*Πλθκτρολογιςτε κείμενο+

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 1

Η ΖΩΥΟΡΟ ΣΟΤ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

ΕΛΠ 15

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΘΝΙΚΘ ΚΑΙ ΒΤΗΑΝΣΙΝΘ ΣΕΧΝΘ

ΔΕΤΣΕΡΗ ΕΝΟΣΗΣΑ: Η ΣΕΦΝΗ ΣΗ ΑΡΦΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Από την αρχή των Ιςτορικών Φρόνων έωσ και τουσ Ρωμαϊκούσ Φρόνουσ

ΚΛΑΙΚΘ ΣΕΧΝΘ

ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΘ ΔΡΑΣΘΡΙΟΣΘΣΑ

Ανκι Δίπλα

Αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 2

Μεταβείτε ςτον παρακάτω ςφνδεςμο με τθν ψθφιακι εφαρμογι για τθ Ηωφόρο του Παρκενϊνα, θ οποία αναπτφχτθκε από το Τπουργείο Πολιτιςμοφ και άλλουσ φορείσ και επιχειρεί να αποδϊςει τθν πλθρζςτερθ δυνατι εικόνα του ςυνόλου, ςυγκεντρϊνοντασ αυκεντικζσ φωτογραφίεσ όλων των ςωηόμενων λίκων τθσ ηωφόρου ςτο Βρετανικό Μουςείο, Μουςείο Ακροπόλεωσ και Λοφβρου, και ςυμπλθρϊνοντάσ τεσ με ςωηόμενα ςχζδια των J. Carrey (1674) και J. Stuart (1751):

http://www.parthenonfrieze.gr/#/home

υμβουλευτείτε και το αρχείο για τθν Ακρόπολθ των κλαςικϊν χρόνων τθσ υπογράφουςασ, αναρτθμζνο ςτθν πλατφόρμα

Αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 3

Πθγαίνετε καταρχάσ ςτον φάκελο «Παρκενώνασ» και ανοίξτε το αρχείο «Ερμθνευτικζσ Θεωρίεσ»

για τθν Ηωφόρο. Μελετιςτε τεσ προςεκτικά

Μεταβείτε ςτθ ςυνζχεια ςτον φάκελο «Γνωρίςτε τθ Ηωφόρο» και αναηθτιςτε ενδείξεισ που ςτθρίηουν τουλάχιςτον δφο από τισ αναφερόμενεσ κεωρίεσ, επικαλοφμενοι ςυκεκριμζνεσ μορφζσ ι ομάδεσ μορφών ςε λίκουσ (με τθν επίςθμθ αρίκμθςι τουσ)

•ε αρκετζσ περιπτώςεισ κα χρειαςτεί να παλινδρομιςετε ςτθ ςειρά των λίκων μιασ πλευράσ ι και από τθ μια πλευρά ςτθν άλλθ, καταγράφοντασ διαφορετικά ςτοιχεία κάκε φορά

Ζχοντασ εξοικειωκεί, ςτθ διαδικαςία αυτι ςτοιχειοκζτθςθσ των κεωριών, με το ςτυλ τθσ Ηωφόρου, πθγαίνετε πίςω ςτον φάκελο

«Παρκενώνασ» και παρακολουκιςτε τα δφο βίντεο για τισ μετόπεσ και τα εναζτια (τα ολόγλυφα γλυπτά ςτα αετώματα).

