Γεννήθηκε στη Μονεμβασιά την Πρωτομαγιά του 1909. Η οικογένειά του αν και ευκατάστατη, καταστράφηκε οικονομικά λίγα χρόνια αργότερα και το χειρότερο, βυθίστηκε στο πένθος. Το 1921 πεθαίνει ο μεγάλος γιος, καθώς και η μητέρα το λατρεμένο πρόσωπο του ποιητή από φυματίωση. Αυτά τα γεγονότα σημάδεψαν τη ζωή και το έργο του. Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύονται στη "Διάπλαση των παίδων" το 1924, με το ψευδώνυμο «Ιδανικό όραμα». Το 1925 εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου εργάζεται για λίγο ως δακτυλογράφος και αντιγραφέας συμβολαίων. Το επόμενο έτος προσβάλλεται κι αυτός από φυματίωση. Η ζωή του για πολλά χρόνια θα μοιράζεται ανάμεσα σε φθισιατρεία και σε διάφορες δουλειές με εξευτελιστικούς όρους (ηθοποιός, χορευτής, διορθωτής και επιμελητής κειμένων). Στο σανατόριο "Σωτηρία" όπου νοσηλεύεται (1927-30) αρχίζει και πολιτικοποιείται.

1934-36 : «Τρακτέρ» (1934), «Πυραμίδες» (1936). Μάιος 1936 και με αφορμή την αιματηρή διαδήλωση των καπνεργατών , γράφετε ο «Επιτάφιος».

1937-43: περίοδος λυρικής έκρηξης. Το 1937, συγκλονισμένος από την ψυχική ασθένεια της αδελφής του Λούλας που οδηγείται στο Δαφνί, γράφει «Το τραγούδι της αδελφής μου» (στο ίδιο ίδρυμα βρίσκεται ο πατέρας του από το 1932). Από αυτό το ποίημα εξασφαλίζει το «χρίσμα» από τον Παλαμά: «Παραμερίζουμε Ποιητή, για να περάσεις». «Εαρινή συμφωνία» (1938), «Εμβατήριο του ωκεανού» (1940). «Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής» (1943), «Δοκιμασία» (1943).

1944-53: Στην κατοχή ο ποιητής είναι καθηλωμένος στο κρεβάτι από σοβαρή υποτροπή της αρρώστιας. Πολλά από τα γραπτά του, μεταξύ των οποίων και ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα καταστράφηκαν στα Δεκεμβριανά. Στον εμφύλιο εξορίζεται στη Λήμνο (1948), στη Μακρόνησο (1949), στον Αϊ- Στράτη (1950). Απελευθερώνεται το 1952.

«Τελευταία π. Α. εκατονταετία» (1942) γράφεται παράλληλα με τη «Δοκιμασία». Αποκλειστικά ποιήματα του αγώνα και της εξορίας. «Τρία χορικά» 1944-47. Δίδυμα έργα «Ρωμιοσύνη» και «Η Κυρά των Αμπελιών» (1945-47). Ο «Πέτρινος χρόνος» (1949) γίνεται κραυγή της Μακρονήσου. «Ημερολόγια εξορίας». «Οι γειτονιές του κόσμου» (1949-51) ποίημα με 5.500 στίχους, «χρονικό» της δεκαετίας 1940-50. Ο κύκλος κλείνει με την «Ανυπόταχτη πολιτεία» (1952-53), ήττα των πολιτικών του πιστεύω.

1954-67: Το 1954 παντρεύεται τη γιατρό Γαρυφαλλιά (Φαλίτσα) Γεωργιάδη. Με αφορμή την γέννηση της κόρης του Έρης, χαρίζει το «Πρωινό άστρο» (1955). Η εποχή αυτή θα φέρει καινούργια καρποφορία στη σύγχρονη ποίηση. «Τέταρτης διάστασης» (1972), «Σονάτα του σεληνόφωτος» (1956, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης). Πολύστιχα ποιήματα –δραματικοί μονόλογοι τα περισσότερα. «Το νεκρό σπίτι», 1959• «Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού» 1960, ανάδειξη της αξίας της απλής ζωής. («Ισμήνη», 1972), («Ορέστης», 1966• «Φιλοκτήτης», 1965), «Όταν έρχεται ο Ξένος» 1958. «Τέταρτη διάσταση», ολιγόστιχο ποίημα που δείχνει να συμπυκνώνει τους πληθωρικούς μονολόγους. «Μαρτυρίες» (1963, 1966).

1967-72: 1967 (πραξικόπημα), οδηγείται πάλι στην εξορία (Γυάρος, Λέρος) και στη συνέχεια τίθεται σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Σάμο έως το τέλος του 1970. Παράλληλα, νοσηλεύεται στον "Άγιο Σάββα" φρουρούμενος. Ζοφερή επταετία, παραγωγική περίοδος. Βραβεία, τιμητικές διακρίσεις στο εξωτερικό, μεταφράσεις ποιημάτων του σε διάφορες γλώσσες μαρτυρούν την ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση του έργου του. Η τριπλή συλλογή «Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα» (1968-69) εκδόθηκε δίγλωσση στη Γαλλία: καταγγελία του καθεστώτος, έκφραση πικρίας. Αντιστασιακό χορικό «Ο Αφανισμός της Μήλος» (1974), «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» (1973). «Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη» (1974), «Διάδρομος και Σκάλα» (1973), «Γραφή τυφλού» (1979). «Τέταρτης διάστασης» (1972), «Αγαμέμνων», «Χρυσόθεμις», «Η Ελένη», «Η επιστροφή της Ιφιγένειας». Ώρα των απολογισμών: Τρωικός Πόλεμος, η θυσία της Ιφιγένειας.

1972-83: "Γκραγκάντα" (1972) "Κωδωνοστάσιο" (1974). Ξεσηκωμός για το Πολυτεχνείο, εγκαινιάζουν νέους εκφραστικούς τρόπους. «Γίγνεσθαι» (συγκεντρωτικός τόμος που εκδόθηκε το 1988). Τα «Επινίκια», επίσης συγκεντρωτικός τόμος που περικλείει ποιητικές συνθέσεις από το 1977 έως το 1983. Προέκταση της ποίησής του η πεζή εννεαλογία «Εικονοστάσιο Ανώνυμων Αγίων» (1983-86), ατομικά και κοινωνικά βιώματα.

Ο Γιάννης Ρίτσος πέθανε στις 11 Νοεμβρίου 1990, αφήνοντας πενήντα (!) ανέκδοτες συλλογές ποιημάτων. Οι συλλογές που εκδόθηκαν αμέσως μετά το θάνατό του με τον τίτλο «Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα» (1991) είναι η ύστατη χειρονομία του. Απογοητευμένος από τη διάψευση των προσδοκιών του, κοιτάζει κατάματα το θάνατο μεταγγίζοντας και τις τελευταίες στιγμές του στο λόγο. «Γεύση βαθιά του τέλους προηγείται του ποιήματος. Αρχή».

.