Download pdf - Το σπίτι της σιωπής

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ Το σπίτι της σιωπής 8 η Χ Ι Λ Ι Α Δ Α

ΟΟρχάν Παμοΰκ (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2006) γεν

νήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1952. Τελείωσε το λύκειο στη Ρο-βέρτιο σχολή, σπούδασε τρία χρόνια αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο και το 1976 αποφοίτησε από το Ινστιτούτο Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης. Έζησε τρία χρόνια στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε σαν ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και στο Κολούμπια της Νέας Υόρκης.

Άρχισε να γράφει το 1974. Το πρώτο του μυθιστόρημα, Τζεβντέτ μπέης και νιοι, βραβεύτηκε το 1979 στο διαγωνισμό μυθιστορήματος των εκδόσεων Μιλλιέτ. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε το 1982 και την επόμενη χρονιά πήρε το βραβείο μυθιστορήματος Ορχάν Κεμάλ.

Το δεύτερο βιβλίο του, Το σπίτι της σιωπής (1982), μεταφράστηκε

στα γαλλικά και το 1991 τιμήθηκε με το βραβείο Prix de la decouver-te Europeenne.

To ιστορικό του μυθιστόρημα To Λευκό Κάστρο (1985) μεγάλωσε τη φήμη του μέσα κι έξω από την Τουρκία. Η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» έγραψε τότε γι αυτόν: «Ένα αστέρι γεννήθηκε στην Ανατολή». Ακολούθησαν: Το μαύρο βιβλίο, ένα από τα πιο συζητημένα και πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης τουρκικής λογοτεχνίας, Η καινούργια ζωή, Με λένε Κόκκινο, Ιστανμπονλ. Πόλη και αναμνήσεις, και Χιόνι.

Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ωκεανίδα».

Εξώφυλλο: Ναΐαλία Τσουκαλά

Ο Ρ Χ Α Ν Π Α Μ Ο Υ Κ

Το σπίτι ης σ ι ω π ή

Μ ε τ ά φ ρ α σ η

Π Α Ν Α Γ Ι Ω Τ Η Σ Α Μ Π Α Τ Ζ Η Σ

Ε π ι μ έ λ ε ι α Σ Τ Ε Α Λ Α Β Ρ Ε Τ Ο Υ

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Τίτλος πρωτοτύπου: Orhan Pamuk, Sessiz Εν

1η έκδοση: Νοέμβριος 2 0 0 8

Μετάφραση από τα τουρκικά: Παναγιώτης Αμπατζής Επιμέλε ια: Στέλλα Βρετού Τυπογραφική διόρθωση: Αρετή Μπουκάλα

© 1996, Ileti§im Yaymcihk Α.§. Kasim © 2 0 0 7 , για την ελληνική γλώσσα

Εκδόσεις Ωκεανίδα ΑΕ Σολωμού 25 , 106 82 Αθήνα, τηλ. 2 1 0 . 3 8 . 2 7 . 3 4 1 Πλάτωνος 17, 546 31 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2 3 1 0 . 2 3 1 . 8 0 0 e-mail: [email protected] www.oceanida.gr

Ηλεκτρονική στοιχειοθεσία-Σελιδοποίηση: Εκδόσεις «Ωκεανίδα» Εκτύπωση: Μ. Σπύρου & Σία ΑΕ Βιβλιοδεσία: Βιβλιοδομή ΑΕ

I S B N 9 7 8 - 9 6 0 - 4 1 0 - 5 4 0 - 3

mailto:[email protected]

http://www.oceanida.gr

1

« Τ ο δε ίπνο ε ίναι έ τ ο ι μ ο , κυρ ία» , ε ίπα. « Π ε ρ ά σ τ ε , αν θ έ λ ε τ ε , στο τ ρ α π έ ζ ι » .

Δ ε ν ε ί π ε τ ίποτα. Σ τ ε κ ό τ α ν α κ ί ν η τ η , α κ ο υ μ π ι σ μ έ ν η στο μπαστούνι τ η ς . Τ η ν πλησίασα, την έπιασα από το χέρ ι , την έ β α λ α να καθ ίσε ι στο τραπέζ ι . Κ ά τ ι μουρμούρισε . Κ α τ έ βηκα στην κουζίνα, πήρα το δίσκο τ η ς , τον ανέβασα πάνω, τον έβαλα μπροστά τ η ς . Έ ρ ι ξ ε μια ματιά στο φαγητό , δεν το ά γ γ ι ξ ε . Έ σ κ υ ψ ε το κεφάλι τ η ς μουρμουρίζοντας, και τ ό τ ε κατάλαβα. Πήρα την π ε τ σ έ τ α τ η ς , τ ε ν τ ώ θ η κ α και την έδεσα πίσω από τα πελώρια αυτιά τ η ς .

«Να δούμε τ ι μας έφτιαξες», ε ίπε . « Τ ι σκαρφίστηκες πάλι ; » « Ι μ ά μ μπα ϊλντ ί » , ε ίπα. « Τ ο ζ η τ ή σ α τ ε χ θ ε ς » . « Τ ο ίδιο μ ε το μ ε σ η μ έ ρ ι ; » Έσπρωξα το πιάτο μπροστά τ η ς . Π ή ρ ε το πιρούνι μουρ

μουρίζοντας, α ν α κ ά τ ε ψ ε λίγο τ η μελ ιτζάνα κι ύστερα άρχισε να τρώε ι .

«Κυρ ία , η σαλάτα σας είναι ε δ ώ » , ε ίπα, και π ή γ α πίσω στην κουζίνα. Σ ε ρ β ι ρ ί σ τ η κ α μια μ ε λ ι τ ζ ά ν α κ ι άρχισα να τρώω.

8 \ l \ I I \I\HM κ

Σ ε λ ίγο την άκουσα να φοΛ/άΌ:·.: « Λ / . / Μ ! IV I . \ C M , M n u e i

ναι η αλατ ι έρα ; »

Σ η κ ώ θ η κ α , π ή γ α μέσα να ψ ά ς χ ο * η rxA<x1 ιί η \ «χ ν <">ι π Α<χ

στο χέρ ι τ η ς . αΜα η αλατιέρα είναι ε δ ώ ! » « Ά λ λ ο πάλ ι τ ο ύ τ ο » , ε ί π ε . « Γ ι α τ ί π η γ α ί ν ε ι ς μι!ο<χ o w x v

τ ρ ώ ω ; »

Δεν απάντησα. «Αύριο δεν έρχοντα ι ; » « Ν α ι , κυρία, έρχονται ! » ε ίπα. « Δ ε ν θα β ά λ ε τ ε α λ ά τ ι ; » « Μ η ν ανακατεύεσαι σε πράγματα που δεν σε αφορούν»,

ε ί π ε . «Έρχοντα ι ή δεν έρχονται αύριο;»

«Αύριο το μ ε σ η μ έ ρ ι » , ε ίπα. « Τ η λ ε φ ώ ν η σ α ν . . . » « Τ ι άλλο έ χ ε ι γ ια φ α γ η τ ό ; »

Π ή γ α πίσω στην κουζίνα τ η μ ισή μελ ιτζάνα* σ' ένα καθαρό πιάτο τ η ς έβαλα φασολάκια. Σαν άρχισε ν' ανακατεύει μ ε αηδία και τα φασολάκια, ξαναπήγα στην κουζίνα, κάθισα κ ι άρχισα να τ ρ ώ ω . Σ ε λ ίγο ζ ή τ η σ ε π ι π έ ρ ι , μα έκανα πως δεν άκουσα. Κατόπιν ζ ή τ η σ ε φρούτα* α νέ β ηκα πάνω, έσπρωξα τ η γαβάθα μ ε τα φρούτα μπροστά τ η ς . Σαν κουρ α σ μ έ ν η αράχνη το κοκαλ ιάρ ικο χέρ ι τ η ς άρχισε να πα-σπατεύε ι τα ροδάκινα. Σ τ ο τέλος σ τ α μ ά τ η σ ε .

« Ό λ α σάπια! Πού τα βρήκες αυτά, κάτω από τα δέντρα τα μ ά ζ ε ψ ε ς ; »

« Δ ε ν είναι σάπια, κυρ ία» , ε ίπα. «Ε ίνα ι ώριμα. Τα καλύτερα ε ίναι . Τα πήρα από το μανάβη . Ξ έ ρ ε τ ε καλά πως εδώ δεν υπάρχουν πια ροδακιν ιές . . . »

Έ κ α ν ε πως δεν άκουσε* δ ιάλεξε ένα ροδάκινο. Ε γ ώ π ή γα μέσα* δ ε ν ε ίχα π ρ ο λ ά β ε ι να τ ε λ ε ι ώ σ ω τα φασολάκια μου , « Έ λ α να μου λύσε ις τ η ν π ε τ σ έ τ α » , τ η ν άκουσα να

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ 9

φωνάζει . « Π ο ύ ε ίσα ι , Ρ ε τ ζ έ π , έλα να μου λύσεις τ η ν π ε τ σ έ τ α ! »

Έτρεξα* ενώ έλυνα την π ε τ σ έ τ α τ η ς , ε ίδα πως ε ίχε φάει μονάχα μισό ροδάκινο.

«Τουλάχιστον να σας φέρω μερ ικά βερίκοκα, κυρία» , τ η ς ε ίπα. « Έ π ε ι τ α λ έ τ ε ότι πε ινάτε και μ ε ξυπνάτε τ η νύχτα. . .»

«Ευχαρ ιστώ» , ε ί π ε . « Δ ε ν ξέπεσα τόσο ώστε να τρώω σάπια φρούτα. Λύσ' το αυτό!»

Τ ε ν τ ώ θ η κ α κι έλυσα την π ε τ σ έ τ α τ η ς * κατσούφιασε καθώς σκούπιζε το στόμα τ η ς , κ ι έκανε σαν να προσευχότανε. Σ η κ ώ θ η κ ε .

« Α ν έ β α σ ε μ ε ε π ά ν ω ! » Σ τ η ρ ί χ τ η κ ε επάνω μου, κι αρχίσαμε ν' ανεβαίνουμε τ ι ς

σ κ ά λ ε ς · στο έ ν α τ ο σκαλοπάτ ι σ τ α μ α τ ή σ α μ ε να πάρουμε ανάσα.

« Ε τ ο ί μ α σ ε ς τα δωμάτια τ ο υ ς ; » ρώτησε λαχαν ιασμένη . « Τ α ετο ίμασα» . « Κ α λ ά , π ά μ ε » , ε ί π ε , και σ τ η ρ ί χ τ η κ ε πιο πολύ ε π ά ν ω

μου. Συνεχ ίσαμε ν' ανεβαίνουμε . Ό τ α ν φτάσαμε στο τ ε λ ε υ

ταίο σκαλοπάτι , ε ί π ε : « Δ ε κ α ε ν ν έ α , δόξα σοι ο Θεός» , ε ί π ε και μ π ή κ ε στο δω

μάτ ιο τ η ς . « Α ν ά ψ τ ε το φως σας», ε ίπα. « Ε γ ώ θα πάω στον κ ινημα

τογράφο» . «Θα πάε ι , λ έ ε ι , στον κ ινηματογράφο! Κοτζάμ άνθρωπος!

Τουλάχιστον μην α ρ γ ή σ ε ι ς » . « Δ ε ν θ' α ρ γ ή σ ω » . Κ α τ έ β η κ α κάτω, τ έλε ιωσα τα φασολάκια μου, έπλυνα τα

πιάτα. Έ β γ α λ α την ποδιά μου, πήρα το σακάκι μου. Β γ ή κ α .

10 ΟΙ ' .ΧΛΜ Ι Ι Λ Μ Ο ϊ ' Κ

Τ ο δροσερό αεράκι που φυσούσε από τ η μεριά χ if, ί)ά λασσας μου ήταν πολύ ευχάριστο - τα φύλλα της συκιάς Οροι ζαν. Έ κ λ ε ι σ α την πόρτα του κήπου, και προχώρησα προς την παραλία. Ε κ ε ί που τ ε λ ε ι ώ ν ε ι η μάντρα του κήπου μας, αρχίζει ο δρόμος μ ε τα καινούργια σπίτ ια . Άνθρωποι στα μπαλκόνια τους και στους μικρούς, στενούς κήπους ακούνε, βλέπουν τ ις ε ιδήσε ι ς στις τηλεοράσε ις τους· μπροστά στις ψησταρ ι ές όρθιες γυναίκες · ούτε κ ι αυτές μ ε βλέπουν. Σ τ ι ς σχάρες κρέατα, καπνοί . Η ο ικογενε ιακή ζ ω ή ! Πώς να 'ναι άραγε ; Σαν έρθε ι ο χε ιμώνας, κανε ίς δεν μ έ ν ε ι , οι δρόμοι έρημο ι , ακούω τα βήματα μου κι ανατριχιάζω. Κρύωσα, φόρεσα το σακάκι μου, έστρ ιψα σ' ένα στενό .

Παράξενο να σκέφτεσα ι πως όλοι, τ η ν ίδια ώρα, τρώνε το φαγητό τους βλέποντας τ η λ ε ό ρ α σ η . Τρ ιγυρ ίζω στα σοκάκια. Σ ' ένα απ' αυτά, που βγάζε ι στην πλατε ία , πλησιάζε ι ένα αμάξι - ο κουρασμένος σύζυγος, μ ε την τσάντα στο χέρ ι , που βγαίνε ι από μέσα, έρχετα ι από την Ιστανμπούλ. Μ π α ί ν ε ι β ιαστικός στο σπίτ ι του , σαν να έ χ ε ι αργήσε ι γ ια το φαγητό μπροστά στην τ η λ ε ό ρ α σ η . Μ ό λ ι ς ξαναβγαίνω στην παραλία, ακούω τ η φωνή του Ισμαήλ .

« Ε θ ν ι κ ό λαχε ίο ! Κ λ η ρ ώ ν ε ι σε έξ ι μ έ ρ ε ς ! » Δεν μ ε ε ί δ ε . Ο ύ τ ε ε γ ώ του φώναξα. Τρ ιγύριζε ανάμεσα

στα τραπέζια του εστ ιατορίου. Τον φώναξαν από ένα τραπέζ ι , πλησίασε , έ σ κ υ ψ ε κι άπλωσε ένα μάτσο λαχεία σε μια κοπέλα μ ε άσπρο φόρεμα και κορδέλα στα μαλλιά. Η κοπέλα , σοβαρή, δ ιάλεξε ένα λαχε ίο , η μ η τ έ ρ α κ ι ο πατέρας τ η ς τ η ν παρακολουθούσαν χαρούμενοι . Γύρισα την π λ ά τ η , δεν κοίταξα. Αν έ λ ε γ α κάτ ι , αν μ' έ β λ ε π ε ο Ισμαήλ , κούτσα κούτσα θα ερχόταν δ ίπλα μου. Γ ι α τ ί δεν περνάς από το σ π ί τ ι ; θα ρωτούσε. Τ ο σπ ίτ ι σας είναι μακριά, Ισμαήλ , θα


του απαντούσα, κ ι ε ίναι κ ι ανηφόρα. Ν α ι , έχε ι ς δ ίκ ιο , θα μου έ λ ε γ ε . Αν μ ε τα χ ρ ή μ α τ α που μας έ δ ω σ ε ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς αγόραζα ο ικόπεδο ε δ ώ , στην παραλία, κοντά στο σταθμό, σήμερα θα ήμουν εκατομμυριούχος , θα συνέχιζε . Ν α ι , ναι. Π ά ν τ α τα ίδια λόγια. Κ ι η όμορφη γυναίκα του κοιτάζε ι και δεν μ ι λάε ι . Γ ι α τ ί να πάω; Κάπου κάπου όμως, όταν δεν έχω κανέναν να κουβεντ ιάσω, τ ις χε ιμων ιάτ ικες νύχτες , πηγα ίνω και τον βρ ίσκω, ξέροντας πως πάντα τα ίδια θα μου πε ι .

Τ α καφενε ία στην παραλία ε ίναι άδεια. Ο ι τηλεοράσε ις όλες ανοιχτές . Ο ι καφετζήδες έχουν βάλε ι σ τ η σειρά εκατοντάδες άδε ια ποτηράκ ια του τσαγ ιού , που λάμπουν π ε ντακάθαρα κάτω από το δυνατό φως. Περιμένουν να τ ε λ ε ι ώ σε ι το δελτ ίο ε ιδήσεων και να β γ ε ι ο κόσμος από τα σπίτ ια του. Κ ά τ ω από τα αδειανά τραπέζια στέκοντα ι γ ά τ ε ς . Σ υ νέχισα να περπατάω.

Σ τ η ν άλλη πλευρά του μόλου, βάρκες τ ρ α β η γ μ έ ν ε ς στην α κ τ ή . Η μ ι κ ρ ή , β ρ ό μ ι κ η παραλία έ ρ η μ η . Σ τ η ν ά μ μ ο , φύκια, μπουκάλια, πλαστ ικά που έ φ ε ρ ε το κύμα. . . Α έ ν ε ότ ι θα κατεδαφίσουν το σπίτ ι του βαρκάρη Ιμπραήμ . Λ έ ν ε ακόμ η ότι και το καφενε ίο θα έχε ι την ίδια τ ύ χ η . Ό τ α ν ε ίδα τα φωτ ισμένα παράθυρα του καφενε ίου, χάρηκα πολύ. Μ π ο ρεί να βρω κάποιον ε κ ε ί που δεν θα παίζε ι χαρτιά να κουβεντ ιάσουμε , θα ρωτήσε ι , πώς ε ίσαι , θα του πω, θ' ακούει , ε ε , εσύ πώς ε ίσαι , θα του πω, θα μου π ε ι , θ' ακούω. Μ ι λ ώ ντας πολύ δυνατά γ ια να σκεπάσουμε τ η φωνή και το βουη τ ό από την τ η λ ε ό ρ α σ η και τους π ε λ ά τ ε ς 4 αυτή ε ίναι η φιλ ία. . . Μ π ο ρ ε ί να π ά μ ε ακόμη και σ ινεμά μαζί.

Μ ό λ ι ς όμως μ π ή κ α στο καφενε ίο , χάλασε το κέφι μου, ήταν και τα δυο εκε ί , εκε ίνα τα αγόρια. Νά ορ ίστε : μόλις μ ε

12 ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ίδαν χάρηκαν, κο ι τάχτηκαν κ ι άρχισαν να γελούν, όμως ε γ ώ δεν σας ε ίδα, κοίταξα το ρολόι μου, ψάχνω να βρω κάποιο φίλο. Κάπου εκε ί , αριστερά, καθόταν ο Νεβζάτ και παρακολουθούσε αυτούς που παίζανε χαρτιά. Τον πλησίασα, πήρα μια καρέκλα και κάθισα κοντά του. Ε ί μ α ι χαρούμενος· γύρισα στον Ν ε β ζ ά τ και του χαμογέλασα.

« Γ ε ι α σου», του ε ίπα. « Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Δ ε ν μ ίλησε . Έριξα μια ματιά στην τηλεόραση · ήταν το τέλος των ε ι

δήσεων. Κατόπιν κοίταξα τα χαρτιά και τον Ν ε β ζ ά τ , που παρακολουθούσε το παιχν ίδ ι , και περ ίμενα να τ ε λ ε ι ώ σ ε ι η παρτ ίδα - τ έ λ ε ι ω σ ε , μα κανείς δεν ασχολήθηκε μ' ε μ έ ν α , μ ι λούσαν και γελούσαν μεταξύ τους. Ξανάρχισε το παιχν ίδ ι , βυθ ίστηκαν σ' αυτό, τ ε λ ε ί ω σ ε κ ι αυτός ο γύρος. Ενώ μοίραζαν ξανά τα χαρτιά, σ κ έ φ τ η κ α ότι έ π ρ ε π ε κάτ ι να πω.

« Ν ε β ζ ά τ , το γ ά λ α που μας έ φ ε ρ ε ς σ ή μ ε ρ α ή τ α ν πολύ καλό» .

Κούνησε το κεφάλι του συνεχίζοντας να κοιτάζει τα χαρτ ιά .

« Ξ έ ρ ε ι ς , όταν το γάλα είναι παχύ, ε ίναι πολύ νόστ ιμο» . Ξανακούνησε το κεφάλι του. Κοίταξα το ρολόι μου, ήταν

εννέα παρά π έ ν τ ε . Κοίταξα την τηλεόραση . Ήμουνα απορροφημένος, όταν, ύστερα από κάμποση ώρα, ε ίδα τους νεαρούς να γελούν ειρωνικά. Όταν είδα την εφημερίδα που κρατούσαν, σ κ έ φ τ η κ α μ ε τ ρ ό μ ο : «Ω Θ ε έ μου, λες να ε ίναι πάλι καμιά φωτογραφία;» Γ ι α τ ί μια κοίταζαν ε μ έ ν α μια την εφημερ ίδα και γελούσαν ε ιρωνικά. Περ ιφρόνησε τους, Ρ ε -τ ζ έ π ! Μ α και πάλ ι σε λ ίγο μ ε βασάνισε μια σ κ έ ψ η : συχνά οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς δημοσιεύουν φωτογραφίες · κ ι ε ίναι αδυσώπ η τ ε ς * και γράφουν από κάτω στις λεζάντες ανόητα κι άδι-


κα πράγματα, σαν αυτά που γράφουν κάτω από φωτογραφίες μ ε γυμνές γυναίκες ή μ ε αρκούδες που γεννοβολήσα-νε στους ζωολογικούς κήπους . Σ τ ρ ά φ η κ α ξαφνικά στον Ν ε β ζ ά τ και , δίχως καθόλου να σκεφτώ, ε ίπα :

« Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Γ ια μια σ τ ι γ μ ή γύρ ισε , μ ε κοίταξε , κάτ ι μουρμούρισε, μα

ο νους μου ήταν σ τ η φωτογραφία, δεν μπόρεσα να του πω τ ί π ο τ ε άλλο. Κ ι όχι μονάχα αυτό* έκανα την ανοησία να ξανακοιτάξω τους δυο νεαρούς. Τα β λ έ μ μ α τ α μας διασταυρώθηκαν και γέλασαν ακόμη πιο κοροϊδευτ ικά. Γύρισα το κ ε φάλι μου. Σ τ ο τραπέζ ι έ π ε σ ε ένας ρήγας. Οι χαρτοπαίχτες άρχισαν να βρ ίζονται - άλλοι χαίρονταν, άλλοι λυπούνταν. Κατόπιν άρχισαν μια καινούργια παρτίδα, τα χαρτιά κ ι οι χαρές αλλάξανε θ έ σ η . Λ ε ς να ' τανε καμ ιά φωτογραφία; Ξαφνικά, κάτ ι ήρθε στο νου μου.

« Τ ζ ε μ ί λ ! » φώναξα στο γκαρσόνι . « Φ έ ρ ε ένα τ σ ά ι » . Έ τ σ ι , θα μπορούσα ν' απασχοληθώ γ ια λ ίγο και να ξεχά

σω* αυτό όμως δεν κράτησε πολύ, το μυαλό μου ε ί χ ε κολλήσε ι στην εφημερ ίδα και στους νεαρούς που την κοίταζαν και γελούσαν. Γύρισα πάλι και τους κοίταξα, εκε ίνη τ η στ ιγμ ή δε ίχνανε στον Τ ζ ε μ ί λ ένα άρθρο τ η ς εφημερ ίδας. Ο Τ ζ ε μ ίλ πρόσεξε που τον κοίταζα ανήσυχος και κατσάδιασε τους νεαρούς λέγοντας φωναχτά:

«Παλ ιόπα ιδα ! » Ή τ α ν όμως αργά, δεν μπορούσα πια να κάνω τον αδιά

φορο. Θα 'πρεπε προ πολλού να είχα φύγει από δω. Οι νεαροί εξακολουθούσαν να ξεκαρδίζονται στα γ έ λ ι α .

« Τ ι τ ρ έ χ ε ι , Τ ζ ε μ ί λ ; » ε ίπα. « Τ ι έχε ι στην ε φ η μ ε ρ ί δ α ; » « Τ ί π ο τ α ! » ε ί π ε αυτός. «Ανοησ ί ες» . Φλεγόμουνα από περ ι έργε ια . Προσπάθησα να συγκρα-


τ η θ ώ , μα στάθηκε αδύνατον. Κ α τ έ β η κ α από τ η ν καρέκλα σαν μαγεμένος και προχώρησα αργά αργά προς τον Τ ζ ε μ ί λ , περνώντας μπροστά από τους νεαρούς που ε ίχαν σωπάσει .

« Γ ι ά δε ίξε μου την ε φ η μ ε ρ ί δ α ! » Έ κ α ν ε μια κ ί ν η σ η σαν να ' θ ελε να κρύψε ι την ε φ η μ ε ρ ί

δα. Κατόπιν , ε ί π ε κάπως ένοχα: « Α ν ο η σ ί ε ς ! Γ ίνοντα ι τ έ τ ο ι α πράματα; Ε ίνα ι α λ ή θ ε ι α ; »

ε ί π ε και στράφηκε στους νεαρούς. «Παλ ιόπα ιδα ! » ε ί π ε πάλι κι επ ι τέλους , μου έδωσε την εφημερ ίδα .

Σαν πε ινασμένος λύκος την άρπαξα από το χέρ ι του, την άνοιξα· η καρδιά μου χτυπάε ι γρήγορα. Νομ ίζω ότι π ν ί γ ο μαι από αγωνία, κοιτάζω το σημε ίο που μου έ δ ε ι ξ ε , όχι, δεν υπάρχει καμιά φωτογραφία.

« Π ο ύ ε ί να ι ; » « Ε δ ώ » , ε ί π ε ο Τ ζ ε μ ί λ και μου έ δ ε ι ξ ε μ ε το δάχτυλο του

ένα σ η μ ε ί ο . Δ ιαβάζω πολύ γρήγορα το σ η μ ε ί ο που μου δ ε ί χ ν ε ι : Τ ο « Β ή μ α του Ιστορ ικού» . . . Ο ι ιστορικοί θησαυροί του

Ουσκ ιουντάρ . . . * Ο π ο ι η τ ή ς Γ ιαχγ ιά Κ ε μ ά λ και το Ουσκι-ουντάρ.. . Α ίγο πιο κάτω, ένας μικρός τ ί τλος : « Τ ο τζαμί του Μ ε χ μ έ τ πασά, το τζαμί κ ι η βρύση Α χ μ ε ν τ ι έ . . . Το τζαμί κ ι η β ι β λ ι ο θ ή κ η Σ ε μ σ ί πασά. . . » Μ ε τ ά , το δάχτυλο του Τ ζ ε μ ίλ π ή γ ε προς τα κάτω* δ ιαβάζω:

« Τ ο Σ π ί τ ι των Νάνων στο Ουσκιουντάρ» . Α ν έ β η κ ε το αίμα στο κεφάλι μου. Τ ο διάβασα όλο μονο

ρούφι: « Ε κ τ ό ς απ' αυτά, παλιότερα στο Ουσκιουντάρ υπήρχε κ ι

* Χρυσούπολη: προάστιο της Ιστανμπούλ, περισσότερο γνωστό σήμερα ως Σκουτάρι.


ένα σπίτι, των νάνων. Ε ί χ ε φτ ιαχτε ί ε ιδ ικά γ ια τους νάνους, δεν του έ λ ε ι π ε τ ίποτα. Μονάχα που τα δωμάτια, οι πόρτες , τα παράθυρα, οι σκάλες ήταν ανάλογα μ ε το μπόι των νάνων, οι κανονικοί άνθρωποι , γ ια να μπουν μέσα, έ π ρ ε π ε να διπλωθούν στα δύο. Σύμφωνα μ ε τ ι ς έρευνες του κ α θ η γ η τ ή τ η ς Ιστορίας τ η ς Τ έ χ ν η ς Δρ . Σ ο υ χ έ ι λ Ε ν β έ ρ , το σπ ίτ ι αυτό χ τ ί σ τ η κ ε μ ε ε ν τ ο λ ή τ η ς Χ α ν τ ά ν , συζύγου του σουλτάνου Μ ε χ μ έ τ Β ' και μ η τ έ ρ α ς του σουλτάνου Α χ μ έ τ Α ' , η οποία αγαπούσε πολύ τους νάνους. Η α γ ά π η τ η ς γυναίκας αυτής γ ια τους νάνους έ χ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ή θ έ σ η στην ιστορία του χα-ρεμιού. Ε π ε ι δ ή η σουλτάνα Χ α ν τ ά ν επ ιθυμούσε οι συμπαθητ ικο ί αυτοί φίλοι τ η ς να ζουν ανενόχλητοι κ ι ήσυχοι και μ ε τ ά το θάνατο τ η ς , α ν έ θ ε σ ε το χτ ίσ ιμο του στον αρχιμα-ραγκό των ανακτόρων Ραμαζάν. Λ έ γ ε τ α ι ότι ήταν τόση η τ ε λ ε ι ό τ η τ α τ η ς ξυλοκατασκευής και των σκαλισμάτων του, που το σπ ιτάκ ι ήταν ένα μικρό αριστούργημα. Ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε μ ε σιγουριά αν υπήρχε πραγματ ικά αυτό το παράξενο κ ι ενδιαφέρον σπ ίτ ι , καθώς δεν αναφέρεται στ ις Περιηγήσεις του γνωστού ιστορικού Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε -μπ ί , που την ίδια ε π ο χ ή ε ίχε ε π ι σ κ ε φ θ ε ί το Ουσκιουντάρ. Α κ ό μ η όμως κ ι αν υπήρχε π ρ ά γ μ α τ ι , θα π ρ έ π ε ι να καταστράφηκε σ τ η μ ε γ ά λ η πυρκαγιά του 1 6 4 2 , που έ κ α ψ ε το μεγαλύτερο μέρος του Ουσκιουντάρ.

Αναστατώθηκα. Τ ρ έ μ α ν ε τα πόδια μου, έγ ινα μούσκεμα στον ιδρώτα.

« Α γ ν ό η σ ε τους, Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε ο Τ ζ ε μ ί λ . « Μ η ν τους δίνε ις σημασία)).

Έ ν ι ω θ α έντονα τ η ν επ ιθυμ ία να ξαναδιαβάσω το άρθρο, μα δεν είχα κουράγιο. Δ ε ν μπορούσα ν' ανασάνω. Η ε φ η μερ ίδα έ π ε σ ε από το χέρ ι μου.


« Έ λ α , κ ά θ ι σ ε » , ε ί π ε ο Τ ζ ε μ ί λ , «να συνέλθε ις . I Ι ε ιράχτη-κες , ασφαλώς, σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ ε ς » .

Κατόπ ιν γυρ ίζε ι στους νεαρούς και γ ια ά λ λ η μια φορά τους λ έ ε ι , «Παλ ιόπαιδα ! »

Τους κοίταξα κ ι ε γ ώ , τα πόδια μου τ ρ έ μ α ν ε . Ε ίδα ότι μ ε κοιτάζανε μ ε ύπουλο ενδιαφέρον.

« Ν α ι » , ε ίπα. « Σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α » . Σώπασα για λ ίγο, πήρα ανάσα και κατόπιν ξαναμίλησα, μαζεύοντας όση δύναμη είχα.

« Μ α δεν λυπάμαι που ε ίμα ι νάνος» , ε ίπα. «Λυπάμαι κυρίως γ ιατ ί οι άνθρωποι είναι κακοί σε τέτο ιο βαθμό, ώστε να κοροϊδεύουν έναν πενηνταπεντάχρονο νάνο» .

Έ π ε σ ε σ ιωπή. Φαίνεται πως μ' άκουσαν κι αυτοί που παίζανε χαρτιά. Το β λ έ μ μ α μου διασταυρώθηκε μ ε τον Νεβζάτ . Κατάλαβε μήπως; Οι νεαροί κατέβασαν το κεφάλι* φαίνεται ότι ντράπηκαν λ ίγο. Ζαλίζομαι, η τηλεόραση βουίζει.

«Παλιόπαιδα!» επαναλαμβάνει ο Τ ζ ε μ ί λ κάπως μηχανικά. Σ τ ο τέλος κατάφερα να πλησιάσω στην πόρτα. Κ ά ν ω να

β γ ω έξω. « Σ τ ά σ ο υ , βρε Ρ ε τ ζ έ π » , μου λ έ ε ι ο Τ ζ ε μ ί λ . «Πού π α ς ; » Δ ε ν απάντησα. Μ ε ασταθή βήματα , άφησα πίσω μου τα

ζωηρά φώτα του καφενε ίου. Βρ ίσκομαι πάλ ι έξω, στη δροσερή και σκοτε ι νή νύχτα.

Δυσκολεύομαι να περπατήσω, αλλά ζορίζω τον εαυτό μου και κάνω λίγα βήματα ακόμη · πάω και κάθομαι πάνω σε μια δέστρα. Α ν α π ν έ ω βαθιά τον καθαρό αέρα. Η καρδιά μου εξακολουθε ί να χ τ υ π ά ε ι δυνατά. Τ ι μπορώ να κ ά ν ω ; Απέναντ ι , στα κέντρα δ ιασκέδασης, τα φώτα φεγγοβολούν, στα εστιατόρια, στα δέντρα έχουν κρεμάσε ι χρωματιστά λαμπιόνια, άνθρωποι κάτω από το φως τους τρώνε και κουβεντιάζουν. Θ ε έ μου!


Γ ια μια σ τ ι γ μ ή , άνοιξε η πόρτα του καφενείου κι άκουσα τ η φωνή του Τ ζ ε μ ί λ :

α Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π ! Πού ε ί σ α ι ; » Δ ε ν έ β γ α λ α μ ιλ ιά . Δ ε ν μ ε ε ί δ ε , μ π ή κ ε μέσα. Ύ σ τ ε ρ α από κάμποση ώρα, άκουσα το βουητό του η λ ε

κτρ ικού τρένου μ ε προορισμό τ η ν Ά γ κ υ ρ α - σηκώθηκα. Η ώρα θα π ρ έ π ε ι να ήταν κάπου εννέα και δέκα. Σ κ έ φ τ η κ α : Μ ή π ω ς όλα αυτά δεν είναι παρά λέξε ις , σύννεφα από ήχους που, μόλις σκορπίσουν στο κενό , δ ιαλύονται ;

Κάπως η ρ έ μ η σ α , μα δεν ή θ ε λ α να γυρίσω στο σπ ίτ ι , αλλά δεν είχα και τ ί π ο τ ε άλλο να κ ά ν ω : θα πήγαινα στον κ ι νηματογράφο. Ο ιδρώτας μου σ τ έ γ ν ω σ ε , το χτυποκάρδι λ ι γ ό σ τ ε ψ ε , τώρα ήμουν καλύτερα. Ανέπνευσα βαθιά κ ι άρχισα να περπατάω.

Ά φ η σ α π ί σ ω μου το κ α φ ε ν ε ί ο * θα 'χουν ο π ω σ δ ή π ο τ ε ξεχάσε ι κ ι ε μ έ ν α και τ ι ς λ έ ξ ε ι ς , η τ η λ ε ό ρ α σ η θα βου ίζε ι , οι νεαροί , αν δεν τους έ χ ε ι δ ιώξε ι ο Τ ζ ε μ ί λ , θα ψάχνουν να βρουν άλλον γ ι α να τον κ ο ρ ο ϊ δ έ ψ ο υ ν και νά μ ε π ά λ ι στο δρόμο , κόσμος πολύς , φ ά γ α ν ε το φ α γ η τ ό τους κ α ι , προτού ξανακαθ ίσουν μ π ρ ο σ τ ά σ τ ι ς τ η λ ε ο ρ ά σ ε ι ς τ ο υ ς , προτού πάρουν τ ι ς θ έ σ ε ι ς τους στα κ α φ ε ν ε ί α , κάνουν π ε ρ ίπατο γ ια να χ ω ν έ ψ ο υ ν . Τ ρ ώ ν ε π α γ ω τ ά , κουβεντ ιάζουν , χ α ι ρ ε τ ι ο ύ ν τ α ι , γ υ ν α ί κ ε ς , σύζυγοι που μόλ ις ε π έ σ τ ρ ε ψ α ν από τ η δουλε ιά , τα πα ιδ ιά τους , που συνέχε ια κ ά τ ι μα-σ ο υ λ ά ν ε * όλοι γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ α ι κα ι χ α ι ρ ε τ ι ο ύ ν τ α ι . Π έ ρ α σ α μπροστά από τα εστ ιατόρ ια , μα δ ε ν ε ίδα τον Ι σ μ α ή λ . Π ι θανό να έ χ ε ι πουλήσε ι όλα τα λαχε ία και να π ή ρ ε τον α ν ή φορο γ ια το σ π ί τ ι του . Αν π ή γ α ι ν α σ' αυτόν, αντ ί γ ι α τον κ ινηματογράφο, θα κ ο υ β ε ν τ ι ά ζ α μ ε . Μ α πάντα τα ίδια και τα ίδ ια. . .

18 Ο Ρ Χ Α Ν Π Λ Μ Ο Υ Κ

Ο δρόμος γ έ μ ι σ ε γ ια τα καλά. Αμάξια μπροστά από τα παγωτατζ ίδ ικα, μ ικροπαρέες που εμποδίζουν την κυκλοφορία. Φοράω σακάκι και γραβάτα, μα δεν αντέχο) τον πολύ κόσμο* στρ ίβω σ' ένα στενό . Ανάμεσα στα αυτοκίνητα που είναι παρκαρισμένα στα στενοσόκακα και που τα φωτίζε ι το αμυδρό γαλάζιο φως των τηλεοράσεων, τα παιδιά παίζουν κρυφτό. Σαν ήμουνα μικρός, σκεφτόμουνα π(ος το παιχνίδ ι αυτό θα μπορούσα να το παίξω πολύ καλά, μα δεν τολμούσα να παίξω μαζί τους όπως έκανε ο Ισμαήλ. Αν έπαι ζα όμως, θα κρυβόμουνα καλύτερα απ' όλους, μπορεί κι εδώ, στα χαλάσματα του χανιού, όπου η μ η τ έ ρ α μου έ λ ε γ ε ότι υπήρχαν άρρωστοι από πανούκλα, ή και στο χωριό, στο στάβλο, έ τ σ ι , μάλ ιστα, που να μ η βγαίνω καθόλου από μέσα, και να δούμε τ ό τ ε ποιον θα κοροϊδεύανε, θα 'ψαχνε η μ η τέρα μου να μ ε βρε ι , θα ρωτούσε τον Ισμαήλ , πού ε ίναι ο αδελφός σου, κ ι αυτός, ρουφώντας τ η μ ύ τ η του, θα ' λ ε γ ε , πού να ξέρω, ε γ ώ θα τους άκουγα, και , μάνα, θα 'λεγα, ε γ ώ μπορώ μια χαρά να ζω κρυμμένος δίχως να μ ε βλέπε ι κανείς, και τ ό τ ε μόνο η μάνα μου θα 'κλα ιγε τόσο πολύ, που ε γ ώ , αναγκαστ ικά θα 'λεγα, καλά, καλά, μάνα, βγαίνω, νά μ ε , εδώ ε ί μ α ι , δεν θα κρυφτώ ποτέ πια, κ ι η μάνα μου θα μ ε ρωτούσε γ ιατ ί κρύβομαι , και θα σκεφτόμουνα πως ίσως να 'χει δ ίκ ιο , ποιος ο λόγος να κρύβομαι , τ ι έχω να κρύψω; Κα ι γ ια μια σ τ ι γ μ ή θα ξεχνούσα.

Ενώ περνούσα γρήγορα τον κεντρ ικό δρόμο, τους πήρε το μάτ ι μου: ο κύριος Σ ι τ κ ί ε ί χ ε μ ε γ α λ ώ σ ε ι , ε ί χ ε παντρευτε ί , ήταν μ ε τ η γυναίκα του και το παιδί τους, που ήταν ή δ η στο μπόι μου. Μ ε γνώρ ισε , χαμογέλασε και σ τ α μ ά τ η σ ε :

« Γ ε ι α σου, Ρ ε τ ζ έ π ε φ έ ν τ η » , μου ε ί π ε . « Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Πάντα περ ίμενα να μιλήσουν αυτοί πρώτοι .


« Γ ε ι α σας, Σ ι τ κ ί μ π έ η » , ε ίπα. « Κ α λ ά , ευχαριστώ» . Ανταλλάξαμε χε ιραψία. Ό χ ι μ ε τ η γυναίκα του. Το παι

δί του μ ε κοίταζε μ ε φόβο και περ ι έργε ια . « Γ λ υ κ ι ά μου, ο Ρ ε τ ζ έ π ε ίναι από τους πιο παλιούς στο

Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ » . Η γυναίκα του κούνησε το κεφάλ ι τ η ς χαμογελώντας .

Χ ά ρ η κ α , α ισθάνθηκα περήφανος που ήμουν ένας από τους πιο παλιούς κατοίκους τ η ς περ ιοχής .

« Η γ ιαγ ιά πώς ε ί να ι ; » « Έ τ σ ι κι έ τ σ ι ! » ε ίπα. « Η κυρία πάντα παραπονιέται γ ια

κ ά τ ι » . «Πόσα χρόνια πέρασαν!» ε ίπε . « Ο Φαρούκ πού βρίσκεται ;» «Αύριο έρχοντα ι» , ε ίπα. Σ τ ρ ά φ η κ ε σ τ η γυναίκα του και προσπάθησε να τ η ς ε ξ η

γ ή σ ε ι πως ο Φαρούκ ήταν παιδικός του φίλος. Κατόπιν χαιρ ε τ η θ ή κ α μ ε χωρίς χε ιραψία, κουνώντας μονάχα το κεφάλι . Τώρα ασφαλώς θα δ ι η γ ε ί τ α ι σ τ η γυναίκα του τα παιδ ικά του χρόνια, θα τ η ς μ ιλά γ ια μένα, θα τ η ς λ έ ε ι ότι τους ε ίχα πάε ι , σαν ή τ α ν ε μ ικροί , στο π η γ ά δ ι , ότι τους έμαθα να ψαρεύουν κέφαλους και τ ό τ ε βέβα ια το παιδί θα τον ρωτούσε: Γ ι α τ ί , πατέρα, ο άνθρωπος εκε ίνος είναι τόσο μ ικρός ; Γ ιατ ί η μ η τ έ ρ α του τον γ έ ν ν η σ ε προτού παντρευτε ί , έ λ ε γ α παλιότερα. Ο Σ ι τ κ ί π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε . Π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε κ ι ο Φαρούκ, μα δεν έκανε παιδιά, η μ η τ έ ρ α μου, αντ ίθετα , έ κ α ν ε , και τ ό τ ε η κυρά μάς έ σ τ ε ι λ ε όλους στο χωριό. Κα ι πριν φύγουμ ε , μας χ τ ύ π η σ ε μ ε τα λόγια τ η ς και μ ε το μπαστούνι τ η ς και η μ η τ έ ρ α μου ε ί π ε , αν δεν κάνω λάθος: Κυρία, τ ι φταίνε τα παιδιά; Καμιά φορά νομίζω ότι τ ις άκουσα κι ε γ ώ εκε ί νες τ ις λ έξε ι ς , τ η φοβερή ε κ ε ί ν η μέρα. . .

Μ π ή κ α στο στενό όπου βρ ίσκετα ι ο κ ινηματογράφος κ ι


άκουσα τ η μουσική που παίζουν πριν από την ταινία. I I ε ί σοδος του κ ινηματογράφου είναι καλά φ ω τ ι σ μ έ ν η . Ρ ί χ ν ω μια ματιά στις φωτογραφίες : Θα βρεθούμε στον παράδεισο. Παλιά ταιν ία: σ τ η φωτογραφία αγκαλ ιασμένο ι η Χουλγ ιά Κ ό τ σ γ ι γ ι τ κ ι ο Ε ν τ ί ζ Χουν, σε μια άλλη ο Ε ν τ ί ζ Χουν σ τ η φυλακή , και σε μια ά λ λ η η Χουλγ ιά τραγουδάει , όμως αν δεν δε ις την ταινία, δεν μπορε ίς να ξέρε ις τ η σειρά των γ ε γονότων. Αυτός θα 'ναι, φαίνεται , ο λόγος που βάζουν έξω φωτογραφίες από το έργο* γ ια να σου κινήσουν την π ε ρ ι έ ρ γε ια . Π ή γ α στο τ α μ ε ί ο , ένα ε ισ ι τήρ ιο , παρακαλώ, η ταμίας έ κ ο ψ ε ένα ε ισ ιτήριο και μου το έδωσε , ευχαριστώ. Ρ ώ τ η σ α :

«Ε ίνα ι ωραία η τα ιν ία ; »

Η κοπέλα μου ε ί π ε ότι δεν την ε ίχε δε ι . Ε ίναι φορές που, νά, θέλω να μ ιλήσω. Π ή γ α , κάθισα σ τ η θ έ σ η μου και περίμενα. Σ ε λ ίγο άρχισε η ταινία.

Ό τ α ν π ρ ω τ ο γ ν ω ρ ί σ τ η κ α ν , η κ ο π έ λ α ή τ α ν τ ρ α γ ο υ δ ί στρια και δεν συμπαθούσε τον νέο που υποδύεται ο Ε ν τ ί ζ Χουν μα, όταν αυτός τ η σώζει μια μέρα από κάποιους, αυτ ή συγκ ινε ί τα ι και καταλαβαίνε ι ότι ε ίναι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν η μαζί του , ο πατέρας τ η ς όμως δεν θ έ λ ε ι το γ ά μ ο αυτό. Κ α τόπιν ο νέος πάε ι σ τ η φ υ λ α κ ή . Ε δ ώ κ ά ν ε ι δ ι ά λ ε ι μ μ α . Δ ε ν σ η κ ώ ν ο μ α ι όμως από τ η θ έ σ η μου, αποφεύγω το πλήθος . Ξαναρχίζε ι η ταιν ία , η κ ο π έ λ α π α ν τ ρ ε ύ ε τ α ι τον ι δ ι ο κ τ ή τ η του κ έ ν τ ρ ο υ όπου ε ρ γ ά ζ ε τ α ι , δεν κάνουν παιδ ιά κ ι ούτε θέλουν να κάνουν. Ο άντρας τ η ς κ ά π ο τ ε τ η ν ε γ κ α τ α λ ε ί π ε ι , φεύγε ι μ ε μια γυναίκα του δρόμου, στο μεταξύ ο Ε ν τ ί ζ δ ρ α π ε τ ε ύ ε ι από τ η φυλακή και συναντιούνται σ' ένα σπίτ ι κοντά σ τ η γέφυρα του Βοσπόρου - ε κ ε ί η Χουλγ ιά Κ ό τ σ γ ι γ ι τ λ έ ε ι ένα τραγούδ ι . Ακούγοντας εκε ίνο το τραγούδ ι , κάπως σ υ γ κ ι ν ή θ η κ α . Ο νέος ε ίναι αποφασισμένος να τ η


γ λ ι τ ώ σ ε ι από τα χέρ ια του κακού συζύγου, κ ι όταν αυτός τ ι μ ω ρ ε ί τ α ι από τ η θε ία δ ί κ η , αποφασίζουν να π α ν τ ρ ε υ τούν. Ο πατέρας τ η ς τους κοιτάζε ι χαρούμενος να φεύγουν π ι α σ μ έ ν ο ι χ έ ρ ι χ έρ ι * προχωρούν, απομακρύνοντα ι , απομακρύνονται . Τ Ε Λ Ο Σ .

Ανάβουν τα φώτα, βγα ίνουμε έξω, όλοι μιλούν γ ια τ η ν ταινία. Κ ι ε γ ώ θα 'θελα να μ ιλήσω μ ε κάποιον. Η ώρα ε ίναι έ ν τ ε κ α και δέκα, η κυρά θα μ ε π ε ρ ι μ έ ν ε ι , μα δεν μου κάνε ι καρδιά να γυρίσω στο σπ ίτ ι .

Προχώρησα προς τον παραλιακό δρόμο. Μ π ο ρ ε ί ο φαρμακοποιός ο Κ ε μ ά λ να δ ιανυκτερεύε ι , μπορε ί και να έ χ ε ι αϋπνία. Θέλω να πάω να κουβεντ ιάσουμε* ε γ ώ θα δ ιηγούμαι , αυτός θα μ' ακούει αφηρημένα κοιτάζοντας στο απέναντι περ ίπτερο τους νεαρούς που κάνουν κόντρες μ ε τα αυτοκ ίνητα τους φωνάζοντας. Ό τ α ν ε ίδα αναμμένα τα φώτα του φαρμακε ίου , χάρηκα. Δ ε ν ε ί χ ε κ ο ι μ η θ ε ί . Άνοιξα τ η ν πόρτα, χ τ ύ π η σ ε το κουδουνάκι. Δ ι ά β ο λ ε ! Δ ε ν ε ίναι ο Κ ε μάλ , ε ίναι η γυναίκα του.

« Γ ε ι α σας», ε ίπα και κοντοστάθηκα. « Θ έ λ ω ασπιρ ίνες» . « Μ ί α μονάχα ή ολόκληρο κ ο υ τ ά κ ι ; » ρώτησε η γυναίκα. «Δύο . Πονάε ι το κεφάλι μου. . . Ο κύριος Κ ε μ ά λ . . . » λ έ ω ,

μα δεν μ' ακούει . Πα ίρνε ι το ψαλ ίδ ι , κόβε ι τ ι ς ασπιρίνες . Δίνοντας τα χρήματα, τ η ς λ έ ω :

« Ο κύριος Κ ε μ ά λ π ή γ ε γ ια ψάρεμα το π ρ ω ί ; » « Ο Κ ε μ ά λ κο ιμάται ε π ά ν ω » . Κο ιτάζω γ ια μια σ τ ι γ μ ή το ταβάν ι . Κ ο ι μ ά τ α ι ε κ ε ί , δυο

π ιθαμές πάνω από το ταβάν ι . Αν ξυπνούσε, θα του μ ιλούσα* μπορεί κάτι να μου έ λ ε γ ε γ ια κείνα τα παλιόπαιδα, μπορεί και να μην έ λ ε γ ε τ ίποτα , να κοίταζε α φ η ρ η μ έ ν α έξω* θα μιλούσα, θα μ ιλούσαμε . Πήρα πάνω από τον πάγκο τα


ρέστα που άφησε η γυναίκα μ ε τα μ ικρά κάτασπρα χέρια τ η ς . Αυτή αμέσως π ή ρ ε το περιοδικό τ η ς και βυθ ίστηκε στο δ ιάβασμα· φωτορομάντζο, νομίζω. Ό μ ο ρ φ η γυναίκα! Τ η ν καληνύχτισα, β γ ή κ α δίχως να την ενοχλήσω, το κουδουνάκι ξαναχτύπησε. Οι δρόμοι έχουν ε ρ η μ ώ σ ε ι , τα παιδιά που παίζανε κρυφτό έχουν πάε ι στα σπίτ ια τους. Τ ι να κάνω; Πήρα κι ε γ ώ το δρόμο γ ια το σπ ίτ ι .

Κλε ίνοντας την πόρτα του κήπου, ε ίδα φως ανάμεσα από τα παντζούρια τ η ς κυράς. Δ ε ν κο ιμάτα ι προτού κ ο ι μ η θ ώ εγώ. Μ π ή κ α από την πόρτα της κουζίνας, κλείδωσα, κι ανεβαίνοντας τ ις σκάλες , θυμήθηκα τ η ν εφημερ ίδα . Το σπ ίτ ι στο Ουσκιουντάρ ε ί χ ε άραγε σκάλες ;

Ποια εφημερίδα ήταν ; Αύριο θα πάω στον μπακάλη να τ η ζ η τ ή σ ω , θα του πω, έχε ις τ η χ τ ε σ ι ν ή Τερζουμάν, θα ρ ω τ ή σω, τ η θέλε ι ο Φαρούκ μ π έ η ς , είναι ιστορικός, θ έ λ ε ι να διαβάσε ι το « Β ή μ α του Ιστορ ικού» . . . Έφτασα επάνω, μ π ή κ α στο δωμάτιο τ η ς · ε ίχ ε πλαγ ιάσε ι .

«Ήρθα, κυρ ία» , ε ίπα. « Μ π ρ ά β ο ! » ε ί π ε . « Ε π ι τ έ λ ο υ ς , β ρ ή κ ε ς το δρόμο γ ια το

σ π ί τ ι ! » « Τ ι να έκανα; Η ταινία τ έ λ ε ι ω σ ε αργά» . « Έ κ λ ε ι σ ε ς καλά τ ις π ό ρ τ ε ς ; » « Τ ι ς έ κ λ ε ι σ α » , ε ίπα. « Θ έ λ ε τ ε κ ά τ ι ; Γ ι α τ ί θα κο ιμηθώ.

Μ η μ ε ξ υ π ν ή σ ε τ ε » . «Αύριο έρχονται , σωστά ; » « Ν α ι » , ε ίπα. « Έ φ τ ι α ξ α τα κρεβάτ ια τους, ετο ίμασα τα

δωμάτια τους» . «Ωραία» , ε ί π ε . « Κ λ ε ί σ ε καλά την πόρτα μου» . Κ λ ε ί ν ω την πόρτα και φεύγω. Πάω γρήγορα να ξαπλώ

σω και να κο ιμηθώ. Κ α τ ε β α ί ν ω τ ις σκάλες .

2

Τον ακούω να κατεβαίνε ι ένα ένα τα σκαλιά. Τ ι κάνει στους δρόμους μέχρ ι αυτή την ώρα; Μ η το σκέφτεσαι , Φατμά, θ' αηδιάσεις. Μ α δεν μπορώ να κάνω κι αλλιώς. Έ κ λ ε ι σ ε άραγ ε καλά τις πόρτες ο βρομονάνος; Πεντάρα δεν δίνει ! Θα π έ σει αμέσως στο κρεβάτ ι του και, γ ια ν' αποδείξε ι τ η δουλική κ α τ α γ ω γ ή του, θα ροχαλίζει μέχρ ι το πρωί. Κοιμήσου λοιπόν, τζουτζέ, αμέριμνα, ήσυχα, τον ύπνο του υ π η ρ έ τ η , κοιμήσου, γ ια να 'ναι δ ική μου η νύχτα. Ε γ ώ δεν μπορώ να κοιμηθώ. Σκέφτομαι ότι πρέπε ι να κοιμηθώ για να ξεχάσω, όμως το μόνο που κάνω είναι να περ ιμένω να κοιμηθώ, κ ι όσο πε ρ ιμένω, καταλαβαίνω πως μάταια περ ιμένω, και περ ιμένω.

Ο ύπνος είναι ένα χ η μ ι κ ό φαινόμενο έ λ ε γ ε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν όπως όλα τα πράγματα, έτσ ι κι ο ύπνος είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να ε ξ η γ η θ ε ί , Φατμά, όπως βρήκαν τον τύπο του νερού, που είναι Η 2 0 , έ τσ ι μια μέρα θα βρουν και τον τύπο του ύπνου. Ό χ ι βέβαια οι δικοί μας, οι βλάκες , δυστυχώς, οι Ευρωπαίοι , όπως πάντα* θα τον βρουν, και τ ό τ ε κανείς δεν θα χρειάζεται, γ ια να βγάλε ι την κούραση από πάνω του, να φοράει τ ις γελοίες π ιτζάμες και να μπαίνε ι κάτω από τ '

24 ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΤΚ

άχρηστα σεντόνια σου και τα λουλουδάτα, γελοία, χαζά παπλωματά σου, περ ιμένοντας να ξημερώσε ι . Θα βάζουμε κάθε βράδυ τρε ις σταγόνες φάρμακο σ' ένα ποτήρ ι νερό, θα το πίνουμε και το πρωί θα 'μαστε σαν να έχουμε ξυπνήσε ι από ύπνο χορταστικό, ολοζώντανοι, φρέσκοι φρέσκοι.

Και τ ι δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε, Φατμά, όλες εκε ί νες τ ις ώρες που θα περνούσαμε ξύπνιοι ! Τ ι ς σκέφτηκες ποτ έ τ ις ώρες αυτές ;

Δ ε ν ε ίναι ανάγκη να σκεφτώ, Σελαχατ ίν , ξέρω: κοιτάζω το ταβάνι , κοιτάζω και περ ιμένω μπας και μ ε πάρει μία από τ ις σ κ έ ψ ε ι ς και μ ε πάε ι στον ύπνο, μα πού να 'ρθει ο ύπνος; Αν μπορούσα να π ιω κρασί , να π ιω ρακί , θα κοιμόμουνα όπως εσύ, μα δεν τον θέλω τον άσχημο αυτό ύπνο. Εσύ έ π ι νες δυο μπουκάλια. Δεν πίνω για να κάνω κέφι , Φατμά, μου έ λ ε γ ε ς μα γ ια να β γ ά λ ω από πάνω μου τ η ν κούραση τ η ς εγκυκλοπαίδε ιας , γ ια ν' ανοίξει , να καθαρίσει το μυαλό μου. Κατόπιν κοιμόσουνα μ ε το στόμα ανοιχτό, ροχαλίζοντας, κ ι ε γ ώ σ' άφηνα κι έ φ ε υ γ α α η δ ι α σ μ έ ν η από τ η ρακίλα που βρόμαγε το στόμα σου, ένα στόμα που θύμιζε σκοτε ινό π η γ ά δ ι όπου μ έ σ α συνουσιάζονται σκορπιο ί και βάτραχοι . Κρύα γυναίκα, κακόμοιρη γυναίκα, σαν τον πάγο ε ίσαι , εσύ δεν έχε ις ψ υ χ ή ! Αν έπ ινες ένα ποτηράκ ι , ίσως να καταλάβα ινες ! Ο ρ ί σ τ ε , π ι ε ς , σε δ ιατάζω, Φ α τ μ ά , δεν ξέρε ι ς ότι π ρ έ π ε ι να υπακούς τον άντρα σου; Ναι , το ξέρε ις , γ ιατ ί έ τσ ι σ' έχουν μάθε ι , λοιπόν, κ ι ε γ ώ σε διατάζω. Π ι ε ς , κι η αμαρτία στο λαιμό μου, ά ν τ ε , Φατμά, για να λυτρωθεί ο νους σου, σ' το ζητάω ε γ ώ , ο άντρας σου, Θ ε έ μου, πώς κατάντησα, να παρακαλάω μια γυναίκα, τ η βαρέθηκα πια αυτή τ η μοναξιά, σε παρακαλώ, Φ α τ μ ά , έλα, π ιες ένα ποτηράκι , ή μ ή πως εναντ ιώνεσαι στον άντρα σου;


Ό χ ι , ε μ έ ν α δεν μ ε ξ ε γ ε λ ά ε ι το ψ έ μ α που παίρνει μορφή φιδιού! Π ο τ έ μου δεν ήπια. Μονάχα μια φορά. Μ ' έσπρωξε η περ ι έργε ια . Δ ε ν ήταν κανείς στο σπ ίτ ι . Σ τ η ν άκρη τ η ς γλώσσας μου, μια γεύση από αλάτι , θαρρείς, λεμόνι και φαρμάκι . Ύ σ τ ε ρ α τρόμαξα, μετάν ιωσα γ ι ' αυτό που έκανα, ξέπλυνα το στόμα μου, άδειασα το ποτήρ ι , το έπλυνα καλά καλά, και περ ίμενα π ό τ ε θα μου 'ρθει η ζάλη · κάθισα για να μην πέσω κάτω* Θ ε έ μου, φοβήθηκα μ η μεθύσω όπως εκε ί νος, μα δεν έπαθα τ ίποτα. Τ ό τ ε κατάλαβα κι ησύχασα. Δεν μ ε βάζει ε μ έ ν α ο διάβολος στον πε ιρασμό.

Κοιτάζω ολοένα το ταβάν ι . Αδύνατο να κο ιμηθώ· ας σ η κωθώ. Π ά ω κι ανοίγω σιγά το παντζούρι, μ,ιας και τα κουνούπια δεν μ' ενοχλούν. Σ π ρ ώ χ ν ω το ένα φύλλο, ο αέρας έ χ ε ι π έ σ ε ι , η νύχτα είναι γ ε μ ά τ η γ α λ ή ν η . Τα φύλλα τ η ς συκιάς δεν κουνιούνται. Το φως στην κάμαρη του Ρ ε τ ζ έ π σ β η στό. Κ ο ι μ ή θ η κ ε , τ ί π ο τ α δεν έ χ ε ι να σ κ ε φ τ ε ί ο τζουτζές , αμέσως τον παίρνει ο ύπνος. Η μόνη ασχολία του ε ίναι το μαγε ίρεμα, τα λίγα ρούχα που έχε ι να πλύνει , τα ψώνια στην αγορά. Και τ ι ψωνίζε ι ; Σάπια ροδάκινα. Γ ια να πάρει σάπια ροδάκινα, τρ ιγυρ ίζε ι ώρες στους δρόμους.

Δ ε ν β λ έ π ω τ η θάλασσα, μα ξέρω από πού αρχίζε ι και μ έ χ ρ ι πού μπορε ί να π ά ε ι χωρίς να φαίνετα ι : τ ε ρ ά σ τ ι ο ς ο κόσμος ! Αν δεν υπήρχαν οι πολύβουες μ η χ α ν έ ς κ ι οι βάρκες μ ε γυμνούς, άντρες και γυναίκες , θα μύριζε κ ι όμορφα, τον α γ α π ώ τον κ ό σ μ ο . . . Ακούω και το τ ρ ι ζ ό ν ι . Σ ε μ ια εβδομάδα π ή γ ε μόνο ένα β ή μ α μπροστά. Ε γ ώ ούτε τόσο δεν κατάφερα να προχωρήσω. Π α λ ι ό τ ε ρ α , σκεφτόμουνα πως ο κόσμος ε ίναι ωραίος, μα τ ό τ ε ήμουνα παιδ ί , α ν ό η τ η . Έ κ λ ε ι σ α τα παντζούρια, τράβηξα το σύρτη · ο κόσμος ας μ ε ί ν ε ι ε κ ε ί .


Κάθομαι, αργά στην καρέκλα, κοιτάζω την επιφάνεια του τραπεζιού. Τα έ π ι π λ α γ ε μ ά τ α σ ι ω π ή . Η καράφα μ ισογεμάτ η , το νερό μέσα α κ ί ν η τ ο . Ό τ α ν θ έ λ ω να π ι ω , βγάζω το γυάλινο πώμα, σηκώνω τ η ν καράφα, κοιτάζω πώς τ ρ έ χ ε ι το νερό στο ποτήρ ι , ακούω: το γυαλί θα κουδουνίσει , το ν ε ρό θα μουρμουρίσει , θα νιώσω μια φρεσκάδα. Ό λ α αυτά θα μου αλλάξουν τ η δ ι ά θ ε σ η , θα μ ε παρασύρουν, μα το νερό δεν θα το π ιω. Ό χ ι α κ ό μ η .

Τα πράγματα που μοιράζουν το χρόνο π ρ έ π ε ι να ξοδεύονται μ ε σύνεση. Κο ιτάζω τ η βούρτσα των μαλλιών μου και β λ έ π ω τ ι ς τρ ίχες από τα μαλλιά μου που έχουν σκαλώσει ανάμεσα στα δόντια τ η ς . Τα αδύνατα λεπτά μαλλιά μου των ενενήντα χρόνων. Οι τρ ίχες πέφτουν μία μία. Ο καιρός, αυτό που λ έ γ ε τ α ι χρόνος, κυλάε ι . Σ τ α μ α τ ά ω , αφήνω τ η βούρτσα ανάποδα. Μ ο υ θυμ ίζε ι έ ν τ ο μ ο αναποδογυρ ισμένο κ ι ανατριχιάζω. Ό λ α αυτά τα α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α , αν τα άφηνα ε κ ε ί που βρίσκονται, αν γ ια χίλια χρόνια δεν τα άγγιζε κανείς , θα έ μ ε ν α ν στη θ έ σ η τους χίλια χρόνια. Π ά ν ω στο τραπέζ ι το κ λ ε ι δ ί , η καράφα, διάφορα μ ικροπράγματα. Τ ι παράξενο, όλα σ τ η θ έ σ η τους, ακ ίνητα! Τ ό τ ε κ ι η σ κ έ ψ η μου θα ' μ ε -νε α κ ί ν η τ η , ά χ ρ ω μ η , άοσμη , σαν ένα κ ο μ μ ά τ ι πάγου.

Ό μ ω ς αύριο θα 'ρθουν και τ ό τ ε θα σκεφτώ. Γ ε ι α σου, πώς ε ίσαι ; Εσύ πώς ε ίσαι ; θ α μου φιλήσουν το χέρι . Πώς ε ί σ τ ε , γ ιαγ ιάκα μου, πώς ε ί σ τ ε , πώς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; θ α τους π ε ριεργαστώ. Μ η μ ι λ ά τ ε όλοι μαζί, έλα εδώ εσύ, να σε δω, έλα κοντά μου, πες μου λοιπόν, τ ι κάνε ις ; Ξ έ ρ ω , θα ρωτήσω γ ια να μου πουν και ν' ακούσω ψέματα , μια-δυο επιπόλαιες κουβ έ ν τ ε ς ! Ε ε , αυτό ήταν όλο; Δεν έ χ ε τ ε να π ε ί τ ε τ ί π ο τ ε άλλο σ τ η γ ιαγ ιά σας. θ α κοιταχτούν, θα μιλήσουν μεταξύ τους, θα γελάσουν, θα τους ακούσω, θα καταλάβω. Σ τ ο τέλος θα


αρχίσουν να φωνάζουν. Μ η φωνάζετε , μ η φωνάζετε , τα αυτ ιά μου, δόξα τω Θεώ, ακούω καλά. Μ α ς συγχωρε ί τε , γ ιαγ ιά , ξ έ ρ ε τ ε , η άλλη γ ιαγ ιά μας δεν ακούει καλά. Ε γ ώ δεν ε ίμαι η μητέρα τ η ς μητέρας σας, ε ίμαι του πατέρα σας. Μας συγχωρε ί τε , μας συγχωρε ί τ ε ! Καλά, καλά, π ε ί τ ε , π ε ί τ ε μου κάτ ι τουλάχιστον γ ια την άλλη σας τ η γ ιαγ ιά , μ ι λ ή σ τ ε μου γ ι ' αυτή , τ ι κάνε ι ; Ξαφνικά, θα σωπάσουν απορημένοι . Α λ ή θεια, τ ι κάνε ι η άλλη μας η γ ιαγ ιά ; Κα ι τ ό τ ε θα νιώσω ότι δεν έχουν μάθε ι να βλέπουν και να καταλαβαίνουν, ας είναι όμως, και πάλι θα τους ρωτήσω, όχι βέβαια γ ια να βεβαιωθώ, κι ενώ ε γ ώ θα σκέφτομαι να τους ρωτήσω, αυτοί θα το 'χουν ξεχάσει κ ιόλας : δεν θα τους ενδ ιαφέρω ε γ ώ ούτε οι ερωτήσε ις μου, στο δωμάτιο τους, μ ε τα δικά τους θα είναι απασχολημένοι , κι ε γ ώ θα ε ίμαι πάλι μ ό ν η , ολομόναχη. . .

Απλώνω το χέρ ι μου, και παίρνω ένα βερ ίκοκο* το τρώω και π ε ρ ι μ έ ν ω . Ό χ ι , ούτε αυτό ω φ έ λ η σ ε . Ε ί μ α ι πάντα ε δ ώ , ανάμεσα στα έ π ι π λ α , μακριά από κ ά θ ε σ κ έ ψ η . Κ ο ι τ ά ζ ω το τ ρ α π έ ζ ι . Τ ο ρολόι δ ε ί χ ν ε ι δ ώ δ ε κ α παρά π έ ν τ ε . Π λ ά ι στο ρολόι, το μπουκάλ ι μ ε τ η ν κολόνια, π λ ά ι , μ ια ε φ η μ ε ρίδα, μ ε τ ά ένα μ α ν τ ί λ ι . Ό λ α σ τ η θ έ σ η τους. Τ α κο ιτάζω, το β λ έ μ μ α μου π λ α ν ι έ τ α ι πάνω τους , α γ γ ί ζ ε ι τ ι ς επ ιφάν ε ι ε ς τους γ ια να μου πούνε κ ά τ ι , μα μου θύμισαν ή δ η τ ό σο π ο λ λ ά , που δ ε ν έχουν π ια τ ί π ο τ α να μου πουν. Έ ν α μπουκάλ ι κολόνιας, μια ε φ η μ ε ρ ί δ α , ένα μ α ν τ ί λ ι , ένα κ λ ε ι δί κ ι ένα ρολόι : τ ι κ - τ α κ , δουλεύε ι , και κ α ν ε ί ς , ούτε κ ι ο Σελαχατ ίν , δεν ε ίναι σε θ έ σ η να ξέρε ι τ ι ε ίναι χρόνος. Μ ι α σ τ ι γ μ ή , ξοπίσω τ η ς μια ά λ λ η , κ ι ά λ λ η μια μ ι κ ρ ή , μ ικρούλ ι κ η , κ ι η σ κ έ ψ η μου, εσύ σ κ έ ψ η , που τ ρ έ χ ε ι ς εδώ κι ε κ ε ί , μ η τυχόν και σκαλώσε ις σε καμιά απ ' αυτές τ ι ς σ τ ι γ μ έ ς , σάλτα, έ β γ α έ ξ ω , ά ν τ ε , π ά μ ε να β γ ο ύ μ ε έξω, έξω από το


χρόνο και το δ ω μ ά τ ι ο ! Τ ρ ώ ω άλλο ένα β ε ρ ί κ ο κ ο , μα δεν μπορώ να β γ ω έξω από το χρόνο. Κ α ι τ ό τ ε , θαρρε ίς , κο ι τάζω πιο πολύ τα έ π ι π λ α κ ι ανατρ ιχ ιάζω, θ έ λ ω να βρω ν ' ασχοληθώ μ ε κάτ ι . Αν δεν υπήρχα ε γ ώ , αν δεν υπήρχε καν ε ί ς , τα π ρ ά γ μ α τ α θα μ έ ν α ν ε σ τ η θ έ σ η τους γ ια πάντα , και τ ό τ ε κανε ίς δεν θα μπορούσε να σ κ ε φ τ ε ί ότι δεν ξ έ ρ ε ι τ ι ε ίναι η ζ ω ή ! Κ α ν ε ί ς !

Ό χ ι , τ ίποτα δεν μπορε ί να μ ε αποσπάσει από τ ις σ κ έ ψε ις μου. Σ η κ ώ ν ο μ α ι από την καρέκλα, πάω στην τουαλέτα και πλένομαι χωρίς να πειράξω την αράχνη που κ ρ έ μ ε ται σε μια γωνιά στο τ α β ά ν ι - επ ιστρέφω στο δωμάτιο μου. Γυρίζω το δ ι α κ ό π τ η , η λάμπα που κ ρ έ μ ε τ α ι από το ταβάν ι σ β ή ν ε ι - μ έ ν ε ι α ν α μ μ έ ν ο μόνο το φως στο κομοδίνο . Ξαπλώνω πάλ ι στο κ ρ ε β ά τ ι . Ο καιρός ε ίναι ζεστός , μα δεν μπορώ να κάνω δίχως πάπλωμα, τ ι να γ ίνε ι , ε ίναι κάτ ι που σ' α γ κ α λ ι ά ζ ε ι , μπα ίνε ι ς μ έ σ α τ ο υ , κρύβεσα ι . Έ χ ω ακουμ π ή σ ε ι το κεφάλ ι μου στο μαξ ιλάρ ι , π ε ρ ι μ έ ν ω , ξέροντας πως δεν θα μ ε πάρε ι αμέσως ο ύπνος. Τ ο χλομό φως τ η ς λάμπας χτυπάε ι στο ταβάν ι , ακούω το τριζόνι . Νύχτες καλοκαιρινές, ζ εστές !