Σι διαφορζσ παρατθρείτε ςτθν τεχνοτροπία; Πώσ εξθγοφνται; Γιατί κα μποροφςαμε να ποφμε ότι ο Παρκενώνασ ςυγκεντρώνει όλεσ τισ

βαςικζσ ςτυλιςτικζσ τάςεισ τθσ πλαςτικισ ςτον 5ο αι. π.Χ.;

Αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 4

ΕΝΔΕΙΚΣΙΚΕ ΑΠΑΝΣΘΕΙ

Α. ΕΡΜΘΝΕΤΣΙΚΕ ΘΕΩΡΙΕ

τθν απεικόνιςθ τθσ πομπισ ςτθ Ηωφόρο του Παρκενϊνα δεν ιςχφει χρονικι και τοπικι

ενότθτα, κακϊσ τμιματα τθσ πομπισ που διαδραματίηονται ςτο Δίπυλο, ςτθν

πανακθναϊκι οδό διαμζςου τθσ Αγοράσ και επάνω ςτθν Ακρόπολθ εναλλάςςονται ςτθ

ςφνκεςι τθσ. Επίςθσ θ παρκενϊνεια πομπι, με αφετθρία τθ Νοτιοδυτικι γωνία,

διαιρείται ςε δφο ομάδεσ, μία που οδεφει ςε όλθ τθ Δυτικι και Βόρεια πλευρά και μία

που κινείται, παράλλθλα προσ τθν πρϊτθ, κατά μικοσ τθσ Ν. πλευράσ. Οι δφο ομάδεσ

κατευκφνονται προσ τθν Ανατολικι πλευρά, όπου θ πομπι κορυφϊνεται με τθν

παράδοςθ του πζπλου, εν μζςω ςυγκζντρωςθσ κεϊν. Επιπλζον και οι ρυκμοί είναι

διαφορετικοί ςτα τρία κφρια κζματα που ςυναντάμε ςε κάκε πλευρά: κυςία,

αρματοδρομία, ιππείσ. Παρατθροφνται, εξάλλου, ςθμαντικζσ αποκλίςεισ από τισ

περιγραφζσ τθσ πομπισ ςτισ γραπτζσ πθγζσ.

Οι ιδιομορφίεσ αυτζσ εξθγοφνται από το γεγονόσ ότι θ παρκενϊνεια ηωφόροσ δεν

αποτελεί βεβαίωσ μια ρεαλιςτικι και ενιαία παράςταςθ, αλλά μάλλον ζνα ιδεατό

ανάπτυγμα τθσ πομπισ, κατά τθν κρίςθ του γλφπτθ που είχε τθ γενικι επιςταςία

(Φειδία), υπό τθν κακοδιγθςθ του Περικλι. Αυτι αποτελεί και τθ βαςικι κζςθ των

επικρατζςτερων ερμθνευτικϊν κεωριϊν.

1. Θεωρία Harrison

Θ Δυτικι ηωφόροσ απθχεί τθ μυκικι εποχι, θ Βόρεια τθν αρχαϊκι και θ νότια τθν κλαςικι. Ζτςι:

τθ Βόρεια ηωφόρο ςτθν αρικμθτικι διαίρεςθ των μορφϊν κυριαρχεί ο αρικμόσ 4 και τα

πολλαπλάςιά του, ςτοιχείο που κεωρείται ότι παραπζμπει ςτισ 4 φυλζσ, τισ 12 φρατρίεσ κ.λπ.

τθσ αρχαϊκισ εποχισ.

● 12 άρματα ςτο αγϊνα των αποβατών ςτθ Β. πλευρά (λίκοι 11-29)

● 4 βόδια και 4 κριάρια για τθ κυςία (λίκοι 1-4) και 16 θαλλοφόροι (λίκοι 9-10, μορφζσ

27-42) ςτθν πομπι κυςίασ

Αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 5

τθ Νότια ηωφόρο, αντίκετα, ςτθν αρικμθτικι διαίρεςθ προβάλλεται το 10 και αντίςτοιχα

ερμθνεφεται ωσ αναφορά ςτισ 10 φυλζσ, διοικθτικι διαίρεςθ που οφείλεται ςτον κεμελιωτι τθσ

ακθναϊκισ δθμοκρατίασ Κλειςκζνθ (τζλοσ 6ου αι. π.Χ.).

