναι ηλικιωμένη, οπότε είναι ακόμα πιο δύσκολο και κουραστικό να φροντίζει για όλες τις υποχρεώσεις της ως γυναίκα, μητέρα και γιαγιά.

Έχει χάσει τα παιδιά και τον άντρα της, και έχει μόνο μια κόρη και μια εγγονή που μένουν μαζί της.

Υποφέρει χωρίς την θέλησή της, και χωρίς να έχει μερίδιο ευθύνης στην μοίρα των συγγενικών προσώπων της.

Εμείς γνωρίζουμε για την τύχη της Ακριβούλας, ενώ η ίδια, όχι-τουλάχιστον ακόμα (γνώση για τους αναγνώστες-άγνοια για τον πρωταγωνιστή)

Δεν είναι κάθε στοιχείο ξεχωριστό και μόνο του που την καθιστά τραγικό πρόσωπο, αλλά ο συνδυασμός όλων των παραπάνω

Αντιθετικά ζεύγη εικόνων, σκηνών και προσώπων.

Στο κείμενο παρατηρούνται διάφορα ζεύγη αντίθετων εικόνων στις οποίες φαίνονται οι καταστάσεις που βιώνει το κάθε πρόσωπο.

Στην μια μεριά της ακτής η Γριά Λούκαινα πλένει τα ρούχα ενώ στην άλλη μεριά της ακτής η εγγονή της πνίγηκε ενώ η Γριά Λούκαινα είχε άγνοια.

Η υπέροχη μουσική που προσφέρει χαρά και γαλήνη στους ανθρώπους είναι μια αντιθετική εικόνα του νεκροταφείου που προκαλεί θλίψη, στεναχώρια στους ανθρώπους λόγο της σκέψεις νεκρών ανθρώπων που βρίσκονται στο χώρο.

Την ίδια στιγμή που η γολέτα κάνει βόλτες στο λιμένα και ο βοσκός φυσά τον αυλό του η φώκια μοιρολογά το πνιγμένο σώμα της Ακριβούλας.

Τα προαναφερθέντα αντίθετα ζεύγη εικόνων δείχνουν ότι υπάρχει μια τραγική ειρωνεία στις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν τα πρόσωπα του κειμένου καθώς η πλήρη άγνοιά τους για τα γεγονότα που διαδραματίζονται κάνουν το κείμενο πιο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη.

Η αποτύπωση του μοιραίου μέσω των εικόνων

Ξεκινώντας το διήγημα ο Παπαδιαμάντης προσπαθεί να εισάγει έννοιες στις οποίες δεν είναι εξοικειωμένος ο αναγνώστης . Ξεκινά με την αναφορά του θανάτου για να προετοιμάσει τον αναγνώστη για το τελικό αποτέλεσμα .

Στην αρχή τραγικό πρόσωπο είναι η γριά Λούκαινα ενώ έτσι όπως εξελίσσεται , η τραγικότητα μεταφέρεται στην μικρή Ακριβούλα . Οι δυο μορφές δεν επηρεάζουν την εξέλιξη της ζωής τους , αντίθετα είναι έρμαια στα χέρια της μοίρας.

Η γριά Λούκαινα επειδή το θέλησε η μοίρα έχασε τα πέντε παιδιά της και τον άντρα της από τον θάνατο . Από την άλλη η Ακριβούλα ενώ μπορεί κάποιος να θεωρήσει λάθος του μικρού κοριτσιού το ότι έφυγε από την προσοχή της μητέρας της , θεωρείται όμως μοιραίο το γεγονός το να μην βρίσκει τον δρόμο της επιστροφής και το ότι γλίστρησε και έπεσε στην θάλασσα.

Έτσι συμβαίνει στην ζωή του ανθρώπου , μπορεί εκείνος να κάνει κάποιες επιλογές , στο τέλος όμως η μοίρα είναι αυτή που θα αποφασίσει . Τη ζωή κάθε ανθρώπου μπορεί να την σημαδεύσει ένα γεγονός το οποίο θα έχει προστάξει η μοίρα . Ο άνθρωπος είναι ανήμπορος να δράσει έτσι ώστε να αποτρέψει ή να διαμορφώσει ένα μοιραίο γεγονός . Παρακολουθεί την ζωή του σαν κομπάρσος μη έχοντας την δυνατότητα να αποφασίσει για το τελικό αποτέλεσμα.

Η φύση υπερισχύει ενάντια στον άνθρωπο

Απόσπασμα από τον Καβάφη για το έργο του Παπαδιαμάντη:

