μ ΙΣΟΡΙΑ Β’ ΛΤΚΕΙΟΤ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΑΠΟ ΣΟ ΘΑΝΑΣΟ ΣΟΤ ΙΟΤΣΙΝΙΑΝΟΤ Ω ΣΘΝ

ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΘ ΣΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΣΘ ΤΝΘΘΚΘ ΣΟΤ

ΒΕΡΝΣΕΝ.(565-843)

1. Οι διάδοχοι του Ιουςτινιανοφ και θ κρίςθ τθσ αυτοκρατορίασ (565-610).

α. Εξωτερικά προβλιματα

Εκτόσ από τα οικονομικά προβλιματα που δθμιοφργθςαν οι πόλεμοι του

Λουςτινιανοφ Α’, οι διάδοχοί του είχαν και εξωτερικά προβλιματα, ςυγκεκριμζνα τισ

επιδρομζσ 1) των λάβων και των Αβάρων ςτθ Βαλκανικι,2) των Λογγοβάρδων

ςτθν Ιταλία, 3)των Περςϊν ςτθν Ανατολι.

1) Οι λάβοι: Σον 6ο αιϊνα εγκαταςτάκθκαν βόρεια του Δοφναβθ και ζκαναν

επιδρομζσ εναντίον τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ. Κακϊσ όμωσ δεν ιταν

οργανωμζνοι, γριγορα επθρεάςτθκαν και παραςφρκθκαν από τουσ

οργανωμζνουσ ςτρατιωτικά και πολιτικά Αβάρουσ. Πρόκειται για νομάδεσ

αςιατικισ καταγωγισ, οι οποίοι δθμιοφργθςαν ζνα τεράςτιο κράτοσ από τθ

Βοθμία ωσ το Δοφναβθ. Οι Άβαροι μαηί με τουσ λάβουσ επιτζκθκαν ςτισ

ευρωπαϊκζσ επαρχίεσ τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ. τον Ελλαδικό χϊρο,

τον 7ο αι. πολλοί λάβοι εγκαταςτάκθκαν μόνιμα ενϊ οι Άβαροι πάντοτε

επζςτρεφαν ςτον τόπο τουσ μετά τισ επιδρομζσ.

2) τθν Ανατολι οι Πζρςεσ και το Βυηάντιο διεκδικοφςαν τθν Αρμενία, περιοχι

με μεγάλθ ςτρατθγικι και εμπορικι ςθμαςία. Θ ίδια μάλιςτα, προμικευε με

ςτρατιϊτεσ το Βυηάντιο. Σο 591 ο βαςιλιάσ των Περςϊν, Χοςρόθσ ο Β’,

υπζγραψε ειρινθ με τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο. Ο Μαυρίκιοσ μετζφερε

ςτρατεφματα ςτθ Βαλκανικι, τα ςφνορα τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ

ζφταςαν πάλι ωσ το Δοφναβθ, ςτο τζλοσ του 6ου αιϊνα.

3) Οι Λογγοβάρδοι, επειδι πιζηονταν από τουσ Αβάρουσ, μετανάςτευςαν ςτθν

Λταλία και κατζκτθςαν πολλά εδάφθ τθσ. Ζτςι το Βυηάντιο ζχαςε τα ιταλικά

εδάφθ του, τα οποία τα ζχει ανακτιςει με πολφ κόπο ο Λουςτινιανόσ. Ο

Μαυρίκιοσ, προςπακϊντασ να ςϊςει τα υπόλοιπα ιταλικά αλλά και τα

βορειοαφρικανικά εδάφθ τθσ αυτοκρατορίασ, ίδρυςε τα εξαρχάτα* τθσ

Ραβζνασ και τθσ Καρχθδόνασ. Ο ζξαρχοσ ιταν ο απόλυτοσ ςτρατιωτικόσ και

πολιτικόσ αρχθγόσ.

* Ιταν διοικθτικζσ περιφζρειεσ που βρίςκονταν μακριά από το κζντρο τθσ

Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ.

β) Εςωτερικι κρίςθ και αναρχία

Οι επιτυχίεσ του Μαυρίκιου ιταν εφιμερεσ. Επιπλζον, ςτα τζλθ του 6ου αι.

εκδθλϊκθκαν ανταρςίεσ και κινιματα γιατί: 1) υπιρχαν πολιτικζσ, κοινωνικζσ και

κρθςκευτικζσ αντικζςεισ ςτθν αυτοκρατορία 2) οι μιςκοί των ςτρατιωτικϊν

περικόπθκαν, γεγονόσ που προκάλεςε τθ δυςαρζςκειά τουσ. Ο ςτρατόσ ςταςίαςε

ενϊ οι διμοι* εξεγζρκθκαν. Αυτά τα γεγονότα ςτζρθςαν από το Μαυρίκιο, τόςο το

κρόνο όςο και τθ ηωι του (602).

Σον Μαυρίκιο διαδζχκθκε ο Φωκάσ, όμωσ θ περίοδοσ τθσ βαςιλείασ του ιταν μία

εποχι αναρχίασ και ςτρατιωτικϊν αποτυχιϊν: 1) Ο διμοσ των Πραςίνων ενϊ ςτθν

αρχι υποςτιριηε το Φωκά, ςτράφθκε εναντίον του. Ο διμοσ των Βενζτων τον

υπθρζτθςε. 2) Ο Πζρςθσ βαςιλιάσ ξεκίνθςε μακροχρόνιο πόλεμο εναντίον του

Βυηαντίου, με πρόφαςθ το κάνατο του Μαυρίκιου ο οποίοσ τον είχε ευεργετιςει.

* οι ομάδεσ - παρατάξεισ του ιππόδρομου που κατά τον 5ο και 6ο αι. εξελίχκθκαν ςε

πολιτικζσ οργανϊςεισ. Οι ςθμαντικότεροι διμοι ιταν οι Πράςινοι και οι Βζνετοι και

είχαν διαφορετικζσ πολιτικζσ αντιλιψεισ.

2. Θ βαςιλεία του Θρακλείου (610-641). Αποφαςιςτικοί αγϊνεσ και

μεταρρυκμίςεισ.

α) Εξωτερικοί κίνδυνοι

Οι επιδρομζσ Αβάρων και λάβων άλλαξαν τθν εικόνα ςτθ Χερςόνθςο του Αίμου.

Πόλεισ καταςτράφθκαν, άνκρωποι κανατϊκθκαν, αιχμαλωτίςτθκαν ι ζφυγαν. Θ

Κεςςαλονίκθ πολιορκικθκε.

Οι λάβοι εγκαταςτάκθκαν μόνιμα ςε κάποιεσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ που

ονομάςτθκαν ςκλαβθνίεσ: ιταν νθςίδεσ όπου κατοικοφςαν λάβοι. Αυτζσ

βρίςκονταν ανάμεςα ςε ντόπιουσ πλθκυςμοφσ. Οι Ζλλθνεσ εγκατζλειψαν το

εςωτερικό τθσ Χερςονιςου και ζμεναν ςε παραλιακζσ περιοχζσ. Από αυτζσ τισ

περιοχζσ ξεκίνθςε θ οργάνωςθ τθσ διοίκθςθσ του Βυηαντίου και εκεί ξεκίνθςε και θ

αφομοίωςθ των λάβων.

τισ αρχζσ του 7ου αιϊνα ανεβαίνει ςτο κρόνο ο Θράκλειοσ. Εκείνθ τθν εποχι ο

μεγαλφτεροσ κίνδυνοσ για τουσ Βυηαντινοφσ ιταν οι Πζρςεσ. Είχαν κατακτιςει τθ

υρία και τα Ιεροςόλυμα, πιραν τον Σίμιο ταυρό και τον πιγαν ςτθν πρωτεφουςα

τθσ χϊρασ τουσ, τθ Κτθςιφϊντα. Σότε ο Θράκλειοσ ζκανε ςυνκικθ ειρινθσ με το

Χαγάνο των Αβάρων και πιγε με το ςτρατό του ςτθ Μικρά Αςία για να πολεμιςει

τουσ Πζρςεσ. Θ Εκκλθςία βοικθςε πολφ τον Θράκλειο και θκικά και υλικά. Ο

Πατριάρχθσ ζργιοσ δάνειςε ςτον Θράκλειο χριματα από φιλανκρωπίεσ και άλλα

ςκεφθ τθσ Εκκλθςίασ. Οι εκςτρατείεσ του Θράκλειου είχαν κρθςκευτικό χαρακτιρα.

Οι Πζρςεσ, για αντιπεριςπαςμό, πολιόρκθςαν τθν Κωνςταντινοφπολθ. Σουσ

βοικθςαν οι Άβαροι και οι λάβοι. Δεν κατάφεραν να πάρουν τθν Πόλθ, με τθ

βοικεια τθσ Παναγίασ, όπωσ πίςτευαν. ’αυτό το γεγονόσ αναφζρεται ο Ακάκιςτοσ

Υμνοσ.

Με τθ μάχθ τθσ Νινευί , οι Πζρςεσ ζχαςαν. Ο νζοσ βαςιλιάσ ιρόθσ ζκανε ειρινθ με

τουσ Βυηαντινοφσ. Σο Βυηάντιο ξαναπιρε τα εδάφθ που είχε χάςει ςτθν Ανατολι.

Δυςτυχϊσ αυτό δεν κα κρατοφςε πολφ.

τθν Κωνςταντινοφπολθ, υποδζχκθκαν κριαμβευτικά τον Θράκλειο. Σο 630 ο ίδιοσ

φψωςε ςτα Λεροςόλυμα τον Σίμιο ταυρό που ξαναπιρε από τουσ Πζρςεσ.

α) Εςωτερικι αναδιοργάνωςθ

Για να κυβερνθκεί καλφτερα το κράτοσ αποφάςιςαν να φτιάξουν τα κζματα.

Αρχικά, ιταν ςτρατιωτικζσ μονάδεσ που μετακινοφνταν. Όταν εγκαταςτάκθκαν

κάπου μόνιμα, οι περιοχζσ όπου ζμεναν ζγιναν διοικθτικζσ περιφζρειεσ.

τρατιωτικόσ και πολιτικόσ αρχθγόσ ιταν ο ςτρατθγόσ. Οι ςτρατιϊτεσ διζκεταν

ςτρατιωτόπια δθλαδι κτιματα τα οποία τα καλλιεργοφςαν και με τα ζςοδά τουσ

φρόντιηαν το άλογο και τον εξοπλιςμό τουσ. Αυτι θ υποχρζωςθ, μαηί με το κτιμα,

περνοφςαν από πατζρα ςε γιο. Σα πρϊτα κζματα οργανϊκθκαν ςτθ Μικρά Αςία ςτα

μζςα του 7ου αιϊνα. Αργότερα, δθμιουργικθκαν και άλλα ςτθ Βαλκανικι

Χερςόνθςο.

