Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

1) Προσέγγιση του όρου ΓεωγραφίαΟ όρος «Γεωγραφία» φέρνει στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων το σχολικό μάθημα, το οποίο έχει σχετίσει με την αποστήθιση των χωρών της υδρογείου και τη γεωμορφολογία κάθε χώρας. Επίσης, η Γεωγραφία είναι συνυφασμένη με το σχεδιασμό κάθε λογής χάρτη. Τέλος, θεωρείται πως αυτός που γνωρίζει Γεωγραφία έχει την ικανότητα να δίνει ακριβείς ταξιδιωτικές περιγραφές. Οι προαναφερόμενες απόψεις αντικατοπτρίζουν ένα μικρό μέρος του πεδίου με το οποίο ασχολείται η Γεωγραφία.Οι δύο βασικές υποδιαιρέσεις της Γεωγραφίας είναι η φυσική Γεωγραφία και η Ανθρωπογεωγραφία. Ο γεωγράφος Demangeon όρισε την Ανθρωπογεωγραφία «ως μελέτη των σχέσεων των ανθρώπων με το γεωγραφικό περίγυρο». Ένας πιο ακριβής ορισμός της Γεωγραφίας είναι: «Η επιστήμη που μελετά την επιφάνεια της γης ως χώρου κατοικίας του ανθρώπου. Μας μιλά για τους τρόπους με τους οποίους ο χώρος διαμορφώνει την ανθρώπινη ζωή και το αντίθετο».Για μια ουσιαστικότερη ανάλυση της Γεωγραφίας είναι θεμιτό να γίνει αναφορά στις βασικές έννοιες της επιστήμης, οι οποίες είναι: ο χώρος, ο τόπος και η φύση. Ο χώρος μπορεί να είναι φυσικός (π.χ. μια πεδιάδα) ή αφηρημένος (π.χ. ο χώρος επιρροής μιας πόλης). Ο τόπος είναι μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, η οποία χαρακτηρίζεται από μοναδικότητα και έχει τη δική της ιστορία. Η θέση ή τοποθεσία είναι μια πιο συγκεκριμένη έννοια, η οποία είναι άμεσα συνυφασμένη με κάποιες ανθρώπινες δραστηριότητες. Τέλος, η φύση είναι μια πιο σύνθετη έννοια, η οποία συγκροτείται από επιμέρους έννοιες οι οποίες την απαρτίζουν (φυσική, τεχνική, πολιτισμική, υπερφυσική κ.α.).Στη διάρκεια του χρόνου αναδύθηκαν διάφορες σχολές Γεωγραφίας, οι οποίες υποστήριξαν κάποιο συγκεκριμένο γεωγραφικό Παράδειγμα. Κάθε μία από τις προαναφερθείσες γεωγραφικές έννοιες που αναλύθηκαν, κυριαρχούσε ή έχανε τη σημασία της ανάλογα με το γεωγραφικό Παράδειγμα.