Παλ ιότερα, θαρρείς , τα καλοκαίρια ήταν πιο ζεστά. Π ί ναμε λεμονάδες , σ ε ρ μ π έ τ ι α . Δεν τα αγοράζαμε βέβαια στο δρόμο από τους π ω λ η τ έ ς μ ε τ ις άσπρες ποδιές . Η μ η τ έ ρ α μου συνήθιζε να λ έ ε ι : Θα φτιάξουμε στο σπ ίτ ι , Φατμά , να ε ίναι καθαρό. Γυρ ίζαμε από τ η ν αγορά - τα μαγαζιά δεν ε ίχαν τ ίποτα καινούργιο. Τα βράδια π ε ρ ι μ έ ν α μ ε τον πατέρα μου, ερχόταν, μ ιλούσε , ε μ ε ί ς τον ακούγαμε , το στόμα του μύριζε καπνό, η φωνή του ήταν βραχνή. Μ ι α μέρα μου λ έ ε ι : Φ α τ μ ά , ε ίναι ένας γ ιατρός, σε θ έ λ ε ι . Δ ε ν απάντησα. Ένας γ ιατρός , επαναλαμβάνε ι , ε γ ώ σωπαίνω, ο πατέρας μου δεν


λ έ ε ι τ ί π ο τ ε άλλο* τ η ν ά λ λ η μέρα μου το ξαναλέε ι - ε γ ώ ήμουν ακόμη δεκάξι χρονών- , άκου, Φ α τ μ ά , μου λ έ ε ι η μ η τ έ ρ α μου, ε ίναι γ ιατρός , και τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α : Π ε ρ ί ε ρ γ ο πράγμα, πού να μ ε ε ί δ ε άραγε ; Φ ο β ή θ η κ α , δεν ρώτησα και πάλι σ κ έ φ τ η κ α : Γ ιατρός . Μ ε μια νεκροκεφαλή πάνω στο τραπέζ ι ; Κατόπιν ο πατέρας μου το ξανάπε και πρόσθεσε : Έ χ ε ι λαμπρό μέλλον , Φ α τ μ ά , ρώτησα, έκανα τ ις έρευνες μου, ε ίναι εργατ ικός , μπορε ί να 'ναι και λ ίγο φιλόδοξος, μα ε ίναι τ ίμ ιος κ ι έξυπνος, σκέψου το καλά. Δ ε ν ε ίπα τ ίποτα. Έ κ α ν ε πολλή ζ έ σ τ η , π ίναμε σ ε ρ μ π έ τ ι . Ε γ ώ πώς να ξέρω. . . Σ τ ο τέλος , ε ίπα καλά, και τ ό τ ε ο πατέρας μου μ' έπ ιασε και μου ε ί π ε : Άκού, κόρη μου, φεύγε ις από το σπ ίτ ι του π α τ έ ρα σου, βάλ ' το καλά στο μυαλό σου, τους άντρες δεν τους ρωτάνε πολλά, η περ ι έργε ια είναι γ ια τ ις γ ά τ ε ς . Καλά, πατέρα , το ξέρω. Ε γ ώ θα σου το ξαναπώ, κόρη μου, και μην έχε ι ς το χέρι σου έ τ σ ι , μην τρως τα νύχια σου, μ εγάλωσες πια. Καλά, πατέρα, δεν θα κάνω ε ρ ω τ ή σ ε ι ς . Δ ε ν π ρ έ π ε ι να κάνε ις , κόρη μου. Κα ι δεν έκανα π ο τ έ .

Δ ε ν έκανα ερωτήσε ις . Πέρασαν τέσσερα χρόνια, δεν κάναμε παιδιά, έ φ τ α ι γ ε , λ έ ε ι , ο αέρας τ η ς Ιστανμπούλ, αργότερα κατάλαβα! Έ ν α ζεστό καλοκαιρινό βράδυ, ο Σελαχατίν δεν π ή γ ε στο ιατρείο του· ήρθε στο δωμάτιο μου και μου ε ί π ε : Δ ε ν θα με ίνουμε άλλο στην Ιστανμπούλ, Φατμά . Δεν ρώτησα γ ιατ ί , αλλά αυτός μου ε ξ ή γ η σ ε κουνώντας αδέξια χέρια-πόδια, σαν ανισόρροπο παιδ ί : Δ ε ν θα με ίνουμε άλλο στην Ιστανμπούλ, Φατμά . Σ ή μ ε ρ α μ ε κ ά λ ε σ ε ο Τ α λ ά τ πασ ά ς * και μου ε ί π ε : Γ ι α τ ρ έ Σ ε λ α χ α τ ί ν , θα φύγε ις από τ η ν

* Πολιτικός του κόμματος Ενότητα και Πρόοδος, υπουργός Εσωτερικών μεταξύ 1 9 1 3 - 1 9 1 7 , πρωθυπουργός έως το 1 9 1 8 .


Ιστανμπούλ και δεν θ' ασχοληθείς άλλο μ ε την π ο λ ι τ ι κ ή ! Έ τ σ ι μου ε ί π ε ο άτ ιμος , κ ι ήταν ανένδοτος. Ε ίσα ι πε ισματάρης , περνιέσαι γ ια ήρωας, μου ε ί π ε , αν όμως θ έ λ ω , μπορώ να σε στε ίλω αμέσως, μ ε το πρώτο πλοίο, μαζί μ ε τους άλλους στις φυλακές τ η ς Σ ι ν ώ π η ς . Τα 'βαλες μαζί μας, κατ η γ ό ρ η σ ε ς το κόμμα μας, μα φαίνεσαι άνθρωπος λογικός, έλα στα συγκαλά σου, ε ίσαι π α ν τ ρ ε μ έ ν ο ς , ε ίσαι γ ιατρός , έ χ ε ι ς ένα καλό ε π ά γ γ ε λ μ α , μπορε ίς να κ ε ρ δ ί σ ε ι ς αρκετά χ ρ ή μ α τ α , ώ σ τ ε να ζήσε ις μια ή σ υ χ η ζωή σ' οπο ιοδήποτε μέρος του κόσμου. Πώς είναι τα γαλλ ικά σου, αγαπητέ μου; Ο διάβολος να τον πάρε ι ! Καταλαβαίνε ις , Φ α τ μ ά , αυτοί οι Ενωτ ικο ί το παρακάνουν, δεν ανέχονται την ελευθερ ία . Τ ι διαφορά έχουν από τον Α μ π ν τ ο υ λ χ α μ ί ν τ ; * Καλά, του λ έ ω , Τ α λ ά τ ε φ έ ν τ η , δέχομα ι τ η ν ε ν τ ο λ ή σου, παίρνω τα μπαγκάζια μου και φεύγω, όχι όμως ε π ε ι δ ή φοβάμαι τ ις φυλακές τ η ς Σ ι ν ώ π η ς . Ό χ ι ! Σ τ ο Παρίσ ι θα π ά μ ε , Φατμά , γ ιατ ί από κε ι θα ε ίμα ι σε θ έ σ η να τους δώσω την πρέπουσα απάν τ η σ η κ ι όχι από τ ις φυλακές τ η ς Σ ι ν ώ π η ς . Ετο ιμάσου λοιπόν, φεύγουμε , και κοίτα να πουλήσεις τ ίποτα δ ιαμαντ ικά σου! Δ ε ν θ έ λ ε ι ς ; Καλά, έχω ε γ ώ μια μ ι κ ρ ή περιουσία που μου άφησε ο πατέρας μου, κ ι αν μας είναι δύσκολο να π ά μ ε στην Ε υ ρ ώ π η , μπορούμε να π ά μ ε σ τ η Θεσσαλον ίκη , γ ιατ ί να 'μαστε μακριά από την πατρίδα; Από ε κ ε ί τ ρ α β ά μ ε γ ια Δ α μ α σ κ ό , ο γ ιατρός Ρ ιζά π ή γ ε στην Α λ ε ξ α ν δ ρ έ τ τ α , μου γράφει ότι ε κ ε ί κερδ ίζε ι πολλά, πού είναι τα γράμματα του,

* Αμπντουλχαμίντ Β ' (1842-1918) : σουλτάνος από το 1876 μέχρι το 1909, οπότε και εκθρονίστηκε. Κυβέρνησε απολυταρχικά και υπήρξε υπεύθυνος για τους φοβερούς διωγμούς και τις σφαγές των Αρμενίων.


δεν τα βρ ίσκω, δεν σας ε ίπα να μην π ε ι ρ ά ζ ε τ ε τα πράγματα που αφήνω στο τραπέζ ι μου; Ω Θ ε έ μου, μπορούμε να π ά μ ε και στο Βερολ ίνο , σ τ η Γ ε ν ε ύ η , ξέρε ις πού είναι η Γ ε ν ε ύ η ; Αυτοί ε ίναι χε ιρότεροι κ ι από τον Αμπντουλχαμ ίντ , τ ι μ ε κοιτάς έτσ ι , σαν χ α μ έ ν η , ετο ίμασε τα μπαούλα, τα σεντούκια, η γυναίκα ενός α γ ω ν ι σ τ ή τ η ς ελευθερ ίας π ρ έ π ε ι να 'ναι α τ ρ ό μ η τ η , έ τ σ ι δεν ε ίναι , μ η φοβάσαι. Ε γ ώ σώπαινα, δεν του έ λ ε γ α ούτε καν το γνωστό «εσύ ξ έ ρ ε ι ς » , ενώ ο Σελαχατ ίν συνέχεια μ ιλούσε, έ λ ε γ ε γ ια τον αγώνα που κάνανε κάποτε από το Παρίσι αυτός κι οι ομο ϊδεάτες του ενάντια στον Αμπντουλχαμίντ , γ ια τον αγώνα που θα συνέχιζαν τώρα ενάντ ια στους σημερ ινούς τυράννους, και πρόσθεσε ότι μια μέρα οπωσδήποτε θα γυρίζαμε μ ε το τρένο από το Παρ ίσ ι ν ι κ η τ έ ς ! Κ α τ ό π ι ν , ε ί π ε να π ά μ ε σ τ η Δαμασκό κ ι έ π ε ι τ α να π ά μ ε σ τ η Σ μ ύ ρ ν η , και το βράδυ ε ί π ε : Ό χ ι , καλύτερα να π ά μ ε στην Τραπεζούντα, μα π ρ έ π ε ι να πουλήσουμε όλα τα υπάρχοντα μας, Φ α τ μ ά , ε ίσαι έ τ ο ι μ η γ ια θυσίες ; Θέλω να ριχτώ στον αγώνα μ ε όλες μου τ ις δυνάμε ις ! Π ρ ό σ ε χ ε , Φ α τ μ ά , μην πε ις τ ίποτα στους υ π η ρ έ τ ε ς , γ ι α τ ί ακόμη κ ι οι τοίχοι έχουν αυτιά, όμως, Τ α λ ά τ ε φ έ ν τ η , δεν ήταν α ν ά γ κ η να μου πε ις εσύ « φ ύ γ ε » . Δ ε ν μπορώ πια να με ίνω σ' αυτή την α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ν η την Ιστανμπούλ, σ' αυτό το μπορντέλο, Φατμά , εσύ πού λες να π ά μ ε , πες κάτ ι κι εσύ! Ε γ ώ σώπαινα και σκεφτόμουνα ότι απέναντ ι μου ε ίχα ένα παιδί . Ναι , ο σατανάς μονάχα ένα παιδί μπορε ί να ξεγ ε λ ά σ ε ι σε τ έτο ιο βαθμό, καταλάβαινα ότι ε ίχα παντρευτε ί ένα παιδί που θα μπορούσε να ε π η ρ ε α σ τ ε ί και να λοξοδρομ ή σ ε ι διαβάζοντας τρε ι ς τόμους β ιβλ ία. Μεσάνυχτα β γ ή κ α από το δωμάτιο μου, έκανε ζ έ σ τ η , ή θ ε λ α κάτ ι να πιω. β λ έ ποντας φως στο δωμάτιο του, π ή γ α , μισάνοιξα την πόρτα


του, τον ε ίδα: ο Σελαχατ ίν έ κ λ α ι γ ε , μ ε τους αγκώνες ακουμπισμένους στο τραπέζ ι , το κεφάλι ανάμεσα στα χέρια του. Το άσχημο φως από τ η χλομή λάμπα φώτιζε το πρόσωπο του. Η νεκροκεφαλή, που την ε ί χ ε πάντα στο τραπέζ ι , τον κοίταζε κ ι αυτή κοτζάμ άντρα που έ κ λ α ι γ ε . Έ κ λ ε ι σ α σιγανά την πόρτα, π ή γ α στην κουζίνα, ήπια ένα ποτήρι νερό και σ κ έ φ τ η κ α ότι ο άντρας μου δεν ήταν παρά ένα παιδί .

Σ η κ ώ ν ο μ α ι σιγά σιγά από το κ ρ ε β ά τ ι , κάθομαι στο τραπέζ ι και κοιτάζω την καράφα. Πώς τα καταφέρνε ι το νερό και μ έ ν ε ι έ τσ ι ακ ίνητο ; Μ ο υ κάνε ι ε ν τ ύ π ω σ η , θαρρείς και μια καράφα γ ε μ ά τ η νερό ε ίναι κάτ ι παράξενο. Μ ι α μέρα φυλάκισα μέσα σ' ένα ποτήρ ι μια σφήκα. Ό π ο τ ε βαριόμουνα στο κρεβάτ ι μου, σηκωνόμουνα και την κοίταζα. Δυο μ έ ρες στριφογύριζε μέσα στο ποτήρ ι , μ έχρ ι να καταλάβε ι πως ήταν αδύνατο να βρε ι δ ιέξοδο και να φύγε ι . Κατόπ ιν μαζ ε ύ τ η κ ε σε μια γωνιά α κ ί ν η τ η , περ ιμένοντας , χωρίς ωστόσο να ξέρε ι τ ι π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Ε ί χ ε καταλάβε ι ότι δεν τ η ς έ μ ε ν ε τ ί π ο τ ε άλλο από το να π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Κα ι τ ό τ ε αηδίασα, τ η σιχάθηκα, άνοιξα τα παντζούρια, έσυρα το ποτήρ ι μ έ χ ρ ι την άκρη του τραπεζιού και το σήκωσα, γ ια να πετάξε ι , να φύγ ε ι η σφήκα, μα η χαζή δεν π έ τ α ξ ε ! Έ μ ε ν ε έ τσ ι πάνω στο τραπέζ ι . Φώναξα τον Ρ ε τ ζ έ π , του ε ίπα να τ η σκοτώσει . Αυτός πήρε ένα κομμάτ ι εφημερίδας, έπιασε τ η σφήκα με προσοχή και την άφησε να φύγει από το παράθυρο. Δεν το άντεχε η καρδιά του να τ η σκοτώσε ι . Κ ι αυτός σαν τ η σφήκα ε ίναι .

Γ έ μ ι σ α το ποτήρ ι μ ε νερό, το ήπια σιγά σιγά. Τ ι να κάνω; Σ η κ ώ ν ο μ α ι , γυρίζω πίσω στο κρεβάτ ι [ίου, ακουμπάω το κεφάλι μου στο μαξιλάρι και σκέφτομαι τ ις μ έ ρ ε ς που έχτ ι ζ ε αυτό το σπ ί τ ι ο Σελαχατ ίν . IVT έπ ιανε από το χέρ ι


και μ ε πήγα ινε από δωμάτιο σε δωμάτ ιο . Ε δ ώ , μου έ λ ε γ ε , θα γ ίν ε ι το ιατρείο μου, εδώ η τραπεζαρία, εδώ θα είναι η κουζίνα, ευρωπαϊκού στ ιλ * γ ια τα παιδιά ετο ιμάζω ξεχωριστά δωμάτια γ ια το καθένα, γ ιατ ί π ρ έ π ε ι να μπορούν ν' αποσύρονται, γ ια να καλλιεργήσουν την προσωπικότητα τους, ναι , Φατμά , θέλω τρία παιδιά* καθώς β λ έ π ε ι ς , δεν φτ ιάχνω καφάσια στα παράθυρα, τ ι άσχημη λ έ ξ η , πουλιά είναι οι γ υ ναίκες , ζώα ε ίναι ; Όλοι ε ί μ α σ τ ε ελεύθερο ι . Ό π ο τ ε θ έ λ ε ι ς , μπορε ίς ελεύθερα να μ' αφήσεις και να φύγε ις . Φ τ ι ά χ ν ο υ μ ε κ ι ε μ ε ί ς παντζούρια όπως κ ι οι Ευρωπαίοι , και λ έ γ ε το πια μ ε το όνομα του , Φ α τ μ ά , όχι σεχν ίσ ι , μ π α λ κ ό ν ι το λ έ ν ε , ένας κλε ιστός εξώστης ε ίναι . Τ ι όμορφη που ε ίναι η θέα! Η Ιστανμπούλ π ρ έ π ε ι να είναι κάπου ε κ ε ί κάτω από τα σύννεφα, πενήντα χ ιλ ιόμετρα μακριά, καλά που κ α τ ε β ή κ α μ ε από το τρένο στην Γ κ έ μ π ζ ε , γρήγορα περνάει ο καιρός, δεν π ιστεύω να μπορέσουν ν' αντέξουν πολύ, μ' αυτή την ανόητ η κ υ β έ ρ ν η σ η . Μ π ο ρ ε ί , πριν τ ε λ ε ι ώ σ ε ι καλά καλά το σπίτ ι μας, να πέσουν οι Ε ν ω τ ι κ ο ί και να ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ μ ε στην Ιστανμπούλ, Φ α τ μ ά . . .

Σ ε λ ίγο καιρό τ ε λ ε ί ω σ ε το σπ ίτ ι , γ ε ν ν ή θ η κ ε ο γ ιος μου, ο Ν τ ο γ ά ν , κ ι άρχισε πάλι πόλεμος. Μ α η α ν ό η τ η κ υ β έ ρ ν η ση των Ενωτ ικών δεν έ π ε σ ε , και τ ό τ ε ο Σελαχατ ίν μου ε ίπ ε : Κ α λ ά θα κ ά ν ε ι ς , Φ α τ μ ά , να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ς πια στην Ιστανμπούλ, ο Ταλάτ εμένα θέλησε ν' απομακρύνει, όχι ε σ έ να. Γ ι α τ ί δεν πηγαίνε ις να δε ις τ η μ η τ έ ρ α σου, τον πατέρα σου, να επ ισκεφθε ί ς τ ις κόρες του Σουκρού πασά, να κάνε ις ψώνια, ν ' αγοράσεις φορέματα, να βάλε ις τα ρούχα που ολημερ ίς κάθεσαι και ράβε ις σ τ η ρ α π τ ο μ η χ α ν ή , να φορέσε ις και τα πλεχτά που π λ έ κ ε ι ς τ ις νύχτες , να τα δε ίξε ις στη μ η τέρα σου, γ ιατ ί , Φατμά , γ ιατ ί δεν π η γ α ί ν ε ι ς ; μου ε ί π ε . Κ ι


ε γ ώ του απάντησα: Ό χ ι , μαζί θα π ά μ ε , Σελαχατ ίν , θα πάμ ε μαζί όταν π έ σ ε ι η κ υ β έ ρ ν η σ η τους. Έ λ α όμως που η κυβ έ ρ ν η σ η δεν έ λ ε γ ε να π έ σ ε ι . Κ α τ ό π ι ν , μ ια μέρα, το ε ίδα στην εφημερ ίδα. Οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς του Σελαχατ ίν έρχονταν μ ε κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η τρ ιών η μ ε ρ ώ ν , όμως τώρα πια δεν έ τ ρ ε χ ε όπως πρώτα να τ ι ς πάρε ι . Ο ύ τ ε έ δ ι ν ε ι δ ι α ί τ ε ρ η σημασία στις π ο λ ε μ ι κ έ ς ε ιδήσε ι ς από τα μ έ τ ω π α τ η ς Παλα ιστ ίνης , τ η ς Γαλ ικ ίας και των Δαρδανελίων. Π ο λ λ έ ς φορές μάλιστα ούτε καν τ ις ξεφύλλιζε , όπως έ κ α ν ε παλιά, μ ε τ ά το βραδινό φαγητό. Τ η ν εφημερ ίδα ε κ ε ί ν η τ η διάβασα ε γ ώ π ρ ώ τ η κ ι έμαθα γ ια τ η ν π τ ώ σ η των Ε ν ω τ ι κ ώ ν . Τ η ν άφησα στο π ιάτο του , σαν ώριμο φρούτο. Ό τ α ν άφησε γ ια λ ίγο τ η ν ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α και κ α τ έ β η κ ε κ ά τ ω γ ια το μ ε σ η μ ε ρ ι α ν ό φαγητό, ε ί δ ε τ η ν εφημερ ίδα και την ε ί δ η σ η που δημοσιευόταν μ ε πελώρια στοιχε ία. Τ η δ ιάβασε και δεν ε ί π ε τ ίποτα . Ο ύ τ ε κι ε γ ώ τον ρώτησα μα, μ έ χ ρ ι το βράδυ, άκουγα πάνω από το κεφάλι μου τα βήματα του* δεν σταμάτησαν καθόλου και κατάλαβα ότι όλο το απόγευμα δεν ε ίχε γ ρ ά ψ ε ι ούτ ε μια λ έ ξ η γ ια την εγκυκλοπαίδε ια του. Κ ι όταν δεν μίλησε ούτε το βράδυ στο φαγητό , του ε ίπα : Ε ί δ ε ς , Σελαχατ ίν , τους ρ ίξαμε . Ν α ι , α π ά ν τ η σ ε , η κ υ β έ ρ ν η σ η έ π ε σ ε , οι Ενωτ ικο ί αφού κάνανε το κράτος να χρεοκοπήσε ι , τα παράτησαν και φύγανε, χάσαμε βέβαια και τον πόλεμο! Δεν μ ε κοίταζε στα μάτια ούτε μ ιλούσε. Σ η κ ώ θ η κ ε από το τ ρ α π έ ζι , και τ ό τ ε , πάλι δίχως να μ ε κοιτάξε ι στα μάτια, σαν να μην τολμούσε να μου ομολογήσε ι κάποια αμαρτία του, μου ε ί π ε σιγανά και ντροπαλά: Θα γυρίσουμε στην Ιστανμπούλ, Φ α τ μ ά , μόλις τ ε λ ε ι ώ σ ω την εγκυκλοπαίδε ια , γ ιατ ί , οι μ ι -κροανοησίες, που αυτοί στην Ιστανμπούλ τ ις ονομάζουν πολ ι τ ι κ ή , ε ίναι ένα τ ί π ο τ α μπροστά σ τ η σπουδαιότητα τ η ς


δουλειάς που θα κάνω μ ε αυτή τ η ν εγκυκλοπα ίδε ια , δουλε ιά που θα επηρεάζε ι τον κόσμο ακόμη κι ύστερα από πολλούς αιώνες. Δεν έχω το δικαίωμα να τα παρατήσω, Φατμά, τώρα αμέσως ανεβαίνω επάνω, ε ί π ε , κ ι α ν έ β η κ ε β ιαστικά* και , μ έχρ ι τ η σ τ ι γ μ ή που ήρθε α ν τ ι μ έ τ ω π ο ς μ ε το θάνατο, αφού γ ια τέσσερ ις μήνες υπέφερε από φριχτούς πόνους, μ έ χρι τ η μέρα που έφτυσε αίμα και π έ θ α ν ε , εξακολούθησε , γ ια τρ ιάντα χρόνια, να γράφε ι ε κ ε ί ν η τ η φριχτή ε γ κ υ κ λ ο παίδε ια, γ ι ' αυτό κ ι ε γ ώ , μονάχα γ ι ' αυτό, σ' ευχαριστώ, Σ ε -λαχατίν, αφού εβδομήντα χρόνια τώρα μ έ ν ω εδώ, στο Τ ζ ε -νέτχισαρ, και δεν βυθίστηκα στην αμαρτία, στο «λαϊκό κράτος και την Ιστανμπούλ του μέλλοντος» , όπως έ λ ε γ ε ς . Ναι , τ η γλ ί τωσα, Φ α τ μ ά , έ τ σ ι δεν ε ίναι , μπορώ λοιπόν πια να κο ιμάμαι ήσυχα. . .

Μ α δεν κο ιμάμαι , ακούω από μακριά τ η σφυρίχτρα του τρένου και κατόπιν , σιγά σιγά, το θόρυβο τ η ς μηχανής του. Παλιότερα το θόρυβο αυτό τον αγαπούσα. Σκεφτόμουνα πως πέρα, μακριά, υπήρχαν χώρες, περ ιοχές , σπίτ ια, κήπο ι , που αγνοούσαν τ η ν αμαρτ ία , μα ήμουνα παιδ ί , εύκολα γ ε λ ι ό μουνα. Νά, λοιπόν, έ φ υ γ ε άλλο ένα τ ρ έ ν ο , δεν το ακούω πια, πού πάε ι ; Μ η ν το σκέφτεσαι , Φατμά . Το μαξιλάρι κάτ ω από το μάγουλο μου ζ ε σ τ ά θ η κ ε , το γύρισα από την άλλ η . Τώρα είναι δροσερό. Τ ι ς χε ιμων ιάτ ικες νύχτες , παρ' όλο το κρύο, δεν πλησιάζαμε ο ένας τον άλλο γ ια να ζεσταθούμ ε . Ο Σελαχατ ίν κοιμόταν ροχαλίζοντας, ε γ ώ , α η δ ι α σ μ έ ν η από τ η μυρωδιά του κρασιού που έβγα ινε από το στόμα του, πήγα ινα και καθόμουνα στο κρύο δ ιπλανό δ ω μ ά τ ι ο . Μ ι α φορά μπήκα στο γραφείο του* ήθελα να ψάξω τα χαρτιά του, να δω τ ι έγραφε όλη τ η μέρα: έγραφε ένα άρθρο γ ια τον πίθηκο , τον πρόγονο του ανθρώπου: Τ ι ς μ έ ρ ε ς αυτές , που η


ε π ι σ τ ή μ η στη Δύση ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε τόσο, ώστε να θεωρε ί ασήμαντο το πρόβλημα τ η ς ύπαρξης του Θεού και να το παραμερ ίζε ι , τους πνευματ ικούς μας ανθρώπους δεν π ρ έ π ε ι να τους απογοητεύε ι το γεγονός τ η ς καθυστέρησης τ η ς Ανατολής και τ η ς επ ιμονής τ η ς να συνεχίζε ι να κο ιμάται στα σκοτάδια του Μεσαίωνα, απεναντ ίας, να τους εγκαρδ ιώνε ι , να τους σπρώχνε ι σ τ η δουλειά - γ ιατ ί ε ίναι ολοφάνερο, συνέχιζε , ότι εμε ί ς δεν πρέπε ι απλώς να μεταφέρουμε εδώ την ε π ι σ τ ή μ η τ η ς Δύσης , μα να την αφομοιώσουμε, να την επα-νεφεύρουμε* π ρ έ π ε ι να καλύψουμε το συντομότερο δυνατόν τ η διαφορά των αιώνων που μας χωρίζει μ ε τ η Δύση* τώρα, που συμπληρώνω τον έβδομο χρόνο τ η ς προσπάθειας μου αυτής , β λ έ π ω πόσο αποβλάκωσαν το λαό μ ε το φόβο του Θεού. Θ ε έ μου, Φατμά , μ η διαβάζεις , άλλο - μα δεν μπορώ να κρατηθώ, συνεχ ίζω: Γ ι α να καταφέρω να ξυπνήσω τα κο ιμ ισμένα μυαλά, βρίσκομαι στην ανάγκη να γράψω πράγματα παράξενα, που σε π ρ ο η γ μ έ ν ε ς χώρες είναι πια κοινοτοπίες * να ε ίχα τουλάχιστον ένα φίλο μ ε τον οποίο θα μπορούσα να τα συζητήσω όλα αυτά" μα όχι μόνο δεν έχω κανένα φίλο, αλλά έ χ ω χάσε ι και κ ά θ ε ελπ ίδα μ ε τ η ν κρύα γυναίκα μου. Ε ίσαι μόνος, ολομόναχος, Σελαχατίν . Έ γ ρ α φ ε , έγραφε . . . Σ ' ένα χαρτάκι ε ίχ ε σ η μ ε ι ώ σ ε ι : Δουλε ιά που έχω να κάνω αύριο: να χρησ ιμοπο ιήσω το χάρτη από το β ιβλ ίο του Πολ ικόφσκι , γ ια τ η ν πορεία που ακολουθούν οι πελαργοί και άλλα πουλιά όταν μ ε τ α ν α σ τ ε ύ ο υ ν γ ια ν' αποδε ίξε ι στους χοντροκέφαλους την ανυπαρξία του Θεού, ε ίχε γ ρ ά ψ ε ι τρε ι ς παροιμ ίες . Ό χ ι , δεν μπορώ να συνεχίσω, φτάνε ι , Φατμά . Πέταξα τα αμαρτωλά χαρτιά κ ι έφυγα από το παγωμένο δωμάτιο και , μ έ χ ρ ι που πέθανε , δεν ξαναμπήκα. Τ η ν άλλη μέρα το πρωί ο Σελαχατ ίν το κατάλαβε αμέσως: Χ τ ε ς

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ 37

τ η νύχτα, τ η ν ώρα που κοιμόμουνα, μ π ή κ ε ς στο δωμάτιο μου, Φ α τ μ ά ; Ε γ ώ δεν μίλησα. Μ π ή κ ε ς στο δωμάτιο μου, Φατμά, κ ι ανακάτεψες τα χαρτιά μου, σωστά; Γ ι α τ ί δεν μ ι λάς; Τα έκανες άνω-κάτω, χάλασες τ η σειρά τους, ορ ισμένα απ' αυτά τα 'ριξες κάτω, Φατμά , ας ε ίναι , δεν πε ιράζε ι , μπορε ίς να τα διαβάσεις όσο θ έ λ ε ι ς , δ ιάβασε τα! Ε γ ώ δεν μιλούσα. Τα διάβασες, ε ε ; Καλά έκανες , Φατμά. Ποια είναι η γ ν ώ μ η σου; Ε γ ώ εξακολουθούσα να σωπαίνω. Ξ έ ρ ε ι ς καλά την επ ιθυμ ία μου, Φ α τ μ ά , το καλύτερο που έ χ ε ι να κάνε ι κανε ίς ε ίναι να διαβάζε ι , δ ιάβαζε και μορφώσου, γ ιατ ί πολλά είναι αυτά που π ρ έ π ε ι να κάνουμε , τ ι λ ε ς ; Ε γ ώ σώπαινα. Αν διαβάσεις και φωτ ιστε ί ς , θα ν ιώσε ις , Φατμά, πόσο πολλά πράγματα έχε ι να κάνε ι σ τ η ζωή του ο άνθρωπος, πόσο πολλά!

Ό χ ι , πολύ λ ίγα πράγματα υπάρχουν σ τ η ζωή . Πολύ λίγα, ενενήντα χρόνια είναι αυτά, τώρα ξέρω. Πράγματα, δωμάτ ια - κοιτάζω, β λ έ π ω - τρ ιγυρ ίζω - έ π ε ι τ α λ ίγο περ ίσσευμα χρόνου - σταγόνες νερού που στάζουν ασταμάτητα , από μια βρύση που ποτέ δεν καταφέρνουμε να τ η ν κ λ ε ί σ ο υ μ ε : στο σώμα μου, στο κεφάλι μου, το τώρα ήταν το χ τ ε ς , το χ τ ε ς ήταν το σήμερα, μ έ χ ρ ι που ν' ανο ιγοκλε ίσε ις τα μάτ ια σου, κλε ίνουν τα παντζούρια, η νύχτα, η μέρα , άλλο ένα πρωινό - μα δεν γ ε λ ι έ μ α ι . Κ α ι πάλ ι π ε ρ ι μ έ ν ω . Αύριο θα 'ρθουν. Γ ε ι α σας, καλημέρα! Πώς ε ί σ τ ε , γ ιαγ ιάκα! Θα φιλήσουν το χέρι μου, θα γελάσουν. Πόσο παράξενα είναι τα μαλλιά του κεφαλιού που σκύβε ι στο χέρ ι μου! Πώς ε ί σ τ ε , πώς ε ί σ τ ε , γ ιαγ ιά; Τ ι μπορεί να πε ι ένας άνθρωπος σαν ε μ έ να; Ζ ω και π ε ρ ι μ έ ν ω . Τάφοι , νεκροί . Έ λ α , ύπνε , πάρε μ ε .

Γυρίζω στο κ ρ ε β ά τ ι μου. Δ ε ν ακούω πια ούτε και το τρ ι ζόνι. Έ φ υ γ ε κ ι η μέλ ισσα. Όπου να 'ναι θα ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι . Κα ι


μόλις ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι , πάνω σ τ η σ τ έ γ η τα κοράκια, οι καρακάξες . . . Ξ υ π ν ώ πρωί και τα ακούω. Ε ίνα ι αλήθε ια πως οι καρακάξες ε ίναι κ λ έ φ τ ρ ε ς ; Μ ι α καρακάξα έ κ λ ε ψ ε τα διαμαντ ικά μιας βασίλ ισσας, μιας πρ ιγκ ίπ ισσας , τ η ν κυνήγησαν μα δεν μπόρεσαν να τ η ν πιάσουν. Ήμουνα π ε ρ ί ε ρ γ η , δεν μπορούσα να καταλάβω πώς εκε ίνο το πουλί σ ή κ ω σ ε τόσο βάρος. Πώς πετούνε τα πουλιά; Τ α αερόστατα, τα ζέπελ ιν κ ι εκε ίνος ο νεαρός, ο περ ίφημος Λ ί ν τ μ π ε ρ γ κ , πώς καταφέρνουν να πετάξουν, έγραφε ο Σ ε λ α χ α τ ί ν . Ό τ α ν κ α τ έ β α ζε όχι ένα μα δυο μπουκάλ ια , δεν έ δ ι ν ε σημασ ία αν τον άκουγα ή όχι , και μ ε τ ά το φ α γ η τ ό μου έ λ ε γ ε : Σ ή μ ε ρ α έ γ ρ α ψ α γ ια τα αεροπλάνα, τα πουλιά, γ ια το πώς π ε τ ά ν ε , Φ α τ μ ά , σε λ ί γ ες μ έ ρ ε ς θα τ ε λ ε ι ώ σ ω το άρθρο σχετ ικά μ ε τον αέρα, άκου να δε ι ς . Ο αέρας δεν ε ίναι κάτ ι κενό , Φατ μ ά , μέσα του υπάρχουν κάθε λογής σωματίδ ια . Μ α ε γ ώ , όχι, αδύνατο να καταλάβω πώς πετούν τα αερόστατα, όμως ο Σ ε λ α χ α τ ί ν , γ ε μ ά τ ο ς ενθουσιασμό, ε ξ η γ ο ύ σ ε , και κ α τ έ λ η γ ε όπως πάντα στο συμπέρασμα που ή θ ε λ ε : Νά, λοιπόν, που π ρ έ π ε ι να τα μάθουμε όλα αυτά, εκε ίνο που μας χρε ιάζετα ι ε ίναι μια ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α , όταν μάθουμε σωστά τ ι ς φυσικές και κοινωνικές ε π ι σ τ ή μ ε ς , τ ό τ ε ο Θεός θα πεθάνε ι , κ ι ε μ ε ί ς . . . Μ α ε γ ώ δεν σ' ακούω πια! Δ ε ν ακούω ούτε κ ι αυτά που λ έ ε ι μ ε άκρατο ενθουσιασμό ύστερα από το τρ ί το μ π ο υ κ ά λ ι : Να ι , δεν υπάρχει Θεός, Φ α τ μ ά , υπάρχει μονάχα ε π ι σ τ ή μ η . Ο Θεός σου π έ θ α ν ε , α ν ό η τ η γυναίκα! Κ α τόπιν , όταν δεν του έ μ ε ν ε τ ίποτα εκτός από το ν' αγαπάει τον εαυτό του και μαζί να τον σιχαίνεται , παρασυρόταν από σεξουαλ ική ορμή κ ι έ τ ρ ε χ ε στην παράγκα του κήπου . Μ η σκέφτεσαι , Φατμά. Μ ι α υπηρέτρ ια. . . Μ η σκέφτεσαι . . . Κα ι δυο σ α κ ά τ η δ ε ς ! Ά λ λ α πράγματα σ κ έ ψ ο υ ! Τ α όμορφα πρω-


ινά, τους παλιούς κήπους , τ ι ς άμαξες . . . Έ λ α , ύπνε , πάρε μ ε . . .

Απλώνω το χέρ ι μου προσεχτ ικά και σβήνω τ η λάμπα. Βαθύ σκοτάδι ! Ανάμεσα από τα παντζούρια γλ ιστράε ι λ ίγο φως, το ξέρω. Δεν ξεχωρίζω τα έπ ιπλα , λυτρώθηκαν από το β λ έ μ μ α μου, σωπαίνουν, κ λ ε ί σ τ η κ α ν στον εαυτό τους, σαν να λ έ ν ε πως και δίχως ε μ έ ν α θα μπορούσαν να μένουν σ τ η θ έ σ η τους ακίνητα, μα ε γ ώ σας ξέρω καλά. Ε ί σ τ ε εκε ί , έ π ι πλα, κοντά μου, ξέρω, μ ε ν ιώθετε . Κάπου κάπου, ένα απ' αυτά τρ ίζε ι , το ξέρω αυτό το τρ ίξ ιμο , δεν μ ε ξεν ίζε ι καθόλου, και θ έλω να βγάλω μια φωνή, και σ κ έ φ τ ο μ α ι : Τ ι παράξενο που ε ίναι το κενό μέσα στο οποίο βρ ισκόμαστε ! Το τ ι κ - τ α κ του ρολογιού το διαιρε ί σε τ μ ή μ α τ α . Ορ ιστ ικά και σταθερά. Μ ι α σ κ έ ψ η , κατόπιν μια ά λ λ η . Κατόπιν ξημερώνε ι κ ι έρχονται . Γ ε ι α σας, γε ια σας. Κ ο ι μ ά μ α ι , ξυπνώ, η ώρα έ χ ε ι π ε ρ ά σ ε ι , τον πήρα γ ια τα καλά. Ή ρ θ α ν ε , κυρία, ή ρ θ α ν ε ! Ε κ ε ί που περ ίμενα, ακούγεται ένα άλλο τρένο που σφυρίζει. Γ ια πού; Σ τ ο καλό! Γ ια πού, Φατμά , γ ια πού; Ε μ ε ί ς φεύγ ο υ μ ε , μητέρα , η Ιστανμπούλ απαγορεύεται γ ια μας. Π ή ρες τα δαχτυλ ίδ ια σου; Τ α πήρα! Τ η ρ α π τ ο μ η χ α ν ή ; Τ η ν πήρα κι αυτή . Τα κοσμήματα σου; Θα σου χρειαστούν, Φατ μ ά , μ έ χ ρ ι το τέλος τ η ς ζωής σου, θα σου χρειαστούν. Να γυρίσε ις όμως σύντομα! Μ η ν κλαις , μ η τ έ ρ α . Τ α σεντούκια και τα άλλα απαραίτητα φορτώνονται στο τρένο . Δ ε ν μπόρεσα ακόμη να κάνω παιδί , πηγα ίνουμε ταξ ίδ ι , ποιος ξέρε ι σε ποιες χώρες πηγα ίνουμε μαζί μ ε τον άντρα μου, εξόριστο ι - μπαίνουμε στο τ ρ έ ν ο , μας κοιτάζουν, κουνάω το χέρ ι μου, αντ ίο , μπαμπά, αντ ίο , μαμά, κο ι τάξτε , φεύγω, π η γ α ί νω μακριά.

3

« Ν α ι » , ε ί π ε ο μανάβης . « Τ ι θ έ λ ε τ ε ; » ((OL νέο ι ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς διοργανώνουν μια β ρ α δ ι ά » , ε ί π ε ο

Μουσταφά. «Μοιράζουμε προσκλήσε ις» . Έ β γ α λ α από τ η ν τσάντα μου τ ις προσκλήσε ις . « Δ ε ν π η γ α ί ν ω σε τ έ τ ο ι α μ έ ρ η » , ε ί π ε ο μανάβης . « Δ ε ν

έχω καιρό» . « Δ ε ν θα 'θελες δ η λ α δ ή να βοηθήσε ις τους νέους ε θ ν ι κ ι

στές παίρνοντας ένα-δυο ε ι σ ι τ ή ρ ι α ; » ρώτησε ο Μουσταφά. « Μ α πήρα, την π ε ρ α σ μ έ ν η ε β δ ο μ ά δ α » , απάντησε ο μα

νάβης . « Δ ε ν τα πήρες από μας» , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Ε μ ε ί ς την

π ε ρ α σ μ έ ν η εβδομάδα δεν ήμασταν ε δ ώ » . « Ε κ τ ό ς αν βοήθησες τους κομουνιστές , τ ό τ ε αλλάζει το

π ρ ά γ μ α ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Ό χ ι » , ε ί π ε ο μανάβης . «Αυτοί δεν έρχονται ε δ ώ » . « Γ ι α τ ί δεν έρχοντα ι ; » ρώτησε ο Σερντάρ . « Μ ή π ω ς δεν

θέλουν ; » «Πού να ξέρω», ε ίπε ο μανάβης. « Α φ ή σ τ ε με ήσυχο. Εγώ

δεν ασχολούμαι μ' αυτές τ ις δουλε ι ές» .


« Ν α σου πω ε γ ώ , μπάρμπα, γ ιατ ί δεν έρχοντα ι» , ε ί π ε ο Σερντάρ .

« Μ α ς φοβούνται, γ ι ' αυτό. Αν δεν ήμασταν ε μ ε ί ς , οι κομουνιστές θα χαράτσωναν όλη την περ ιοχή , ακριβώς όπως κάνανε και στα Τούζλα» .

«Θεός φυλάξοι!» « Ν α ι ! Και ξέρε ις , υποθέτω, τ ι κάνουνε στα Τούζλα οι κο

μουνιστές . Πρώτα σπάνε τα τζάμια των κ α τ α σ τ η μ ά τ ω ν . . . » Γυρ ίσαμε και κο ιτάξαμε τ η βιτρίνα του. Το τζάμι ήταν

μ ε γ ά λ ο , πεντακάθαρο. « Θ έ λ ε ι ς να σου πω τ ι κάνανε σ τ η συνέχε ια, σε όσους αρ

νούνταν να τους δώσουν χ ρ ή μ α τ α ; » Τ ο μυαλό μου π ή γ ε στους τάφους* αν κάνουν έ τ σ ι πά

ντα, η Ρωσία π ρ έ π ε ι να είναι γ ε μ ά τ η τάφους. Ο μανάβης τ ε λ ι κ ά κατάλαβε τ η σοβαρότητα τ η ς κατάστασης , έ β α λ ε το χέρ ι στην τ σ έ π η του και μας κοίταξε κατακόκκινος.

«Λοιπόν, μ π ά ρ μ π α » , ε ί π ε ο Μουσταφά, « δ ε ν έχουμε πολύ καιρό. Πόσα θ έ λ ε ι ς ; »

«Θα πάρε ι δ έ κ α » , ε ί π ε ο Σερντάρ .

« Μ α πήρα και την π ε ρ α σ μ έ ν η ε β δ ο μ ά δ α » , ε ί π ε ο μανά

βης*

« Κ α λ ά , ε ν τ ά ξ ε ι ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Ά δ ι κ α χάνουμε τον καιρό μας, παιδιά. Ώ σ τ ε σε όλη την αγορά αυτό είναι το μόνο μαγαζί που δεν φοβάται μην του σπάσουν τα τζάμια . . . Να το θυμάσαι, Χασάν , πάρε τον αριθμό του . . . »

Β γ ή κ α έξω, κοίταξα τον αριθμό πάνω στην πόρτα και μ π ή κ α πάλ ι μέσα. Τ ο πρόσωπο του μανάβη ε ίχε κοκκιν ί σε ι ακόμη πιο πολύ.

« Ε ν τ ά ξ ε ι , μπάρμπα, μ η συγχύζεσαι» , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Δ ε ν θέλουμε να σε στενοχωρήσουμε , έχε ι ς τα χρόνια του


παππού μας, ε μ ε ί ς δεν ε ί μ α σ τ ε κομουν ιστές» . Σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α . «Χασάν , δώσ' του π έ ν τ ε , προς το παρόν» .

Έ β γ α λ α και του έδωσα π έ ν τ ε ε ι σ ι τ ή ρ ι α . Ο μ α ν ά β η ς ά π λ ω σ ε το χέρ ι του και τα έ π ι α σ ε από τ ι ς ά κ ρ ε ς , σαν να σ ιχα ινόταν . Κ α τ ό π ι ν , σοβαρά σοβαρά, άρχ ισε να δ ιαβά-ζε ι .

« Θ έ λ ε ι ς να σου δώσουμε και τ ι μ ο λ ό γ ι ο ; » ε ί π ε ο Σερντάρ . Γέλασα. « Μ η ν τον π ρ ο σ β ά λ λ ε τ ε » , ε ί π ε ο Μουσταφά. «Από τα ε ισ ιτήρ ια αυτά έχω άλλα π έ ν τ ε » , ε ί π ε ο μανά

βης . Άνοιξε μ ε αγωνία ένα σκοτε ινό και σκον ισμένο συρτάρι , κ ι άρχισε να ψάχνε ι * σε λ ίγο λ έ ε ι χαρούμενα δε ίχνοντας τα ε ισ ι τήρ ια του : « Τ α ίδια δεν ε ί να ι ; »

« Ν α ι » , λ έ ε ι ο Μουσταφά. «Θα σου τα 'δωσαν κατά λάθος οι άλλοι φίλοι σου. Μ α π ρ έ π ε ι να πάρεις κ ι από μας» .

« Μ α αφού π ή ρ α ! » «Θα πεθάνε ις , μπάρμπα, αν πάρεις άλλα π έ ν τ ε ; » ε ί π ε ο

Σερντάρ . Ο τσ ιγκούνης γέρος έ κ α ν ε πως δεν άκουσε* μ ε το δά

χτυλο του έ δ ε ι ξ ε την άκρη του ε ισ ι τηρ ίου . « Η ε κ δ ή λ ω σ η σας ήταν πριν από δυο μήνες . Ε δ ώ γράφε ι

Μάιος του 1980» . « Μ π ά ρ μ π α , σκοπεύε ι ς μ ή π ω ς να πας στην ε κ δ ή λ ω σ η

μ α ς ; » ε ί π ε ο Μουσταφά. «Πώς μπορώ να πάω σήμερα σε εκδήλωση που έγ ινε πριν

από δυο μ ή ν ε ς ; » ε ί π ε ο μανάβης . Γ ι ' αυτά τα ε ισ ι τήρ ια όπου να 'ναι θα 'χανα την υπομονή

μου. Άδικα μας μαθαίνουνε στο σχολείο να 'μαστε υπομονετ ικοί . Η υπομονή είναι χάσιμο χρόνου και τ ί π ο τ ε άλλο. Αν μας βάζανε να γ ρ ά ψ ο υ μ ε μια έ κ θ ε σ η μ ε το θέμα αυτό, θα


ήμουνα τόσο πε ιστ ικός , θα έγραφα τόσο πολλά, που θα μου έβαζε άριστα ακόμη κ ι ο δάσκαλος τ η ς γλώσσας, που όλο μ' άφηνε στην ίδια τ ά ξ η . Νά όμως που εκνευρ ίστηκε κι ο Σ ε ρ ντάρ. Άρπαξε απότομα το μολύβι , που ε ίχε ο τσ ιγκούνης ο γέρος π ίσω από τ ' αυτί , κάτ ι έ γ ρ α ψ ε πάνω στα ε ισ ι τήρ ια και του τα ε π έ σ τ ρ ε ψ ε μαζί μ ε το μολύβι .

αΕντάξε ι τώρα, μ π ά ρ μ π α ; » ε ί π ε . « Π ή γ α μ ε την ε κ δ ή λ ω ση δυο μήνες μετά . Τώρα θα δώσεις πεντακόσιες λ ίρες ! »

Ο μανάβης , αναγκαστ ικά, έδωσε τ ις πεντακόσιες λ ίρες . Τ η ν παροιμία «ο καλός ο λόγος βγάζε ι α κ ό μ η και το φίδι από τ η ν τρύπα» μονάχα οι ανόητοι κ α θ η γ η τ έ ς μας την π ι στεύουν. Τόσο ε ίχα εκνευρ ιστε ί , που έ λ ε γ α ότι κάτ ι κακό θα του κάνω του τσ ιγκούνη του γέρου , κάτ ι να του πονέσε ι την καρδιά. Φ ε ύ γ α μ ε όταν ξαφνικά σταμάτησα, κ ι από τα ροδάκινα που ε ί χ ε σ τ ο ι β α γ μ έ ν α μπροστά στην πόρτα, π ή ρα ένα από την κάτω σειρά. Μ α ήταν τυχερός ο μανάβης και δεν πέσανε όλα. Έ β α λ α το ροδάκινο στην τσάντα μου. Κατόπιν π ή γ α μ ε στον κουρέα.

Ο κουρέας έλουζε ένα .κεφάλ ι κάτω από τ η βρύση. Μ α ς ε ί δ ε από τον κ α θ ρ έ φ τ η .

« Ν α μου δώσετε δύο», ε ί π ε συνεχίζοντας να λούζει το κ ε φάλι .

«Αν θ έ λ ε τ ε , θα μπορούσατε να π ά ρ ε τ ε και δ έ κ α » , ε ί π ε ο Μουσταφά. «Θα μπορούσατε να τα π ο υ λ ή σ ε τ ε και στους π ε λ ά τ ε ς σας».

«Δύο ε ίπα, από το σύνδεσμο δεν έ ρ χ ε σ τ ε ; » ρωτάει ο κουρέας.

Δύο! Μ ε μ ι ά ς μου α ν έ β η κ ε το αίμα στο κεφάλ ι . « Ό χ ι δύο, θα πάρεις δ έ κ α » , ε ίπα, μ έ τ ρ η σ α δέκα ε ι σ ι τ ή

ρια κ ι έκανα να του τα δώσω.


Α κ ό μ η κι ο Σερντάρ τα 'χασε. Να ι , κύριοι , καθώς β λ έ π ε τ ε , έ τσ ι γ ίνομαι όταν ανέβε ι το αίμα στο κεφάλι μου. Μ α ο κουρέας δεν π ή ρ ε τα ε ισ ιτήρ ια .

«Πόσων χρονών ε ίσαι ε σ ύ ; » ρώτησε . Μαζί μ ε τον κουρέα, μέσα από τον καθρέφτη μ ε κοίτα

ζε και το κεφάλι μ ε τα σαπούνια. « Δ ε ν θα π ά ρ ε ι ς ; » ρώτησα. « Δ ε κ α ο χ τ ώ χρονών» , ε ί π ε ο Σερντάρ . «Ποιος σ' έ σ τ ε ι λ ε ε δ ώ , η οργάνωση μ ή π ω ς ; Σαν πολύ

θερμό σε β λ έ π ω » . Δεν βρήκα να πω τ ίποτα και στράφηκα στον Μουσταφά. « Ν α μας συμπαθάτε , κύρ ι ε » , ε ί π ε αυτός. « Ο φίλος είναι

καινούργιος. Δ ε ν σας ξ έ ρ ε ι » . « Τ ο β λ έ π ω . Παιδ ιά , αφήστε δύο ε ι σ ι τ ή ρ ι α » . Έ β γ α λ ε από την τ σ έ π η του διακόσιες λ ίρες . Οι φίλοι μ ε

ξέχασαν αμέσως και συμφώνησαν μ' αυτόν, όπου να 'ναι θα του φιλούσαν και το χέρ ι . Ώ σ τ ε αρκεί να 'χε ις κάποιες σχέσεις μ ε τ η ν οργάνωση , γ ια να γ ίνε ις αφεντ ικό τ η ς περ ιοχής . Ας μην έπαιρνε καθόλου. Έ κ α ν α να του δώσω δύο ε ι σ ιτήρια. Δεν γύρ ισε να τα πάρε ι .

«Άφησε τα ε κ ε ί » , ε ί π ε . Τα άφησα. Κ ά τ ι θέλησα να του πω, δεν το ε ίπα. « Σ τ ο καλό, πα ιδ ιά ! » ε ί π ε αυτός και , μ ε το μπουκάλι του

σαμπουάν που κρατούσε, μ' έ δ ε ι ξ ε στους φίλους μου: « Α υ τός σπουδάζει ή ε ρ γ ά ζ ε τ α ι ; »

« Π ά ε ι για δεύτερη χρονιά στη δεύτερη τάξη του λυκείου», ε ί π ε ο Μουσταφά.

« Τ ι δουλειά κάνε ι ο πατέρας σου;» Ε γ ώ δεν μιλούσα. «Ε ίνα ι λαχε ιοπώλης» , ε ί π ε ο Μουσταφά.


« Π ρ ο σ έ ξ τ ε το αυτό το ζωύφιο, ε ίναι πολύ οξύθυμο. Ά ν τ ε στο καλό» .

Οι φίλοι μου γελάσανε . Ε ε , ας πω κάτ ι κ ι ε γ ώ , σ κ έ φ τ η κα, μ η βασανίζεις τον παραγιό σου, π ή γ α να του πω, δεν το ε ίπα. Β γ ή κ α έξω, δίχως να γυρίσω να κοιτάξω τον παραγιό του. Ο Σερντάρ κι ο Μουσταφά μιλούσαν και γελούσαν, ε γ ώ δεν τους άκουγα, ήμουν φουρκ ισμένος . Σ ε μια σ τ ι γ μ ή , ο Μουσταφά λ έ ε ι στον Σ ε ρ ν τ ά ρ :

« Θ υ μ ή θ η κ ε που ήταν κ ά π ο τ ε κουρέας, παράτα τ ο ν » . «Ζωύφιο , προχώρα!» Ε γ ώ δεν μίλησα. Μ ο υ έχουν αναθέσε ι να κουβαλάω αυ

τ ή τ η ν τσάντα και να μοιράζω ε ισ ι τήρ ια . Μ ε φέρανε εδώ από το Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , και γ ι ' αυτό ε ίμα ι εδώ μαζί σας, δεν έχω τ ίποτα να κουβεντιάσω μ' εσάς που γ ί ν εστε ένα μ ε τους ξένους, και μ ε κορο ϊδεύετε , λέγοντας ε κ ε ί ν η τ η λ έ ξ η · σωπαίνω λοιπόν. Μ π ή κ α μ ε σ' ένα φαρμακείο, ε γ ώ δεν ανοίγω το στόμα μου να μ ιλήσω, σ' ένα χασάπικο, ε γ ώ πάλι βουβός, το ίδιο κ ι όταν μ π ή κ α μ ε στον μ π α κ ά λ η , κατόπιν στο χρωματοπωλείο , στον καφετζή . Ό σ η ώρα γυρίζαμε στην αγορά, δεν ε ίπα κουβέντα. Βγαίνοντας από το τ ε λ ε υ τ α ί ο μαγαζί , ο Μουσταφά έ β α λ ε τα χέρια του στις τ σ έ π ε ς .

«Τώρα πια έχουμε κάθε δ ικαίωμα να φάμε από μια μ ε ρίδα κ ε φ τ ε δ ά κ ι α » , ε ί π ε .

Π ά λ ι δεν μίλησα, ούτε κ ι ε ίπα ότι τα χρήματα αυτά δεν μας τα δίνουν γ ια να τ ρ ώ μ ε κεφτεδάκ ια .

« Ν α ι » , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Κ α ι βέβα ια δ ικαιούμαστε από μια μ ε ρ ί δ α » .

Ό τ α ν όμως καθ ίσαμε στην ψησταριά , παράγγε ιλαν από δύο μ ε ρ ί δ ε ς . Γ ι α τ ί αυτοί να φάνε δύο μερ ίδες κ ι ε γ ώ μία; Περ ιμένοντας τα κεφτεδάκια , ο Μουσταφά έ β γ α λ ε από την


τ σ έ π η του τα χρήματα και τα μ έ τ ρ η σ ε . Δ ε κ α ε φ τ ά χ ιλ ιάδες λ ίρες . Κατόπιν γύρ ισε στον Σερντάρ και του ε ί π ε :

αΓιατ ί είναι μουτρωμένος αυτός ;» «Θύμωσε γ ιατ ί τον ε ί π α μ ε ζωύφιο», ε ί π ε ο Σερντάρ . « Τ ο β λ ά κ α » , ε ί π ε ο Μουσταφά. Ε γ ώ έκανα πως δεν άκουσα τα λόγια του, γ ιατ ί κοίταζα

το ημερολόγ ιο του τοίχου. Σ ε λ ίγο ήρθαν τα κεφτεδάκ ια . Αυτοί φάγανε κουβεντ ιάζοντας, ε γ ώ σωπαίνοντας. Ζ ή τ η σαν και γλυκό. Ε γ ώ παράγγε ιλα ρεβανί . Ο Μουσταφά γ ια μια σ τ ι γ μ ή έ β γ α λ ε το περίστροφο του , το κ ρ ά τ η σ ε κ ά τ ω από το τραπέζ ι κ ι άρχισε να παίζε ι .

« Δ ώ σ ' το μου!» ε ί π ε ο Σερντάρ . Έ π α ι ξ ε κι αυτός. Σ ' ε μ έ ν α δεν το δώσανε, γελούσαν μ ε

ταξύ τους, έ π ε ι τ α ο Μουσταφά έ χ ω σ ε το όπλο σ τ η μ έ σ η του, πλήρωσε το λογαριασμό, σ η κ ω θ ή κ α μ ε και φύγαμε .

Π ε ρ ά σ α μ ε από τ η ν αγορά χωρίς να φοβόμαστε κ α ν έ ν α ν μ π ή κ α μ ε σε μια πολυκατοικία κ ι α ν ε β ή κ α μ ε σιωπηλοί τ ις σκάλες . Μ π ή κ α μ ε στην « έ ν ω σ η » · ε γ ώ , όπως κάθε φορά, ε ίχα ένα φόβο μέσα μου. Σαν να κάνω σκονάκι σε εξετάσεις και σαν βλάκας ανησυχώ μην το 'χει καταλάβε ι ο δάσκαλος μου, που μ ε β λ έ π ε ι ν ' ανησυχώ και το καταλαβαίνε ι . . .

« Π ή γ α τ ε σ' όλα τα μαγαζιά τ η ς αγοράς;» ρώτησαν. « Ν α ι » , απάντησε ο Μουσταφά. « Π ή γ α μ ε παντού, όπου

μας ε ί π α τ ε » . « Τ α 'χεις μαζί σου;» « Ν α ι » , ε ί π ε ο Μουσταφά. Έ β γ α λ ε το περίστροφο και τα

χρήματα. « Ε γ ώ θα πάρω μονάχα το όπλο» , ε ί π ε αυτός. « Τ α χ ρ ή

ματα θα τα παραδώσετε στον Ζ ε κ ε ρ ι ά » .


Ο Μουσταφά του έδωσε το περίστροφο. Ο άλλος μ π ή κ ε μέσα. Ο Μουσταφά τον ακολούθησε. Ε μ ε ί ς π ε ρ ι μ έ ν α μ ε . Τ ι π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε άραγε ; ε ίπα από μέσα μου. Ξέχασα ότι περ ι μ έ ν α μ ε τον Ζεκερ ιά , και μου φάνηκε ότι π ε ρ ι μ έ ν α μ ε έ τ σ ι , χωρίς λόγο. Σ ε λ ίγο ή ρ θ ε κάποιος , στην η λ ι κ ί α μας, μας έδωσε τσιγάρα. Δ ε ν καπνίζω, μα πήρα το τσ ιγάρο. Έ β γ α λε έναν αναπτήρα σε σχήμα ατμομηχανής κ ι άναψε τα τσ ι γάρα μας.

« Ε ί σ τ ε οι φίλοι ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς που ή ρ θ α τ ε από το Τ ζ ε ν έ τ χ ι -σαρ;»

« Ν α ι » , ε ίπα. « Π ώ ς είναι η κατάσταση ε κ ε ί ; » Τ ι ή θ ε λ ε να πε ι άραγε ; σκέφτηκα . Το τσ ιγάρο ε ίχε βρό

μ ι κ η γ ε ύ σ η . « Ο πάνω μαχαλάς ε ίναι δικός μας» , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Τ ο ξ έ ρ ω » , ε ί π ε αυτός. « Ρ ω τ ά ω γ ια τ η ν παραλία. Τ α

Τούζλα τα ελέγχουν οι κομουνιστές . « Ό χ ι » , ε ίπα ε γ ώ αυθόρμητα. « Σ τ ο Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , η πα

ραλία δεν παρουσιάζε ι κανένα ενδ ιαφέρον . Ε κ ε ί ζουν οι πλούσιοι , οι " κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι " » .

Μ ε κοίταξε και γ έ λ α σ ε . Γ έ λ α σ α κ ι ε γ ώ . « Α ς ε ί να ι » , ε ί π ε . « Δ ε ν μπορε ίς να ξ έ ρ ε ι ς » . «Όπο ιος ε λ έ γ χ ε ι τον πάνω μαχαλά, μπορε ί να ε λ έ γ χ ε ι

και τ η ν παραλία» , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Ν α ι . Έ τ σ ι πήραν τα Τούζλα. Χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι προσοχή» . Να ι , π ρ έ π ε ι να 'μαστε προσεχτ ικοί , σκέφτηκ α . Κατόπιν

σ κ έ φ τ η κ α λ ι γ ά κ ι τους κομουν ιστές . Κ ι ε ν ώ κάπνιζα και τους σκεφτόμουνα, ο νεαρός που μας μ ιλούσε ε ί π ε ξαφνικά:

« Ε ί σ α ι καινούργιος, ε ; » και , δίχως να π ε ρ ι μ έ ν ε ι α π ά ν τ η σ η , μ π ή κ ε στο άλλο δωμάτ ιο .


Δ ε ν πρόλαβα ν' απαντήσω! Ο Σερντάρ κούνησε καταφατ ι κ ά το κεφάλ ι του. Π ώ ς καταλαβαίνουν άραγε ότι ε ί μ α ι καινούργιος; Ό τ α ν του ε ίπα για τους καθωσπρέπε ι , ο άλλος γ έ λ α σ ε , τ ι να σήμαινε άραγε αυτό; Έ π ε ι τ α σ η κ ώ θ η κ ε κι ο Σερντάρ και π ή γ ε κάπου μέσα, και μ' άφησε μόνο, θαρρε ίς , γ ια να καταλαβαίνουν όσοι μπαινόβγαιναν ότι ήμουνα καινούργιος.

Κ ι ε γ ώ κάπνιζα κοιτάζοντας το ταβάν ι και σκεφτόμουνα πράγματα σ η μ α ν τ ι κ ά , τόσο σ η μ α ν τ ι κ ά ώ σ τ ε να καταλάβουν αμέσως όσοι μπαινόβγαιναν ότι ήταν σπουδαία: τα προβλήματα του αγώνα μας. Υπάρχε ι ένα β ιβλ ίο γ ι ' αυτό το θ έ μ α · το διάβασα. Σ τ ο μεταξύ , β γ ή κ ε ο Μουσταφά από το δωμάτ ιο , φ ι λ ή θ η κ ε μ ε κάποιον, και τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί ν η όλοι παραμέρισαν: ο Ζεκερ ιά , ναι, αυτός ήταν . Μπαίνοντας βιαστ ικά στο γραφείο του, μου έριξε μια ματ ιά, κ ι ε γ ώ έκανα να σηκωθώ, μα δεν πρόλαβα. Κατόπιν καλέσανε τον Μ ο υ σταφά. Σαν έφυγε , αναρωτήθηκα τ ι μπορούσαν να κουβεντιάζουν μέσα, σε λ ίγο όμως β γ ή κ α ν , και τ ο ύ τ η τ η φορά σ η κ ώ θ η κ α κι ε γ ώ έγκαιρα.

( (Καλά!» ε ί π ε ο Ζ ε κ ε ρ ι ά στον Μουσταφά. «Αν σε χρε ιαστούμε , θα σε ε ν η μ ε ρ ώ σ ο υ μ ε . Μ π ρ ά β ο ! »

Έ π ε ι τ α μ ε κοίταξε γ ια λ ίγο - τρόμαξα, νόμισα πως κάτι θα μου έ λ ε γ ε , μα δεν μ ίλησε , μονάχα ξαφνικά φταρνίστηκε και ξανανέβηκε επάνω, στο κόμμα, ε ίπαν. Ύ σ τ ε ρ α ο Μουσταφά μ ίλησε ψιθυριστά μ ε τον νεαρό που κουβεντ ιάζαμε λ ίγο πριν. Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή σ κ έ φ τ η κ α ότι πιθανό να μιλούσαν γ ια μένα , μα, όχι, μιλούσαν γ ια την π ο λ ι τ ι κ ή , γ ια θέματα σοβαρά.. . Δεν γύρισα να τους κοιτάξω, για να μ η νομίσουν πως ήμουνα περ ίεργος και κρυφάκουγα.

« Ά ν τ ε , πα ιδ ιά» , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Φ ε ύ γ ο υ μ ε » .


Άφησα τ η ν τσάντα. Π ε ρ π α τ ή σ α μ ε ώς το σταθμό σ ι ω π η λοί, σαν άνθρωποι ικανοποιημένοι από τ η δουλειά τους. Κατόπιν, αναρωτήθηκα γ ιατ ί ήταν σιωπηλός ο Μουσταφά. Δεν ήμουνα πια εκνευρ ισμένος μαζί τους. Τους άρεσε άραγε ο τρόπος που δούλευα; Αυτά σκεφτόμουνα τ η ν ώρα που, καθ ισμένο ι σ' ένα π α γ κ ά κ ι , π ε ρ ι μ έ ν α μ ε το τρένο* μετά , όταν είδα απέναντ ι το περ ίπτερο , σκέφτηκα τον πατέρα μου, που πουλούσε λαχεία, αν και δεν ή θ ε λ α να τον σκέφτομαι τον σκεφτόμουνα, και ψιθύρισα κάτ ι που ή θ ε λ α να του π ω : Το πιο σπουδαίο πράγμα σ τ η ζωή δεν ε ίναι το απολυτήριο του λυκε ίου, πατέρα!

Ή ρ θ ε το τρένο, μ π ή κ α μ ε . Ο Σερντάρ κι ο Μουσταφά άρχισαν πάλι να μιλούν ψιθυριστά και να γελούν. Φ ο β ή θ η κ α μ η μου πουν καμιά βαριά κουβέντα, μην κάνουν κανένα χωρατό και βρεθώ σε δύσκολη θ έ σ η . Θα προσπαθούσα ν' απαντήσω στο χωρατό τους μ' ένα άλλο χωρατό, αλλά δεν θα το κατάφερνα, θα β λ έ π α ν ε τ η ν αμηχαν ία μου, θα γελούσαν α κ ό μ η πιο πολύ, και τ ό τ ε θα εκνευριζόμουν, δεν θα μπορούσα να συγκρατηθώ, αυτοί θα συνέχιζαν να γελούν, κάτ ι που θα σήμαινε ότι μ ε κοροϊδεύουν γ ια τ η χαζομάρα μου. Κα ι τ ό τ ε θα ή θ ε λ α να με ίνω μόνος* ο άνθρωπος, όταν με ί νε ι μόνος, σ κ έ φ τ ε τ α ι τ ις σπουδαίες επ ι τυχ ί ες που θα μπορούσε να έχε ι στη ζωή του. Είναι φορές που τα χωρατά τους δεν τα καταλαβαίνω, κάνουν νοήματα μ ε τα μάτ ια, ακριβώς όπως έκαναν όταν ε ίπαν τ η λ έ ξ η ζωύφιο. Τ ι είδους ζώο είναι αυτό άραγε ; Σ τ ο δ η μ ο τ ι κ ό ε ίχα μια συμμαθήτρια* ε ίχε φέρε ι στην τ ά ξ η την εγκυκλοπαίδε ια τ η ς , εγκυκλοπαίδεια των ζώων, τ η ς έ λ ε γ ε ς λιοντάρι, άνοιγε το γράμμα λάμδα, έ β ρ ι σ κ ε τ η λ έ ξ η α υ τ ή . . . Αν ε ίχα ε κ ε ί ν η τ η ν ε γ κ υ κ λ ο παίδε ια , θα 'ψαχνα να βρω τ η λ έ ξ η , μα η συμμαθήτρ ια μου


οπωσδήποτε θα μ' εμπόδ ιζε . Μ η , θα τ η λερώσε ις ! Τ ι θες τ ό τ ε , μωρή πουτάνα, και φέρνε ι ς στο σχολε ίο τ η ν ε γ κ υ κλοπαίδε ια; Αργότερα το κορίτσι εκε ίνο μ ε τ α κ ό μ ι σ ε στην Ιστανμπούλ, ο πατέρας τ η ς , λ έ ε ι , ε ί χ ε πλουτ ίσε ι . Ε ί χ ε και μια φ ίλη , μ ε μια γαλάζια κορδέλα στο κεφάλ ι . . .

Αφαιρέθηκα. . . Ό τ α ν το τρένο έφτασε στα Τούζλα, ταράχτηκα, αλλά δεν φοβήθηκα. Οι κομουνιστές από σ τ ι γ μ ή σε σ τ ι γ μ ή μπορε ί να έμπαιναν στο τρένο . Ο Σερντάρ κ ι ο Μουσταφά σώπασαν και κοίταζαν τρ ιγύρω εκνευρ ισμένο ι . Δ ε ν συνέβη τ ίποτα . Ό τ α ν ξεκ ίνησε το τ ρ έ ν ο , διάβασα τα συνθήματα που είχαν γ ρ ά ψ ε ι οι κομουνιστές στους τοίχους: Τα Τούζλα θα γίνουν τάφος για τους φασίστες! Λ έ γ ο ν τ α ς φασ ίστες , εννοούσαν ε μ ά ς . Β λ α σ τ ή μ η σ α . Φ τ ά σ α μ ε στο σταθμό μας, κ α τ ε β ή κ α μ ε . Π ε ρ π α τ ή σ α μ ε μ έ χ ρ ι τ η στάση χωρίς να πούμε τ ίποτα.

« Π α ι δ ι ά , ε γ ώ έ χ ω μια δ ο υ λ ε ι ά » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Ά ν τ ε , γ ε ι α ! »

Τον παρακολουθήσαμε μ ε το β λ έ μ μ α μέχρ ι που χ ά θ η κ ε ανάμεσα στα πούλμαν. Τ ό τ ε γύρισα στον Σερντάρ και του ε ίπα :

« Κ ά ν ε ι ζ έ σ τ η , δεν θέλω να πάω στο σπίτ ι γ ια δ ιάβασμα». « Ν α ι » , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Π ο λ λ ή ζ έ σ τ η » . « Έ χ ω πολύ ε κ ν ε υ ρ ι σ μ ό » , ε ίπα. Κ α ι πρόσθεσα: « Ά ν τ ε ,

Σ ε ρ ν τ ά ρ , π ά μ ε στο καφενε ίο» . « Δ ε ν μπορώ, θα πάω στο μαγαζί. Έ χ ω δουλε ιά» . Έ φ υ γ ε . Ό τ α ν ο πατέρας σου έ χ ε ι μαγαζί , έχε ι ς κ ι εσύ

ο π ω σ δ ή π ο τ ε κάποια δουλε ιά! Ε γ ώ όμως α κ ό μ η π η γ α ί ν ω στο σχολείο, δεν τα παράτησα, όπως εσε ίς . 'Ομως, τ ι παράξενο: ε μ έ ν α κοροϊδεύουν πιο πολύ. Κίμαι σίγουρος πως ο Σερντάρ το βράδυ θα πάε ι πριν απ' όλους στο καφενε ίο και


θα π ε ι ότι μ ε ε ίπανε ζωύφιο. Μη δίνεις σημασία, Χασάν, είπα, από μέσα μου. Μη σε νοιάζει. Δεν μ' ένοιαξε* άρχισα ν' ανεβαίνω τον ανήφορο.

Κο ιτάζω το φορτηγό και τα αυτοκίνητα που περνούν μ ε μ ε γ ά λ ε ς τ α χ ύ τ η τ ε ς από μπροστά μου - γ ια να προλάβουν το φέρι μποτ του Τζενέτχ ισαρ ή τ η ς Ντάριτζα* σκέφτομαι πως ε ίμαι μόνος κι αυτό μ' ευχαριστεί . Θα 'θελα να ζήσω κάποια π ε ρ ι π έ τ ε ι α . Πολλά μπορε ί να συμβούν σ τ η ζ ω ή , αλλά τ ι να κάνε ι ς , π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς . Μ ο υ φαίνεται πως αυτά που ε π ι θ υ μ ώ να γίνουν, γ ίνονται μ ε πολύ αργούς ρυθμούς, κ ι όταν γ ίνονται δεν είναι ούτε όπως τα σκέφτομαι ούτε όπως τα περ ι μ έ ν ω . Θαρρείς κ ι η αργοπορία είναι σ κ ό π ι μ η , μόνο και μόνο γ ια να εκνευρίζομαι · ε κ ε ί που τα β λ έ π ε ι ς να πλησιάζουν, ε κ ε ί απομακρύνονται σ τ η σ τ ι γ μ ή . Ακρ ιβώς όπως τα αμάξια που περνούν από μπροστά μου. Άρχισαν να μ ε χτυπούν στα νεύρα, θα 'θελα ένα απ' αυτά να σταματήσε ι , γ ια να μην ανέβω πεζός τον ανήφορο μ' αυτή τ η ζ έ σ τ η , μα κανένας δεν μου δίνει σημασία. Άρχισα να τρώω το ροδάκινο μου, μα και πάλι δεν μπόρεσα να ξεφύγω από τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου.