υνζπειεσ τθσ διοικθτικισ οργάνωςθσ με βάςθ τα κζματα:

Ωφελικθκε θ άμυνα του κράτουσ γιατί οι ςτρατιϊτεσ-αγρότεσ αγωνίηονταν με

αυταπάρνθςθ, γιατί υπεραςπίηονταν και τθν πατρίδα και τθν ιδιοκτθςία τουσ. Οι

μιςκοφόροι μειϊκθκαν, ενϊ ενιςχφκθκε θ μικρι και μεςαία ιδιοκτθςία, γιατί τα

χωράφια των μεγαλογαιοκτθμόνων αποδεκατίςτθκαν μετά από τισ επιδρομζσ των

Αβάρων και των λάβων. Σα μικρά χωράφια που δθμιουργικθκαν από τθν τεράςτια

ιδιοκτθςία των μεγαλογαιοκτθμόνων, τα πιραν οι ελεφκεροι αγρότεσ ι οι

ακτιμονεσ γεωργοί. Ζτςι είχαμε αλλαγι ςτισ κοινωνικζσ τάξεισ του Βυηαντίου. Οι

ελεφκεροι αγρότεσ οργανϊκθκαν ςε κοινότθτεσ χωρίων και ζγιναν μια δυνατι

κοινωνικι τάξθ.

Αλλαγζσ είχαμε και ςτθν εξουςία. Ο αυτοκράτορασ ιταν υπεφκυνοσ για όλεσ τισ

κρατικζσ υπθρεςίεσ, ο Λογοκζτθσ του Γενικοφ είχε τθν ευκφνθ των οικονομικϊν και

ο Λογοτζχνθσ του δρόμου ζγινε ζνα είδοσ πρωκυπουργοφ.

γ) Εξελλθνιςμόσ του κράτουσ

Επίςθμθ γλϊςςα είναι πλζον τα Ελλθνικά, αντικακιςτϊντασ τα Λατινικά. Ο

Θράκλειοσ ονομάηεται Βαςιλεφσ πιςτόσ εν Χριςτϊ, εγκαταλείποντασ τουσ

ρωμαϊκοφσ τίτλουσ.

3. Θ εμφάνιςθ του Ιςλάμ

α) Θ προϊςλαμικι Αραβία

Πριν εμφανιςτεί το Λςλάμ, ςτθ Νότια Αραβία, θ κοινωνία ιταν αγροτικι, ενϊ ςτθ

Βόρεια Αραβία, οι κάτοικοι ιταν χωριςμζνοι ςε φυλζσ, ιταν νομάδεσ που ζκαναν

εμφφλιουσ πολζμουσ και λιςτευαν τα καραβάνια που περνοφςαν από τθν περιοχι

τουσ. Βζβαια, θ Βυηαντινι αυτοκρατορία δεν κινδφνευε από αυτοφσ τουσ νομάδεσ.

β) Θ οργάνωςθ των Αράβων

Ο Μωάμεκ, που ιταν οδθγόσ καραβανιϊν, ζφτιαξε μία νζα κρθςκεία,

ςυνδυάηοντασ το Χριςτιανιςμό και τον Λουδαϊςμό. Αυτι θ νζα κρθςκεία ονομάςτθκε

Ιςλάμ. Από το 613 άρχιςε να διδάςκει δθμόςια τθ νζα κρθςκεία και κατθγοροφςε

τουσ ςυμπατριϊτεσ του ωσ ειδωλολάτρεσ. Γι’αυτό το λόγο τον ζδιωξαν από τθ

Μζκκα, τθν πατρίδα του, το 622. Κατζφυγε ςτθ Μεδίνα. Σο ζτοσ 622, τότε που ο

Μωάμεκ ζφυγε από τθ Μζκκα και πιγε ςτθ Μεδίνα, ονομάηεται ζτοσ τθσ Εγίρασ.

Από το 622 άρχιςε να κυριαρχεί το Λςλάμ και αυτό το ζτοσ είναι θ αρχι του

χρονολογικοφ ςυςτιματοσ των Αράβων. Ο Μωάμεκ κατόρκωςε να επιβάλλει τθ

διδαςκαλία του και να ενϊςει τισ Αραβικζσ φυλζσ. Όςοι πίςτευαν ςτθ νζα κρθςκεία,

ονομάςτθκαν Μουςουλμάνοι και το ιερό βιβλίο τουσ ιταν το Κοράνιο. Οι

Μουςουλμάνοι ζκαναν ιερό πόλεμο ( τηιχάντ) , γιατί πίςτευαν ότι είχαν υποχρζωςθ

να διαδϊςουν τθ κρθςκεία τουσ ςτουσ άπιςτουσ, με το ςπακί. Κεωροφςαν ότι ζτςι

κα εξαςφάλιηαν μία κζςθ ςτον Παράδειςο. Με τον ιερό πόλεμο το Λςλάμ

εξαπλϊκθκε γριγορα.

Σο Λςλάμ είχε πολλά ςτοιχεία και από τθ Χριςτιανικι και από τθν Λουδαϊκι

κρθςκεία. Σο Κοράνιο, κακόριηε όχι μόνο τθ κρθςκευτικι ςυμπεριφορά των πιςτϊν

αλλά και τον τρόπο ηωισ τουσ, τα κακικοντα τουσ και τουσ νόμουσ που ζπρεπε να

τθροφν. Σο κράτοσ γίνεται κεοκρατικό ( ο ανϊτεροσ άρχοντασ είναι και

κρθςκευτικόσ άρχοντασ). Όποιοσ παραβιάηει τουσ ιεροφσ κανόνεσ δικάηεται από τον

Μουφτι ι τον Καδι, ςφμφωνα με τουσ νόμουσ του Κορανίου.

Ο ρόλοσ του Χαλίφθ: Μετά το κάνατο του Μωάμεκ, τθ κζςθ του πιρε ο Χαλίφθσ

που ιταν ο τοποτθρθτισ του Προφιτθ (δθλαδι του Μωάμεκ). Ιταν κρθςκευτικό

πρότυπο για τουσ πιςτοφσ αλλά και αρχθγόσ του κράτουσ. Επίςθσ ιταν υπεφκυνοσ

για τθν εφαρμογι του Κορανίου.

4) Οι αραβικζσ κατακτιςεισ και οι ςυνζπειζσ τουσ.

α) Θ αραβικι εξάπλωςθ. χεδόν δυο χρόνια μετά το κάνατο του Μωάμεκ, οι

Άραβεσ κατζλαβαν πολλζσ χϊρεσ τθσ Εγγφσ Ανατολισ. Εξαπλϊκθκαν πολφ γριγορα

γιατί: 1) Οι Βυηαντινοί και οι Πζρςεσ είχαν εξαντλθκεί γιατί πολεμοφςαν μεταξφ

τουσ. 2) Θ αίρεςθ του Μονοφυςιτιςμοφ ιταν αιτία διαμάχθσ μεταξφ των κεντρικϊν

και των ανατολικϊν επαρχιϊν του Βυηαντίου. Περιοχζσ που κατζκτθςαν οι Άραβεσ:

υρία, Περςία, Παλαιςτίνθ, Μεςοποταμία, Περςία, Αρμενία, Αίγυπτοσ ( που ιταν

και ο ςιτοβολϊνασ τθσ Βυηαντινισ Αυτοκρατορίασ), Βόρεια Αφρικι, Βθςιγοτκικι

Λςπανία. Όμωσ το πζραςμά τουσ ςτθ Δφςθ το ςταμάτθςαν οι Φράγκοι, ςτο Πουατιζ

το 732.

β) Ο πόλεμοσ ςτθ κάλαςςα και οι πολιορκίεσ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

τα μζςα του 7ου αιϊνα, ο χαλίφθσ Μωαβίασ κατάλαβε ότι για να καταλάβει το

Βυηάντιο, ζπρεπε να νικιςει το Βυηαντινό ςτόλο. Φρόντιςε για τθ ναυπιγθςθ

ςτόλου και ςτθν πρϊτθ ναυτικι εκςτρατεία του, κατζλαβε τθν πρωτεφουςα τθσ

Κφπρου, τθν Κωνςταντία. Μετά κυρίευςε τθ Ρόδο και τθν Κω, ενϊ ο ςκοπόσ του

ιταν θ άλωςθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

Όταν βαςίλευε ο Κωνςταντίνοσ Δ’ κατάφερε να ςταματιςει τθν εξάπλωςθ του Λςλάμ

(των Αράβων). τθν πρϊτθ επιδρομι ( 674-678) οι Άραβεσ προςπάκθςαν να

κατακτιςουν τθν Κωνςταντινοφπολθ. Απζτυχαν γιατί ο ςτόλοσ τουσ καταςτράφθκε

από το υγρό πυρ, που ιταν όπλο των Βυηαντινϊν. Ο Μωαβίασ υπζγραψε

ταπεινωτικι ειρινθ με τουσ Βυηαντινοφσ. Θ δεφτερθ επιδρομι (717) κα φζρει τουσ

Άραβεσ πάλι μπροςτά ςτα τείχθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ. Όμωσ πάλι ςϊκθκε,

εξαιτίασ τουσ γενναίου αγϊνα των κατοίκων τθσ και λόγω του υγροφ πυρόσ. Οι

Άραβεσ δεν ξαναπροςπάκθςαν να τθν κατακτιςουν.

γ) Οι αραβοβυηαντινζσ ςυγκροφςεισ ςτθ Μ. Αςία και τθν Ανατολικι Μεςόγειο.

Οι Άραβεσ αφοφ δεν κατάφεραν να κατακτιςουν τθν κωνςταντινοφπολθ,

μετζφεραν τον πόλεμο ςτθ Μ. Αςία. τισ αρχζσ του 9ου αι. θ Βυηαντινι

Αυτοκρατορία απαλλάχκθκε από το φόβο των Αράβων, οι οποίοι είχαν να

φροντίςουν τϊρα τισ εςωτερικζσ διαμάχεσ τουσ. Όμωσ το 821-823, επειδι 1)υπιρχε

αναςτάτωςθ ςτο Βυηάντιο λόγω τθσ εξζγερςθσ του Κωμά κλάβου ενϊ 2) οι

Βυηαντινοί παραμζλθςαν το ςτρατό τουσ, οι Άραβεσ βρικαν τθν ευκαιρία να

καταλάβουν τθν Κριτθ και να κάνουν απόβαςθ ςτθ ικελία.

Μερικά χρόνια μετά, ο αυτοκράτορασ Κεόφιλοσ ζδωςε ςκλθροφσ αγϊνεσ εναντίον

των Αράβων ςτθ Μικρά Αςία. Όμωσ θττικθκε από τουσ Άραβεσ και πολφ γνωςι

ςτθν επικι ποίθςθ είναι θ καταςτροφι του Αμορίου (838), που ιταν και θ ιδιαίτερθ

πατρίδα του Κεόφιλου.