● 60 ιππείσ, 10 ομάδεσ των 6

1) Μορφζσ 1-6: Φοροφν χλαμφδα, μπότεσ (εμβάδεσ) και αλωπεκή

2) 8-13: Μόνον με χλαμφδα

3) 14-19: Με χιτωνίςκο και μπότεσ

4) 20-25: Με χιτωνίςκο και χλαμφδα

5) 26-31: Με χιτωνίςκο, κοντό κϊρακα και μπότεσ

6) 32-37:Με χιτωνίςκο, κϊρακα με πτερφγια, μπότεσ και αλωπεκι

7) 38-43: Με χιτωνίςκο, χλαμφδα, μπότεσ και κράνοσ

8) 44-49: Με χιτωνίςκο, κάπα και μπότεσ

9) 50-55: Με χιτωνίςκο, χλαμφδα, μπότεσ και πζταςο

10) 57-62: Με χιτωνίςκο και μπότεσ

(θ αρίκμθςθ δεν είναι ςυνεχισ, ςε οριςμζνα ςχζδια οι λεπτομζρειεσ δεν είναι ευδιάκριτεσ ι ακριβείσ)

● 10 άρματα (λίκοι 25-35)

● 10 βόδια για κυςία (λίκοι 41-48)

2. Θεωρία Beschi

Δζχεται τισ διαφορετικζσ ομάδεσ που διζπονται από διαφορετικζσ αρικμθτικζσ αρχζσ τθσ

Harrison, αλλά και διαιροφνται ςε τρία κφρια κζματα

● Ιππείσ: ςτθ Δυτικι και τθ ΝΔ και ΒΔ ηωφόρο

● Άρματα ςτθ μζςθ τθσ Βόρειασ και Νότιασ μακράσ πλευράσ (βλ. και παραπάνω, κεωρία

Harrison)

● Πομπι κυςίασ ςτθ ΝΑ και ΒΑ ηωφόρο, που ςυνεχίηουν και ςτθν Ανατολικι πλευρά, ςτο

ΝΑ και το ΒΑ άκρο τθσ

● Βόρεια πλευρά: ηϊα για τθ κυςία (λίκοι 1-4), ςκαφηφόροι (λίκοσ 5),

υδριαφόροι (λίκοσ 6), μουςικοί (λίκοι 7-8), θαλλοφόροι (λίκοι 9-10)

● Νότια πλευρά: ςκαφηφόροι (κραφςμα ςε λίκο 40), βόδια για κυςία (λίκοι 41-

48), θαλλοφόροι (λίκοι 36-37), μουςικοί (λίκοσ 38)

● Ανατολικι πλευρά: από δεξιά ζνασ επόπτθσ (λίκοσ 1, μορφι 1) λειτουργεί ωσ

γζφυρα τθσ πομπισ από τθ Νότια ςτθν Ανατολικι πλευρά, εμφαντικι θ παρουςία

γυναικϊν που ςυμμετζχουν, κρατϊντασ τελετουργικζσ φιάλεσ (λίκοσ 2, μορφζσ 2-

6 , λίκοσ 7, μορφι 55, λίκοσ 9, μορφζσ 60-63) ι οινοχόεσ (λίκοσ 2, μορφζσ 7-10,

λίκοσ 8, μορφζσ 58-60), ςκεφθ απαραίτθτα για τισ ςπονδζσ, αλλά και κυμιατιρια

(λίκοσ 8, μορφι 57), ι κάνιςτρο (κανηφόροι, το ζχουν παραδϊςει ςτον επόπτθ,

Αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 6

λίκοσ 7, μορφζσ 49-51) (για τθ ςυμμετοχι γυναικϊν, βλ. και κεντρικι ςκθνι,

παρακάτω)

ςε διαφορετικοφσ ρυκμοφσ, που αντιςτοιχοφν ςε διαφορετικά ςτάδια του αγϊνα ςτθν

Πανακθναϊκι Οδό.