Πόσο θα 'θελα να ήταν χε ιμώνας, να πήγαινα μόνος στην άδεια παραλία* θα έμπαινα από την ανοιχτή πόρτα, δίχως να λογαριάζω κανέναν, θα πήγαινα στην αμμουδιά. Τα κύματα θα χτυπούσαν στην α κ τ ή , κ ι ε γ ώ , γ ια να μ η βραχούν τα παπούτσια μου, θα έκανα πίσω, θα έτρεχα, θα περπατούσα, θα σκεφτόμουνα τ η ζωή μου, θα σκεφτόμουνα πόσο σπουδαίος θα μπορούσα να γ ίνω. Τ ό τ ε , όχι μονάχα εκείνοι οι αλήτ ε ς μα και τα κορίτσια θα μ ε κοιτάζανε μ ε άλλο β λ έ μ μ α , και , προπάντων, όταν θα έφερνα στο νου μου το τ ι θα μπορούσα να ε ίμα ι στο μέλλον , δεν θα μελαγχολούσα πια και δεν θα 'νιωθα τ η ν ανάγκη να πω στον Σ ε ρ ν τ ά ρ , έλα, π ά μ ε


στο καφενε ίο , θα προτιμούσα να μ έ ν ω μόνος, αν, βέβα ια , ήταν χε ιμώνας. Μ α το χε ιμώνα είναι το σχολε ίο . . . Σ τ ο διάβολο οι δάσκαλοι, όλοι τους β λ α μ μ έ ν ο ι ε ίναι . . .

Κατόπιν ε ίδα το άσπρο Αναντόλ που ανέβαινε τον α ν ή φορο. Κ α τ ά λ α β α πως μέσα ήταν εκε ίνο ι , μα θαρρείς πως ντράπηκα, κ ι αντί να σταθώ να τους χα ιρετήσω, έκανα πίσω. Αυτοί πλησίασαν, προσπέρασαν κ ι έφυγαν δίχως να μ ε γνωρίσουν. Καθώς απομακρύνονταν, σ κ έ φ τ η κ α , γ ια μια σ τ ι γ μ ή , πως μπορεί να είχα κάνε ι λάθος. Γ ιατ ί η Νιλγκ ιούν , όταν ήταν κοριτσάκι , δεν ήταν τόσο όμορφη. Κα ι ποιος άλλος εκτός από τον Φαρούκ μπορούσε να 'ναι ο χοντρός που οδηγούσε το αυτοκίνητο; Πόσο πάχυνε! Τ ό τ ε κατάλαβα πού θα ' π ρ ε π ε να πάω. Ό χ ι βέβα ια στο σπ ίτ ι . Θα 'παιρνα τον κατήφορο, θα 'ριχνα μια ματιά στην πόρτα τους, μπορε ί να 'βλεπα τον μπάρμπα μου το νάνο, αυτός θα μ' έπαιρνε μ έ σα, πιθανό να μην ντρεπόμουν και να 'μπαινα μέσα, θα ' λ ε γα γε ια σας, μπορε ί ακόμη να φιλούσα το χέρ ι τ η ς γ ιαγ ιάς , κατόπιν θα τους έ λ ε γ α , μ ε γνωρ ίσατε , μεγάλωσα πολύ, θα μου λ έ γ α ν ε , ναι, βέβαια, όταν ήμασταν μικροί , ήμασταν καλοί φίλοι, θα μ ιλούσαμε , θα μ ιλούσαμε , όταν ήμασταν μ ι κρά παιδιά, ήμασταν φίλοι, θα μιλούσαμε, κι έ τσ ι , μπορεί να ξεχνούσα και τ η ν απαίσια αυτή μελαγχολ ία μου.

4

Τ ο Αναντόλ ανέβαινε μ ε δυσκολία τον ανήφορο. « Τ ο ν γ ν ω ρ ί σ α τ ε , π α ι δ ι ά ; » « Π ο ι ο ν ; » ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν . «Αυτόν μ ε τα γαλάζια ρούχα, που πήγα ινε στην άκρη του

δρόμου. Εκε ίνος μας γ ν ώ ρ ι σ ε » . «Τον ψ η λ ό ; » έ κ α ν ε η Ν ιλγκ ιούν . Ε ί χ ε γυρ ίσε ι π ίσω και

του ε ίχε ρίξει μια ματιά, όμως είχαν ή δ η ξεμακρύνει . «Ποιος ή τ α ν ; »

« Ο Χ α σ ά ν ! » «Ποιος είναι ο Χ α σ ά ν ; » ρώτησε η Νιλγκιούν κάπως αδιά

φορα. « Ο ανιψιός του Ρ ε τ ζ έ π » . «Πόσο μ ε γ ά λ ω σ ε ! » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν έ κ π λ η κ τ η . « Δ ε ν

τον γνώρισα!» « Ν τ ρ ο π ή , ρ ε » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . «Ε ίνα ι παιδικός μας φίλος». « Ε σ ύ γ ιατ ί δεν τον γ ν ώ ρ ι σ ε ς ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Δ ε ν τον ε ίδα. . . Μ α μόλις το 'πε ο Φαρούκ, κατάλαβα

ποιος ή τ α ν » . «Συγχαρητήρια» , ε ίπε η Νιλγκιούν. «Είσαι πολύ έξυπνος!»


« Ώ σ τ ε αυτό εννοούσες όταν μας έ λ ε γ ε ς " ε γ ώ άλλαξα από τα νύχια μέχρ ι την κ ο ρ φ ή ! " » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ο μόνο που κατάφερες είναι να ξεχάσεις το παρελθόν σου!»

« Λε ς β λ α κ ε ί ε ς » . « Τ α β ιβλ ία που διαβάζεις αδυνάτισαν, β λ έ π ω , τ η μ ν ή μ η

σου!» «Λες ανοησίες !» ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . Σώπασαν. Γ ια α ρ κ ε τ ή ώρα δεν μ ίλησε κανε ίς . Ανεβήκα

μ ε τον ανηφορικό δρόμο, όπου κάθε χρόνο χτίζονταν στις δυο πλευρές του καινούργιες πολυκατοικίες από μπετόν , πε ράσαμε ανάμεσα από κληματαριές , κερασιές και συκιές , που όλο και αραίωναν. Το φορητό ραδιόφωνο έπαιζε μια ασήμ α ν τ η , δίχως νόημα, «ελαφριά δ υ τ ι κ ή μ ο υ σ ι κ ή » . Η συγκίν η σ η που ν ιώσαμε όταν ε ί δαμε από μακριά τ η θάλασσα και το Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , ήταν σχεδόν όμοια μ' αυτή που ν ιώθαμε όταν ήμασταν μικρά παιδ ιά - κανε ίς δεν μ ιλούσε , μα αυτό δεν κράτησε πολύ. Κ α τ ε β ή κ α μ ε την κατηφόρα σιωπηλοί , περάσαμε ανάμεσα από ανθρώπους μ ε σορτς, μ ε μαγ ιό , μ ε καμένα από τον ήλ ιο κορμιά. Ο Μ ε τ ί ν ανοίγε ι την πόρτα.

« Γ ι α τ ί δεν κορνάρε ις ; » ρωτάει η Νιλγκ ιούν τον αδελφό τ η ς .

Έ β α λ α το αμάξι στον κ ή π ο , κ ι όπως κάθε φορά που ερχόμουν, κοίταξα μ ε θ λ ί ψ η το ξύλινο σπίτ ι που μέρα μ ε τ η μέρα πάλιωνε , φθειρόταν. Τα ξύλα του ξεβαμμένα, ο κισσός από τον πλαϊνό τοίχο έ χ ε ι περάσε ι στην πρόσοψη , η σκιά τ η ς συκιάς π έ φ τ ε ι στα κλε ιστά παντζούρια τ η ς γ ιαγ ιάς , τα σ ιδερέν ια κ ά γ κ ε λ α , στα παράθυρα του κάτω πατώματος , έχουν σκουρ ιάσε ι . Κ υ ρ ι ε ύ τ η κ α από ένα παράξενο συναίσθημα. Σαν να υπάρχει κάτ ι φοβερό στο σπ ίτ ι , που παλιότερα , από συνήθε ια, δεν το έν ιωθα, τώρα το ν ιώθω, κ ι αυ-


τό μ ε ξαφνιάζει και μ ε κάνε ι ν' ανησυχώ. Ανάμεσα από τα κ α κ ο φ τ ι α γ μ έ ν α φύλλα τ η ς πόρτας που άνοιξε , β λ έ π ω το υγρό και θανατερό σκοτάδι όπου ζούνε η γ ιαγ ιά και ο Ρ ε -τ ζ έ π .

« Ά ν τ ε , τ ι κάθεσαι , κ α τ έ β α » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . Ε ί χ ε κ α τ έ β ε ι από το αμάξι και προχωρούσε προς το σπί

τ ι . Κ α τ ό π ι ν , ε ί δ ε τον Ρ ε τ ζ έ π να βγα ίνε ι αναστατωμένος από τ η μ ι κ ρ ή πόρτα τ η ς κουζίνας και να πλησιάζε ι μ ε το παραμορφωμένο σώμα του . Α γ κ α λ ι ά σ τ η κ α ν , φ ι λ ή θ η κ α ν . Έ κ λ ε ι σ α το ραδιόφωνο, που δεν το άκουγε κανε ίς , κ α τ έ β η κα μ ε προσοχή από το αυτοκίνητο και β ρ έ θ η κ α στον κ ή π ο . Ο Ρ ε τ ζ έ π φορούσε το αιώνιο σακάκι του, που έκρυβε κάπως τα χρόνια του, τ η λ ε π τ ή παράξενη ε κ ε ί ν η γραβάτα του. Α γ κ α λ ι α σ τ ή κ α μ ε και φ ιληθήκαμε .

«Ανησύχησα» , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Α ρ γ ή σ α τ ε ! » « Τ ι κάνε ις , Ρ ε τ ζ έ π ; » « Κ α λ ά ε ί μ α ι » , ε ί π ε ντροπαλά. « Ε τ ο ί μ α σ α τα κρεβάτ ια

σας, φρόντισα τα δωμάτ ια σας. Η κυρία σάς π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Ε σ ε ί ς , κύριε Φαρούκ, παχύνατε , β λ έ π ω , ακόμη πιο πολύ» .

« Η γ ιαγ ιά πώς ε ί να ι ; » « Κ α λ ά . . . Σ υ ν έ χ ε ι α γκρ ιν ιάζε ι . . . Να πάρω τ ι ς βαλ ί τσες

σας». « Τ ι ς παίρνουμε μ ε τ ά » . Μ π ρ ο σ τ ά ο Ρ ε τ ζ έ π , π ίσω ε μ ε ί ς , α ν ε β ή κ α μ ε τ ις σκάλες .

Θ υ μ ή θ η κ α το γ ε μ ά τ ο σκόνη φως που τρύπωνε στο σ π ί τ ι από τα παντζούρια, τ η μυρωδιά μούχλας και , δεν ξέρω γ ιατ ί , χάρηκα. Ό τ α ν φτάσαμε μπροστά στην πόρτα τ η ς γ ιαγ ιάς , ο Ρ ε τ ζ έ π κοντοστάθηκε , π ή ρ ε μια αναπνοή, και κατόπιν , μ ε μάτια που λάμπανε από χαρά, φώναξε:

«Κυρ ία , ήρθανε , ή ρ θ α ν ε ! »


« Π ο ύ ε ί να ι ; » ρώτησε η γ ιαγ ιά μ ε τ η γ έ ρ ι κ η , ανυπόμονη φωνή τ η ς . « Γ ι α τ ί δεν μου το 'πες , πού ε ί ν α ι ; »

Ή τ α ν ξαπλωμένη στο κρεβάτ ι που, όταν ήμουνα μικρός, έκανα χάζι να χτυπάω τα μπρούντζινα πόμολα του γ ια να το ακούω να κουδουνίζουν, τ υ λ ι γ μ έ ν η στο γαλάζιο λουλου-δέν ιο πάπλωμα τ η ς , μ ε τ ις π λ ά τ ε ς ακουμπισμένες στα τρία μαξιλάρια. Όλο ι φ ιλήσαμε το χέρ ι τ η ς . Χ ά ρ η κ α βλέποντας τ ις γνώρ ι μ ε ς ελ ι έ ς και τους λ ε κ έ δ ε ς στο κατάλευκο , μαλακό και ζαρωμένο δέρμα του χεριού τ η ς , σαν να συναντούσα φίλους από παλιά. Το δωμάτ ιο , η γ ιαγ ιά , το χέρ ι τ η ς , ε ίχαν την ίδια μυρωδιά.

« Ο Θεός να σας ε υ λ ο γ ε ί ! » « Π ώ ς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; » « Ό χ ι κ α λ ά » , ε ί π ε η γ ιαγ ιά , μα ε μ ε ί ς δεν ε ί π α μ ε τ ίποτα.

Κούνησε λίγο τα χε ίλη τ η ς , ντράπηκε σαν κοριτσάκι, ή μπορεί και να 'κανε σαν να ε ίχε ντραπε ί . « Ε λ ά τ ε τώρα, π ε ί τ ε μου τα δικά σας» , ε ί π ε σ τ η συνέχεια.

Ε μ ε ί ς , τα τρ ία αδέλφια, κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε και σωπάσαμε . Σ κ έ φ τ η κ α πως η κάμαρη μύριζε μούχλα, βερν ίκ ι επ ίπλων , παλιό σαπούνι, μπορε ί μ έ ν τ α , λεβάντα , κολόνια, κ ι α κ ό μ η , σ κ ό ν η .

«Λοιπόν, δεν έ χ ε τ ε τ ίποτα να μου π ε ί τ ε ; » « Ή ρ θ α μ ε μ ε αυτοκίνητο, γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ο τα

ξίδι από την Ιστανμπούλ μ έ χ ρ ι εδώ κράτησε ακριβώς σαράντα π έ ν τ ε λ ε π τ ά » .

Κ ά θ ε φορά τα ίδια λ έ ε ι και κάθε φορά το πε ισματάρικο πρόσωπο τ η ς γ ιαγ ιάς φαίνεται να η ρ ε μ ε ί γ ια μια σ τ ι γ μ ή , μα αμέσως μ ε τ ά παίρνει το γνώριμο ύφος τ η ς .

« Ε σ ε ί ς , παλ ιότερα, σε πόσες ώρες ερχόσαστε , γ ι α γ ι ά ; » ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν , σαν να μην ήξερε .


« Ε γ ώ ήρθα μονάχα μια φορά!» ε ί π ε η γ ιαγ ιά μ ε καμάρι και μ ε ύφος ν ι κ η τ ή . Π ή ρ ε μια αναπνοή και πρόσθεσε : « Γ ι ά να σας πω, σήμερα ε γ ώ ρωτάω, όχι ε σ ε ί ς ! »

Τ η ς άρεσαν φαίνεται αυτά που ε ί π ε από συνήθεια κι έ π ε ι τα σ κ έ φ τ η κ ε λ ίγο να βρε ι , θαρρείς , μια ε ρ ώ τ η σ η , μα γ ρ ή γορα έν ιωσε πως η ε ρ ώ τ η σ η δεν ήταν όσο έ ξ υ π ν η θα ή θ ε λε να ε ίναι .

« Ε σ ε ί ς οι υπόλοιποι τ ι κ ά ν ε τ ε ; » ρώτησε . « Κ α λ ά ε ί μ α σ τ ε , γ ι α γ ι ά » . Φ ο υ ρ κ ί σ τ η κ ε , σαν να ε ί χ ε η τ τ η θ ε ί , ξ ίν ισε το πρόσωπο

τ η ς . Ό τ α ν ήμουνα μ ικρός , ήταν φορές που το φοβόμουνα αυτό το πρόσωπο.

« Ρ ε τ ζ έ π , βάλε στην π λ ά τ η μου ένα μαξ ιλάρ ι ! » « Ό λ α τα μαξιλάρια ε ίναι στην π λ ά τ η σας, κυρία» . « Ν α σας φέρω άλλο ένα, γ ι α γ ι ά ; » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Δ ε ν μου λες , εσύ τ ι γ ί ν ε σ α ι ; » « Γ ι α γ ι ά κ α μου, η Νιλγκιούν πάε ι στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο » , ε ί

πα ε γ ώ . « Έ χ ω κι ε γ ώ γλώσσα, αδελφέ μου, μην ανησυχε ί ς » , ε ί

πε η Ν ιλγκ ιούν . «Σπουδάζω κοινωνιολογία, γ ιαγ ιά , φέτος τ έ λ ε ι ω σ α το πρώτο έ τ ο ς » .

« Ε σ ύ τ ι κ ά ν ε ι ς ; » «Τ ου χρόνου θα τ ε λ ε ι ώ σ ω το λύκε ιο» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ ε τ ά ; » « Μ ε τ ά θα πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή » . « Τ ι έ χ ε ι ε κ ε ί ; » ρώτησε η γ ιαγ ιά . « Ε κ ε ί , οι άνθρωποι ε ίναι πλούσιοι , ξύπν ιο ι ! » ε ί π ε η Ν ι λ

γκιούν. «Υπάρχουν π α ν ε π ι σ τ ή μ ι α » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ η μ ι λ ά τ ε όλοι μαζ ί » , ε ί π ε η γ ιαγ ιά . « Ε σ ύ τ ι κ ά ν ε ι ς ; »


Δ ε ν τ η ς ε ίπα πως πηγαινοέρχομαι από το σπίτ ι στο πανεπ ιστήμ ιο μ ε την πελώρια τσάντα μου, πως τ ις νύχτες, στο άδειο σπ ίτ ι , κάθομαι χωρίς να κάνω τ ίποτα, τρώω και μ ι -σοκοιμάμαι μπροστά στην τ η λ ε ό ρ α σ η . Δ ε ν τ η ς ε ίπα ακόμη πως χ τ ε ς το πρωί, πηγαίνοντας στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , π ε ρ ί μ ε να ανυπόμονα π ό τ ε θα 'ρθε ι η ώρα ν' αρχίσω να πίνω, πως φοβάμαι μην πάψω να π ιστεύω σ' αυτό που λ έ γ ε τ α ι Ιστορία, και πως ε ίχα ε π ι θ υ μ ή σ ε ι τ η γυναίκα μου.

«Αυτός» , γ ιαγ ιά , « έ γ ι ν ε υ φ η γ η τ ή ς » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Γ ι α γ ι ά , ε ί σ τ ε μια χαρά!» ε ίπα γ ια ν' αλλάξω κουβέντα. « Τ ι κάνε ι η γυναίκα σου;» ρώτησε η γ ιαγ ιά . « Μ α σας ε ί π ε την π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η φορά που ή ρ θ α μ ε , έχου

μ ε χωρ ίσε ι » . « Τ ο ξέρω, το ξέρω!» ε ί π ε . « Κ α ι τώρα τ ι κ ά ν ε ι ; » « Ξ α ν α π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε » . « Ε τ ο ί μ α σ ε ς τα δωμάτια τους, έ τ σ ι δεν ε ί να ι ; » ρώτησε η

γ ιαγ ιά . « Τ α ε το ίμασα» , απάντησε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Δ ε ν έ χ ε τ ε τ ί π ο τ ε άλλο να μου π ε ί τ ε ; » « Γ ι α γ ι ά , ο πληθυσμός τ η ς Ιστανμπούλ αυξήθηκε πολύ» ,

ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Κ ι εδώ έ χ ε ι πολύ κόσμο» , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Γ ι α τ ί δεν κάθεσαι , Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ίπα. « Γ ι α γ ι ά , το σπ ίτ ι παραπάλ ιωσε» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε γ ώ δεν ε ίμα ι κ α λ ά » , ε ί π ε η γ ιαγ ιά . « Π ο λ ύ π ά λ ι ω σ ε , γ ιαγ ιά * να το κ α τ ε δ α φ ί σ ο υ μ ε και να

φτιάξουμε μια πολυκατοικ ία, έ τσ ι θα έ χ ε τ ε κ ι εσε ίς περ ισσότερες α ν έ σ ε ι ς » .

« Σ ώ π α ! » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Δ ε ν σ' ακούει. Τώρα δεν ε ίναι κ α τ ά λ λ η λ η ώρα».


« Π ό τ ε θα ε ί να ι ; » « Π ο τ έ ! » Έ γ ι ν ε σ ιωπή . Έν ιωσα τα έ π ι π λ α να μεγαλώνουν και να

τρίζουν στο ζεστό δωμάτ ιο που δεν ε ί χ ε αερ ιστε ί . Από το παράθυρο έμπαινε ένα άψυχο φως, που έμοιαζε να είναι εκε ί από χρόνια.

« Δ ε ν θα π ε ί τ ε τ ί π ο τ α ; » ε ί π ε η γ ιαγ ιά . «Γ ιαγ ιά , ε ίδαμε στο δρόμο τον Χασάν ! » ε ίπε η Νιλγκιούν.

« Μ ε γ ά λ ω σ ε , έ γ ι ν ε ολόκληρος άντρας» . Τ α χε ίλη τ η ς γ ιαγ ιάς κουνήθηκαν περ ί εργα. «Αυτοί τ ι κάνουν, Ρ ε τ ζ έ π ; » ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι να κάνουν;» απάντησε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Μ έ ν ο υ ν στο σπί

τ ι στο τέλος της ανηφόρας. Ο Χασάν πηγαίνε ι στο λύκειο. . . » « Τ ι τους λ ε ς ; » φώναξε η γ ιαγ ιά . « Γ ι α ποιον μ ι λ ά ς ; » « Ο Ι σ μ α ή λ τ ι κ ά ν ε ι ; » ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι να κ ά ν ε ι ; » ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . «Πουλάε ι λαχε ία» . « Τ ι σας λ έ ε ι ; » ξαναφώναξε η γ ιαγ ιά . « Μ ' ε μ έ ν α να μ ι

λ ά τ ε , όχι μ' αυτόν! Β γ ε ς έξω, Ρ ε τ ζ έ π , φύγε , κ α τ έ β α στην κουζίνα σου!»

«Δεν πειράζει, γ ιαγ ιά» , ε ίπε η Νιλγκιούν. «Ας με ίνε ι εδώ!» « Α μ έ σ ω ς τους τα πρόφτασες όλα, έ τ σ ι ; » ε ί π ε η γ ιαγ ιά .

« Τ ι τους ε ί π ε ς ; Κ α μ ώ θ η κ ε ς τον α δ ι κ η μ έ ν ο , ε ; » « Δ ε ν ε ίπα τ ίποτα, κυρ ία» , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Σ ε ε ίδα να μ ιλάς , κάτ ι τους έ λ ε γ ε ς » . Ο Ρ ε τ ζ έ π δεν απάντησε * β γ ή κ ε έξω. Έ γ ι ν ε σ ι ω π ή . « Ά ν τ ε , Ν ιλγκ ιούν , μ ίλα, πες κ ά τ ι » , ε ίπα ε γ ώ . « Ε γ ώ ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι να π ω ; » Σ κ έ φ τ η κ ε λ ί γ ο :

« Μ ε γ ά λ η ακρίβε ια υπάρχε ι , γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε . «Δ ιαβάζε ι ς συνέχε ια β ιβλ ία , τόσο, που ξέχασες να β λ έ

πε ις γύρω σου», ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν .


« Π ά ψ ε να κάνε ις τον έξυπνο!» ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι λ έ τ ε ; » ρώτησε η γ ιαγ ιά . Έ γ ι ν ε πάλ ι σ ι ω π ή . « Ά ν τ ε , γ ι α γ ι ά » , ε ίπα ε γ ώ . « Ν α π ά μ ε πια στα δωμάτ ια

μας» . « Μ α μόλις ή ρ θ α τ ε » , ε ί π ε η γ ιαγ ιά . « Π ο ύ θ έ λ ε τ ε να πά

τ ε ; » « Δ ε ν θα π ά μ ε πουθενά» , ε ίπα. « Μ ι α εβδομάδα εδώ θα

ε ί μ α σ τ ε » . « Ώ σ τ ε δεν έ χ ε τ ε τ ίποτα να π ε ί τ ε » , ε ί π ε η γ ιαγιά. « Έ τ σ ι ,

κανένα γλυκό λόγο» , πρόσθεσε και χαμογέλασε παίρνοντας ένα παράξενο θρ ιαμβευτ ικό ύφος.

«Αύριο θα π ά μ ε στο νεκροταφε ίο» , ε ίπα, έ τ σ ι , γ ια να πω κάτ ι .

Ο Ρ ε τ ζ έ π π ε ρ ί μ ε ν ε έξω, μπροστά στην πόρτα. Μ α ς π ή γ ε έναν έναν στα δωμάτια μας, άνοιξε τα παντζούρια. Γ ι α μένα, όπως πάντα, ε ί χ ε ε το ιμάσε ι το δωμάτιο που έ β λ ε π ε στο π η γ ά δ ι . Θ υ μ ή θ η κ α τ η μυρωδιά τ η ς μούχλας, του σε ντονιού, τ η μυρωδιά των παιδικών μου χρόνων.

« Ν α 'σαι, καλά, Ρ ε τ ζ έ π » , ε ίπα. «Όμορφα που ετο ίμασες το δωμάτ ιο . . . »

« Τ η ν π ε τ σ έ τ α σας τ η ν κρέμασα ε δ ώ » , ε ί π ε και μου τ η ν έ δ ε ι ξ ε .

Άναψα ένα τσ ιγάρο. Κο ι τάξαμε μαζί έξω από το παράθυρο.

« Ρ ε τ ζ έ π , πώς ε ίναι φέτος το Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ ; » ρώτησα. « Ά σ χ η μ ο » , ε ίπε . « Δ ε ν υπάρχει πια η παλιά του ομορφιά». « Τ ι θες να π ε ι ς ; » « Ο ι άνθρωποι γ ίνανε κακοί , α ν ε λ έ η τ ο ι » , ε ί π ε . Μ ε κοίταξε κατάματα, θέλοντας να καταλάβε ι αν έδινα


βάση στα λόγια του. Έ π ε ι τ α , ακούγοντας το θόρυβο που ερχόταν από τ η μεριά τ η ς παραλίας, κο ιτάξαμε ανάμεσα από τα δέντρα το δρόμο και τ η θάλασσα. Σ ε λ ίγο ήρθε ο Μ ε τ ί ν .

« Μ ο υ δίνεις το κλε ιδ ί του αυτοκ ινήτου ; » μου ε ί π ε . « Φ ε ύ γ ε ι ς ; » « Θ ' ανεβάσω τ η βαλίτσα μου και θα πάω μια βόλτα». « Α ν φέρε ις και τ ις δ ι κ έ ς μας, σου δίνω το αμάξι μ έ χ ρ ι

αύριο το π ρ ω ί » . « Μ η ν κουράζεστε , Φαρούκ μ π έ η , θα τ ις ανεβάσω ε γ ώ » ,

ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . «Θα πας μ ή π ω ς στα αρχεία, να ψάξε ις γ ια τ η ν πανού

κ λ α ; » ρώτησε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι θα ψ ά ξ ε τ ε ; » ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Μ ε αυτό θ' ασχοληθώ αύριο», ε ίπα. « Κ α ι σήμερα τ ι θα κάνε ις , θ' αρχίσεις να π ί ν ε ι ς ; » ρ ώ τ η

σε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι σε νοιάζει αν π ί ν ω ; » ε ίπα, μα δεν εκνευρ ίστηκα. « Σ ω σ τ ά ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν , π ή ρ ε το κλε ιδ ί του αυτοκινήτου

κ ι έ φ υ γ ε . Ε γ ώ κι ο Ρ ε τ ζ έ π , έ τ σ ι ασυναίσθητα, τον ακολουθήσαμε,

κ α τ ε β ή κ α μ ε τ ις σκάλες . Σ κ έ φ τ η κ α να πάω στην κουζίνα να ψάξω στο ψυγε ίο , μα όταν κ α τ έ β η κ α τ η μ ι κ ρ ή σκάλα, άλλαξα γ ν ώ μ η , έ σ τ ρ ι ψ α προς τ η ν ά λ λ η πλευρά , πέρασα μπρος από το δωμάτιο του Ρ ε τ ζ έ π και πήγα μέχρ ι την άκρη του μεγάλου διαδρόμου. Ο Ρ ε τ ζ έ π μ ε ακολουθούσε.

« Ε δ ώ είναι πάντα το κλε ιδ ί του πλυσταριού;» ρώτησα. Άπλωσα το χέρι μου στο πάνω μέρος τ η ς πόρτας και β ρ ή

κα το σκον ισμένο κλε ιδ ί . « Η κυρία δεν τον ξ έ ρ ε ι » , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Μ η ν τ η ς το

π ε ί τ ε » .


Γύρισα το κλε ιδ ί , έσπρωξα την πόρτα που άνοιξε δύσκολα. Κ ά τ ι ε ίχ ε π έ σ ε ι π ίσω. Κοίταξα, τα 'χασα. Μ ι α σκονισ μ έ ν η νεκροκεφαλή, σ τ ρ ι μ ω γ μ έ ν η ανάμεσα στην πόρτα και το σεντούκι . Τ η ν πήρα από κάτω, τ η φύσηξα, να φύγουν οι σκόνες, και τ η ν έδε ιξα στον Ρ ε τ ζ έ π .

« Τ ο θυμάσαι αυτό ; » « Π ο ι ο ; » « Α π ' ό,τι φαίνεται , δεν μπαίνε ις π ο τ έ ε δ ώ » . Άφησα τ η σ κ ο ν ι σ μ έ ν η νεκροκεφαλή στην άκρη ενός μ ι

κρού τραπεζιού που ήταν γ ε μ ά τ ο χαρτιά. Πήρα ένα γυάλ ι νο σωλήνα, τον κούνησα σαν μ ικρό παιδί , κατόπιν τον έβαλα στην π λ ά σ τ ι γ γ α μιας σκουρ ιασμένης ζυγαριάς. Ο Ρ ε τ ζ έ π στεκόταν κοντά στην πόρτα και μ ε κοίταζε φοβ ισμένος. Ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς μπουκαλάκ ια , σ π α σ μ έ ν α γυαλ ιά , σ ε ντούκια, κόκαλα, παλ ιές ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , σκουριασμένα ψαλίδια, τσ ιμπ ιδάκ ια , γ α λ λ ι κ ά β ιβλ ία ανατομίας και ιατρ ικής , κουτιά γεμάτα χαρτιά, ε ικόνες πουλιών κ ι αεροπλάνων κολλ η μ έ ν ε ς σε χαρτιά, ένας κύκλος μ ε επτά χρώματα, αλυσίδες μια ραπτομηχανή που, όταν ήμουνα μικρός, πατούσα το π ε ν τ ά λ τ η ς κι έπαιζα τον αμαξά, βιδολόγοι, μαμούνια και σαύρες καρφιτσωμένα σε χαρτόνια, εκατοντάδες άδεια μπουκάλια μ ε ε τ ι κ έ τ ε ς που γράφανε Κρατικό Μονοπώλιο, κ ά θ ε λογής σκόνες μέσα σε μπουκάλια φαρμακείου και μια γλάστρα γ ε μ ά τ η φελλούς.

« Φ ε λ λ ο ί ε ίναι αυτοί, Φαρούκ μ π έ η ; » ρώτησε ο Ρ ε τ ζ έ π . « Ν α ι , αν θ έ λ ε ι ς , μπορε ίς να π ά ρ ε ι ς » . Φοβόταν, φαίνεται , να μ π ε ι στο δωμάτ ιο , και του έδωσα

ε γ ώ τους φελλούς. Κατόπιν , βρήκα μια μπρούντζινη πινακίδα, που έγραφε μ ε αραβικούς χαρακτήρες , Ιατρός Σελαχατίν, δέχεται καθημερινά, ώρες 2-6 και 8-12. Γ ια μια στ ιγ -


μ ή , όχι γ ιατ ί το βρήκα περ ί εργο μα, έ τ σ ι , γ ια αναμνηστ ικό , σ κ έ φ τ η κ α να πάρω την μπρούντζ ινη π ινακίδα και να την πάω στην Ιστανμπούλ, αλλά νιώθοντας παράξενη απέχθε ια γ ια τ η ν Ιστορία και το παρελθόν, τ η ν πέταξα ανάμεσα στα κάθε λογής σκονισμένα αντ ικε ίμενα . Έ π ε ι τ α κλείδωσα την πόρτα. Πηγαίνοντας μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π προς τ η ν κουζίνα, ε ίδα στο πλατύσκαλο τον Μ ε τ ί ν . Α ν έ β α ζ ε π ά ν ω τ ι ς β α λ ί τ σ ε ς μας μουρμουρίζοντας.

5

Ανέβασα ε πάνω τ ι ς αποσκευές του Φαρούκ και τ η ς Ν ι λ γκιούν, πήρα το μαγιό μου, φόρεσα τα καλοκαιρινά μου ρούχα, πήρα το γ ε μ ά τ ο πορτοφόλι μου, κ α τ έ β η κ α κάτω, μ π ή κα στο παμπάλαιο Αναντόλ κ ι έφυγα. Κ α τ έ β η κ α μπροστά στο σπίτ ι του Β ε ν τ ά τ . Δεν είδα κανέναν εκτός από την υ π η ρέτρια, που ήταν στην κουζίνα. Πέρασα στο πίσω μέρος του σπιτ ιού, έσπρωξα ελαφρά το παράθυρο και ε ίδα τον Β ε ν τ ά τ ξαπλωμένο στο κ ρ ε β ά τ ι του. Π ή δ η σ α σαν γάτα στο δωμάτ ιο και τον καπέλωσα μ ε το μαξιλάρι .

« Α σ τ ε ί α ε ίναι αυτά, ρε ζώο;» φώναξε. Χ α μ ο γ έ λ α σ α , ε ίχα πολύ καλή δ ι ά θ ε σ η . « Ε , πώς π ά μ ε ; » « Π ό τ ε ή ρ θ ε ς ; » ρώτησε . Δεν απάντησα αμέσως, περιεργαζόμουν το δωμάτιο. Ό λ α

ήταν όπως και πέρσ ι , στην ίδια θ έ σ η , το ίδιο και οι άχαρες εκε ίνες φωτογραφίες μ ε τ ις γυμνές γυναίκες. Μ ε τ ά του λέω ανυπόμονα:

« Ά ν τ ε , παιδί μου, σ ή κ ω ! » « Τ έ τ ο ι α ώρα, τ ι να κ ά ν ο υ μ ε ; »


« Τ ι κάνε ι ο κόσμος τα α π ο γ ε ύ μ α τ α ; » ( (Τίποτα!» α Μ ή π ω ς δεν ή ρ θ ε κανείς α κ ό μ η ; » « Ό χ ι , όλοι εδώ ε ίναι , έχουμε και ν εοφερμένους» . « Κ α ι πού μ α ζ ε ύ ε σ τ ε ; » « Σ τ ο σπίτ ι τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! Πριν από λ ίγες μ έ ρ ε ς ή ρ θ ε ! » « Κ α λ ά , ά ν τ ε π ά μ ε » . « Η Τζε ϊλάν ακόμη θα κο ιμάτα ι » . « Τ ό τ ε , π ά μ ε να κ ά ν ο υ μ ε ένα μ π ά ν ι ο » , ε ίπα . « Ε π ε ι δ ή

όλον αυτό τον καιρό το μόνο που έκανα ήταν μαθήματα αγγλ ικών και μαθηματ ικών στα κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν α παιδιά των μεγαλεμπόρων και των β ιομηχάνων, δεν βρήκα ευκαιρία να κάνω ούτε ένα μ π ά ν ι ο » .

« Θ ε ς να πε ις δ η λ α δ ή πως δεν ενδ ιαφέρεσαι πια γ ια την Τ ζ ε ϊ λ ά ν ; »

« Σ ή κ ω , π ά μ ε τουλάχιστον στον Τ ο υ ρ γ κ ά ι » . « Τ ο ν Τουργκάι τον κάλεσαν στην ε θ ν ι κ ή μ π ά σ κ ε τ ε φ ή

βων, το ξ έ ρ ε ι ς ; » « Ο ύ τ ε κ ι αυτό μ' ενδ ιαφέρε ι , δεν παίζω μ π ά σ κ ε τ π ι α » . « Γ ι α να έχε ις χρόνο να διαβάζεις περ ισσότερο , να υπο

θ έ σ ω ; » Δ ε ν απάντησα. Κοίταξα το η λ ι ο κ α μ έ ν ο , γ ε μ ά τ ο υγε ία,

ξεκούραστο κορμί του Β ε ν τ ά τ και σκέφτηκα : Ναι , ε ίμαι καλός μ α θ η τ ή ς , διαβάζω πολύ, στενοχωριέμα ι όταν δεν βγαίνω πρώτος , κ ά τ ι τ έ το ιους σαν ε μ έ ν α ξέρω ότι τους λ έ ν ε « σ π α σ ί κ λ ε ς » , μα ο δικός μου πατέρας δεν έ χ ε ι εργοστάσια υφαντουργίας, που μ ε τ ά από δέκα χρόνια θ' αναλάβω τ η δ ιαχείρ ιση τους, ούτε αποθήκες σιδερικών ούτε εργολαβ ική ε π ι χ ε ί ρ η σ η στη Λ ι β ύ η ούτε γραφείο ε ισαγωγών και εξαγωγών. Το μόνο που έ μ ε ι ν ε από τον συνταξιούχο φουκαρά πα-


τέρα μου είναι, ένας τάφος, όπου πηγα ίνουμε μια φορά το χρόνο με τ η γ ιαγ ιά μου, γ ια να κλάψε ι εκε ί όσο θέλε ι . Έ π ε ι τα ρώτησα:

« Γ ι ά λ έ γ ε , τ ι άλλο κάνουν οι δικοί μ α ς ; » Ο Β ε ν τ ά τ ήταν ξαπλωμένος μπρούμυτα και δεν ε ίχε σκο

πό να σηκωθε ί , κουνήθηκε όμως τόσο ώστε το στόμα του να βρεθε ί στην άκρη του μαξιλαριού κ ι άρχισε να μου λ έ ε ι : Ο Μ ε χ μ έ τ γύρισε από την Α γ γ λ ί α μ ε μια κοπέλα, μια νοσοκόμα, μ έ ν ε ι στο σπ ί τ ι τους, αλλά σε χωριστά δωμάτια, ε ίναι κάπου τρ ιάντα χρονών, έ γ ι ν ε φίλη μ ε τα κορίτσια τ η ς παρέας, ο Τουράν κάνε ι τ η θ η τ ε ί α του, όπως μάλλον ήξερα. Από πού να το ξέρω, σκέφτηκα, το χε ιμώνα δεν έχω σχέσεις μ ε την υ ψ η λ ή κοινωνία τ η ς Άγκυρας και τ η ς Ιστανμπούλ, μ έ ν ω ά λ λ ο τ ε στον κοιτώνα του σχολείου και ά λ λ ο τ ε στο σπ ίτ ι τ η ς θείας μου και , γ ια να βγάλω μερ ικά λεφτά, παραδίνω μ α θ η μ α τ ι κ ά , α γ γ λ ι κ ά και πόκερ σε ανόητα πλου-σιόπαιδα σαν κ ι εσένα. Φυσικά, δεν τα ε ίπα αυτά στον Β ε ντάτ που συνέχισε να μου λ έ ε ι πως ο πατέρας του Τουράν το ε ίχε πάρε ι απόφαση ότι ο γ ιος του δεν θα γινόταν π ο τ έ άνθρωπος, γ ι ' αυτό και τον έ σ τ ε ι λ ε να κάνε ι το στρατ ιωτ ι κό του, μάλιστα τον άφησε να γ ίν ε ι απλός φαντάρος, δίχως να κ ινητοπο ιήσε ι γνωστούς και φίλους, μήπως έ τ σ ι έβαζε μυαλό, κ ι όταν τον ρώτησα αν κατάφερε κάτ ι μ' αυτό, ο Β ε ντάτ μου α π ά ν τ η σ ε πολύ σοβαρά πως δεν ήξερε και πρόσθεσε ότι ο Τουράν ε ί χ ε έρθε ι μ ε δ ε κ α π ε ν θ ή μ ε ρ η άδεια κι ότι τα ε ίχε φτιάξε ι μ ε τ η Χουλγ ιά . Αφαιρέθηκα, βυθ ίστηκα σε σ κ έ ψ ε ι ς . Τώρα ο Β ε ν τ ά τ μ ιλούσε γ ια κάποιον Φ ι κ ρ έ τ , ν ε ο φ ε ρ μ έ ν ο , κατάλαβα ότι τον θαύμαζε, τον χαρακτήρ ιζε «σπουδαίο» , «ανοιχτόκαρδο» , κ ι όταν σε λ ίγο άρχισε να μ ι λάε ι γ ια το σκάφος του από φάιμπεργκλας και γ ια την ιπ-


ποδύναμη τ η ς μηχανής του, εκνευρ ίστηκα τόσο πολύ που έ π α ψ α ν' ακούω τον τ ι π ο τ έ ν ι ο φίλο μου* αυτός το κατάλαβ ε , και σταματήσαμε την κουβέντα, σε λ ίγο όμως ξαναρχίσαμε .

« Τ ι κάνε ι η αδελφή σου;» ρώτησε . « Σ ω σ τ ή κομουνίστρια. Ό λ η την ώρα λ έ ε ι πόσο πολύ άλ

λ α ξ ε » . « Κ ρ ί μ α , λυπάμαι πολύ» . Αφαιρέθηκα κοιτάζοντας τ η φωτογραφία τ η ς γυμνής γ υ

ναίκας στον τοίχο. « Τ ο ίδιο κ ι η α δ ε λ φ ή του Σ ε λ τ σ ο ύ κ » , ε ί π ε ψ ιθυρ ιστά .

« Ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε , νομίζω, κάποιον! Λες κ ι η αδελφή σου ν' αγάπ η σ ε κανέναν απ' αυτούς;»

Δ ε ν απάντησα. Κουνήθηκα όλο εκνευρ ισμό και κατάλαβε ότι το θ έ μ α μ ε δυσαρεστούσε.

« Ο αδελφός σου πώς π ά ε ι ; » ρώτησε . « Ε ί ν α ι σε α π ε λ π ι σ τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η » , ε ίπα . « Π ί ν ε ι , χο-

ντραίνε ι και τ ε μ π ε λ ι ά ζ ε ι » . Ό σ ο μ ιλούσαμε , τόσο μ ε γ ά λ ω ν ε ο εκνευρισμός μου. Του

ε ίπα θυμωμένος : «Ε ίνα ι νωθρός, σε βαθμό που είναι ανίκανος να π ε τ ύ χ ε ι κ ά τ ι . Π ά ν τ ω ς μ ε τ η ν α δ ε λ φ ή μου συνεννοούνται. Ας κάνουν ό,τι θέλουν, δεν μ' ενδ ιαφέρε ι . Η αδελφή μου είναι ιδεολόγος, σε βαθμό που να περιφρονεί τα χ ρ ή ματα, κ ι ο άλλος νωθρός, σε βαθμό που να μ η θ έ λ ε ι να κουνήσε ι το χέρ ι του γ ια να τα κερδ ίσε ι . Σ τ ο μεταξύ τ η ν πληρώνω ε γ ώ , ενώ στο οικόπεδο μας εξακολουθεί να σ τ έ κετα ι ολόαδειο εκε ίνο το παράξενο, παλιό, φρικτό σ π ί τ ι » .

« Μ α δεν μένουν εκε ί η γ ιαγ ιά σου κ ι ο άνθρωπος που τ η φροντ ίζε ι ; »

« Ν α ι , ε κ ε ί μένουν. Μ α θα πείραζε αν έ μ ε ν α ν στο δ ι α μ έ -


ρισμα μιας πολυκατοικίας που θα χτιζόταν ε κ ε ί ; Κα ι τ ό τ ε ε γ ώ δεν θα παιδευόμουνα γ ια να μάθω στα καθυστερημένα πλουσιόπαιδα τ ι ε ίναι ο άξονας τ η ς υπερβολής ή τ η σχέση του σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή τ η ς εστ ίας μ ε τ η σταθερά r. Του χρόνου π ρ έ π ε ι οπωσδήποτε να πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή γ ια π α ν ε π ι σ τ η μ ιακές σπουδές, από πού θα βρω λ ε φ τ ά ; »

α'Εχεις δ ίκ ιο» , ε ί π ε κάπως ανήσυχος. Ανησύχησα όμως κ ι ε γ ώ μ ε τ η σ κ έ ψ η μήπως ο Β ε ν τ ά τ

μ ε θεωρήσε ι εχθρό των πλουσίων. Μ ε ί ν α μ ε γ ια λ ίγο σιωπηλοί .

« Ά ν τ ε , π ά μ ε γ ια μ π ά ν ι ο » , ε ίπα ε γ ώ . « Ν α ι , μπορε ί στο μεταξύ να ξύπνησε κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν » . « Δ ε ν ε ί μ α σ τ ε υποχρεωμένο ι να π ά μ ε ε κ ε ί » . « Μ α όλοι ε κ ε ί θα ε ί να ι » . Σ η κ ώ θ η κ ε από το κ ρ ε β ά τ ι , όπου μ έ χ ρ ι τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί

ν η ήταν ξαπλωμένος ακίνητος. Δεν φορούσε παρά μόνο ένα μ ικρό μαγιό . Το η λ ι ο κ α μ έ ν ο σώμα του ήταν καλοφτ ιαγμένο, φαίνεται ότι τρεφόταν καλά. Χασμουρήθηκε με την ησυχία του, σαν άνθρωπος ξένοιαστος και καλομαθημένος .

«Θα ερχόταν κ ι η Φουντά!» Μ ' εκνεύρ ιζε το σώμα του Β ε ν τ ά τ * ίσως να εκνευριζό

μουνα και μ' άλλα πράγματα. « Κ α λ ά , ας έ ρ θ ε ι » . « Κ ο ι μ ά τ α ι όμως α κ ό μ η » . Αποφεύγοντας να κοιτάζω το σώμα του Β ε ν τ ά τ , έ σ τ ρ ε

ψα το β λ έ μ μ α μου σ τ η γ υ μ ν ή γυναίκα του τοίχου. « Κ α ι γ ιατ ί δεν πας να την ξ υ π ν ή σ ε ι ς ; » ε ίπα. « Κ α λ ά λες , ας τ η ν ξυπνήσω» . Π ή γ ε να ξυπνήσε ι την αδελφή του. Σ ε λ ίγο ή ρ θ ε πάλ ι

κα ι , σαν να ζούσε μια ζωή γ ε μ ά τ η προβλήματα και σκο-


τούρες και το κάπν ισμα του ήταν απαρα ίτητο , άναψε μ ε λαχτάρα τσ ιγάρο.

« Ε σ ύ εξακολουθείς να μην κ α π ν ί ζ ε ι ς ; » « Ν α ι » . Έ γ ι ν ε σ ιωπή . Έ φ ε ρ α μπροστά στα μάτια μου τ η Φουντά

να χουζουρεύει τ ε μ π έ λ ι κ α και να ξύνεται . Σ ε λ ίγο ε ί π α μ ε και μια-δυο χαζοκουβέντες γ ια το νερό τ η ς θάλασσας, αν είναι ζεστό ή κρύο, και στο μεταξύ μ π ή κ ε στο δωμάτιο η Φουντά.

« Β ε ν τ ά τ , πού είναι τα πέδιλα μου ; » Πέρσ ι η Φουντά ήταν κοριτσάκι, τώρα ε ίχε ψηλές , ωραίες

γ ά μ π ε ς και φορούσε ένα μικρό μπ ικ ίν ι . « Γ ε ι α σου, Μ ε τ ί ν ! » « Γ ε ι α σου». « Τ ι νέα ; Β ε ν τ ά τ , πού είναι τα πέδιλα μου ; » Τ α αδέλφια άρχισαν να τσακώνονται . Αυτός τ η ς έ λ ε γ ε

πως δεν ήταν ε κ ε ί γ ια να φυλάει τα ρούχα τ η ς , αυτή ξεφώνιζε λέγοντας πως προχτές ακόμη ε ί χ ε βρε ι το ψάθινο καπέλο τ η ς στην ντουλάπα του. Φ ο υ ρ κ ι σ μ έ ν η , βρόντηξε τ η ν πόρτα κι έφυγε , μα σε λ ίγο ε π έ σ τ ρ ε ψ ε σαν να μην ε ίχε συμβε ί τ ί π ο τ ε κ ι άρχισαν να συζητούν ποιος από τους δυο θα 'παιρνε το κλε ιδ ί του αυτοκινήτου από το δωμάτ ιο τ η ς μ η τέρας τους. Τ ε λ ι κ ά , π ή γ ε ο Β ε ν τ ά τ . Ό λ α αυτά μ' ενόχλησαν λ ίγο .

«Λοιπόν, Φουντά, τ ι άλλα ν έ α ; » « Τ ι νέα θ έ λ ε ι ς ; Π λ ή ξ η ! » Μ ι λ ή σ α μ ε λ ίγο . Τ η ρώτησα τ ι τ ά ξ η π ή γ α ι ν ε . Ε ί χ ε τ ε

λε ιώσε ι την π ρ ώ τ η λυκείου, δυο χρόνια π ή γ ε στην «προκατ α ρ κ τ ι κ ή » , όχι, όχι στο γερμαν ικό ούτε στο αυστριακό, στο ι ταλ ικό λύκε ιο π ή γ α ι ν ε . Μουρμούρ ισα: E q u i p e m e n t e l e -


t r i q u e , B r e v e t e t y p e , A n s a l d o S a n G i o r g i a G e n o v a . . . Η Φουντά μ ε ρώτησε αν αυτά τα είχα δ ιαβάσει σε κανένα πακ έ τ ο δώρου που μου φέρανε από την Ιταλία, κ ι ε γ ώ τ η ς ε ί πα ότι στην Ιστανμπούλ, στις πόρτες των τρόλε ϊ είναι γραμμένα κάτ ι τ έ το ια ακαταλαβ ίστ ικα, δεν τ η ς ε ίπα όμως ότι οι ε π ι β ά τ ε ς τα διαβάζουν γ ια να περάσε ι η ώρα και να μ η σκάσουν από την π λ ή ξ η , κ ι ότι τα αποστηθίζουν, γ ιατ ί ε ίχα την εντύπωση πως, αν τ η ς έ λ ε γ α ότι μετακ ινούμαι μ ε τρόλε ϊ , θα μ ε περιφρονούσε. Κατόπ ιν σωπάσαμε . Σ κ έ φ τ η κ α γ ια λ ίγο τ η σ ι χ α μ έ ν η ε κ ε ί ν η γυναίκα, τ η μ η τ έ ρ α τους, που έπαιρνε τον απογευματινό τ η ς ύπνο παρφουμαρισμένη και πασαλε ιμμένη μ ε κρέμες κ ι αρώματα, και περνούσε τον καιρό τ η ς παίζοντας χαρτιά. Έ π ε ι τ α ήρθε ο Β ε ν τ ά τ κρατώντας το κλε ιδ ί του αυτοκινήτου.

Β γ ή κ α μ ε , προχωρήσαμε καμιά διακοσαριά μέτρα μ ε το αυτοκίνητο και σταματήσαμε μπροστά στο σπίτ ι τ η ς Τζε ϊ λάν. Φοβόμουνα μ η δε ίξω την αγωνία μου κ ι άρχισα να μ ι λάω:

αΠολύ άλλαξαν αυτά εδώ τα μ έ ρ η » . « Ν α ι » . Π ε ρ π α τ ή σ α μ ε πατώντας στις πλάκες πάνω στο γρασίδ ι .

Έ ν α ς κηπουρός πότ ιζε τα λουλούδια. Σ τ ο τέλος ε ίδα τα κορίτσια, κι έ τ σ ι , γ ια να πω κάτ ι , ρώτησα:

« Π α ί ζ ε τ ε π ό κ ε ρ ; » « Τ ι ; » Κ α τ ε β ή κ α μ ε τ ις σκάλες. Τα κορίτσια ήταν εκε ί , ξαπλω

μένα. Θα πρέπε ι να μ ε ε ίδαν, σκέφτηκα. Φορούσα ένα πουκάμισο που αγόρασα από του Ι σ μ έ τ μ ε τα χρήματα που κέρδισα στο πόκερ, το παντελόνι μου πάνω από το μαγιό ήταν μάρκας Λέβ ις * στην τ σ έ π η μου είχα δεκατέσσερις χ ιλ ιάδες


λίρες, λεφτά που τα είχα κερδίσει, κάνοντας ένα μήνα ιδιαίτερα σε χαζούς! Κατόπιν άρχισα να μ ιλάω έτσ ι , αφηρημένα.

« Ρ ώ τ η σ α αν πα ίζετε χαρτ ιά . . . » « Τ ι χαρτιά; Να σας συστήσω τον Μ ε τ ί ν » . Τ η Ζ ε ϊ ν έ π τ η γνώριζα. « Γ ε ι α σου, Ζ ε ϊ ν έ π , τ ι νέα ; « Κ α λ ά » . «Από δω η Φαχρουνισά, μα μην τ η λες έ τσ ι . Θυμώνε ι .

Να τ η λες Φαφά!» Η Φαφά δεν είναι όμορφη* δ ίνουμε τα χέρια. « Κ ι από δω η Τ ζ ε ϊ λ ά ν » . Έπ ιασα το χέρ ι τ η ς . Α π έ φ υ γ α να την κοιτάξω. Σ κ έ φ τ η

κα πως θα μπορούσα να τ η ν ε ρ ω τ ε υ τ ώ , μα τ η σ κ έ ψ η αυτή τ η βρήκα α ν ό η τ η , πολύ πα ιδ ιάστ ικη . Κοίταξα ήρεμα τ η θάλασσα, θέλοντας να π ε ί σ ω τον εαυτό μου πως ήμουν ψ ύ χραιμος. Οι άλλοι μ ε είχαν κιόλας ξεχάσει και μιλούσαν μ ε ταξύ τους.

« Κ α ι το θαλάσσιο σκι ε ίναι δύσκολο». « Μ ι α φορά να μπορούσα να σταθώ όρθια στο νερό!» «Τουλάχιστον δεν ε ίναι τόσο επικ ίνδυνο όσο το σκι στα

χ ιόν ια!» « Τ ο μαγιό π ρ έ π ε ι να εφαρμόζει κ α λ ά » . «Πονούν τα χέρια γ ρ ή γ ο ρ α » . « Ν α ερχόταν ο Φ ι κ ρ έ τ και ν ' αρχ ίζαμε !» Ε ίχα βαρεθε ί , σ τ η ρ ί χ τ η κ α στο άλλο πόδι , ξερόβηξα. « Κ ά τ σ ε , ρ ε » , ε ί π ε ο Β ε ν τ ά τ . Π ί σ τ ε υ α πως έδινα την εντύπωση ανθρώπου σκεφτ ικού. « Γ ι α τ ί δεν κ ά θ ε σ α ι ; » ε ί π ε η Τζε ϊλάν . Τ η ν κοίταξα, ήταν όμορφη. Να ι ! Ξ α ν α σ κ έ φ τ η κ α πως θα

μπορούσα να την ε ρ ω τ ε υ τ ώ .


« Ν ά μια σ ε ζ λ ό γ κ » , ε ί π ε η Τζε ϊλάν κ ι έ δ ε ι ξ ε μ ε τ η μ ύ τ η τ η ς μια ξαπλώστρα.

Πηγαίνοντας προς τ η ν ξαπλώστρα, πρόσεξα πως τα έ π ι πλα στο κάτω πάτωμα του σπιτιού ήταν απαίσια. Σ τ ι ς α μ ε ρικάνικες ταιν ίες , σε κάτ ι τ έτο ια έ π ι π λ α κάθονται τα πλούσια και δυστυχισμένα αντρόγυνα, και μ ε τα ποτήρια του ουίσκι στο χέρ ι καβγαδίζουνε , συζητάνε τα προβλήματα του γάμου τους, . Θαρρείς η μυρωδιά από τα έ π ι π λ α , τον πλούτο και τ η χλ ιδή που ερχότανε από το σπ ί τ ι , θα μου έ λ ε γ ε , τ ι δουλειά έχε ις εσύ εδώ, όμως σ κ έ φ τ η κ α : Ε ί μ α ι πιο έξυπνος από όλους αυτούς εδώ! και η ρ έ μ η σ α . Κοίταξα τον κ η πουρό, που εξακολουθούσε να ποτ ίζε ι τα λουλούδια, πήρα την ξαπλώστρα, την άνοιξα, κάθισα κοντά στους άλλους, κι ενώ αναρωτιόμουν ε ίμα ι ή δεν ε ίμα ι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς , άρχισα, κάπως αφηρημένος , να παρακολουθώ τ η συζήτηση τους.

Η Φαφά έ λ ε γ ε αστε ία , ανέκδοτα του σχολείου, η συμμαθήτρια τ η ς , η Τζε ϊλάν, τ η ς έ λ ε γ ε πες κι αυτό, πες κ ι εκε ί νο. Ό τ α ν τ έ λ ε ι ω σ α ν τα ανέκδοτα, ε μ έ ν α μ ε ε ίχε ψ ή σ ε ι ο ήλ ιος , κι εκτός αυτού, δεν είχα αποφασίσει ακόμη αν ήμουν ή δεν ήμουν ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς . Κατόπ ιν , γ ια να μ η μ ε πάρουν γ ια άξεστο που δεν ανέχετα ι τα αστε ία, αποφάσισα να πω κ ι ε γ ώ λίγα ανόητα ανέκδοτα, και τους ε ξ ή γ η σ α πώς ε ίχαμ ε κ λ έ ψ ε ι από το γραφείο του δ ιευθυντή τ ις ερωτήσε ις των εξετάσεων, παραλείποντας βέβαια να πω ότι τ ι ς ερωτήσε ις τ ι ς πουλήσαμε σε κάποια χαζά πλουσιόπαιδα, γ ι α τ ί τ ό τ ε όλοι θα μ ε παρεξηγούσαν γ ια τ η μ ι κ ρ ή ε κ ε ί ν η κ λ ε ψ ι ά που έκανα - δεν ε ίχα, β λ έ π ε ι ς , πλούσιο πατέρα να μου δωρίσε ι σ τ η γ ι ο ρ τ ή μου το ρολόι Ω μ έ γ α που φορούσα στο χέρ ι μου. Τ η μ ι κ ρ ή ε κ ε ί ν η κ λ ε ψ ι ά θα την κρίνανε σαν μια πράξη σιχ α μ ε ρ ή , κ ι ας ασχολούνται όλη μέρα οι πατεράδες τους μ ε

Τ Ο Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ Σ Ι Ω Π Η Σ 73

τ έ τ ο ι ε ς δουλε ιές . Ε κ ε ί ν η τ η σ τ ι γ μ ή ακούστηκε ο θόρυβος μιας εξωλέμβ ιας που πλησίαζε . Όλοι γύρισαν και κοίταξαν. Κ α τ ά λ α β α πως ερχόταν ο Φ ι κ ρ έ τ . Τ ο σκάφος πλησίασε μ ε μ ε γ ά λ η ταχύτητα στην εξέδρα και σ τ α μ ά τ η σ ε σχηματ ίζοντας φυσαλίδες στη θάλασσα. Ο Φ ι κ ρ έ τ β γ ή κ ε με δυσκολία στην ξηρά.

« Τ ι νέα, πα ιδ ιά ; » ε ί π ε , και μου έρ ιξε μια ματιά. « Ν α σας σ υ σ τ ή σ ω » , ε ί π ε ο Β ε ν τ ά τ . « Ο Μ ε τ ί ν . . . ο Φ ι

κ ρ έ τ . . . » « Τ ι να σας κεράσω, π α ι δ ι ά ; » ρώτησε η Τζε ϊλάν . Όλο ι θέλησαν κόκα κόλα. Ο Φ ι κ ρ έ τ δεν απάντησε καν,

ζάρωσε μονάχα τα χ ε ί λ η του κ ι έ κ α ν ε μια χε ιρονομία που σήμαινε « μ ' έχουν πιάσει τα διαβολιά μου» . Έριξα μια ματιά στην Τζε ϊλάν , δεν ε ίδα καμιά αντίδραση. Μ α κατάλαβα κάτ ι άλλο. Το ξέρω καλά αυτό το κόλπο του φίλου σας του Φ ι κ ρ έ τ : παίζει το ρόλο του άντρα μ ε προσωπικότητα. Αν είσαι άσχημος κ ι ανόητος, π ρ έ π ε ι τουλάχιστον να 'χε ις σκάφος που να τ ρ έ χ ε ι μ ε τ α χ ύ τ η τ α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η του ήχου, και να έχε ις και προσωπικότητα ώστε να σε προσέχουν οι κοπέλες .

Η Τζε ϊλάν έ φ ε ρ ε τα αναψυκτ ικά. Η παρέα κάθ ισε αρκετ ή ώρα μ ε τα ποτήρια στα χέρια κουβεντ ιάζοντας.

« Θ έ λ ε τ ε ν' ακούσετε μ ο υ σ ι κ ή ; » « Τ ο βράδυ πού θα π ά μ ε » « Ε ί χ ε ς ένα δίσκο του Έ λ β ι ς . . . » « Ν α ι , πού ε ίναι ο δίσκος Best of Elvis;» « Δ ε ν ξέρω» . « Β α ρ ι έ μ α ι . . . » « Τ ι θες να κ ά ν ο υ μ ε ; » Αργότερα, σαν να κουράστηκαν κι από τ ις κ ο υ β έ ν τ ε ς κι

από τον ήλιο που έ κ α ι γ ε , σώπασαν, μ ε τ ά πάλι άρχισαν να


μ ι λ ά ν ε , πάλ ι σώπασαν και πάλ ι μ ί λ η σ α ν όταν σ τ α μ ά τ η σαν, ακούστηκε από το μαγνητόφωνο μια μουσ ική , και τότ ε ε γ ώ σ κ έ φ τ η κ α πως κάτ ι έ π ρ ε π ε επ ιτέλους να πω.

«Πολύ φ τ η ν ή μουσ ική , κατάλληλη γ ια ασανσέρ» , ε ίπα. « Σ τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή τέτο ια μουσική την ακούνε στα μεγάλα ταξίδια μ ε ασανσέρ» .

« Μ ε γ ά λ α ταξίδια μ ε ασανσέρ ;» Ε ί π ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ναι , μ ί λ η σ ε ς , και τ ό τ ε μ ίλησα κι ε γ ώ ,

κρυφοκοιτάζοντας γ ια να β λ έ π ω αν μ ε παρακολουθείς, προσπαθώντας να μην καταλάβε ις ότι σε κρυφοκοιτάζω, γ ιατ ί , ναι, τ ελ ικά νομίζω πως ήμουν κιόλας ερωτευμένος, και ντρεπόμουνα γ ι ' αυτό, όμως μίλησα, ναι , μ ίλησα, Τζε ϊλάν . Ε ί π α γ ια τ η σημασία των ταξιδιών μ ε ασανσέρ σ τ η ζωή των κατ ο ί κ ω ν τ η ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς , τόν ισα ότ ι το Ε μ π ά ι ρ Σ τ έ ι τ Μ π ί λ ν τ ι ν γ κ έ χ ε ι ύψος χίλια διακόσια πόδια και εκατόν δύο ορόφους, απ' όπου β λ έ π ε ι κανείς ένα πανόραμα πενήντα μ ι λίων, δεν ε ίπα βέβαια ότι δεν π ή γ α ποτέ σ τ η Ν έ α Υόρκη κι ότι όλα αυτά δεν τα ε ίδα, μα ήξερα πως, σύμφωνα μ ε την έκδοση του 1957 τ η ς Εγκυκλοπαίδε ιας Μπρίτάνν ικα, ο π λ η θυσμός τ η ς πόλης αυτής ήταν 7.891.957 κάτοικοι , ενώ, σύμφωνα μ ε την έ κ δ ο σ η του 1940, ήταν 7 .454.995, κ ι ενώ τα έ λ ε γ α αυτά, ακούστηκε η Φαφά να φωνάζει :

« Κ ο ί τ α ξ ε τον! Τ ' αποστήθ ισε ο σπασίκλας!» Κ ι εσύ γ έ λ α σ ε ς , Τζε ϊ λάν , και τ ό τ ε θέλησα να σας απο

δε ίξω πως δεν ήμουνα σπασίκλας, κι α κ ό μ η , στην προσπάθε ια μου να σας δε ίξω το βαθμό τ η ς ευφυΐας μου, ε ίπα ότι μου είναι πολύ πιο εύκολο να βρω τα πολλαπλάσια όλων των δ ιψήφιων αριθμών.

« Ν α ι » , ε ί π ε ο Β ε ν τ ά τ . « Ο τύπος έχε ι καταπληκτ ικό μυαλό, το ξέρε ι όλο το σχολε ίο» .


αΠόσο μας κάνουν δ ε κ α ε π τ ά επ ί σαράντα ε ν ν έ α ; » ρώτ η σ ε η Τζε ϊλάν .

Το βρήκα αμέσως. ((Οκτακόσια τρ ιάντα τ ρ ί α ! » « Ε β δ ο μ ή ν τ α φορές επ ί δ ε κ α τ έ σ σ ε ρ α ; » «Ενν ιακόσια ογδόντα!» «Πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι είναι σωστά;» ε ίπε η Τζε ϊ

λάν. Ήμουν αναστατωμένος , μα χαμογελούσα. « Π ά ω να φέρω χαρτί και μολύβ ι » , ε ί π ε . Δ ε ν άντεξες το εκνευρ ιστ ικό χαμόγελο μου και τ ι ν ά χ τ η

κες από τ η θέση σου, Τζε ϊλάν , έτρεξες προς τα φοβερά εκε ί να έ π ι π λ α και γύρ ισες φ ο υ ρ κ ι σ μ έ ν η , κρατώντας το χαρτί αλληλογραφίας ενός ε λ β ε τ ι κ ο ύ ξενοδοχείου κ ι ένα α σ η μ έ νιο στ ιλό .

« Τ ρ ι ά ν τ α τρία επ ί ε ίκοσι ε π τ ά ; » «οκτακόσια ε ν ε ν ή ν τ α έ ν α » , «δεκαεπτά επί ε ίκοσι ε π τ ά ; » «πεντακόσια δέκα τρ ία» , «ογδόντα ένα επ ί εβδομήντα ε ν ν έ α ; » « έ ξ ι χ ιλ ιάδες τρ ιακόσια ε ν ε ν ή ν τ α ε ν ν έ α » , « δ ε κ α ε π τ ά επ ί δ ε κ α ε ν ν έ α ; » «τρ ιακόσια ε ί κ ο σ ι τρ ία , όχι , τρ ιακόσια ε β δ ο μ ή ν τ α τ ρ ί α » . « Ξ α ν α -πολλαπλασίασέ τα, σε παρακαλώ, Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » « Κ α λ ά , τριακόσια ε ίκοσι τ ρ ί α ! » , « ε ν ε ν ή ν τ α εννέα επ ί ε ν ε ν ή ν τ α ε ν ν έ α ; » «Αυτό είναι πολύ εύκολο: εννέα χ ιλ ιάδες οκτακόσια έ ν α ! »

Φουρκιζόσουν, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , φουρκιζόσουν, σε βαθμό που έν ιωθα αποστροφή γ ια τον εαυτό μου.

« Α λ ή θ ε ι α , τα αποστήθ ισες σαν σπασίκλας !» Ε γ ώ α ρ κ έ σ τ η κ α να χαμογελάσω, και σ κ έ φ τ η κ α ότ ι τα

χυδαία και σκάρτα εκε ίνα β ιβλ ία που γράφουνε πως όλοι οι έρωτες αρχίζουν μ ε το μίσος πολύ πιθανό να λ έ ν ε τ η ν αλήθεια.


Έ π ε ι τ α η Τζε ϊλάν π ή γ ε γ ια σκι μ ε το ταχύπλοο του Φ ι κ ρ έ τ κ ι ε γ ώ άρχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι τον α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό , κ ι ήμουνα σίγουρος πως αυτές οι σ κ έ ψ ε ι ς θα μ ε τυραννούσαν μ έ χ ρ ι τα μεσάνυχτα , γ ι α τ ί , που να πάρε ι ο δ ιάβολος, π ίστευα πια πως ήμουνα ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς .

6

Ξύπνησα, σηκώθηκα , ντύθηκα, έβαλα τ η γραβάτα και το σακάκι μου και β γ ή κ α έξω. Ή τ α ν ένα ήσυχο, ολόλαμπρο, όμορφο πρωινό. Σ τ α δέντρα κοράκια και σπουργίτ ια. Κο ί ταξα τα παντζούρια. Ό λ α ήταν κλε ιστά , κοιμούνται , χ τ ε ς κ ο ι μ ή θ η κ α ν αργά. Ο Φαρούκ ή π ι ε , κ ι όσο έ π ι ν ε , η Ν ι λ γκιούν τον κοίταζε. Η κυρά από πάνω συνέχεια φώναζε. Ο ΙΥΙετίν δεν ξέρω τ ι ώρα ή ρ θ ε γ ια ύπνο, δεν τον άκουσα. Γ ια να μην τους ξυπνήσω, δούλεψα πολύ σιγά την αντλία, έπλυνα μ ε κρύο νερό το πρόσωπο μου, κατόπιν μ π ή κ α μέσα , στην κουζίνα, έ κ ο ψ α δυο φ έ τ ε ς ψωμ ί , τ ι ς πήρα, π ή γ α στο κοτέτσ ι , άνοιξα την πόρτα. Οι κότες φύγανε κακαρίζοντας. Πήρα δυο αυγά, τα τρύπησα μ ε προσοχή από πάνω, τα ρούφηξα, έφαγα και το ψωμ ί μου. Πήρα τα υπόλοιπα αυγά και γύρισα στην κουζίνα δίχως να κλε ίσω τ η ν πόρτα του κ ο τ ε -τσιού. Ξαφν ιάστηκα: η Ν ιλγκ ιούν , μ ε την τσάντα στο χ έ ρι, έ φ ε υ γ ε . Ό τ α ν μ ε ε ί δ ε , χαμογέλασε .

« Κ α λ η μ έ ρ α , Ρ ε τ ζ έ π » . « Γ ι α πού τ έτο ια ώρα;» « Γ ι α μπάνιο. Αργότερα θα έχε ι πολύ κόσμο. Θα ρίξω μια

βουτιά. Τ ' αυγά είναι από το κ ο τ έ τ σ ι ; »


« Ν α ι » , ε ίπα, κι ένιωσα κάπως ένοχος. «Θα πάρετε πρωιν ό ; »

«Θα πάρω» , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν , γ έ λ α σ ε κ ι έφυγε . Τ η ν κοίταξα από π ίσω. Μ ι α π ρ ο σ ε χ τ ι κ ή , ραφιναρισμέ

ν η , ε π ι φ υ λ α κ τ ι κ ή γατούλα. Σ τ α γυμνά τ η ς πόδια, πέδ ιλα . Μ ι κ ρ ή , ε ίχε πολύ λ ε π τ έ ς γ ά μ π ε ς , σαν σπίρτα. Μ π ή κ α μ έ σα, έβαλα νερό γ ια το τσάι . Έ τ σ ι ήταν κ ι η μ η τ έ ρ α τ η ς . Τώρα είναι στο νεκροταφε ίο . Θα π ά μ ε στον τάφο τ η ς , θα προσευχηθούμε. Θυμάσαι τ η μανούλα σου; Πώς να τ η θυμηθε ί , ήταν τριών χρονών. Ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς ήταν καϊμακάμης κάπου στην Α ν α τ ο λ ή , τα τ ε λ ε υ τ α ί α καλοκαίρια τούς έστελνε εδώ. Η μητέρα σου καθόταν στον κήπο, στην αγκαλιά τ η ς ο Μ ε τ ί ν , δ ίπλα τ η ς εσύ, όλη μέρα ο ήλιος έ π ε φ τ ε στο χλομό της πρόσωπο, μα, όταν γύριζε στο Κ ε μ ά χ , το πρόσωπο τ η ς ήταν κάτασπρο όπως τ η μέρα που ερχόταν. Θ έ λ ε τ ε βυσσινάδα, μ ι κ ρ ή κυρία; τ η ρωτούσα. Ευχαριστώ, Ρ ε τ ζ έ π ε φ έ ν τ η , έ λ ε γ ε , άφησε την εδώ· ο Μ ε τ ί ν πάντα στην αγκαλιά τ η ς · άφηνα τ η βυσσινάδα, ύστερα από δυο ώρες ερχόμουν κι έ β λ ε π α το ποτήρ ι , μονάχα δυο γουλ ιές ε ίχ ε π ι ε ι . Κατόπιν ερχόταν ο κύριος Φαρούκ, ιδρωμένος και χοντρός, μ η τ έ ρ α , πείνασα, έ λ ε γ ε , κ ι έπ ιν ε όλη τ η βυσσινάδα μονορούφι. Μ π ρ ά β ο του!