Οι ςυνζπειεσ αυτοφ του αγϊνα εναντίον των Αράβων ιταν: 1) Οι Άραβεσ κατζλαβαν

τθ Μεςόγειο και ζτςι αποτελεί πλζον παρελκόν θ ελλθνορωμαϊκι κυριαρχία εκεί. 2)

Οι Βυηαντινοί ςταματοφν να είναι οι μόνοι καλαςςοκράτορεσ και ςυγκυριαρχοφν με

τουσ Άραβεσ ςτθ Μεςόγειο. Παράλλθλα τα καλάςςια ςφνορα του Βυηαντίου

περιορίςτθκαν, ζφταςαν μζχρι τθ γραμμι Κριτθ-Κφπροσ Λυκία/Κιλικία. 3) Σο

εμπόριο περιορίςτθκε και μειϊκθκε ςθμαντικά ο πλθκυςμόσ ςτα νθςιά και τισ ακτζσ

του Αιγαίου, επειδι ιταν πολφ ςυχνζσ οι επιδρομζσ (κοφρςα) των Αράβων. 4) Οι

Άραβεσ όμωσ πραγματοποιοφςαν επιδρομζσ και ςτθ ςτεριά με αποτζλεςμα να

περιοριςτεί και εκεί το εμπόριο και θ αγροτικι παραγωγι.

5) Θ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

α) υνκικεσ εκδιλωςθσ τθσ εικονομαχίασ

Πρωτεργάτεσ τθσ Εικονομαχίασ ιταν οι Μςαυροι Λζων Γ’ και Κωνςταντίνοσ Ε’ οι

οποίοι ςυνεργάςτθκαν με τον ανϊτερο κλιρο. Αλλά θ εικονομαχία δεν ιταν μόνο

προϊόν τθσ βοφλθςθσ των δφο αυτοκρατόρων. Είχε και ιδεολογικι βάςθ, θ οποία

ιταν οι ανεικονικζσ αντιλιψεισ των κατοίκων των ανατολικϊν επαρχιϊν τθσ

αυτοκρατορίασ. Πίςτευαν ότι θ απεικόνιςθ του Κείου ςε εικόνεσ δεν ςυμβαδίηει με

τθ χριςτιανικι διδαςκαλία. Επιπλζον, οι πιςτοί κατά τθ λατρεία των εικόνων

κατζφευγαν ςε υπερβολζσ, για τισ οποίεσ πολλοί αντιδροφςαν.

Σα μζτρα που πιραν οι αυτοκράτορεσ, επθρεάςτθκαν από τισ κρίςιμεσ καταςτάςεισ

που επικρατοφςαν: 1) τα αραβικά πλοία όργωναν τισ βυηαντινζσ κάλαςςεσ και

ζκαναν λεθλαςίεσ ενϊ παρζλυςαν το εμπόριο και απείλθςαν τθν ίδια τθν

Κωνςταντινοφπολθ. 2) τισ Βυηαντινζσ επαρχίεσ ςτθ Βαλκανικι, είχαν ειςζλκει οι

λάβοι και οι Βοφλγαροι.

Εξαιτίασ των παραπάνω ςυνκθκϊν, θ τφχθ των ανατολικϊν επαρχιϊν εξαρτικθκε

από τουσ ςτρατιϊτεσ-αγρότεσ των κεματικϊν ςτρατϊν τθσ Μ. Αςίασ. Αυτοί οι

ςτρατιϊτεσ δεν δζχονταν ότι μπορεί να αναπαραςτακεί το Κείο. Θ δυναςτεία των

Λςαφρων απζρριπτε, λοιπόν, τθν εικονολατρεία για να ςτθρίξει τουσ κεματικοφσ

ςτρατοφσ ςτθ Μ. Αςία που ιταν εναντίον τθσ λατρείασ των εικόνων.

β) Ζναρξθ τθσ εικονομαχίασ

Αφορμι για να αρχίςει θ εικονομαχία ιταν ζνασ ςειςμόσ με επίκεντρο τθ καλάςςια

περιοχι μεταξφ Κιρασ και Κθραςίασ. (726). Κεϊρθςαν ότι επρόκειτο για κεία οργι

λόγω τθσ εικονολατρείασ που ιταν εκδιλωςθσ ειδωλολατρείασ. Σο 726 ο Λζων ο Γ’

άρχιςε τθν επίκεςθ εναντίον των εικόνων. Ζδωςε διαταγι να απομακρφνει ο

ςτρατόσ τθν εικόνα του Χριςτοφ από τθ Χαλκι Πφλθ. Σο πλικοσ αντζδραςε με

οδομαχίεσ. Ο ςτόλοσ από το Κζμα τθσ Ελλάδασ ςτράφθκε εναντίον του Λζοντοσ

αλλά νικικθκε ςτον Ελλιςποντο.

Σο 730 εκδίδεται το πρϊτο επίςθμο διάταγμα εναντίον των εικόνων που προζβλεπε

τθν καταςτροφι των εικόνων και τθν τιμωρία των εικονόφιλων. Οι εικονόφιλοι

βαςανίςτθκαν, εξορίςτθκαν ι δθμεφτθκαν οι περιουςίεσ τουσ.

Θ εκκλθςία τθσ Ρϊμθσ αντζδραςε ςτο διάταγμα αυτό και ο πάπασ δυςαρεςτθμζνοσ

από τουσ Βυηαντινοφσ κα ςτραφεί προσ τουσ Φράγκουσ και ενϊ κα κλονιςτοφν οι

ςχζςεισ του με το Βυηάντιο.

γ) Κορφφωςθ τθσ εικονομαχίασ

Θ εικονομαχία κορυφϊκθκε όταν κυβερνοφςε ο Κωνςταντίνοσ ο Ε’, ο οποίοσ

κυνιγθςε ανελζθτα τα μοναςτιρια και τουσ μοναχοφσ που ιταν εικονολάτρεσ. Με

τθ ςφνοδο τθσ Ιζρειασ (754) θ εκςτρατεία αυτι γινόταν πλζον νόμιμα. Θ ςφνοδοσ

αυτι καταδίκαςε τθν εικονολατρεία και ανακεμάτιςε τουσ εικονολάτρεσ. Σο 787

όμωσ όταν βαςίλευαν ο Κωνςταντίνοσ Σ’ και θ Ειρινθ, θ Η’ Οικουμενικι φνοδοσ

καταδίκαςε τθν εικονομαχία.

δ) Αναηωπφρωςθ και τζλοσ τθσ Εικονομαχίασ.

Θ εικονομαχία αναηωπυρϊκθκε από τουσ αυτοκράτορεσ Λζοντα Ε’ και Κεόφιλο,

δεν ιταν όμωσ τόςο ζντονθ όςο τθν πρϊτθ περίοδο. Σελικά, το 843 θ ςφνοδοσ που

ςυγκλικθκε από τθ Κεοδϊρα (μθτζρα του αυτοκράτορα Μιχαιλ Γ’) ςτθν

Κωνςταντινοφπολθ αποφάςιςε να ξαναγυρίςουν οι εικόνεσ ςτθ λατρεία των

χριςτιανϊν. Σο κράτοσ απζτυχε οριςτικά πλζον να επιβλθκεί ςτθν εκκλθςία.

6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

α. Θ οικονομία (6οσ-9οσ αι.)

Οι επιδθμίεσ, οι φυςικζσ καταςτροφζσ, οι πολεμικζσ απϊλειεσ, οι εχκρικζσ

επικζςεισ, ζφεραν μείωςθ του πλθκυςμοφ. Όμωσ παρόλθ τθν οικονομικι και

δθμογραφικι κρίςθ, πολλζσ πόλεισ κατάφεραν να επιβιϊςουν, όπωσ θ Ζφεςοσ και

θ Νίκαια όπου και ςτισ δφο ανκοφςε το εμπόριο και θ βιοτεχνία.

Όμωσ οι δραςτθριότθτεσ ςτισ πόλεισ περιορίηονται και το εξωτερικό εμπόριο

παρακμάηει. Οι Άραβεσ ελζγχουν τα λιμάνια, τα εμπορικά κζντρα τθσ υρίασ και τθσ

Αιγφπτου και τουσ χερςαίουσ δρόμουσ του εμπορίου με τθν Ανατολι. Βζβαια, όταν

ιταν περίοδοσ ανακωχισ, οι Άραβεσ και οι Βυηαντινοί είχαν εμπορικζσ ςχζςεισ. Οι

Βυηαντινοί όμωσ πρζπει να μοιράηονται τα κζρδθ τουσ με τουσ Άραβεσ, ςτουσ

οποίουσ καταβάλλουν τελωνειακοφσ δαςμοφσ. Σο εμπόριο με τθ Δφςθ, μειϊνεται

χωρίσ όμωσ να ςταματιςει εντελϊσ. Οι καλάςςιοι δρόμοι όμωσ είναι επικίνδυνοι

λόγω των πειρατϊν.

τα τζλθ του 8ου και τισ αρχζσ του 9ου ο πλθκυςμόσ τθσ αυτοκρατορίασ αυξάνεται, θ

οικονομία και το εμπόριο ακμάηουν. Ο Νικθφόροσ Α’ παίρνει οικονομικά μζτρα,

γνωςτά με το όνομα κακϊςεισ: 1) Ακυρϊκθκαν οι φοροαπαλλαγζσ και οι πολίτεσ

γράφτθκαν ςτουσ φορολογικοφσ καταλόγουσ 2) Επιβλικθκε καπνικόσ φόροσ ςτουσ

πάροικουσ των μονϊν και των ναϊν και ςτα φιλανκρωπικά ιδρφματα. 3) Κάκε χωριό

είχε τθ ςυλλογικι ευκφνθ για τθ ςυγκζντρωςθ των φόρων από όλουσ τουσ

χωριανοφσ. 4) Απαγορεφτθκε θ τοκογλυφία 5) Δθμιουργικθκαν κλιροι για τουσ

ναφτεσ ςτρατιϊτεσ τθσ Μ. Αςίασ. 6) Τποχρεϊκθκαν οι ναφκλθροι ( πλοιοκτιτεσ) τθσ

Κωνςταντινοφπολθσ να δανειςτοφν από το κράτοσ με υψθλό επιτόκιο. Αυτό το

μζτρο επιβλικθκε για να αναπτυχκεί το εμπόριο και θ ναυςιπλοϊα.

β) τρατιωτικοποίθςθ και εποικιςμοί

Από τα μζςα του 7ου ωσ τα μζςα του 9ου αι. υπάρχει κρίςθ ςτο Βυηάντιο. Θ βυηαντινι

κοινωνία ςτρατιωτικοποιείται ( είναι ζντονθ θ παρουςία του ςτρατοφ ςτθν κοινωνία). Αυτι

εκφράςτθκε με τθν φπαρξθ οικογενειακϊν επωνφμων και πολλϊν κάςτρων. Σα επϊνυμα

ανικουν ςε ςτρατιωτικζσ αριςτοκρατικζσ οικογζνειεσ. Σα κάςτρα, τα οποία χτίηονται ςε

δυςπρόςιτεσ περιοχζσ, αντικακιςτοφν τισ πόλεισ που παρακμάηουν. Άλλο ζνα ςτοιχείο που

αποδεικνφει τθν ςτρατιωτικοποίθςθ είναι θ επζκταςθ των κεμάτων. Παλαιότερα κζματα

διχοτομοφνται (Μ.Αςία) ι δθμιουργοφνται νζα κζματα (Βαλκανικι). Δθμιουργικθκαν και

ναυτικά κζματα με τα οποία προςτατεφτθκαν και οι παραλιακζσ περιοχζσ.