2) Από την Αρχαιότητα έως και τον 18ο αιώναΗ επιστήμη της Γεωγραφίας χρωστά πολλά στον Ηρόδοτο, ο οποίος μας άφησε εναργείς τοπογραφικές και λαογραφικές περιγραφές του τότε γνωστού κόσμου. Το όνομά της η Γεωγραφία το χρωστά στον Ερατοσθένη, ο οποίος έζησε στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. αφήνοντας σημαντικό έργο. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Γεωγραφίας έπαιξε ο Στράβων, ο οποίος εκμεταλλευόμενος το έργο των προκατόχων του συνέγραψε το δεκαεπτάτομο έργο Γεωγραφικά. Τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Κλαύδιος Πτολεμαίος συνέγραψε το οκτάτομο έργο του Γεωγραφική Υφήγηση, στο οποίο αναλύει τις υπάρχουσες γεωγραφικές γνώσεις και μεθόδους και περιγράφει όλες τις περιοχές του γνωστού κόσμου της εποχής του. Εξέχουσα μορφή στο χώρο της Γεωγραφίας αποτέλεσε ο Διονύσιος ο Περιηγητής. Το ποιητικό του έργο (125 μ.Χ.) περιέγραφε όλον τον κατοικημένο κόσμο της εποχής και χρησιμοποιήθηκε ως γεωγραφικό εγχειρίδιο στο μεγαλύτερο μέρος του Μεσαίωνα.Μετά τις βαρβαρικές επιδρομές του 4ου αιώνα μ.Χ., η Ευρώπη βυθίζεται σε μια περίοδο παρακμής, η οποία οδήγησε στην πτώση των επιστημών. Τους επόμενους αιώνες, η σκυτάλη της γεωγραφικής ανάπτυξης πέρασε στους Άραβες και στους Κινέζους λόγω των εμπορικών τους δραστηριοτήτων. Η επιστήμη της Γεωγραφίας, άρχισε να απασχολεί και πάλι τους Ευρωπαίους τον 15ο αιώνα. Στην ανάπτυξη της Γεωγραφίας συνέβαλαν οι Μεγάλες Εξερευνήσεις που έλαβαν χώρα τον 15ο και 16ο αιώνα. Ο Εμμάνουελ Καντ ήταν ο πρώτος που δίδαξε Γεωγραφία στην ανώτατη εκπαίδευση. Μετά την εδραίωση των Εθνών-Κρατών αναπτύσσεται η χαρτογραφία για οικονομικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Το 1791 ιδρύονται στην Αγγλία και τη Γαλλία οι πρώτες χαρτογραφικές υπηρεσίες. Από το 1821 έως το 1830 ιδρύονται διαδοχικά στο Παρίσι, στο Βερολίνο και στο Λονδίνο γεωγραφικές

1

εταιρείες που είχαν ως σκοπό τη χρηματοδότηση εξερευνήσεων. Η Γεωγραφία της εποχής είναι περιγραφική και μελετά το κοινωνικό περιβάλλον παράλληλα με το φυσικό.

ΧΑΡΤΗΣ 1

Ο χάρτης του γνωστού Κόσμου κατά το Διονύσιο Περιηγητή. Η σημαντικότητά του οφείλεται στο ότι τα κείμενα και οι χάρτες του, αποτελούσαν τα βασικά γεωγραφικά σχολικά εγχειρίδια για πολλούς αιώνες στον Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο.

3) Από τον 19ο αιώνα έως το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμουα) Ντετερμινιστές και ΠοσιμπιλιστέςΣτα τέλη του 19ου αιώνα αναδύονται στην Ευρώπη δύο σχολές Γεωγραφίας. Το 1859 εκδίδεται το έργο του Κάρολου Δαρβίνου Η προέλευση των ειδών, το οποίο αποτέλεσε το υπόβαθρο της σκέψης των Ντετερμινιστών γεωγράφων. Οι ντετερμινιστές υποστήριξαν πως το φυσικό περιβάλλον ήταν ο βασικός παράγοντας διαμόρφωσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και πως ο άνθρωπος προσαρμόζεται στις αλλαγές του φυσικού περίγυρού του. Οι ντετερμινιστές δεν λαμβάνουν υπόψη τους τη σημασία της ανθρώπινης δράσης του πολιτισμού και της ιστορίας ερμηνεύοντάς τα ως απόρροια των εκάστοτε περιβαλλοντικών συνθηκών. Θεωρούσαν ότι οι κλιματολογικές συνθήκες ευνόησαν τους ευρωπαίους σε σχέση με τους άλλους λαούς και με αυτόν τον τρόπο δικαιολογούσαν τον εκπολιτιστικό ρόλο των ευρωπαίων στηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ιδεολογία της αποικιοκρατίας. Η ντετερμινιστική σκέψη χρησιμοποιήθηκε τον επόμενο αιώνα για να στηρίξει τη ναζιστική επεκτατικότητα δικαιολογώντας την περίφημη θεωρία του «ζωτικού χώρου»Η σχολή των ντετερμινιστών δέχθηκε κριτική από Γάλλους γεωγράφους, οι οποίοι συγκρότησαν την Περιφερειακή Σχολή Γεωγραφίας (Ποσιμπιλιστές). Οι Περιφερειακοί γεωγράφοι υποστήριξαν πως δεν γίνεται να ξεχωριστούν οι επιρροές που ασκεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον από τις επιρροές του περιβάλλοντος στον άνθρωπο. Τονίζουν τη σημασία των ανθρώπινων επιτευγμάτων και τα διαπλέκουν με τις φυσικές συνθήκες κάθε περιοχής εισάγοντας την έννοια της αλληλεπίδρασης ανθρώπινου παράγοντα και φυσικού περιβάλλοντος. Οι Περιφερειακοί γεωγράφοι τονίζουν την ιδιαιτερότητα κάθε περιφέρειας, όπου περιφέρεια ονομάζουν έναν συγκεκριμένο χώρο, ο οποίος μελετάται βάσει της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής πραγματικότητας ενταγμένης στο φυσικό περιβάλλον.