Έ β γ α λ α το τραπεζομάντ ιλο και το άπλωσα στο τραπέζ ι , η μυρωδιά μού τ ρ ύ π η σ ε τ η μ ύ τ η . Ο κύριος Φαρούκ χ τ ε ς έχυσε ρακί στο τραπέζ ι . Π ή γ α , πήρα το πανί, το σκούπισα. Τ ο νερό έ β ρ α σ ε , το έβαλα στην τσαγ ι έρα . Α π ό χ τ ε ς ε ί χ ε με ί ν ε ι και λ ίγο γάλα. Μάλλον αύριο θα πήγαινα στον Ν ε β ζάτ. Θ υ μ ή θ η κ α το καφενε ίο , αλλά συγκρατήθηκα και συνέχισα τ η δουλειά.

Π έ ρ α σ ε λ ί γ η ώρα. Ε ν ώ ετοίμαζα το τραπέζ ι , άκουσα τον


κύριο Φαρούκ να κατεβα ίνε ι τ η σκάλα. Το π ε ρ π ά τ η μ α του ήταν αργό και βαρύ, τρίζανε τα σκαλοπάτια* μου θύμιζε τον παππού του. Χ α σ μ ο υ ρ ή θ η κ ε και κάτ ι μουρμούρισε.

« Τ ο τσάι είναι έ τ ο ι μ ο » , ε ίπα. « Κ α θ ί σ τ ε να σαζ φέρω το πρωινό σας».

Σ ω ρ ι ά σ τ η κ ε στην καρέκλα όπου καθόταν χ τ ε ς τ η νύχτα κι έ π ι ν ε .

« Θ έ λ ε τ ε και γ ά λ α ; » ρώτησα. « Τ ο γάλα μας είναι πολύ καλό, παχύ» .

« Ν α ι » , ε ί π ε . « Κ ά ν ε ι καλό στο στομάχι μου» . Π ή γ α στην κουζίνα. Το στομάχι . Κ ά θ ε μέρα το ποτό μα

ζεύεται εκε ί σαν δηλητήρ ιο και στο τέλος ανοίγει μια τρύπα. Αν συνεχίσεις να πίνε ις , θα πεθάνε ις , ε ίχε πε ι η κυρά. Άκουσες τ ι ε ί π ε ο γ ιατρός. Ο Ντογάν μ π έ η ς , μ ε σκυμμένο το κ ε φάλι, σκεφτόταν. Έ π ε ι τ α ε ί π ε : Καλύτερα να πεθάνω παρά να σταματήσε ι να δουλεύει το μυαλό μου, μάνα, αν σταματήσω να σκέφτομαι , δεν θα μπορώ να ζήσω. Αυτό δεν είναι σ κ έ ψ η , παιδάκι μου, ε ίναι θ λ ί ψ η , μα ε ίχαν ξεχάσει πια ν ' ακούνε ο ένας τον άλλο. Αργότερα, ο Ν τ ο γ ά ν πέθανε , ενώ έγραφε εκε ίνα τα γράμματα. Ξερνούσε αίμα, όπως κι ο πατέρας του, ο Σελαχατ ίν , βέβαια το αίμα ερχόταν από το στομάχι του, κι η κυρά ξεφώνιζε κ ι έ κ λ α ι γ ε , μ ε φώναζε, λες και μπορούσα ε γ ώ να κάνω κάτ ι . Προτού π ε θ ά ν ε ι , έ β γ α λ α το μ α τ ω μ έ ν ο του πουκάμισο, του φόρεσα ένα φρεσκοσιδερω-μένο , καθαρό, και τ ό τ ε πέθανε . Θα π ά μ ε στο νεκροταφείο.

Έβρασα το γάλα και γ έ μ ι σ α το ποτήρ ι του. Έ ν α σκοτάδι ε ίναι το στομάχι , ένας κόσμος άγνωστος, που μονάχα ο προφήτης Ιωνάς γνώρ ισε . Σαν φέρνω στο νου μου ε κ ε ί ν η τ η σ κ ο τ ε ι ν ή τρύπα, ανατριχ ιάζω. Ό μ ω ς ε γ ώ , σαν να μην έχω στομάχι* ε π ε ι δ ή ε γ ώ ξέρω τα όριά μου, δεν ε ίμα ι σαν


αυτούς, ξέρω ακόμη και να ξεχνώ. Μ ό λ ι ς του π ή γ α το γάλα, ή ρ θ ε κ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , τόσο γ ρ ή γ ο ρ α ! Τ α μαλλ ιά τ η ς β ρ ε γ μ έ ν α , ωραία.

« Ν α σας φέρω το πρωινό σας;» ε ίπα. « Η γ ιαγ ιά δεν κατεβα ίνε ι γ ια πρωινό ; » ρώτησε η Ν ι λ

γκιούν. « Κ α τ ε β α ί ν ε ι » , ε ίπα. «Μονάχα το πρωί και το βράδυ κα

τ ε β α ί ν ε ι » . « Τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι γ ιατ ί δεν κ α τ ε β α ί ν ε ι ; » « Τ η ν ενοχλε ί ο θόρυβος από τ η ν π λ α ζ » , ε ίπα. « Τ α μ ε

σημέρ ια τ η ς πηγα ίνω το δ ίσκο» . « Ν α π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε τ η γ ι α γ ι ά ! » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Π ό τ ε

ξ υ π ν ά ε ι ; » «Θα 'χει ξυπνήσε ι προ πολλού» , ε ίπα. Κοίταξα το ρολόι

μου, οκτώ και μ ι σ ή . «Άκου , Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Π ή ρ α την ε φ η μ ε ρ ί

δα από τον μ π α κ ά λ η . Από δω και πέρα θα την παίρνω ε γ ώ κάθε πρωί » .

« Ε σ ε ί ς ξ έ ρ ε τ ε » , ε ίπα και βγήκα . « Τ ι να την κάνε ις τ η ε φ η μ ε ρ ί δ α ; » ε ί π ε ξαφνικά ο κύριος

Φαρούκ δυνατά. « Μ α θ α ί ν ε ι ς ποιοι σκότωσαν πόσους, πόσοι απ' αυτούς ήταν φασίστες , πόσοι μαρξιστές και πόσοι αδιάφοροι, και λο ιπόν ; »

Μ π ή κ α μέσα, α ν έ β η κ α επάνω. Γ ι α τ ί αυτή η β ιασύνη, τ ι θ έ λ ε τ ε , γ ιατ ί ε ί σ τ ε άπληστοι , τ ι παραπάνω θ έ λ ε τ ε ; Εσύ δεν μπορείς να ξέρε ις , Ρ ε τ ζ έ π ! Ο θάνατος! Αν και τον φοβάμαι, σκέφτομαι το θάνατο, γ ιατ ί ο άνθρωπος είναι περ ίεργος . Η βάση τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς είναι η περ ι έργε ια , ε ίχ ε πε ι ο Σελαχατίν, κατάλαβες, Ρ ε τ ζ έ π ; Ανέβηκα επάνω, χτύπησα την πόρτα τ η ς .


«Ποιος ε ί να ι ; » « Ε γ ώ ε ίμα ι , κυρ ία» , ε ίπα και μ π ή κ α μέσα. Ε ί χ ε ανοίξει την ντουλάπα κι έ ψ α χ ν ε κάτ ι να βρε ι . Κα-

μ ώ θ η κ ε πως την κλε ίνε ι . « Τ ι ε ί να ι ; » ε ί π ε . « Γ ι α τ ί ξεφωνίζουν κ ά τ ω ; » « Σ α ς περ ιμένουν γ ια το πρωινό» . « Γ ι ' αυτό ξεφωνίζουν;» Σ τ ο δωμάτιο ήταν δ ιάχυτη .η μυρωδιά τ η ς παλιάς ντου

λάπας. Μύριζα και θυμόμουνα. « Ό χ ι » , ε ίπα. «Κάνουν α σ τ ε ί α » . « Π ρ ω ί πρωί στο τ ρ α π έ ζ ι ; » « Α ν αυτό π ε ρ ι μ έ ν ε τ ε να σας πω, ο κύριος Φαρούκ δεν

π ίνε ι . Πίνουν τ έτο ια ώρα;» « Μ η ν παίρνε ις το μέρος τους ! » ε ί π ε . « Κ α ι μ η μου λες

ψ έ μ α τ α ! Α μ έ σ ω ς το καταλαβαίνω όταν μου λες ψ έ μ α τ α ! » « Δ ε ν λ έ ω ψ έ μ α τ α » , ε ίπα. « Σ α ς περ ιμένουν γ ια το πρωι

νό!» Έ ρ ι ξ ε μια ματιά στη μ ισάνο ιχτη ντουλάπα. « Ν α σας βοηθήσω να κ α τ ε β ε ί τ ε κ ά τ ω ; » « Ό χ ι ! » «Θα φάτε ε δ ώ ; Να σας φέρω το δ ί σ κ ο ; » « Φ έ ρ ' τον. Κα ι πες τους να ετο ιμαστούν» . «Ε ίνα ι έ τ ο ι μ ο ι » . « Κ λ ε ί σ ε την πόρτα» . Τ η ν έκλε ισα, κ α τ έ β η κ α τ ις σκάλες . Κ ά θ ε χρόνο, προτού

πάε ι στο νεκροταφε ίο , ψ ά χ ν ε ι τ η ν ντουλάπα, θαρρείς και κάτ ι θ έ λ ε ι να βρε ι , κάτ ι που ποτέ δεν β ρ ή κ ε και που ποτέ δεν φόρεσε. Τ ε λ ι κ ά φοράει το παράξενο, το φοβερό εκε ίνο χοντρό παλτό. Μ π ή κ α στην κουζίνα, πήρα ψ ω μ ί και τους το πήγα .


((Διάβασε!» έ λ ε γ ε ο κύριος Φαρούκ στη Νιλγκ ιούν. «Δ ιάβασε να δούμε πόσοι σκοτώθηκαν σήμερα!))

« Δ ε κ α ε φ τ ά » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Ε , και ποιο είναι το α π ο τ έ λ ε σ μ α ; » Η Νιλγκ ιούν κ α μ ώ θ η κ ε πως δεν άκουσε τον αδελφό τ η ς

κ ι έχωσε τ η μ ύ τ η τ η ς πιο βαθιά στην εφημερ ίδα . « Κ α μ ι ά σημασία δεν έχουν πια όλα α υ τ ά » , ε ί π ε ο Φα

ρούκ, κάπως ικανοποιημένος . « Η κυρία δεν θα κ α τ έ β ε ι γ ια το πρωινό» , ε ίπα. « Φ έ ρ ν ω

το δικό σας». « Γ ι α τ ί δεν κ α τ ε β α ί ν ε ι ; » « Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ίπα. « Κ ά τ ι ψάχνε ι στην ντουλάπα τ η ς » . « Κ α λ ά , φέρε το δ ικό μας» . «Δεσποιν ίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ίπα, « κ ά θ ε σ τ ε μ ε β ρ ε γ μ έ ν ο μα

γ ι ό , θα κρυώσετε . Α ν ε β ε ί τ ε επάνω, αλλάξτε και μ ε τ ά διαβάζετε την εφημερ ίδα σας».

« Β λ έ π ε ι ς , ούτε σ' ακούει κ α ν » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. «Ε ίνα ι ακόμη νέα, τόσο, που π ιστεύε ι στις εφημερ ίδες . Διαβάζει μ ε αγωνία γ ια τ ις δολοφονίες».

Η Νιλγκιούν μου χαμογέλασε και σ η κ ώ θ η κ ε . Κ ι ε γ ώ π ή γα στην κουζίνα. Να π ι σ τ ε ύ ε ι κανε ίς στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς ; Γ ύ ρισα τ ις φρυγανιές κι ετο ίμασα το δίσκο τ η ς κυράς. Α υ τ ή διαβάζει εφημερ ίδα γ ια να δε ι αν πέθανε κανένας γνωστός τ η ς η λ ι κ ι ω μ έ ν ο ς , όχι αν σ κ ο τ ώ θ η κ ε ή δολοφονήθηκε κάποιος νέος. Τ η ς πηγα ίνω το δ ίσκο. Κ ά π ο τ ε δυσκολεύεται να διαβάσει και να καταλάβε ι τα ονόματα, στις αγγελ ί ες θανάτου που δημοσιεύουν οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , εκνευρ ίζεται , γ κ ρ ι ν ιάζε ι , κατόπιν κόβε ι την αγγελ ία . Αν δεν έ χ ε ι πολλά νεύρα κ ι ε ίμα ι κοντά τ η ς , γ ε λ ά ε ι κοροϊδευτ ικά μ ε τα ε π ί θ ε τ α των νεκρών. Τ ι παράξενα ε π ί θ ε τ α είναι αυτά, ε π ί θ ε τ α που


οδηγούν κ α τ ε υ θ ε ί α ν στην κ ό λ α σ η , τ ι νόημα έ χ ε ι αυτή η υποχρέωση να έχουμε ένα ο ικογενε ιακό όνομα; Σ κ έ φ τ η κ α : Τ ο ε π ί θ ε τ ο του πατέρα μου, που το έδωσε και σ' ε μ έ ν α , ε ίναι Κ α ρ α τ ά ς . * Φ α ν ε ρ ή η σημασία του. Τα ε π ί θ ε τ α ορ ισμένων ανθρώπων ε ίναι α κ α τ α λ α β ί σ τ ι κ α , όπως αυτών ε δ ώ . Χ τ ύ π η σ α την πόρτα και μπήκα . Η κυρά εξακολουθούσε να ψάχνε ι στην ντουλάπα.

« Σ α ς έφερα το πρωινό σας». «Άφησε το ε κ ε ί » . «Θα π ρ έ π ε ι να φάτε αμέσως» , ε ίπα. « Ν α μην κρυώσει το

γάλα σας». « Κ α λ ά , καλά!» ε ί π ε . Το μάτ ι τ η ς δεν ήταν στο δίσκο μα

στην ντουλάπα. « Κ λ ε ί σ ε την πόρτα» . Τ η ν έκλε ισα . Α μ έ σ ω ς μ ε τ ά θυμήθηκα το ψωμ ί που φρυ-

γάνιζα, κ α τ έ β η κ α τρέχοντας. Ευτυχώς δεν ε ί χ ε καεί . Έ β α λα στο δίσκο το πρωινό και τα αυγά τ η ς δεσποινίδας Ν ι λ γκιούν και τους τα πήγα.

« Μ ε σ υ γ χ ω ρ ε ί τ ε , ά ρ γ η σ α » , ε ίπα. « Ο Μ ε τ ί ν δεν θα 'ρθει γ ια πρωινό;» ρώτησε ο κύριος Φα

ρούκ. Ξανανέβηκα επάνω, μ π ή κ α στο δωμάτιο του Μ ε τ ί ν , τον

ξύπνησα κι άνοιξα τα παντζούρια. Γκρ ίν ιαξε , κ α τ έ β η κ α κάτ ω , η Νιλγκ ιούν ζ ή τ η σ ε τσάι , π ή γ α στην κουζίνα, πήρα το τσάι , στο μεταξύ ε ίχε κ α τ έ β ε ι κ ι ο Μ ε τ ί ν και καθόταν στο τραπέζ ι .

« Σ α ς φέρνω αμέσως το πρωινό σας» , ε ίπα. « Τ ι ώρα ήρθες χτες το βράδυ;» ρώτησε ο κύριος Φαρούκ. « Δ ε ν θυμάμαι ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . Φορούσε μονάχα μαγιό και πουκάμισο.

* Μαύρη πέτρα.


«Άφησες καθόλου βενζ ίνη στο α μ ά ξ ι ; » ρώτησε ο κύριος Φαρούκ.

« Μ η ν ανησυχε ίς ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε ί χ α μ ε άλλο αυτοκίνητο . Το Αναντόλ εδώ είναι λ ί γ ο . . . »

« Λ ί γ ο , τ ι ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . «Διάβαζε εσύ την εφημερίδα σου, ε γ ώ μιλάω με τον αδελ

φό μου» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . Π ή γ α να πάρω κι άλλο τσάι . Έ β α λ α να φρυγανίσω κι άλ

λο ψωμί . Έ φ ε ρ α το τσάι . « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » ρώτησα. « Ό λ ο ι ρωτούν γ ια σ έ ν α » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Κ α ι τ ι μ' αυτό ; » έκανε η Ν ιλγκ ιούν . «Παλιότερα έκανες παρέα μ ε τα κορίτσια» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν .

«Ήσασταν πάντα μαζί. Τώρα διάβασες δυο-τρία β ιβλ ία και τ ι ς περ ιφρονε ίς» .

« Δ ε ν τ ις περιφρονώ. Απλώς δεν θέλω να τ ις δω» . « Τ ι ς περιφρονείς . Ο άνθρωπος λ έ ε ι τουλάχιστον μια κα

λ η μ έ ρ α » . « Ε γ ώ δεν θέλω να π ω ! » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » ρώτησα. « Τ α β λ έ π ε ι ς ; Η ιδεολογία σ' έ χ ε ι κάνε ι α γ ε ν ή » . « Ξ έ ρ ε ι ς τ ι σημαίνε ι ι δ εολογ ία ; » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Π ώ ς δεν ξ έρω» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ η ς αδελφής μου τώρα,

τον τ ελευτα ίο καιρό, τ η ς κάνανε πλύση εγκεφάλου, το β λ έ πω κ α θ η μ ε ρ ι ν ά » .

« Β λ ά κ α ! » « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » « Μ η ν τ σ α κ ώ ν ε σ τ ε , πα ιδ ιά» , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » « Δ ε ν θ έ λ ω » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν .


Έ τ ρ ε ξ α στην κουζίνα, γύρισα τα ψωμιά. Τ η ς κάνανε, λέε ι , πλύση εγκεφάλου. Όσο μένουν οι βρομιές στο μυαλό τους, όσο δεν το καθαρίζουν από τ ις ψ ε υ τ ι έ ς και τ ις απάτες , δεν θα μπορέσουμε να ελευθερωθούμε , έ λ ε γ ε ο Σελαχατ ίν , αυτός είναι ο λόγος που γράφω χρόνια τώρα, Φ α τ μ ά , αυτός ε ί ναι ο λόγος. Ή π ι α μισό ποτήρ ι γάλα. Ό τ α ν ρόδισαν οι φρυγ α ν ι έ ς , τ ι ς π ή γ α στα παιδιά.

« Σ τ ο ν τάφο, όταν προσεύχεται η γ ιαγ ιά , να προσεύχεστε κ ι ε σ ε ί ς ! » έ λ ε γ ε ο κύριος Φαρούκ.

« Ξ έ χ α σ α τ ις προσευχές που μου ε ί χ ε μάθε ι η θε ία μου, ε ί π ε η Νιλγκ ιούν .

«Πολύ γρήγορα τ ις ξέχασες ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ α κ ι ε γ ώ τ ις ξέχασα» , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. «Ανοίξ

τ ε τουλάχιστον τα χέρια σας σαν να προσεύχεστε , όπως αυτ ή , γ ια να μ η στενοχωρηθε ί , αυτό μονάχα».

« Μ η ν ανησυχείς , θα τα ανοίξω», ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε γ ώ δεν δίνω σημασία σε κάτ ι τ έ τ ο ι α » .

« Κ ά ν ε το ίδιο κ ι εσύ, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Κ α ι κάλυψε το κεφάλι σου μ ε κ ά τ ι » .

« Κ α λ ά » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Α υ τ ό δεν θα είναι αντ ίθετο μ ε την ιδεολογία σου;» ε ί

πε ο Μ ε τ ί ν . Α ν έ β η κ α ε π ά ν ω και χ τ ύ π η σ α τ η ν πόρτα τ η ς κυράς.

Μ π ή κ α μέσα. Ε ί χ ε φάει το πρωινό τ η ς και στεκόταν μπροστά στην ντουλάπα.

« Τ ι ε ί να ι ; » ρώτησε . « Τ ι θ έ λ ε ι ς ; » « Θ έ λ ε τ ε άλλο ένα ποτήρ ι γ ά λ α ; » « Δ ε ν θ έ λ ω » . Πήρα το δ ίσκο, αλλά ξαφνικά έ κ λ ε ι σ ε την ντουλάπα και

φώναξε:


« Μ η ν πλησιάζε ις ! » « Δ ε ν πλησιάζω, κυρία!» ε ίπα. « Κ α θ ώ ς β λ έ π ε τ ε , παίρνω

μονάχα το δ ίσκο» . « Τ ι κάνουν κ ά τ ω ; » « Ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ι » . « Δ ε ν μπόρεσα α κ ό μ η να δ ι α λ έ ξ ω . . . » ε ί π ε κα ι , σαν να

ν τ ρ ά π η κ ε ξαφνικά, γύρ ισε το κεφάλι τ η ς προς την ντουλάπα.

« Κ ά ν τ ε γρήγορα, κυρία!» ε ίπα. « Ν α μ η μας π ιάσε ι ζέσ τ η ! »

« Κ α λ ά , καλά. Κ λ ε ί σ ε την πόρτα» . Κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα κ ι έ β α λ α νερό γ ια τα π ιάτα .

Ή π ι α λ ίγο γάλα ακόμη και , περ ιμένοντας να ζεσταθε ί το νερό, σ κ έ φ τ η κ α το νεκροταφε ίο - ταράχτηκα, έν ιωσα άσχημα, σ κ έ φ τ η κ α τα πράγματα του στο πλυσταριό , τα εργαλε ία του. Μ ε ρ ι κ έ ς φορές ο άνθρωπος θ έ λ ε ι να κ λ ά ψ ε ι στο νεκροταφείο. Ο κύριος Μ ε τ ί ν ζ ή τ η σ ε τσάι , του πήγα. Ο κύριος Φαρούκ κοίταζε τον κ ή π ο καπνίζοντας. Κ α ν ε ί ς τους δεν μ ιλούσε. Μ π ή κ α μέσα, έπλυνα τα πιάτα και τα μαχαιροπίρουνα. Ό τ α ν ξαναπήγα κοντά τους , ο κύριος Μ ε τ ί ν ήταν έτο ιμος , ν τυμένος . Κ ι ε γ ώ γύρισα, έ β γ α λ α την ποδιά μου, έριξα μια ματιά σ τ η γραβάτα και το σακάκι μου, χ τ έ νισα τα μαλλιά μου, όπως στο κουρείο όταν μ ε χ τ ε ν ί ζ ε ι ο κουρέας, κο ιτάχτηκα στον κ α θ ρ έ φ τ η , χαμογέλασα και β γ ή κα έξω.

« Ε ί μ α σ τ ε έ τ ο ι μ ο ι » , ε ίπα. Α ν έ β η κ α επάνω. Η κυρά, επ ι τ έλους , ε ίχ ε ντυθε ί . Π ά λ ι

φορούσε εκε ίνο το απαίσιο μαύρο παλτό. Ε π ε ι δ ή η κυρά κάθε χρόνο κόνταινε λ ίγο , ο ποδόγυρος του ακουμπούσε στο π ά τ ω μ α . Από κ ά τ ω φαίνονταν οι μ ύ τ ε ς των παπουτσιών


τ η ς , που μοιάζανε μ ε τ ι ς μ ύ τ ε ς δύο αλεπούδων. Φορούσε μαντ ίλα. Όταν μ ε ε ί δ ε , μου φάνηκε ότι ν τ ρ ά π η κ ε λ ίγο.

« Μ ' αυτή τ η ζ έ σ τ η , θα ιδρώσετε έ τ σ ι που ν τ υ θ ή κ α τ ε » , τ η ς ε ίπα.

« Ό λ ο ι ε ίναι έ τ ο ι μ ο ι ; » ρώτησε . « Ε ί ν α ι έ το ιμο ι , κυρ ία» . Έ ρ ι ξ ε μ ια ματ ιά στην κ ά μ α ρ η , κ ά τ ι έ ψ α ξ ε , ε ί δ ε ότ ι η

ντουλάπα ήταν κ λ ε ι σ τ ή , ξανάψαξε κάτ ι να βρε ι , ξανακοίταξε τ η ν ντουλάπα και τ έλος στράφηκε σ' ε μ έ ν α , « Ά ν τ ε , β ο ή θ η σ ε μ ε τώρα να κ α τ έ β ω κ ά τ ω » , μου ε ί π ε .

Β γ ή κ α μ ε από το δωμάτ ιο . Ε ί δ ε που έκλε ισα την πόρτα, την έσπρωξε μ ε το χέρ ι τ η ς κ ι η ίδια. Σ τ η ν αρχή τ η ς σκάλας δεν σ τ η ρ ί χ τ η κ ε στο μπαστούνι τ η ς μα σ' ε μ έ ν α . Κ α τ ε β ή κ α μ ε σιγά σιγά. Ενώ ετοιμαζόμασταν να τ η βάλουμε στο αυτοκίνητο, ήρθαν κ ι οι άλλοι .

« Κ λ ε ί σ α τ ε καλά τ ις π ό ρ τ ε ς ; » ε ί π ε . « Μ ά λ ι σ τ α , κυρ ία» , ε ίπα, μα και πάλι π ή γ α και τράβηξα

τ ις πόρτες , γ ια να σ ιγουρευτε ί ότι ήταν κ λ ε ι σ τ έ ς . Σ τ ο τέλος , δόξα τ ω Θ ε ώ , μ π ή κ ε στο αμάξι .

7

Θ ε έ μου, τ ι παράξενο, μόλις ξεκ ίνησε το αυτοκίνητο, ξαφνικά, συγκ ινήθηκα, θαρρείς κι ε ίχα καθίσε ι στην άμαξα των πα ιδ ικών μου χρόνων, μα κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α εσάς, εσάς τους δύστυχους του νεκροταφείου, και νόμισα πως θα 'βαζα τα κλάματα, μα όχι ακόμη Φατμά, ε π ε ι δ ή κοίταζα από το παράθυρο και σκεφτόμουνα τον Ρ ε τ ζ έ π που θα ' μ ε ν ε μόνος στο σ π ί τ ι , όταν ξαφνικά το αυτοκίνητο σ τ α μ ά τ η σ ε , περ ι μ έ ν α μ ε λ ίγο , κ ι ήρθε κ ι ο νάνος, μ π ή κ ε από την άλλη πόρτα και κάθ ισε π ίσω. Ό τ α ν ξεκ ινήσαμε , ο Φαρούκ ρ ώ τ η σ ε :

αΤις πόρτες τ ις έ κ λ ε ι σ ε ς καλά, Ρ ε τ ζ έ π ; » « Τ ι ς έκλε ισα , κύριε Φαρούκ» , ε ί π ε ο Ρ ε τ ζ έ π . Ακούμπησα την π λ ά τ η μου στο κάθισμα και « Γ ι α γ ι ά , το ακούσατε, τ ι ς έ κ λ ε ι σ ε καλά τ ις πόρτες . Μ η ν

ξαναρχ ίσετε σαν και πέρσ ι να π α ρ α π ο ν ι έ σ τ ε ότ ι μ ε ί νανε ανο ιχτές . . . »

άρχισα να τους σκέφτομαι , Σελαχατ ίν , θυμάμαι ότι πάνω από την πόρτα του κήπου, αυτήν που ε ίπανε ότι την ε ίχαν κλε ίσε ι , ε ίχες κρεμάσε ι μια μπρούντζινη πινακίδα που έγραφε Γιατρός Σελαχατίν, ε ίναι οι ώρες που δέχομαι , Φατμά ,


έ λ ε γ ε ς , τους φτωχούς θα τους εξετάζω δωρεάν, θέλω συνέχεια να βρίσκομαι σε επαφή μ ε το λαό, λ ίγο ι ε ίναι βέβαια α κ ό μ η οι άρρωστοι μας, δεν ε ί μ α σ τ ε σε μεγαλούπολη , ζούμ ε σε μια μακρινή παραλία, την εποχή ε κ ε ί ν η , αλήθε ια, μονάχα λ ίγοι φουκαράδες χωρικοί μ έ ν α ν ε σε τούτο το μέρος, τώρα, μόλις σηκώσω το κεφάλι μου, β λ έ π ω πολυκατοικ ίες , κ α τ α σ τ ή μ α τ α , κόσμο πολύ, μην κο ι τάζε ι ς , Φ α τ μ ά , στην πλαζ τους μισόγυμνους, τ ι θόρυβος, τ ι θόρυβος είναι αυτός, ο ένας πάνω στον άλλο, η κόλαση σου, Σελα χα τ ί ν , κ α τ έ β η κ ε σ τ η γ η , το κατάφερες , αν βέβα ια αυτή ήταν η επ ι θυ μία σου, γ ιά κοίτα το πλήθος, μπορε ί αυτό να λαχταρούσες να δε ις ,

« Κ ο ι τ ά ζ ε ι μ ε πολύ ενδιαφέρον η γ ιαγ ιά , έ τ σ ι δεν ε ί να ι ; » όχι, δεν κοιτάζω καθόλου, μα τα ξετσ ίπωτά σου εγγόν ια ,

Σελαχατ ίν , « Γ ι α γ ι ά , να σας κάνουμε μια μ ι κ ρ ή βόλτα ;» σαν εσένα νομίζουν ότι ε ίναι κ ι η φουκαριάρα η γυναίκα

σου, όμως τ ι να σου κάνουν τα κακόμοιρα αυτά παιδιά, έ τ σ ι μάθανε , γ ιατ ί , Σελαχατ ίν , ολόιδιο σαν εσένα τον έκανες το γ ιο σου, ούτε ο Ν τ ο γ ά ν ασχολήθηκε π ο τ έ μ ε τα παιδιά του, η θε ία τους τα φροντίζε ι , ε γ ώ δεν μπορώ, πώς αλλιώς θα μπορούσαν να γίνουν στα χέρια της θείας τους, νομίζουν πως η γ ιαγ ιά τους, πηγαίνοντας στα μνήματα, ευχαριστ ιέτα ι να β λ έ π ε ι όλες αυτές τ ις ασχήμιες , γ ε λ ι έ σ τ ε , ε γ ώ ούτε καν γ υ ρίζω να δω, μ ε σκυμμένο το κεφάλι ανοίγω την τσάντα μου, ν ιώθω τ η γ έ ρ ι κ η ε κ ε ί ν η μυρωδιά μου που αναδίνεται από μέσα, και τα μικρά κοκαλιάρικα χέρια μου ψάχνουν και βρίσκουν στο σκοτάδι τ η ς τσάντας το μαντ ίλ ι μου, το παίρνω, το 'φερα στα στεγνά μάτια μου, γ ιατ ί η σ κ έ ψ η μου είναι γ ε μ ά τ η μ' εσάς, μονάχα μ' εσάς,


« Τ ι έ χ ε τ ε τώρα και κ λ α ί τ ε , γ ιαγ ιά , μην κ λ α ί τ ε ! » όμως δεν ξέρουν τ η ν α γ ά π η που σας έ χ ω , ούτε ξέρουν

ότι δεν αντέχω να σας σκέφτομαι νεκρούς μια ηλ ιόλουστη μέρα σαν αυτή · ξανάφερα το μ α ν τ ί λ ι στα μάτ ια μου, δύστυχη ε γ ώ , μα φτάνε ι πια, Φατμά , η ζωή μου ήταν γ ε μ ά τ η π ί κ ρ ε ς , συνήθισα, ξέρω πια να τ ι ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ω , νά, πέρασε κ ι αυτό, κο ι τάξτε , σήκωσα το κεφάλι μου, κοιτάζω τρ ι γύρω: τ ις πολυκατοικ ίες , τους τοίχους, τ ις π λ α σ τ ι κ έ ς διαφ η μ ι σ τ ι κ έ ς επ ιγραφές , τ ις αφίσες, τ ι ς β ι τρ ίνες , τα χρώματα, μα πάλι αρχίζω να σιχαίνομαι, Θ ε έ μου, τ ι ασχήμια, μην κοιτάς πια, Φ α τ μ ά , ε γ ώ

« Γ ι α γ ι ά , πώς ήταν παλιότερα αυτά εδώ τα μ έ ρ η ; » ε ίμα ι κ λ ε ι σ μ έ ν η στ ις σ κ έ ψ ε ι ς και τον πόνο μου, δεν σας

ακούω και δεν μπορώ να σας α π α ν τ ή σ ω , παλ ιότερα ε δ ώ ήταν κήπο ι , πάρκα, πού είναι τώρα όλα αυτά, ο τόπος ήταν σχεδόν έρημος και τα πρώτα εκε ίνα χρόνια, προτού ο σατανάς κ υ ρ ι έ ψ ε ι τον παππού σας, τα βράδια μου έ λ ε γ ε , έλα, Φ α τ μ ά , π ά μ ε μια βόλτα, να μ ε συμπαθάς, ε ίμα ι π ν ι γ μ έ ν ο ς σ τ η δουλε ιά, δεν μπορώ να σε πάω πουθενά, η ε γ κ υ κ λ ο παίδε ια μου μ ε κουράζει πολύ, αλλά δεν θέλω να φέρομαι δεσποτ ικά ε π ε ι δ ή δεν έχω καιρό, σαν Ανατολ ί της , θ έ λ ω να δ ιασκεδάζε ι η γυναίκα μου, να την κάνω ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν η , έλα να κ ά ν ο υ μ ε έναν π ε ρ ί π α τ ο στους κ ή π ο υ ς , να κ ο υ β ε ν τ ι ά σουμε , να σου πω τ ι διάβασα σήμερα, π ιστεύω στην αναγκαιότητα τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς , η κακομοιριά μας οφείλεται στην έ λ λ ε ι ψ η τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς στον τόπο μας, κι ε μ ε ί ς έχουμε ανάγ κ η από μια α ν α γ έ ν ν η σ η , μια επανάσταση στην ε π ι σ τ ή μ η , ν ιώθω ότι μ ε π ε ρ ι μ έ ν ε ι ένα μ ε γ ά λ ο , πολύ μεγάλο καθήκον κ ι ευγνωμονώ τον Τ α λ ά τ πασά που μ' εξόρισε σε τούτον εδώ τον ε ρ η μ ό τ ο π ο , έ τ σ ι μου δόθηκε η ευκαιρία να μ ε λ ε -


τ ή σ ω και να σκεφτώ, γ ιατ ί , αν δεν ήμουν σ' αυτή τ η μοναξιά και δεν ε ίχα τόσο χρόνο σ τ η δ ιάθεση μου, δεν θα μπορούσα να βγάλω όλα αυτά τα συμπεράσματα και να νιώσω τ η σημασία του ιστορικού αυτού καθήκοντος , Φ α τ μ ά , ξ έ ρε ις , όλες οι σ κ έ ψ ε ι ς του Ρουσό γ ε ν ν ή θ η κ α ν στο ύπαιθρο, μέσα σ τ η φύση, φαντασίες ενός μοναχικού ανθρώπου, μα ε μ ε ί ς ε ί μ α σ τ ε δύο.

( (Μάρλμπορο, Μ ά ρ λ μ π ο ρ ο ! » Σαν σήκωσα το κεφάλι μου κι ε ίδα, τρόμαξα, έκανε να

χώσει το χέρ ι του στο αυτοκίνητο, μ η , παιδί μου, θα σε παρασύρει , ευτυχώς φύγαμε από τα μ π ε τ ό ν , μ π ή κ α μ ε στην περ ιοχή μ ε τους κήπους , στις δυο πλευρές τ η ς ανηφόρας,

« Π ο λ λ ή ζ έ σ τ η δεν κάνε ι , Φαρούκ ; » όπου τα πρώτα εκείνα χρόνια, όταν βγαίναμε περίπατο μ ε

τον Σελαχατ ίν , στέκονταν μερ ικο ί φουκαράδες χωρικοί και μας χαιρετούσαν, δεν ε ίχαν αρχίσει να τον φοβούνται ακόμ η . Κυρ γ ι α τ ρ έ , η γυναίκα μου ε ίναι πολύ άρρωστη, μπορ ε ί τ ε να ' ρθε ί τ ε , ο Θεός να σας δίνε ι καλό, γ ιατ ί εκε ίνος δεν ε ί χ ε χάσει ακόμη την α ίσθηση του μέτρου , οι κακομο ίρηδες , Φ α τ μ ά , τους λυπάμαι δεν πήρα χρήματα , τ ι να κάνω, κ ι όταν αυτός ε ίχε ανάγκη από χρήματα, οι χωρικοί δεν έρχονταν πια, και τ ό τ ε τα δαχτυλίδια μου, τα διαμάντια μου. . . κλε ίδωσα άραγε την ντουλάπα; Ναι , τ η ν κλε ίδωσα,

« Γ ι α γ ι ά κ α , καλά ε ί σ τ ε , έ τσ ι δεν ε ί ν α ι ; » ουφ, μα δεν μ' αφήνουν ή σ υ χ η , μ' ενοχλούν μ ε τ ις ανόη

τ ε ς ερωτήσε ις τους· έφερα το μαντ ίλ ι μου στα μάτια, πώς ε ίναι δυνατό να 'ναι καλά μια γυναίκα όταν πηγα ίνε ι στον τάφο του άντρα τ η ς και του παιδιού τ η ς , τώρα πια

« Κ ο ι τ ά ξ τ ε , γ ι α γ ι ά , π ε ρ ν ά μ ε μπρος από το σ π ί τ ι του Ισμαήλ . Νά τ ο ! »


μόνο πονάω, άκου τ ι λ έ ν ε , Θ ε έ μου, εδώ ε ίναι , λ έ ε ι , το σπ ίτ ι του κουτσού, μα ε γ ώ δεν γυρίζω να κοιτάξω, το μπα-στάρδικό σου, άραγε ξέρουνε, ε γ ώ

« Ρ ε τ ζ έ π , πώζ είναι ο Ι σ μ α ή λ ; » δεν ξέρω και « Κ α λ ά . Πουλάε ι λαχε ία» . ακούω μ ε προσοχή, όχι, Φ α τ μ ά , εσύ δεν ακούς τ ίποτα . . . « Π ώ ς είναι το πόδι τ ο υ ; » ξέρε ι άραγε κανείς ότι μονάχα γ ια να προφυλάξω από την

αμαρτία τον άντρα μου, τον εαυτό μου και το γ ιο μου, « Ό π ω ς πάντα, κύριε Φαρούκ. Κουτσα ίνε ι » . έκανα ό,τι έκανα. Ξέρουν ότι έφταιξα; Τους τα δ ι η γ ή

θ η κ ε άραγε όλα « Ο Χασάν πώς ε ί ν α ι ; » ο τζουτζές , κ ι αυτοί αν, ε π ε ι δ ή ονειρεύονται την ισότη

τα όπως ο παππούς κ ι ο μπαμπάς τους, « Δ ε ν πάε ι καλά στα μ α θ ή μ α τ α , έ μ ε ι ν ε μ ε τ ε ξ ε τ α σ τ έ ο ς

στα αγγλ ικά και τα μαθηματ ικά . Δ ε ν έ χ ε ι και δουλε ιά» . μου πούνε, γ ιαγ ιά , ε ίναι θε ίο ι μας. Δ ε ν το ξ έ ρ α μ ε , γ ια

γ ιά , γ ια τ' όνομα του Θεού, Φ α τ μ ά , μ η σκέφτεσα ι , δεν ή ρ θες σήμερα εδώ γ ια να σκέφτεσα ι αυτά, μα ακόμη δεν ή ρ θαμε και θα κ λ ά ψ ω , ή δ η φέρνω το μαντ ίλ ι μου στα μάτ ια, εξάλλου, τ η μαύρη αυτή γ ια μένα μέρα, κάθονται στο αυτ ο κ ί ν η τ ο και κουβεντ ιάζουν γ ια τον καιρό σαν να π η γ α ί νουν περ ίπατο , παλιότερα, ίσως πριν από σαράντα χρόνια, μια φορά π ή γ α μ ε μ' ένα μόνιππο περ ίπατο μ ε τον Σελαχατ ίν , α ν ε β ή κ α μ ε τον ατέλε ιωτο ανήφορο, τ ίκ ι - τάκα, σιγά σιγά , τ ι καλά που κ ά ν α μ ε , Φατμά, έ τ σ ι όπως μ' έ χ ε ι απορροφήσε ι η εγκυκλοπαίδε ια , δεν έχω καιρό γ ια ε κ δ ρ ο μ έ ς , κρίμα που δεν πήρα ένα μπουκάλι κρασί και βραστά αυγά, να


καθίσουμε στην εξοχή , να πάρουμε καθαρό αέρα, να χαρούμ ε τ η φύση, κ ι όχι να φάμε μ έ χ ρ ι σκασμού όπως οι Ανατολ ί τ ε ς , τ ι ωραία που φαίνεται η θάλασσα από δω, στην Ε υ ρώπη αυτό το λ έ ν ε π ικν ίκ , ε κ ε ί όλα τα κάνουν μ ε μέτρο , ας ε λ π ί σ ο υ μ ε , Φ α τ μ ά , πως κ ι ε μ ε ί ς κάποια μέρα θα προκόψουμε , αυτό μπορε ί τα παιδιά μας να μην το δουν, όμως τα εγγόν ια μας πιθανόν να 'χουν την τ ύ χ η

« Φ τ ά σ α μ ε , γ ιαγ ιά , φτάσαμε ! Κ ο ι τ ά ξ τ ε » . και τ ό τ ε , όλοι μαζί, σε μια εποχή που η ε π ι σ τ ή μ η θα επ ι

κρατήσε ι , τα εγγόν ια μας θα ζούνε ευτυχ ισμένα σ τ η χώρα μας που δεν θα δ ιαφέρε ι από τ ις χώρες τ η ς Ευρώπης , όμως τα εγγόν ια μου έρχονται στον τάφο σου, Σελαχατ ίν , κ ι όταν σ τ α μ ά τ η σ ε η μ η χ α ν ή του αυτοκινήτου, λαχτάρησε η καρδιά μου, πόσο ήρεμα είναι εδώ, σ τ η ζ έ σ τ η τα τζ ιτζ ίκ ια , ο θάνατος στα ενενήντα , κ α τ έ β η κ α ν κ ι άνοιξαν την πόρτα,

« Ε λ ά τ ε , γ ιαγ ιά , δώστε μου το χέρ ι σας» . πόσο εύκολα κ α τ έ β α ι ν ε ς από τ η ν άμαξα και πόσο δύ

σκολο να κ α τ ε β α ί ν ε ι ς από το π λ α σ τ ι κ ό αυτό αυτοκ ίνητο , Θεός φυλάξοι, αν π έ σ ω , αμέσως θα πεθάνω και θα μ ε θά-ψουνε επ ι τόπου , μπορε ί να χαρούν,

« Ν α ι , έ τσ ι ! Π ι ά σ τ ε το χέρ ι μου, ακουμπήστε επάνω μου, γ ι α γ ι ά » .

μπορε ί και να λυπηθούν, ήμαρτον, τ ι ε ίναι αυτά που σ κ έ φτομαι τώρα, β γ ή κ α έξω, προχωρώντας ανάμεσα από ταφ ό π ε τ ρ ε ς , μ ε τον έναν αριστερά και τον άλλο δεξ ιά μου, Θ ε έ μου, συγχωρά μ ε , πόσο μ ε τρομάζουν οι ταφόπετρες ,

« Έ χ ε τ ε τ ίποτα, γ ι α γ ι ά ; » μια μέρα, θα μπω κι ε γ ώ μέσα σ' αυτή τ η ζ έ σ τ η στις μυ

ρωδιές από ξεραμένα χόρτα, ολομόναχη, ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν η , « Π ο ύ είναι λο ιπόν ; »


σ' έναν από τους τάφους αυτούς, έλα τώρα, μ η σ κ έ φ τ ε σαι, Φατμά ,

«Από δω, κύριε Φαρούκ!» γ ιά κοίτα εδώ, μ ι λ ά ε ι ακόμη ο τζουτζές , γ ια ν' αποδε ίξε ι

πως ξέρε ι καλύτερα από τα εγγόν ια του πού είναι ο τάφος, ε π ε ι δ ή ε ίμα ι γ ιος του μήπως θ έ λ ε ι ς να πε ι ς , μα κ ι οι άλλοι μόλις δούνε τον τάφο του πατέρα και τ η ς μ η τ έ ρ α ς τους,

« Ε δ ώ ε ίνα ι ! » ε γ ώ , « Φ τ ά σ α μ ε , γ ιαγ ιά , εδώ ε ίνα ι ! » καρδιά μου, θα κ λ ά ψ ω , νά, εδώ ε ί σ τ ε , δυστυχισμένες μου

α γ ά π ε ς , α φ ή σ τ ε το χέρ ι μου, α φ ή σ τ ε μ ε μ ό ν η μ' αυτούς, σκούπισα τα δάκρυα μου μ ε το μαντ ίλ ι , έ τ σ ι που σας ε ίδα εδώ, Θ ε έ μου, γ ιατ ί άραγε δεν πήρες και τ η δ ι κ ή μου ψυχ ή , ήμαρτον , ξέρω βέβα ια , ε γ ώ ούτε μια φορά δεν παρασύρθηκα από το σατανά, μα δεν ήρθα εδώ γ ια να σας κατ η γ ο ρ ή σ ω , θέλω να κ λ ά ψ ω , φύσηξα τ η μ ύ τ η μου, κράτησα γ ια μια σ τ ι γ μ ή την αναπνοή μου, άκουσα τα τζ ιτζ ίκ ια, έβαλα το μαντ ίλ ι μου στην τ σ έ π η , άνοιξα τα χέρια μου, προσεύχομαι γ ια σας στο Θεό , η προσευχή μου τ έ λ ε ι ω σ ε , σ η κώνω το κεφάλι μου, κ ι αυτοί έχουν ανοιχτά τα χέρια, μπράβο, η Νιλγκιούν έχε ι σκεπάσε ι το κεφάλι τ η ς μ' ένα μαντίλ ι , μα τούτο τον ξ ιπασμένο νάνο τον σιχαίνομαι, Θ ε έ μου, συγχώρεσε μ ε , δεν α ν τ έ χ ω να β λ έ π ω έναν άνθρωπο να καυχ ι έτα ι γ ιατ ί ε ίναι μπάσταρδος, να προσεύχεται δήθεν πολύ, γ ια να δε ί ξ ε ι πως σ' αγαπάε ι περ ισσότερο απ ' όλους μας, Σελαχατ ίν , ποιον νομίζε ις ότι θα γ ε λ ά σ ε ι ς , τζουτζέ , αν ε ίχα τώρα το μπαστούνι μου, πού να 'ναι άραγε, τ ι ς πόρτες λες να τ ι ς κ λ ε ί σ α ν ε , μα τώρα ε γ ώ μονάχα ε σ έ ν α σ κ έ φ τ ο μ α ι , ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν ο ς κάτω από μια ταφόπετρα, θα μπορούσες


π ο τ έ να το δ ιανοηθείς πως μια μέρα εδώ στην ταφόπετρα σου θα διάβαζα

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ ΣΕΛΑΧΑΤΙΝ ΝΤΑΡΒΙΝΟΓΛΟΥ

1881-1942 ΥΠΕΡ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ

και θα προσευχόμουνα, Σ ε λ α χ α τ ί ν , μα εσύ ήσουν άπιστος και τώρα η ψυχή σου ταλαιπωρε ίτα ι στην κόλαση, Θ ε έ μου, δεν θέλω να το π ι σ τ έ ψ ω , μα δεν φταίω ε γ ώ γ ι ' αυτό, συχνά του έ λ ε γ α , πες « ή μ α ρ τ ο ν » , Σελαχατ ίν , κ ι αυτός μ ε κορόιδ ε υ ε , στενόμυαλη γυναίκα, ανόητη γυναίκα, σου κάνανε κ ι εσένα πλύση εγκεφάλου, δεν υπάρχει ούτε Θεός ούτε άλλος κόσμος, ο άλλος κόσμος είναι ένα χοντρό, απαίσιο ψ έ μα αυτών που θέλουν να μας επ ιβάλλοντα ι , να μας εξουσιάζουν. Γ ι α ν' αποδε ίξουμε την ύπαρξη του Θεού, δεν έχουμε τ ίποτα εκτός από σχολαστικές ανοησίες . Τ ο μόνο που μας μ έ ν ε ι ε ίναι η α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α και τα γ ε γ ο νότα, που ε ί μ α σ τ ε σε θ έ σ η να ξέρουμε τ ι ς μεταξύ τους σχέσεις , έχω λοιπόν καθήκον ν' αποδείξω στους λαούς τ η ς Ανατολής την ανυπαρξία του Θεού, ακούς, Φατμά, ήμαρτον, Φατ μ ά , τ ι ε ίναι αυτά που λ ε ς , θ έλω να σε σκέφτομα ι , Σ ε λ α χατίν, όπως ήσουν τ ό τ ε , πριν παραδοθείς στο σατανά, θέλω να σκέφτομαι τ ις πρώτες εκε ίνες μ έ ρ ε ς , όχι μονάχα ε π ε ι δ ή π ρ έ π ε ι να σκεφτόμαστε καλά πράγματα γ ια τους νεκρούς μας, μα και γ ιατ ί εσύ ήσουν πραγματ ικά ένα παιδί , κ ι όπως έ λ ε γ ε ο πατέρας μου, μ ε λαμπρό μέλλον , που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο ιατρείο του , καθόταν, ο Θεός ξέρε ι τ ι έ κ α ν ε μ ε τους δύστυχους εκε ίνους αρρώστους, μα τον ε π ι σ κ έ π τ ο -


νταν και β α μ μ έ ν ε ς Ευρωπαίες , κλε ίνονταν στο ιατρείο του, έρχονταν κ ι οι άντρες τους , ε γ ώ , στο δ ιπλανό δ ω μ ά τ ι ο , ήμουν ανήσυχη , μ η βάζεις κακό στο νου σου, Φ α τ μ ά , ναι , ναι , μπορε ί κ ι όλα να έγ ιναν εξα ιτ ίας τους , μόλις ε ί χ α μ ε ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί ε δ ώ , ε ί χ α μ ε δυο-τρε ις π ε λ ά τ ε ς , αρρώστους τους έ λ ε γ ε εκε ίνος, ε ίχαμε καταφέρε ι να εξασφαλίσουμε κάποια πελατε ία , κάτ ι που ήταν όντως πολύ δύσκολο, εντάξε ι , Σελαχατ ίν , στο θ έ μ α αυτό σε δ ικαιώνω, μόνοι π ε λ ά τ ε ς σου στην αρχή ήταν μερ ικο ί ψαράδες κι άλλοι λ ίγο ι α κ α μ ά τ η -δες χωριάτες που έρχονταν από μακρινά χωριά κ ι ολημερ ίς τ ε μ π έ λ ι α ζ α ν στο καφενε ίο τ η ς παλιάς αποβάθρας, αυτοί όμως δεν αρρωσταίνουν, ζουν στην ύπαιθρο, κ ι αν αρρωστήσουν, δεν το καταλαβαίνουν, κι αν το καταλαβαίνουν, δεν πάνε σε γ ιατρό, εξάλλου ποιος θα 'ρθε ι , δυο-τρία σπίτ ια είναι, κι άλλοι τόσοι ανόητοι χωριάτες , έλ εγες * παρ' όλα αυτά ακούστηκε τ ' όνομα του, κι άρχισαν να 'ρχονται άρρωστοι από το Ιζμίτ , από την Γ κ έ μ π ζ ε οι περισσότεροι , από τα Τούζλα έρχονταν μ ε βάρκες , αλλά μόλις άρχισε να κερδ ίζε ι χρήματα τα 'βαλε μ ε τους αρρώστους, Θ ε έ μου, ε γ ώ , από το δ ιπλανό δωμάτ ιο , τον άκουγα, τ ι ά λ ε ι ψ ε ς στην π λ η γ ή , πρώτα καπνό, κυρ γ ι α τ ρ έ μου, μ ε τ ά κοπριά, πώς ε ίναι δυνατόν, αυτά ε ίναι γ ιατροσόφια, υπάρχε ι ε π ι σ τ ή μ η , και το παιδί αυτό τ ι έ χ ε ι , π έ ν τ ε μ έ ρ ε ς τώρα, γ ι α τ ρ έ μου, έ χ ε ι πυρετό , γ ι α τ ί δεν το φ έ ρ α τ ε εγκα ίρως , πώς να το φ έ ρ ν α μ ε , κυρ γ ι α τ ρ έ , έ β γ α λ ε φουρτούνα, δεν το ε ί δ α τ ε , θα το πεθάν ε τ ε , ρε , το παιδί, αν έτσ ι το θέλε ι ο Θεός, τ ι να γ ίνε ι , ποιος Θεός, ρε , Θεός δεν υπάρχει , ο Θεός πέθανε , ω Θ ε έ μου, πες , ήμαρτον , Σ ε λ αχατ ίν , τ ι ήμαρτον , ρε α ν ό η τ η γυναίκα, καθόλου δεν δ ιαφέρε ις από κείνους τους χαζούς χωριάτες , λες β λ α κ ε ί ε ς , μ ε κάνε ις να ντρέπομαι , βάλθηκα να φέρω στον


σωστό δρόμο τον κόσμο, μα δεν μπορώ ούτε τ η γυναίκα μου να λ ο γ ι κ έ ψ ω , πόσο ανόητη ε ίσαι , κατάλαβε το πια αυτό και δώσε βάση στα λόγια μου, μα εσύ θα χάσεις και τους αρρώστους που έχε ι ς , Σελαχατ ίν , κι όσο του το έ λ ε γ α , τόσο αυτός , θαρρε ίς , π ε ί σ μ ω ν ε , παρακολουθούσα από το δ ιπλανό δωμάτ ιο , και τ ι δεν τ η ς έ λ ε γ ε ε κ ε ί ν η ς τ η ς κακόμοιρης , που έ κ α ν ε τόσο δρόμο μ ε τον άντρα τ η ς γ ια να 'ρθε ι να εξεταστε ί , π ρ έ π ε ι η γυναίκα σου να γδυθε ί , μου σπάσατε τα νεύρα, μ ί λ η σ ε τ η ς , ρε κουτέ χ ω ρ ι ά τ η , δεν γ δ ύ ν ε τ α ι , τ ό τ ε κ ι ε γ ώ , δεν την εξετάζω, να π ά τ ε στο διάβολο, δεν θα υποκύψω στις ανόητες π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς σας, αμάν, κυρ γ ιατρέ μου, γ ια όνομα του Θεού, δώσε μας ένα φάρμακο, όχι , αν δεν γδυθε ί η γυναίκα σου, δεν σας δίνω φάρμακο, να π ά τ ε στο διάβολο, σας ξεγελούν μ ε το ψ έ μ α του Θεού, ήμαρτον, έπρε πε τουλάχιστον να κρατάς τ η γλώσσα σου, να μην τους μ ι λάς έ τ σ ι , όχι, ε γ ώ δεν φοβάμαι κανέναν, ποιος ξέρε ι τ ι λ έ νε γ ια μένα , ε ίναι άθεος ο γ ιατρός , μην π η γ α ί ν ε τ ε σ' ε κ ε ί νον το σατανά, δεν ε ί δ α τ ε τ η νεκροκεφαλή που έχε ι πάνω στο τραπέζ ι , και το δωμάτ ιο του ε ίναι γ ε μ ά τ ο β ιβλ ία, έ χ ε ι και κάθε λογής ε ρ γ α λ ε ί α που κάνουν μάγ ια , φακούς που τους ψύλλους τους κάνουν κ α μ ή λ ε ς , σωλήνες που βγάζουν καπνούς, έχε ι και ψόφιες , ξ εραμένες χελώνες , μην πηγα ί ν ε τ ε , ποιος λογικός άνθρωπος, αν δεν τον αναγκάσουνε, θα δ ε χ τ ε ί να παραδώσει τον εαυτό του σ' αυτό τον άπιστο, σ' αυτόν πας γερός και β γ α ί ν ε ι ς άρρωστος , Θεός φυλάξοι , όποιος περάσε ι το κατώφλι του σαλεύε ι ο νους του, τ ις προάλλες ε ί π ε σ' έναν άρρωστο που κουβαλήθηκε από τ η Γ ι α -ρίμτζα, εσύ φαίνεσαι άνθρωπος λογικός, νομίζω πως μπορώ να σου έχω ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η , πάρε αυτά τα κ ε ί μ ε ν α και π ή γ α ι νε στο καφενείο του χωριού να τα διαβάσεις στους χωριάτες,


έχω γ ρ ά ψ ε ι πώς μπορούν ν' αντ ιμετωπίσουν τον τύφο και τ η φυματ ίωση, γράφω ακόμη ότι δεν υπάρχει Θεός, τρέχα και δ ιάβασε τα, θ' απαλλαγε ί το χωριό από πολλά κακά, αν μπορούσα να σ τ ε ί λ ω σε κ ά θ ε χωριό ένα λογ ικό άνθρωπο όπως εσύ, κ ι αν αυτός ο άνθρωπος κ ά θ ε βράδυ μάζευε το χωριό στο καφενε ίο και δ ιάβαζε κεφάλαια από τ η ν ε γ κ υ κλοπαίδε ια μου, ο λαός αυτός οπωσδήποτε θα γ λ ί τ ω ν ε , μα θα π ρ έ π ε ι το ταχύτερο δυνατό να συμπληρώσω την ε γ κ υ κλοπαίδε ια μου, τ ι να γ ίν ε ι όμως που η δουλειά παρατραβάει σε μάκρος κι αυτή η αναπαραδιά μ ε τ σ ά κ ι σ ε , τα διαμαντικά σου, Φατμά, τα δαχτυλίδια σου, η κ ο σ μ η μ α τ ο θ ή κ η σου - ο ι πόρτες ε ίναι σίγουρα κ λ ε ι σ τ έ ς - μα, όχι, π ε ρ ι τ τ ό , γ ιατ ί μονάχα λ ίγοι απελπ ισμένο ι άρρωστοι, που τ ίποτα πια δεν φοβούνται, και κάποιοι άλλοι που, μόλις μπουν από τ η ν πόρτα του κήπου , μετανιώνουν πικρά μα δεν φεύγουν, γ ιατ ί φοβούνται μην εκνευρίσουν το σατανά, περνούν το κατώφλι μας, κανένας άλλος άρρωστος δεν έρχετα ι πια στο ιατρείο σου, εσύ όμως αδιαφορείς, Σελαχατ ίν , μπορε ί αιτία να 'ναι τα δ ιαμαντ ικά μου, δεν έρχονται πια άρρωστοι, και καλά κάνουν, έ λ ε γ ε ς , σαν έ β λ ε π ε ς εκείνους τους ανόητους, μα ε μ έ ν α είχαν σπάσε ι τα νεύρα μου, ήμουν α π ε λ π ι σ μ έ ν η , πολύ δύσκολο να π ι σ τ έ ψ ε ι ς ότι τα ζώα αυτά μπορούν να γ ί νουν άνθρωποι , έ λ ε γ ε ς , τ ι ς προάλλες , κουβεντ ιάζοντας μ' έναν απ' αυτούς, πόσες μοίρες ε ίναι το άθροισμα των γ ω νιών ενός τρ ιγώνου, του λ έ ω , ήξερα βέβαια πως ο φουκαράς εκε ίνος χωριάτης π ρ ώ τ η φορά άκουγε τ η λ έ ξ η τρίγωνο, μα πήρα μολύβι και χαρτί και του ε ξ ή γ η σ α , ή θ ε λ α να δω μ έ χ ρ ι ποιο σ η μ ε ί ο δουλεύει το μυαλό τους, δεν φταίνε όμως αυτοί οι κακομο ίρηδες , Φ α τ μ ά , το κράτος δεν φρόντισε π ο τ έ να τους μάθε ι γράμματα , δεν θ έ λ ε ι να τους ξεστραβώσε ι , αχ,


πόσες ώρες προσπαθούσα να του δώσω να καταλάβε ι , και τ ι δεν του ε ίπα, μ ε κοίταζε σαν χαζός, φοβισμένα, αχ, ανόητ η γυναίκα, ακριβώς όπως μ ε κοιτάζε ις τώρα εσύ, σαν να β λ έ π ε ι ς το σατανά, ε γ ώ ε ίμα ι ο άντρας σου, κ α η μ έ ν η μου, ναι, αλλά είσαι κ ι ο σατανάς, Σελαχατ ίν , και τώρα βρ ίσκεσαι στην κόλαση, σ τ η φωτιά τ η ς κόλασης, δαίμονες, καζάνια που βράζουν, ή μήπως ο θάνατος ε ίναι όπως έ λ ε γ ε ς εσύ ότι ε ίναι , ε γ ώ ανακάλυψα το θάνατο, Φ α τ μ ά , μου ε ίχε π ε ι , άκουσε μ ε , αυτό ε ίναι το πιο σ η μ α ν τ ι κ ό , ε ίναι τόσο φοβερός ο θάνατος που δεν αντέχω να σε σκέφτομαι μέσα στον τάφο, φοβάμαι, και

α Ε ί σ τ ε καλά, γ ι α γ ι ά ; » ξαφνικά ζαλ ίστηκα, μου φάνηκε πως θα σωριαζόμουνα

κάτω, μα μ η χολοσκάς, Σελαχατ ίν , θ έ λ ε ι ς δεν θ έ λ ε ι ς , γ ια μια τ ε λ ε υ τ α ί α φορά

«Αν θ έ λ ε τ ε , καθ ίστε εδώ, γ ιαγ ιά , να ξαποστάσετε ! » θα προσευχηθώ γ ια ν' αναπαυτεί η ψυχή σου, σωπάσα-

ν ε , ακούω ένα αμάξι που περνάει από το δρόμο, κατόπιν τα τζ ιτζ ίκ ια , και, τ ε λ ι κ ά , αμήν , βγάζω το μαντ ίλ ι μου, σκουπίζω τα μάτια μου, και τώρα έρχομαι σ' εσένα, παιδί μου, σ' εσένα ο νους μου κ ι ο συλλογισμός μου, μα πρώτα ε ίπα να επ ισκεφθώ τον πατέρα σου, κακόμοιρο, άμυαλο, άτυχο παιδί μου,

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΕΠΑΡΧΟΥ

ΝΤΟΓΑΝ ΝΤΑΡΒΙΝΟΓΛΟΥ 1915-1967

ΥΠΕΡ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ


τώρα προσεύχομαι γ ια σένα, φτωχό μου, α π ε λ π ι σ μ έ ν ο , δυστυχισμένο, ορφανό μου, κακότυχό μου παιδί , ε ίσαι κι εσύ εδώ, αμάν, Θ ε έ μου, ξαφνικά μου φ ά ν η κ ε , γ ια μια σ τ ι γ μ ή , ότι δεν έχε ις πεθάνε ι , πού είναι το μαντίλ ι μου, μα, μέχρ ι να το βρω, ξέσπασα σε λυγμούς,

« Γ ι α γ ι ά , γ ιαγ ιά , μην κ λ α ί τ ε ! » άρχισα να τ ρ έ μ ω , αν δεν μ ε πλησίαζαν, αν δεν προλά

βαιναν, νόμισα πως θα σωριαζόμουνα κάτω, Θ ε έ μου, πόσο άτυχη ε ίμα ι , να βρίσκομαι τώρα στον τάφο του παιδιού μου, τ ι έκανα και μ ε τ ιμωρε ίς έτσ ι , ήμαρτον, ε γ ώ έκανα ό,τι μπορούσα, δεν το 'θελα αυτό, παιδί μου, Ν τ ο γ ά ν , πόσες φορές σου ε ίπα, πρόσεχε, μ η μ ιμηθε ίς τον πατέρα σου, σ' έ σ τ ε ι λ α μάλιστα και εσωτερ ικό στο σχολείο, παιδάκι μου, κ ι όταν ακόμη δεν ε ίχαμε καθόλου χρήματα, σε εποχή που ζούσαμε πουλώντας τα δ ιαμαντικά μου, τα δαχτυλίδια που μου είχαν δώσει προίκα ο μακαρίτης ο παππούς κ ι η μακαρίτ ισσα η γ ιαγ ιά μου, δεν σου ε ίπα τ ίποτα και σ' έ σ τ ε ι λ α στα καλύτερα σχολεία, τα απογεύματα του Σαββάτου ερχόσουνα αργά στο σπίτ ι , ο μπεκρής ο πατέρας σου δεν ερχόταν στο σταθμό να σε πάρε ι , κι ενώ προσπαθούσε με κάθε τρόπο να μου αποσπάσει χρήματα, γ ια να δημοσιεύσε ι εκε ίνα τα ανόητα κ ε ί μ ε ν α του, τα γ ε μ ά τ α βλαστήμ ι ες , ε γ ώ εκε ίνες τ ις παγερές χε ιμων ιάτ ικες νύχτες παρηγοριόμουνα μ ε τ η σ κ έ ψ η ότι ο γ ιος μου τουλάχιστον σπουδάζει σε γαλλ ικό σχολείο, αλλά ξαφνικά, τ ι να δω, αντί να γ ίνε ις σαν εκείνους κι εσύ, αρχιτέκτονας ή έμπορος, π ή γ ε ς και γράφτηκες σ' εκε ίνη τ η σχολ ή , ή θ ε λ ε ς να γ ίνε ις πολιτ ικός, ξέρω,.εσύ και πρωθυπουργός μπορούσες να γ ίνε ις , μα δεν ήταν κρίμα για ένα παιδί σαν εσένα, μητέρα , η χώρα μονάχα με την πολ ι τ ική θα βελτ ιωθε ί , εσύ θα την έσωζες τ η χώρα, άμυαλο μου παιδί , δεν πρό-


φτασα να το πω, κ ι ήρθε στις δ ιακοπές, κουρασμένος, ονειροπόλος· Θεέ μου, τ ι άτυχη που ήμουνα, ε ίχες αρχίσει ή δ η να πηγαίνε ις πέρα-δώθε στο δωμάτιο , σκεφτ ικός, ίδιος ο π α τ έ ρας σου, σ' ε κ ε ί νη την ηλ ικ ία άρχισες και να καπνίζε ις , γ ιατ ί τόσο σεκλέτ ι , τόσο μαράζι, παιδί μου, ε ίπα, κ ι εσύ, φταίει η κατάσταση τ η ς χώρας, ε ίπες , μάνα, και, γ ια να ξεσκάσεις λ ίγο , γ έ μ ι σ α τ ις τ σ έ π ε ς σου μ ε λεφτά, πήγα ινε στην Ιστανμπούλ, γ λ έ ν τ α , βγες μ ε κορίτσια, να ξεσκάσεις , δεν σου είπα; Δεν σου έδωσα και τα ροζ μαργαριτάρια μου κρυφά από τον πατέρα σου, να τα πουλήσεις στην Ιστανμπούλ, να διασκεδάσεις , πού να 'ξερα πως θα παντρευόσουν αμέσως μ ε το χλομό κι άχαρο εκε ίνο κοριτσάκι και θα το 'φερνες στο σπίτ ι , ε γ ώ σου έλεγα να επ ιμε ί ν ε ι ς στη δουλειά σου, να μην παραιτηθείς 'από κα ϊμακάμης , μπορεί να γ ίνε ις και βουλευτής, σε λ ίγο καιρό θα προαχθείς σε νομάρχη, δεν σου το 'πα, όχι, μάνα δεν αντέχω άλλο, όλα είναι αηδιαστικά, βρόμικα, σιχάθηκα, κακόμοιρο παιδάκι μου, γ ιατ ί κ ι εσύ, όπως όλοι, δεν πας από τ η δουλειά σου στο σπίτ ι σου, μα ξέρω, ε ίπα μια μ έ ρα που εκνευρίστηκα, είσαι τ ε μ π έ λ η ς και δειλός σαν τον πατέρα σου, δεν έχε ις το θάρρος να δε ις κατάματα τ η ζωή, να ζεις μ ε τους ανθρώπους, είναι πιο εύκολο βέβαια να τους κατηγορε ί ς και να τους σιχαίνεσαι, όχι, μητέρα , όχι, δεν ξέρε ις εσύ, όλοι μου φέρνουν αναγούλα, και τ η δουλειά μου δεν την αντέχω πια, να δε ις πόσο άσχημα φέρονται εκε ί στους κακομοίρηδες τους χωρικούς, στη φτωχολογιά, πόσο τους βασανίζουν, πέθανε κι η γυναίκα μου, τα παιδιά μου από δω και μπρος ας τα φροντίσει η θεία τους, ε γ ώ θα υποβάλω την παραίτηση μου, θα 'ρθω να εγκατασταθώ εδώ, σε παρακαλώ, μητέρα , άσε μ ε , χρόνια τώρα σκέφτομαι να 'ρθω και να ζ ή σω σε τούτο τον ήσυχο τόπο,


« Ά ν τ ε , γ ιαγ ιά , κάνε ι πολλή ζ έ σ τ η » , μόνος, να γ ρ ά ψ ω τ ι ς αλήθε ι ες που έχω στο μυαλό μου,

όχι, δεν σου το ε π ι τ ρ έ π ω αυτό, « Π ε ρ ι μ έ ν ε τ ε λ ίγο , κύριε Μ ε τ ί ν . . . . » δεν μπορε ί ς να ζήσε ι ς ε δ ώ , π ρ έ π ε ι να ε ίσαι άνθρωπος

κοινωνικός! Ρ ε τ ζ έ π , μην του δίνεις φαγητό, είναι ολόκληρος άντρας, να πάε ι να κερδ ίσε ι μόνος του το ψωμ ί του, μην το κάνε ις , μητέρα , σε παρακαλώ,

« Ν α υπήρχε κάποιος να καθάριζε αυτούς τους τάφους. . . » μ η μ ε ρ ε ζ ι λ έ ψ ε ι ς , π ά ψ τ ε πια, αναίσθητοι , θέλω να με ίνω

μόνη μ ε τον πατέρα σας, το β λ έ π ω ότι ε ίναι βρόμικος ο τάφος, έ τσ ι θα καταντούσαμε , ε γ ώ όμως σε ρώτησα τ ό τ ε , πίνε ις , παιδί μου, δεν απάντησες , ε ίσαι νέος α κ ό μ η , να σε ξα-ναπαντρέψω, καλά, και τ ι θα κάνε ις όλη μέρα σε τούτο τον έ ρ η μ ο τόπο, δεν μ ι λ ά ς , αχ, Θ ε έ μου, ξέρω, θ' αρχίσε ις κ ι εσύ, όπως ο πατέρας σου, να γράφεις ανοησίες , σωπαίνε ις , έ τ σ ι δεν ε ίναι , αχ, παιδί μου, πώς θα μπορέσω να σε πε ίσω ότι δεν ευθύνεσαι εσύ γ ια τα εγκλήματα και τ ις αδικ ίες , ε γ ώ ε ίμα ι μια αμόρφωτη γυναίκα, κοίτα, τώρα ε ίμα ι μ ό ν η , ολομόναχη , μ ε κοροϊδεύουν, αν έ β λ ε π ε ς τ η ζωή που ζω, θα καταλάβαινες πόσο άτυχη ε ίμα ι , πώς κλαίω, πώς σφίγγω το μαντ ίλ ι μου,

« Φ τ ά ν ε ι , γ ιαγ ιά , φτάνε ι , μην κ λ α ί τ ε πια, θα ξανάρθουμε άλλη μ έ ρ α . . . »

Θ ε έ μου, πόσο άτυχη ε ίμα ι , θέλουν να φύγουμε , αφήστε μ ε ήσυχη μ ε το γ ιο μου και τον άντρα μου, θ έλω να με ίνω μόνη μ' αυτούς, να πέσω πάνω στους τάφους τους, μα δεν το 'κανα, όχι, Φ α τ μ ά , κοίτα, ακόμη και τα εγγόν ια σου σε λυπούνται , βλέπουνε πόσο άτυχη και πόσο κακόμο ιρη ε ί σαι, έχουν δ ίκ ιο , και μάλιστα μ' αυτή τ η ζ έ σ τ η , να προσευ-


χηθώ άλλη μια φορά, λ έ ω , μα, σαν ε ίδα εκε ίνο τον απαίσιο τζουτζέ να μ ε κο ι τάζε ι αυθάδικα, δεν μ ε αφήνε ι π ο τ έ σε ησυχία, ο σατανάς, ε ίναι παντού, κρυφοκοιτάζει π ίσω από τ ο ύ τ η τ η μάντρα, θαρρείς γ ια να μ' εκνευρ ίσε ι , ναι, τουλάχιστον θέλω να προσευχηθώ άλλη μια φορά,

« Γ ι α γ ι ά κ α , δεν σας β λ έ π ω καλά, να φύγουμε π ια . . . » γ ια τ η σωτηρία τ η ς ψυχής σας, όταν άνοιξα τα χέρια μου

τ ' άνοιξαν κ ι εκε ίνο ι , και γ ια μια τ ε λ ε υ τ α ί α φορά προσευχόμαστε , προσευχόμαστε, περνούν πολλά αυτοκίνητα, τ ι ζέσ τ η που κάνε ι , καλά που δεν φόρεσα το π λ ε χ τ ό μου, τ ε λευταία σ τ ι γ μ ή το άφησα στην ντουλάπα, ελπ ίζω να τ η ν κλε ίδωσα, σ' ένα σπ ίτ ι που δεν είναι κανε ίς , Θεός φυλάξοι, βέβαια , ελπίζω να μην έ χ ε ι μ π ε ι κ λ έ φ τ η ς , πώς πάει ο νους του ανθρώπου στο κακό, συγχωρά μ ε , αμήν , ε μ ε ί ς πια

« Σ τ η ρ ι χ τ ε ί τ ε επάνω μου, γ ι α γ ι ά ! » φεύγουμε , ο Θεός ν' αναπάψει την ψυχή σας, αλήθεια, ε ί

σαι κ ι εσύ, μα δεν μου έ μ ε ι ν ε β λ έ π ε ι ς μυαλό,

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΓΚΙΟΥΛ ΝΤΑΡΒΙΝΟΓΛΟΥ

1922-1964 ΥΠΕΡ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΗΣ

όμως θέλουν να φύγουν, εξάλλου δεν ε ί μ α ι σε θ έ σ η να με ίνω και να προσευχηθώ κι άλλο, μνημονεύοντας αυτούς υποτ ίθετα ι ότι μνημόνευσα κι εσένα, χλομό κοριτσάκι , άρεσες στον Ν τ ο γ ά ν μου, στο γ ιο μου, σ' έφερε να φιλήσε ις το χέρ ι μου, κατόπιν ήρθε προσεχτ ικά στο δωμάτ ιο μου, πώς ε ίσαι , μ η τ έ ρ α , μου ε ί π ε , τ ι να σου πω, παιδί μου, αυτό το αδύνατο, καχεκτ ικό κοριτσάκι δ ιάλεξες , ε ίχα π ρ ο β λ έ ψ ε ι ότι


δεν θα ζούσε πολύ, τρία παιδιά ήταν πολλά γ ια σένα, αφαν ί σ τ η κ ε ς , κακομοίρ ικο, έ τ ρ ω γ ε ς σαν γ α τ ά κ ι από την άκρη του πιάτου, μια-δυο μπουκ ι ές , λ ίγο α κ ό μ η , κόρη μου, σου έ λ ε γ α , άνο ιγες τα μάτ ια σου τ ρ ο μ α γ μ έ ν α , μια χ λ ο μ ή νυφούλα που φοβόταν το φαγητό, τ ι αμαρτ ίες μπορε ί να 'χεις γ ια να θ έ λ ε ι ς και προσευχές γ ια τ η ν ψυχή σου, άνθρωποι σαν εσένα δεν μάθανε να τρώνε , ν' αγκαλιάζουν τ η ζωή , μόνο να πεθαίνουν ξέρουν χύνοντας δάκρυα γ ια τους καημούς των άλλων, κακότυχοι , β λ έ π ε τ ε , φεύγω, γ ιατ ί μ ε πιάσανε από το μπράτσο και

« Ε ί σ τ ε καλά, γ ι α γ ι ά ; » δόξα τ ω Θ ε ώ , γυρίζουμε στο σπ ίτ ι .