● υγκρίνετε λ.χ. ςτθ Βόρεια πλευρά: άλογα (και ιππείσ), ςε θρεμία (μορφζσ 134-135) ι

ςε καλπαςμό (116 κ.ε.)

● υγκρίνετε λ.χ. ςτθ Βόρεια πλευρά: άρματα ςταματθμζνα (λίκοσ 28, μορφζσ 72-74),

άρματα ςτθ διάρκεια του αγϊνα (λίκοσ 24, μορφζσ 66-68), άρματα ςτθν απόβαςη του

οπλίτθ (λίκοσ 22, μορφζσ 63-65, λίκοσ 26, μορφζσ 70-72) και άρματα ςτον τερματιςμό

(λίκοσ 11-13, μορφζσ 44-47)

● τθ Νότια πλευρά τα άρματα εικονίηονται ςε κίνθςθ, εκτόσ από τα δφο πρϊτα που

εικονίηονται ςε προετοιμαςία (λίκοι 25-26, μορφζσ 62-66) και τα δφο τελευταία ςε

τερματιςμό (λίκοι 33-35, μορφζσ 83-88)

Αν και δεν εικονίηεται μια ενιαία πομπι, θ ενότθτα τθσ παράςταςθσ πραγματοποιείται

ςε ζναν μθ πραγματικό, ιδεολογικό χϊρο, τθσ ανάκεςθσ ςτθ κεά: ο ίδιοσ ο Παρκενϊνασ είναι

ζνασ κθςαυρόσ-ανάκθμα και θ ηωφόροσ ζνα ανακθματικό ανάγλυφο. Παράδοςθ και

δθμοκρατικι ανανζωςθ διαχωρίηονται, αλλά και ςυντίκενται, τείνοντασ προσ τθν Ανατολικι

πλευρά, με τθν κορυφαία ςτιγμι τθσ ανάκεςθσ, τθν παράδοςθ του πζπλου

● τθν Ανατολικι πλευρά, εκτόσ από τθ ςυνζχεια τθσ πομπισ κυςίασ από τθ Βόρεια και

τθ Νότια πλευρά εικονίηονται 6 ςτα αριςτερά (λίκοσ 4, μορφζσ 18-23) και 4 ςτα δεξιά

(λίκοσ 7, μορφζσ 43-46) επϊνυμοι ιρωεσ, οι οποίοι περιβάλλουν τουσ 12 κεοφσ,

● τα αριςτερά, αποςτραμμζνοι από τθν κεντρικι ςκθνι:

Δίασ, Ιρα (Ίρισ), Άρθσ, Διμθτρα, Διόνυςοσ, Ερμισ (λίκοι 4-5, μορφζσ 24-

30)

● τα δεξιά αποςτραμμζνοι από τθν κεντρικι ςκθνι:

Ακθνά, Ιφαιςτοσ, Ποςειδϊνασ, Απόλλωνασ, Άρτεμθ, Αφροδίτθ (και

μικρόσ Ζρωτασ) (λίκοι 5-6, μορφζσ 36-42)

που πλαιςιϊνουν με τθ ςειρά τουσ τθν ΚΕΝΣΡΙΚΘ ΚΘΝΘ τθσ παράδοςθσ του πζπλου

● Από αριςτερά: νεαρζσ διφροφόροι και ιζρεια (;) (λίκοσ 5, μορφζσ 31-33), και

άρχων-βαςιλεφσ (;) και παιδί με τον πζπλο (λίκοσ 5, μορφζσ 34-35)

Αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη

Ανθή Δίπλα, Συντονίστρια ΕΛΠ 15, ΣΕΠ ΑΘΗ1 7

Β. ΣΟ ΣΤΛ ΣΩΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΕΙΩΝ ΓΛΤΠΣΩΝ

τισ μετόπεσ, που τοποκετικθκαν πρϊτεσ ςτο κτιριο (447-442 π.Χ, αν όχι νωρίτερα). οι