Προβλιματα αντιμετϊπιςε θ Βυηαντινι Αυτοκρατορία με τουσ λάβουσ που είχαν

εγκαταςτακεί ςτισ ευρωπαϊκζσ επαρχίεσ. Σο Βυηάντιο χρθςιμοποίθςε αποικιςτικι

πολιτικι, δθλαδι πολλοί λάβοι μεταφζρκθκαν από τισ ςκλαβθνίεσ ςτθν Μ. Αςία

και αντίςτροφα. Οι λάβοι ενςωματϊκθκαν ςτθ βυηαντινι αυτοκρατορία και

αφομοιϊκθκαν.

γ) Σο κίνθμα του Θωμά του λάβου

Όταν βαςίλευε ο Μιχαιλ Β’ εκδθλϊκθκε το κίνθμα του Κωμά του λάβου, το 821

ςτθν Μ. Αςία. Ο Κωμάσ ςτζφκθκε αυτοκράτορασ από το ν πατριάρχθ Αντιοχείασ,

παρουςιάςτθκε ωσ εικονόφιλοσ, προςτάτθσ των φτωχϊν που κα τουσ απάλλαςε

από τθν φορολογία. Σο κίνθμά του προκάλεςε αναταραχι ςτθν φπαικρο αρχικά, ςτο

ςτρατό και ςτθν πόλθ, αργότερα. Από τα 6 κζματα τθσ Μ.Αςίασ, μόνο τα 2 ζμειναν

πιςτά ςτο αυτοκράτορα Μιχαιλ. Ο Κωμάσ πζραςε ςτθν Ευρϊπθ και πολιόρκθςε τθν

πρωτεφουςα. Ο Κωμάσ θττικθκε γιατί 1) ιταν απόρκθτα τα τείχθ τθσ

αυτοκρατορίασ, 2) πολλοί λιποτάκτθςαν από το ςτρατό του Κωμά 3) ο ςτόλοσ του

θττικθκε ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. 4) του επιτζκθκαν οι Βοφλγαροι, με τουσ

οποίουσ είχε ςυμμαχιςει ο Μιχαιλ Β’. Ο Κωμάσ ζλυςε τθν πολιορκία, διζφυγε αλλά

τον Οκτϊβρθ του 823 ςυνελιφκθ και κανατϊκθκε.

Σο κίνθμα του Κωμά δεν ιταν λαϊκι εξζγερςθ ι κοινωνικι επανάςταςθ αλλά

εμφφλιοσ πόλεμοσ, για να ικανοποιθκοφν οι φιλοδοξίεσ του Κωμά, τα κίνθτρά του.

Άλλοι λόγοι ιταν ο ανταγωνιςμόσ μεταξφ των βυηαντινϊν επαρχιϊν με τθν κεντρικι

εξουςία και θ διαμάχθ για τισ εικόνεσ.

7. ΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΤΛΓΑΡΟΙ

α. κλαβθνίεσ

κλαβθνίεσ ονομάηονται οι περιοχζσ όπου είχαν εγκαταςτακεί μόνιμα οι λάβοι.

Αυτζσ βρίςκονταν ςτθ χερςόνθςο του Αίμου. Ιταν αυτόνομεσ νθςίδεσ ςλαβικοφ

πλθκυςμοφ και άλλεσ είχαν μικρότερθ ζκταςθ, άλλεσ μεγαλφτερθ. Οι ςκλαβθνίεσ

ςτθ βορειοδυτικι πλευρά τθσ χερςονιςου του Αίμου ζγιναν αργότερα τα κράτθ

των ζρβων και των Κροατϊν. ‘Όταν ιταν βαςιλιάσ ο Βαςίλειοσ ο Α’, οι δφο αυτοί

λαοί εκχριςτιανίςτθκαν. Σθν ίδια εποχι δθλαδι τον 9ο αιϊνα, ςτθ νοτιοδυτικι

πλευρά τθσ χερςονιςου του Αίμου, οι ςκλαβθνίεσ άρχιςαν να ενςωματϊνονται ςτα

Βυηαντινά κζματα. Αρχικά ιταν θμιαυτόνομεσ και πλιρωναν φόρο υποτζλειασ.

β. Θ ίδρυςθ του κράτουσ των Βουλγάρων

Όταν βαςίλευε ο Κωνςταντίνοσ Δ’ ιδρφκθκε το κράτοσ των Βουλγάρων ςτθ

Χερςόνθςο του Αίμου. Οι Βοφλγαροι είχαν ξεκινιςει από τισ αςιατικζσ ακτζσ και

είχαν φτάςει ςτισ εκβολζσ του Δοφναβθ. Νικοφν τουσ Βυηαντινοφσ και κατακτοφν τισ

περιοχζσ μεταξφ Δοφναβθ, Αίμου και Εφξεινου Πόντου. Ο αυτοκράτορασ του

Βυηαντίου, τουσ καταβάλει ετιςιεσ χορθγίεσ. Αυτι ιταν μία ςωςτι πράξθ εκ μζρουσ

του αυτοκράτορα γιατί ςτθν ςυγκεκριμζνθ περιοχι είχαν διειςδφςει ιδθ οι λάβοι,

οπότε θ περιοχι είχε φφγει από τθν αυτοκρατορικι κυριαρχία, ζτςι και αλλιϊσ.

Αργότερα οι Βοφλγαροι βοικθςαν το Λζοντα Γ’ να αντιμετωπίςει τουσ Άραβεσ όταν

αυτοί είχαν βρεκεί μπροςτά ςτα τείχθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

Σον 8ο αι. ο Κωνςταντίνοσ Ε’ προςπάκθςε να καταλφςει το Βουλγαρικό κράτοσ.

Αυτόσ ο πόλεμοσ είχε αρνθτικζσ ςυνζπειεσ για τουσ Βοφλγαρουσ γιατί ταυτόχρονα

αντιμετϊπιηαν και μία εςωτερικι πολιτικι κρίςθ: ςυγκροφονταν οι φιλοβυηαντινοί

με τουσ αντιβυηαντινοφσ. Σο αποτζλεςμα ιταν θ βυηαντινι αυτοκρατορία να

κατακτιςει ξανά τθ χερςόνθςο του Αίμου αλλά ο αυτοκράτορασ δεν κατόρκωςε να

καταλφςει ολόκλθρο το Βουλγαρικό κράτοσ.

γ. Θ Βουλγαρία υπό τον Κροφμο.

τισ αρχζσ του 9ου αι. θ Βουλγαρία θ Βουλγαρία πιρε αβαρικά εδάφθ και

ιςχυροποιικθκε. Ο χάνοσ Κροφμοσ ξεκίνθςε τισ εχκροπραξίεσ μεταξφ Βοφλγαρων

και Βυηαντινϊν. Ο αυτοκράτορασ Νικθφόροσ Α’ εκςτράτευςε εναντίον των

Βουλγάρων. Αν και προχϊρθςε αρκετά μζςα ςτα Βουλγαρικά εδάφθ, ςτον Αίμο ο

ςτρατόσ του αποδεκατίςτθκε και ο ίδιοσ ςκοτϊκθκε. φντομα ο Κροφμοσ επιτζκθκε

ξανά ςτθ Βυηαντινι αυτοκρατορία, κατακτϊντασ τα λιμάνια του Εφξεινου Πόντου.

Ζφταςε μζχρι τα τείχθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ αλλά πζκανε ξαφνικά και ζτςι το

Βυηάντιο ςϊκθκε από ζνα ςθμαντικό αντίπαλο. Ο διάδοχοσ του Κροφμου,

Ομουρτάγ, ςφναψε 30ετι ειρινθ.

δ. Θ οργάνωςθ του Βουλγαρικοφ κράτουσ

Ωσ τον 9ο αι. , ςτθ διακυβζρνθςθ του Βουλγαρικοφ κράτουσ ςυμμετζχουν και

Πρωτοβοφλγαροι και λάβοι, τα δφο φφλα δθλαδι που αποτζλεςαν το Βουλγαρικό

ζκνοσ. Ο χάνοσ και θ πρωτοβουλγαρικι αριςτοκρατία αςχολοφνταν με τθν κρατικι

πολιτικι, ενϊ οι αρχθγοί των ςκλαβθνιϊν ςυμμετείχαν ωσ ζνα βακμό ςτθ διοίκθςθ

και φρόντιηαν ϊςτε οι περιοχζσ τουσ να ζχουν ςχετικι αυτονομία. Πρόκειται λοιπόν

για δυαρχία, ( δφο ζκνθ, δφο αρχθγοί).

Κατά τθ διάρκεια του 9ου αι. θ δφναμθ των ςλάβων αρχθγϊν περιορίςτθκε. ‘Όμωσ

επειδι οι λάβοι ιταν περιςςότεροι, οι Βοφλγαροι εκςλαβίςτθκαν (δθλαδι

υιοκζτθςαν τθ γλϊςςα των λάβων και άλλεσ ςυνικειζσ τουσ). Σελικά, οι λάβοι

υποτάχκθκαν ςτθν εξουςία των Πρωτοβοφλγαρων αλλά αφομοίωςαν εκνολογικά

τουσ Βοφλγαρουσ.

8. Σο φραγκικό κράτοσ υπό τισ δυναςτείεσ των Μεροβιγγείων και των Καρολίδων.

(το κεφάλαιο παραλείπεται από τθν φλθ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Θ ΕΠΟΧΘ ΣΘ ΑΚΜΘ: ΑΠΟ ΣΟΝ ΣΕΡΜΑΣΙΜΟ

ΣΘ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Ω ΣΟ ΧΙΜΑ ΣΩΝ ΔΤΟ ΕΚΚΛΘΙΩΝ.

1. Προοίμιο τθσ ακμισ του Βυηαντινοφ κράτουσ ( 843-867)

Όταν βαςίλευε ο Μιχαιλ Γ’ (842-867) αναπτφχκθκαν θ παιδεία και θ οικονομία ενϊ

οι Βυηαντινοί νίκθςαν τουσ Άραβεσ ςτθ Μ. Αςία.

α. Ο εκχριςτιανιςμόσ των λάβων

1) Οι Βυηαντινοί, αυτι τθν περίοδο, επιδιϊκουν τον εκχριςτιανιςμό των λάβων.

Αρχικά, όταν οι Ρϊςοι πραγματοποίθςαν μία αποτυχθμζνθ επίκεςθ εναντίον τθσ

Κωνςταντινοφπολθσ (860), οι Βυηαντινοί ιεραπόςτολοι ξεκίνθςαν να διδάςκουν το

χριςτιανιςμό ςτο νεοςφςτατο Ρωςικό κράτοσ.