8

Τ η σ τ ι γ μ ή που θα φεύγανε , η γ ιαγ ιά τους θ έ λ η σ ε άλλη μια φορά να προσευχηθε ί , και τ ό τ ε μονάχα η Νιλγκ ιούν άνοιξε μαζί τ η ς τα χέρια τ η ς στο Θεό, μονάχα η Ν ιλγκ ιούν , ναι. Ο Φαρούκ έ β γ α λ ε το μ ε γ ά λ ο μ α ν τ ί λ ι του και σκούπιζε τον ιδρώτα του, ο θείος Ρ ε τ ζ έ π κρατούσε την κυρία κ ι ο Μ ε τ ί ν ε ί χ ε τα χέρια στις π ίσω τ σ έ π ε ς του μπλουτζίν του, βαριόταν α κ ό μ η και να κάνε ι πως προσεύχεται . Τ έ λ ε ι ω σ α ν στα γρήγορα την πρόχε ιρη ε κ ε ί ν η προσευχή, πιάσανε τ η γ ιαγ ιά τους από το αριστερό και το δεξί μπράτσο και προχώρησαν. Ό τ α ν μου γύρισαν τ ι ς π λ ά τ ε ς τους, έ β γ α λ α το κεφάλι μου ανάμεσα από τους θάμνους και τους κοίταξα μ ε την ησυχία μου. Γελο ίο το θέαμα: καθώς προχωρούσαν μ ε τον χοντρό γ ίγαντα που τον λένε Φαρούκ να την κρατάει από το ένα χέρι και το νάνο το θε ίο μου από το άλλο, η γ ιαγ ιά , μ' εκε ίνο το απαίσιο παλτό τ η ς , που θύμιζε μαύρο τσαντόρ, σαν μια τ ρ ο μ α κ τ ι κ ή και ταυτόχρονα αστε ία κούκλα, ν τ υ μ έ ν η μ ε φαρδιά ρούχα. Μ α ε γ ώ δεν γέλασα, μπορε ί μάλ ιστα ν' ανατρίχιασα, γ ιατ ί ήμασταν στο νεκροταφε ίο , μονάχα κοίταξα εσένα, Ν ιλγκ ιούν , και τ η μαντίλα σου, που σου π ή γ α ι ν ε τό-


σο πολύ, και κατόπιν κοίταξα τα λ ε π τ ά σου πόδια. Τ ι παράξενο: μ ε γ ά λ ω σ ε ς , έγ ι ν ες ολόκληρη κοπέλα, μα τα πόδια σου ε ίναι ακόμη λεπτά σαν σπίρτα.

Μ π ή κ α τ ε στο αμάξι και ξ ε κ ι ν ή σ α τ ε , και μόνο τ ό τ ε ε γ ώ β γ ή κ α από κε ι που ήμουν κρυμμένος και κοίταξα τους σιωπηλούς τάφους, του παππού σας, τ η ς μ η τ έ ρ α ς σας και του πατέρα σας. Ε γ ώ μονάχα τον πατέρα σας είχα δε ι από κοντά, τον θυμάμαι . Ό τ α ν παίζαμε κ ά π ο τ ε μαζί στον κ ή π ο , μας κοίταζε ανάμεσα από τα παντζούρια, και δεν έ λ ε γ ε τ ί ποτα γ ια να σας α π ο τ ρ έ ψ ε ι να πα ίζετε μαζί μου. Προσευχ ή θ η κ α γ ια την ψυχή του, κατόπιν στάθηκα γ ια λ ίγο στο νεκροταφείο χωρίς να κάνω τ ίποτα, ακούγοντας κάτω από τον καυτό ήλιο τα τζ ιτζ ίκ ια, έκανα κάτ ι παράξενες και σκοτ ε ι ν έ ς σ κ έ ψ ε ι ς , ανατρίχιασα, θόλωσε ο νους μου, σαν να ε ίχα καπν ίσε ι τσ ιγάρο. Κατόπιν β γ ή κ α από το νεκροταφείο και πήρα το δρόμο γ ια το σπ ίτ ι μου, γύριζα στο β ιβλ ίο των μαθηματ ικών που ε ίχα αφήσει πάνω στο τραπέζ ι μου. Γ ι α τ ί μια ώρα πριν, ενώ καθόμουνα σ' εκε ίνο το τραπέζ ι και διάβαζα, κοίταξα από το παράθυρο και σας είδα με το άσπρο Αναντόλ σας ν' ανεβαίνετε τον ανήφορο, ήταν μαζί κι η γ ιαγ ιά σας και κατάλαβα πού π η γ α ί ν α τ ε , κ ι όταν σ κ έ φ τ η κ α τους τάφους και τους νεκρούς, πού να πάρε ι ο νους μου τα εκνευρ ιστ ικά κ ι ανόητα μαθηματ ικά , ώσπου ε ίπα, πάω να δω τ ι κάνουν στο νεκροταφε ίο , να ησυχάσω, θα συνεχίσω αργότερα το δ ιάβασμα· γ ια να μ η θυμώσει η μάνα μου, π ή δησα από το παράθυρο, έτρεξα κ ι ήρθα εδώ, σας ε ίδα, και τώρα γυρίζω στα μαθηματ ικά μου.

Τ έ λ ε ι ω σ ε ο χωματόδρομος, άρχισε η άσφαλτος. Από το πλάι μου περνούν αυτοκίνητα, σήκωσα μια-δυο φορές το χ έ ρι μου, αδιαφόρησαν, όσοι έχουν τ έ τ ο ι α αυτοκ ίνητα ε ίναι


πάντα ασυνε ίδητοι . Δ ε ν σε βλέπουν, κατεβαίνουν τον κατήφορο σαν βολίδες . Προχώρησα προς το σπ ίτ ι του Ταχσίν. Αυτός και η μ η τ έ ρ α του μάζευαν κεράσια, ο πατέρας του μπροστά στο σπ ιτάκ ι τα πουλούσε κ ι έ κ α ν ε πως δεν μ ε ε ίδ ε . Δ ε ν μπορούσε βέβα ια να μ ε δε ι , γ ιατ ί δεν ε ίμα ι απ' αυτούς που περνούν μ ε πολυτελή αυτοκίνητα και μ ε τ α χ ύ τ η τα εκατό χ ιλ ιομέτρων και ξαφνικά φρενάρουν κ ι αγοράζουν π έ ν τ ε κ ιλά κεράσια προς ογδόντα λίρες το κ ιλό . . . Ναι , ετο ιμαζόμουν να πω πως μονάχα ε γ ώ απόμεινα που να μ η δίνω σημασία στα χρήματα, όταν ε ίδα να πλησιάζε ι το σκουπιδιάρικο του Χ α λ ί λ και χάρηκα. Π ή γ α ι ν ε προς τα κάτω, σ ή κωσα το χέρ ι μου, σ τ α μ ά τ η σ ε . Μ π ή κ α μέσα.

« Τ ι κάνε ι ο πατέρας σου;» ρώτησε ο Χ α λ ί λ . « Τ ι να κ ά ν ε ι ; » ε ίπα. «Πουλάε ι λαχε ία ! » « Π ο ύ τα π ο υ λ ά ε ι ; » « Τ α πρωινά, στα τ ρ έ ν α » . « Κ ι ε σ ύ ; » « Ε γ ώ πάω ακόμη στο σχολε ίο» , ε ίπα. « Τ ο φορτηγό αυ

τό πόσο γρήγορα τ ρ έ χ ε ι ; » « Π ά ε ι κι ογδόντα!» ε ί π ε . « Τ ι γυρεύε ις ε δ ώ ; » « Έ χ ω νεύρα» , ε ίπα. « Β γ ή κ α λ ίγο να πάρω αέρα» . «Αν έχε ις νεύρα από τώρα. . . » Γ ε λ ά σ α μ ε . Μ π ρ ο σ τ ά στο σπίτ ι μου φρέναρε. « Ό χ ι » , ε ίπα. «Θα πάω στον κάτω μαχαλά» . « Γ ι α τ ί ; » « Μ έ ν ε ι ένας φίλος μου ε κ ε ί , δεν τον ξ έρε ι ς ! » Περνώντας μπροστά από το σπίτ ι μας, κοίταξα το ανοι

χτό παράθυρο μου. Μ έ χ ρ ι να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ο πατέρας μου το μ ε σ η μ έ ρ ι , θα έχω γυρ ίσε ι . Στον κάτω μαχαλά, κ α τ έ β η κ α από το φορτηγό και , γ ια να μ η μ ε πάρε ι ο Χ α λ ί λ γ ια τ ε -


μ π έ λ η κι ακαμάτη , άρχισα να περπατάω πολύ γρήγορα. Π ή γα μ έ χ ρ ι το μόλο, ήμουνα μούσκεμα στον ιδρώτα, κάθισα και κοίταξα τ η θάλασσα. Πλησ ίασε ένα ταχύπλοο, άφησε μια κοπέλα στην προκυμαία κ ι έφυγε . Κοιτάζοντας ε κ ε ί ν η την κοπέλα, σ κ έ φ τ η κ α εσένα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν : λ ίγο πριν σε ε ί δα ν' ανοίγε ις τα χέρια σου και να προσεύχεσαι στο Θεό. Περ ί εργο : ήταν σαν να μιλούσες μαζί του. Το γράφουν τα β ι βλ ία : Υπάρχουν άγγελο ι . Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α : Υπάρχε ι κι ο σατανάς. Κ ι άλλα πολλά. Θαρρείς τα σ κ έ φ τ η κ α όλα αυτά γ ια να φοβηθώ - γ ια να φοβηθώ, ν' αρχίσω να τ ρ έ μ ω από φόβο, να νιώσω ενοχές , ν ' ανέβω τρέχοντας τον ανήφορο, να φτάσω στο σπ ίτ ι , να συνεχίσω τα μαθηματ ικά , μα σε λ ίγο θα το κάνω αυτό έ τ σ ι κι αλλ ιώς: τώρα ας κάνω μια βολτί-τσα. Συνέχ ισα τον περ ίπατο .

Ό τ α ν έφτασα στην πλαζ, ακούγοντας το βουητό που σε αποβλακώνει , βλέποντας τ η μάζα από κρέας σκέφτηκα πάλι την ενοχή , την αμαρτία, το σατανά. Μ ι α μάζα από κρέας που ολοένα σαλεύε ι : κάπου κάπου, μέσα από τ η μάζα ξεπηδάε ι μια χ ρ ω μ α τ ι σ τ ή μπάλα, έ π ε ι τ α πάλι π έ φ τ ε ι και χάνετα ι ανάμεσα τους· θαρρείς και προσπαθε ί ν ' απαλλαγε ί από την ενοχή κ ι από τ η ν αμαρτία, μα οι γυναίκες δεν την αφήνουν. Ξανακοίταξα τον κόσμο και τ ις γυναίκες πίσω από την περίφραξη μ ε τα αναρριχητ ικά. Περ ί εργο πράγμα: ε ίναι φορές που θέλω να κάνω κάτ ι κακό, ντρέπομαι που το λέω, να τους πονέσω, έτσ ι για να νιώσουν την παρουσία μου: τ ό τ ε μονάχα θα τους έχω τ ι μ ω ρ ή σ ε ι , κανε ίς τους δεν θα μπορέσε ι να παρασυρθεί από το σατανά και μονάχα ε μ έ ν α θα φοβούνται: κάπως έ τ σ ι περίπου θα ν ιώθω: σαν να 'χου-μ ε πάρε ι ε μ ε ί ς την εξουσία κ ι αυτοί να έχουν μ π ε ι στον σωστό δρόμο. Κατόπιν ντράπηκα, ε ίχα αφαιρεθε ί , και , γ ια να

Τ Ο Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ Σ Ι Ω Π Η Σ

ξεχάσω την ντροπή , ξανάφερα στη θ ύ μ η σ η μου εσένα, Ν ι λ γκιούν. Εσ ύ ε ίσαι αθώα. Κ ι ε κ ε ί που σκεφτόμουνα να ξανακοιτάξω τον μαγευτ ικό εκε ίνο κόσμο και να γυρίσω στα μαθηματ ικά , ακούω μια φωνή,

« Τ ι θες εσύ ε κ ε ί ; » μου λ έ ε ι αυστηρά ο φύλακας τ η ς πλαζ. « Α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι ; » «Αν θες να μ π ε ι ς , β γ ά λ ε ε ισ ι τήρ ιο ! Αν έχε ι ς βέβαια μα

γ ιό και χ ρ ή μ α τ α . . . » « Κ α λ ά , δεν χρε ιάζετα ι , φ ε ύ γ ω » . Έ φ υ γ α . Αν έχε ις χρήματα, αν έχε ι ς χρήματα, πόσα χ ρ ή

ματα: αντί γ ια προσευχή, αυτό λ έ ν ε πια. Ε ί σ τ ε τόσο σιχαμεροί , που κ ά π ο τ ε ν ιώθω μόνος, ολομόναχος: οι μισοί άνθρωποι είναι ανέντ ιμο ι κ ι οι άλλοι μισοί κουτοί . Αν το κα-λ ο σ κ ε φ τ ε ί ς , τον φοβάσαι αυτό τον κόσμο , ευτυχώς που υπάρχουν και τα δικά μας παιδιά, κ ι όταν ε ίμα ι μαζί τους, δεν μπερδεύομα ι : ξέρω τ ι ε ίναι αμαρτία, τ ι θα πε ι ε ν ο χ ή , τ ι ε ίναι θ ε μ ι τ ό και τ ι α θ έ μ ι τ ο και δεν φοβάμαι : ξέρω πολύ καλά τ ι π ρ έ π ε ι να γ ίνε ι . Γ ια μια σ τ ι γ μ ή θυμήθηκα τους φίλους μου που χθες το βράδυ στο καφενε ίο μ ε κορόιδευαν και μ ε λέγανε ζωύφιο. Εκνευρίστηκα. Εντάξε ι . Αυτό που πρέπε ι να κάνω, κύριοι , ε ί μα ι σε θ έ σ η να το πετύχω και μόνος μου, μπορώ να προχωρήσω και μόνος μου, ε π ε ι δ ή ξέρω. Π ί σ τ ε ψα στον εαυτό μου, έχω εμπ ιστοσύνη στον εαυτό μου.

Π ε ρ π α τ ώ ν τ α ς , έφτασα μ έ χ ρ ι το σ π ί τ ι σας, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , ασυναίσθητα, το κατάλαβα μόλις ε ίδα την παλιά μάντρα με τα μούσκλια. Η πόρτα του κήπου σας κ λ ε ι σ τ ή . Κ ά θ ο μ α ι στην άλλη πλευρά του δρόμου, κάτω από την καστανιά, κοιτάζω τα παράθυρα, τους τοίχους του σπιτ ιού σας, θα ή θ ε λ α πολύ να ξέρω τ ι κάνε ις μέσα. Μ π ο ρ ε ί να τρως, μπορε ί να φοράς α κ ό μ η τ η μαντ ίλα , μπορε ί να κο ιμάσαι . Π ή ρ α ένα


ξυλαράκι κ ι αφηρημένος χάραξα στην άμμο στην άκρη του δρόμου το πρόσωπο σου. Ό τ α ν κοιμάσαι , ε ίσαι ακόμη πιο ωραία. Ό τ α ν κοιτάζω το πρόσωπο σου, ξεχνώ τ ι ς ενοχές , τ ι ς αμαρτίες στις οποίες νομίζω ότι ε ίμα ι β ο υ τ η γ μ έ ν ο ς μ έ χρι το λα ιμό , τα σπιθούρια τ η ς ενοχής , αλλά τ ι αμαρτ ί ες μπορε ί να έχω ε γ ώ , σκέφτομαι , δεν ε ίμα ι τ η ς ίδιας πάστας μ' αυτούς, ε ίμα ι όπως εσύ· π ιστεύω. Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α : Κ ι αν μπω κρυφά στον κήπο και σκαρφαλώσω στο δέντρο κ ι από κε ι στον τοίχο, δίχως να μ ε δε ι ο νάνος, κ ι αν μπω σαν τ η γάτα από το ανοιχτό παράθυρο στο δωμάτ ιο σου και σε φ ιλήσω στο μάγουλο : Ποιος ε ίσαι ε σ ύ ; Δ ε ν μ ε γ ν ώ ρ ι σ ε ς , παίζαμε κρυφτό, σ' αγαπώ περ ισσότερο απ' όσο μπορε ί να σ' αγαπήσουν όλοι οι καθωσπρέπε ι άντρες τ η ς παρέας σου! Ξαφν ικά θύμωσα: χάλασα το πρόσωπο που ε ίχα χαράξει στην άμμο, βαρέθηκα τ ις ανόητες φαντασιώσεις κι έκανα να φύγω μα, ξαφνικά, τ ι να δω:

Η Νιλγκ ιούν έ χ ε ι β γ ε ι από το σπίτ ι και προχωρεί προς την πόρτα του κήπου .

Μ π ο ρ ε ί να μ ε παρεξηγήσουν, να σκεφτούν άλλα αντ' άλλων. Α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α λ ί γ ο , γύρισα τ η ν π λ ά τ η μου στην πόρτα. Κοίταξα αφού άκουσα τ η φωνή σου: ε ίχες β γ ε ι από την πόρτα του κήπου κ ι έ φ ε υ γ ε ς , πού να πήγαινες άραγε ; Μ ' έ τ ρ ω γ ε η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α κ ι άρχισα να σε παρακολουθώ.

Π ε ρ π α τ ά ε ι περ ί εργα : λ ίγο σαν άντρας. Να μπορούσα να τ ρ έ ξ ω , να την πιάσω από τον ώ μ ο - δεν μ ε γνώρισες , Ν ι λ γκιούν, ε ίμα ι ο Χ α σ ά ν , όταν ήμασταν μικρά παιδιά, παίζαμ ε στον κήπο σας, κ ι ο Μ ε τ ί ν μαζί μας, παίζαμε και μ ε τ ά π η γ α ί ν α μ ε γ ια ψάρεμα.

Ό τ α ν έφτασε σ τ η στροφή, δεν έ κ α ν ε αριστερά, συνέχισε ευθε ία . Σ τ η ν πλαζ πηγα ίνε ι ς μ ή π ω ς , να σμίξε ις μ' αυ-


τούς; Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α , μα δεν σταμάτησα να σε ακολουθώ. Έ χ ε ι πολύ λ ε π τ ά πόδια και περπατά γρήγορα, γ ιατ ί τόση β ιασύνη, σε π ε ρ ι μ έ ν ε ι κάποιος;

Σ τ η ν πλαζ δεν σ τ α μ ά τ η σ ε , έ σ τ ρ ι ψ ε και π ή ρ ε τον α ν ή φορο. Άρχισα να καταλαβαίνω ποιος την π ε ρ ί μ ε ν ε . Μ π ο ρ ε ί να μπε ις στο αμάξι του, μπορε ί να 'χει και σκάφος. Ε ί μ α ι περ ίεργος να δω ποιος ε ίναι , γ ι ' αυτό σε παρακολουθώ, ξέ ρω καλά πως δεν έχε ι ς καμιά διαφορά από τους άλλους.

Ξαφνικά, μ π ή κ ε στον μπακάλη και χ ά θ η κ ε . Μπρος στο μπακάλ ικο είναι ένας μικρός παγωτατζής , μ ε ξ έ ρ ε ι - γ ια να μ η μ ε π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ι , στάθηκα λ ίγο μακριά.

Σ ε λ ίγο η Νιλγκ ιούν β γ ή κ ε από το μπακάλ ικο κ ι αντί να τ ρ α β ή ξ ε ι ίσια, γύρ ισε προς τ η ν α ν τ ί θ ε τ η κατεύθυνση και προχώρησε προς τ η μερ ιά μου. Α μ έ σ ω ς γύρισα την π λ ά τ η μου, έσκυψα, έκανα πως δένω το κορδόνι του παπουτσιού μου. Κρατούσε ένα μ ικρό π α κ έ τ ο , μ ε πλησ ίασε , μ ε κοίταξε , ντράπηκα.

« Γ ε ι α σου», τ η ς ε ίπα και σηκώθηκα. « Γ ε ι α σου, Χ α σ ά ν » , ε ί π ε . « Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Σ ώ π α σ ε γ ια λί

γο. « Σ ε ε ί δαμε χθες , στο δρόμο, καθώς ερχόμασταν, ο αδελφός μου σε γνώρισε. Μ ε γ ά λ ω σ ε ς , άλλαξες πολύ. Τ ι κάνε ις ; » Σ ώ π α σ ε π ά λ ι λ ί γ ο . « Ο θε ίος σου ε ί π ε ότ ι μ έ ν ε τ ε α κ ό μ η στον πάνω μαχαλά, κ ι ο πατέρας σου ασχολε ίται , λ έ ε ι , μ ε λαχε ία» . Σ ώ π α σ ε και πάλ ι . « Γ ι ά λ έ γ ε , λοιπόν, τ ι κάνε ις , σε ποια τάξη π α ς ; »

« Ε γ ώ ; » ρώτησα. « Ε γ ώ φέτος π ε ρ ι μ έ ν ω . . . » μπόρεσα να πω.

« Τ ι π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς ; » « Π α ς για μπάνιο , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; » « Ό χ ι » , ε ί π ε . « Έ ρ χ ο μ α ι από τον μ π α κ ά λ η . Π ή γ α μ ε τ η


γ ιαγ ιά στο νεκροταφε ίο . Η ζ έ σ τ η , φαίνεται , την πε ίραξε , αγόρασα κολόνια».

α'Ωστε δεν πας σ' ε κ ε ί ν η την πλαζ . . . » ε ίπα. « Έ χ ε ι πολύ κόσμο», ε ίπε . « Π η γ α ί ν ω το πρωί, νωρίς, όταν

δεν είναι κανε ί ς » . Σ ω π ά σ α μ ε λ ίγο . Κατόπ ιν χ α μ ο γ έ λ α σ ε , χαμογέλασα κ ι

ε γ ώ , και σ κ έ φ τ η κ α πως το πρόσωπο τ η ς ήταν δ ιαφορετ ικό απ' ό,τι φαινόταν από μακριά. Ιδρώνω σαν χαζός. Α π ό τ η ζ έ σ τ η . Σωπαίνω. Κ ά ν ε ι να φύγε ι .

« Ά ν τ ε γ ε ι α » , ε ί π ε . « Π ε ς στον πατέρα σου τους χαιρετ ι σμούς μου» .

Ά π λ ω σ ε το χέρ ι τ η ς κ ι ε γ ώ το δ ικό μου. Το χέρι τ η ς ε ί ναι ελαφρύ, απαλό. Τ ο δικό μου ιδρωμένο · ντράπηκα.

« Σ τ ο καλό!» ε ίπα. Έ φ υ γ ε . Δ ε ν γύρισα να τ η ν κο ι τάξω. Προχώρησα σ κ ε

φτικός, σαν άνθρωπος που τον περ ιμένουν σπουδαίες υποθέσε ι ς .

9

Ό τ α ν γυρ ίσαμε από το νεκροταφε ίο , η γ ιαγ ιά έφαγε κάτω μαζί μας, ύστερα όμως αδ ιαθέτησε . Δεν ήταν σοβαρό. Ε μ ε ί ς μ ε τ η Νιλγκ ιούν μ ιλούσαμε και γ ελούσαμε , όταν ξαφνικά μας αγριοκοίταξε , κ ι έ π ε ι τ α το κεφάλι τ η ς έ π ε σ ε στο σ τ ή θος τ η ς . Την πιάσαμε από τα μπράτσα, την ανεβάσαμε επάνω, την ξαπλώσαμε στο κρεβάτ ι , τ ρ ί ψ α μ ε τους καρπούς τ η ς μ ε τ η ν κολόνια που ε ί χ ε φέρε ι η Ν ιλγκ ιούν . Έ π ε ι τ α π ή γ α στο δωμάτ ιο μου και κάπνισα το πρώτο τσ ιγάρο μ ε τ ά το φαγητό. Ό τ α ν σ ιγουρεύτηκα πως δεν ε ίχε τ ίποτα σοβαρό η γ ιαγ ιά , μ π ή κ α στο Αναντόλ , που ε ίχε ψηθε ί κάτω από τον ήλ ιο , κ ι έφυγα. Δ ε ν πήρα την κ ε ν τ ρ ι κ ή οδό, έστρ ιψα προς την Ντάριτζα. Το δρόμο τον ε ίχαν ασφαλτοστρώσει . Λ ί γ ε ς κερασιές και συκ ι ές μ έ ν α ν ε α κ ό μ η σ τ η θ έ σ η τους. Ό τ α ν ήμουν μ ικρός , ερχόμασταν εδώ μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π και κ υ ν η γούσαμε κοράκια, ή πολλές φορές κ ά ν α μ ε περ ίπατο . Αυτό που νόμιζα πως ήταν καραβάν σαράι θα π ρ έ π ε ι να ήταν πιο κάτω. Στους λόφους έχουν χ τ ι σ τ ε ί , χτ ίζονται , καινούργιες συνοικίες . Σ τ η ν Ντάριτζα δεν ε ίδα τ ίποτα καινούργιο: το άγαλμα του Ατατούρκ ε ίναι εκε ί δέκα χρόνια τώρα.


Σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε , π ή γ α ίσια στον κ α ϊ μ α κ ά μ η . Άλλαξε , μου ε ίπαν. Πριν από δυο χρόνια, στο γραφείο αυτό καθόταν κάποιος που βαριότανε να ζε ι , τώρα είναι ένας νέος που κουνάει συνέχεια τα χέρια του. Δ ε ν χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε να του δε ίξω τ η δ ιδακτορική μου δ ιατρ ιβή , όπως είχα σκεφτε ί , γ ια να του κάνω καλή εντύπωση, να του πω ότι και παλιότερα είχα μ ε λ ε τ ή σ ε ι τα αρχεία και ότι κ ι ο μακαρ ί της ο πατέρας μου ήταν κα ϊμακάμης . Α ν έ θ ε σ ε σε κάποιον να μ ε πάε ι στην αίθουσα μ ε τα αρχεία. Ρώτησα τον Ριζά, που είχα γνωρίσε ι στις προηγούμενες ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς μου, αλλά δεν ήταν ε κ ε ί , ε ίχε πάε ι στο ιατρικό κέντρο . Σ κ έ φ τ η κ α , μ έ χ ρ ι να γυρ ίσε ι , να πάω στην αγορά και να κάνω μια βόλτα.

Πέρασα από το στενό μ ε τ ις χαρουπιές. Πρώτα προχώρησα προς τα κάτω. Οι δρόμοι ήταν έρημο ι . Ένας σκύλος γύριζε άσκοπα στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο, ένας άνθρωπος στο σιδεράδικο επιδιόρθωνε ένα σωλήνα υγραερίου. Δεν γύρισα να κοιτάξω τ η β ιτρ ίνα του χαρτοπωλε ίου , πέρασα κάτω από τ ις σ τ ε ν έ ς σκ ιές των καταστημάτων και προχώρησα μ έ χ ρ ι το τζαμί . Κατόπιν γύρισα, και π ή γ α και κάθισα κάτω από έναν πλάτανο, σ τ η μ ι κ ρ ή πλατε ία , ήπ ια ένα τσάι γ ια να ξενυστάξω, κ ι άκουσα αδιάφορα το ραδιόφωνο του καφενείου προσπαθώντας να ξεχάσω τ η ζ έ σ τ η . Ή μ ο υ να πάντως ε υ χ α ρ ι σ τ η μ έ ν ο ς , γ ι α τ ί κανε ίς δεν ασχολιόταν μαζί μου.

Ό τ α ν γύρισα στο κα ϊμακαμλ ίκ ι , ο Ριζά ήταν ε κ ε ί - μ ε ε ίδ ε , μ ε θ υ μ ή θ η κ ε , χ ά ρ η κ ε . Μ έ χ ρ ι να β ρ ε ι το κ λ ε ι δ ί , συμπλήρωσα την α ί τ η σ η . Κ α τ ε β ή κ α μ ε μαζί κάτω. Άνοιξε την πόρτα, θυμήθηκα αμέσως τ η μυρωδιά μούχλας, σκόνης και υγρασίας. Ε ν ώ ξεσκόνιζε την καρέκλα, κουβεντ ιάσαμε λ ι γ ά κ ι . Ύ σ τ ε ρ α μ' άφησε μόνο κ ι έφυγε .

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ

Σ τ α αρχεία τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε δεν υπάρχουν έγγραφα ιδ ια ί τε ρα σημαντ ικά . Ό , τ ι υπάρχει είναι από το σύντομο δ ι ά σ τ η μα που η πόλη ήταν έδρα των κατήδων, πράγμα που λ ίγοι ξέρουν κ ι ακόμη πιο λ ίγο ι ενδ ιαφέρονται να μάθουν. Αργότερα τα αρχεία αυτά μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν στο Ιζν ίκ . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ια φιρμάνια, έγγραφα σχετ ικά μ ε τ ίτλους ιδ ιοκτησίας , δικογραφίες , όλα τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν α σε κουτ ιά και ξεχασμένα. Πριν από τρ ιάντα χρόνια, ένας ε θ ν ι κ ι σ τ ή ς - κ ά τ ι πολύ συνηθ ισμένο τα πρώτα χρόνια τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς - , κ α θ η γ η τ ή ς ιστορίας στο λύκε ιο , που αγαπούσε το ε π ά γ γ ε λ μ α του, ε ίχ ε βαλθε ί να ταξ ινομήσε ι όλα αυτά τα ε π ί σ η μ α έγγραφα, μα β α ρ έ θ η κ ε και τα παράτησε . Πριν από δύο χρόνια, ε ίπα να συνεχίσω τ η δουλειά που άρχισε ο κ α θ η γ η τ ή ς τ η ς ιστορίας, μα μέσα σε μια εβδομάδα βαρέθηκα κι ε γ ώ . Γ ι α να γ ί ν ε ι κανείς αρχαιοδίφης, ιστορικός, π ρ έ π ε ι πριν απ' όλα να είναι μετρ ιόφρων. Σ τ ι ς μ έ ρ ε ς μας, λ ίγο ι από αυτούς που ασχολούνται μ ε τα γράμματα είναι μετριόφρονες. Ο ύ τ ε ο κ α θ η γ η τ ή ς ήταν , τ ις ώρες που περνούσε στα αρχεία β ά λ θ η κ ε να τ ις αξιοποιήσει και να εκδώσε ι ένα β ιβλ ίο . Σ τ ο β ιβλ ίο του μ ιλούσε γ ια τ η ζωή του, γ ια τ η ζωή των γνωστών του στην Γ κ έ μ π ζ ε , καθώς και για τα ιστορικά μ ν η μ ε ί α τ η ς περιοχής. Το β ιβλ ιαράκι αυτό, θυμάμαι , το διάβαζα μ ε κέφ ι , πίνοντας μπίρα, τ ό τ ε που τσακώθηκα με τ η Σ ε λ μ ά . Αργότερα όταν το έδε ιξα σε κάποιους συναδέλφους μου στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , όλοι μου ε ίπαν τα ίδια: Ό χ ι , στην Γ κ έ μ π ζ ε ε ίναι αδύνατο να υπάρχουν τ έ τ ο ι α έγγραφα! Ε γ ώ δεν μ ίλησα, ενώ αυτοί ήθελαν να μ ε πείσουν ότι στην Γ κ έ μ π ζ ε δεν υπήρχαν ούτε καν ε π ί σ η μ α αρχεία.

Π ρ ο τ ι μ ώ να εργάζομαι σε μ έ ρ η όπου οι ε ιδ ικο ί αγνοούν την ύπαρξη αρχείων παρά μ ε ζηλότυπους συναδέλφους στα


αρχεία τ η ς πρωθυπουργίας. Μ ' ευχαρ ιστε ί να ψαχουλεύω τα τσαλακωμένα, γεμάτα λ ε κ έ δ ε ς και μούχλα χαρτιά. Όταν τα διαβάζω, είναι σαν να β λ έ π ω αυτούς που τα 'γραψαν, αυτούς που τους επέβαλαν να τα γράψουν κ ι αυτούς που η ζωή τους ήταν σε μεγαλύτερο ή σε μ ικρότερο βαθμό δ ε μ έ ν η μ' αυτά. Πιθανό να θέλησα ν' ασχοληθώ πάλ ι μ ε τα αρχεία, όχι γ ιατ ί πέρσι ε ίχα ε π ι σ η μ ά ν ε ι μια π ε ρ ί π τ ω σ η πανούκλας, μα γ ιατ ί μ' ευχαριστούσε. Όσο διαβάζεις τ ι ς στοίβες από χαρτ ιά τόσο τα γεγονότα ξεδιπλώνονται σιγά σιγά. Όπως έ π ε ι τα από ένα πολύωρο θαλασσινό ταξ ίδ ι , ξαφνικά, μέσα από την ομίχλη που διαλύεται, φανερωθεί μπροστά σας ένα κομμάτ ι ξηράς, μ ε τα δέντρα, τ ις π έ τ ρ ε ς , τα πουλιά του, έ τσ ι ζωντανεύουν στο μυαλό μου οι α μ έ τ ρ η τ ε ς ιστορίες ανθρώπων που είναι γ ρ α μ μ έ ν ε ς στα χαρτιά. Κ α ι τ ό τ ε ενθουσιάζομαι και π ι σ τ ε ύ ω πως Ιστορία ε ίναι αυτό το πολύχρωμο και γ ε μ ά τ ο ζωή πράγμα. Αν μου πούνε να το π ε ρ ι γ ρ ά ψ ω , δεν μπορώ. Εξάλλου, σε λ ίγο η α ίσθηση εξαφανίζεται , αφήνοντας πίσω τ η ς μια παράξενη γ ε ύ σ η . Και τ ό τ ε φοβάμαι μ η μ ε π ιάσε ι η απελπισία, γ ι ' αυτό αρχίζω πάλι να σκέφτομαι αυτό το κάτ ι που ή ρ θ ε κ ι έφυγε . Θ έ λ ω να καπνίσω ένα τσ ι γάρο, γ ια να το κρατήσω σ τ η μ ν ή μ η μου, μα, δ ιάβολε , σε τούτα τα μ έ ρ η απαγορεύεται το κάπνισμα.

Διαβάζοντας τα πρακτικά μιας δ ίκης , σκέφτηκα πως θα μου ήταν δυνατό να ξανανιώσω εκε ίνη την αίσθηση αν έγραφα αυτά που διάβασα. Έ β γ α λ α λοιπόν από την τσάντα μου ένα τετράδιο κι άρχισα να γράφω. Ένας που λεγόταν Τζελάλ ισχυρίζεται ότι κάποιος Μ ε χ μ έ τ τον έβρ ισε . Του ε ί π ε , λ έ ε ι , « ά μ ε στο καλό, κ α τ ε ρ γ ά ρ η » ! Ο κατηγορούμενος αρνήθηκε , ο Τ ζ ε λ ά λ ε ίχε δύο μάρτυρες, τον Χασάν και τον Κασίμ . Ο κατής κάλεσε τον Μ ε χ μ έ τ να ορκιστε ί , αυτός δεν ορκ ίστη-

Τ Ο Σ Π Ι Τ Ι Τ Η Σ Σ Ι Ω Π Η Σ 1 1 7

κε. Η ημερομην ία δεν διακρίνεται, δεν τ η γράφω. Κατόπιν διάβασα ότι κάποιος Χαμζά διόρισε πληρεξούσιο του κάποιον Λ μ π ν τ ί , και το έγραψα. Μ ε τ ά σημε ίωσα τ η σ ύ λ λ η ψ η κάποιου Ντ ιμ ί τρ ι . Ο Ν τ ι μ ί τ ρ ι ήταν ρωσικής καταγωγής, σκλάβος κάποιου Β ε λ ί από τα Τούζλα, κι η απόφαση ήταν να παραδοθεί πίσω στον αφέντη του. Διάβασα ακόμη για τ ις περιπ έ τ ε ι ε ς του τσοπάνου Γιουσούφ, που τον φυλακίσανε ε π ε ι δ ή έχασε ένα βόδι. Δεν παραδέχτηκε ούτε ότι πούλησε ούτε ότι έσφαξε το βόδι. Το ε ίχε , λ έ ε ι , χάσει . Τελ ικά αποφυλακίστηκε μ ε ε γ γ ύ η σ η του αδελφού του Ραμαζάν. Κατόπιν διάβασα ένα φιρμάνι. Άγνωστο γ ιατ ί , κάποια καράβια φορτωμένα σιτάρι έ π ρ ε π ε να πάνε κατευθείαν στην Ιστανμπούλ, δίχως να περάσουν από την Γ κ έ μ π ζ ε , τα Τούζλα και το Εσκίχ ισαρ. Άλλη περ ίπτωση : Κάποιος Ιμπραήμ ε ί π ε , «Αν δεν πάω στην Ιστανμπούλ, η γυναίκα μου θα πε ι ότι την έδ ιωξα» , δεν μπόρεσε όμως να πάει , κι η γυναίκα του, η Φατμά, ισχυρίστηκε ότι ο άντρας τ η ς την ε ίχε διώξει* ο Ι μ π ρ α ή μ απέρρ ιψε τον ισχυρισμό της γυναίκας του, λέγοντας ότι ναι μ ε ν δεν π ή γ ε στην Ιστανμπούλ, αλλά οπωσδήποτε θα πήγαινε κι ότι στον όρκο του δεν ε ίχε καθορίσει ημερομηνία. Από τους αριθμούς που αναφέρονταν σε ορισμένα έγγραφα, προσπάθησα να υπολογίσω το ύψος των φόρων που καταβάλλονταν παλιά, καθώς και τ η σπουδαιότητα ορισμένων εκτάσεων που παραχωρούνταν σε ιερά ιδρύματα. Σ τ ά θ η κ ε όμως αδύνατο να βγάλω αποτέλεσμα. Σ τ ο μεταξύ, σημε ίωσα τα έσοδα που είχαν ορισμένοι μύλοι, ελαιώνες καθώς και κάποια περιβόλια και αμπέλια. Καθώς σημείωνα είχα την εντύπωση πως τα έβλεπα όλα αυτά, μα φαίνεται πως ξεγελούσα τον εαυτό μου. Διάβασα μ ε ρικά έγγραφα ακόμη που ανέφεραν κ λ ε ψ ι έ ς , έφυγα όμως σίγουρος ότι δεν είχα νιώσει τ ίποτα.

118 ΟΡΧΛΝ ΓΙΛΜΟΤΚ

Καπνίζοντας στο διάδρομο, σ κ έ φ τ η κ α πως θα μπορούσα, αντί γ ια λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς γ ια την πανούκλα που διάβασα πέρσι , να ψάξω να βρω στοιχεία γ ια κάποιο άλλο θέμα. Αναρωτήθηκα τ ι ε ίδους ιστορία θα μπορούσε να μ' ενδ ιαφέρε ι . Μ α η σ κ έ ψ η αυτή ήταν κάπως π λ η κ τ ι κ ή , θέλησα να σκεφτώ κάτ ι άλλο, γ ιατ ί η Ιστορία είναι κάτ ι παραπάνω από μια απλή δ ι ή γ η σ η . Έ ν α καλό β ι βλ ίο Ιστορίας ξεχωρίζε ι , π ρ έ π ε ι να ξεχωρίζει , από μια συλλογή δ ι η γ η μ ά τ ω ν ή από ένα μυθιστόρημα. Οι παραπομπές δεν ε ίναι το μόνο κ ρ ι τ ή ριο διαφοροποίησης· ποια είναι όμως τα άλλα;

Από το παράθυρο, στην άκρη του διαδρόμου, β λ έ π ω τον τοίχο του σπιτιού που είναι πίσω από το καϊμακαμλίκ ι . Αναρωτ ι έ τα ι κανε ίς κοιτάζοντας τον το ίχο , τ ι κρύβετα ι π ίσω του. Μπροστά είναι σ τ α μ α τ η μ έ ν ο ένα φορτηγό, β λ έ π ω τ ις πίσω ρόδες του. Τ έ λ ε ι ω σ α το τσ ιγάρο μου, πέταξα το αποτσ ίγαρο στον κόκκ ινο κουβά μ ε τ η ν ά μ μ ο κ ι ε π έ σ τ ρ ε ψ α στην αίθουσα.

Διάβασα την καταγγελ ία κάποιου Ε τ έ μ εναντίον κάποιου Κ α σ ί μ : ο Κ α σ ί μ π ή γ ε και κουβέντ ιασε μ ε τ η γυναίκα του Ε τ έ μ όταν αυτός δεν ήταν στο σπ ίτ ι . Ο Κ α σ ί μ δεν δέχετα ι την κατηγορία, ομολογεί όμως ότι π ή γ ε στο σπίτ ι του Ε τ έ μ γ ια να φάει γ κ ι ο ζ λ ε μ έ και να ζ η τ ή σ ε ι λ ίγο βούτυρο. Δύο άλλοι τύποι αλληλοκατηγορούνται γ ιατ ί ο ένας τράβηξε τα γ έ νια του άλλου. Σ τ η συνέχεια έγραψα τα ονόματα των χωριών τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε που παραχωρήθηκαν στους Τζαφέρ και Α χ μ έ τ γ ια τους ηρωισμούς τους στον πόλεμο . Διάβασα και τ ις κ α τ α γ γ ε λ ί ε ς των κατοίκων ενός μαχαλά εναντ ίον τ η ς Κ ε β σ έ ρ και τ η ς Κ ε ζ μ π ά ν που ήταν πόρνες. Οι κατήγοροι ζητούσαν την απομάκρυνση των δύο γυναικών από το μαχαλά. Έ γ ρ α ψ α επ ίσης τ η μαρτυρία κάποιου Αλί , ο οποίος


επ ιβεβα ίωσε ότι η Κ ε β σ έ ρ ήταν πόρνη από παλιά. Κάποιος Σ α τ ι λ μ ί ς ε ίχε να λαμβάνε ι ε ίκοσι δύο χρυσά νομίσματα από κάποιον Κ α λ ε ν τ έ ρ που όμως αρνιόταν το χρέος του. Μ ι α νέα κοπέλα, η Μ ε λ έ κ , ισχυριζόταν πως, ενώ ήταν ε λ ε ύ θ ε ρ η , κάποιος Ραμαζάν την πούλησε σε κάποιον Μπαχατ ίν .

Κατόπιν σημε ίωσα τα ε ξ ή ς : Ένας μ ικρός, ο Μουχαρέμ , έφυγε από το σπ ίτ ι του γ ια να πάε ι να δ ιαβάσε ι δήθεν το Κοράνιο, ο πατέρας του όμως, ο Σ ινάν , τον έπ ιασε μαζί μ ε τον Ρεσούλ. Ο πατέρας ισχυρίζεται ότι ο Ρεσούλ δ ι έφθε ιρε το γ ιο του και ζητάε ι να γίνουν ανακρίσε ις . Ο Ρεσούλ όμως λ έ ε ι ότι ο Μ ο υ χ α ρ έ μ ε ί χ ε πάε ι σ' αυτόν, ότι μαζί π ή γ α ν ε στο μύλο κ ι ότι στην επ ιστροφή ο Μ ο υ χ α ρ έ μ μ π ή κ ε στους κήπους γ ια να μαζέψε ι σύκα και χάθηκε . Σ η μ ε ί ω σ α και την ημερομην ία και σκέφτηκα τ ι σήμαιναν, περίπου τετρακόσια χρόνια πριν, τα σύκα που λαχταρούσε ένα παιδ ί , κ ι ο Ρ ε σούλ που λαχταρούσε το παιδί που ή θ ε λ ε να φάει σύκα. Κατόπιν διάβασα κι έγραψα τ η σ ύ λ λ η ψ η ενός στρατ ιώτη του ιππικού που θ έ λ η σ ε να κάνε ι το λ η σ τ ή , τ ις δ ιαταγές σχετ ι κά μ ε το κλε ίσ ιμο των καπηλε ιών και την καταδίωξη όσων έπιναν κρασί. Διάβασα κι έγραψα και πολλά άλλα: κ λ ε ψ ι έ ς , ε μ π ο ρ ι κ έ ς διαφωνίες, λ η σ τ ε ί ε ς , γάμους και διαζύγια. . . Σ ε τ ι θα χ ρ η σ ί μ ε υ α ν όλες αυτές οι ιστορ ί ες ; Τ ο ύ τ η τ η φορά όμως δεν β γ ή κ α στο διάδρομο γ ια να καπνίσω. Π ρ ο σ π ά θ η σα να ξεχάσω τ η χ ρ η σ ι μ ό τ η τ α των ιστοριών και σημε ίωσα τ ι ς τ ι μ έ ς του κρέατος . Σ τ ο μεταξύ κ ί ν η σ ε το ενδ ιαφέρον μου η ανάκριση για έναν νεκρό που β ρ έ θ η κ ε στο λατομε ίο . Σ τ η ν ανάκριση οι ε ρ γ ά τ ε ς ανέφεραν μ ε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς τ ι ε ί χαν κάνε ι ε κ ε ί ν η τ η μέρα. Γ ια π ρ ώ τ η φορά, μου φ ά ν η κ ε πως την έζησα τ η μέρα ε κ ε ί ν η , και χάρηκα: 6 Ιουλίου 1619. Διάβασα επανε ιλημμένα και προσεχτικά τ ις καταθέσε ις των


εργατών. Ή θ ε λ α ένα τσιγάρο, μα συγκρατήθηκα. Ό λ α όσα διάβασα τα σημείωσα. Αυτό κράτησε πολύ μα, όταν τ ε λ ε ί ω σα, η ικανοποίηση μου ήταν μ ε γ ά λ η . Ο ήλιος άρχισε να δύει, οι φωτεινές ακτίνες του μπαίνανε από το παράθυρο του υπογε ίου . Αν κάποιος μου έφερνε τρε ι ς φορές την η μ έ ρ α φαγ η τ ό , ένα πακέτο τσιγάρα και γ ια το βράδυ ένα μπουκάλι ρακί, θα μπορούσα να περάσω όλη μου τ η ζωή σε τούτο το δροσερό υπόγε ιο . Δεν το έ β λ ε π α ακόμη καθαρά μα το αντ ιλήφθηκα: πίσω από τούτα τα χαρτιά, υπήρχαν ιστορίες στις οποίες θα μπορούσε κανε ίς ν ' αφιερώσει όλη του τ η ζωή , οι ιστορίες αυτές θα μπορούσαν να μου δείξουν το κ ο μ μ ά τ ι τ η ξηράς όταν δ ιαλύεται η ομ ίχλη . Ό τ α ν το σ κ έ φ τ η κ α αυτό, ένιωσα ακόμη πιο μ ε γ ά λ η εμπ ιστοσύνη στον εαυτό μου και σ τ η δουλειά που έκανα. Κατόπιν μ έ τ ρ η σ α τον αριθμό των σελίδων που είχα γ ρ ά ψ ε ι , σαν καλός και φρόνιμος μ α θ η τ ή ς : ακριβώς εννέα σ ε λ ί δ ε ς ! Σ κ έ φ τ η κ α πως ε ίχα πια κάθε δ ικαίωμα να γυρίσω στο σπίτ ι και ν ' αρχίσω να πίνω, και σ η κώθηκα.

10

Καθόμασταν στην προβλήτα μπροστά από το σπίτι της Τζεϊλάν. Ήμουν έτο ιμος να βουτήξω, μα, δ ιάβολε , έστησα πάλι αυτί σ' αυτά που λ έ γ α ν ε .

« Τ ο βράδυ τ ι θα κ ά ν ο υ μ ε ; » ρώτησε η Γκιουλνούρ. « Ν α κάνουμε κάτ ι δ ιαφορετ ικό» , ε ί π ε η Φαφά. « Ν α ι ! Ν α π ά μ ε στο Σ ο υ α ν τ ι γ έ » . « Τ ι έ χ ε ι ε κ ε ί ; » ε ί π ε ο Τουργκάι . « Μ ο υ σ ι κ ή ! » φώναξε η Γκιουλνούρ. « Μ ο υ σ ι κ ή υπάρχει κι ε δ ώ » . «Ωραία λοιπόν, εσύ τ ι π ρ ο τ ε ί ν ε ι ς ; » Β ο ύ τ η ξ α απότομα σ τ η θάλασσα κ ι , ε ν ώ κολυμπούσα,

σ κ έ φ τ η κ α πως του χρόνου, τέτο ιον καιρό, θα ήμουν στην Α μ ε ρ ι κ ή , σ κ έ φ τ η κ α ακόμη τ η μ η τ έ ρ α και τον πατέρα μου, που ή τ α ν στον τάφο, τους ελεύθερους δρόμους τ η ς Ν έ α ς Υόρκης , τους νέγρους που θα παίζανε γ ια μ έ ν α τζαζ στ ις γων ίες , το ατέλε ιωτο μετρό , τους απέραντους υπόγειους λαβύρινθους όπου κανε ίς δεν γνωρ ίζε ι κανέναν . Τ α φαντάστηκα όλα αυτά και ξαλάφρωσα, μα σ τ η συνέχε ια σ κ έ φ τ η κα πως εξαιτ ίας του αδελφού και τ η ς αδελφής μου ίσως δεν

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ε ίχα χ ρ ή μ α τ α , οπότε το ταξ ίδ ι μου θα ματα ιωνόταν , χι ήμουν έτο ιμος να θυμώσω, όμως όχι, τώρα μονάχα εσένα σ κ έ φ τ ο μ α ι , Τ ζ ε ϊ λ ά ν . Πώς κάθεσαι στην π ρ ο β λ ή τ α , πώα έχε ις απλώσει τα πόδια σου, ότι σ' αγαπώ, ότι θα σε κάνω να μ' αγαπήσε ις .

Ύ σ τ ε ρ α από λίγο έβγαλα το κεφάλι μου από το νερό και κοίταξα πίσω. Είχα απομακρυνθεί πολύ από την ξηρά, έν ιωσα έναν παράξενο φόβο: όλοι ήταν εκε ί , κι ε γ ώ μέσα σ' ένα τρομακτ ικό υγρό στοιχείο δίχως αρχή και τέλος , αλμυρό, γ ε μάτο φύκια. Αναστατώθηκα ξαφνικά, κ ι άρχισα να κολυμπώ γρήγορα σαν να μ ε κυνηγούσε κάνα σκυλόψαρο* β γ ή κ α από τ η θάλασσα και πήγα και κάθισα πλάι στην Τζε ϊλάν .

« Η θάλασσα είναι πολύ ωραία!» ε ίπα, μόνο και μόνο για να πω κάτ ι .

« Μ α β γ ή κ ε ς αμέσως ! » ε ί π ε η Τζε ϊλάν . Γύρισα κ ι άκουσα αυτά που έ λ ε γ ε ο Φ ικρέτ . Εξηγούσε τα

προβλήματα και τ ις περ ιπέτε ι ε ς ανθρώπων που έχουν προσωπικότητα: ε ίπε για την καρδιακή κρίση που έπαθε ο πατέρας του ξαφνικά το χειμώνα, ανέφερε ότι αναγκάστηκε ν' αναλάβει μόνος την ευθύνη της επ ιχε ίρησης του, σε ηλ ικ ία μόλις δεκαοκτώ χρονών, κι εξήγησε τα προβλήματα που αντιμ ε τ ώ π ι σ ε στη διαχείριση της δουλειάς του πατέρα του μέχρ ι να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι από τ η Γερμανία ο μεγάλος του αδελφός. Κατόπιν, για ν' αποδείξει ότι σύντομα θα μπορούσε να γίνε ι ακόμ η πιο σημαντικός επ ιχε ιρηματ ίας , ε ίπε ότι από σ τ ι γ μ ή σε σ τ ι γ μ ή ο πατέρας του μπορεί να πεθάνε ι - ε γ ώ τον δ ιέκοψα, λέγοντας ότι ο πατέρας κι η μητέρα μου είχαν πεθάνε ι προ πολλού κι ότι σήμερα το πρωί είχα πάει στον τάφο τους.

« Α μ ά ν , παιδιά! Μ ο υ μαυρίσατε την ψυχή με τ ις κουβέν τ ε ς σας!» ε ί π ε η Τζε ϊλάν και σ η κ ώ θ η κ ε .


« Π ά μ ε να κάνουμε κ ά τ ι » . « Ν α ι , ας κάνουμε κάτ ι . Π ά μ ε κάπου» . « Π ο ύ να π ά μ ε ; » ε ί π ε η Φαφά σηκώνοντας το κεφάλι τ η ς

από το περ ιοδ ικό που κρατούσε. « Κ ά π ο υ να δ ιασκεδάσουμε ! » ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Σ τ ο Χ ι σ ά ρ ! » ε ί π ε η Ζ ε ϊ ν έ π . « Ε κ ε ί π ή γ α μ ε χ τ ε ς » , ε ί π ε ο Β ε ν τ ά τ . « Τ ό τ ε να π ά μ ε γ ια ψ ά ρ ε μ α » , ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Η ώρα είναι α κ α τ ά λ λ η λ η » , ε ί π ε ο Τουράν, προσπαθώ

ντας ν' ανοίξει ένα κουτάκι αντηλ ιακό . « Γ ι α τ ί ε ίναι α κ α τ ά λ λ η λ η ; » « Ν α π ά μ ε στα Τ ο ύ ζ λ α » . « Ε κ ε ί κάνε ι πολλή ζ έ σ τ η » , ε ί π ε ο Φ ι κ ρ έ τ . «Θα τ ρ ε λ α θ ώ ! » ε ί π ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , φουρκ ισμένη κ ι απελπ ι

σ μ έ ν η . « Μ α ζ ί σας δεν μπορε ί να κάνε ι κανε ίς τ ί π ο τ α » , ε ί π ε η

Γκιουλνούρ. « Τ ι γ ίνετα ι τώρα, θα π ά μ ε κ ά π ο υ ; » ρώτησε η Τζε ϊλάν . Κανε ί ς δεν α π ά ν τ η σ ε . Ύ σ τ ε ρ α από μια μακριά σ ι ω π ή ,

το καπάκι από το κουτάκι μ ε το αντηλ ιακό έ π ε σ ε από τα χέρια του Τουράν καταγής , κύλησε σαν βόλος κ ι ήρθε στα πόδια τ η ς Τζε ϊλάν .

Η Τζε ϊλάν το κλότσησε , το καπάκι έ π ε σ ε σ τ η θάλασσα. « Δ ε ν ήταν δικό μου, ήταν τ η ς Χ ο υ λ γ ι ά » , ε ί π ε ο Τουράν. « Τ η ς παίρνω άλλο» , ε ί π ε η Τζε ϊλάν κ ι ή ρ θ ε και κάθισε

πλά ι μου. Σ κ έ φ τ η κ α αν τ η ν αγαπούσα ή όχι, στο τ έλος π ί σ τ ε ψ α

ότι την αγαπούσα. Κ ε ν έ ς κ ι ανόητες σ κ έ ψ ε ι ς , αποτέλεσμα τ η ς π ν ι γ η ρ ή ς ζ έστης . . . Ο Τουράν σ η κ ώ θ η κ ε , π ή γ ε προς τ η θάλασσα κι έψαξε μ ε το β λ έ μ μ α του να βρε ι το καπάκι .


« Ό χ ι ! » ε ί π ε η Τζε ϊλάν και π ε τ ά χ τ η κ ε από τ η θ έ σ η τ η ς . « Δ ε ν θα το βγάλε ι ς εσύ, Τουράν» .

« Κ α λ ά , τ ό τ ε β γ ά λ ' το εσύ» . « Ε γ ώ ; » ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Γ ι α τ ί να το βγάλω ε γ ώ ; Ας το

β γ ά λ ε ι ο Χ ο υ σ ε ί ν ! » «Λε ς ανοησίες» , ε ί π ε ο Τουράν. « Ε γ ώ θα το β γ ά λ ω » . « Τ ο βγάζω ε γ ώ » , ε ίπα, και σηκώθηκα. «Τώρα μόλις β γ ή

κα από τ η θάλασσα». « Ε ί σ α ι πολύ καλό π α ι δ ί » , ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Έ ν α λογ ικό,

καλό π α ι δ ί » . « Γ ι ά β γ ά λ ' το να δούμε ! » ε ί π ε ο Τουράν κ ι έ δ ε ι ξ ε μ ε το

δάχτυλο του σαν να μου έδ ινε ε ν τ ο λ ή . «Δεν θα το βγάλω», είπα ξαφνικά. « Η θάλασσα είναι κρύα». Η Φαφά έ β α λ ε τα γέλ ια . Ε γ ώ γύρισα και κάθισα σ τ η θ έ

ση μου. « Χ ο υ λ γ ι ά » , ε ί π ε ο Τουράν , «θα σου πάρω καινούργιο

αντη λ ι ακ ό» . « Ό χ ι , ε γ ώ θα τ η ς πάρω καινούργιο α ν τ η λ ι α κ ό » , ε ί π ε η

Τζε ϊλάν . « Ή δ η ε ίχε τ ε λ ε ι ώ σ ε ι » , ε ί π ε η Χουλγ ιά . « Α ς ε ίναι , θα σου πάρω. Τ ι μάρκα ή τ α ν ; » ε ί π ε η Τζε ϊ

λάν. Κατόπ ιν , δίχως να π ε ρ ι μ έ ν ε ι α π ά ν τ η σ η , πρόσθεσε μ ε παρακλητ ικό τόνο : « Ά ν τ ε παιδιά, σας ι κ ε τ ε ύ ω , ας κάνουμε κ ά τ ι » .

Ο Μ ε χ μ έ τ ε ί π ε πως η Μαρ ί ή θ ε λ ε να πάε ι στο απέναντ ι νησί και τ ό τ ε , ξαφνικά, σε όλους ξύπνησε το κ ό μ π λ ε ξ κατωτερότητας , η επιθυμία να ευχαριστήσουμε την Ευρωπαία. Τρέξαμε στα σκάφη. Μ π ή κ α στο ίδιο ταχύπλοο με την Τζεϊλάν, που β γ ή κ ε όμως αμέσως κ ι έ τ ρ ε ξ ε στο σπ ίτ ι τ η ς . Γ ύ ρισε κρατώντας δυο μπουκάλια.


« Τ ζ ι ν ! » Ένας άλλος φώναξε « Μ ο υ σ ι κ ή » , και τ ό τ ε έ τ ρ ε ξ ε ο Τζου-

ν έ ι τ κ ι έ φ ε ρ ε από το σπ ίτ ι το αηδ ιαστ ικό εκε ίνο κουτί και τα ηχε ία . Τ α ταχύπλοα ξεκ ίνησαν. Πρώτα σ η κ ώ θ η κ ε στον αέρα η πλώρη τους. Η Σ ε μ ά παραλίγο να π έ σ ε ι . Όσο μ ε γάλωνε η ταχύτητα τους, τόσο η πλώρη κατέβα ινε * ύστερα από μισό λ ε π τ ό β ρ ε θ ή κ α μ ε στα ανοιχτά τ η ς θάλασσας. Άρχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι : Αυτο ί ε ίναι πλούσιοι , καρφί δεν τους καίγεται αν κάτι σπάσει , χαλάσει , παλιώσει , οι πλούσιοι πάνε τα σκάφη τους μ ε σαράντα μίλ ια, ε γ ώ φοβάμαι , ο φόβος μου είναι ελεε ινός , που μ ε κάνε ι να τ ρ έ μ ω σύγκορμος. Τζε ϊ λάν, σ' αγαπώ. Μ α μ η φοβάσαι, Μ ε τ ί ν , μ η φοβάσαι, σ κ έ φτηκα, ε ίσαι έξυπνος. Π ι σ τ ε ύ ω σ τ η δύναμη τ η ς εξυπνάδας, ναι, π ίστευα. . .

Π λ η σ ι ά σ α μ ε τόσο πολύ στην α κ τ ή του νησιού, που παραλίγο να τσακ ιστούμε στους βράχους, κόψανε όμως ταχύτ η τ α , τα σκάφη σταμάτησαν . Σ τ η ν άλλη πλευρά του ν η σιού υπήρχε ένας φάρος, μονάχα η κορυφή του φαινόταν. Από κάπου ξετρύπωσε ένας σκύλος, κατόπιν ένας άλλος, μαύρος, κ ι ύστερα ένας γκρίζος, κ α τ έ β η κ α ν στην παραλία, και χώθηκαν στους βράχους. Μ α ς κοίταζαν και γάβγ ιζαν . Το μπουκάλι μ ε το τζιν άλλαζε συνέχεια χέρια, το έπιναν ξεροσφύρι, μου δώσανε κ ι ε μ έ ν α , ήπ ια μονορούφι και μου ή ρ θε σαν φαρμάκι . Τα σκυλιά αλυχτούσαν συνέχεια.

«Ε ίνα ι λυσσασμένα!» ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Β ά λ ε μπροστά τ η μ η χ α ν ή , Φ ι κ ρ έ τ , να δούμε τ ι θα κά

νουν!» ε ί π ε η Τζε ϊλάν . Μ ό λ ι ς ο Φ ι κ ρ έ τ έ β α λ ε μπροστά τ η μ η χ α ν ή , τα σκυλιά

άρχισαν να τρέχουν μαζί μας σαν τρελά γύρω από το νησί . Ό λ η η παρέα έβαλε τ ις φωνές, τραγουδούσε, τα σκυλιά απο-


τρελάθηκαν , η παρέα ενθουσ ιάστηκε , έ β α λ ε τ ις φωνές, τα σκυλιά αλυχτούσαν, η παρέα ξεφώνιζε , κ ι ε γ ώ σ κ έ φ τ η κ α ότι όλοι τους ήταν κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ι , μα, δ ιάολε , το σαματά αυτό τον έβρ ισκα πιο δ ιασκεδαστ ικό από το ζεστό και ψόφιο σπίτ ι τ η ς γ ιαγ ιάς μου, πιο πλούσιο, πιο ζωντανό από τα μικρά σκονισμένα δωμάτια και τα ραδιόφωνα μ ε τα κ ε ν τ η τά σεμεδάκ ια .

αΜουσ ική ! Ανο ίξτε όλη την έ ν τ α σ η , να δούμε τ ι θα κάνουν!»

Άνοιξαν μέχρ ι το τέλος τ η μουσική και κάναμε δυο φορές το γύρο του νησιού. Ό τ α ν αρχίσαμε τον τρ ίτο γύρο, το β λ έ μ μ α μου γ ια μια σ τ ι γ μ ή έ π ε σ ε στον αφρό που άφηνε πίσω του το σκάφος, και ξαφνικά τα 'χασα: κάπου μακριά, μ έ σα από τον αφρό, πρόβαλε το χαρούμενο κεφάλι τ η ς Τζε ϊ λάν. Χωρ ίς δ ε ύ τ ε ρ η σ κ έ ψ η , βούτηξα στο νερό, σαν να βουτούσα σ' έναν εφ ιάλτη .

Μ ό λ ι ς βούτηξα, έν ιωσα κάτ ι παράξενο, φοβερό: θαρρείς η Τζε ϊλάν κ ι ε γ ώ θα πεθα ίναμε εδώ, κι η παρέα στα σκάφη δεν θα το καταλάβαινε . Μ π ο ρ ε ί να έφτα ιγε ένα σκυλόψαρο, ίσως ο τρομερός θόρυβος τ η ς μηχανής που θα κάλυπ τ ε τ ι ς φωνές μας, μπορε ί τα σκυλιά που θύμιζαν πε ινασμένους λύκους. . .

Σ τ ο διάβολο! Αδύνατο να σκεφτώ την Τζε ϊλάν . Σ ε λ ίγο έ β γ α λ α το κεφάλι μου από το νερό* ξαφνιάστηκα. Έ ν α από τα σκάφη ε ίχε πλησ ιάσε ι την Τζε ϊλάν , την τραβούσαν μ έ σα. Τ η ν έβγαλαν από το νερό κι ήρθαν να πάρουν κι ε μ έ ν α .

«Ποιος σ' έ σ π ρ ω ξ ε ; » ρώτησε ο Φ ι κ ρ έ τ . « Κ α ν ε ί ς δεν τ η ν έ σ π ρ ω ξ ε » , ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Μ ό ν η

τ η ς π ή δ η σ ε » . « Μ ό ν η τ η ς π ή δ η σ ε ; Γ ι α τ ί π ή δ η σ ε ς ; »


« Μ α ποιος μ' έ σ π ρ ω ξ ε ; » ρώτησε η Τζε ϊλάν . Π ι ά ν ο μ α ι από το κουπί που άπλωσε ο Τ ο υ ρ γ κ ο ύ τ και

προσπαθώ ν' ανέβω στο σκάφος, μα, ε κ ε ί που ανεβαίνω, ο Τουργκούτ αφήνει το κουπί και ξαναπέφτω σ τ η θάλασσα. Σαν έ β γ α λ α το κεφάλι μου από το νερό, ε ίδα ότι κανε ίς δεν ασχολούνταν μαζί μου και παραξενεύτηκα. Μιλούσαν, γ ε λούσαν, δ ιασκέδαζαν. Γ ι α ν ' απαλλαγώ γρήγορα από τον εφιάλτη τ η ς μοναξιάς, θέλησα να βρεθώ ανάμεσα τους, κρατ ή θ η κ α από την κουπαστή , και , προσπαθώντας ν' ανέβω, έστησα αυτί στις κουβέντες τους.

« Β α ρ έ θ η κ α ! » « Ε ί δ ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! Μ ό λ ι ς έ π ε σ ε ς σ τ η θάλασσα, αμέσως

έ π ε σ ε κ ι ο Μ ε τ ί ν στο νερό» . « Π ο ύ είναι τα σκυλ ιά ; » ρώτησε η Τζε ϊλάν . Σ τ ο τ έλος κατάφερα ν' α ν έ β ω στο σκάφος* ε ίχα λαχα

ν ιάσε ι . « Ά μ ε στο καλό σας, κανείς σας δεν ξέρε ι να δ ιασκεδά

ζε ι . . . » « Π ρ ό σ ε χ ε ! Θα σε πετάξουμε στα σκυλ ιά!» « Δ ε ν μας λες εσύ τ ι να κάνουμε για να διασκεδάσουμε, αν

ξέρε ις β έ β α ι α » , ε ί π ε ο Τουργκάι . « Β λ ά κ ε ς ! » φώναξε η Γκιουλνούρ. Έ ν α από τα σκυλιά, που μας παρακολουθούσε, ε ί χ ε ανέ

βε ι στον πιο κοντινό βράχο και γ ά β γ ι ζ ε . « Τ ρ ε λ έ ! » ε ίπε η Τζε ϊλάν. Κοίταξε σαν μ α γ ε μ έ ν η το σκυ

λί μ ε τα γυαλ ιστερά, σουβλερά δόντια. « Φ ι κ ρ έ τ , πλησίασε λ ίγο στο σκυλ ί » . « Γ ι α τ ί ; » « Έ τ σ ι . . . » « Τ ι θες να δ ε ι ς ; »


Ο Φ ι κ ρ έ τ πλησίασε το σκυλί μ ε το σκάφος. « Τ ι θ έ λ ε ι ς από το ζώο;» ρώτησε ο Τουργκά ι . « Α ρ σ ε ν ι κ ό ε ίναι ή θ η λ υ κ ό ; » ρώτησε ο Φ ι κ ρ έ τ , που ε ίχε

σταματήσε ι τ η μ η χ α ν ή . « Η λ ί θ ι ε ! » ε ί π ε η Τζε ϊλάν μ ε μια παράξενη φωνή. Ξαφνικά ή θ ε λ α να την πάρω στην αγκαλιά μου μα, αντί

γ ι ' αυτό, την κοίταξα, και σ κ έ φ τ η κ α τ ι θα μπορούσα να κάνω για να κερδίσω την α γ ά π η τ η ς . Ήμουν πολύ μ π ε ρ δ ε μ έ νος, ή θ ε λ α ν' αρχίσω να πηδάω μέσα στο σκάφος, να φωνάζω, να ξεφωνίζω, έν ιωθα παράξενα, άρχισα να π ιστεύω πως ήμουν ένας τ ι π ο τ έ ν ι ο ς , από την ά λ λ η , παρασυρμένος από τα β ιβλ ία και τους στίχους των τραγουδιών που ε ίχα διαβάσε ι , μεγαλοποιώντας τ η ν κάποια αξία μου, έν ιωθα παιδιάσ τ ι κ η , κ ε ν ή περηφάνια* καταλάβαινα ότι επ ιτρέποντας τον εαυτό μου να παρασυρθε ί από αυτή τ η ν περηφάν ια γ ι ν ό μουνα ένας πολύ κοινός άνθρωπος, όμως το συναίσθημα αυτό μου άρεσε , φοβόμουνα μονάχα μ η νιώσω ντροπή γ ια τ ις σ κ έ ψ ε ι ς μου γ ι ' αυτό ε ίπα ας ξεχάσω τον εαυτό μου, κι έ π ε ι τα αποφάσισα ότι ή θ ε λ α να τραβήξω το ενδιαφέρον τους, σ κ έ φ τ η κ α όμως πως ήμουν φτωχός, πιο φτωχός απ' αυτούς, και δεν βρήκα το θάρρος και την αφορμή να κάνω κάτ ι σ η μαντικό. Θαρρείς και μ ε είχαν δέσε ι χειροπόδαρα και μου ε ίχαν φορέσει ένα στενό μανδύα φτώχειας που μ' έσφ ιγγε πολύ: Θα σε σκίσω όμως ε γ ώ μ ε την εξυπνάδα μου! Χόρευαν και ξεφώνιζαν, στο διπλανό σκάφος δυο φίλοι σπρώχνονταν, ο ένας προσπαθούσε να ρίξει τον άλλο σ τ η θάλασσα. Κατόπιν το άλλο σκάφος μας πλησίασε κι άρχισαν να μας ρίχνουν νερό μ ε τους κουβάδες. Κ ά ν α μ ε κι ε μ ε ί ς το ίδιο. Άρχισαν να χτυπιούνται μ ε τα κουπιά, σαν να 'παιζαν ξιφομαχία. Κάποιο ι πέσανε σ τ η θάλασσα. Τα μπουκάλια του τζιν


είχαν αδε ιάσε ι . Ο Φ ι κ ρ έ τ π ή ρ ε ένα απ' αυτά, το πέταξε στο σκύλο. Το μπουκάλι έ π ε σ ε πάνω στους βράχους κ ι έσπασε .