2

β) Η αναρχική σκέψηΤην εποχή που οι σχολές των Ντετερμινιστών και των Ποσιμπιλιστών βρίσκονταν σε αντιπαράθεση παρουσιάστηκε ένας τρίτος δρόμος σκέψης, ο οποίος εκφράστηκε από τους λεγόμενους αναρχικούς γεωγράφους Reclus και Κροπότκιν.Οι αναρχικοί γεωγράφοι αντιτάχθηκαν στη θεωρία των ντετερμινιστών εισάγοντας στην Γεωγραφία την έννοια της αλληλεπίδρασης. Η ανθρωπογεωγραφία για τον Κροπότκιν είναι ένα συμπίλημα περιβαλλοντικών παραγόντων, κοινωνικών συμπεριφορών, τεχνολογικών επιτευγμάτων και πολιτισμικών διαφοροποιήσεων.Από την άλλη παρουσίασαν μια νέα οπτική σε σχέση με τους Περιφερειακούς γεωγράφους. Ήταν φανερό πως η γεωγραφία των ποσιμπιλιστών είχε έντονο το στοιχείο της αναπόλησης του παρελθόντος και αδυνατούσε να ερμηνεύσει συνιστώσες της νέας εποχής όπως π.χ. τη βιομηχανική επανάσταση. Ο Κροπότκιν αντίθετα δεν παραβλέπει παραμέτρους όπως αυτές της τεχνολογικής και επιστημονικής εξέλιξης και διακηρύσσει πως «Θα ήταν μάταιο να επιχειρήσουμε να ξαναζωντανέψουμε το παρελθόν· τα πολιτισμένα έθνη πρέπει να κάνουν μια καινούργια αρχή». Το έργο του Κροπότκιν ήταν κατά κάποιον τρόπο προφητικό, αφού σε μια εποχή που η βιομηχανική παραγωγή οδηγούσε σε πολωτικές και συγκεντρωτικές τάσεις, αυτός διέβλεψε πως το μέλλον ήταν η αποκέντρωση της βιομηχανίας. Άσκησε κριτική στην υπερσυγκέντρωση της βιομηχανίας στην οποία έβλεπε μεγάλα μειονεκτήματα αφού δεν μπορούσε να μεταρρυθμίσει γρήγορα τα μηχανήματά της για τις συνεχώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών. Διακήρυξε πως ο διασκορπισμός των βιομηχανιών … . είναι το επόμενο βήμα το οποίο πρέπει να κάνουμε». Το έργο των αναρχικών γεωγράφων αποσιωποιήθηκε κυρίως για πολιτικούς λόγους. Το έργο τους αποκαταστάθηκε μόλις τη δεκαετία του 1970 χάρη στις δημοσιεύσεις του περιοδικού Antipode.

γ) Άνθρωπο-ΟικολογίαΕκτός από την Περιφερειακή γεωγραφία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου αναπτύχθηκε μια καινοτομική σχολή στο Σικάγο, η οποία ονομάστηκε Άνθρωπο-Οικολογία. Οι Γεωγράφοι του Σικάγου διερεύνησαν την πόλη ως ένα οικοσύστημα και αντιστοίχησαν τους οικολογικούς νόμους του ζωικού και φυτικού βασιλείου σε αντίστοιχες διαδικασίες μέσα στην πόλη (κοινωνικός διαχωρισμός, συμβίωση, εκμετάλλευση κ.α.). Με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν να αναλύσουν καινοτόμα την κοινωνική οργάνωση της πόλης.