2) Σο 863, οι Βυηαντινοί ςτζλνουν ιεραποςτόλουσ ςτθ Μοραβία, μετά από

πρόςκλθςθ του θγεμόνα τθσ χϊρασ, Ραςτιςλάβου. Επικεφαλείσ τθσ πρεςβείασ ιταν

τα αδζλφια Κωνςταντίνοσ-Κφριλλοσ και Μεκόδιοσ, από τθ Κεςςαλονίκθ. Ο πρϊτοσ

ιταν λόγιοσ και γνϊςτθσ τθσ ςλαβονικισ, αρχαίασ ςλαβικισ γλϊςςασ. Ο

Κωνςταντίνοσ 1) μετζφραςε τθν Αγία Γραφι ςτα ςλαβονικά και 2) επινόθςε το

γλαγολιτικό αλφάβθτο. Όμωσ οι μακθτζσ τουσ εκδιϊχκθκαν και ο φραγκικόσ

κλιροσ επικράτθςε. Παρόλα αυτά, οι δφο ιεραπόςτολοι κατόρκωςαν να

μεταδϊςουν το Βυηαντινό πολιτιςμό ςτουσ λάβουσ και ζκεςαν τισ βάςεισ για τθν

εκνικι φιλολογία τουσ.

3) Οι Βοφλγαροι ηιτθςαν ιεραπόςτολουσ από τον πάπα όμωσ το Βυηάντιο

αντζδραςε και προςπάκθςε να αποτρζψει τθν πικανι επιρροι που κα αςκοφςε θ

Δφςθ ςτθ Βουλγαρία. υγκεκριμζνα, οι Βυηαντινοί απζκλειςαν τα ςφνορα και τα

παράλια τθσ Βουλγαρίασ και ο θγεμόνασ τουσ, Βόρθσ, αναγκάςτθκε να πράξει όπωσ

επικυμοφςαν οι Βυηαντινοί: Σο 864 βαπτίςτθκε ςτθν Κωνςταντινοφπολθ,

ονομάςτθκε Μιχαιλ και ανάδοχόσ του ιταν ο Βυηαντινόσ αυτοκράτορασ.

β) Ο ανταγωνιςμόσ μεταξφ των δφο εκκλθςιϊν και το πρϊτο χίςμα

Μετά το βάπτιςμα του Βοφλγαρου θγεμόνα, θ Βυηαντινι εκκλθςία οργάνωςε τθ

Βουλγαρικι, όπωσ υπζδειξε ο Βυηαντινόσ πατριάρχθσ Φϊτιοσ. Οι βοφλγαροι

ευγενείσ (βογιάροι) υπεραςπίηονταν τθν εκνικι κρθςκεία τουσ, όμωσ ο Βόρθσ

επζβαλε τθ χριςτιανικι. Όμωσ απογοθτεφτθκε όταν τθ διοίκθςθ τθσ Βουλγαρικισ

εκκλθςίασ ανζλαβε ζνασ Ζλλθνασ επίςκοποσ. Αυτό το γεγονόσ τον ϊκθςε να ηθτιςει

ξανά τθ βοικεια τθσ Ρϊμθσ. Όμωσ ο Βυηαντινόσ αυτοκράτορασ και ο πατριάρχθσ

Φϊτιοσ επενζβθςαν πάλι και αναχαίτιςαν τθν επζμβαςθ τθσ Ρϊμθσ. Επιπλζον

κατθγόρθςαν τθ Ρωμαιοκακολικι εκκλθςία για παρεκκλίςεισ ςε κζματα

χριςτιανικισ λατρείασ και ςυγκεκριμζνα για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεφμα

προζρχεται και από τον Τιό (filioque). Θ φνοδοσ του 867 απζρριψε αυτό το δόγμα

και ανακεμάτιςε τον πάπα Νικόλαο. Ζτςι δθμιουργικθκε το Πρϊτο χίςμα. Σο 870

πραγματοποιικθκε νζα ςφνοδοσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ κατά τθν οποία

αποφαςίςτθκε ότι θ εκκλθςία τθσ Βουλγαρίασ ανικει (υπάγεται) ςτο πατριαρχείο

τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

2. Οικονομία (το διαβάηουμε από το βιβλίο)

3. Κοινωνία

α . Θ ανϊτατθ αριςτοκρατία

Σον 8ο αιϊνα θ κυρίαρχθ τάξθ ςτο Βυηάντιο αλλάηει. Σο κράτοσ προςπακεί να

αντικαταςτιςει τουσ μεγαλογαιοκτιμονεσ με μια αριςτοκρατία που κα πλθρϊνεται

για τα αξιϊματα που κατζχει. Οι νζοι γαιοκτιμονεσ πθγαίνουν, λοιπόν, ςτθν

Κωνςταντινοφπολθ για να αποκτιςουν ζνα αξίωμα και να ενταχκοφν ςτθν

παραπάνω αριςτοκρατία.

τα τζλθ του 10ου αιϊνα θ παλιά αριςτοκρατία τθσ γθσ και θ νζα αριςτοκρατία των

αξιωμάτων ςυνδζονται με επιγαμίεσ και κα ςυναποτελζςουν μία κυρίαρχθ τάξθ.

’αυτι τθν τάξθ κυρίαρχθ κζςθ ζχουν οι βαςιλικοί που κατζχουν τα κυριότερα

ςτρατιωτικά και πολιτικά αξιϊματα και είναι πρωταγωνιςτζσ ςτθν κοινωνία και τθν

οικονομία τθσ Πόλθσ. Είναι φιλόπλουτοι, γιατί ξζρουν πωσ κάποια ςτιγμι ο

αυτοκράτορασ δεν κα τουσ ευνοεί πια.

Οι αγρότεσ και ο διμοσ (ο λαόσ) πιζηονταν από τουσ μεγαλογαιοκτιμονεσ που

ονομάηονταν αλλιϊσ δυνατοί. ταδιακά οι πρϊτοι κα βρεκοφν υπό τθν προςταςία

των δυνατϊν, δθλαδι υποχρεϊνονταν να πλθρϊνουν φόρο ςε είδοσ ςτουσ

δυνατοφσ ι να εργάηονται ςτα χωράφια τουσ.

β . Θ μεςαία τάξθ

Σον 10ο και 11ο αι. μία νζα τάξθ διαμορφϊνεται θ εμποροβιοτεχνικι. Αυτι

βοικθςε ςτθν οικονομικι άνκθςθ του Βυηαντίου και ιδιαίτερα ςτθν αφξθςθ τθσ

νομιςματικισ κυκλοφορίασ (από το 10ο αι. και μετά). Σθν τάξθ αυτι αποτελοφςαν

μεγαλζμποροι που ζκαναν μακρινά ταξίδια και εμπορεφονταν πολφτιμα προϊόντα

τθσ Ανατολισ ( καρυκεφματα, πολφτιμουσ λίκουσ, υφάςματα), με μεγάλα κζρδθ. Οι

δφναμι τουσ ιταν τόςθ, ϊςτε ανζβαηαν ι κατζβαηαν αυτοκράτορεσ από το κρόνο,

(π.χ το Μιχαιλ Ε’ Καλαφάτθ). Επίςθσ τα μζλθ αυτισ τθσ τάξθσ ςυμμετείχαν ςτθν

φγκλθτο.

γ . Θ κοινωνία του χωριοφ και θ πάλθ κατά των δυνατϊν

Σο Βυηαντινό χωρίον (κοινότθτα) που εμφανίηεται τον 6ο αι. αποτελείται από

διάφορεσ κοινωνικζσ ομάδεσ. Κυριαρχεί ς’αυτό ο ιερζασ. Σθν οικονομικι δφναμθ

κατείχαν οι δυνατοί, ενϊ το μεγαλφτερο μζροσ του πλθκυςμοφ του το αποτελοφςαν

οι ελεφκεροι μικροϊδιοκτιτεσ που τουσ βοθκοφςαν οι δοφλοι τουσ. τα τζλθ του 8ου

αι. εμφανίηεται μία νζα αριςτοκρατία (μεγαλογαιοκτιμονεσ) θ οποία ςυμμετζχει

ενεργά ςτθ διοίκθςθ και πλουτίηει ςυνεχϊσ. Οι μικροκαλλιεργθτζσ, επειδι

πλθρϊνουν πολλοφσ φόρουσ, προτιμοφν να δϊςουν τα χωράφια τουσ ςτουσ

δυνατοφσ και να γίνουν πάροικοί τουσ χάνοντασ ζτςι, με τθ κζλθςι τουσ, τθν

ελευκερία τουσ θ οποία όμωσ ςυνοδευόταν από αβάςταχτουσ φόρουσ.

Ο φόροσ των γεωργϊν που άφθναν τθ γθ τουσ, κα επιβαρφνει τουσ γείτονζσ τουσ οι

οποίοι επειδι δεν μποροφςαν να τουσ πλθρϊςουν, εγκατζλειπαν και οι ίδιοι τα

χωράφια τουσ.

Θ δυναςτεία των Μακεδόνων αγωνίςτθκε εναντίον των δυνατϊν. Σο μεγαλφτερο

πλιγμα εναντίον τουσ, ιταν το αλλθλζγγυον. Πρόκειται για ζνα νόμο που

υποχρζωνε τουσ εφπορουσ γείτονεσ (τουσ δυνατοφσ) να πλθρϊνουν τουσ φόρουσ

των φτωχϊν αγροτϊν τθσ κοινότθτάσ τουσ.

4. ΔΙΟΙΚΘΘ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΙΑ

α . Θ διοίκθςθ

τισ αρχζσ του 10ου αι. τα κζματα αυξάνονται και γίνεται πιο απλι θ πολιτικι που

ακολουκείται ςτθν επαρχιακι διοίκθςθ.

Σο κράτοσ προςαρμόηεται ςυνεχϊσ ςτα νζα δεδομζνα και θ ιεραρχία των

υπαλλιλων γίνεται πιο πολφπλοκθ. Λδρφονται νζεσ υπθρεςίεσ, οι υπάλλθλοι

αποκτοφν νζα αξιϊματα ενϊ τα παλιά παρακμάηουν ι τροποποιοφνται. Θ

γραφειοκρατία ακμάηει. Θ διοίκθςθ, ζτςι, γίνεται πολφπλοκθ. Σθν κατευκφνει ο

αυτοκράτορασ άρα όλεσ οι εξουςίεσ ςυγκεντρϊνονται ςτο πρόςωπό του. (απόλυτοσ

ςυγκεντρωτιςμόσ).

Ο αυτοκράτορασ, που κεωρείται εκλεκτόσ του Κεοφ και βρίςκεται υπό τθν

προςταςία τθσ κείασ πρόνοιασ και είναι θ κεφαλι τθσ δθμόςιασ διοίκθςθσ, αρχθγόσ

του ςτρατοφ, ανϊτατοσ δικαςτισ, ο μοναδικόσ νομοκζτθσ, προςτάτθσ τθσ Εκκλθςίασ

και φφλακασ τθσ ορκοδοξίασ. Θ θκικι και θ παράδοςθ (δθλαδι οι άγραφοι νόμοι)

περιορίηουν τθν εξουςία του αυτοκράτορα. Επίςθσ οι νόμοι που ιδθ ιςχφουν, τον

δεςμεφουν, όμωσ μπορεί ο ίδιοσ να τουσ καταργιςει και να εκδόςει νζουσ.