« Τ ι γ ί ν ε τ α ι ; » φώναξε η Τζε ϊλάν . « Ε ν τ ά ξ ε ι , φ ε ύ γ ο υ μ ε » , ε ί π ε ο Φ ι κ ρ έ τ . Έ β α λ ε μπρος τ η μ η χ α ν ή και μ έ χ ρ ι να μ α ζ έ ψ ε ι αυτούς

που ήταν σ τ η θάλασσα, μας πλησίασε ξανά το άλλο σκάφος κ ι οι φίλοι μας αρχίσανε να μας ρίχνουν πάλ ι νερό μ ε τους κουβάδες.

« Μ ά γ κ ε ς , κάνουμε κ ό ν τ ρ ε ς ; » Τ α δύο σκάφη στάθηκαν πλάι πλάι , κατόπιν η Γ κ ι ο υ λ

νούρ μ ε τ σ ι ρ ι χ τ ή φωνή έ δ ω σ ε το σύνθημα και ξεκ ίνησαν. Το άλλο σκάφος θα μας περνούσε, δεν χωρούσε καμιά αμφιβολία, μα ο Φ ι κ ρ έ τ φώναζε κ ι έβρ ιζε να μαζευτούμε όλοι στην πρύμνη γ ια να π ά μ ε πιο γρήγορα. Σ ε λ ί γο , οι άλλοι μας πέρασαν και γ ιορτάσανε τ η ν ί κ η τους χορεύοντας. Η Τζε ϊλάν φουρκ ίστηκε , έ κ α ν ε μπάλα τ η β ρ ε μ έ ν η π ε τ σ έ τ α τ η ς και του την π έ τ α ξ ε , μα η π ε τ σ έ τ α έ π ε σ ε σ τ η θάλασσα. Λμέσως γυρίσαμε να την πάρουμε προτού βουλιάξει , κανείς όμως δεν άπλωσε το χέρι του, το σκάφος πέρασε από πάνω και η π ε τ σ έ τ α π ή γ ε στον πάτο. Άρχισαν πάλ ι να ξεφωνίζουν. Κατόπιν ακολουθήσαμε το φέρι μποτ που πήγαινε από την Ντάριτζα σ τ η Γ ιάλοβα, το πλησ ιάσαμε , κάναμε γύρω του δυο κύκλους, πάντα ξεφωνίζοντας. Σ τ η συνέχεια παίξαμε ένα άλλο παιχνίδι που το λέγανε «έφοδο». Τα δυο σκάφη πλησιάσανε το ένα το άλλο, και μ ε τα σωσίβια και τ ις π ε τ σ έ τ ε ς στην πλώρη πέσανε το ένα πάνω στο άλλο. Τ ο β α ρ ε θ ή κ α μ ε κι αυτό, και χωρίς να κόψουμε ταχύτητα, μ π ή κ α μ ε στην πλαζ. Ο ι κ ο λ υ μ β η τ έ ς , κ α τ α τ ρ ο μ α γ μ έ ν ο ι , προσπαθούσαν να ξεφύγουν. Τους κοίταξα και ψιθύρισα:

« Μ η γ ίν ε ι κάνα ατύχημα!»


αΜπα, δάσκαλος είσαι.;» φώναξε η Φαφά. « Κ α θ η γ η τ ή ς λυκείου μ ή π ω ς ; »

« Κ α θ η γ η τ ή ς ; » ρώτησε η Γκιουλνούρ. « Ε γ ώ τους σιχαίνομαι τους δασκάλους», ε ί π ε η Φαφά. « Κ ι ε γ ώ » , πρόσθεσε ο Τζουνέ ιτ . « Δ ε ν ή π ι ε ούτε γουλ ιά» , ε ί π ε ο Τουράν. « Κ ά ν ε ι τον σο

βαρό» . « Ή π ι α » , ε ίπα. «Περ ισσότερο από σ έ ν α » . « Ξ έ ρ ε ι ς , δεν φτάνε ι να μάθε ις απέξω την προπαίδε ια !» Κοίταξα τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν αδιαφορούσε, δεν έδ ινε σημασία. Γυρ ίσαμε λ ίγο ακόμη μ ε τα σκάφη, κατόπιν πλησιάσαμε

στην προβλήτα τ η ς Τζε ϊλάν κι αράξαμε. Μ ι α γυναίκα ήταν ε κ ε ί , μια σαραντάρα, που φορούσε ένα μπουρνούζι* η μ η τ έ ρα τ η ς .

«Παιδ ιά, ε ί σ τ ε μούσκεμα» , ε ί π ε . « Α π ό πού έ ρ χ ε σ τ ε ; Πού ε ίναι , μωρό μου, η π ε τ σ έ τ α σου;»

« Τ η ν έχασα, μ η τ έ ρ α » , ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Μ α έτσ ι θα κρυώσε ις» . Η Τζε ϊλάν έκανε μια α ν ε π α ί σ θ η τ η κ ί ν η σ η . Κατόπιν ε ί

π ε : Α ! Μ η τ έ ρ α , τούτος ε δ ώ ε ίναι ο Μ ε τ ί ν . Κ ά θ ο ν τ α ι σ' εκε ίνο το παλιό σπ ίτ ι . Το παράξενο, στο σπ ίτ ι τ η ς σ ιωπής.

«Πο ιο παλιό σ π ί τ ι ; » ρώτησε η μ η τ έ ρ α τ η ς . Χ α ι ρ ε τ η θ ή κ α μ ε , ρώτησε τ ι δουλειά κάνε ι ο πατέρας μου

και σε ποιο σχολείο πηγαίνω* τ η ς ε ίπα, και πρόσθεσα ότι θα πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή γ ια να συνεχίσω τ ις σπουδές μου.

« Κ ι ε μ ε ί ς θ' αγοράσουμε σπίτ ι στην Α μ ε ρ ι κ ή . Ποια π ε ριοχή τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς είναι κ α λ ύ τ ε ρ η ; »

Τ η ς έδωσα μ ε ρ ι κ έ ς πληροφορίες, ανέφερα το κλ ίμα, τον πληθυσμό τ η ς χώρας, τ η ς ε ίπα αριθμούς, μα δεν κατάλαβα αν μ' άκουγε , γ ιατ ί δεν κοίταζε ε μ έ ν α μα το μαγιό και τα


μαλλιά μου, σαν να ήταν πράγματα ξέχωρα από μένα. Σ τ η συνέχε ια μ ι λ ή σ α μ ε γ ια την αναρχία στην Τουρκία, κι ενώ αρχίσαμε να λ έ μ ε γ ια τ ις δύσκολες συνθήκες τ η ς ζωής σ τ η χώρα, η Τζε ϊλάν μας δ ι έ κ ο ψ ε .

« Τ ι έ γ ι ν ε , μαμά, τώρα π έ τ υ χ ε εσένα ο φωστήρας ;» « Ε ί σ α ι α ν ά γ ω γ η ! » ε ί π ε η μ η τ έ ρ α τ η ς . Ό μ ω ς δεν π ε ρ ί μ ε ν ε να τ ελε ιώσω την κουβέντα μου, έφυ

γ ε β ιαστ ικά. Κ ι ε γ ώ π ή γ α και ξάπλωσα σε μια ξαπλώστρα. Βάλθηκα να κοιτάζω την Τζε ϊλάν και τους άλλους που μπαι-νοβγαίνανε σ τ η θάλασσα και βυθ ίστηκα σε σ κ έ ψ ε ι ς . Κ α τ ό πιν , όλοι κάθισαν στις ξαπλώστρες , στις κ α ρ έ κ λ ε ς , καταγ ή ς , κάτω από τον ήλ ιο , έγ ι ν ε μια απ ίστευτη ησυχία, κι ε γ ώ πάλι άρχισα να σκέφτομαι . Ε ικόνες παράξενες ζωντάνευαν μπροστά στα μάτια μου.

Φαντάστηκα ένα ρολόι παρατημένο πάνω στο τ σ ι μ έ ν τ ο , ανάμεσα στα γυμνά κι άχαρα πόδια μας: ε ίχε μ π ε ρ δ έ ψ ε ι τον ωροδε ίκτη και το λ ε π τ ο δ ε ί κ τ η του, κ ι αφημένο όπως ήταν στο απρόσωπο τ σ ι μ έ ν τ ο , μέσα από τ η θ λ ι β ε ρ ή , ανόητη μουσ ι κ ή , από τ η δίχως αρχή, δίχως τ έλος , δίχως μ έ σ η , δίχως βάθος κ ι επ ιφάνε ια σ ιωπή μας, κοίταζε τον ήλ ιο , κ ι ήταν υποχρεωμένο να ομολογήσε ι ότι δεν μπορούσε πια να μ ε τ ρ ή σ ε ι το χρόνο. Ε ί χ ε ξεχάσει τ ι ήταν αυτό που κάποτε μ ε τρούσε , μ ε αποτέλεσμα η σ κ έ ψ η του ρολογιού να μ η διαφέρε ι σε τ ί π ο τ ε από τ η σ κ έ ψ η του απερ ίσκεπτου που προσπαθεί να συλλάβε ι αυτό που σ κ έ φ τ ε τ α ι .

Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α πως με κάτ ι τ έ τ ο ι ε ς σ κ έ ψ ε ι ς κ ι ε γ ώ αγαπούσα την Τζε ϊλάν . Κα ι μέχρ ι τα μεσάνυχτα αυτά είχα στο μυαλό μου.

11

Χ τ ύ π η σ α ν την πόρτα του δωματίου μου. Έ κ λ ε ι σ α τα μάτια μου, δεν έ β γ α λ α μ ιλ ιά , μα η πόρτα άνοιξε . Ή τ α ν η Ν ι λ γκιούν.

« Κ α λ ά ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά κ α ; » Δ ε ν απάντησα. Θέλησα να δε ι το χλομό μου πρόσωπο,

το ακ ίνητο σώμα μου, και να καταλάβε ι πόσο υποφέρω. « Ε ί σ τ ε καλύτερα, γ ιαγ ιά , η ό ψ η σας έ φ τ ι α ξ ε » . Άνοιξα τα μάτια μου και σ κ έ φ τ η κ α ότι π ο τ έ δεν θα μ'

έν ιωθαν, ότι μόνο μ ε πλαστ ικά μπουκάλια κολόνια και μ ε ψεύτ ικο κέφι θα μου χαμογελούσαν. Κ ι ε γ ώ θα έ μ ε ν α μ ό ν η , ολομόναχη μ ε τους πόνους μου, το παρελθόν μου και τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς μου. Ναι , αφήστε μ ε , μ ε τ ις ωραίες, τ ι ς αγνές σ κ έ ψε ις μου.

« Π ώ ς α ισθάνεστε , γ ι α γ ι ά ; » Μ α δεν μ' αφήνουν. Κ ι ε γ ώ δεν τους μ ιλώ. « Κ ο ι μ η θ ή κ α τ ε καλά; Θ έ λ ε τ ε κ ά τ ι ; » «Λεμονάδα!» ε ίπα, χωρίς να ξέρω γ ιατ ί . Ό τ α ν έφυγε η Ν ιλγκ ιούν κι έ μ ε ι ν α μ ό ν η , παραδόθηκα

πάλι στις ωραίες και αγνές σ κ έ ψ ε ι ς . Σ τ α μάγουλα και στο

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ 1 3 3

νου μου η ζεστασιά από τον γλυκό ύπνο που κ ο ι μ ή θ η κ α : Σ κ έ φ τ η κ α το όνειρο που ε ίδα, τον απόηχο του ονείρου μου. Ήμουνα μ ι κ ρ ή , λ έ ε ι , σ' ένα τ ρ έ ν ο που ξεκινούσε από την Ιστανμπούλ* σ τ η δ ιαδρομή έ β λ ε π α κήπους , ωραιότατους παλιούς κήπους : η Ιστανμπούλ ε ίναι μακριά κ ι ε μ ε ί ς π η γαίνουμε από τον έναν κήπο στον άλλο. Θυμήθηκα τ ις πρώτ ε ς εκε ίνες μ έ ρ ε ς , Σ ε λ α χ α τ ί ν : την άμαξα, το μ α γ κ α ν ο π ή γαδο, το παρηγορητ ικό τρ ίξ ιμο του π ε ν τ ά λ τ η ς ρ α π τ ο μ η χανής· κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α το γ έ λ ι ο , τον ήλ ιο , τα χρώματα, πόσο όμορφα μπορούσαμε να ν ιώσουμε ξαφνικά χωρίς να υπάρχει λόγος, το τώρα που γ έ μ ι ζ ε μ ε το τώρα, τ ις πρώτες εκε ί ν ες μ έ ρ ε ς : ε ίχα αρρωστήσε ι στο τρένο κι αναγκαστήκ α μ ε να κ α τ έ β ο υ μ ε στην Γ κ έ μ π ζ ε . . . τ ό τ ε ή ρ θ α μ ε γ ια πρώτ η φορά στο Τζενέτχ ισαρ , γ ιατ ί ε ί χ ε καλό κλ ίμα , αφού κατ α τ α λ α ι π ω ρ ή θ η κ α στα δωμάτ ια των ξενώνων στην Γ κ έ μ π ζ ε . . . Μ ι α αποβάθρα που ε γ κ α τ α λ ε ί φ θ η κ ε μόλις κατασ κ ε υ ά σ τ η κ ε η σ ιδηροδρομική γ ρ α μ μ ή , τ έ σ σ ε ρ α - π έ ν τ ε παλιά σπίτ ια, τρία-τέσσερα κοτέτσια , όμως πόσο καθαρή είναι η ατμόσφαιρα, δεν είναι έ τσ ι , Φ α τ μ ά ; Γ ι α τ ί να π ά μ ε αλλού; Να εγκατασταθούμε εδώ! Θα 'μαστε και κοντά στην Ιστανμπούλ και στους γονε ί ς σου, δεν θα στενοχωριούντα ι , κ ι α κ ό μ η , μόλις π έ σ ε ι η κ υ β έ ρ ν η σ η , θα ε ί μ α σ τ ε στην Ιστανμπούλ. Έ λ α να φτιάξουμε ένα σπ ί τ ι εδώ!

Τ ό τ ε , περπατούσαμε συχνά μαζί: έχε ι τόσο πολλά να κάνε ι ο άνθρωπος σ τ η ζωή του , Φ α τ μ ά , έ λ ε γ ε ο Σελα χα τ ί ν , έλα να σου δε ίξω λ ίγο τον κόσμο, πώς ε ίναι το παιδ ί που έχε ις στην κοιλ ιά, άρχισε να κλοτσάε ι , το ξέρω, θα 'ναι αγόρι, θα το βγάλω Ν τ ο γ ά ν , * γ ια να μας θυμίζει πάντα τον και-

Αυτός που γενν ιέται .


νούργιο κόσμο, να 'ναι πάντα ν ι κ η τ ή ς , να 'χει αυτοπεποίθ η σ η , να βασίζεται στη δύναμη του! Πρόσεχε την υγεία σου, Φ α τ μ ά , και οι δυο να 'μαστε προσεχτ ικο ί , να ζήσουμε πολλά χρόνια, τ ι υπέροχος που είναι ο κόσμος, τούτα τα χόρτα, τούτα τα θεόρατα δέντρα που μονάχα τους φυτρώνουν και μονάχα τους μεγαλώνουν. Πώς να μ η με ίνε ι κατάπληκτος ο άνθρωπος μπρος σ' αυτό το θαύμα τ η ς φύσης. Κ ι ε μ ε ί ς , όπως ο Ρουσό, να ζήσουμε στην αγκαλιά τ η ς φύσης, μακριά από τους ανόητους σουλτάνους, τους αυλοκόλακες πασάδες, ν ' αναθεωρήσουμε όλα όσα έχουμε στο μυαλό μας. Τ ι ωραίο που είναι ακόμη και να το σκέφτεσαι αυτό! Κουράστηκες , ψυχή μου, έλα, πάρε το χέρ ι μου, κοίτα τ η ν ομορφιά τούτ η ς τ η ς γ η ς , του ουρανού, πόσο χαίρομαι που γλ ίτωσα από την υποκρισία τ η ς Ιστανμπούλ, μέχρ ι κ ι ευχαριστήριο γράμμα λέω να γ ρ ά ψ ω στον Τ α λ ά τ πασά! Άσ ' τους αυτούς στην Ιστανμπούλ να σαπίζουν στις ενοχές , στον πόνο και στα βασανιστήρια που μ ε τόσο κέφι υποβάλλουν ο ένας τον άλλο! Ε μ ε ί ς εδώ θα σκεφτούμε τα ολόδροσα, απλά, λεύτερα, χαρούμενα, ολοκαίνουργια πράγματα και θα φτιάξουμε έναν καινούργιο κόσμο. Έ ν α ν ελεύθερο κόσμο, που ούτε και να διανοηθεί μπορε ί η Ανατολή , έναν παράδεισο τ η ς λογ ικής , σου τ ' ορκίζομαι , Φ α τ μ ά , αυτό θα γ ί ν ε ι π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , μάλ ιστα, θα φτιάξουμε έναν κόσμο καλύτερο από τον κόσμο τ η ς Δύσης , ε ί δ α μ ε , ξέρουμε τα λάθη τους, δεν θα τα επαναλάβουμε , κ ι αν ακόμη δεν μπορέσουμε ε μ ε ί ς να τον φτ ιάξουμε αυτό τον παράδεισο τ η ς λ ο γ ι κ ή ς , θα τον φτιάξουν τα παιδιά μας, τα εγγόν ια μας, σ' το υπόσχομαι! Έ π ε ι τα π ρ έ π ε ι να μεγαλώσουμε σωστά το παιδί που έχε ις στην κοιλ ιά σου, ποτέ δεν θα το κάνω να κ λ ά ψ ε ι , δεν θα μάθε ι π ο τ έ τ ι θα π ε ι φόβος, π ο τ έ δεν θα γνωρίσε ι τ η θ λ ί ψ η τ η ς


Ανατολής , τα δάκρυα, τον π ε σ ι μ ι σ μ ό , την απαίσια ανατολ ί τ ι κ η δουλ ικότητα. Θ' ασχοληθούμε κ ι οι δυο μ ε τ η διαπ α ι δ α γ ώ γ η σ η του, θα δημ ιουργήσουμε έναν ελεύθερο άνθρωπο, καταλαβαίνε ις βέβαια τ ι σημαίνε ι αυτό, έ τσ ι δεν ε ίναι, μπράβο σου, και φυσικά νιώθω περήφανος γ ια σένα, σε σέβομαι , σε βλέπω σαν έναν ελεύθερο, αδέσμευτο άνθρωπο* δεν σε β λ έ π ω σαν σκλάβα, σαν υπηρέτρ ια , όπως βλέπουν οι άλλοι τ ις γυναίκες τους. Έ χ ε ι ς τα ίδια δικαιώματα μ' ε μ έ να, καταλαβαίνε ις , ψυχή μου; Μ α ας γυρ ίσουμε πια, ναι , η ζωή είναι ωραία σαν ένα όνειρο, όμως, γ ια να κάνουμε να δουν κι άλλοι το όνειρο αυτό, π ρ έ π ε ι να δουλέψουμε . Ας γ υ ρ ίσουμε . . .

« Γ ι α γ ι ά κ α , έφερα τ η λεμονάδα σας». Σ ή κ ω σ α το κεφάλι μου από το μαξιλάρι και κοίταξα. «Άφησε την ε δ ώ » , ε ίπα. « Γ ι α τ ί δεν την έφερε ο Ρ ε τ ζ έ π ;

Εσύ την έ φ τ ι α ξ ε ς ; » « Ε γ ώ την έφτιαξα, γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Τ α χέρια

του Ρ ε τ ζ έ π ήταν λ ε ρ ω μ έ ν α - μ α γ ε ι ρ ε ύ ε ι » . Κατσούφιασα, και σε λ υ π ή θ η κ α , κόρη μου. Τ ι να κάνω,

ε ίναι φανερό ότι ο νάνος κ ι εσένα σε ξ ε γ έ λ α σ ε , το κατάφ ε ρ ε , ε ίναι ύπουλος. Σ κ έ φ τ η κ α : Π ώ ς τ ρ ύ π ω σ ε ανάμεσα τους, πώς τους ε π η ρ έ α σ ε , πώς μ ε τ η χυδαία, ε λ ε ε ι ν ή ύπαρξη του τους έπν ιξε στο κακό, ντροπιαστικό αίσθημα ενοχής, ακριβώς όπως παρέσυρε και τον Ν τ ο γ ά ν μου. Α ν α ρ ω τ ι έ μαι αν τους τα δ ι η γ ή θ η κ ε όλα. Τ ο κεφάλ ι μου, αποκαμω-μ έ ν ο , έ π ε σ ε στο μαξιλάρι , κ ι έκανα πάλι τ η φοβερή και π ι κρή σ κ έ ψ η που δεν μ' αφήνε ι τ η δύστυχη να κο ιμάμαι τ ις νύχτες .

Σ κ έ φ τ η κ α ότι ε ίμα ι ε γ ώ ο Ρ ε τ ζ έ π ο τζουτζές και λ έ ω : Να ι , κυρία, τους τα δ ιηγούμαι , ε ξ η γ ώ μ ε όλες τ ις λ ε π τ ο μ έ -


ρειες στα εγγόν ια σας όσα κάνατε σ' ε μ έ ν α , σ τ η φουκαριάρα τ η μάνα μου και στον αδελφό μου* γ ια να μάθουνε, να ξέρουνε : γ ιατ ί όπως έγραφε τόσο ωραία κ ι ο μακαρίτης ο πατέρας μου, σκάσε , βρομονάνε, καλά, γ ιατ ί όπως έγραφε τόσο ωραία κ ι ο μακαρ ί της ο Σελαχατ ίν μ π έ η ς , ευτυχώς, δεν υπάρχει Θεός, υπάρχει η γ ν ώ σ η , όλα ε ί μ α σ τ ε σε θ έ σ η να τα ξέρουμε , οφείλουμε να τα ξέρουμε , ας τα ξ έ ρ ο υ ν τα ξ έ ρ ο υ ν γ ιατ ί τους τα ε ίπα και τώρα πια μου λ έ ν ε , κακομοίρη Ρ ε τ ζ έ π , ώστε η γ ιαγ ιά μας σε ταλα ιπώρησε , κ ι εξακολουθεί να σε ταλα ιπωρε ί - ε μ ε ί ς λυπόμαστε γ ι ' αυτό, ν ιώθουμε ένοχοι , γ ι ' αυτό ακριβώς δεν ε ίναι ανάγκη να πλύνεις τα χέρια σου και να φτιάξεις λεμονάδα - μ η δουλεύεις, κάτσε , τ ε μ π έ λ ι α σ ε , έχε ι ς κ ι εσύ δ ικαιώματα σ' αυτό το σ π ί τ ι - γ ιατ ί σίγουρα ο νάνος τούς τα ε ί π ε όλα - τους τα ε ί π ε άραγε ; Ε ί π ε άραγε, παιδιά, ξ έ ρ ε τ ε γ ιατ ί ο πατέρας σας, ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς , πούλησε και τα τ ελευτα ία κοσμήματα τ η ς γ ιαγ ιάς σας και θ έ λ η σ ε να μας δώσει χρήματα ; Ό τ α ν τα σ κ έ φ τ η κ α αυτά, νόμισα πως θα πνιγόμουνα. Σ ή κ ω σ α α η δ ι α σ μ έ ν η το κεφάλι μου από το μαξιλάρι .

«Πού είναι αυτός ;» «Ποιος , γ ι α γ ι ά ; » « Ο Ρ ε τ ζ έ π ! Πού ε ί ν α ι ; » « Μ α σας ε ίπα, γ ιαγ ιά , ε ίναι κάτω. Μ α γ ε ι ρ ε ύ ε ι » . « Τ ι σου ε ί π ε ; » « Τ ί π ο τ α , γ ι α γ ι ά ! » απάντησε η Ν ιλγκ ιούν . Ό χ ι , δεν μπορεί να τους μ ίλησε , δεν τ ο λ μ ά ε ι , Φατμά, μ η

φοβάσαι, ε ίναι ύπουλος, ε ίναι όμως και δε ιλός . Ή π ι α λ ίγο από τ η λεμονάδα μου. Μ α ξαφνικά θ υ μ ή θ η κ α την ντουλάπα μου. Τ η ρώτησα:

« Τ ι κάνε ις ε δ ώ ; »


« Μ α κάθομαι μαζί σας, γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Φ έ τος πολύ το πεθύμησα τούτο εδώ το μ έ ρ ο ς » .

« Κ α λ ά » , ε ίπα. « Κ ά τ σ ε . Μ α μ η σηκωθε ί ς από τ η θ έ σ η σου».

Σ η κ ώ θ η κ α σιγά σιγά από το κ ρ ε β ά τ ι μου. Πήρα κάτω από το μαξιλάρι τα κλε ιδ ιά μου, πήρα και το μπαστούνι μου και προχώρησα.

« Γ ι α πού, γ ι α γ ι ά ; » ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Ν α σας β ο η θ ή σ ω » .

Δεν απάντησα. Μ π ρ ο ς στην ντουλάπα σταμάτησα, γ ια να ξεκουραστώ. Βάζοντας το κλε ιδ ί στην κλε ιδαρότρυπα, ξανακοίταξα: Ναι , η Νιλγκ ιούν καθότανε. Άνοιξα την ντουλάπα και κοίταξα, άδικα είχα ανησυχήσει , το κασελάκι ήταν εκε ί , αδειανό, μα ας είναι, είναι εκε ί , ε ίναι τουλάχιστον εκε ί . Κλε ίνοντας την ντουλάπα, το θυμήθηκα. Α π ό το κάτω συρτάρι πήρα τ η φοντανιέρα μ ε τα κουφέτα και την π ή γ α σ τ η Ν ιλγκ ιούν , αφού έκλε ισα πρώτα την ντουλάπα.

« Α χ , γ ιαγ ιάκα μου, σας ευχαριστώ πολύ, γ ια μ έ ν α σ η κ ω θ ή κ α τ ε , κ ο υ ρ α σ τ ή κ α τ ε » .

« Π ά ρ ε κ ι ένα κόκκινο κουφέτο !» « Τ ι ωραία ασημέν ια φοντανιέρα είναι α υ τ ή ! » « Μ η ν την α γ γ ί ξ ε ι ς ! » Γύρισα στο κ ρ ε β ά τ ι μου, θέλησα να σκεφτώ διαφορετι

κά πράγματα, μα δεν μπόρεσα: άρχισα να σκέφτομαι μια από τ ις μ έ ρ ε ς εκε ί ν ες που δεν ξεκολλούσα από την ντουλάπα. Ε ίναι ν τ ρ ο π ή , Φ α τ μ ά , έ λ ε γ ε τ η μέρα ε κ ε ί ν η ο Σελαχατίν . Ο άνθρωπος ή ρ θ ε από την Ιστανμπούλ γ ια να μας δε ι , κ ι εσύ δεν λες να β γ ε ι ς από το δωμάτιο σου. Ε ίναι άνθρωπος καθωσπρέπε ι , και μ ε ευρωπαϊκή μόρφωση. Αν όμως το κάνε ι ς ε π ε ι δ ή ε ίναι εβραίος , η ν τ ρ ο π ή ε ίναι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η .


Φατμά , μ ε τ ά την υπόθεση Ντρέ ιφους , όλη η Ε υ ρ ώ π η κατ ά λ α β ε ότι η νοοτροπία αυτή είναι λ α θ ε μ έ ν η . Έ π ε ι τ α ο Σ ε λαχατίν κ α τ έ β η κ ε κάτω* ε γ ώ κοίταζα από τα μ ισάνοιχτα παντζούρια.

« Γ ι α γ ι ά κ α , γ ιατ ί δεν π ί ν ε τ ε τ η λεμονάδα σας;» Κοίταζα ανάμεσα από τα παντζούρια: ένας μικρόσωμος

άνθρωπος, που πλάι στον Σελαχατ ίν φαινόταν α κ ό μ η πιο μ ικρός: χρυσοχόος στο Καπαλί Τσαρσί, στην Κ λ ε ι σ τ ή Α γ ο ρά! Ό μ ω ς ο Σελαχατ ίν συζητούσε μαζί του, λες κι ε ί χ ε να κάνε ι μ ε επ ιστήμονα κι όχι μ ε έμπορο. Τους άκουγα καλά: Λοιπόν, κύριε Αβραάμ, τ ι νέα από την Ιστανμπούλ; Ε ίναι ικανοποιημένος ο λαός μ ε την ανακήρυξη τ η ς δημοκρατίας, ρωτούσε ο Σελαχατ ίν , κι ο εβραίος απαντούσε: Οι δουλε ιές δεν πάνε καλά, καθόλου καλά. Τ ι λ ες , έ λ ε γ ε ο Σελαχατ ίν , και το εμπόριο ; Μ α ς λ έ γ α ν ε ότι μ ε τ η δημοκρατία θα πάει μπροστά και το εμπόριο . Το εμπόριο θα σώσει το λαό μας. Ο λαός μας κι όλη η Ανατολία θα ορθοποδήσουν με το εμπόριο* μα πρώτα απ' όλα π ρ έ π ε ι να μάθουμε να κερδ ίζουμε χρήματα, να μάθουμε μαθηματ ικά , και μόνο όταν ενώσουμ ε τα μαθηματ ικά μ ε το εμπόριο και τα χρήματα, θα φτιάξουμε εργοστάσια. Κ α ι τ ό τ ε , δεν θα 'χουμε μάθε ι μονάχα να κερδίζουμε χρήματα, μα και να σκεφτόμαστε όπως εκε ί νοι ! Εσύ τ ι νομ ίζε ις ; Γ ι α να ζήσουμε όπως εκε ίνο ι , π ρ έ π ε ι πρώτα να μάθουμε να σκεφτόμαστε όπως εκε ίνο ι , ή να μάθουμε να κ ε ρ δ ί ζ ο υ μ ε χ ρ ή μ α τ α όπως ε κ ε ί ν ο ι ; Κ α ι τ ό τ ε ο εβραίος ρ ώ τ η σ ε : Ποιο ι ε ίναι αυτοί οι « ε κ ε ί ν ο ι » ; Κ ι ο Σ ε λ α χατίν απάντησε αμέσως : Ποιοι θες να 'ναι; Οι Ευρωπαίοι φυσικά, οι Δυτ ικο ί , αν και έχουμε κι ε μ ε ί ς μουσουλμάνους που ε ίναι συνάμα και πλούσιοι μ εγαλέμπορο ι . Άκουσες να γ ίν ετα ι λόγος γ ια κάποιον έμπορο φωτ ιστ ικών, που λ έ γ ε -


ται Τζεβντέτ;* Άκουσα, είπε ο εβραίος, αυτός ο Τζεβντέτ τα χρόνια του πολέμου έβγαλε πολλά λεφτά. Κι ο Σελαχατίν: Καλά, καλά, τι άλλα νέα από την Ιστανμπούλ, πώς είναι οι σχέσεις σου με τον τύπο, τι λένε εκείνοι οι βλάκες, ποιους προβάλλουν τώρα ως συγγραφείς, ως ποιητές; Αα, δεν τα ξέρω αυτά, είπε ο εβραίος. Ελάτε να δείτε μόνος σας! Κατόπιν άκουσα τη φωνή του Σελαχατίν: Όχι, δεν έρχομαι! Στο διάβολο να πάνε όλοι! Είναι ανίκανοι αυτοί να πετύχουν οτιδήποτε. Δεν βλέπεις τον Αμπντουλάχ Τζεβντέτ,** πόσο χυδαίο είναι το τελευταίο του βιβλίο! Όλα κλεμμένα από άλλους, τα πασάρει σαν δικά του, και μάλιστα με λάθη, ούτε τι γράφει δεν καταλαβαίνει. Εξάλλου στο θέμα της θρησκείας και της βιομηχανίας είναι απαραίτητο να μελετήσουμε πρώτα τον Μπουργκινιόν, αλλά τόσο ο Τζεβντέτ όσο κι ο Ζιά Γκεκάλπ, ο κοινωνιολόγος, αντιγράφουν άλλους. Και μάλιστα δίχως να τους καταλαβαίνουν. Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι ο Ζιά ξέρει πολύ λίγα γαλλικά, δεν είναι σε θέση να καταλάβει αυτά που διαβάζει* κάποτε σκέφτηκα να γράψω σχετικά και να τους εκθέσω, μα ποιος θα με καταλάβει; Εξάλλου άξιζε τον κόπο να καταπιαστώ με αυτά τα μικροπράγματα και να παραμελήσω την εγκυκλοπαίδεια μου; Τους παράτησα κι έφυγα. Ας εξαντληθούν εκεί που είναι στην Ιστανμπούλ, πίνοντας ο ένας το αίμα του άλλου.

«Γιαγιάκα, γιατί δεν πίνετε τη λεμονάδα σας;» Σήκωσα το κεφάλι μου από το μαξιλάρι, πήρα τη λεμο

νάδα μου κι ήπια μια γουλιά.

* Ήρωας ενός άλλου μυθιστορήματος του συγγραφέα, που έκανε περιουσία ως έμπορος φωτιστικών.

* * Γιατρός (γενν. 1869 - πέθ . 1 9 3 2 ) , φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και πολιτικός με μεγάλη επιρροή στις αρχές του αιώνα.


Κατόπιν ο Σελαχατίν πρόσθεσε : Πήγα ινε να τους πεις τ ι σκέφτομαι γ ι ' αυτούς, κι ο εβραίος ε ί π ε : Ε γ ώ δεν τους ξέρω, τέτοιου είδους άνθρωποι δεν έρχονται ποτέ στο μαγαζί μου -

ο Σελαχατίν τον δ ι έκοψε λέγοντας φωναχτά: Δεν είναι ανάγ κ η να τους πε ις τ ίποτα. Στους σαράντα οκτώ τόμους τ η ς εγκυκλοπαίδειας μου, όταν τους τελε ιώσω, θα τα έχω πε ι όλα, και σκέψε ις και λόγια, ό,τι πρέπε ι να ε ιπωθε ί , γ ια να μορφωθούν οι άνθρωποι της Ανατολίας: θα γεμ ίσω το κενό της σκέψης , όλοι θα μείνουν μ' ανοιχτό το στόμα, οι μικροί εφημερ ι δοπώλες θα πουλούν στη γέφυρα του Γαλατά την εγκυκλοπαίδε ια μου, η Λεωφόρος Μ π α ν κ α λ ά ρ θ' αναστατωθεί , το Σ ιρκετζ ί θα γ ίνε ι άνω-κάτω, ανάμεσα σ' αυτούς που θα τ η διαβάσουν κάποιοι θ' αυτοκτονήσουν και, το κυριότερο, ο λαός θα μ ε ν ιώσει , θα μ ε καταλάβε ι ! Τ ό τ ε και μόνο τ ό τ ε θα γυρίσω στην Ιστανμπούλ, την ώρα τ η ς μ ε γ ά λ η ς αναγέννησης , γ ια να εξομαλύνω την κατάσταση, ε ίπε ο Σελαχατίν , και τότ ε ο εβραίος του απάντησε , σας συνιστώ, μ π έ η μου, να με ί ν ε τ ε εδώ, στην Ιστανμπούλ τα πράγματα αλλάξανε. Όλοι κοιτάνε πώς να βγάλε ι ο ένας το μάτι του άλλου. Οι χρυσοχόοι θα προσπαθήσουν μ ε κάθε τρόπο να ρίξουν τ ις τ ι μ έ ς των κοσμημάτων σας. Μονάχα σ' ε μ έ ν α μπορε ί τ ε να 'χετε ε μ π ι στοσύνη. Υπάρχε ι βέβαια, καθώς σας ε ίπα, αναδουλειά, μα και πάλι θέλησα να 'ρθω, να δω τα κοσμήματα σας. Να μην καθυστερούμε, δ ε ί ξτ ε μου το διαμάντι . Πώς είναι τα σκουλαρίκια που αναφέρατε στο γράμμα σας;

Κατόπιν έ γ ι ν ε σ ι ω π ή , και μ ε την καρδιά μου να χτυπάε ι δυνατά άκουγα τ η σ ιωπή, κρατώντας στο χέρι το κλε ιδ ί μου.

« Γ ι α γ ι ά , δεν σας άρεσε η λ εμονάδα; » Ή π ι α άλλη μια γουλιά και ξανάβαλα το κεφάλι μου στο

μαξιλάρι λ έ γ ο ν τ α ς :


«Ωραία λεμονάδα! Μ π ρ ά β ο , γε ια στα χέρια σου». « Έ β α λ α πολλή ζάχαρη. Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; » Τ ό τ ε άκουσα τον άσχημο και νευρικό βήχα του εβραίου

και τ η ν κάπως λ υ π η μ έ ν η φωνή του Σ ε λ α χ α τ ί ν : Δ ε ν θα με ί ν ε τ ε γ ια φαγητό; Ο εβραίος εξακολουθούσε να ρωτάει για τα σκουλαρίκια. Κατόπιν , ο Σελαχατ ίν α ν έ β η κ ε τρέχοντας τ ι ς σκάλες κ ι ήρθε στο δωμάτιο μου: Φατμά , έλα κάτω, θα καθ ίσουμε στο τραπέζ ι , ε ίναι ν τ ρ ο π ή , μου ε ί π ε , ξέροντας ότι δεν θα κατέβα ινα . Σ ε λ ίγο κ α τ έ β η κ α ν κ ά τ ω μαζί μ ε τον Ν τ ο γ ά ν άκουσα τον εβραίο να λ έ ε ι : Τ ι χαρ ιτωμένο παιδάκ ι ! Μ ε τ ά ρώτησε γ ια μένα , κι ο Σ ε λ α χ α τ ί ν του ε ί π ε πως ήμουνα άρρωστη, κάθισαν οι τρε ι ς στο τραπέζ ι κ ι η πουτάνα τούς π ε ρ ι π ο ι ή θ η κ ε . Δεν άκουγα πια τ ι λ έ γ α ν ε , ή μάλλον δεν ήθελα ν' ακούω, γ ιατ ί μιλούσε στον εβραίο για την ε γ κ υ κλοπαίδε ια του.

« Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ιαγ ιά , δεν θα μου π ε ί τ ε ; » Η εγκυκλοπαίδε ια ! Ο ι φυσικές ε π ι σ τ ή μ ε ς , όλες οι ε π ι

σ τ ή μ ε ς , η ε π ι σ τ ή μ η κι ο Θεός, η Δύση κι η Α ν α γ έ ν ν η σ η , η νύχτα και η μέρα, η φωτιά και το νερό, η Ανατολή και ο χρόνος, ο θάνατος και η ζωή. Η ζωή. Η ζ ω ή !

« Τ ι ώρα ε ί να ι ; » ρώτησα. Το ε κ κ ρ ε μ έ ς μ ε το τ ι κ - τ α κ χωρίζει το Χ ρ ό ν ο . Το σ κ έ

φτομαι κ ι ανατριχιάζω. « Η ώρα ε ίναι έ ξ ι , γ ι α γ ι ά » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Κ α τ ό π ι ν

πλησίασε και κοίταξε. «Πόσα χρόνια το ' χ ετ ε αυτό το ρολόι, γ ι α γ ι ά ; »

Δεν άκουσα την κουβέντα στο τραπέζι · αηδίασα, δεν ή θ ε λα ν' ακούω, δεν άκουγα. Γ ι α τ ί στο τέλος ο εβραίος ε ί π ε : Το φαγητό είναι πολύ ωραίο. Μ α αυτή που το 'φτιαξε ε ίναι α κ ό μ η πιο ωραία! Ποια είναι η γυναίκα α υ τ ή ; Κ ι ο Σ ε λ α -


χατίν, σουρωμένος καθώς ήταν , ε ί π ε : Μ ι α φουκαριάρα χω-ριάτισσα! Δεν είναι απ' αυτά εδώ τα μ έ ρ η , ο άντρας τ η ς π ή γ ε στρατ ιώτης και την άφησε σ' ένα μακρινό σ υ γ γ ε ν ή του. Ο συγγενής αυτός πέθανε . Η Φ α τ μ ά κουραζόταν μ ε το νοικοκυριό κι ε μ ε ί ς ψάχναμε για να βρούμε υπηρέτρια, την π ή ραμε , τ η ς δώσαμε κ ι ένα μ ικρό δωμάτ ιο . Ε ίναι ε ρ γ α τ ι κ ή . Μ α το δωμάτιο που τ η ς δώσαμε ε ίναι μ ικρό , δεν χωράει . Τ η ς έφτιαξα μια καλύβα. Ο άντρας τ η ς δεν γύρ ισε από το στρατ ιωτ ικό . Ή θ έ λ η σ ε να το σκάσε ι , τον πιάσανε και τον κρεμάσανε , ή σ κ ο τ ώ θ η κ ε σε μ ά χ η . Τ η ν ε κ τ ι μ ώ πολύ. Σ τ η γυναίκα αυτή βρ ίσκε ις όλα τα προτερήματα του λαού μας, ε ρ γ α τ ι κ ό τ η τ α , ομορφιά. Πολλά έμαθα απ' αυτή σχετ ικά μ ε την ο ικονομ ική ζωή στα χωριά, θα τα χρησ ιμοπο ιήσω στην εγκυκλοπαίδε ια μου! Σας παρακαλώ, π ι ε ί τ ε άλλο ένα ποτ η ρ ά κ ι !

Ε γ ώ είχα κ λ ε ί σ ε ι την πόρτα μου γ ια να μην ακούω, να μ η μ ε πν ίξε ι η αηδία. . .

«Τ ίνος ήταν αυτό το ρολόι, γ ιαγ ιά , μου το ε ί π α τ ε πέρσ ι , αλλά . . . »

« Τ η ς μακαρίτ ισσας τ η ς γ ι α γ ι ά ς μ ο υ » , ε ί π α , σαν ε ίδα όμως τ η Νιλγκ ιούν να γ ε λ ά ε ι , σ κ έ φ τ η κ α πως άδικα τ η ς μ ι λούσα.

Κατόπιν ο φουκαράς ο γιος μου, ο Ν τ ο γ ά ν , που ε ίχε αναγ κ α σ τ ε ί να φάει μ' έναν εβραίο κ ι ένα μεθύστακα, α ν έ β η κ ε επάνω, ήρθε στο δωμάτ ιο μου, προτού τον αγκαλιάσω, του ε ίπα να πλύνει τα χέρια του, μ ε τ ά τον έβαλα να κο ιμηθε ί . Ο Σελαχατ ίν κάτω εξακολουθούσε να λ έ ε ι , μα αυτό δεν κράτ η σ ε πολύ. Ο εβραίος ε ί π ε ότι ή θ ε λ ε να φύγε ι . Ο Σελαχατίν ήρθε ε π ά ν ω : Ο άνθρωπος φεύγε ι , Φατμά , ε ί π ε . Προτού φύγε ι , θ έ λ ε ι να δ ε ι ένα από τα δαχτυλ ίδ ια σου ή από τα


σκουλαρίκια σου! Ε γ ώ δεν μιλούσα. Ξ έ ρ ε ι ς , Φατμά , ότι ήρθε από τ η ν Ιστανμπούλ γ ι ' αυτή τ η δουλε ιά, ύστερα από ένα σχετ ικό γράμμα που του έ σ τ ε ι λ α ; Δ ε ν ε ίναι σωστό να φύγε ι άπραχτος. Δ ε ν μιλούσα.. . Η τσάντα του, Φατμά, ε ίναι γ ε μ ά τ η μ ε χρήματα, φαίνεται τ ίμ ιος άνθρωπος, θα μας δώσε ι , νομίζω, καλή τ ι μ ή . Ε γ ώ δεν μιλούσα.. . Άκου να σου πω, έκανε τόσο δρόμο ο άνθρωπος, τον καλέσαμε , ήρθε από τ η ν Ιστανμπούλ, δεν είναι σωστό να πάε ι π ίσω άπραχτος!

« Γ ι α γ ι ά , η φωτογραφία στον τοίχο του παππού μας δεν ε ί ν α ι ; »

Ε γ ώ εξακολουθούσα να σωπαίνω. Καλά, Φ α τ μ ά , ε ί π ε ο Σελαχατ ίν κλαψουρίζοντας. Σ τ ο ιατρε ίο μου, το ξέρε ις , δεν πατάε ι πια άρρωστος, γ ι ' αυτό δεν φταίω ε γ ώ , οι ανόητες π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς του λαού αυτής τ η ς α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ ν η ς χώρας φταίνε . Τ ο λ έ ω χωρίς να ν τ ρ έ π ο μ α ι : το εισόδημα μου βρίσκετα ι πια στο μ η δ έ ν , κι αν δεν πουλήσουμε σήμερα στον εβραίο ορισμένα από τα κοσμήματα που έχε ις στην κασετίνα, σκέφτηκες πώς θα περάσουμε έναν ολόκληρο χειμώνα, κ ι όχι μονάχα το χε ιμώνα, μα όλη μας τ η ζ ω ή ; Ε γ ώ μέσα σε δέκα χρόνια ό,τι ε ίχα το πούλησα, Φατμά , ξέρε ις καλά τα έξοδα που έκανα γ ι ' αυτό το σπίτ ι , το οικόπεδο στο Σαρατσ-χανέ το πούλησα πριν από τρία χρόνια, τα τ ε λ ε υ τ α ί α δύο χρόνια ζήσαμε μ ε τα χρήματα που π ή ρ α μ ε από την π ώ λ η ση του μαγαζιού στο Καπαλί Τσαρσί, ξέρε ις α κ ό μ η , Φατμά, ότι τα άτ ιμα εκε ίνα τα ξαδέρφια μου όχι μονάχα δεν δέχονται να πουλήσουν το σπίτ ι μας στο Βεφά, μα αρνιούνται να μου δώσουν και το μερ ίδ ιο μου από τα νοίκια, και να προσθέσω α κ ό μ η , ε ίναι καιρός πια να το μάθε ις , μ ε τ ι νομίζε ις ότ ι ζ ή σ α μ ε τα τ ε λ ε υ τ α ί α δύο χρόνια; Σ τ η ν Γ κ έ μ π ζ ε μ ε παίρνουν στο ψ ιλό . Ξ έ ρ ε ι ς πόσο φτηνά πούλησα στους βάρ-


βάρους ψευτοεμπόρους τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε τα παλιά σακάκια μου, το ασημέν ια στιλό μου, μοναδική κληρονομιά που μου άφησε η μακαρίτ ισσα η μ η τ έ ρ α μου, το σεντούκι γ ια τα β ιβλ ία μου, τα γάντ ια μου, τα σ ιντεφέν ια κομπολόγια μου και τ η γελοία ε κ ε ί ν η ρεντ ινγκότα, την κατάλληλη μονάχα για τους ξιπασμένους του Μ π έ γ ι ο γ λ ο υ ; Φ τ ά ν ε ι πια, δεν αντέχω, δεν έχω σκοπό να πουλήσω τα β ιβλ ία μου, τα όργανα πε ιραμάτων , τα όργανα ιατρ ικής . Σ ' το λ έ ω ξάστερα: προτού τ ε λε ιώσω την εγκυκλοπαίδε ια , που θα κλονίσε ι μεμ ιάς συθέμελα τ η ζωή στην Ανατολή και που την ετο ιμάζω εδώ και έ ν τ ε κ α χρόνια, δεν έχω σκοπό να γυρίσω μ ε σκυμμένο το κεφάλι στην Ιστανμπούλ! Ο εβραίος π ε ρ ι μ έ ν ε ι κάτω, Φατμά! Έ ν α μονάχα πραγματάκι θέλω να βγάλε ις από την κασετίνα σου! Και δεν θέλω να το κάνε ις αυτό μονάχα για να ξεφορτωθούμε τον εβραίο, μα και γ ια να ξυπνήσε ι η Ανατολ ή , που αιώνες τώρα κοιμάται βαθιά, κ ι ακόμη γ ια να μην περάσει ο γιος μας, ο Ντογάν , το χε ιμώνα μισοχορτάτος και τουρτουρίζοντας, ά ν τ ε , Φατμά, άνοιξε τούτη την ντουλάπα!

« Ξ έ ρ ε τ ε , γ ιαγ ιά , όταν ήμουνα μ ι κ ρ ή , φοβόμουνα αυτή τ η φωτογραφία του παππού μου!»

Τ ε λ ι κ ά άνοιξα την ντουλάπα, ενώ ο Σελαχατ ίν π ε ρ ί μ ε ν ε δυο βήματα πέρα.

«Φοβόσουνα, ε ί π ε ς ; Γ ι α τ ί φοβόσουνα τον παππού σου;» «Πολύ σκοτε ινή φωτογραφία, γ ιαγ ιά ! » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν .

«Φοβόμουνα τα γ έ ν ι α του, το β λ έ μ μ α τ ο υ » . Μ ε τ ά άνοιξα την ντουλάπα, έβγαλα την κασετίνα, ήμου

να αναποφάσιστη, δεν ήξερα ποιο να θυσιάσω: δαχτυλίδια, βραχιόλια, δ ιαμαντέν ι ες καρφίτσες, το ρολόι μου από σμάλτο , μαργαριταρένια κολ ι έ , δ ιαμαντέν ια περιδέραια, δ ιαμάντια. Θ ε έ μου!


« Θ υ μ ώ σ α τ ε , γ ιαγ ιά , που ε ίπα ότι φοβόμουνα τ η φωτογραφία του παππού ; »

Κρατώντας το ένα από τα ρουμπινένια σκουλαρίκια, που του έδωσα αναθεματ ίζοντας τον , ο Σ ε λ α χ α τ ί ν κ α τ έ β η κ ε γ ρ ή γ ο ρ α , μ ε μάτ ια που λ ά μ π α ν ε από χαρά, τ ι ς σ κ ά λ ε ς . Ακούγοντας τον να κατεβα ίνε ι β ιαστ ικός , αμέσως κατάλαβα ότι ο εβραίος θα τον κορόιδευε : η συναλλαγή δεν κ ρ ά τ η σε πολύ. Προχωρώντας προς την πόρτα του κήπου, ο εβραίος μ ε τ η ν παράξενη τσάντα και το καπέλο , ε ί π ε : Μ η ν κοπιάσ ε τ ε να ' ρ θ ε τ ε στην Ιστανμπούλ. Σ τ ε ί λ τ ε μου ένα γράμμα, κ ι ε γ ώ έρχομαι αμέσως και σας βρ ίσκω.

Έ τ σ ι άρχισαν οι ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς του : ύστερα από ένα χρόνο, ή ρ θ ε ο εβραίος μ ε τ η ν ίδια τσάντα και το ίδιο καπέλο, και π ή ρ ε το άλλο σκουλαρίκι . Μ ε τ ά από οκτώ μήνες , ή ρ θ ε και π ή ρ ε το πρώτο δ ιαμαντέν ιο βραχιόλι , και πάλ ι φορούσε το ίδιο καπέλο, τώρα όμως το καπέλο αυτό ήταν υποχρεωμένοι να το φορούν κ ι οι μουσουλμάνοι . Τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο δ ιαμαντέν ιο βραχιόλι μάς το π ή ρ ε το 1926. Γ ια το ε π ό μ ε ν ο βραχιόλι ήρθε μ ε την ίδια τσάντα, ολοένα μιλούσε γ ια αναδουλ ε ι έ ς , δεν ρώτησε όμως γ ια τ η ν όμορφη υπηρέτρ ια . Τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α πως αυτό ίσως οφειλόταν στο γεγονός ότι γ ια να χωρίσε ι ένας άντρας από τ η γυναίκα του , χρε ιαζόταν πια δ ικαστ ική απόφαση κι όχι δυο-τρεις λέξε ις του άντρα. Ε κ ε ί ν η τ η φορά, μα και στις άλλες ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς του, το φαγητό α ν α γ κ ά σ τ η κ ε να το μ α γ ε ι ρ έ ψ ε ι ο ίδιος ο Σελαχατ ίν . Ε γ ώ , όπως κάθε φορά, δεν σηκώθηκα από τ η θ έ σ η μου, δεν β γ ή κα από το δωμάτ ιο μου, ίσως ε π ε ι δ ή υ π έ θ ε τ α πως ο Σ ε λ α χατίν του τα ε ίχε π ε ι όλα.

Έ τ σ ι , ξ εφορτωθήκαμε την υπηρέτρ ια και τα μπασταρ-δάκια τ η ς και μ ε ί ν α μ ε μόνοι , μ έ χ ρ ι που ο Ν τ ο γ ά ν τα β ρ ή -


κε σ' ένα χωριό και μας τα έφερε π ίσω: δυο μπασταρδάκια, το ένα νάνος, το άλλο κουτσό. Τ α χρόνια εκε ίνα ήταν τα καλύτερα τ η ς ζωής μας. Σ ε μια από τ ις ε π ι σ κ έ ψ ε ι ς του, ο εβραίος έφερε και μια εφημερ ίδα κ ι εκε ίνο το βράδυ ο Σ ε λαχατίν β υ θ ί σ τ η κ ε στις σελ ίδες τ η ς . Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή νόμισα ότι στην εφημερίδα δημοσιεύονται τα πάντα, όλες οι ενοχές , οι αμαρτ ίες , ακόμη κ ι η ποινή που ε ίχα ε π ι β ά λ ε ι ε γ ώ , και τ ό τ ε τρόμαξα, ανησύχησα. Μ α το μόνο ενδιαφέρον ήταν οι φωτογραφίες μουσουλμάνων μ ε κ α π έ λ α σαν των χρ ι στιανών. Σ ε μια άλλη ε π ί σ κ ε ψ η του ο εβραίος έφερε πάλι μια εφημερ ίδα , που, εκτός από τους μουσουλμάνους μ ε καπέλα σαν των χριστ ιανών, κάτω από τ ις ε ικόνες , ε ί χ ε και γράμματα σαν των χριστ ιανών. Ή τ α ν τ ό τ ε που ο Σελαχατίν ε ί π ε ότι σε μια μέρα έχουν κάνε ι άνω-κάτω την ε γ κ υ κλοπαίδε ια μου, τ ό τ ε που έδωσα στον εβραίο το δ ιαμαντέ νιο περιδέραιο μου.

αΤι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ιαγ ιάκα, ε ί σ τ ε κ α λ ά ; » Τ η ν άλλη φορά έ β γ α λ α από την κασετ ίνα το δαχτυλίδ ι

μου μ ε το δ ιαμάντ ι . Τ η φορά που έδωσα το δαχτυλίδ ι μου μ ε το σμαράγδι , το ε ί χ ε προσθέσε ι στην προίκα μου η γ ιαγ ιά μου, χιόνιζε, κι ο εβραίος μας ε ί π ε ότι όπως ερχόταν από το σταθμό στο σπίτ ι μας ε ίχε π ιάσε ι χ ιονοθύελλα, ότι του ε ίχαν ε π ι τ ε θ ε ί λύκοι κ ι ότι τους ε ίχε διώξει μ ε την τσάντα του. Καταλάβαινα βέβαια πως όλα αυτά τα έ λ ε γ ε γ ια να πάρει το δαχτυλίδ ι μου σ τ η μ ισή τ ι μ ή . Ό τ α ν ξανάρθε, ήταν φθινόπωρο* ο Ν τ ο γ ά ν μου μας ε ίχε πε ι πως θα πήγα ινε στο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο και πως θα σπούδαζε π ο λ ι τ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς · ε ίχα σ υ γ κ ι ν η θ ε ί τόσο , που έ κ λ α ι γ α . Σ τ η ν ε π ί σ κ ε ψ η του ύστερα από έξι μήνες , ο εβραίος πήρε τα σμαραγδένια σκουλαρίκια μου και το περ ιδέραιο μου, την εποχή ε κ ε ί ν η ο Σ ε -


λαχατίν δεν ε ίχε πάε ι ακόμη στην Γ κ έ μ π ζ ε γ ια να γ ρ ά ψ ε ι στις τ α υ τ ό τ η τ ε ς μας τα καινούργια ε π ί θ ε τ α μας. Π ή γ ε μ ε τά από έξ ι μήνες κ ι όταν γύρ ισε , μου ε ί π ε ότι ε ί χ ε μαλώσει μ ε τον υπάλληλο σ τ η διεύθυνση τ η ς έκδοσης ταυτοτήτων. Έ φ ε ρ ε και μου έ δ ε ι ξ ε όλο καμάρι τ ις τ α υ τ ό τ η τ ε ς μας, ε ίδα το καινούργιο ε π ί θ ε τ ο μας, κατάλαβα ότι μας κορόιδευαν, αηδίασα, σ κ έ φ τ η κ α πως μια μέρα θα γράφανε το κακόγουστο εκε ίνο ε π ί θ ε τ ο στην ταφόπετρα μου κ ι ανατρίχιασα. Έ π ε ι τ α από ένα χρόνο, ο εβραίος ή ρ θ ε και π ή ρ ε το διαμαν τ έ ν ι ο δαχτυλίδ ι και τα δ ιαμαντέν ια σκουλαρίκια μου, λίγες μέρες μετά , ε ίδα το γ ιο μου, τον Ν τ ο γ ά ν , να περπατάε ι πάνω-κάτω στο σπίτ ι θλ ιμμένος · του έδωσα κρυφά από τον πατέρα του τα ροζ μαργαριτάρια μου, του ε ίπα να τα πουλ ή σ ε ι και να πάε ι στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ να δ ιασκεδάσε ι . Δ ε ν δ ιασκέδασε* φαίνεται ότι του ήταν πιο εύκολο να στραφεί εναντίον μου. Π ή γ ε , β ρ ή κ ε τα μπασταρδάκια στο χωριό και τα έ φε ρε στο σπ ίτ ι μας. Η μάνα τους ε ίχε πεθάνε ι .

« Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ιαγ ιά ; Εκε ίνους π ά λ ι ; » Ο εβραίος ξανάρθε, βέβαια , ο Σελαχατ ίν όμως κατάλαβε

επ ιτέλους ότι η κασετίνα ε ίχε αρχίσει ν' αδε ιάζε ι . Παίρνοντας την καρφίτσα μου με το άστρο και το μισοφέγγαρο από ρουμπίνι , μου ε ί π ε ότι η εγκυκλοπαίδε ια τ ε λ ε ί ω ν ε . Ό λ η μ έ ρα πια κυκλοφορούσε μεθυσμένος , ε γ ώ δεν έβγαινα από το δωμάτ ιο μου, ήξερα πως, ε π ε ι δ ή ήταν π ά ν τ ο τ ε μ ε θ υ σ μ έ νος, η καρφίτσα μου, και τον επόμενο χρόνο η άλλη μ ε το τοπάζι , ε ίχαν πουληθεί κοψοχρονιά' τα χρήματα όμως που ξόδευε γ ια ν' αγοράσει β ιβλ ία δεν τα περιόριζε . Ό τ α ν ο Σ ε λαχατίν, που ε ίχε παραδώσει πια ολόψυχα τον εαυτό του στο σατανά, ξανακάλεσε τον εβραίο, ε ίχ ε αρχίσει κ ι άλλος πόλεμος. Αργότερα, ο εβραίος ήρθε άλλες δυο φορές: την πρώ-


τ η φορά π ή ρ ε το δαχτυλίδι, μου μ ε το μεγάλο μαργαριτάρι , τ η δ ε ύ τ ε ρ η , την καρφίτσα μου μ ε τα μ ικρά δ ιαμάντ ια που έγραφε πάνω αΘα περάσει κι αυτό». Έ τ σ ι , ο Σελαχατίν πούλησε και το γούρι μας κ ι έ π ε ι τ α από λ ίγο καιρό, μ ε τ ά τ η σ η μ α ν τ ι κ ό τ α τ η , όπως έ λ ε γ ε , εφεύρεση του κ ι ενώ σκεφτόταν να ξανακαλέσε ι τον εβραίο, πέθανε . Τ α δυο καλά δαχτυλ ίδ ια μου μ ε τα δ ιαμάντ ια , που μ έ χ ρ ι τ ό τ ε τα έκρυβα απ' όλους, τα π ή ρ ε ο αφελής , ο κακομο ίρης ο γ ιος μου, ο Ν τ ο γ ά ν , και τα 'δωσε στα μπασταρδάκια - έ τ σ ι , η κασετίνα μου έ μ ε ι ν ε τ ε λ ε ί ω ς άδεια. Ε ίναι ακόμη στην ντουλάπα μου, ε ν τ ε λ ώ ς άδε ιο, σκέφτηκα .

« Τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε , γ ιαγ ιά , γ ιατ ί δεν μου το λ έ τ ε ; » « Τ ί π ο τ α , ε ίπα αόριστα. Δ ε ν σκέφτομαι τ ί π ο τ α ! »

12

Όταν γυρίζεις όλη μέρα στους δρόμους και πηγαίνεις βράδυ στο σπίτι, είναι σαν ν' αρχίζεις σχολείο ύστερα από καλοκαιρινές διακοπές. Κάθισα στο καφενείο μέχρι να κλείσει. Ένας ένας όλοι γύριζαν στα σπίτια τους· περίμενα με την ελπίδα να συναντήσω κανένα φίλο που θα μου πρότεινε να κάνουμε κάτι, όμως όσοι συνάντησα το μόνο που έκαναν ήταν να με πουν ζωύφιο.

«Άντε, παιδί μου, Χασάν, μην κάθεσαι σαν κατσαρίδα, πήγαινε στο σπίτι σου και διάβασε μαθηματικά!»

Φεύγω- ανεβαίνω τον ανήφορο, δεν δίνω σημασία σε κανέναν, γιατί αγαπώ το σκοτάδι* το σιωπηλό σκοτάδι. Μονάχα τα τριζόνια υπάρχουν, τα ακούω, βλέπω το μέλλον μου στο σκοτάδι: ταξίδια σε μακρινές χώρες, αιματηροί πόλεμοι, ο κρότος των οπλοπολυβόλων, η χαρά της μάχης, ιστορικές ταινίες όπου σκλάβοι τραβούν κουπί, καμουτσίκια που καταπνίγουν τα αηδιαστικά βουητά των αμαρτωλών, κανονικοί στρατοί, εργοστάσια και πουτάνες. Ντράπηκα, φοβήθηκα. Εγώ θα γίνω μεγάλος άνθρωπος. Έφτασα στο τέλος του ανήφορου.


Ξαφνικά η καρδιά μου σ φ ί χ τ η κ ε : τα φώτα του σπιτ ιού μας! Σ τ ά θ η κ α και τα κοίταξα: ένα σπίτ ι σαν τάφος, που μ έ σα ανάβει μια λάμπα. Σ τ α παράθυρα δεν υπάρχει καμιά κίν η σ η . Πλησίασα και κοίταξα: η μ η τ έ ρ α μου δεν ήταν ε κ ε ί , θα ε ίχε πάε ι γ ια ύπνο* ο πατέρας μου, ξαπλωμένος στο σοφά, λαγοκοιμόταν, μ ε π ε ρ ί μ ε ν ε * ας π ε ρ ι μ έ ν ε ι , ε γ ώ θα μπω κρυφά από το παράθυρο του δωματίου μου και θα κο ιμηθώ. Π ή γ α , και κοίταξα προσεχτ ικά: ε ίχ ε κ λ ε ί σ ε ι το παράθυρο μου. Καλά! Χ τ ύ π η σ α δυνατά το άλλο παράθυρο* ο πατέρας μου ξύπνησε . Α ν τ ί ν ' ανοίξει την πόρτα, άνοιξε το παράθυρο.

«Πού ήσουνα;» φώναξε. Δεν μίλησα, άκουγα τα τριζόνια. Γ ι α λ ί γ η ώρα μ ε ί ν α μ ε

σιωπηλοί . « Ά ν τ ε , μπες μέσα, μ π ε ς ! » ε ί π ε ο πατέρας μου. « Μ η σ τ έ

κεσαι ε κ ε ί » . Μ π ή κ α από το παράθυρο. Κ ά θ ι σ ε απέναντ ι μου και μ ε

κοίταζε μ ε το β λ έ μ μ α του πατέρα. Κατόπιν άρχισε π ά λ ι : Παιδ ί μου, γ ιατ ί δεν δ ιαβάζεις , αχ, παιδί μου, παιδί μου, τ ι κάνεις όλη μέρα στους δρόμους; Α μ έ σ ω ς σκέφτηκα: Τ ι δουλε ιά έχουμε ε μ ε ί ς , μ η τ έ ρ α , μ' αυτό τον κ λ α ψ ι ά ρ η ; Θ έ λ ω να ξυπνήσω τ η μάνα μου και να τ η ρωτήσω, να την πάρω και να φύγουμε από το σπ ίτ ι αυτού του ανθρώπου. Σ κ έ φ τ η κ α όμως πως ο πατέρας θα λυπόταν πολύ και ντράπηκα λ ίγο . Ν α ι , φταίω, ολημερ ίς γύριζα στους δρόμους, μα μ η φοβάσαι, πατέρα, θα δε ι ς , θα διαβάσω αύριο. Ό μ ω ς δεν θα μ ε π ι σ τ έ ψ ε ι . Σ τ ο τέλος σώπασε και μ ε κοίταζε φουρκισμένος κ ι έτο ιμος να κ λ ά ψ ε ι . Π ή γ α αμέσως στο δωμάτ ιο μου, κάθισα στο γραφείο μου, κοίτα, πατέρα, β λ έ π ε ι ς , διαβάζω μαθηματ ικά . Μ η στενοχωριέσαι . Έ κ λ ε ι σ α και την πόρτα. Το


φως είναι αναμμένο , θα γλ ιστράε ι κάτω από την πόρτα, θα το δ ε ι , θα σκεφτε ί πως διαβάζω. Εξακολουθε ί να παραμιλάε ι .

Έ π ε ι τ α από λ ίγο η φωνή του σ τ α μ ά τ η σ ε ν' ακούγετα ι · ανησύχησα, άνοιξα σιγά την πόρτα, κοίταξα, δεν ήταν ε κ ε ί : π ή γ ε να κοιμηθε ί . Αυτοί θέλουν να κοιμούνται ωραία ωραία, κ ι ε γ ώ π ρ έ π ε ι να διαβάζω. Κ α λ ά , αφού ε ίναι τόσο σημαντ ικό το απολυτήριο του λυκείου, ας πέσω μ ε τα μούτρα, ας μ ε λ ε τ ή σ ω όλη τ η νύχτα δίχως να κ ο ι μ η θ ώ , μ έ χ ρ ι που να κάνω τ η μάνα μου το πρωί ν' ανησυχήσε ι , ε γ ώ όμως ξέρω καλά πως στη ζωή υπάρχουν άλλα πράγματα, πολύ πιο σ η μαντ ικά . Να σας τα πω, αν θ έ λ ε τ ε . Μ ά ν α , έχε ι ς ακούσει γ ι α τους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς , τους χρ ιστ ιανούς , τους σ ι ω ν ι σ τ έ ς , τους μασόνους, που τρύπωσαν ανάμεσα μας, ξέρε ις τ ι ε ί παν ο Κ ά ρ τ ε ρ κ ι ο πάπας μ ε τον Μ π ρ έ ζ ν ι ε φ ; Μ α και να τα πω, δεν θα μ' ακούσουν, κ ι αν μ' ακούσουν, δεν θα καταλάβουν. . . Τ έ λ ο ς , ας μ η σκοτ ίζομαι , ας πιάσω τα μαθηματ ι κ ά !

Άνοιξα το β ιβλ ίο * ε ίχα μ ε ί ν ε ι στους αναθεματ ισμένους λογάρ ιθμους . Ν α ι , γράφουμε log και λ έ μ ε l o g Q ( A B ) = l o g a A * l o g a B . Αυτό ε ίναι το πρώτο που π ρ έ π ε ι να ξέρω, ε ίναι όμως κ ι άλλα* θεωρήματα τα λ έ ε ι το β ιβλ ίο . Τ α ξανάγραψα ωραία ωραία στο τ ετράδ ιο . Τα κοίταξα, μου άρεσαν. Έ γ ρ α ψ α τέσσερ ις σελ ίδες , ξέρω να μ ε λ ε τ ά ω ε γ ώ . Ώ σ τ ε αυτό είναι ο λογάριθμος! Ε ί π α να λύσω κι ένα πρόβλημα.

Να υπολογ ίσω το λογάρ ιθμο μ ιας τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ ή ς ρίζας ενός κλάσματος.

Καλά, να τον βρω. Κοίταξα το πρόβλημα. Ξαναδιάβασα αυτά που έγραψα στο τετράδιο* πέρασε πολλή ώρα, μα δεν μπόρεσα να καταλάβω τ ι πράξεις έ π ρ ε π ε να κάνω. Τα ξα-


ναδιάβασα, όπου να 'ναι όλα θα τα αποστήθιζα, κοίταξα πώς ήταν η λύση στα παραδε ίγματα, μα και πάλι δεν κατάλαβα πολλά πράγματα. Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α και σηκώθηκα. Αν ε ίχα τώρα ένα τσ ιγάρο, θα κάπνιζα. Ξανακάθισα, πήρα ένα μολύβι κ ι άρχισα να σχεδιάζω, μα μονάχα μουντζούρες κατάφερα να κάνω. Ύ σ τ ε ρ α από λ ί γ ο , κο ίτα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , τ ι έγραψα στην άκρη του τετραδίου μου:

Λεν ήμουν ερωτευμένος μαζί σου. KL όμως, μου πήρες το μυαλό.