4) Η Ποσοτική Γεωγραφία και η θεωρία του Παραδείγματος του KuhnΗ επιστήμη της Γεωγραφίας συνέχισε την πορεία της μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανακυκλώνοντας τη θεωρία της Περιφερειακής Γεωγραφίας. Το 1945 είχαν δημιουργηθεί καινούργιες συνθήκες, οι οποίες συνδέονταν με τη ανασυγκρότηση μετά τον πόλεμο καθώς και με τη διάδοση των νέων τεχνολογιών και κυρίως με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Κύριο χαρακτηριστικό της νέας εποχής ήταν η ιδέα της μαζικής παραγωγής, η οποία στηριζόταν επί το πλείστον στο φορντικό μοντέλο παραγωγής. Το φορντικό σύστημα μετέτρεψε τη βιομηχανία από χειροκίνητη σε αυτοματοποιημένη και το μότο του ήταν μαζική παραγωγή για όποτε χρειαστεί. Ο ρόλος του ανθρώπου στο φορντικό σύστημα είναι αυτός του ανθρώπου-εξάρτημα της μηχανής που έχει ως κύριο σκοπό του τη μεγιστοποίηση της παραγωγής (οικονομικός άνθρωπος) .Την ίδια εποχή η Περιφερειακή Γεωγραφία δέχεται σφοδρή επίθεση από την αναδυόμενη σχολή της λεγόμενης Ποσοτικής Γεωγραφίας. Ο Fred Schaefer κριτικάρει την άποψη της χωρικής διαφοροποίησης των περιφερειακών γεωγράφων και διακηρύσσει πως η Γεωγραφία πρέπει να διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες και νόμους (συστηματική γεωγραφία). Οι ποσοτικοί γεωγράφοι μετατρέπουν την επιστήμη τους σε έναν αφηρημένο χώρο μέσα στον οποίο τοποθετούν σημεία, ανθρώπους ή γεωγραφικά γεγονότα.

3

Ο λόγος μεταστροφής της Γεωγραφίας οφειλόταν κυρίως στην ταχύρυθμη εκβιομηχάνιση στην οποία υπόκειντο ο δυτικός κόσμος. Ο βιομηχανικός καπιταλισμός έτεινε να ομογενοποιεί το χώρο, παράγοντας απαράλλακτα αστικά βιομηχανικά τοπία. Οι ποσοτικοί γεωγράφοι απορρίπτουν τη μοναδικότητα του χώρου και εφαρμόζουν στην επιστήμη τους καθολικούς νόμους (οι οποίοι διέπουν το Χώρο) χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά, τη στατιστική και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Οι ποσοτικοί γεωγράφοι, θέλοντας να εξηγήσουν την αλλαγή μεθόδου στην επιστήμη τους, υιοθέτησαν τη θεωρία του επιστημολόγου Kuhn. Ο Kuhn στο βιβλίο του Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων εισαγάγει την έννοια του Παραδείγματος. Το Παράδειγμα αποτελεί το σύνολο των πεποιθήσεων και των αξιών που διέπουν μια επιστημονική ομάδα. Η επιστήμη ξεκινά με την εμφάνιση του πρώτου Παραδείγματος, ενώ μέχρι τότε δεν υπήρχε επιστήμη αλλά μια πλειάδα αντιμαχόμενων απόψεων. Οι νέες γενιές επιστημόνων εκπαιδεύονται βάσει του Παραδείγματος και επιδίδονται στην έρευνα ακολουθώντας τη θεωρία του Παραδείγματος. Κάποια στιγμή ορισμένα πειράματα και νέες παρατηρήσεις μπορεί να οδηγήσουν στη διάψευση βασικών σημείων της θεωρίας του Παραδείγματος. Το Παράδειγμα χάνει την αξιοπιστία του και ακολουθεί μια περίοδος διαμάχης μεταξύ των υποστηρικτών του παλαιού Παραδείγματος με τους υποστηρικτές ενός νέου Παραδείγματος. Τελικά η κρίση λύνεται με την επικράτηση του νέου Παραδείγματος. Οι ποσοτικοί γεωγράφοι διακήρυξαν πως επαγγέλλονται ένα νέο Παράδειγμα απέναντι σε αυτό της Περιφερειακής Γεωγραφίας.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1