Θ δυναςτεία των Μακεδόνων ζδωςε μία ςτακερότθτα ςτθν εξουςία και ακόμθ και

οι ευκλεείσ ςφετεριςτζσ ι κθδεμόνεσ τθσ εξουςίασ ( Ρωμανόσ Λακαπθνόσ,

Νικθφόροσ Φωκάσ, Λωάννθσ Σηιμιςκισ) δεν διατάραξαν αυτι τθ ςτακερότθτα και

ςεβάςτθκαν τα δικαιϊματα των νόμιμων αυτοκρατόρων και οι ίδιοι απζκτθςαν τουσ

τίτλουσ βαςιλεοπάτωρ, καίςαρ,ςυμβαςιλεφσ.

β . Οι ςχζςεισ κράτουσ – Εκκλθςίασ

Πρόκειται για ζνα κζμα αμφιλεγόμενο, με πολλζσ απόψεισ που το αφοροφν.

Πολλοί υποςτιριξαν ότι ,όταν το κράτοσ επιβλικθκε ςτο κζμα τθσ Εικονομαχίασ, οι

πατριάρχεσ υποτάχκθκαν ςτουσ αυτοκράτορεσ. Μάλιςτα αρκετοί από αυτοφσ

κακαιρζκθκαν ( Φϊτιοσ, Λγνάτιοσ), ενϊ ςε δφο περιπτϊςεισ, το πατριαρχικό αξίωμα

δόκθκε ςε μζλθ τθσ αυτοκρατορικισ οικογζνειασ. Μόνο ο πατριάρχθσ Πολφευκτοσ

είχε τόςο ιςχυρι εξουςία που επθρζαηε τον ίδιο τον αυτοκράτορα, κατά το 10ο αι.

Τπάρχει όμωσ και θ αντίκετθ άποψθ. φμφωνα μ’αυτιν θ αυτοκρατορικι εξουςία

δεν επιβαλλόταν ςτθν εκκλθςιαςτικι εξουςία ενϊ διαρκϊσ αυξανόταν το κφροσ του

Πατριάρχθ και τθσ εξουςίασ. Από τον αυτοκράτορα αποφαςιηόταν βζβαια ποιοσ κα

πάρει τθ κζςθ του Πατριάρχθ, ιταν απαραίτθτο ο κλιροσ να εγκρίνει το διοριςμό ι

τθν κακαίρεςθ των εκκλθςιαςτικϊν λειτουργϊν. Επίςθσ θ εκκλθςιαςτικι ςφνοδοσ

είχε τον πρϊτο λόγο ςε εκκλθςιαςτικά και δογματικά κζματα.

γ . Θ νομοκεςία

Θ νομοκεςία που επζβαλε θ Μακεδονικι Δυναςτεία είχε ςκοπό τθν επιςτροφι ςτο

Ρωμαϊκό Δίκαιο και τθν απομάκρυνςθ από το δίκαιο των εικονομάχων. Απαραίτθτθ

όμωσ ιταν θ προςαρμογι του Ρωμαϊκοφ δικαίου ςτισ νζεσ κοινωνικζσ και πολιτικζσ

ςυνκικεσ.

Θ ανακεϊρθςθ τθσ νομοκεςίασ που ίςχυε μζχρι τϊρα , άρχιςε με τον Πρόχειρο

Νόμο που ιταν ζνα πρακτικό εγχειρίδιο με τισ διατάξεισ του Δθμόςιου και του

Αςτικοφ Δικαίου. Ο Πρόχειροσ νόμοσ ζχει πολλά ςτοιχεία από τθν Εκλογι που ιταν

νομικό ζργο των Λςαφρων, αν και αςκεί αρνθτικι κριτικι ς’αυτιν. Πιο πολφ

επθρεάηεται από τθν Εκλογι, θ Επαναγωγι, που ιταν νομοκετιματα που

κακόριηαν τισ αρμοδιότθτεσ του αυτοκράτορα και του Πατριάρχθ, που

ςυνεργάηονται ςτενά. Σθ κεωρία των 2 εξουςιϊν τθν εμπνεφςτθκε ο Φϊτιοσ.

Σθν ίδια περίοδο, γράφονται και τα Βαςιλικά, θ μεγαλφτερθ νομικι ςυλλογι τθσ

αυτοκρατορίασ. Επθρεάςτθκε ςε μεγάλο βακμό από τθ νομοκεςία του Λουςτινιανοφ

γι’αυτό και αντανακλά τισ ςυνκικεσ του 6ου αι. Με τισ ςυνκικεσ του 10ου αι.

εναρμονίηονται περιςςότερο οι Νεαρζσ ςτισ οποίεσ φαίνεται ότι το κράτοσ

ταυτίηεται με τον αυτοκράτορα ενϊ θ ςτρατιωτικι και γραφειοκρατικι μθχανι του

κράτουσ επθρεάηει τθν αςτικι ηωι και τθν οικονομία.

5. Θ διεκνισ ακτινοβολία του Βυηαντίου

α. Θ βυηαντινι διπλωματία

το Μεςαίωνα, τα ηθτιματα μεταξφ των κρατϊν ρυκμίηονταν με τθν αποςτολι

πρζςβεων. Οι πρεςβευτζσ ιταν πρόςωπα ςεβαςτά και απαραβίαςτα. Σο Βυηάντιο

για να διατθρεί τθν αςφάλειά του και τθ δφναμι του, πολλζσ φορζσ επζλεγε τθ

λφςθ τθσ διπλωματίασ. Θ Βυηαντινι διπλωματία ιταν επιδζξια ενϊ

πραγματοποιοφνταν με τθν αποςτολι πρζςβεων, όπωσ είπαμε, και με τθ χριςθ

διάφορων τρόπων και μζςων όπωσ: α) οι χορθγίεσ (ςε χριματα ι δϊρα) προσ τουσ

ξζνουσ θγεμόνεσ, β) θ ςφναψθ ςυμμαχιϊν ( που βαςίηονταν ςε επιγαμίεσ κυρίωσ)

γ) θ ςφναψθ εμπορικϊν ςυνκθκϊν και δ) ο εκχριςτιανιςμόσ των άλλων λαϊν.

Ο αυτοκράτορασ αποφάςιηε για τα κζματα εξωτερικισ πολιτικισ. Ο Λογοκζτθσ του

δρόμου, που ιταν ςτενόσ ςυνεργάτθσ του αυτοκράτορα, οργάνωνε τθν υποδοχι

των ξζνων πρεςβευτϊν ενϊ επζλεγε τα μζλθ των βυηαντινϊν πρεςβειϊν κ.α.

β. Οι ςχζςεισ με τουσ Άραβεσ

Κατά τισ ςυγκροφςεισ με τουσ Άραβεσ, μεγάλθ απϊλεια για τουσ Βυηαντινοφσ ιταν

θ άλωςθ τθσ Θεςςαλονίκθσ (904 μ.χ). Μετά από αυτό το γεγονόσ, θ βυηαντινι

κυβζρνθςθ πιρε μζτρα ϊςτε να ενιςχυκεί ο βυηαντινόσ ςτόλοσ. τα μζςα του 10ου

αιϊνα ζδραςε ο μεγάλοσ ςτρατθγόσ Ιωάννθσ Κουρκοφασ. Κάποιεσ από τισ επιτυχίεσ

του ιταν θ άλωςθ τθσ ςυριακισ Ζδεςςασ και θ ανάκτθςθ του ιεροφ μανδθλίου,

ςτο οποίο, κατά τθν παράδοςθ, είναι αποτυπωμζνθ θ μορφι του Χριςτοφ.

Μετά τισ επιτυχίεσ του Κουρκοφα, το Βυηάντιο ξαναπιρε τθν Κριτθ και τθν Κφπρο.

Με αυτζσ τισ κατακτιςεισ, περιορίςτθκε και θ πειρατεία των Αράβων. Επιπλζον οι

«ςτρατιωτικοί» αυτοκράτορεσ Νικθφόροσ Φωκάσ και Ιωάννθσ Σηιμιςκισ ζφταςαν

τα ςφνορα του κράτουσ ωσ τθ υρία και τθν Παλαιςτίνθ. Σο Βυηάντιο κατζκτθςε τθν

Κιλικία και τθ υρία που ιταν οι βάςεισ του αραβικοφ ςτόλου.

Όμωσ οι ςχζςεισ με τουσ Άραβεσ δεν ιταν πάντοτε εχκρικζσ. Κάποιεσ φορζσ

υπογράφονταν ςυνκικεσ ειρινθσ και ζτςι οι δφο πλευρζσ αντάλλαςςαν

αιχμαλϊτουσ, είχαν πολιτιςτικζσ επαφζσ και ζκαναν εμπόριο μεταξφ τουσ.

γ. Οι ςχζςεισ με τουσ Βοφλγαρουσ

γ1. Οι Βοφλγαροι υπό το υμεϊν

Ο εκχριςτιανιςμόσ των Βουλγάρων τουσ επθρζαςε πολιτικά και πολιτιςμικά. Ο

υμεϊν μετζφερε τθν πρωτεφουςα από τθν Πλίςκα ςτθ Πρεςλάβα. Σθ διακόςμθςε

με μεγαλοπρεπι κτίρια. Μεταφράςτθκαν επίςθσ ζργα τθσ Βυηαντινισ λογοτεχνίασ.

Όταν κυβερνοφςε ο υμεϊν θ παλαιοςλαβικι εκκλθςιαςτικι λογοτεχνία γνϊριςε

τθν πρϊτθ ακμι τθσ.

Όμωσ τθν ίδια περίοδο διακυβζρνθςθσ του υμεϊν, υπιρχε ζνταςθ ςτισ

βυηαντινοβουλγαρικζσ ςχζςεισ. Σόςο οι Βοφλγαροι, όςο και οι Βυηαντινοί,

προςπακοφςαν να κυριαρχιςουν ςτα Βαλκάνια. Ο υμεϊν ικελε να δθμιουργιςει

μία βουλγαροβυηαντινι αυτοκρατορία ςτθν οποία να είναι ο ίδιοσ αυτοκράτορασ.

Γι’αυτό ο θγεμόνασ τον Βουλγάρων δεν ονομαηόταν πια χάνοσ αλλά κα ζπαιρνε το

βυηαντινό τίτλο βαςιλεφσ, όπωσ διζταξε ο ίδιοσ ο υμεϊν. Μάλιςτα το 913

επιχείρθςε τθν κατάλθψθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ αλλά δεν τα κατάφερε.

Προχϊρθςε λοιπόν ςε διαπραγματεφςεισ με τον Πατριάρχθ Νικόλαο Μυςτικό, που

τότε ιταν αντιβαςιλιάσ. Ο Πατριάρχθ ζδωςε τθν ευχι του ςτο υμεϊν και ζτςι

ενίςχυςε το θκικό του κφροσ. Αυτό το κφροσ αλλά και κάποιεσ ςτρατιωτικζσ

επιτυχίεσ εναντίον των Βυηαντινϊν, εκμεταλλεφτθκε ο υμεϊν και ζδωςε ςτον

εαυτό του τον τίτλο Βαςιλεφσ των Βουλγάρων και Ρωμαίων. Οι Βυηαντινοί δεν του

αναγνϊριςαν ποτζ αυτό τον τίτλο και οι Βυηαντινζσ πθγζσ τον αναφζρουν ωσ

«άρχοντα τθσ Βουλγαρίασ».