Μ ε λ έ τ η σ α λ ίγο α κ ό μ η , μα του κάκου. Κατόπιν σ κ έ φ τ η κα: Σ ε τ ι ωφελε ί να ξέρε ις τ η σχέση λογαρίθμων και ριζών; Ας πούμε λοιπόν ότι μια μέρα γ ίνομαι τόσο πλούσιος, που πρέπε ι να λογαριάζω τα χρήματα μου μ ε λογάριθμους και ρίζες , ή ασχολούμαι μ ε κ ρ α τ ι κ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς ; Θα ε ίμα ι τόσο χαζός, ώστε να μην προσλάβω έναν υπαλληλάκο να κάνε ι τους λογαριασμούς μου;

Παράτησα τα μ α θ η μ α τ ι κ ά · άνοιξα το β ιβλ ίο των α γ γ λ ι κών, μα το μυαλό μου δεν ήταν πια σ τ η θ έ σ η του. Σ τ ο διάβολο αυτοί οι Mr and Mrs Brown, είπα.. Ο ι ίδιες ε ικόνες , οι κρύες κ ι ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ε ς φάτσες, οι παντογνώστες , οι παντοδύναμοι Εγγλέζο ι * φορούν σ ιδερωμένα σακάκια και γραβ ά τ ε ς , οι δρόμοι τους ε ίναι πεντακάθαροι . Έ ν α ς κάθετα ι , άλλος σηκώνεται , συνέχεια βάζουν στα τραπέζια, πάνω, κάτ ω , μέσα, στο πλάι , σπιρτόκουτα που δεν μοιάζουν καθόλου μ ε τα δικά μας. On, in, under, και δεν ξέρω τ ι άλλες ανοησίες π ρ έ π ε ι ν ' αποστηθίσω, γ ιατ ί , δ ιαφορετ ικά, ο πατέρας μου, που τώρα κο ιμάται μέσα ροχαλίζοντας, θ' αρχίσε ι να χ τ υ π ι έ τ α ι λέγοντας ότι ο γ ιος του δεν θ έ λ ε ι να σπουδάσει . Καλύπτοντας μ ε το χέρ ι μου τ η σελίδα και κοιτάζοντας το


ταβάνι,, αποστήθισα, αποστήθισα, και ξαφνικά ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κα, άρπαξα το β ιβλ ίο και το βρόντηξα κάτω. Σ τ ο διάβολο! Σ η κ ώ θ η κ α από το γραφε ίο μου, β γ ή κ α έξω, πάλι από το παράθυρο. Δεν ε ίμα ι ε γ ώ ο άνθρωπος που μπορε ί ν' αρκεσ τ ε ί σ' αυτά. Κάπως ησύχασα όταν από τ η ν άκρη του κ ή που ε ίδα τ η σ κ ο τ ε ι ν ή θάλασσα και το φάρο του νησιού μ ε τα σκυλιά, που αναβόσβηνε μόνος του στο σκοτάδι . Ό λ α τα φώτα του κάτω μαχαλά ήταν σ β η σ τ ά , μονάχα οι λ ά μ π ε ς του δρόμου και τα φώτα του εργοστασίου υαλικών ή τ α ν αναμμένα· έπε ι τα το κόκκινο φως ενός σιωπηλού καραβιού. Ο έρημος κήπος μυρίζε ι ξερά χόρτα, χώμα και καλοκαίρι . Μονάχα τριζόνια υπάρχουν τρ ιγύρω· άτακτα τριζόνια που μας θυμίζουν ότι στο σκοτάδ ι υπάρχουν α κ ό μ η κερασ ι ές , μακρινοί λόφοι, α μ π έ λ ι α , λ ιόδεντρα, δροσιά κάτω από τα δέντρα. Άκουσα μ ε προσοχή και το αυτί μου π ή ρ ε τους βάτραχους στα λασπόνερα, στην άκρη του δρόμου που έ β γ α ζε στο Γ ι ε λ κ έ ν κ α γ ι α . Πολλά έχω να κάνω σ τ η ζ ω ή ! Σ κ έ φτηκα αυτά που σχεδίαζα να κ ά ν ω : τους πολέμους , τ ις νίκ ε ς , το φόβο τ η ς ή τ τ α ς , τ η ν ε λ π ί δ α , τ η ν ε π ι τ υ χ ί α , τ η ν αγάπη που θα έδε ιχνα στους δυστυχισμένους, αυτούς που θ' απελευθέρωνα, τ η ν προκοπή μας σε τούτο τον άπονο κόσμο. Τ α φώτα του κάτω μαχαλά ήταν σβηστά . Όλο ι κοιμούνται* κοιμούνται* βλέπουν όνειρα χαζά, δίχως νόημα, μίζερα, κ ι εδώ, πάνω απ' όλους, ο μόνος ξύπνιος ε ίμα ι ε γ ώ . Α γ α π ώ πολύ τ η ζ ω ή , μ ισώ τον ύπνο. Ε ίνα ι τόσα αυτά που π ρ έ π ε ι να κάνω, συλλογ ίστηκα.

Γύρισα πίσω στο δωμάτιο μου, μ π ή κ α πάλι από το παράθυρο* κατάλαβα ότι δεν μπορούσα να διαβάσω και ξάπλωσα στο κρεβάτ ι μου δίχως να βγάλω τα ρούχα μου. Θα διαβάσω το πρωί, μόλις σηκωθώ. Νομίζω πως οι τ ελευτα ί ες δέκα μ έ -

154 ΟΡΧΛΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρες ε ίναι αρκετές γ ια τα αγγλ ικά και τα μαθηματ ικά . Τα πουλιά θ' αρχίσουν να πετούν στα κλαδιά κ ι εσύ, Νιλγκ ιούν, θα πας στην παραλία σε ώρες που δεν είναι κανείς . Θα 'ρθω κι ε γ ώ . Ποιος θα μ' εμποδ ίσε ι ; Σ τ η ν αρχή νόμισα πως ε ίχε φύγε ι ο ύπνος μου, έν ιωσα τ η ν καρδιά μου να χτυπά, μα ύστερα κατάλαβα πως ήμουν έτοιμος να κο ιμηθώ.

Ό τ α ν ξύπνησα, ο ήλ ιος έ π ε φ τ ε στο χέρ ι μου, το πουκάμισο και το παντελόν ι μου ήταν μουσκεμένα από τον ιδρώτα μου. Σ η κ ώ θ η κ α : η μ η τ έ ρ α κι ο πατέρας μου δεν ε ίχαν σ η κ ω θ ε ί α κ ό μ η . Π ή γ α στην κουζίνα, κ ι ε κ ε ί που έ τρωγα ψωμί και τυρί , ή ρ θ ε η μ η τ έ ρ α μου.

« Π ο ύ ήσουνα;» « Π ο ύ να 'μαι , ε δ ώ » , ε ίπα. « Ό λ η τ η νύχτα δ ιάβαζα». « Π ε ι ν ά ς ; » ε ί π ε . « Ν α σου φτιάξω τσάι , θ έ λ ε ι ς ; » « Ό χ ι » , ε ίπα. «Θα φύγω» . «Πού θα πας τόσο πρωί, ξαγρυπν ισμένος ; » «Θα κάνω μια βόλτα» , ε ίπα. « Ν α συνέλθω. Θα γυρίσω

γρήγορα γ ια να συνεχίσω το δ ιάβασμα» . Έκανα να βγω, την κοίταξα, μου φάνηκε πως ε ίχε αρχίσει

να μ ε λυπάται. « Μ ά ν α » , ε ίπα, «μου δίνεις πενήντα λ ίρες ; » Μ ε κοίταξε αναποφάσιστη. « Τ ι θα τα κάνε ις τόσα χρήματα; Καλά, καλά, θα σου δώ

σω! Μ η ν το πε ις όμως του πατέρα σου!» Μ π ή κ ε στο δωμάτ ιο , β γ ή κ ε : μου έδωσε δυο ε ικοσάρικα

κι ένα δεκάρικο. Τ η ν ευχαρίστησα, π ή γ α στο δωμάτιο μου, φόρεσα κάτω από το παντελόν ι το μαγ ιό μου και , γ ια να μην κάνω θόρυβο και ξυπνήσε ι ο πατέρας μου, β γ ή κ α από το παράθυρο. Γύρισα και κοίταξα, η μ η τ έ ρ α μου μ ε παρακολουθούσε από το άλλο παράθυρο. Μ η ν ανησυχε ίς , μ η τ έ ρα, ε γ ώ ξέρω τ ι θα κάνω στη ζωή.


Β γ ή κ α στον κεντρ ικό δρόμο και προχώρησα προς τα κάτ ω . Από δ ίπλα μου περνούσαν συνέχε ια αυτοκίνητα μ ε μ ε γ ά λ η ταχύτητα. Διάφοροι τύποι μ ε γραβάτες και μ ε τα σακάκια τους κρεμασμένα σε μιαν άκρη του αυτοκινήτου, τ ρ έ χανε μ ε εκατό χ ιλ ιόμετρα την ώρα, πήγαιναν στην Ιστανμπούλ, γ ια ν' αρχίσουν τ ις κομπίνες τους, να ξεζουμίσουν ο ένας τον άλλο, δεν μ ε βλέπουν. Μ α ούτε ε γ ώ σας λογαριάζω, κύριοι μ ε γραβάτες και κέρατα!

Σ τ η ν πλαζ δεν ήταν ακόμη κανε ίς . Δ ε ν ε ί χ ε έρθε ι ούτε ο ταμίας ούτε κι ο φύλακας, γ ι ' αυτό μ π ή κ α δίχως ε ισ ιτήρ ιο . Πρόσεξα μ η γεμίσουν τα αθλητ ικά μου παπούτσια μ ε άμμο, περπάτησα μέχρ ι τους βράχους, ε κ ε ί που τ ε λ ε ι ώ ν ε ι η πλαζ κ ι αρχίζει η μάντρα ενός σπιτ ιού, και κάθισα σ' ένα σ η μ ε ί ο που δεν το ' β λ ε π ε ο ήλ ιος . Από δω θα μπορούσα να δω τ η Νιλγκ ιούν να μπαίνε ι από την πόρτα. Κοιτάζω το βυθό τ η ς ή ρ ε μ η ς θάλασσας. Μ ι κ ρ ά ψάρια κολυμπάνε ανάμεσα στα φύκια, οι κέφαλοι ενοχλούνται κ ι από τον παραμικρό θόρυβο και φεύγουν. Κρατώ την αναπνοή μου.

Πολύ αργότερα, κάποιος φόρεσε βατραχοπέδιλα και μάσκα, π ή ρ ε το ψαροντούφεκό του, βούτηξε στο νερό και βάλθ η κ ε να κυνηγάε ι τους κέφαλους. Πόσο μ' εκνευρίζουν αυτοί οι σκατάδες που κυνηγάνε τους κέφαλους! Έ π ε ι τ α το νερό η ρ έ μ η σ ε πάλ ι κ ι ε ίδα τους κέφαλους και τους κοκω-βιούς. Έ π ε ι τ α από λ ίγο ο ήλιος έ π ε σ ε πάνω μου.

Ό τ α ν ήμασταν μ ικροί , τρ ιγύρω υπήρχε μονάχα το δ ικό τους παλιό και παράξενο σπ ί τ ι , και το δ ικό μας στο λόφο. Ο Μ ε τ ί ν , η Ν ιλγκ ιούν κ ι ε γ ώ ερχόμασταν εδώ, ε γ ώ έ μ π α ι να μ έ χ ρ ι τα γόνατα στο νερό και προσπαθούσαμε να πιάσουμε αφρόψαρα κι αθερ ίνες . Μ α μονάχα κοκωβιούς πιάν α μ ε , πέταξε τον , έ λ ε γ ε ο Μ ε τ ί ν , έ φ α γ ε το δόλωμα, δεν


τον πετώ, έλεγα, τον έβαζα στο κουβαδάκι, κατόπιν το γέμιζα νερό, και τότε ο Μετίν με κορόιδευε! Δεν είμαι τσιγκούνης, φίλε μου, του έλεγα, η Νιλγκιούν μπορεί ν' άκουγε, μπορεί και να μην άκουγε, δεν είμαι τσιγκούνης, ο κο-κωβιός έφαγε το δόλωμα μου, κι αυτό θα μου το πληρώσει, του έλεγα. Ο Μετίν κρατάει τον κοκωβιό, Νιλγκιούν, κοίτα, στην άκρη της πετονιάς του έχει δέσει μια βίδα για βαρίδι, δεν έχει μολύβι, είναι τσιγκούνης! Παιδιά, έλεγε η Νιλγκιούν, ρίξτε τα ψάρια στη θάλασσα, είναι κρίμα! Δύσκολη η φιλία μ' αυτούς, το ξέρω. Η σούπα από κοκωβιό είναι πολύ νόστιμη, όταν μάλιστα προσθέσεις και πατάτες με κρεμμυδάκια...

Έπειτα άρχισα να παρακολουθώ ένα καβούρι. Τα καβούρια συνέχεια κινούνται, συνέχεια ασχολούνται με κάτι, γι' αυτό είναι σκεφτικά, αφηρημένα. Γιατί κουνάς το ποδάρι σου, τη δαγκάνα σου, καβούρι; Σαν να ξέρουν τα καβούρια περισσότερα από μένα. Από γεννησιμιού τους είναι φωστήρες. Ακόμη και τα πολύ μικρά, με την κάτασπρη και μαλακή κοιλιά.

Σε λίγο η επιφάνεια της θάλασσας άρχισε να ταράζεται, ο βυθός να μη φαίνεται πια, οι κολυμβητές να μπαινοβγαίνουν στο νερό. Για μια στιγμή είδα να μπαίνει από την πόρτα η Νιλγκιούν. Κρατούσε μια τσάντα. Προχώρησε προς το μέρος που καθόμουνα.

Πλησίασε, στάθηκε, έβγαλε το κίτρινο φόρεμα της, και μόλις πρόλαβα να δω ότι το μπικίνι της ήταν γαλάζιο, έστρωσε μια πετσέτα και ξάπλωσε. Μετά έβγαλε από την τσάντα της ένα βιβλίο κι άρχισε να διαβάζει. Έβλεπα μονάχα το χέρι της, που κρατούσε το βιβλίο ψηλά, και το κεφάλι της. Σκέφτηκα.


Ίδρωσα. Πέρασε αρκετή ώρα, αυτή συνέχεια διάβαζε. Για να δροσιστώ λίγο, έπλυνα το πρόσωπο μου. Πέρασε πολλή ώρα, ακόμη διάβαζε.

Σκέφτηκα να πάω να της πω: Γεια σου, Νιλγκιούν, ήρθα να κολυμπήσω, πώς είσαι; Φοβήθηκα μη θυμώσει: δεν ξέρω γιατί, σκέφτηκα πως ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερη μου. Πάω αργότερα, άλλη φορά.

Σε λίγο η Νιλγκιούν σηκώθηκε, προχώρησε προς τη θάλασσα· σκέφτηκα ότι ήταν πολύ όμορφη. Βούτηξε απότομα στο νερό κι άρχισε να κολυμπάει. Κολυμπούσε σταθερά, ανοιγόταν στη θάλασσα, αδιαφορώντας για τα πράγματα της που άφησε εκεί. Μην ανησυχείς, Νιλγκιούν, προσέχω εγώ τα πράγματα σου* επειδή ανοιγόταν δίχως να γυρίζει πίσω να δει. Θα μπορούσε κάποιος να πάει να ψάξει τα πράγματα της, μα εγώ τα προσέχω, δεν παθαίνουν τίποτα.

Κατόπιν σηκώθηκα και πήγα κοντά στα πράγματα της. Κανείς δεν με είδε. Εξάλλου η Νιλγκιούν είναι φίλη μου. Έσκυψα, έριξα μια ματιά στο εξώφυλλο του βιβλίου πάνω στην τσάντα της: ένας χριστιανικός τάφος και δίπλα δυο ηλικιωμένοι που κλαίγανε. Πατέρες και γιοι ήταν ο τίτλος. Κάτω από το βιβλίο ήταν το κίτρινο φόρεμα της, γιά να δούμε τι άλλο είχε στην τσάντα της; Έψαξα γρήγορα γρήγορα, για να μη με δει κανείς. Μια κρέμα, σπίρτα, ένα κλειδί, που το είχε ζεστάνει ο ήλιος, άλλο ένα βιβλίο, πορτοφόλι, φουρκέτες, μια μικρή πράσινη χτένα, μαύρα γυαλιά ηλίου, πετσέτα, ένα πακέτο τσιγάρα Σαμσούν, άλλο ένα μικρό μπουκάλι. Η Νιλγκιούν κολυμπούσε ακόμη στ' ανοιχτά. Για να μη με παρεξηγήσει κανείς, θα τα άφηνα όλα στη θέση τους, αλλά ξαφνικά αποφάσισα να πάρω τη μικρή πράσινη χτένα και να τη βάλω στην τσέπη μου. Δεν με είδε κανείς.


Ξαναπήγα στους βράχους και περ ίμενα . Σ ε λ ίγο η Ν ι λ γκιούν β γ ή κ ε από τ η θάλασσα, προχώρησε γρήγορα και τυλ ί χ τ η κ ε μ ε την π ε τ σ έ τ α τ η ς . Σαν να μην ήταν μια κοπέλα σοβαρή , ένα χρόνο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η μου, μα ένα κορ ι τσάκ ι . Σ κ ο υ π ί σ τ η κ ε , έ ψαξε λ ι γ ά κ ι την τσάντα τ η ς και μ ε τ ά φόρεσε β ιαστ ικά το κ ίτρ ινο φόρεμα τ η ς .

Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή τα 'χασα, μου φ ά ν η κ ε πως βιαζόταν ν' απαλλαγε ί από μένα. Έ τ ρ ε ξ α να δω πού π ή γ α ι ν ε . Π ή γ α ι ν ε στο σπίτ ι τ η ς . Έ τ ρ ε ξ α , προσπάθησα να κόψω δρόμο γ ια να β γ ω μπροστά τ η ς , ξαφνικά έ σ τ ρ ι ψ ε , δεν ήξερα τ ι να κάνω, γ ιατ ί ε ί χ ε με ίνε ι π ίσω μου, σαν να μ ε παρακολουθούσε τ ώ ρα αυτή . Μ π ρ ο σ τ ά στον μπακάλη έστρ ιψα δεξιά, κρύφτηκα πίσω από ένα αυτοκίνητο, έκανα πως έδενα τα κορδόνια των παπουτσιών μου και τ η ν παρακολουθούσα: μ π ή κ ε στον μ π α κ ά λ η .

Πέρασα στην απέναντ ι πλευρά του δρόμου. Πηγαίνοντας προς το σπίτ ι τ η ς , θα συναντιόμασταν. Σ κ έ φ τ η κ α κάτ ι : θα 'βγαζα από την τ σ έ π η μου τ η χτένα τ η ς και θα τ η ς την έδ ι να: Νιλγκ ιούν, αυτή η χτένα είναι δ ική σου, θα τ η ς έλεγα . Ναι , θα 'λεγε , πού τ η βρήκες ; Σου έ π ε σ ε , θα της έλεγα. Πώς ξέρε ις πως είναι δ ική μου; θα ' λ εγε . Ό χ ι , δεν θα τ η ς έ λ ε γ α έ τ σ ι : Σου έ π ε σ ε , την ε ίδα και την πήρα, θα τ η ς έλεγα . Π ε ρίμενα κοντά στο δέντρο. Ήμουν μούσκεμα στον ιδρώτα.. .

Σ ε λ ίγο β γ ή κ ε από τον μπακάλη · ερχόταν προς το μέρος μου. Καλά, κι ε γ ώ προς τον μπακάλη πήγαινα. Δεν την κοίταξα, κοίταζα κάτω, τα αθλητ ικά μου παπούτσια. Ξαφνικά, σήκωσα το κεφάλι μου.

« Γ ε ι α σου!» ε ίπα. Τ ι όμορφη που ε ίναι ! σκέφτηκα . « Γ ε ι α σου», ε ί π ε . Δ ε ν χαμογέλασε όμως. Σ τ α μ ά τ η σ α , αυτή όχι.


« Σ τ ο σπίτ ι πας, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; » ε ίπα. Η φωνή μου ε ίχε κάτ ι παράξενο.

« Ν α ι » , ε ί π ε και , δίχως να προσθέσε ι τ ί π ο τ ε άλλο, προχώρησε κι έφυγε .

« Σ τ ο καλό» , φώναξα ξοπίσω τ η ς . Κατόπιν ξαναφώναξα: « Π ε ς τους χαιρετ ισμούς μου στον Ρ ε τ ζ έ π ! »

Ν τ ρ ά π η κ α . Δ ε ν γύρ ισε ούτε μια λ έ ξ η να μου πε ι . Απόμε ινα να την κοιτάζω. Γ ι α τ ί το 'κανε αυτό; Πιθανόν να τα κατάλαβε όλα, μα τ ι κατάλαβε επ ι τ έλους ; Ό τ α ν συναντήσεις στο δρόμο έναν παιδ ικό σου φίλο, δεν θα τον χ α ι ρ ε τ ή σε ις ; Π ε ρ ί ε ρ γ ο ! Περπατούσα και σκεφτόμουνα. Ε ίναι σωστό ότι οι άνθρωποι αλλάζουνε πολύ, ότι αποφεύγουνε ακόμ η και να χαιρετήσουν. Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α πως είχα στην τ σ έ π η μου πενήντα λ ίρες και πως η Νιλγκ ιούν ε ίχε φτάσει πια στο σπίτ ι τ η ς . Τ ι να σ κ έ φ τ ε τ α ι άραγε ; Ε ί π α να τ η ς τ η λεφωνήσω, να τ η ς τα ε ξ η γ ή σ ω όλα, να μ ε χα ιρετάε ι όπως παλιά, δεν θέλω τ ί π ο τ ε άλλο. Π ε ρ π α τ ά ω και σκέφτομαι τ ι θα τ η ς πω στο τηλέφωνο . Μ π ο ρ ώ ακόμη να τ η ς πω σ' αγαπώ, γ ιατ ί όχι ; Σ κ έ φ τ η κ α κι άλλα πολλά. Στους δρόμους, άνθρωποι χυδαίοι που πηγαίνουν στην πλαζ. Τ ι μ π ε ρ δ ε μ έ νος κόσμος!

Μ π ή κ α στο ταχυδρομείο, πήρα τον τηλεφων ικό κατάλογο και τον ξεφύλλισα. Νταρβίνογλου Σελαχατ ίν , Τ ζ ε ν έ τ χ ι -σαρ. Λεωφόρος Σ α χ ί λ αρ. 12 . Γ ι α να μην μ π ε ρ δ έ ψ ω τον αριθμό, τον έγραψα σ' ένα χαρτί. Έδωσα δέκα λίρες και π ή ρε ένα κέρμα, μ π ή κ α στο θάλαμο, πήρα το νούμερο μα, σαν έφτασα στον τ ελευτα ίο αριθμό, το δάχτυλο μου, αντί γ ια το επτά , γύρ ισε το εννιά. Δεν το έκλε ισα. Β γ ή κ ε λάθος αριθμός, το κέρμα έ π ε σ ε , σήκωσαν το τηλέφωνο .

« Ε μ π ρ ό ς ! » ε ί π ε μια γυναικε ία φωνή.


«Εμπρός, ποιος είναι;» είπα. «Το σπίτι του Φερχάτ μπέη», είπε. «Εσείς ποιος είστε;» «Ένας φίλος!» είπα. «Θέλω λίγο να σας μιλήσω». «Ορίστε», είπε η φωνή με περιέργεια. «Για ποιο πράγμα;» «Για κάτι πολύ σημαντικό!» είπα, και σκέφτηκα τι θα

'λεγα. Πάει το δεκάλιρο. «Ποιος είστε;» ρώτησε. «Θα το πω στον Φερχάτ μπέη!» είπα. «Δώσε μου τον

άντρα σου». «Τον Φερχάτ;» είπε. «Μα εσείς ποιος είστε;» «Ναι. Αυτόν θέλω!» Κοίταξα από το τζάμι του θαλάμου* ο υπάλληλος ήταν

απασχολημένος: έδινε σε κάποιον γραμματόσημα. «Εσείς ποιος είστε;» εξακολουθούσε να λέει. «Σ' αγαπώ», είπα. «Σ' αγαπώ!» «Τι; Ποιος είστε;» «Μωρή, πουτάνα! Τη χώρα, όπου να 'ναι, την παίρνουνε

οι κομουνιστές, εσείς είστε ακόμη γυμνές, μωρή πουτάνα, εγώ εσένα θα σε...»

Το 'κλεισε. Κι εγώ το 'κλεισα. Ο υπάλληλος έδινε τα ρέστα σ' αυτόν που αγόρασε γραμματόσημα. Βγήκα σιγά σιγά έξω. Ούτε με κοίταξε καν. Τουλάχιστον δεν θα λυπάμαι που πήγε χαμένο το δεκάλιρό μου. Βγήκα από το ταχυδρομείο, περπάτησα και σκέφτηκα: είχα άλλες σαράντα λίρες* αν ο άνθρωπος μπορεί να διασκεδάσει τόσο πολύ μ' ένα δεκάλιρο, με σαράντα λίρες θα μπορεί να διασκεδάσει τέσσερις φορές περισσότερο. Αυτό λέγεται μαθηματικά, κι είμαι, λέει, αδύνατος στο μάθημα αυτό και μ' άφησαν μετεξεταστέο. Καλά, κύριοι. Εγώ ξέρω να περιμένω, μα στο τέλος εσείς θα βγείτε ζημιωμένοι.

13

Η δεσποινίς Νιλγκ ιούν γύρ ισε από την πλαζ, ο κύριος Φαρούκ τ η ν π ε ρ ί μ ε ν ε . Κάθισαν, τους έδωσα το πρωινό τους. Α υ τ ή διάβαζε την εφημερ ίδα τ η ς , ο άλλος ήταν αγουροξυπ ν η μ έ ν ο ς . Έφαγαν μ ιλώντας και γελώντας . Κατόπιν ο κύριος Φαρούκ π ή ρ ε την πελώρια τσάντα του και π ή γ ε στην Γ κ έ μ π ζ ε , για τα αρχεία. Η Νιλγκιούν π ή γ ε και κάθισε στον κήπο κοντά στο κ ο τ έ τ σ ι και συνέχισε το δ ιάβασμα τ η ς . Ο Μ ε τ ί ν δεν ε ίχε ξυπνήσε ι α κ ό μ η . Α ν έ β η κ α επάνω δίχως να μαζέψω το τραπέζι . Χτύπησα την πόρτα τ η ς κυράς και μ π ή κα μέσα.

« Π η γ α ί ν ω στην αγορά, κυρία» , ε ίπα. « Θ έ λ ε τ ε τ ί π ο τ α ; » « Σ τ η ν αγορά;» ε ί π ε . «Υπάρχε ι αγορά ε δ ώ ; » « Ε δ ώ και χρόνια δεν άνοιξαν μερικά μαγαζιά;» ε ίπα. « Τ ο

ξ έ ρ ε τ ε . Τ ι θ έ λ ε τ ε να σας πάρω;» « Δ ε ν θέλω τ ί π ο τ ε απ' αυτούς», ε ί π ε . « Τ ο μ ε σ η μ έ ρ ι τ ι θα φ ά ν ε ; » « Δ ε ν ξ έρω» , ε ί π ε . « Μ α γ ε ί ρ ε ψ ε ό,τι να 'ναι» . Κ α τ έ β η κ α κάτω, έ β γ α λ α την ποδιά μου, πήρα το δ ίχτυ

και τ ' άδεια μπουκάλια κ ι ε τ ο ι μ ά σ τ η κ α να φύγω. Π ο τ έ δεν


λέει τι να φάμε, λέει τι να μη φάμε. Παλιότερα εγώ έπρεπε να σκεφτώ τι θα μαγειρέψω, μα στο μεταξύ πέρασαν σαράντα χρόνια, ξέρω πια τι θέλει να φάει! Ο καιρός είναι ζεστός, ιδρώνω. Οι δρόμοι άρχισαν να γεμίζουν με παραθεριστές, μα είναι ακόμη πολλοί που τρέχουν να προλάβουν τις δουλειές τους στην Ιστανμπούλ.

Ανέβηκα τον ανήφορο· τα σπίτια αραίωσαν, άρχισαν οι κήποι και οι κερασιές. Τα πουλιά είναι ακόμη μαζεμένα στα δέντρα. Είμαι κεφάτος, μα δεν πάω πιο μακριά. Μπήκα στο χωματόδρομο, ύστερα από λίγο είδα το σπίτι τους και την κεραία στη στέγη.

Η γυναίκα του Νεβζάτ κι η θεία Τζενέτ αρμέγανε την αγελάδα. Τι όμορφα που είναι το χειμώνα να βλέπεις το γάλα ν' αχνίζει! Ήταν κι ο Νεβζάτ εκεί. Ήταν σκυμμένος στη μοτοσικλέτα του που την είχε ακουμπήσει στον τοίχο. Πλησίασα.

«Γεια σου», είπα. «Γεια σου», είπε, δίχως να γυρίσει να κοιτάξει. Είχε χω

μένο το δάχτυλο του σ' ένα σημείο της μοτοσικλέτας και κάτι προσπαθούσε να κάνει.

Μείναμε για λίγο σιωπηλοί. «Χάλασε;» ρώτησα για να πω κάτι. «Όχι, καλέ!» είπε. «Χαλάει αυτό;» Η μοτοσικλέτα του ήταν το καμάρι του, με το θόρυβο

της αναστάτωνε όλο το μαχαλά. Την αγόρασε πριν από δύο χρόνια με τα χρήματα που κέρδισε κάνοντας τον κηπουρό και το γαλατά. Κάθε πρωί μοίραζε το γάλα στα σπίτια με τη μοτοσικλέτα του, μα εγώ του είχα πει να μην έρχεται σ' εμάς, για να πηγαίνω να το παίρνω εγώ και να κουβεντιάζουμε.


«Δυο μπουκάλια έ φ ε ρ ε ς ; » « Ν α ι » , ε ίπα. «Ήρθαν ο κύριος Φαρούκ και τα αδέλφια

του . . . » « Κ α λ ά , άφησε τα ε δ ώ » . Τ α άφησα. Έ φ ε ρ ε από μέσα το χωνί και το γράδο. Π ρ ώ

τα έβαζε το γάλα στο γράδο και μ ε τ ά γ έ μ ι ζ ε το μπουκάλι μ ε το χωνί.

«Δυο μέρες έχε ις να 'ρθεις στο κ α φ ε ν ε ί ο » , ε ί π ε . Δεν απάντησα. « Α ! » έκανε . « Μ η δίνεις σημασία σ' εκε ίνα παλιόπαιδα» . Σ κ έ φ τ η κ α . « Α λ ή θ ε ι α , είναι σωστά άραγε όσα έ γ ρ α ψ ε η ε φ η μ ε ρ ί δ α ; »

ρώτησε . «Υπάρχε ι σπ ίτ ι γ ια νάνους;» Όλοι την ε ίχαν δ ιαβάσει την εφημερ ίδα . « Κ ι εσύ αμέσως θύμωσες κ ι έ φ υ γ ε ς » , ε ί π ε . « Μ η δίνεις

σημασία στα παλιόπαιδα! Πού π ή γ ε ς εκε ίνο το βράδυ;» « Σ ι ν ε μ ά » . « Τ ι ταινία ε ί δ ε ς ; » ρώτησε . « Μ π ο ρ ε ί ς να μου τ η δ ι η γ η

θ ε ί ς ; » Του τ η δ ι η γ ή θ η κ α . Ό τ α ν τ έλε ιωσα, ε ί χ ε γ ε μ ί σ ε ι όλα τα

μπουκάλια κ ι ε ί χ ε αρχίσει να βάζει τους φελλούς. «Δύσκολα βρίσκεις φελλούς», ε ί π ε . «Έχουν ακριβύνει πο

λύ. Σ τ α φτηνά κρασιά βάζουν πλαστικούς. Λ έ ω πάντα στους πελάτες μου να φυλάνε τους φελλούς. Δέκα λίρες κοστίζουν. Ε γ ώ δεν ε ίμα ι εργοστάσιο γάλακτος . Αν δεν μ π ο ρ ε ί τ ε να φυλάτε τους φελλούς, να π α ί ρ ν ε τ ε γ ά λ α εργοστασίου , μ ε συντηρητ ικά , και να δ ί ν ετ ε στα παιδιά σας».

Τα ίδια λ έ ε ι πάντα. Σ τ η ν τ σ έ π η μου ε ίχα τους φελλούς που μου έδωσε ο κύριος Φαρούκ, μα, δεν ξέρω γ ι α τ ί , δεν τους έβγαλα. Μονάχα του ε ίπα γ ια να χαρε ί :


« N a i . Ό λ α ακρίβυναν». αΝαι !» ε ί π ε γεμίζοντας φουρκισμένος τα μπουκάλια του.

Μ ί λ η σ ε γ ια την ακρίβε ια, γ ια τους παλιούς καλούς καιρούς· έ π λ η τ τ α , δεν τον άκουγα. Αφού τ ε λ ε ί ω σ ε μ ε τα μπουκάλια του και τα τ ο π ο θ έ τ η σ ε στο κ ιβώτ ιο , ε ί π ε :

« Τ ώ ρ α θα τα μοιράσω. Αν θ έ λ ε ι ς , μπορώ να σ' αφήσω στο σ π ί τ ι » .

Έ β α λ ε μπρος τ η μ η χ α ν ή τ η ς μοτοσ ικλέτας και κάθ ισε πάνω.

« Ά ν τ ε , έ λ α ! » ε ί π ε . « Ό χ ι , θέλω να π ε ρ π α τ ή σ ω » . « Κ α λ ά ! » ε ί π ε και ξ εκ ίνησε . Μ έ χ ρ ι να βγω στην άσφαλτο, κοίταζα τ η σκόνη που άφη

νε π ίσω του. Η αλήθε ια είναι ότι ντράπηκα. Περπατούσα μ ε τα μπουκάλια στο δ ίχτυ μου. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο γύρισα και κοίταξα πίσω μου. Η γυναίκα του Νεβζάτ κ ι η θεία Τ ζ ε -ν έ τ συνέχιζαν ν' αρμέγουν. Η θεία Τ ζ ε ν έ τ έζησε τα χρόνια τ η ς πανούκλας, έ λ ε γ ε η μάνα μου και μας έ λ ε γ ε λ ε π τ ο μ έ ρε ιες γ ια ε κ ε ί ν η την ε π ι δ η μ ί α , κ ι ε γ ώ φοβόμουνα. Πέρασα τους κήπους μ ε τα τριζόνια, άρχιζαν πια τα σπίτ ια. Χρόν ια τώρα εδώ δεν άλλαξε τ ίποτα. Ύ σ τ ε ρ α από πολύ καιρό τον Σ ε π τ έ μ β ρ η , θ' άρχιζαν να έρχονται γ ια κυνήγ ι , μ ε τα λυσσασμένα σκυλιά τους να π η δ ά ν ε σαν τρελά από τα αμάξια -

τα παιδ ιά δεν τους πλησίαζαν, μπορε ί να τα χτυπούσαν! Σ τ η ν άκρη μιας μάντρας, μια σαύρα! Έ φ υ γ ε β ιαστ ικά! Γ ιατ ί αφήνει την ουρά τ η ς φεύγοντας, ξέρε ις , παιδί μου, ε ίχ ε π ε ι ο Σελαχατ ίν , σύμφωνα μ ε ποια αρχή ; Δ ε ν μιλούσα, τον κοίταζα φ ο β ι σ μ έ ν ο ς : ήταν κουρασμένος , α π ο κ α μ ω μ έ ν ο ς , εξαντλημένος ο πατέρας. Στάσου, να το γ ρ ά ψ ω σ' ένα χαρτ ί και να σου το δώσω, ε ί π ε , έ γ ρ α ψ ε Κάρολος Δαρβίνος και


μου το 'δωσε, ακόμη το κρατώ. Τις τελευταίες του μέρες μου είχε δώσει κι άλλο ένα χαρτί: Είναι αυτά που μας περισσεύουν κι αυτά που μας λείπουν, γιε μου. Τον κατάλογο, παιδί μου, αυτό μονάχα σου αφήνω, μπορεί μια μέρα να καταλάβεις. Πήρα το χαρτί, το κοίταξα. Ήταν γραμμένο με την παλιά αραβική γραφή. Με κοίταζε με τα κόκκινα από το ποτό μάτια του, όλη τη μέρα στο δωμάτιο του έγραφε την εγκυκλοπαίδεια του, ήταν κουρασμένος. Τα βράδια έπινε- αργότερα, μια φορά την εβδομάδα, έπινε μέχρι να γίνει λιώμα και γύριζε για μέρες μεθυσμένος, μέχρι να γείρει στο δωμάτιο του ή σε κάποια γωνιά του κήπου να κοιμηθεί. Τότε η κυρά κλεινόταν στο δωμάτιο της, δεν έβγαινε καθόλου έξω.

Πήγα στο χασάπη. Ήταν κόσμος πολύς εκεί, όχι όμως η όμορφη μελαχρινή γυναίκα.

αΘα περιμένεις λίγο, Ρετζέπ», είπε ο Μαχμούτ. Τα μπουκάλια με κούρασαν, κάθισα, μου έκανε καλό. Μετά, όταν τον έβρισκα εκεί που, σουρωμένος, είχε απο

κοιμηθεί, για να μην τον δει η κυρά κι αρχίσει τις γκρίνιες και για να μην κρυολογήσει, πήγαινα φοβισμένος και τον ξυπνούσα: Κύριε, γιατί πλαγιάζετε εδώ, έρχεται βροχή, θα κρυώσετε, πηγαίνετε στο σπίτι, πλαγιαστέ στο δωμάτιο σας, του έλεγα. Γκρίνιαζε, μουρμούριζε, με τη γέρικη φωνή του, π' ανάθεμα την, τέτοια χώρα! Π' ανάθεμα την! Άδικα, όλα άδικα! Να τελείωνα αυτούς τους τόμους, ή τουλάχιστον να έστελνα στον Στεπάν εγκαίρως αυτό το άρθρο! Τι ώρα είναι; Ένας ολόκληρος λαός κοιμάται, όλη η Ανατολή κοιμάται, όχι, δεν ματαιοπονώ, μα απόκαμα πια, αχ, να είχα μια γυναίκα όπως την ήθελα, η μητέρα σου πότε πέθανε, Ρετζέπ, παιδί μου; Στο τέλος σηκωνόταν, μ' έπιανε


από το μπράτσο και τον πήγαινα στο σπ ίτ ι . Σ τ ο σπίτ ι συνέχ ιζε τ η μουρμούρα: Π ό τ ε θα ξυπνήσουν, μου λ ε ς ; Κ ο ι μούνται οι ανεγκέφαλοι , ανυποψίαστοι . Β ο υ τ η γ μ έ ν ο ι στην ανόητη απάθεια των ψευδολογιών, κοιμούνται μ ε την πρωτόγονη χαρά που δίνε ι η π ί σ τ η ότι ο κόσμος είναι φ τ ι α γ μ έ νος σύμφωνα μ ε τ ις προλήψε ις και τ ις πρωτόγονες ιστορίες που κρύβε ι ο νους τους. Θα πάρω μια μαγκούρα και θα τους βαράω στα κεφάλια μ έ χ ρ ι να συνέλθουν! Β λ ά κ ε ς , π ρ έ π ε ι ν' α π α λ λ α γ ε ί τ ε από τ ις ψ ε υ τ ι έ ς , ανοίξτε τα μάτια σας, να δε ί τ ε ! Μ ε τ ά , όταν περνούσαμε από το δωμάτ ιο τ η ς κυράς -αυτός στηρ ιγμένος πάνω μ ο υ - , ε κ ε ί ν η άνοιγε μ ε τρόπο την πόρτα τ η ς , μας κοίταζε στο μισοσκόταδο μ ε β λ έ μ μ α γ ε μ ά το αηδία και περ ι έργε ια , κι έκλε ι ν ε πάλι την πόρτα. Κ ι αυτός τ ό τ ε έ λ ε γ ε , αχ, ανόητη γυναίκα, κακόμοιρη , λ ιγόψυχη γυναίκα, μονάχα αηδία έχω νιώσει γ ια σένα, πήγαινε μ ε στο κρεβάτ ι μου, Ρ ε τ ζ έ π , όταν ξυπνήσω, ο καφές μου να είναι έτο ιμος , θέλω να πιάσω αμέσως δουλειά, π ρ έ π ε ι να β ιαστώ, αλλάξανε το αλφάβητο, τα σχέδια μου γ ια την εγκυκλοπαίδεια γ ίνανε άνω-κάτω, δ ε κ α π έ ν τ ε χρόνια τώρα δεν μπόρεσα να βάλω κάποια τάξη στη δουλειά μου αυτή , έ λ ε γ ε , και μουρμουρίζοντας απομακρυνόταν. Τον κοίταζα για λ ίγο που κοιμόταν, και σιγά σιγά έβγαινα από το δωμάτιο.

Ξεχάστηκα. Πρόσεξα ότι ένα παιδί μ ε κοίταζε σαν μαγ ε μ έ ν ο . Σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . Ας σκεφτώ κάτ ι άλλο, ε ίπα, μα δεν άντεξα, σ η κ ώ θ η κ α , πήρα τα μπουκάλια μου.

«Θα 'ρθω σε λ ί γ ο » . Β γ ή κ α , προχώρησα προς τον μ π α κ ά λ η . Πόσο ενοχλητ ι

κ ή ε ίναι η πα ιδ ική περ ι έργε ια ! Ό τ α ν ήμουν μικρός, ήμουν κ ι ε γ ώ περ ί εργος . Ε π ε ι δ ή η μάνα μου μ' έ κ α ν ε πριν παν τ ρ ε υ τ ε ί , ε ίχα σ κ ε φ τ ε ί τ ό τ ε , αυτό όμως έ γ ι ν ε αργότερα,


όταν η μ η τ έ ρ α μου μού ε ί π ε ότι ο πατέρας μου δεν ήταν ο πραγματ ικός μου πατέρας.

« Θ ε ί ε Ρ ε τ ζ έ π ! » φώναξε κάποιος. « Δ ε ν μ ε ε ί δ ε ς ; » Ή τ α ν ο Χ α σ ά ν . « Μ ά το Θεό, δεν σε ε ίδα. Ήμουν αφηρημένος . Τ ι δου

λε ιά έχε ις εσύ ε δ ώ ; » « Τ ί π ο τ α » . « Ά ν τ ε , π ή γ α ι ν ε στο σ π ί τ ι σου να δ ιαβάσε ις , Χ α σ ά ν , τ ι

θα κάνε ις ε δ ώ ; Αυτά εδώ τα μ έ ρ η δεν ε ίναι γ ια σ έ ν α » . « Γ ι α τ ί δεν είναι γ ια μ έ ν α ; » « Μ η μ ε π α ρ ε ξ η γ ε ί ς , παιδί μου» , ε ίπα. « Τ ο λ έ ω γ ια να

πας να δ ιαβάσε ις» . « Τ η μέρα δεν μπορώ να δ ιαβάσω, θ ε ί ε » , ε ί π ε . « Κ ά ν ε ι

πολλή ζ έ σ τ η . Ε γ ώ διαβάζω τα βράδια» . « Κ α ι τα βράδια να διαβάζεις και τ η μ έ ρ α » , ε ίπα. « Θ έ λ ε ι ς

να σπουδάσεις, έ τσ ι δεν ε ί να ι ; » « Β έ β α ι α θ έ λ ω ! » ε ί π ε . « Κ α ι δεν ε ίναι δύσκολο, όπως νο

μίζε ις . Ε γ ώ θα κάνω καλές σπουδές» . « Μ α κ ά ρ ι ! » ε ίπα. « Ά ν τ ε τώρα, π ή γ α ι ν ε στο σπίτ ι σου». « Ο κύριος Φαρούκ ή ρ θ ε ; » ρ ώ τ η σ ε . « Ε ί δ α το Αναντόλ.

Πώς ε ίναι ; Ήρθαν κ ι η Νιλγκ ιούν μ ε τον Μ ε τ ί ν ; » « Ή ρ θ α ν » , ε ίπα. «Ε ίνα ι καλά» . « Π ε ς τους χαιρετ ισμούς μου στη Νιλγκ ιούν και τον Μ ε

τ ί ν » , ε ί π ε . «Λ ίγο πριν την ε ίδα. Παλιότερα ήμασταν φίλοι» . «Θα το κ ά ν ω » , ε ίπα. « Ά ν τ ε , πήγα ινε στο σ π ί τ ι ! » « Π η γ α ί ν ω α μ έ σ ω ς » , ε ί π ε . « Θ έ λ ω να σου ζ η τ ή σ ω όμως

κάτ ι , θ ε ί ε Ρ ε τ ζ έ π . Μ π ο ρ ε ί ς να μου δώσεις πενήντα λ ίρες ; Χρε ιάζομαι τ ετράδ ια , τα τετράδ ια ε ίναι πολύ ακρ ιβά» .

« Κ α π ν ί ζ ε ι ς μ ή π ω ς ; » ε ίπα. « Τ ο τετράδ ιο μου τ έ λ ε ι ω σ ε , σου λ έ ω . . . »


Άφησα τα μπουκάλια κάτω, έ β γ α λ α και του έδωσα ένα ε ικοσάρικο.

«Αυτό δεν φ τ ά ν ε ι » , ε ί π ε . « Κ α λ ό ε ίνα ι » , του ε ίπα. «Πρόσεχε γ ιατ ί έχω αρχίσει να

θυμώνω» . « Κ α λ ά » , ε ί π ε . «Θα πάρω μόνο ένα μολύβι , τ ι να γ ί ν ε ι ; » Ε κ ε ί που έ κ α ν ε να φύγε ι , σ τ α μ ά τ η σ ε . « Μ η ν το πε ις του

πατέρα μου, ε ν τ ά ξ ε ι ; » ε ί π ε . « Σ τ ε ν ο χ ω ρ ι έ τ α ι μ ε το παραμικρό. . . »

« Ν α ι ! » ε ίπα. « Μ η ν τον στενοχωρε ίς τον πατέρα σου». Έ φ υ γ ε . Π ή ρ α τα μπουκάλ ια και π ή γ α στον μ π α κ ά λ η ,

τον Ναζμί . Δ ε ν ε ίχε π ε λ ά τ ε ς , μα αυτός ήταν απασχολημένος. Κ ά τ ι σημε ίωνε σ' ένα τετράδιο . Σ ή κ ω σ ε το κεφάλι του, μ ε ε ί δ ε και μ ι λ ή σ α μ ε γ ια λ ίγο.

Ρ ώ τ η σ ε γ ια τα αφεντ ικά μου. Καλά ε ίναι , του ε ίπα. Κ ι ο κύριος Φαρούκ; Ποιος ο λόγος να του πω ότι π ίνε ι , φυσικά, το ξέρε ι , κάθε βράδυ ο Φαρούκ έρχετα ι και παίρνε ι ένα μπουκάλι . Κ ι οι άλλοι ; Κ ι αυτοί μεγάλωσαν. Την κοπέλα τ η β λ έ π ω , ε ί π ε , πώς τ η λ έ ν ε , να δε ι ς ; Ν ιλγκ ιούν . Κ ά θ ε πρωί έρχετα ι και παίρνε ι εφημερ ίδα . Μ ε γ ά λ ω σ ε . Ναι , μ ε γ ά λ ω σε . Ο άλλος κ ι αν μ ε γ ά λ ω σ ε , ε ίπα. Ναι , ο Μ ε τ ί ν . Κ ι αυτόν τον ε ίχε δε ι και μου ε ί π ε πώς τον β ρ ή κ ε . Αυτό είναι που λ έ νε κουβέντα και φιλία. Μ ' αρέσε ι πολύ που κουβεντ ιάζουμ ε γ ια συνηθισμένα πράγματα. Ξ έ ρ ω , οι λέξε ις , τα λόγια ε ίναι πράγματα κενά, μα και πάλι ξ ε γ ε λ ι έ μ α ι , κάνω κέφι . Τα ζύγισε όλα, τα πακετάρ ισε . Γ ρ ά ψ ' τα σ' ένα χαρτί , του ε ίπα. Σ τ ο σπίτ ι τα περνάω στο τ ε φ τ έ ρ ι μου και κάθε τέλος του μήνα, το χε ιμώνα κάθε τρε ις μήνες , τα δε ίχνω στον κύριο Φαρούκ. Αυτός ε ίναι ο λογαριασμός μας, κύριε Φαρούκ, λ έ ω , αυτά τόσα, εκε ίνα τόσα, ρ ίξτε μια ματιά, μπορεί να 'χω


κάνει λάθος στην πρόσθεση. Δεν κοιτάζει το λογαριασμό. Καλά, Ρετζέπ, ευχαριστώ, λέει, αυτά είναι για τα έξοδα του σπιτιού, κι αυτός ο μισθός σου* ανοίγει το πορτοφόλι του και μου δίνει υγρά, τσαλακωμένα χρήματα που μυρίζουν δέρμα. Τα παίρνω, τα βάζω στην τσέπη μου δίχως να τα μετρήσω, τον ευχαριστώ κι αμέσως αρχίζω να του μιλάω για άλλα θέματα.

Ο Ναζμί έγραψε σ' ένα χαρτί το λογαριασμό, μου το έδωσε, τον πλήρωσα. Βγαίνοντας από το μπακάλικο, μου φώναξε :

«Θυμάσαι τον Ρασίμ;» «Τον ψαρά τον Ρασίμ;» «Ναι, πέθανε χτες». Με κοίταξε, δεν είπα τίποτα. Πήρα τα ρέστα, το δίχτυ

μου και τα πακέτα μου. «Ανακοπή, μεθαύριο έρχονται τα παιδιά του να τον κη

δέψουν». Έτσι είναι, όλα είναι πέρα από τις λέξεις, από τα λόγια

μας.

14

Όταν έφτασα στην Γκέμπζε, η ώρα ήταν εννιάμισι, οι δρόμοι είχαν ζεσταθεί, δεν είχε μείνει τίποτε από την πρωινή δροσιά. Πήγα αμέσως στο καϊμακαμλίκι, συμπλήρωσα μια αίτηση, την υπέγραψα. Ένας υπάλληλος την πρωτοκόλλησε δίχως καν να τη διαβάσει, και τότε έφερα στη φαντασία μου τον ιστορικό που ύστερα από τριακόσια χρόνια θα την έβρισκε ανάμεσα στις στοίβες από χαρτιά και θα προσπαθούσε να της δώσει κάποιο νόημα. Είναι διασκεδαστική η δουλειά του ιστορικού!

Διασκεδαστική, αλλά θέλει και πολλή υπομονή. Έτσι , περήφανος για την υπομονή μου, έπιασα με αυτοπεποίθηση δουλειά. Τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή μου ο καβγάς που κάνανε δύο μαγαζάτορες και κατέληξε στο θάνατο και των δύο. Ύστερα από την κηδεία και τον ενταφιασμό τους, οι συγγενείς τους στήσανε άλλον καβγά στο δικαστήριο, για το ποιος ήταν ο φταίχτης. Αυτόπτες μάρτυρες πάντως κατέθεσαν ότι ο καβγάς έγινε στη μέση της αγοράς κι ότι και οι δύο κρατούσαν μαχαίρια, στις 17 Τζεμαζιγιουεβέλ του έτους 998, και σύμφωνα με τον οδηγό μου στο σωτήριο


έτος 1590 στις 24 Μαρτίου! Στο τέλος του χειμώνα λοιπόν. Κι όμως, καθώς αντέγραφα στο τετράδιο μου τα πρακτικά της δίκης, είχα την εντύπωση πως είχε συμβεί καλοκαίρι, μια ηλιόλουστη και ζεστή μέρα* δεν αποκλείεται βέβαια να ήταν και μια ηλιόλουστη μέρα του Μάρτη. Μετά διάβασα τα πρακτικά μιας δίκης σχετικά με την πώληση ενός νέγρου σκλάβου. Ο σκλάβος είχε αγοραστεί προς έξι χιλιάδες γρόσια, μα το πόδι του ήταν τραυματισμένο κι ο αγοραστής κίνησε αγωγή εναντίον του πωλητή, για να δώσει πίσω το σκλάβο. Ο κατήγορος ισχυριζόταν ότι ο κατηγορούμενος τον είχε εξαπατήσει κι ότι το τραύμα του σκλάβου ήταν πολύ βαθύ. Ύστερα διάβασα τα πρακτικά μιας δίκης ενός τσιφλικά από την Ιστανμπούλ, που είκοσι χρόνια πριν πλουτίσει, έκανε στην προκυμαία το φύλακα, και την εποχή εκείνη είχε καταδικαστεί για καταχρήσεις. Ονομαζόταν Μπουντάκ κι είχε εξαπατήσει πολύ κόσμο στην Γκέμπζε- προσπάθησα να βρω στα διάφορα φιρμάνια τι είδους απάτες έκανε. Παράτησα για λίγο το θέμα της πανούκλας κι άρχισα ν' ασχολούμαι μ' αυτό τον τύπο. Μια φορά κατέγραψε ως ιδιοκτησία του ένα μεγάλο μα ανύπαρκτο οικόπεδο, δύο χρόνια πλήρωσε το φόρο του οικοπέδου και στη συνέχεια το αντάλλαξε μ' έναν αμπελώνα. Ο παλιός ιδιοκτήτης του αμπελώνα και κατοπινός ιδιοκτήτης του ανύπαρκτου οικοπέδου δεν κατάφερε ν' αποδείξει το δίκιο του. Έπειτα από πολύωρη έρευνα, ανακάλυψα και κάποια άλλα πρακτικά που επιβεβαίωναν την απάτη. Ο Μπουντάκ με τα σταφύλια από τον αμπελώνα που είχε αποκτήσει με απάτη, αργότερα άρχισε να κάνει παράνομο εμπόριο κρασιού. Κάποιοι μάρτυρες, άνθρωποι που τους είχε χρησιμοποιήσει στις επιχειρήσεις του, πα-


ρουσιάστηκαν στο δικαστήριο και τον κατηγόρησαν, μα κι αυτός τους ανταπέδωσε τις κατηγορίες με άλλες, βαρύτερες. Με τις ιστορίες του Μπουντάκ, έκανα μεγάλο κέφι. Κατόπιν ανακάλυψα ότι ο τύπος έχτισε ένα μικρό τζαμί στην Γκέμπζε. Στο μεταξύ θυμήθηκα ότι κάποιος ιστορικός, σ' ένα βιβλίο του σχετικά με τους γνωστούς και διάσημους κατοίκους της Γκέμπζε, ανέφερε και τον Μπουντάκ, και μάλιστα αφιέρωνε αρκετές σελίδες σ' αυτόν και το τζαμί του. Έμεινα έκπληκτος. Άλλος ήταν ο Μπουντάκ που φανταζόμουν κι άλλος αυτός που ανέφερε ο ιστορικός: το βιβλίο ανέφερε έναν καθωσπρέπει Οθωμανό, που θα μπορούσε να μπει στα βιβλία ιστορίας που διδάσκονταν στα σχολεία, και μάλιστα με τη φωτογραφία του. Ο δικός μου ο Μπουντάκ ήταν ένας τετραπέρατος απατεώνας. Αναρωτιόμουν αν μπορούσα εγώ να φανταστώ μια ιστορία, που δεν θα ερχόταν σε αντίφαση με αυτές του αρχείου και που θα ήταν καινούργια και πιο πλούσια, όταν ήρθε ο Ριζά και μου είπε πως άρχισε το μεσημεριανό διάλειμμα.

Βγήκα έξω και, για να πάω στην αγορά αποφεύγοντας τη μεσημεριανή κάψα, πέρασα από το στενό με τις χαρουπιές. Περπάτησα μέχρι το τζαμί. Στον αυλόγυρο δεν ήταν κανείς, μόνο από το πέρα συνεργείο ακουγόταν ο θόρυβος που έκανε ένα σφυρί. Γύρισα* δεν πεινούσα, προχώρησα προς το καφενείο. Περνώντας από ένα στενό, ένα παιδί από πίσω μου φώναξε «χοντρέ». Δεν γύρισα να κοιτάξω αν τ' άλλα βάλανε τα γέλια. Πήγα και κάθισα στο καφενείο.

Παράγγειλα τσάι, άναψα ένα τσιγάρο και βάλθηκα να σκέφτομαι τη δουλειά του ιστορικού. Σίγουρα δεν είναι μόνο να γράφει άρθρα και να διηγείται κάθε είδους περιστατικά. Ας πούμε ότι είναι: να βρίσκουμε τα αίτια μιας σει-


ράς γεγονότων, κατόπιν να ερμηνεύουμε τα γεγονότα αυτά μ ε κάποια άλλα γ ε γ ο ν ό τ α , κ ι αυτά τα άλλα γεγονότα να ε π ι χ ε ι ρ ο ύ μ ε να τα ε ρ μ η ν ε ύ σ ο υ μ ε μ ε άλλα, που όμως δεν προλαβαίνουμε να το κάνουμε , γ ιατ ί κόβετα ι το νήμα τ η ς ζωής μας. Αναγκαζόμαστε έ τ σ ι να δ ιακόψουμε τ ις έρευνες μας, οπότε κάποιοι άλλοι τ ις συνεχίζουν από το σ η μ ε ί ο που τ ι ς αφήσαμε ε μ ε ί ς , χωρίς όμως να παραλε ίψουν να πούνε όταν αρχίσουν δουλειά, ότι ο τρόπος μ ε τον οποίο ε ρ μ η ν ε ύ σαμε ε μ ε ί ς τα γεγονότα είναι λάθος. Το ίδιο έκανα κι ε γ ώ όταν σ τ η δ ιδακτορ ική μου δ ιατρ ιβή αναφερόμουν στα β ι βλία των άλλων. Κα ι π ιστεύω ότι ε ίχα δ ίκ ιο . Όλοι ισχυρίζονται ότι κάθε ιστορικό γεγονός έ χ ε ι γ ί ν ε ι μ ε τρόπο διαφορετ ικό από αυτόν που ξέρουμε , κ ι ότι π ρ έ π ε ι να ε ρ μ η νευτε ί μ ε κάποιο άλλο γεγονός . Ξέρουν ποιο είναι αυτό και το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να ψάξουν να το βρουν στα αρχεία! Έ τ σ ι , σε μ ε γ α λ ε π ή β ο λ α συνέδρια, παρουσιάζουμε ο ένας στον άλλο τ ις ιστορίες μας που τ ις στολίζουμε μ ε υποσημε ιώσε ις κι αριθμούς εγγράφων, τ ις υποστηρίζουμ ε και προσπαθούμε , απορρίπτοντας των άλλων, ν ' αποδε ίξουμε ότι οι δ ικές μας είναι καλύτερες .

Στενοχωρήθηκα . Κατσάδιασα τον μ ικρό, που δεν μου είχε φέρε ι ακόμη το τσάι . Κατόπιν θέλησα να παρηγορηθώ και σ κ έ φ τ η κ α : Άδικα στενοχωριέσαι - ακόμη κ ι οι σ κ έ ψ ε ι ς σου σχετ ικά μ ε τ η δουλειά του ιστορικού ε ίναι μια ιστορία. Κ ά π ο ι ο ι ισχυρίζονται ότ ι οι ιστορικοί κάνουν π ρ ά γ μ α τ α εντελώς διαφορετικά. Α έ ν ε ότι βρ ίσκουμε τ ι π ρ έ π ε ι να κάνουμε σ ή μ ε ρ α ερευνώντας το παρελθόν , λ έ ν ε α κ ό μ η ότι φτιάχνουμε ιδεολογίες κ ι έ τσ ι δίνουμε τ η δυνατότητα στους ανθρώπους να κάνουν σωστές ή λάθος σ κ έ ψ ε ι ς σχετ ικά μ ε τον κόσμο και τον εαυτό τους. Σ κ έ φ τ η κ α πως θα 'πρεπε να


λένε ότι παρηγορούμε και μαζί διασκεδάζουμε τους ανθρώπους... Το πιο ενδιαφέρον σημείο της ιστορίας είναι αναμφισβήτητα αυτή η διασκέδαση, είμαι πεπεισμένος γι' αυτό. Όμως οι συνάδελφοι μου, για να μην κλονίσουν τη γρα-βατωμένη σοβαρότητα τους, καλύπτουν αυτή τη διασκέδαση, αυτό το παιχνίδι, για να ξεχωρίσουν από τα παιδιά τους. Τελικά ήρθε το τσάι μου, έβαλα ζάχαρη, την είδα να λιώνει. Κάπνισα άλλο ένα τσιγάρο και πήγα στο εστιατόριο.

Και δυο χρόνια πριν στο ίδιο εστιατόριο έτρωγα, ήταν ήσυχο, ζεστό, συμπαθητικό. Στα ταψιά πίσω από το αχνισμένο τζάμι, με περίμεναν, μπριάμι, μουσακάς, σαρμαδά-κια, τουρλού, διάφορα φαγητά με μελιτζάνες, όλα μαγειρεμένα με μπόλικο βούτυρο. Μερικά μισολιπόθυμα κεφτεδά-κια, με τη ράχη έξω από το βούτυρο, θύμιζαν βουβάλια βουτηγμένα στη λάσπη το μεσοκαλόκαιρο. Άνοιξε η όρεξη μου. Παράγγειλα μελιτζάνα μουσακά, πιλάφι και τουρλού. Ένα γκαρσόνι με σαγιονάρες και κάλτσες με ρώτησε τι θα πιω- ζήτησα μπίρα.

Ήπια την μπίρα μου κι έφαγα με πολλή όρεξη, απολαμβάνοντας το φαγητό μου, βουτώντας το ψωμί μου στο ζουμί. Μετά, έτσι ξαφνικά, θυμήθηκα τη γυναίκα μου και μελαγχόλησα. Η σκέψη ότι θα κάνει παιδί με τον καινούργιο άντρα της με στενοχώρησε. Το ήξερα βέβαια αυτό, το μάντευα, μα και πάλι δεν ήθελα να το μάθω, να το ξέρω σίγουρα. Τους πρώτους μήνες του γάμου μας προσέχαμε να μην κάνουμε παιδί. Η Σελμά ήταν αντίθετη με το χάπι και τα άλλα μέσα αντισύλληψης, έτσι ήμασταν προσεχτικοί, σε βαθμό που με την υπερβολή χάναμε την ουσία. Αργότερα χαλάρωσε κάπως η προσοχή μας. Ύστερα από ένα χρόνο,

ΤΟ ΣΠΙΤΙ Τ Η Σ ΣΙΩΠΗΣ 17.1

συμφωνήσαμε να κάνουμε πια παιδί. Προσπαθήσαμε, μα δεν έγινε. Ώσπου μια μέρα η Σελμά έρχεται και μου λέει ότι πρέπει να πάμε σε γιατρό και, για να μου δώσει θάρρος, προτείνει να πάει πρώτα αυτή. Εγώ δεν δέχτηκα, της είπα ότι δεν δέχομαι οι γιατροί, αυτά τα ζώα, να επεμβαίνουν σε τέτοια πράγματα. Δεν ξέρω αν η Σελμά πήγε ή όχι σε γιατρό. Μπορεί να πήγε κρυφά από μένα, μα αυτό δεν μ' απασχόλησε πολύ, γιατί έπειτα από λίγο καιρό χωρίσαμε.

Το γκαρσόνι ήρθε και πήρε τα άδεια πιάτα. Ρώτησα τι γλυκό έχουν, μου είπε κανταΐφι, και παράγγειλα ένα. Ζήτησα και μια μπίρα, με το κανταΐφι πάει, έτσι δεν είναι; είπα στο γκαρσόνι και γέλασα. Αυτό όμως δεν γέλασε· άρχισα πάλι να σκέφτομαι.

Και τότε θυμήθηκα τον πατέρα και τη μητέρα μου. Ήμασταν στο Κέμαχ, σε μια επαρχία της Ανατολής. Η Νιλγκιούν κι ο Μετίν δεν υπήρχαν ακόμη. Η μητέρα μου ήταν καλά, έκανε μόνη τις δουλειές του σπιτιού. Μέναμε σ' ένα πέτρινο διώροφο σπίτι, οι σκάλες ήταν πάντα κρύες, τις νύχτες φοβόμουν να βγω από το δωμάτιο μου, δεν τολμούσα να κατέβω μόνος στην κουζίνα ακόμη κι όταν πεινούσα* η τιμωρία για τη λαιμαργία μου ήταν να μένω άυπνος, να τρώω με τη φαντασία μου τα φαγητά της κουζίνας. Το πέτρινο σπίτι είχε κι ένα μικρό μπαλκόνι* τις ασυννέφιαστες κρύες νύχτες έβλεπα ανάμεσα από τα βουνά μια κάτασπρη πεδιάδα. Όταν δυνάμωναν τα κρύα, ακούγαμε τα ουρλιαχτά των λύκων λέγανε ότι οι λύκοι κατέβαιναν στην πόλη, ότι τα θηρία, από την πείνα, χτυπούσαν τις πόρτες. Συνιστούσαν μάλιστα όταν χτυπούσε η πόρτα, να μην ανοίγουμε δίχως να ρωτάμε ποιος είναι... Έτσι, μια νύχτα ο πατέρας μου άνοιξε την πόρτα με το περίστροφο στο χέρι. Την


ε ίχε ανοίξει άλλη μια φορά, τ η ν άνο ιξη , πάλ ι μ ε το περ ίστροφο στο χέρ ι , γ ια να κ υ ν η γ ή σ ε ι μια αλεπού που ε ίχε αρπάξει τα κλωσόπουλα μας. Τ η ν αλεπού δεν την παίρναμε μυρωδιά, ακούγαμε όμως το θόρυβο που έ κ α ν ε . Η μ η τ έ ρ α μου έ λ ε γ ε πως κι οι αετοί κλέβουνε τα κλωσόπουλα. Σ κ έ φ τ η κ α ότι δεν ε ίχα δ ε ι π ο τ έ αετό και σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ α . Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο , ένιωσα πως ε ί χ ε περάσε ι προ πολλού η ώρα που μπορούσα να γυρίσω στα αρχεία και σηκώθηκα.

Β ρ έ θ η κ α πάλι ανάμεσα στα χαρτιά που μύριζαν μούχλα* όταν άρχισα να τα σκαλίζω ένιωσα πολύ κεφάτος. Διάβαζα στην τύχη . Κάποιος Γιουσούφ πήρε δάνειο, το εξόφλησε και π ή ρ ε πίσω το γάιδαρο του που ε ίχε βάλε ι ενέχυρο, στο δρόμο όμως, γυρίζοντας στο σπίτ ι του, ε ί δ ε πως ο γάιδαρος κούτσαινε από το δεξί π ίσω πόδι και κ ίνησε α γ ω γ ή εναντίον του Χουσε'ίν, του δ α ν ε ι σ τ ή . Τα διάβασα και γέλασα. Ε ίχα π ι ε ι τρ ία μπουκάλια μπίρα κ ι ε ίχα έρθε ι στο κέφ ι , γ ι ' αυτό γελούσα. Τα ξαναδιάβασα και ξαναγέλασα. Σ τ η συνέχεια άρχισα να διαβάζω ό,τι έ π ε φ τ ε στο χέρ ι μου, αδιαφορώντας αν το είχα ή δ η διαβάσει . Δεν κρατούσα σημε ιώσε ις . Έ π α ι ρ να χαρτιά, γύριζα σελ ίδες , διάβαζα μ ε κέφι , γελούσα. Ύ σ τ ε ρα από λ ίγο σαν να σ υ γ κ ι ν ή θ η κ α : όπως όταν ε ίμα ι μ ε θ υ σμένος κ ι ακούω μια μουσική που μ' αρέσε ι και συγκινούμαι. Από τ η μια σκεφτόμουνα ένα σωρό πράγματα σχετ ικά μ ε τ η ζωή μου κ ι από τ η ν άλλη προσπαθούσα να σ υ γ κ ε ντρώσω την προσοχή μου στις ιστορίες που περνούσαν κ ι έφευγαν μπροστά από τα μάτια μου. Ο υπεύθυνος ενός βα-κουφιού κι ένας μυλωνάς διαφώνησαν γ ια το ε ισόδημα του μύλου, π ή γ α ν στο δ ικαστήρ ιο και παρουσίασαν ένα σωρό αριθμούς. Ο γραμματ ικός του κατή ε ίχε γ ρ ά ψ ε ι μ ε ε π ι μ έ λε ια όλους τους αριθμούς, ακριβώς όπως κάνω ε γ ώ τώρα μ ε


τις σημειώσεις μου. Έπειτα κοίταξα τη σελίδα που είχε γεμίσει με τα μηνιαία και ετήσια έσοδα του μύλου, την ποιότητα του σιταριού και του κριθαριού που άλεθε, τα κέρδη των προηγούμενων χρόνων με παιδιάστικη χαρά και μπορώ να πω, συγκινήθηκα.

Συνέχισα με ενθουσιασμό το διάβασμα: Ένα πλοίο, φορτωμένο με σιτάρι, μετά το λιμάνι του Καραμουρσέλ, απ' όπου πέρασε τελευταία, έγινε άφαντο. Στην Ιστανμπούλ, όπου το περίμεναν, δεν φάνηκε, και κανείς δεν έμαθε τίποτα σχετικά. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να είχε τσακιστεί στους βράχους, στα Τούζλα, και να βούλιαξε με το φορτίο του κι ότι κανείς από τους επιβάτες του δεν θα ήξερε κολύμπι. Κατόπιν διάβασα τα πρακτικά μιας δίκης για κάτι υφάσματα που έδωσε ο Αμπντουλάχ, γιος του Ντουρσούν, σε κάποιους Καντρί και Μεχμέτ. Τους τα έδωσε για βάψιμο, αλλά αυτοί δεν τα επέστρεψαν, κι ο Αμπντουλάχ τα ζητούσε. Ο Ιμπραήμ Σοφού, που πουλούσε λαχανικά τουρσί, στις 19 Σαμπάν 991 (7 Σεπτεμβρίου 1583) πούλησε στην Γκέμπζε τρία αγγουράκια τουρσί προς ένα ακτσέ* οι πελάτες τον μήνυσαν, στη δίκη κρατήθηκαν πρακτικά. Τρεις μέρες μετά το επεισόδιο αυτό, ο χασάπης Μαχμούτ κατηγορήθηκε ότι το κρέας που πουλούσε προς δεκατρία ακτσέ ήταν λειψό κατά εκατόν σαράντα δράμια, γράφτηκε στα πρακτικά του δικαστηρίου, κι εγώ το αντέγραψα. Κατόπιν σκέφτηκα τι θα λέγανε οι καθηγητές του πανεπιστημίου αν έπεφταν ποτέ στο χέρι τους οι σημειώσεις μου. Θ' ανησυχούσαν μιας και δεν θα μπορούσαν ασφαλώς να ισχυριστούν ότι ήταν επινοήσεις μου. Και πού να έβρισκα καμιά καλή ιστορία, τότε σίγουρα θα τα χάνανε για τα καλά. Η ιστορία του κρασέμπορου Μπουντάκ, των περιπετειών του


και τ η ς παράνομης περιουσίας του ήταν ό,τι π ρ έ π ε ι . Άρχισα να ψάχνω τ ί τλο κατάλληλο γ ια το άρθρο μου που θα το στόλιζα μ ε υ π ο σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς και αριθμούς ε γ γ ρ ά φ ω ν : Έ ν α πρότυπο τ η ς τάξης των προκρ ί των : ο Μ έ γ α ς Μ π ο υ ν τ ά κ τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε . Δ ε ν ε ίναι καθόλου κακό! Ό χ ι όμως μονάχα Μ π ο υ ν τ ά κ , θα μπορούσα να πω Μ π ο υ ν τ ά κ πασά, θα 'ταν πιο σωστό. Αργότερα έ γ ι ν ε πασάς άραγε ; Θα μπορούσα να γ ρ ά ψ ω πως ε ίχε καταφέρε ι να γ ί ν ε ι πασάς προτάσσοντας μια περιγραφή των συνθηκών στις αρχές του δέκατου έκτου αιώνα. Σ κ έ φ τ η κ α όμως πόσο ανιαρές θα ήταν οι λ ε π τ ο μ έ ρε ιες ενός τέτο ιου κ ε ι μ έ ν ο υ και χάλασε το κέφ ι μου, μου ή ρ θ ε μάλ ιστα να κ λ ά ψ ω . Πιθανό να ε ίναι από την μπίρα, ε ίπα μέσα μου, μα η επ ίδραση τ η ς θα π ρ έ π ε ι να ε ίχε περάσε ι . Τ ι να κάνω, συνέχισα το διάβασμα.