ΠΡΟ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ

↓ ↓ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

↓ ↓ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ ↓ ΚΡΙΣΗ ( ΙΔΙΟΡΡΥΘΜΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ )

↓ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

↓ ↓ ΝΕΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

↓ ↓ ΝΕΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Κ.Ο.Κ.

Σχήμα που εξηγεί τη δομή των επιστημονικών επαναστάσεων σύμφωνα με τη θεωρία του Kuhn

4

5) Η μεταβατική περίοδοςΑπό τα μέσα της δεκαετίας του 1960 παρατηρείται η συγκρότηση πολλών μεταβατικών Παραδειγμάτων τα οποία οδήγησαν τελικά στην επικράτηση της Κριτικής Γεωγραφίας.

α) Η Συμπεριφορική ΓεωγραφίαΗ Συμπεριφορική Γεωγραφία άσκησε κριτική στην ποσοτική θεωρία χωρίς να απορρίπτει τη βασική λογική της. Η συμπεριφορική γεωγραφία στηριζόταν στον Μπιχλεβοριαλισμό· μια σχολή σκέψης στην ψυχολογία που τόνιζε την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και υποστήριζε πως οι ανθρώπινες δραστηριότητες δεν εξαρτώνται μόνο από εξωτερικά περιβαλλοντικά ερεθίσματα, αλλά ακολουθούν κάποιο είδος γνωσιακής διαδικασίας. Ο οικονομικός άνθρωπος αντικαθίσταται από τον κοινωνικό άνθρωπο, αφού οι συμπεριφορικοί γεωγράφοι υποστήριξαν πως η ανθρώπινη αντίληψη και οι αξίες τους είναι μεταβαλλόμενες και πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

β) Η Ανθρωπιστική ΓεωγραφίαΟ ουαλός Emry Jones άσκησε κριτική στην ποσοτική γεωγραφία διακηρύσσοντας πως είναι αδύνατον να παρουσιάζουμε γενικούς νόμους που αναλύουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αυτή η σκέψη συγκροτεί το ιδεολογικό υπόβαθρο της Ανθρωπιστικής Γεωγραφίας, η οποία τονίζει την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και προχωρά σε μεθοδολογικές προσεγγίσεις που έχουν ως στόχο την εξήγηση και την ερμηνεία παρά το μονοδιάστατο στατιστικό συσχετισμό της Ποσοτικής Γεωγραφίας.