μορφζσ με τισ κεατρικζσ χειρονομίεσ, τον «ρεαλιςμό» και τισ τολμθρζσ κινιςεισ τουσ (βλ. κυρίωσ τισ

Νότιεσ μετόπεσ με κζμα τθν κενταυρομαχία) απθχοφν περιςςότερο το ςτυλ τθσ πρϊιμθσ κλαςικισ

περιόδου (480-450 π.Χ.), όπωσ το βρίςκουμε κατεξοχιν ςτα γλυπτά του Ναοφ του Διόσ ςτθν

Ολυμπία, με το πρόδθλο ενδιαφζρον των γλυπτϊν για τθ ςυναιςκθματικι εκφραςτικότθτα, τθν

απόδοςθ τθσ κίνθςθσ του ςϊματοσ και του ενδφματοσ, τθ διαφοροποίθςθ κατά φφλο ι θλικία.

Ίςωσ να λαξεφτθκαν για τον κιμϊνειο προ-Παρκενϊνα.

τθ ηωφόρο (442-438 π.Χ., ίςωσ δουλεφτθκε in situ) αποτυπϊνεται ιδανικά το ςτυλ τθσ

ϊριμθσ κλαςικισ εποχισ (450-420 π.Χ.). Οι μορφζσ είναι λιγότερο εκφραςτικζσ και

ςυναιςκθματικζσ, με εγκράτεια, τόςο ςωματικι όςο και ςυναιςκθματικι, ςε μια ςυνειδθτι

προςπάκεια να δοκεί μια πιο εξιδανικευμζνθ και γενικευμζνθ άποψθ του ανκρϊπινου κζματοσ

(ιδεαλιςμόσ). Σα πρόςωπα με τθν απόμακρθ και γαλινια ζκφραςθ, χαρακτθρίηονται από απάκεια

ι ζςτω ςυγκρατθμζνο πάκοσ. το ςχετικά χαμθλό ανάγλυφο οι γλφπτεσ καταφζρνουν να

αποδϊςουν πολλαπλά επίπεδα και τθν αίςκθςθ του βάκουσ και τθσ ελεφκερθσ κίνθςθσ ςτον χϊρο,

ςε ςυνκζςεισ με ποικιλία ρυκμϊν.

τα οψιμότερα εναζτια γλυπτά (τοποκετικθκαν τελευταία, μετά τθν αφιζρωςθ του

χρυςελεφάντινου αγάλματοσ τθσ κεάσ και τα εγκαίνια του ναοφ το 438 π.Χ. και χρονολογοφνται

ςτο 437-432 π.Χ), το ζνδυμα αγκαλιάηει ςφιχτά το ςϊμα, αναδεικνφοντασ τισ φόρμεσ του, ενϊ

ταυτόχρονα οι πτυχϊςεισ τρυπανίηονται τόςο βακιά, δθμιουργϊντασ δραματικοφσ ςκιοφωτιςμοφσ

(βλ. ενδεικτικά το ςφμπλεγμα Αφροδίτθσ-Διϊνθσ ςτο Ανατολικό αζτωμα). Θ μυολογία αποδίδεται

πλαςτικά, ςχεδόν αιςκθςιακά (βλ. ανακεκλιμζνεσ μορφζσ Ιλιςοφ ςτο Δυτικό και Διονφςου ςτο

Ανατολικό αζτωμα). Σο ςτυλ των εναετίων γλυπτϊν του Παρκενϊνα απομακρφνεται από τθν

εξιδανίκευςθ και τθν απάκεια τθσ Ηωφόρου και προςανατολίηεται μάλλον προσ ζνα πνεφμα

αιςκθςιαςμοφ και δυναμιςμοφ, που κα χαρακτθρίςει τον Πλοφςιο Ρυθμό (420-400/390 π.Χ.), αλλά

και το φςτερο ι όψιμο κλαςικό ςτυλ (400/390-330/323 π.Χ.).