Σο 924 ο υμεϊν κινικθκε πάλι απειλθτικά προσ τα τείχθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ

αλλά δεν μποροφςε να τθν καταλάβει κακϊσ δεν διζκετε ςτόλο και οι αγϊνεσ του

εναντίον των ζρβων και των Κροατϊν, τον είχαν εξαςκενίςει.

Ο διάδοχοσ του υμεϊν, Πζτροσ, ςυνιψε ειρινθ με το Βυηάντιο κακϊσ

παντρεφτθκε τθν εγγονι του αυτοκράτορα Ρωμανοφ Λακαπθνοφ και με αυτόν τον

τρόπο πιρε τον τίτλο που επεδίωκε ο πατζρασ του, «βαςιλεφσ τθσ Βουλγαρίασ».

γ 2 Θ ίδρυςθ νζου Βουλγαρικοφ κράτουσ από τον αμουιλ. Θ υποταγι του ςτο

Βυηάντιο.

Σο 976 ο αμουιλ, νζοσ θγεμόνασ των Βουλγάρων, οικοδομεί ζνα νζο βουλγαρικό

κράτοσ με κζντρο τθ βορειοδυτικι Μακεδονία. Μετά, επεκτείνει τισ βουλγαρικζσ

κτιςεισ ωσ το Δοφναβθ και τθν Κεντρικι Ελλάδα.

Ο αμουιλ ανθςφχθςε το Βυηάντιο. Ο αυτοκράτορασ Βαςίλειοσ Β’ κατζφυγε ςε

διπλωματικά μζτρα μόνο γιατί εκείνθ τθν περίοδο αντιμετϊπιηε εςωτερικά

προβλιματα. Αργότερα όμωσ οι Βυηαντινοί επιτζκθκαν εναντίον των Βουλγάρων και

θ πρϊτθ νίκθ τουσ ςθμειϊκθκε ςτον περχειό ποταμό από το Νικθφόρο Ουρανό

(997). Θ πιο ςθμαντικι και κακοριςτικι μάχθ ζγινε ςτο Κλειδί το 1014, όπου οι

Βυηαντινοί νίκθςαν τουσ Βοφλγαρουσ και το 1018 θ Βουλγαρία υποτάςςεται και

προςαρτάται ςτο Βυηάντιο το οποίο επιχειρεί τον εξελλθνιςμό τθσ

παλαιοβουλγαρικισ εκκλθςίασ.

δ . Οι ςχζςεισ με τουσ Ρϊςουσ.

Οι Ρϊςοι απείλθςαν πολλζσ φορζσ το Βυηάντιο, όμωσ είχαν μεταξφ τουσ και

εμπορικζσ ςχζςεισ που ρυκμίηονταν με ειδικζσ ςυνκικεσ που είχαν ςυνάψει. Ρϊςοι

ζμποροι και πρεςβευτζσ αντάλλαηαν τα προϊόντα τουσ ( γοφνεσ, ςκλάβουσ κλπ) με

βυηαντινά μεταξωτά.

Σο 957 επιςκζφτθκε το Βυηάντιο θ θγεμονίδα τθσ Ρωςίασ Όλγα και ζτςι

κεμελιϊκθκε ο δεφτεροσ και οριςτικόσ εκχριςτιανιςμόσ των Ρϊςων, που επίςθμα

ολοκλθρϊκθκε το 10ο αιϊνα. Ο Βαςίλειοσ Β’ υποςχζκθκε να δϊςει ςτο Ρϊςο

θγεμόνα Βλαδίμθρο τθν αδελφι του Άννα, αν ο ίδιοσ και ο λαόσ του γίνονταν

χριςτιανοί, γεγονόσ που πραγματοποιικθκε.

Ο γάμοσ αυτόσ ιταν το μζςο για να αποκτιςει θ Ρωςία διεκνζσ κφροσ και να

καρπωκεί τα οφζλθ τθσ ορκοδοξίασ, του βυηαντινοφ πολιτιςμοφ και τθσ βυηαντινισ

κοινωνικισ και πολιτικισ οργάνωςθσ. Όλα αυτά αποτζλεςαν τθ βάςθ του ρωςικοφ

πολιτιςμοφ και τθσ ρωςικισ παράδοςθσ.

ε . Θ βυηαντινι πολιτικι ςτθν Ιταλία και θ Αγία Ρωμαϊκι αυτοκρατορία του

Γερμανικοφ ζκνουσ.

Ο αυτοκράτορασ Νικθφόροσ Φωκάσ ακολοφκθςε τθν ίδια πολιτικι με τουσ

προθγοφμενουσ αυτοκράτορεσ για να α) προςτατεφςει τισ βυηαντινζσ επαρχίεσ ςτθν

Λταλία από τουσ Άραβεσ και να β) ενιςχφςει τθν επιρροι του Βυηαντίου ςτθ Ρωςία

και ςτα θμιαυτόνομα κρατίδια τθσ κεντρικισ Λταλίασ. Για τα κρατίδια αυτά υπιρχε

διαμάχθ μεταξφ του Βυηαντίου και τθσ Γερμανικισ αυτοκρατορίασ, αφοφ κατζλαβε

τθν εξουςία ο Όκωνασ Α’ ωσ αυτοκράτορασ των Ρωμαίων και αφοφ ιδρφκθκε θ Αγία

Ρωμαϊκι αυτοκρατορία του Γερμανικοφ ζκνουσ. Ο Νικθφόροσ Φωκάσ δεν

αναγνϊριςε τον αυτοκρατορικό τίτλο του Όκωνα και απαίτθςε να αποχωριςει από

τα Βυηαντινά εδάφθ που τα είχαν κατακτιςει πρόςφατα οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί

και οι Βυηαντινοί αντάλλαξαν πρεςβείεσ με πιο ςθμαντικι αυτι που ιταν

επικεφαλισ ο επίςκοποσ Κρεμόνασ Λιουτπράνδοσ . Οι διαπραγματεφςεισ

ναυάγθςαν. Όμωσ οι ςχζςεισ μεταξφ των δφο αυτοκρατοριϊν βελτιϊκθκαν όταν

ιταν αυτοκράτορεσ ο Ιωάννθσ Σηιμιςκισ και ο Όκων Β’. Ο τελευταίοσ παντρεφτθκε

τθν ανθψιά του βυηαντινοφ αυτοκράτορα Θεοφανϊ , θ οποία μετζδωςε το

βυηαντινό πολιτιςμό ςτθν αυλι του γερμανοφ αυτοκράτορα. Σελικά, τα ιταλικά

εδάφθ χάκθκαν οριςτικά, όταν τα κατζκτθςαν οι Νορμανδοί.

ςτ. Σο ςχίςμα μεταξφ των δφο εκκλθςιϊν.

Οι Νορμανδοί διευκολφνκθκαν από το χίςμα του 1054. Θ Λταλία ςτράφθκε

εναντίον των Βυηαντινϊν και δεν υπιρχε πλζον ςυνεργαςία μεταξφ τθσ Ρϊμθσ και

τθσ Κωνςταντινοφπολθσ. Σο χίςμα ιταν αποτζλεςμα διαφωνιϊν ςε κεολογικά και

δογματικά ηθτιματα ( θ νθςτεία του αββάτου, θ αγαμία του κλιρου, κυρίωσ όμωσ

από ποφ προζρχεται το Άγιο Πνεφμα και ςυγκεκριμζνα αν προζρχεται και από τον

Τιό ). Θ πραγματικι όμωσ και βαςικι αιτία ιταν θ προςπάκεια τθσ Ρϊμθσ να ζχει

τθν πρωτοκακεδρία ςτο χριςτιανικό κόςμο. Για το χίςμα επίςθσ ευκφνονται ο

πατριάρχθσ Μιχαιλ Κθρουλάριοσ και ο καρδινάλιοσ Ουμβζρτοσ που ανζλαβαν τισ

ςυηθτιςεισ για τα δογματικά ηθτιματα ςτισ διαπραγματεφςεισ που ζγιναν ςτθν

Κωνςταντινοφπολθ. Και οι δφο ιταν αδιάλλακτοι. το τζλοσ αφόριςε θ μία πλευρά

τθν άλλθ. Σα οδυνθρά αποτελζςματα του χίςματοσ φάνθκαν λίγο πριν τθν Άλωςθ

τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

η. Οι ςχζςεισ με τισ ιταλικζσ ναυτικζσ πόλεισ

Κατά το 10ο αιϊνα αναπτφχκθκαν οικονομικά οι ιταλικζσ ναυτικζσ πόλεισ και

ιδιαίτερα θ Βενετία. Απζκτθςαν ςχζςεισ με το Βυηάντιο και ο αυτοκράτορασ

Βαςίλειοσ ο Β’ ζκανε με τουσ Βενετοφσ μια ευνοϊκι για τα ςυμφζροντά τουσ

ςυνκικθ. Ικελε ζτςι να τουσ ανταμείψει επειδι τα βενετικά πλοία μετζφεραν το

βυηαντινό ςτρατό ςτο κζμα τθσ Λογγοβαρδίασ ςτθ Λταλία. Με αυτι τθ ςυνκικθ

παραχωρικθκαν προνόμια ςτουσ Λταλοφσ και κυρίωσ ςτουσ Βενετοφσ εμπόρουσ

γεγονόσ που αργότερα επθρζαςε αρνθτικά τθν Βυηαντινι οικονομία και γενικά

ζπλθξε τα ςυμφζροντα τθσ αυτοκρατορίασ.

(ενότθτα 6: παραλείπεται. Ενότθτα 7: όλθ από το βιβλίο.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Από το ςχίςμα των δφο εκκλθςιϊν ωσ τθν

άλωςθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ από τουσ ςταυροφόρουσ.

1. Εςωτερικι κρίςθ και εξωτερικοί κίνδυνοι

α. Πολιτικι αςτάκεια και οικονομικά προβλιματα

Μετά το κάνατο του Βαςιλείου Β’ επικράτθςε πολιτικι αςτάκεια ςτο

Βυηάντιο. Για μιςό αιϊνα, πότε επικρατοφςε θ παράταξθ των πολιτικϊν και

επζλεγε αυτι τον αυτοκράτορα, πότε επικρατοφςε θ ςτρατιωτικι

αριςτοκρατία θ οποία προωκοφςε τουσ δικοφσ τθσ ανκρϊπουσ. τα πολιτικά

κζματα, αναμειγνυόταν και θ Εκκλθςία ιδιαίτερα όταν ιταν πατριάρχθσ ο

Μιχαιλ Κθρουλάριοσ. Θ πολιτικι αςτάκεια που επικρατοφςε είχε ςυνζπειεσ

ςτθν οικονομία: 1) Εφαρμόςτθκε

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Θ ΛΑΣΙΝΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ Θ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΟΧΘ

1. Σα λατινικά κράτθ και θ αντίςταςθ των Ελλινων

α. Σα λατινικά κράτθ

Θ βυηαντινι αυτοκρατορία καταλφκθκε από τουσ ςταυροφόρουσ το 1204 και ςτθ

κζςθ τθσ δθμιουργικθκαν ελλθνικά και λατινικά κράτθ. Όταν μοιράςτθκε θ

Βυηαντινι αυτοκρατορία, το μεγαλφτερο κομμάτι πιραν οι Βενετοί, δθλαδι

ςθμαντικά νθςιά και λιμάνια του Λονίου πελάγουσ και του Αιγαίου. Επίςθσ, ζνα

μεγάλο μζροσ τθσ πρωτεφουςασ.