6) Η Κριτική Γεωγραφία και η έννοια της διεπιστημονικότηταςΤο τέλος της δεκαετίας του 1970 σημαδεύτηκε από το λεγόμενο Μάη του 68. Η κοινωνικό-πολιτική αναταραχή που συγκλόνισε το δυτικό κόσμο, εξαπλώθηκε στον πανεπιστημιακό χώρο από όπου αναδύθηκαν νέες ριζοσπαστικές θεωρίες. Ήταν φανερό ότι η Ποσοτική Γεωγραφία δεν μπορούσε να δώσει απαντήσεις σε φαινόμενα όπως αυτά της οικολογικής καταστροφής ή των ανακατατάξεων στην κοινωνικό-χωροθετική δομή των πόλεων. Επίσης, δεν μπορούσε να ερμηνεύσει την αποβιομηχάνιση των παλαιών βιομηχανικών κέντρων και την ανάπτυξη νέων πόλεων σε αγροτικές περιοχές. Οι νέοι γεωγράφοι αμφισβητούν την ποσοτική γεωγραφία και προτείνουν ένα νέο Παράδειγμα· αυτό της Κριτικής Γεωγραφίας.Πρώτες εκφάνσεις της Κριτικής γεωγραφίας αποτέλεσαν η φιλελεύθερη και η ριζοσπαστική γεωγραφία, οι οποίες προέβαλαν τη σημασία της πολιτικής και κοινωνικής συνιστώσας. Δίνουν έμφαση στις κοινωνικές ανισότητες και προσπαθούν να ανατρέψουν αυτή την κατάσταση προτείνοντας τρόπους ώστε να επιτευχθεί κοινωνική δικαιοσύνη. Ενώ όμως η φιλελεύθερη γεωγραφία πρότεινε μια διορθωτική πολιτική δραστηριότητα ώστε να εξαλειφθεί η κοινωνική αδικία, η ριζοσπαστική γεωγραφία πρότεινε ριζοσπαστικές αλλαγές μέσω του πολιτικού ακτιβισμού με στόχο την ανατροπή του συστήματος παραγωγικών σχέσεων. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της Ποσοτικής Γεωγραφίας ήταν ο πολυεπιστημονικός χαρακτήρας της. Η επιστήμη της Γεωγραφίας είχε κατακερματιστεί σε επιμέρους ειδικότητες (κοινωνική, πολιτική, οικονομική κ.α. Γεωγραφία) όπου κάθε μία δεν μπορούσε να επέμβει στο πεδίο της άλλης. Η Κριτική Γεωγραφία αντιθέτως χαρακτηρίζεται από τη διεπιστημονικότητα. Με τον όρο διεπιστημονικότητα εννοείται η επικοινωνία ανάμεσα σε διαφορετικές επιστήμες, όπου κάθε μία χαρακτηρίζεται από αυτονομία νοήματος, εννοιών και αντικειμένου. Η οικονομική, η πολιτική, η οικονομική και η κοινωνική Γεωγραφία τείνουν να αλληλεπικαλύπτονται στην Κριτική Γεωγραφία.Η Κριτική Γεωγραφία αποκαθιστά τις απόψεις του Κροπότκιν, ο οποίος είχε μιλήσει πρώτος για τη διεπιστημονικότητα δίνοντας στη Γεωγραφία τον ορισμό της «επιστήμης που ξεπερνά την τεχνική διχοτομία ανθρώπινων και φυσικών επιστημών.

5

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2

Το παρόν σχεδιάγραμμα εξηγεί την έννοια της διεπιστημονικότητας της Γεωγραφίας, όπου η επιστήμη της Γεωγραφίας βρίσκεται σε επικοινωνία με άλλες επιστήμες, οι οποίες διατηρούν αυτονομία νοήματος, εννοιών και αντικειμένου.

7) Η Μεταμοντέρνα ΓεωγραφίαΑπό τις αρχές της δεκαετίας του 1990 παρατηρούνται νέα δεδομένα στο παγκόσμιο σκηνικό. Ξεκινά μια μεταφορντική περίοδος, η οποία χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση βιομηχανικών ζωνών μακριά από τα παραδοσιακά βιομηχανικά κέντρα. Ένα άλλο φαινόμενο είναι αυτό της από-αστικοποίησης, δηλαδή της αποκέντρωσης των πληθυσμών από τις πόλεις σε περιοχές της επαρχίας. Παράλληλα εμφανίζονται νέες μορφές εργασίας όπως η αυτοαποσχόληση, η μικρή βιομηχανία, η άτυπη εργασία κ.α. οι οποίες δεν συνδέονται με τις παρελθοντικές μορφές χειροτεχνικής παραγωγής αλλά είναι άμεσα συνυφασμένες με τις νέες τεχνολογίες.Την ίδια εποχή εδραιώνεται το μεταμοντέρνο κίνημα, το οποίο επηρέασε τα πεδία της λογοτεχνίας, των εικαστικών τεχνών, και της φιλοσοφίας. Ο μεταμοντερνισμός αμφισβητεί την ιδεολογία του διαφωτισμού ασκώντας κριτική σε όλες τις εκφάνσεις του. Προτείνει μία νέα θεώρηση με βασική μέθοδο αναστοχασμού της ανθρώπινης δραστηριότητας την αποδόμηση, την οποία εισήγαγε ο φιλόσοφος Derrida. Την ίδια εποχή αναδύεται και η Μεταμοντέρνα Γεωγραφία με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) επανέρχεται η έννοια της χωρικής διαφοροποίησης έναντι των γενικών νόμων χωρικής οργάνωσης που πρέσβευε η Ποσοτική Γεωγραφία β) υποστηρίζεται η ποικιλομορφία και η μοναδικότητα του τόπου στην γεωγραφική ανάλυση γ) Δίδεται έμφαση στη διεπιστημονικότητα της Γεωγραφίας αντί της πολυεπιστημονικότητας των ποσοτικών γεωγράφων δ) Η Μεταμοντέρνα Γεωγραφία εναρμονίζεται με το μεταφορντικό σύστημα συσσώρευσης ε) Απορρίπτονται οι μεγαλόστομες αφηγήσεις και επανέρχονται οι τοπικές αφηγήσεις στ) Η Μεταμοντέρνα Γεωγραφία κριτικάρει τη γραμμικότητα της ιστορίας και αποδέχεται την έννοια της αποδόμησης του Derrida.