Μια απέραντη συμπόνια, πιο χτυπητή ακόμα στην περίπτωση της Ακριβούλας, όπου πια οι άνθρωποι έτσι και αλλιώς, χωρίς ίσως να το θέλουν, παρουσιάζονται αδιάφοροι για το χαμό της μικρούλας, που βυθίζεται μέσα στα κύματα τη στιγμή που ίσα ίσα βυθίζεται και ο ήλιος, ενώ το μοιρολόι για ένα τέτοιο χαμό αναλαμβάνει να το πει μια φώκια, μια απλή συμπονετικιά φώκια, και κανείς άλλος. Εδώ θαυμάζει κανείς τις σκηνοθετικές ικανότητες του διηγηματογράφου. Παρουσιάζει την ανθρωπότητα να λειτουργεί εξακολουθητικά σαν μηχανή άψυχη: Ο βοσκός παίζει το σουραύλι του, η γριά Λούκαινα φορτωμένη την αβασταγή της, ανεβαίνει στο μονοπάτι, κι η γολέτα βολτατζάρει στο λιμάνι. Συνεχώς η δυσπιστία προς την ασφάλεια που μπορεί να προσφέρει το έδαφος των ανθρωπίνων είναι- και με πολύ έντονο τρόπο- ανεπτυγμένη στον Παπαδιαμάντη, αλλά και το πάτημα του άλλου του παιδιού στα πέραν του κόσμου τούτου, πολύ σταθερό. Η επί γης ευτυχία είναι μια στιγμούλα, και η στιγμούλα αυτή ένα σκαλοπάτι για να περάσει από το άλλο μέρος του θανάτου.

Όπως γνωρίζουμε η δύναμη της φύσης ξεπερνάει την ανθρώπινη δύναμη.

Αυτό το έχουμε σε πολλές καταστροφές που έχουν γίνει με θύμα τον άνθρωπο. Όπως φωτιές, πλημμύρες, σεισμοί, τυφώνες και άλλα. Σε αυτά τα φαινόμενα ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα, έτσι και στο διήγημά μας βλέπουμε την Ακριβούλα να προσπαθεί να σωθεί. Η τελευταία απελπισμένη φωνή της ζωής που χάνεται δεν ακούγεται γιατί σβήνει μέσα στο χαρούμενο τραγούδι του βοσκού. Η ζωή που χάνεται και η ζωή που συνεχίζεται.

Η αθώα παιδική ύπαρξη της Ακριβούλας ψάχνονταν να βρει μονοπάτι της σωτηρίας και της ζωής, χάνεται, τελικά μέσα σε ένα αιχμηρό τοπίο. Το μονοπάτι, που νόμιζε ότι είναι ο δρόμος της ζωής έγινε τελικά ο δρόμος τους θανάτου.

Η πρόθεση του Παπαδιαμάντη δεν αποσκοπεί στο να προβάλλει τόσο το γεγονός του πνιγμού όσο, να καταδείξει δηλαδή, μέσα στο ατελείωτο ρυθμό των πραγμάτων, την ύπαρξη ζωής και θανάτου. Εκεί που παίζει η ζωή, εκεί παίζει και ο θάνατος.

Σύγκριση Λούκαινας με Φραγκογιαννού

Η "Φόνισσα" είναι ένα έργο του Παπαδιαμάντη που περιγράφει την ιστορία μιας γυναίκας, της Χρυσούλας Φραγκογιαννού, η οποία σκοτώνει την εγγονή της, για να μην ζήσει στις ίδιες συνθήκες καταπίεσης εναντίον των γυναικών που έζησε η ίδια.

Ο Παπαδιαμάντης στα δύο διηγήματά του "Το μοιρολόγι της φώκιας" και "Η Φόνισσα" δείχνει με γλαφυρό τρόπο τη θέση της γυναίκας στην εποχή του.Κέντρικά πρόσωπα και στα δύο έργα είναι δυο γυναίκες: Η Γριά Λούκαινα στο μοιρολόγι της φώκιας και η Φραγκογιαννού στην φόνισσα. Η ζωή και η μοίρα των δύο γυναικών, έχουν κοινή πορεία και είναι βίοι παράληλλοι. Γυναίκες βασανισμένες από την παιδική τους ήδη ηλικία, θύματα μεγάλης φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, θύματα τελικά του κοινωνικού περιβάλλοντος που της είχε διδάξει ότι τα κορίτσια είναι άρχιστα, και ότι προορισμός της γυναίκας είναι η σκλαβιά. Και οι δύο ηρωίδες είναι γεννημένες για να υπηρετούν άλλους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους χωρίς ελεύθερο χρόνο, χωρίς κοινωνικά δικαιώματα.Η ζωή τους είναι ταυτισμένη με την εργασία στο σπίτι, στα χωράφια, και στην ανατροφή παιδιών και εγγονιών. Η κοινωνική πραγματικότητα τις επιβάλλει να υπηρετούν στο σύζυγο χωρίς αντιρρήσεις, δίχως απόψεις, δίχως προσωπικότητα.

Η Γριά Λούκαινα και η Φραγκογιαννού είναι δέσμιες των κοινωνικών τους δεδομένων, περιθωριοποιημένες και φορτωμένες με υποχρεώσεις. Υποφέρουν στα πλαίσια της κοινωνικής και οικογενειακής ζωής και εν τέλει, η μοίρα τις οδηγεί σε θανάτους. Η μεν Γριά Λούκαινα χάνει την εγγονή της, αφού δεν έχει το χρόνο να την επιτηρεί, η δε Φραγκογιαννού πνίγει την εγγονή της, γιατί δεν θέλει να ζήσει μέσα στις ίδιες σκληρές συνθήκες που βίωσε ήδη η Φραγκογιαννού. Είναι και οι δύο ηρωίδες-θύματα- των άθλιων κοινωνικών-οικονομικών-οικογενειακών συνθηκών μέσα στις οποίες έζησαν.

Πηγές

Google Wikipedia