τθν αυτοκρατορία τθσ Κωνςταντινοφπολθσ που ιδρφκθκε από τουσ

ταυροφόρουσ, ο Βενετόσ δόγθσ Ερρίκοσ Δάνδολοσ επζβαλε ωσ αυτοκράτορα τον

κόμθ Βαλδουίνο τθσ Φλάνδρασ. Θ εξουςία που άςκθςαν οι Φράγκοι ιταν αδφναμθ

με αποτζλεςμα να διαλυκεί θ επικράτειά τουσ ςε πολλά, μικρά κρατίδια. Ο

Βονιφάτιοσ ο Μομφερρατικόσ ίδρυςε το βαςίλειο τθσ Κεςςαλονίκθσ το οποίο όμωσ

διαλφκθκε γριγορα.

Ο Βονιφάτιοσ ίδρυςε δφο κρατίδια ςτθ νότια Ελλάδα: α) το Δουκάτο τθσ Ακινασ

(περιελάμβανε τθν Αττικι, τθ Βοιωτία, τθ Μεγαρίδα και μετά τθν Αργολίδα) Σον 14ο

αι. οι Καταλανοί ιταν κυρίαρχοι εδϊ και ζκαναν πρωτεφουςα τθ Θιβα. Οι

Καταλανοί ζπαψαν να κυριαρχοφν όταν ιρκε θ φλωρεντινι οικογζνεια των

Ατηαγιόλι και κυβζρνθςε μζχρι τθν κατάλθψθ τθσ Ακινασ από τουσ Οκωμανοφσ

Σοφρκουσ το 1456. Β) το Πριγκθπάτο τθσ Αχαϊασ. Όταν το διοικοφςαν οι

Βιλλεαρδουίνοι, το κράτοσ ιταν οργανωμζνο φεουδαρχικά και είχε επιβλθκεί ζνασ

δυτικόσ τρόποσ ηωισ. Θ Μεκϊνθ και θ Κορϊνθ, που ανικαν ςτο πριγκιπάτο,

παραχωρικθκαν ςτθ Βενετία.

Ο αυτοκράτορασ τθσ Νίκαιασ, Μιχαιλ Παλαιολόγοσ, πιρε από το πριγκιπάτο τθσ

Αχαϊασ τα κάςτρα Μυςτράσ, Μάνθ, Γεράκι και Μονεμβαςιά από τα οποία

φτιάχτθκε το Δεςποτάτο του Μορζωσ (ελλθνικό κρατίδιο). Ο Μιχαιλ Παλαιολόγοσ

το κατόρκωςε αυτό αφοφ νίκθςε τουσ Φράγκουσ ςτθ μάχθ τθσ Πελαγονίασ. Ο

Δεςπότθσ του Μορζωσ Θεόδωροσ Α’ Παλαιολόγοσ, αντιτάχκθκε ςτθν τοπικι

αριςτοκρατία και ζδωςε μάχθ με τα λατινικά κρατίδια. Ζτςι ενίςχυςε τθ βυηαντινι

εξουςία και τα περιςςότερα λατινικά εδάφθ τθσ Πελοποννιςου ξαναιρκαν ςτα

χζρια των Ελλινων, ωσ το 1432.

β. Ζλλθνεσ και Φράγκοι

Οι Λατίνοι επιβλικθκαν εφκολα επειδι υπιρχε ομοιότθτα μεταξφ τθσ βυηαντινισ

πρόνοιασ και του δυτικοφ φζουδου. Οι προνοιάριοι είχαν δφναμθ, μποροφςαν να

αντιςτακοφν ςτουσ κατακτθτζσ, όταν όμωσ γίνονταν ιδιοκτιτεσ των κτθμάτων τουσ,

δεν αντιςτζκονταν.

Όμωσ, ο πολφσ λαόσ αντιςτάκθκε ςτουσ Λατίνουσ κυρίωσ για δογματικζσ διαφορζσ

(ςτθ κρθςκεία). Οι περιςςότεροι ευγενείσ κατζφυγαν ςε ελεφκερεσ περιοχζσ και με

τθ βοικεια των ντόπιων οργάνωςαν εκεί νζα κράτθ. Με αυτά τα κράτθ ενϊκθκαν

και οι υπόλοιπεσ δυνάμεισ που αγωνίςτθκαν για τθν αναςφςταςθ τθσ

αυτοκρατορίασ.

2. ΣΑ ΕΛΛΘΝΙΚΑ ΚΡΑΣΘ: ΣΡΑΠΕΗΟΤ, ΘΠΕΙΡΟ, ΝΙΚΑΙΑ

α. Θ αυτοκρατορία τθσ Σραπεηοφντασ

Μετά τθν άλωςθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ από τουσ ταυροφόρουσ (1204), οι

Κομνθνοί ίδρυςαν τθν αυτοκρατορία τθσ Σραπεηοφντασ ςτον Εφξεινο Πόντο.

Κατζκτθςαν και τθ ινϊπθ, τθν Παφλαγονία και τθν Θρακλεία του Πόντου, τισ

οποίεσ πρόςκεςαν ςτθν αυτοκρατορία τθσ Σραπεηοφντασ. Οι ελτηοφκοι όμωσ

κατζλαβαν τθ ινϊπθ, με αποτζλεςμα θ Σραπεηοφντα να αποκοπεί από τθ Δυτικι

Μικρά Αςία και να ηιςει απομονωμζνθ για 250 χρόνια. Γι’αυτό το λόγο, δεν

επθρζαςε ιδιαίτερα το Βυηάντιο και τθν εξζλιξι του ςτο χρόνο.

β. Σο κράτοσ τθσ Θπείρου

Λδρφκθκε και οργανϊκθκε από τον Μιχαιλ Κομνθνό Δοφκα. Σον διαδζχκθκε ο

αδελφόσ του Θεόδωροσ ο οποίοσ ικελε να επεκτείνει το κράτοσ. Μετά από νίκεσ

που πζτυχε, το κράτοσ τθσ Θπείρου ανταγωνιηόταν τθ Νίκαια ςτθν προςπάκεια να

ξαναακμάςει θ βυηαντινι αυτοκρατορία και να ξαναγίνει ιςχυρι. Θ πιο ςθμαντικι

νίκθ του Θεόδωρου ιταν θ κατάλθψθ τθσ Θεςςαλονίκθσ γεγονόσ που ζφερε τθν

διάλυςθ του Λατινικοφ Βαςιλείου τθσ (1224). Ο Κεόδωροσ ςτζφκθκε ςτθ

Κεςςαλονίκθ αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Θττικθκε όμωσ όταν ςυγκροφςτθκε με τον

τςάρο των Βουλγάρων Ιωάννθ Αςάν Β’ ςτον ποταμό Ζβρο και αιχμαλωτίςτθκε. Ο

Αςάν ίδρυςε μία αυτοκρατορία που ζφτανε ωσ το Δυρράχιο αλλά διαλφκθκε

ςφντομα.

γ. Θ αυτοκρατορία τθσ Νίκαιασ και θ αναςφςταςθ τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ.

Σο πιο ςθμαντικό από τα ελλθνικά κράτθ ιταν αυτό που είχε κζντρο τθ Νίκαια και

βριςκόταν ςτθ δυτικι Μικρά Αςία. Θγζτθσ ιταν ο Θεόδωροσ Λάςκαρθσ. Αν και το

κράτοσ αυτό απειλοφνταν ςυχνά, /όταν το 1205 οι Λατίνοι θττικθκαν από τουσ

Βοφλγαρουσ, διευκολφνκθκε θ ςτακερότθτα, θ εδραίωςθ τουσ κράτουσ τθσ

Νικαίασ. Σο 1208 ο Κεόδωροσ ςτζφκθκε αυτοκράτορασ και βαςιλιάσ των Ρωμαίων.

Ο διάδοχόσ του, Ιωάννθσ Βατάτηθσ, επζκτεινε και ιςχυροποίθςε το κράτοσ τθσ

Νίκαιασ.

Εςωτερικι πολιτικι του Ιωάννθ Βατάτηθ: 1) Προςπάκθςε να ςταματιςει τισ

καταχριςεισ ςτθ διοίκθςθ 2) ‘ιδρυςε φιλανκρωπικά ιδρφματα 3) Δθμιοφργθςε

ςτρατιωτικά κτιματα και εξαςφάλιςε ζτςι τθν άμυνα ςτα ανατολικά ςφνορα.

Οικονομικι πολιτικι: Προςπάκθςε να ενιςχφςει τθν αγροτικι οικονομία με ςτόχο

τθν αυτάρκεια. Επιπλζον, για να πετφχει αυτι τθν αυτάρκεια, απαγόρευςε τθν

ειςαγωγι ειδϊν πολυτελείασ από τισ ιταλικζσ πόλεισ.

Αποτελζςματα τθσ πολιτικισ του Ιωάννθ Βατάτηθ

1)Σο κράτοσ του απζκτθςε δφναμθ και διεκνζσ κφροσ. 2) Όταν πζκανε, οι

κτιςεισ ςτθ Μικρά Αςία ιταν αςφαλείσ ενϊ θ εξουςία του απλωνόταν και ςε

ζνα μεγάλο τμιμα των Βαλκανίων. 3) Θ Ιπειροσ και θ Βουλγαρία δεν ιταν πια

υπολογίςιμοι εχκροί 4) Θ Λατινικι αυτοκρατορία βριςκόταν ςε παρακμι. Σο

μόνο που είχε μείνει για να ολοκλθρωκεί θ αναςφςταςθ του Βυηαντίου, ιταν θ

κατάκτθςθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

Αυτό πραγματοποιικθκε από τον Μιχαιλ Παλαιολόγο. Σο 1261 ςφνθψε ςυνκικθ

με τουσ Γενουάτεσ, με τθν οποία αναλάμβαναν να του προςφζρουν πολεμικι

βοικεια εναντίον τθσ Βενετίασ. Ωσ αντάλλαγμα για αυτι τθ βοικεια κα είχαν

τελωνειακζσ και φορολογικζσ απαλλαγζσ, κα εκμεταλλεφονταν λιμάνια και

εμπορικζσ περιοχζσ τθσ Αυτοκρατορίασ. ‘Ετςι θ Γζνουα ζγινε μια ιςχυρι δφναμθ

ςτθν Ανατολι, και ςτισ 25 Λουλίου 1261 θ Κωνςταντινοφπολθ κατακτικθκε από το

ςτρατθγό τθσ Νίκαιασ Αλζξιο τρατθγόπουλο. Ο Μιχαιλ Παλαιολόγοσ ςτζφκθκε για

δεφτερθ φορά αυτοκράτορασ ωσ Μιχαιλ Θ’. Θ ςτζψθ ζγινε ςτθν Αγία οφία και

ςυμβόλιηε τθν αναγζννθςθ τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ ςτο Βόςπορο.