6

Η Μεταμοντέρνα Γεωγραφία δέχθηκε κριτική για ορισμένες πτυχές της. Κατηγορήθηκε πως στηρίχθηκε σε κοινωνικές αξίες, οι οποίες υποτάσσονται σε ατομικιστικές επιδιώξεις προσπορισμού, τις οποίες επεδίωκε το νεοφιλελεύθερο πολιτικό σύστημα. Στην κριτική αυτή οι μεταμοντέρνοι γεωγράφοι ανταπαντούν πως ο μεταμοντερνισμός είναι ένα ετερογενές πολιτισμικό ρεύμα, και πως η εμμονή τους για την κατάλυση της διάκρισης μεταξύ τοπικής αυτονομίας και κρατικού ελέγχου θα μπορούσε να συνδεθεί με τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία αλλά κάλλιστα θα μπορούσε να συνδεθεί και με τον αναρχισμό του Feyrabend και του Derrida.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Κουρλιούρος Α. Ηλίας: Διαδρομές στις Θεωρίες του Χώρου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 20012. Κροπότκιν Π.: Αγροί , εργοστάσια , εργαστήρια ,μτφρ. Τομανάς Βασίλης, εκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2005 3. Λεοντίδου Λ.: Αγεωγράφητος Χώρα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Β΄ έκδοση, Αθήνα 20054. Λεοντίδου Λ., Σκλιας Π.: Γενική Γεωγραφία και Υλικός Πολιτισμός της Ευρώπης, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα, 20015. Λιβιεράτος Ευάγγελος: Χαρτογραφίας και Χαρτών Περιήγησις, εκδ. Εθνική Χαρτοθήκη, Θεσσαλονίκη 19986. Τερκενλή Σ. Θεανώ, Ιωσηφίδης Θεόδωρος κ.α.: Ανθρωπογεωγραφία, εκδ. Κριτική, Αθήνα 20077. Derruau Max: Ανθρωπογεωγραφία, μτφρ. Πρεβελάκης Γιώργος, εκδ. ΜΙΕΤ, γ΄ ανατύπωση, Αθήνα 20048. Kuhn S. Thomas: Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, εισαγωγή – επιμέλεια Κάλφας Β., μτφρ. Γεωργακόπουλος Γ. & Κάλφας Β., εκδ. Σύγχρονα Θέματα, Ι΄ έκδοση, Αθήνα 2004

ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ1. ΧΑΡΤΗΣ 1: Λιβιεράτος Ευάγγελος: Χαρτογραφίας και Χαρτών Περιήγησις, εκδ. Εθνική Χαρτοθήκη, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 672. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: Kuhn S. Thomas: Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, εισαγωγή – επιμέλεια Κάλφας Β., μτφρ. Γεωργακόπουλος Γ. & Κάλφας Β., εκδ. Σύγχρονα Θέματα , Ι΄ έκδοση, Αθήνα 2004, σ. 27

Αγγέλης Δημήτρης

7