Κάποιος Ταχ ίρ , γ ιος του Μ ε χ μ έ τ , στρατ ιώτης του ιππ ι κού, άρχισε να κάνε ι λ η σ τ ε ί ε ς και ε κ δ ό θ η κ ε έ ν τ α λ μ α σύλλ η ψ η ς του. Διαβάζω ακόμη ότι το δ ικαστήριο αποφάσισε ν' απαγορευτε ί η χ ρ ή σ η ως βοσκότοπου του τσ ιφλ ικ ιού του Ε τ έ μ πασά. Αλλά και γ ια μια έρευνα γ ια κάποιον Νουρε-ντ ίν , ε π ε ι δ ή υπήρχαν υπόνοιες ότι η γυναίκα του δεν ε ίχε πεθάνε ι από πανούκλα, όπως π ιστεύανε όλοι, αλλά από το ξύλο που τ η ς ε ίχε δώσει ο πατέρας του. Αυτά δεν τα γράφω. Σ τ η συνέχεια βρ ίσκω ένα μεγάλο κατάλογο μ ε τ ι ς τ ι μ έ ς τ η ς αγοράς, τον αντ ιγράφω. Δ ιάβασα μ ε τ ά ότι ο Π ι ρ Α χ μ έ τ , γιος του Ο μ έ ρ , παρουσία του εκπροσώπου του σ ε ΐ χ η Φετχουλάχ, ε ίχ ε αναλάβει την υποχρέωση να πληρώσε ι μ έ σα σε οκτώ μ έ ρ ε ς το χρέος του στον Μ ε χ μ έ τ , που δ ιηύθυνε χαμάμ. Σ τ η συνέχε ια διάβασα μια καταγραφή σχετ ικά μ ε τ η δ ιαπίστωση ότι το στόμα του Χ ι ζ ί ρ , γιου του Μουσά, μύριζε κρασί. Θ έ λ η σ α να γ ε λ ά σ ω , μα γ ι ' αυτό έ π ρ ε π ε να


πιω λ ί γ η μπίρα α κ ό μ η . Γ ια α ρ κ ε τ ή ώρα διάβασα δίχως καθόλου να σκέφτομαι και να γράφω, μ ε πολλή σοβαρότητα, π ρ α κ τ ι κ ά δ ι κ ώ ν μου άρεσε που, αν και π ί σ τ ε υ α ότι δεν έ ψ α χ ν α τ ί π ο τ α , δ ιάβαζα μ ε π ο λ λ ή προσοχή , σαν να βρ ισκόμουνα στα ίχνη κάποιου πολύ σημαντ ικού πράγματος. Σ τ ο τέλος κουράστηκαν τα μάτια μου και κοίταξα το παράθυρο του υπογε ίου , που χτυπούσε ο ήλ ιος . Σ κ έ ψ ε ι ς και ε ικόνες εμφανίζονταν μπροστά μου, απ' όλες τ ις π λ ε υ ρ έ ς :

Γ ι α τ ί έγ ινα ιστορικός; Ε π ε ι δ ή στα δεκαεφτά μου έδε ιξα κάποιο ενδιαφέρον γ ια την Ιστορία* κ ι αυτό είναι όλο. Τ η ν άνοιξη πέθανε η μ η τ έ ρ α μου, και σ τ η συνέχε ια ο πατέρας μου π α ρ α ι τ ή θ η κ ε κ ι ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ ε στο Τζενέτχ ισαρ , χωρίς να π ε ρ ι μ έ ν ε ι τ η συνταξιοδότηση του. Εκε ί νο το καλοκαίρι στο Τζενέτχ ισαρ, ξεφύλλιζα τα β ιβλία του πατέρα μου, γύριζα στους κήπους, στην παραλία και σκεφτόμουνα αυτά που διάβαζα. Σ ε όσους μ ε ρωτούσαν, έ λ ε γ α πως θα γ ίνω γ ιατρός, ναι, κ ι ο παππούς μου ήταν γ ιατρός. Ό μ ω ς το φθινόπωρο π ή γ α και γ ρ ά φ τ η κ α στο Τ μ ή μ α Ιστορίας. Πόσοι επιθυμούν π ρ α γ μ α τ ι κ ά , όπως ε γ ώ , να κάνουν ε π ά γ γ ε λ μ α τ η ν Ιστορία! Ξαφνικά θύμωσα: η Σ ε λ μ ά συνήθιζε να λ έ ε ι πως η αρρώστια να περηφανεύομαι με τ ις ανοησίες μου ήταν αναπόσπαστο κ ο μ μ ά τ ι τ η ς προσωπικότητας μου. Φαίνεται ωστόσο ότι το 'χε καμάρι που ήμουνα ιστορικός. Ο π α τ έ ρας μου μάλλον δεν συμφωνούσε, γ ιατ ί το βράδυ που έμαθε ότι έκανα την εγγραφή μου στη σχολή, ή π ι ε πολύ. Μ π ο ρεί όμως να μην το 'κανε γ ι ' αυτό, αφού πάντα έ π ι ν ε . Κ ι η γ ιαγ ιά μου τον μάλωνε , του έ λ ε γ ε να μην π ίνε ι . Φέρνοντας σ τ η σ κ έ ψ η μου τ η γ ιαγ ιά , θυμήθηκα το σπ ίτ ι και τ η Ν ι λ γκιούν και κοίταξα το ρολόι μου: ε ίχ ε πάε ι π έ ν τ ε . Η επ ί δραση τ η ς μπίρας ε ίχε περάσε ι . Κα ι σε λ ίγο , αφού δεν είχα


πια κέφι να διαβάσω, χωρίς να περιμένω τον Ριζά, σηκώθηκα, μπήκα στο αυτοκίνητο μου και γύρισα στο σπίτι. Στο δρόμο, σκέφτηκα: Θα κουβεντιάσω λίγο με τη Νιλγκιούν, που θα κάθεται κοντά στο κοτέτσι και θα διαβάζει. Αν δεν έχει όρεξη για κουβέντα, τότε θα πάρω το βιβλίο του Εβλι-γιά Τσελεμπί, του περιηγητή, θα διαβάσω, θα ξεχαστώ, θα πιω, το βράδυ θα φάω και θα ξαναπιώ.

15

Μπουκώθηκα με καρπούζι, και σηκώθηκα αμέσως από το τραπέζι.

«Πού πάει αυτός χωρίς να τελειώσει το φαγητό του;» ρώτησε η γιαγιά.

«Μην ανησυχείτε, γιαγιά», είπε η Νιλγκιούν. « Ο Μετίν το τέλειωσε το φαγητό του».

«Αν θες, πάρε το αμάξι», μου είπε ο Φαρούκ. «Αν το χρειαστώ, το παίρνω», είπα. «Το σαραβαλιασμένο Αναντόλ μου είναι πολύ παλιό για

δω, έτσι δεν είχες πει;» Η Νιλγκιούν γέλασε δυνατά. Εγώ δεν μίλησα. Ανέβηκα

πάνω και πήρα το πορτοφόλι μου με τις δεκατέσσερις χιλιάδες, που τις κέρδισα δουλεύοντας ένα μήνα, στην κάψα του καλοκαιριού, και που μου δίνανε ένα αίσθημα ανωτερότητας και σιγουριάς· πήρα το κλειδί μου, γυάλισα τα αμερικάνικα μοκασίνια μου, που τόσο αγαπούσα, έριξα στον ώμο μου το πράσινο πουλόβερ, που μου είχε αγοράσει από το Λονδίνο ο θείος μου, και κατέβηκα κάτω. Βγαίνοντας από την πόρτα της κουζίνας, είδα τον Ρετζέπ.


«Πού π ά τ ε χωρίς να δ ο κ ι μ ά σ ε τ ε τ ις μ ε λ ι τ ζ ά ν ε ς ; » « Έ φ α γ α μελ ι τζάνες , έφαγα και καρπούζι» . « Μ π ρ ά β ο σας». Περπατούσα, σκεφτόμουνα: Β γ α ί ν ω από την πόρτα του

κήπου κ ι ακούω ακόμη τα χάχανα τ η ς Νιλγκ ιούν και του Φαρούκ. Αυτό θα κάνουν όλη νύχτα: ο ένας θα ενθαρρύνει τον άλλο να τα βρ ίσκε ι όλα γελοία, μ ε τ ά ο άλλος θα βοηθήσε ι τον πρώτο να βρε ι κάτ ι καινούργιο γελο ίο , κι έ τσ ι , κάτ ω από το αμυδρό φως τ η ς λάμπας, θα κάθονται ώρες, και θα βρίσκουν πως όλος ο κόσμος είναι άδικος, ανόητος και χαζός, και θα ξεχνάνε τ ις δ ικές τους ανοησίες . Σ τ ο μεταξύ ο Φαρούκ θα τ ελε ιώνε ι το μπουκάλι μ ε το ρακί, κι αν η Ν ι λ γκιούν δεν έ χ ε ι κο ιμηθε ί α κ ό μ η , ο Φαρούκ θα τ η ς μ ιλά γ ια τ η γυναίκα του, που τ η ν άφησε να του φύγε ι , και πιθανόν, όταν γυρίσω, προς το τέλος τ η ς νύχτας, στο σπ ίτ ι , να τον βρω σουρωμένο στο τραπέζι* απορώ από ποιον παίρνει το δικαίωμα αυτός ο άνθρωπος, κάθε φορά που μου δίνει το αμάξι του , να μ ε π ικάρε ι . Αφού ε ίσαι τόσο λογικός, τόσο έξυπνος, γ ιατ ί άφησες να σου φύγει η ωραία και λ ο γ ι κ ή γυναίκα σου; Κ ά θ ο ν τ α ι σ' ένα σ π ί τ ι που, αν το πουλήσε ι ς , το ο ικόπεδο του αξίζει τουλάχιστον π έ ν τ ε εκατομμύρια , όμως τρώνε σε π ιάτα μ ε τ σ α κ ι σ μ έ ν ε ς τ ι ς άκρες , μ ε παράταιρα πιρούνια και μαχαίρια, γ ια αλατιέρα χρησιμοποιούν ένα παλιό μπουκάλι από φάρμακο, που ο νάνος έ χ ε ι τ ρ υ π ή σ ε ι το σκουριασμένο καπάκι του μ' ένα καρφί, κι ε κ ε ί ν η η φουκαριάρα η γ ιαγ ιά , ε ν ε ν ή ν τ α π έ ν τ ε χρονών γυναίκα, τ ρώ ε ι και τα χύνει όλα πάνω τ η ς , κ ι αυτοί τα ανέχονται όλα χωρίς να λ έ ν ε κουβέντα. Περπατώντας , έφτασα μέχρ ι το σπ ίτ ι τ η ς Τζε ϊλάν . Ο πατέρας κ ι η μ η τ έ ρ α τ η ς , σαν όλους τους υπανάπτυκτους πλούσιους και τους δύστυχους φτωχούς, παρα-


κολουθούν τηλεόραση σαν να μην έχουν καμιά άλλη διασκέδαση. Οι υπανάπτυκτοι, χαζοί πλούσιοι μας δεν ξέρουν να διασκεδάσουν! Κατέβηκα στην παραλία, ήταν όλοι εκεί, έλειπε μονάχα ο κηπουρός, που από το πρωί μέχρι το βράδυ ποτίζει τον κήπο λες και του έχουν περάσει τη μάνικα σαν χειροπέδη. Κάθισα, άκουσα:

«Τώρα τι κάνουμε, παιδιά;» «Σε λίγο, μόλις κοιμηθούν η μάνα μου κι ο πατέρας μου,

μπορούμε ν' ανοίξουμε το βίντεο. «Τι λέτε, μωρέ, όλο το βράδυ εδώ θα είμαστε καρφωμέ

νοι;» «Εγώ θέλω να χορέψω», είπε η Γκιουλνούρ, κι άρχισε να

κουνιέται με το ρυθμό μιας φανταστικής μουσικής. «Εμείς θα παίξουμε πόκερ», είπε ο Φικρέτ. «Εγώ δεν παίζω». «Πάμε στην Τσάμλιτζα, να πιούμε τσάι!» «Πενήντα χιλιόμετρα για να πιούμε τσάι!» «Κι εγώ θέλω να χορέψω», είπε η Ζεϊνέπ. «Πάμε να δούμε καμιά τούρκικη ταινία, να γελάσουμε». «Άντε, κάπου να πάμε επιτέλους». Κοίταζα πώς αντανακλούσε στη γαληνεμένη θάλασσα

το φως του φάρου που συνέχεια αναβόσβηνε στο αντικρινό νησί και, μυρίζοντας το άρωμα που ανάδιναν το αγιόκλημα και τα κορίτσια, βυθίστηκα στις σκέψεις.

Σκέφτηκα ότι αγαπούσα την Τζεϊλάν μα κάποιο συναίσθημα ανεξήγητο με κρατούσε μακριά της: μέχρι τα ξημερώματα στο κρεβάτι μου σκεφτόμουνα πως θα 'πρεπε οπωσδήποτε να της μιλήσω για τον εαυτό μου, μα ένιωθα ότι αυτός ο εαυτός μου δεν υπήρξε ποτέ. Αυτό που λέω «ο εαυτός μου» ήταν σαν κουτιά μέσα σε κουτιά: σαν ο εαυτός μου να


έκρυβε πάντα κάτ ι δ ιαφορετ ικό. Αυτό το κάτ ι δ ιαφορετ ικό, τον πραγματ ικό εαυτό μου, ίσως κ ά π ο τ ε τον έβρ ισκα, όμως, δυστυχώς, μέσα σε κάθε κουτί δεν έβρισκα τον πραγματ ικό Μ ε τ ί ν γ ια να τον δε ίξω στην Τ ζ ε ϊ λ ά ν , μα κάποιο καινούργιο κουτί που ε ίχε μέσα ένα άλλο. Έ κ α ν α την εξής σ κ έ ψ η : Ο έρωτας σπρώχνε ι τον άνθρωπο σ τ η διπροσωπία, αντ ίθετα , ε γ ώ , ε π ε ι δ ή π ίστευα πως ήμουνα ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς , ε ίχα την ε ντύπωση πως θα μπορούσα ν' απαλλαγώ από το συναίσθημα αυτό τ η ς διπροσωπίας. Α χ , να τ έ λ ε ι ω ν ε αυτή η αναμονή! Α λ λ ά ήξερα ότι δεν ήξερα καν τ ι ήταν αυτό που περ ίμενα . Γ ια να παρηγορηθώ, άρχισα να μ ε τ ρ ώ μια μια τ ις ι κανότητες μου, μα ούτε αυτό μ ε παρηγόρησε .

Μ ε τ ά , προχώρησα μ ε τους άλλους, που είχαν αποφασίσει κάπου να π ά μ ε . Μ π ή κ α μ ε στο αυτοκ ίνητο , π ή γ α μ ε στην ν τ ι σ κ ο τ έ κ του ξενοδοχείου* δεν ήταν κανείς εκτός από δυο-τρε ι ς χαζούς τουρ ίστες . Η παρέα μου άρχισε να τους κοροϊδεύε ι . Α π ' ολόκληρο τον κόσμο, αυτόν το νωθρό, άψυχο τ ό πο είχαν βρε ι γ ια δ ιακοπές .

« Κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί ! » « Θ έ λ ω να γ λ ε ν τ ή σ ω , παιδιά, τ ι θα κ ά ν ο υ μ ε ; » Άρχισαν να χ ο ρ ε ύ ο υ ν χόρεψα μ ε τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , μα δεν

έ γ ι ν ε τ ίποτα. Μ ε ρώτησε πόσο μας κάνουν 27 επ ί 13 και 79 επ ί 81 * τ η ς ε ίπα, γ έ λ α σ ε αδιάφορα* μετά , σαν άρχισε η μουσ ική να παίζε ι γρήγορα, ε ί π ε ότι έ π λ η τ τ ε και π ή γ ε και κάθ ισε . Ε γ ώ ανέβηκα πάνω, πέρασα από ένα διάδρομο μ ε χαλιά και μ π ή κ α στην απ ίστευτα καθαρή τουαλέτα κ ι όταν ε ίδα τον εαυτό μου στον κ α θ ρ έ φ τ η , ε ίπα, κ ι όλα αυτά ε π ε ι δή π ιστεύω ότι αγαπώ μια κοπέλα, που να πάρει ο διάβολος, και σ ιχάθηκα τον εαυτό μου. Ο Αϊνστάιν οπωσδήποτε δεν ήταν σαν ε μ έ ν α στα δ ε κ α ο κ τ ώ του . Σ ίγουρα το ίδιο κ ι ο


Ροκφέλερ. Κατόπιν άρχισα να φαντάζομαι τον εαυτό μου πλούσιο: Με τα χρήματα που κερδίζω στην Αμερική, αγοράζω στην Τουρκία μια εφημερίδα, μα δεν χρεοκοπώ, όπως όλοι οι βλάκες πλούσιοι μας, μια χαρά τα καταφέρνω με την έκδοση της εφημερίδας, ζω όπως ο πολίτης Κέιν, είμαι άν-θρωπος-θρύλος, που να πάρει όμως, θα ήθελα να είμαι και πρόεδρος ποδοσφαιρικής ομάδας, της Φενερμπαχτσέ. Μετά σκέφτηκα πως, αν γίνω πλούσιος, θα ξεχάσω όλες αυτές τις ανοησίες και σιχάθηκα τους πλούσιους, μα η Τζεϊλάν μου είχε αναστατώσει το νου. Κατόπιν μύρισα το πουκάμισο μου, εκεί που είχε βάλει το χέρι της όταν χορεύαμε, και βγήκα από την τουαλέτα. Στις σκάλες τούς συνάντησα. Πηγαίναμε, λέει, αλλού* μπήκαμε πάλι στο αμάξι.

Στο ταμπλό της Άλφα Ρομέο του Φικρέτ υπήρχαν διακόπτες, δείκτες ρυθμιστές, λαμπάκια που αναβόσβηναν θύμιζε πιλοτήριο αεροπλάνου. Κοίταξα αφηρημένος. Πριν βγούμε στην εθνική οδό Ιστανμπούλ-Άγκυρας, μας στρίμωξε το αυτοκίνητο του Τουργκάν. Μετά, τα τρία αυτοκίνητα αποφάσισαν να κάνουν κόντρες, μέχρι τη διασταύρωση του Γκιόζτεπε. Περάσαμε ανάμεσα από φορτηγά, λεωφορεία, κάτω από γέφυρες, από βενζινάδικα, εργοστάσια, πεζούς, από καφενεία, από ανθρώπους που κάθονταν στα μπαλκόνια τους, από εργάτες, απεργούς, πωλητές καρπουζιών, από εστιατόρια. Ο Φικρέτ συνέχεια κορνάριζε, οι άλλοι, ενθουσιασμένοι, ξεφώνιζαν, γελούσαν. Σε μια στροφή ο Φικρέτ ξαφνικά είδε κόκκινο, δεν φρέναρε, μπήκε με ορμή σ' ένα στενό και πήγε να πέσει πάνω σ' ένα Αναντόλ, που κατάφερε να βρεθεί στην άκρη του δρόμου κι έτσι δεν συγκρούστηκαν.

((Χέστηκε ο φίλος, άσπρισε από το φόβο».


«Τους περάσαμε!» φώναξε η Τζεϊλάν, «τους περάσαμε όλους, πάτα γκάζι, Φικρέτ!»

«Παιδιά, εγώ θέλω να διασκεδάσω, όχι να πεθάνω», είπε η Ζεϊνέπ.

«Θέλεις να διασκεδάσεις, είπες;» «Άλφα Ρομέο είναι αυτή, οφείλουμε να της αναγνωρί

σουμε ορισμένα δικαιώματα!» «Χαλάλι της! Πάτα γκάζι, εγώ δεν δίνω πια σημασία σε

τίποτα». «Τα Αναντόλ είναι αμάξια των κακομοίρηδων». Να δούμε τελικά τι θα γίνει, σκέφτηκα, μα δεν έγινε τί

ποτα. Εμείς κερδίσαμε τον αγώνα, κατόπιν στρίψαμε στο Σουαντιγέ και βγήκαμε στη λεωφόρο Μπαγντάτ. Η λεωφόρος αυτή δεν υποκρίνεται, δεν προσποιείται, δεν κρύβει την ασχήμια της, γι' αυτό την αγαπώ. Θαρρείς, θέλει να μας πει πως η ζωή είναι μια αδιάκοπη υποκρισία. Σαν να βάζει πάνω σε κάθε πράγμα τη σφραγίδα του πλαστού! Αηδιαστικά μάρμαρα στις πολυκατοικίες! Αηδιαστικά φωτεινά πανό! Αηδιαστικοί πολυέλαιοι! Ολοφώτιστα αηδιαστικά ζαχαροπλαστεία! Εμένα μου αρέσουν οι αηδίες που δεν κρύβονται. Κι είμαι κι εγώ πλαστός, τι ευτυχία, όλοι είμαστε πλαστοί! Δεν γύρισα να κοιτάξω τις κοπέλες που κάνουν βόλτες στη λεωφόρο, μην τύχει και δω καμία ωραία και συγκινηθώ. Αν είχα μια Μερσεντές, θα μπορούσα να πιάσω στα δίχτυα μου οποιαδήποτε απ' αυτές. Όμως σ' αγαπώ, Τζεϊλάν, είναι φορές μάλιστα που αγαπώ ακόμη και τη ζωή.

Παρκάραμε τα αμάξια, μπήκαμε σε μια ντισκοτέκ. Στην είσοδο γράφει «Λέσχη», μα όποιος δίνει διακόσιες πενήντα λίρες μπαίνει.

Τραγουδούσε ο Ντέμης Ρούσσος· χορέψαμε με την Τζεϊ-


λάν, μα δεν μιλήσαμε καθόλου, τίποτα δεν είπαμε. Έπληττε, φαίνεται, ήταν πολύ αφηρημένη, πολύ θλιμμένη και, σαν να είχε στο μυαλό της κάτι άσχετο μ' εμένα, κοίταζε αφηρημένα σ' ένα σημείο στον ορίζοντα που δεν μπορούσε να δει, και τότε, δεν ξέρω γιατί, τη λυπήθηκα και σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να την αγαπήσω πολύ.

«Τι σκέφτεσαι;» ρώτησα. «Ποιος, εγώ; Τίποτα». Χορέψαμε λίγο ακόμη. Σαν να υπήρχε κάτι μεταξύ μας

που θέλαμε να κρύψουμε και στην προσπάθεια μας να το κρύψουμε, αγκαλιαζόμασταν ασυναίσθητα. Ίσως βέβαια να ήταν κι η ιδέα μου. Σε λίγο σταμάτησε η μουσική, που ήταν κάτι περισσότερο από θλιβερή και σχεδόν προκαλούσε δάκρυα, κι άρχισε να παίζει κάτι γρήγορο, χαρούμενο- γέμισε η πίστα με νέους που καίγονταν από την επιθυμία να διασκεδάσουν. Ανάμεσα τους κι η Τζεϊλάν, ενώ εγώ κάθισα κι άρχισα να παρακολουθώ αυτούς που χόρευαν.

Πάνω τους πέφτανε χρωματιστά φώτα. Τρέμανε λυγίζοντας τα πόδια τους και κουνούσαν το κεφάλι τους, σαν χαζές κότες. Βλάκες! Μπορούσα να ορκιστώ πως όλα αυτά δεν τα έκαναν γιατί γούσταραν, μα από ανάγκη να μιμηθούν ο ένας τον άλλο. Στριφογυρίζοντας έτσι στην πίστα, είχαν άραγε την εντύπωση πως χόρευαν; Γιατί οι παράξενες κινήσεις τους, αν τις παρακολουθούσες δίχως ν' ακούς τη μουσική, έμοιαζαν ακόμη πιο παράξενες. Εγώ, όταν χορεύω, έχω συναίσθηση ότι κάνω κάτι ολότελα ανόητο, σκέφτομαι όμως πως, για να με συμπαθήσει η κοπέλα αυτή, πρέπει να υποστώ αυτή τη δοκιμασία, έτσι, ησυχάζω κι υποσυνείδητα σκέφτομαι ότι συμμετέχω στις εκδηλώσεις τους, μα στην πραγματικότητα διαφωνώ ώσπου τελικά καταφέρνω και να


ε ίμα ι μαζί τους και να μ έ ν ω μακριά τους, κάτ ι που πολύ λίγοι άνθρωποι το πετυχαίνουν. Χ ά ρ η κ α ! Κ ι έ π ε ι τ α από λ ίγο, γ ια να μ η μ έ ν ω μόνος και σκεφτ ικός , και γ ια να μην τους δώσω αφορμή να λ έ ν ε ότ ι παίζω τον ονε ιροπόλο και τον αφηρημένο , μ π ή κ α ανάμεσα τους, και πήρα κι ε γ ώ μέρος στον ανόητο χορό.

Τ ε λ ι κ ά , δεν χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε να ιδρώσω. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο καθ ίσαμε κ ι αμέσως άρχισαν να λ έ ν ε πολλή ζ έ σ τ η , πολύς κόσμος, ίδρωσα πολύ, έπληξα πολύ, δ ιασκέδασα πολύ, πολύ καλά, πολύ άσχημα, όμως η δυνατή μουσική τούς έ κ α ν ε να βαριούνται και να μιλήσουν. Κατόπ ιν , η ατμόσφαιρα του κέντρου έ π α ψ ε να τους ικανοποιε ί , π λ ή ξ α μ ε , ε ίπανε , να φύγ ο υ μ ε , ά ν τ ε να π ά μ ε κάπου αλλού, ά ν τ ε .

Σ η κ ω θ ή κ α μ ε . Ο Φ ι κ ρ έ τ πλήρωσε . Ο Β ε ν τ ά τ κι ε γ ώ θ ε λήσαμε να μοιραστούμε το ποσό ή , τουλάχιστον, να δώσουμ ε το μερίδιο μας, μα, όπως το π ε ρ ι μ έ ν α μ ε , ο Φ ι κ ρ έ τ ούτε να το ακούσει δεν ή θ ε λ ε . Σ τ ο μεταξύ ε ίδα τους άλλους να χτυπούν το τζάμ ι τ η ς BMW του Τουράν και να γ ε λ ο ύ ν π ή γα κ ι ε γ ώ να δω τ ι συνέβα ινε : η Χ ο υ λ γ ι ά κ ι ο Τουράν κοιμούνταν αγκαλιασμένοι στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου. Η Ζ ε ϊ ν έ π , σαν να ε ίχε συγκ ινηθε ί μ ε τ η σ κ έ ψ η μιας δ ικής τ η ς αγάπης , γ έ λ α σ ε δυνατά μ ε ευτυχία και θαυμασμό.

« Μ α δεν β γ ή κ α ν καθόλου από το αυτοκ ίνητο !» ε ί π ε . Σ κ έ φ τ η κ α πως ένας νέος και μια νέα τ η ς ηλ ικ ίας μου θα

μπορούσαν πια, σαν αληθινοί ερωτευμένο ι , ν ' αγκαλιαστούν και να κοιμηθούν μαζί.

Φ ύ γ α μ ε . Βγαίνοντας στην ε θ ν ι κ ή οδό Αγκύρας, το αυτ ο κ ί ν η τ ο του Τ ο υ ρ γ κ ά ι σ τ α μ ά τ η σ ε σ τ η γων ία , μπροστά σ' έναν καρπουζά. Κ α τ έ β η κ ε ο Τουργκάι και κάτ ι ε ί π ε στον καρπουζά. Αυτός γύρ ισε και κο ίταξε τα τρία αυτοκίνητα.


Σε λίγο ο Τουργκάι γυρνάει και λέει από το παράθυρο στον Φικρέτ:

αΔεν δίνει, ορκίζεται πως δεν έχει». «Εμείς φταίμε», είπε ο Φικρέτ. «Ήρθαμε όλοι μαζί». «Δεν έχει;» ρώτησε η Γκιουλνούρ. «Τι θα κάνω τώρα;» «Αν θέλετε να πιείτε ποτό, μπορούμε να πάρουμε από

κάπου». «Δεν γίνεται, δεν θέλω ποτό. Πάμε σε κανένα φαρμα

κείο». «Τι θα πάρεις από το φαρμακείο;» «Οι άλλοι τι λένε;» ρώτησε ο Φικρέτ. Ο Τουργκάι πλησίασε το άλλο αυτοκίνητο. Σε λίγο γύ

ρισε. «Προτείνουν να πάρουμε ποτό». Ξεκινήσαμε. Προτού φτάσουμε στο Μάλτεπε, είδαν ένα

αυτοκίνητο με γερμανικές πινακίδες, η σχάρα του φορτωμένη βαλίτσες. Από το βάρος έγερνε στο πλάι. Τους άρεσε.

«Και μάλιστα Μερσεντές!» φώναξε ο Φικρέτ. «Άντε, παιδιά».

Με τα φώτα του έστειλε σήμα στο αυτοκίνητο του Τουργκάι, κατόπιν έκοψε ταχύτητα, έμεινε λιγάκι πίσω. Κοιτάζαμε με προσοχή: Η B M W του Τουργκάι προσπέρασε τη Μερσεντές, μα, αντί να πατήσει γκάζι και να φύγει, έκανε δεξιά και τη στρίμωξε στην άκρη του δρόμου* η Μερσεντές, κορνάροντας, ταρακουνήθηκε, κατόπιν ο οδηγός, για να μη συγκρουστεί με την B M W του Τουργκάι, θέλοντας και μη, έριξε τη μια ρόδα του στο κράσπεδο. Μετά ο Τουργκάι πάτησε γκάζι και η B M W έφυγε. Η Μερσεντές βγήκε πάλι στο δρόμο.

«Άντε, Φικρέτ, σειρά σου».


α'Οχι ακόμη. Λίγο να συνέλθει!» Στη Μερσεντές ήταν μονάχα ένα πρόσωπο. Ένας εργά

της που γύριζε από τη Γερμανία, είπα μέσα μου, κι άλλο δεν θέλησα να σκεφτώ.

«Παιδιά, μην κοιτάτε προς τα κει», είπε ο Φικρέτ. Κι αυτός, όπως κι ο Τουργκάι, προσπέρασε πρώτα τη

Μερσεντές, κατόπιν έκανε δεξιά. Η Μερσεντές άρχισε να κορνάρει σαν τρελή, τα κορίτσια έβαλαν τα γέλια, μα φαίνεται πως φοβήθηκαν και λίγο. Ο Φικρέτ έκανε ακόμη λίγο δεξιά, και τότε ακούσαμε το «Γερμανό» να μας βρίζει, κάναμε όμως σαν να μην καταλάβαμε τίποτα. Κατόπιν η ρόδα του μετανάστη ξανάπεσε στο κράσπεδο και τα γέλια ξανάρχισαν.

«Είδατε τη φάτσα του;» Πατήσαμε γκάζι και φύγαμε. Σε λίγο και το αυτοκίνητο

του Βεντάτ έκανε το ίδιο, φαίνεται με επιτυχία, γιατί ακούσαμε το απελπισμένο κι οργισμένο κορνάρισμα της Μερσεντές. Κατόπιν συναντηθήκαμε στο βενζινάδικο. Σβήσανε τα φώτα, κρυφτήκανε, η Μερσεντές του μετανάστη πέρασε σιγά σιγά από μπροστά μας· όλοι χοροπηδούσαν και γελούσαν.

«Κρίμα τον άνθρωπο, τον λυπήθηκα», είπε η Ζεϊνέπ. Ύστερα διηγήθηκαν πάλι ο ένας στον άλλο αυτό που εί

χε συμβεί με ενθουσιασμό και χαρά, το ξαναδιηγήθηκαν, και σε λίγο άρχισαν να το ξαναδιηγούνται- εγώ έπληξα. Πήγα στην καντίνα, ζήτησα ένα μπουκάλι κρασί κι είπα να μου το ανοίξουν.

«Είσαι από την Ιστανμπούλ;» ρώτησε ο ιδιοκτήτης. Το εσωτερικό της καντίνας ήταν φωτισμένο σαν βιτρίνα

κοσμηματοπώλη. Δεν ξέρω γιατί, θέλησα να καθίσω λιγά-


κι εκεί, ν' ακούσω από το μικρό ραδιόφωνο της καντίνας το τούρκικο τραγούδι που τραγουδούσε μια τραγουδίστρια, να ξεχάσω. Στο νου μου σκέψεις ανάκατες για τον έρωτα, την κακία, την αγάπη, την επιτυχία.

«Ναι, από την Ιστανμπούλ». «Πού πάτε;» «Πουθενά. Κάνουμε βόλτες». Κούνησε με κατανόηση το κουρασμένο, νυσταγμένο κε

φάλι του: «Αχά, με τα κορίτσια!» είπε. Κάτι πήγα να του πω, θαρρείς κάτι σπουδαίο, κι αυτός

περίμενε σοβαρά να μ' ακούσει, μα οι δικοί μου άρχισαν να κορνάρουν. Έτρεξα, μπήκα στο αυτοκίνητο. Πού είσαι, ρε, μου είπαν, μας καθυστερείς. Εγώ είχα την εντύπωση πως το γλέντι τέλειωσε, δεν είχε τελειώσει όμως. Φύγαμε γρήγορα, και στο Πεντίκ ξανασυναντήσαμε το μετανάστη με τη Μερσεντές· ανέβαινε τον ανήφορο σιγά σιγά, σαν κουρασμένο φορτηγό. Τούτη τη φορά, πρώτα τον προσπέρασε ο Τουργκάι, έσπρωξε τη Μερσεντές δεξιά, ο Βεντάτ την πλησίασε από τα δεξιά, κι εμείς πήγαμε από πίσω του, όπου να 'ναι θ' ακουμπούσαμε στον προφυλακτήρα. Έτσι που τη στριμώξαμε, μονάχα με μεγαλύτερη ταχύτητα από τη δική μας θα μπορούσε να ξεφύγει. Ύστερα από λίγο έκανε να ξεφύγει, μα δεν τα κατάφερε. Κορνάραμε συνέχεια, είχαμε ανάψει τα μεγάλα φώτα των αυτοκινήτων μας. Έπειτα ανοίξανε τα παράθυρα και βάλανε μουσική στη διαπασών, άπλωσαν τα χέρια τους κι άρχισαν να χτυπούν τις πόρτες τους, ξεφώνιζαν, έβγαλαν τα κεφάλια τους έξω από τα παράθυρα και τραγουδούσαν. Στριμωγμένη ανάμεσα μας και θορυβημένη, η Μερσεντές άρχισε με αγωνία κι αυτή να


κορνάρει, έγινε μεγάλος σαματάς, δεν ξέρω πόσο δρόμο κάναμε σαν τρελοί ανάμεσα στα σπίτια, στις συνοικίες, στα εργοστάσια. Στο τέλος ο μετανάστης σκέφτηκε να κόψει ταχύτητα* μαζεύτηκαν πίσω μας λεωφορεία, φορτηγά, και τότε αναγκαστήκαμε να τον χαιρετήσουμε για μια τελευταία φορά και να φύγουμε. Καθώς περνούσαμε από δίπλα του, γύρισα κι είδα το πρόσωπο του: ήταν σαν να μη μας έβλεπε πια. Τον είχαμε κάνει να ξεχάσει τη ζωή του, τις αναμνήσεις του, το μέλλον του.

Δεν ήθελα να τον σκέφτομαι. Ήπια κρασί. Περάσαμε από τη στροφή του Τζενέτχισαρ δίχως να στα

ματήσουμε. Αποφάσισαν να στριμώξουν ένα Αναντόλ, που μέσα ήταν ένα αστείο και ηλικιωμένο αντρόγυνο, μα γρήγορα αλλάξανε γνώμη. Περνώντας μπροστά από τα μπουρ-δέλα, μετά το βενζινάδικο, ο Φικρέτ κόρναρε, αναβόσβησε τα φώτα, μα κανείς δεν ρώτησε γιατί.

«Να δείτε εγώ τι θα κάνω!» είπε σε λίγο η Τζεϊλάν. Γύρισα πίσω και κοίταξα* είδα την Τζεϊλάν να βγάζει τα

πόδια της έξω από το παράθυρο. Είδα τα ψηλά πόδια της να κουνιούνται αργά, κάτω από τα φώτα των αυτοκινήτων που έρχονταν από πίσω, σαν πόδια επαγγελματία σε φωτισμένη ράμπα. Ήταν γυμνά, ηλιοκαμένα, και, για ν' αντισταθούν στον αέρα, έκαναν μικρές κινήσεις πάνω-κάτω. Κατόπιν η Γκιουλνούρ έπιασε την Τζεϊλάν απ' τους ώμους και την τράβηξε μέσα.

«Είσαι μεθυσμένη». «Δεν είμαι μεθυσμένη», είπε η Τζεϊλάν. Έβαλε τα γέ

λια, χαρούμενη. «Πόσο ήπια; Διασκεδάζω πολύ. Τι ωραία που είναι όλα!»

Μετά όλοι σωπάσαμε. Ήταν σαν να πηγαίναμε από την


Ιστανμπούλ στην Άγκυρα, για μια δουλειά, περνώντας ανάμεσα από άθλιες συνοικίες, εργοστάσια, λιόδεντρα και κερασιές, σιωπηλοί, αδιάφοροι για τη μουσική που εξακολουθούσε να παίζει, προσπερνώντας τα φορτηγά και τα λεωφορεία και κορνάροντας αδιάφορα, ασυναίσθητα, κάθε φορά που προσπερνούσαμε ένα φορτηγό ή ένα λεωφορείο. Ο νους μου ήταν στην Τζεϊλάν, σκεφτόμουν πως θα την αγαπούσα μέχρι το τέλος της ζωής μου, μόνο και μόνο γι' αυτό που είχε κάνει.

Μόλις περάσαμε το Χερεκέ, σταματήσαμε μπροστά σ' ένα βενζινάδικο* κατεβήκαμε από τα αυτοκίνητα. Πήραμε από την καντίνα φτηνά κρασιά και σάντουιτς. Από ένα λεωφορείο είχαν κατέβει κουρασμένοι και τρομαγμένοι επιβάτες. Σταθήκαμε ανάμεσα τους και φάγαμε. Η Τζεϊλάν στην άκρη του δρόμου έτρωγε, κοιτάζοντας αφηρημένα, σαν να κοίταζε τρεχούμενο νερό, τα αυτοκίνητα που περνούσαν την κοίταζα και σκεφτόμουνα το μέλλον μου.

Σε λίγο είδα τον Φικρέτ να την πλησιάζει σιγά σιγά μέσα στο σκοτάδι. Της έδωσε ένα τσιγάρο, το άναψε. Άρχισαν να κουβεντιάζουν: δεν ήταν μακριά μου, μα από το θόρυβο των αμαξιών που πηγαινοέρχονταν δεν μπορούσα να τους ακούσω, κι όμως ήμουν πολύ περίεργος. Σε λίγο η παράξενη αυτή περιέργεια μετατράπηκε σε παράξενο φόβο. Κατάλαβα αμέσως πως, για να νικήσω το φόβο μου, έπρεπε να τους πλησιάσω* μα στο σκοτάδι, σαν εφιάλτης, μου ήρθε μια ταπεινή, μικρόψυχη νωχέλεια. Ωστόσο το αίσθημα της ήττας, όπως όλα τα πράγματα, δεν κράτησε πολύ. Σε λίγο ξαναμπήκαμε στα αυτοκίνητα και, δίχως άλλη σκέψη, προχωρήσαμε μέσα στη νύχτα.

16

Όταν ο απαίσιος θόρυβος καλμάρει, όταν σταματά και το βουητό, που ολημερίς μας ζαλίζει, από την παραλία, τα σκάφη, τα παιδιά, τα τραγούδια, το ραδιόφωνο, τους μεθυσμένους, την τηλεόραση, τα αυτοκίνητα, όταν περνά και το τελευταίο αυτοκίνητο μπροστά από την πόρτα του κήπου χαλώντας τον κόσμο, τότε σηκώνομαι σιγά σιγά από το κρεβάτι, στέκομαι πίσω από τα παντζούρια και κοιτάζω έξω: ψυχή δεν υπάρχει, όλοι, κουρασμένοι, έχουν πέσει να κοιμηθούνε. Μονάχα λίγο αεράκι, ο φλοίσβος της θάλασσας, το θρόισμα των φύλλων στα δέντρα, κι όταν δεν υπάρχουν κι αυτά, ένα τριζόνι, ένα σαστισμένο κοράκι, μπορεί κι ένα σκυλί. Τότε, σπρώχνω αργά τα παντζούρια, τα ανοίγω, ακούω όλα αυτά, αφουγκράζομαι τη σιωπή. Μετά σκέφτομαι ότι έζησα ενενήντα χρόνια κι ανατριχιάζω. Ένα ελαφρό φύσημα μέσα από τα χόρτα, όπου πέφτει η σκιά μου, μου κρυώνει τα πόδια και με τρομάζει. Να γυρίσω άραγε και να κουκουλωθώ με το πάπλωμα μου; Μα στέκομαι εδώ για να νιώσω λίγο ακόμη την απόλυτη ησυχία. Θαρρείς κάτι περιμένω να γίνει, κάποιον περιμένω να συναντήσω, κάτι και-


νούργιο περιμένω να μου δείξει ο κόσμος, περιμένω, περιμένω και κατόπιν κλείνω τα παντζούρια, γυρίζω στο κρεβάτι μου, κάθομαι στην άκρη, ακούω το τικ-τακ του ρολογιού, που δείχνει μία και είκοσι, και σκέφτομαι: Και σ' αυτό έπεσε έξω ο Σελαχατίν, ναι, δεν υπάρχει τίποτα το καινούργιο, τίποτα!

Κάθε μέρα γεννιέται ένας καινούργιος κόσμος, Φατμά, μου έλεγε κάθε πρωί ο Σελαχατίν, ο κόσμος ξαναγεννιέται κάθε πρωί για μας, αυτό δεν ξέρεις πόσο με συγκινεί, κάποτε ξυπνώ προτού ακόμη ξημερώσει και σκέφτομαι ότι σε λίγο θα βγει ο ήλιος, ότι όλα θα είναι καινούργια, ότι μαζί τους θ' ανανεωθώ κι εγώ και θα δω πράγματα που δεν έχω ξαναδεί, ότι θα διαβάσω γι' αυτά και θα μάθω, κι όταν μάθω θα δω από την αρχή όσα έχω ήδη δει, κι όταν τα σκέφτομαι όλα αυτά, Φατμά, συγκινούμαι τόσο πολύ που θέλω να πεταχτώ από το κρεβάτι μου, να βγω στον κήπο, να τρέξω, να δω πώς βγαίνει ο ήλιος, πώς ζωντανεύουν κι αρχίζουν να κινούνται και ν' αλλάζουν τα φυτά και τα ζουζούνια όταν βγαίνει ο ήλιος, μετά να τρέξω αμέσως πάνω, και να τα γράψω όλα αυτά, Φατμά, εσύ γιατί δεν νιώθεις έτσι, γιατί δεν μιλάς, τι σκέφτεσαι; Κοίτα, Φατμά, κοίτα, βλέπεις αυτό το σκουληκάκι, το βλέπεις, μια μέρα θα γίνει πεταλούδα και θα πετάξει! Αχ, ο άνθρωπος απλώς πρέπει να γράφει αυτά που βλέπει και τις εμπειρίες του, τότε κι εγώ θα μπορούσα να γίνω επιστήμονας, σαν εκείνους, τους Ευρωπαίους, σαν τον Δαρβίνο, φοβερός τύπος, Φατμά, όμως, τι κρίμα, σ' αυτή τη μαλθακή Ανατολή τίποτα δεν είναι δυνατό, όμως ναι, Φατμά, είναι δυνατόν αφού έχω κι εγώ μάτια, έχω χέρια για να κάνω παρατηρήσεις και πειράματα, και, δόξα τω Θεώ, έχω ένα μυαλό που λειτουργεί καλύτερα


από τα μυαλά όλων σ' αυτή τη χώρα: Φατμά, είδες που άνθισαν οι ροδακινιές, γιατί μυρίζουν έτσι λες, τι είναι μυρωδιά, τι είναι αυτό που μας δίνει η αίσθηση της όσφρησης, πρόσεξες πόσο γρήγορα ωριμάζει το σύκο, πώς συνεννοούνται τα μυρμήγκια, πρόσεξες καθόλου, Φατμά, πώς φουσκώνει η θάλασσα πριν από το νοτιά και πώς πέφτει πριν από το βοριά, ο άνθρωπος πρέπει πάντα να προσέχει, να παρατηρεί, γιατί έτσι μονάχα πάει μπροστά η επιστήμη, και μονάχα έτσι μπορούμε ν' αναπτύξουμε τις πνευματικές μας ικανότητες, διαφορετικά, θα γίνουμε σαν αυτούς που μισοκοιμούνται στα καφενεία σαν τα πρόβατα, αχ, έλεγε, κι όταν άρχιζαν οι βροντές πριν από τη βροχή, ο διάβολος έφευγε σαν αστραπή από το δωμάτιο του και πηδώντας δυο δυο τα σκαλοπάτια έβγαινε στον κήπο, ξάπλωνε ανάσκελα στο χώμα και, μέχρι που να γίνει μούσκεμα, κοίταζε, κοίταζε τα σύννεφα. Ένιωθα ότι έψαχνε να βρει μια δικαιολογία για να γράψει για τα σύννεφα, γιατί μου έλεγε: Όταν μάθουν όλοι ότι κάθε πράγμα έχει τη δική του αιτία, δεν θα μείνει τόπος στο νου τους για το Θεό, γιατί θα νιώσουν ότι το λουλούδι που ανθίζει, το αυγό που κάνει η κότα, η άμπωτη κι οι παλίρροιες, η βροντή κι η βροχή δεν είναι Θεού θελήματα μα φυσικά φαινόμενα, όπως θα τα γράψω εγώ στην εγκυκλοπαίδεια μου. Και τότε θα καταλάβουν ότι κάθε πράγμα δημιουργεί άλλα πράγματα κι ότι ο Θεός δεν είναι σε θέση να κάνει τίποτα. Κι αν ακόμη είναι εκεί που είναι, θα δουν ότι όλα αυτά που μπορούσε να κάνει τα έχει αναλάβει η επιστήμη μας κι εκείνος κάθεται και τα κοιτάζει. Πες μου, Φατμά, μπορεί να λέγεται Θεός αυτός που μονάχα γύρω του κοιτάζει και δεν έχει καμιά δύναμη; Δεν μιλάς, βλέπω, επειδή κι εσύ καταλαβαίνεις πως Θεός δεν


υπάρχει. Αν κάποια μέρα, όπως εσύ, διαβάσουν και νιώσουν κι αυτοί αυτά που γράφω, ξέρεις τι θα γίνει; Μ' ακούς, Φατμά;

Όχι, δεν σ' ακούω, Σελαχατίν, μα αυτός δεν μιλούσε για να τον ακούω εγώ: Αν καταλάβουν ότι τίποτα δεν είναι σε θέση να κάνει ο Θεός, θα δουν ότι τα πάντα είναι στα δικά τους χέρια. Τι θα κάνουν, Φατμά, όταν καταλάβουν ότι ο φόβος και η τόλμη, το έγκλημα κι η τιμωρία, η νωθρότητα κι η κίνηση, το καλό και το κακό είναι στα χέρια τους; Τα λέει όλα αυτά και, σαν να μην κάθεται στο τραπέζι, μπροστά στα μπουκάλια, μα στο γραφείο του, σηκώνεται αμέσως κι αρχίζει να βηματίζει φωνάζοντας: Και τότε, θα πάθουν αυτό που είχα πάθει εγώ στα πρώτα μου χρόνια, θα τρομάξουν, θα λυθούν τα γόνατα τους, θα δυσκολευτούν να πιστέψουν όσα είναι σε θέση να σκεφτούν, θα τρομοκρατηθούν με τη σκέψη αυτών που σκέφτονται, θα νιώσουν ένοχοι, θα τρέμουν τα φυλλοκάρδια τους, και τότε λοιπόν θα θυμώσουν μαζί μου που δημιούργησα αυτή την κατάσταση, μα, επειδή δεν θα τους μένει άλλη διέξοδος, προκειμένου ν' απαλλαγούν από το άγχος αυτό, θα τρέξουν, ναι, θα τρέξουν σ' εμένα, στα βιβλία μου, στη σαρανταοκτάτομη εγκυκλοπαίδεια μου, και θα νιώσουν πως αυτό που λέγεται Θεός είναι πια στους τόμους μου, είμαι εγώ, Φατμά. Ναι, εγώ, ο γιατρός Σελαχατίν, γιατί τον εικοστό αιώνα να μην πάρω τη θέση του και γίνω ο καινούργιος Θεός όλων των μουσουλμάνων; Γιατί Θεός μας πια είναι η επιστήμη, ακούς, Φατμά;

Όχι! Γιατί σκέφτομαι πως είναι αμαρτία ακόμη και να σ' ακούω, γιατί έφαγα τις πατάτες με κιμά και τα άνοστα πράσα που μαγείρεψε ο Ρετζέπ, έβαλα στο πιάτο μου ασου-


ρέ κι αποσύρθηκα στο διπλανό μικρό και κρύο δωμάτιο. Κάθομαι εκεί, ενώνω τα πόδια μου για να μην κρυώνουν και με το κουταλάκι μου τρώω σιγά σιγά τον ασουρέ μου: μερικά σπόρια ροδιού, φασόλια, ρεβίθια, ξερά σύκα, καλαμπόκι, ξερές μαύρες σταφίδες, φιστίκια και πάνω τους λίγο ανθόνερο, τι νόστιμο, τι ωραίο!

Δεν με παίρνει ο ύπνος. Σηκώθηκα από την άκρη του κρεβατιού. Θέλω ασουρέ. Πάω και κάθομαι στο τραπέζι. Πάνω του ένα μπουκάλι κολόνια, δεν είναι από γυαλί, μα το περιεχόμενο διακρίνεται. Μόλις το πρωτοείδα χτες το μεσημέρι, το πήρα για γυαλί, μα, όταν το άγγιξα με το χέρι μου, σιχάθηκα, τι είναι αυτό, είπα, δεν είχε γυάλινο μπουκάλι, γιαγιάκα μου, είπε η Νιλγκιούν, και, δίχως να δώσουν σημασία στα λόγια μου, τρίψανε τους καρπούς των χεριών μου. Αυτό που τρέχει από το πλαστικό, εσάς μπορεί να σας αναζωογονεί, εμένα όμως όχι. Δεν το 'πα, γιατί δεν θα με καταλάβαιναν. Η δική σας νεκρή καρδιά είναι πλαστική και σε αποσύνθεση! Αν τους το 'λεγα αυτό, μπορεί να βάζανε τα γέλια.

Θα γελάσουν βέβαια: Τι παράξενοι που είναι αυτοί οι ηλικιωμένοι, γελάνε* πώς είστε, γιαγιά, γελάνε* ξέρετε τι είναι τηλεόραση, γελάνε* γιατί δεν έρχεστε κάτω να καθίσετε μαζί μας, γελάνε* τι ωραία που είναι η ραπτομηχανή σας, γελάνε* έχει και πεντάλ, γελάνε* όταν κοιμάστε γιατί παίρνετε και το μπαστούνι σας στο κρεβάτι, γελάνε* να σας πάμε μια βόλτα με το αυτοκίνητο, γιαγιά, γελάνε* τι ωραία που είναι τα κεντήματα της νυχτικιάς σας, γελάνε* στις εκλογές γιατί δεν ψηφίσατε, γελάνε* γιατί ψάχνετε όλη την ώρα στην ντουλάπα σας, γελάνε* αν τους πω, γιατί όταν με βλέπετε γελάτε, πάλι θα γελάσουν, θα γελάσουν, όμως θα


πουν, μα δεν γ ε λ ά μ ε , γ ιαγ ιά , και ξανά θα γελάσουν. Ίσως γ ιατ ί ο πατέρας κ ι ο παππούς τους κλα ίγανε σ' όλη τους τ η ζωή. Π ι κ ρ ά θ η κ ε η καρδιά μου απ' όλα αυτά.

Να ξυπνήσω άραγε τον τζουτζέ και να του ζητήσω ασου-ρ έ ; Θα μπορούσα να χτυπήσω μ ε το μπαστούνι μου το πάτωμα και να φωνάξω, ξύπνα, τζουτζέ , πώς γ ίνετα ι , κυρία, τέτο ια ώρα, θα πε ι , και μάλιστα τέτο ια ε π ο χ ή ; Μ η ν το σκέφ τ ε σ τ ε , κυρία, κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ήσυχα ήσυχα κ ι αύριο το πρωί ε γ ώ . . . Αν δεν κάνε ις αυτό που θέλω, τ ό τ ε γ ιατ ί ε ίσαι ε δ ώ ; Ξεκουμπ ίσου ! Θα τ ρ έ ξ ε ι αμέσως σ' αυτούς: Η γ ιαγ ιά σας μ ε βασανίζει παιδιά, πολύ! Κ α ι τ ό τ ε τ ι κάθεσαι , γ ιατ ί ε ίναι εδώ ακόμη ο τζουτζές και δεν ξ ε κ ο υ μ π ί σ τ η κ ε όπως ο αδελφός του ; Ε π ε ι δ ή , κυρία, το ξ έ ρ ε τ ε κι εσε ίς πολύ καλά ότι ο μακαρίτης ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς μας ε ί π ε , π ά ρ τ ε αυτά τα χ ρ ή ματα, Ρ ε τ ζ έ π και Ισμαήλ , να ζ ή σ ε τ ε όπως θ έ λ ε τ ε , ε γ ώ βαρέθηκα να έχω τύψε ι ς γ ια τ ις ενοχές και τ ι ς αμαρτ ίες τ η ς μ η τ έ ρ α ς και του πατέρα μου, και τ ό τ ε ο τ ε τ ρ α π έ ρ α τ ο ς ο Ισμαήλ , να 'σαι καλά, αδελφέ μου, εντάξε ι , ε ί π ε , π ή ρ ε τα χρήματα κι αγόρασε το οικόπεδο στην ανηφόρα, κι έ χ τ ι σ ε ε κ ε ί το σπ ίτ ι του , αυτό που ε ί δ α τ ε πηγαίνοντας χ τ ε ς στο νεκροταφε ίο , γ ι α τ ί τώρα κ ά ν ε τ ε τ η ν α ν ί δ ε η , κυρία, εσε ί ς δεν ε ί σ τ ε μήπως που τον ένα μας τον αφήσατε κουτσό και τον άλλο τον κ ά ν α τ ε νάνο ; Σ ώ π α ! Ξ α φ ν ι κ ά , τρόμαξα! Όλους τους ξεγελάε ι . Ο γιος μου, ο Ν τ ο γ ά ν , ήταν ένας άγγελος* τ ι του ε ί π α τ ε , τον ξ ε γ ε λ ά σ α τ ε , μπασταρδάκια, και του π ή ρ α τ ε τα λεφτά του* αλλά κ ι εσύ, παιδί μου, δεν πρόκε ι τα ι να ξαναπάρεις τ ί π ο τ ε από μ έ ν α : Έ λ α , αν θες , ρίξε μια ματιά στην κασετίνα μου, δεν έ μ ε ι ν ε τ ίποτα μέσα, φυσικά εξαιτ ίας του μεθύστακα του πατέρα σου* μάνα, μ η λες βαριές κ ο υ β έ ν τ ε ς γ ια τον πατέρα μου, στο διάβολο και τα

2 0 0 ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χρήματα και τα κοσμήματα σου, αιτία όλων των κακών είναι φυσικά τα χρήματα* δώσ' μου την κασετίνα, θα την πετάξω στη θάλασσα, όχι, μητέρα, τη θέλω για πράγματα χρήσιμα, ξέρεις, γράφω γράμματα, γνωρίζω τον υπουργό Γεωργίας, ήμασταν συμμαθητές, ήταν μια τάξη μικρότερος μου, ετοιμάζω σχέδια νόμου, σου ορκίζομαι, μητέρα, τούτη τη φορά θα τα καταφέρω, εντάξει, εντάξει, κράτα την κασετίνα σου, είναι δική σου, κράτησε τη, δεν τη θέλω, μα μη μ' εμποδίζεις να πίνω. Σηκώθηκα από το τραπέζι, πήγα στην ντουλάπα, έβγαλα το κλειδί, την άνοιξα, ένιωσα τη μυρωδιά της. Την είχα βάλει στο δεύτερο συρτάρι. Άνοιξα το δεύτερο συρτάρι: νά τη, εδώ είναι. Τη μύρισα δίχως να την ανοίξω* την άνοιξα, ξαναμύρισα την άδεια κασετίνα και θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια.

Στην Ιστανμπούλ έχει έρθει η άνοιξη* εγώ είμαι νέα κοπέλα, δεκατεσσάρων χρονών, αύριο το απόγευμα θα πάμε βόλτα. Πού θα πάτε; Θα πάμε στο σπίτι του Σουκρού πασά, πατέρα. Διασκεδάζω πολύ με τις κόρες του, την Τουρ-κιάν, τη Σουκράν, τη Νιγκιάν, όλο γελάμε, παίζουν πιάνο, θέατρο, απαγγέλλουν ποιήματα, καμιά φορά μου διαβάζουν και μεταφρασμένα μυθιστορήματα. Τις αγαπώ πολύ. Καλά, μπράβο, μα τώρα είναι πολύ αργά, πρέπει να κοιμηθείς, Φατμά. Καλά, θα κοιμηθώ, θα σκέφτομαι ότι αύριο θα πάμε στο σπίτι τους, και θα κοιμηθώ. Ο πατέρας μου κλείνει την πόρτα, ο αέρας από το κλείσιμο της πόρτας μου φέρνει τη μυρωδιά του πατέρα μου, εγώ στο κρεβάτι μου σκέφτομαι τις φίλες μου και κοιμάμαι, αύριο στο προσκεφάλι μου θα βρω την όμορφη μέρα: σαν τη μυρωδιά από την κασετίνα μου, όμως ξαφνικά τινάζομαι: Φτάνει πια, ανόητη κασετίνα* ξέρω καλά τι είναι η ζωή. Η ζωή μπαίνει μέσα σου,


σε κατακαίει παντού, αχ, Θεέ μου, σε κατακομματιάζει, ανόητο κορίτσι! Ξαφνικά εκνευρίστηκα τόσο πολύ, που παραλίγο να πετάξω την κασετίνα μου, μα συγκρατήθηκα: Πώς θα μπορέσω μετά να διαιρέσω το χρόνο; Κρύψ' την, κρύψ' την, πάλι θα 'ρθει η ώρα της. Τούτη τη φορά την έκρυψα στο τρίτο συρτάρι, έκλεισα την ντουλάπα, την κλείδωσα άραγε, να κοιτάξω άλλη μια φορά, ναι, την κλείδωσα. Κατόπιν πήγα και ξάπλωσα. Πάνω από το κρεβάτι μου, το ταβάνι. Ξέρω καλά γιατί δεν θα μπορώ να κοιμηθώ. Το ταβάνι είναι πράσινο. Γιατί το τελευταίο αυτοκίνητο μετά το τελευταίο αυτοκίνητο δεν έχει έρθει ακόμη. Μα η πράσινη μπογιά έχει σκάσει από παντού, Από κάτω βγαίνει κίτρινη. Όταν έρχεται εκείνος, ακούω τα βήματα του, μετά καταλαβαίνω ότι κοιμήθηκε. Από κάτω φαίνεται ένα κίτρινο χρώμα. Όταν νιώσω ότι έχει έρθει, πιστεύω πως όλος ο κόσμος είναι δικός μου, και κοιμούμαι βαθιά κάτω από το κίτρινο χρώμα που βγαίνει κάτω από το πράσινο. Αδύνατον όμως να κοιμηθώ, σκέφτομαι ολοένα τα χρώματα, τη μέρα που ανακάλυψε το μυστικό των χρωμάτων.

Το μυστικό της ζωγραφικής και των χρωμάτων είναι πολύ απλό, Φατμά, μου είπε μια μέρα ο Σελαχατίν. Μου έδειξε το στεφάνι με τα επτά χρώματα που είχε βάλει στην πίσω ρόδα του ποδηλάτου του Ντογάν. Γύρισε ανάποδα το ποδήλατο. Βλέπεις, Φατμά, εδώ είναι επτά χρώματα, πρόσεξε τώρα να δεις τι θα γίνουν αυτά τα επτά χρώματα. Γύρισε δυνατά τη ρόδα του ποδηλάτου, τα χρώματα ενώθηκαν κι έγιναν ένα άσπρο, εγώ τα 'χασα, τρόμαξα, αυτός έβαλε τα γέλια κι έτρεξε πέρα-δώθε στο δωμάτιο. Το βράδυ, στο φαγητό, μου εξήγησε περήφανα: Φατμά, γράφω μονάχα ό,τι βλέπω, αυτή είναι η αρχή μου: κάτι που δεν μπορεί


ν' αποδειχτεί με πείραμα δεν μπαίνει στην εγκυκλοπαίδεια μου! Όμως μετά ξέχασε όσα είχε πει γι' αυτή την αρχή του, γιατί σκέφτηκε πως η ζωή είναι σύντομη κι η εγκυκλοπαίδεια του μεγάλη* λίγα χρόνια πριν ανακαλύψει το θάνατο έγινε αυτό: Κανείς δεν μπορεί να έχει τον καιρό να κάνει όλα τα πειράματα που θέλει, Φατμά, έλεγε, το εργαστήριο που έφτιαξα στο πλυσταριό ήταν απλώς μια νεανική επιθυμία, αυτός που θα ξεσηκωθεί ν' αποδείξει την ορθότητα του θησαυρού των γνώσεων που βρήκαν οι Δυτικοί θα πρέπει να 'ναι ή βλάκας ή ξιπασμένος· σαν να είχε μαντέψει ότι έλεγα μέσα μου, είσαι κι από τα δύο, Σελαχατίν. Και τότε εκνευριζότανε κι έβαζε τις φωνές. Ούτε ο μεγάλος Ντιντε-ρό δεν κατάφερε να συμπληρώσει την εγκυκλοπαίδεια του σε δεκαεφτά χρόνια, Φατμά, επειδή ήταν ξιπασμένος, ποιος ο λόγος να τα βάλεις με τον Βολταίρο και τον Ρουσό, ανόητε άνθρωπε, γιατί κι αυτοί ήταν μεγάλοι, τουλάχιστον όσο εκείνος, αν ο άνθρωπος δεν παραδεχτεί ότι κάποιοι μεγάλοι πριν από τον ίδιο σκέφτηκαν κι ανακάλυψαν ορισμένα πράγματα, είναι καταδικασμένα όλα να μείνουν μισά. Εγώ είμαι μετριόφρων, παραδέχομαι πως οι Ευρωπαίοι πριν από μας τα έχουν βρει όλα, με όλες τους τις λεπτομέρειες. Δεν είναι ανόητο να ξεσηκωθείς να ερευνήσεις και ν' ανακαλύψεις τα ίδια πράγματα; Για να καταλάβω ότι ένα κυβικό εκατοστόμετρο χρυσού ζυγίζει 19,3 γραμμάρια κι ότι μ' αυτό μπορείς ν' αγοράσεις τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, δεν είναι ανάγκη, Φατμά, να πάρω μια ζυγαριά και ν' αρχίσω να ζυγίζω, ούτε να γεμίσω τις τσέπες μου με χρυσό και να τρέξω να βρω όλους τους ανέντιμους που ασχολούνται με αυτά στην Ιστανμπούλ. Οι αλήθειες μονάχα μια φορά ανακαλύπτονται, Φατμά: ο ουρανός και στη


Γαλλία είναι γαλανός, οι συκιές και στη Νέα Τόρκη δίνουν καρπό τον Αύγουστο, οι κότες γεννούν και στην Κίνα με τον ίδιο τρόπο αυγά, η ατμομηχανή είναι και στο Αονδίνο κινητήρια δύναμη όπως και σ' εμάς, στο Παρίσι δεν υπάρχει Θεός όπως δεν υπάρχει ούτε σ' εμάς, οι άνθρωποι παντού είναι ίσοι, παντού και πάντα το καλύτερο πολίτευμα είναι η δημοκρατία κι αρχή όλων είναι η επιστήμη. Από τη στιγμή που έφτασε σ' αυτό το συμπέρασμα ο Σελαχατίν, έπαψε να τρέχει στην Γκέμπζε, να πηγαίνει στα σιδεράδικα για να του φτιάχνουν παράξενα εργαλεία, δεν με παρακαλούσε πια να του δώσω χρήματα για όλα αυτά ούτε καλούσε τον εβραίο, δεν τον απασχολούσαν πια τα συγκοινω-νούντα δοχεία που κατασκεύαζε με μπουριά της σόμπας, ούτε γύριζε σαν τους τρελούς, που για να βρούνε λίγη γαλήνη κοιτάνε το νερό της δεξαμενής στην αυλή του φρενοκομείου, ούτε, για να εξηγήσει τον ηλεκτρισμό, πετούσε πια χαρταετούς που πέφτανε μούσκεμα από τη βροχή κάτω σαν ζυμάρι, ούτε ασχολούνταν με φακούς, με τζάμια, με χωνιά, με μπουριά που βγάζανε καπνούς, με χρωματιστά μπουκάλια, με κιάλια: Πολλά σου ζήτησα να ξοδέψεις, Φατμά, για τις ανοησίες που έφτιαχνα στο πλυσταριό, είχες δίκιο όταν έλεγες πως ήταν παιδιαρίσματα, συμπάθα με, η σκέψη ότι θα συμβάλουμε στην ανάπτυξη της επιστήμης με το ερασιτεχνικό εκείνο εργαστήριο που θα φτιάχναμε στο σπίτι μας δεν ήταν μονάχα νεανική τρέλα μα και άγνοια του μεγαλείου της επιστήμης, πάρε αυτό το κλειδί, και πάρτε τα όλα εκείνα μαζί με τον Ρετζέπ, και θέλετε πετάξτε τα στη θάλασσα, θέλετε πουλήστε τα, κάντε τα ό,τι θέλετε. Πάρτε ακόμη και τούτες τις πινακίδες, τη συλλογή μου από έντομα, τους σκελετούς των ψαριών, τα ξεραμένα λουλού-


δια και φύλλα, τον ψόφιο ποντικό, τη νυχτερίδα, το φίδι, το βάτραχο που έχω μέσα σε φάρμακο* έλα, κράτα αυτές τις γυάλες, Φατμά, Θεέ μου, γιατί σιχαίνεσαι, τι φοβάσαι, καλά, καλά, φώναξε τον Ρετζέπ, θέλω τώρα αμέσως ν' απαλλαγώ απ' όλες αυτές τις ανοησίες, καθώς βλέπεις, δεν έχει μείνει χώρος για τα βιβλία μου, καλά είναι έτσι, γιατί είναι βλακεία να πιστεύουμε ότι εμείς εδώ στην Ανατολή είμαστε σε θέση να κάνουμε εφευρέσεις. Αυτοί έχουν βρει τα πάντα, δεν έχουμε τίποτα να προσθέσουμε. Και τώρα πρόσεξε αυτή την κουβέντα: Κάτω από τον ήλιο, τίποτα καινούργιο δεν υπάρχει! Βλέπεις, Φατμά, ούτε κι η κουβέντα αυτή είναι νέα, κι αυτήν, διάβολε, απ' αυτούς τη μάθαμε, με καταλαβαίνεις, δεν μου μένει πια καιρός, ξέρω πως όλο αυτό το υλικό δεν θα μπορέσω να το χωρέσω μέσα σε σαράντα οκτώ τόμους, θα χρειαστώ πενήντα τέσσερις τόμους, όμως ανυπομονώ να χαρίσω το έργο μου στις μάζες. Πόσο εξαντλητικό είναι να γράψει κανείς ένα πραγματικό έργο! Ξέρω ακόμη, Φατμά, ότι δεν έχω το δικαίωμα να μικρύνω την εργασία μου, γιατί εμένα δεν μου φτάνει να είμαι σαν τους ανόητους που αρκούνται να χωρέσουν την άκρη μιας αλήθειας, σε εκατοντασέλιδα βιβλιαράκια, ναι, Φατμά, πάρε τα φυλλάδια του Αμπντουλάχ Τζεβντέτ, θα δεις πόσο ρηχός είναι, τι κοινοτοπίες μας σερβίρει, αυτή είναι η αλήθεια, εξάλλου έχει παρερμηνεύσει τον Ντε Πασέ, δεν διάβασε ποτέ τον Μπονσάνς, χρησιμοποιεί λάθος τη λέξη fraternite, μα από πού ν' αρχίσεις και πού να τελειώσεις, ποια από τα λάθη τους να διορθώσεις, κι αν ακόμη το κάνεις, ποιος θα σε καταλάβει, γιατί για να καταλάβει ο λαός μας πρέπει όλα να τα λες απλά, ξέρεις πόσο δυσκολεύομαι να εξηγήσω τις επιστημονικές ανακαλύψεις, συχνά προ-


σθέτω στα κείμενα μου παροιμίες και γνωμικά για να καταλάβουν τα ζώα... θυμάμαι τον Σελαχατίν να φωνάζει, όταν, ξαφνικά, άκουσα το βουητό του τελευταίου αυτοκινήτου.

Σταμάτησε μπρος στην πόρτα του κήπου. Η μηχανή του εξακολουθούσε να μουγκρίζει, όταν άνοιξαν την πόρτα άκουσα: Θεέ μου, τι παράξενη μουσική, πόσο χυδαία! Έπειτα μιλήσανε, τους άκουσα.

«Αύριο το πρωί θα συναντηθούμε στο σπίτι της Τζεϊλάν, εντάξει; φώναξε κάποιος.

«Εντάξει!» είπε ο Μετίν. Κατόπιν το αυτοκίνητο ξεμάκρυνε, συνεχίζοντας να μου

γκρίζει. Ο Μετίν πέρασε από τον κήπο, άνοιξε την πόρτα της κουζίνας, μπήκε μέσα, ανέβηκε τα πέντε σκαλοπάτια και βρέθηκε στην τραπεζαρία, όπως την έλεγε ο Σελαχατίν, από εκεί ανέβηκε τις σκάλες, δεκαεννέα σκαλοπάτια, την ώρα που περνούσε μπροστά από το δωμάτιο μου, σκέφτηκα να τον φωνάξω: Μετίν, Μετίν, έλα εδώ, έλα, παιδάκι μου, πες μου, πού ήσουν, τι συμβαίνει έξω, τι γίνεται στον κόσμο αυτές τις νυχτερινές ώρες, έλα, πες μου, πού πήγατε, τι είδατε, τι κάνατε, μίλα μου, να διασκεδάσω λίγο, να συγκινηθώ, μα είχε μπει κιόλας στο δωμάτιο του. Μέχρι να μετρήσω ώς το πέντε, αυτός θα έχει γδυθεί και θα έχει πέσει στο κρεβάτι του, κι από το βάρος του θα κουνηθεί ολόκληρο το σπίτι, νά, κουνιέται, και, μέχρι να μετρήσω άλλα πέντε, θα τον έχει πάρει ο ύπνος, νά, κοιμάται τώρα, με τον όμορφο ύπνο της νιότης, όταν είσαι νέος, κοιμάσαι όμορφα, δεν είναι έτσι, Φατμά;

Μα εγώ ούτε στα δεκαπέντε μου δεν μπορούσα να κοιμηθώ έτσι. Κάτι περίμενα πάντα, τη βόλτα που θα κάναμε


μ ε την άμαξα, το πιάνο που θα παίζαμε , τ ι ς ξαδέρφες που θα έρχονταν ε π ί σ κ ε ψ η , το φαγητό που θα τ ρ ώ γ α μ ε και μ ε τά θα σηκωνόμασταν από το τραπέζ ι , μα και τ η ν άλλη την πιο βαθιά αναμονή, που έ σ β η ν ε όλες τ ις ά λ λ ε ς , όπως κι αυτό που π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε από τ η ν αναμονή, που κανείς δεν ξέρε ι τ ι ε ίναι . Τώρα που πέρασαν ε ν ε ν ή ν τ α χρόνια, όπως το καθαρό νερό που τ ρ έ χ ε ι από εκατοντάδες βρύσες σε μαρμάρινη γούρνα, όλα αυτά έχουν μαζευτεί στο νου μου, και στη σιγαλ ιά τ η ς ζ εστής και απαλής καλοκαιρ ινής νύχτας, π λ η σιάζω το σώμα μου σ τ η δροσερή γούρνα, β λ έ π ω στο νερό τ η ς ε μ έ ν α , και παρατηρώ ότι ε ίμα ι γ ε μ ά τ η μ' ε μ έ ν α και , γ ια να μ η λερωθε ί , να μ η σκον ιστε ί , θ έ λ ω να φυσήξω γ ια να σ η κ ω θ ε ί το πρόσωπο μου στον αέρα. Ή μ ο υ ν ένα ανάλαφρο, λ ε π τ ο κ α μ ω μ έ ν ο κοριτσάκι .

Αναρωτ ιέμα ι συχνά αν θα μπορούσε να με ίνε ι κανείς ένα κοριτσάκι σε όλη του τ η ζ ω ή : αν δεν θ έ λ ε ι να μεγα λώ σ ε ι και να βουλιάξει στην αμαρτία ένα κορίτσι σαν ε μ έ ν α , κ ι αν αυτό ε ίναι η μοναδική επ ιθυμ ία του, π ρ έ π ε ι να 'χει το δ ικαίωμα να το π ε τ ύ χ ε ι , μα πώς θα μπορέσε ι να το π ε τ ύ χ ε ι ; Ό τ α ν ήμουνα μ ι κ ρ ή στην Ιστανμπούλ, ε ί χ α μ ε πάε ι ε π ί σ κ ε ψ η σ τ η Ν ι γ κ ι ά ν , στην Τουρκιάν και τ η Σ ο υ κ ρ ά ν μου διάβασαν ένα γ α λ λ ι κ ό μυθ ιστόρημα, μεταφρασμένο στα τουρκ ικά : Οι χριστιανοί ε ίχαν, λ έ ε ι , μοναστήρια* όποιος ή θ ε λ ε να με ί ν ε ι αμόλυντος, ανέβαινε στο λόφο, έμπα ινε στο μοναστήρ ι και π ε ρ ί μ ε ν ε * παράξενο κ ι άσχημο, σ κ έ φ τ η κ α όταν μου διάβαζε η Ν ι γ κ ι ά ν το β ιβλ ίο , κ ι ε ίπα μέσα μου, σκέψου να κάθονται όσες θέλουν να μείνουν αμόλυντες σ τ η σειρά, σαν τ ις τ ε μ π έ λ ε ς , τ ι ς βρόμικες κότες που δεν θέλουν να κάνουν αυγά. Κ ι έ π ε ι τ α τ ις φαντάστηκα να μεγαλώνουν και να γερνάνε και σ ιχάθηκα: χριστιανοί μ ε τους σταυρούς και


τα είδωλα τους· παπάδες, με μαύρα γένια και κόκκινα μάτια, που σαπίζουν πίσω από τα κρύα πέτρινα ντουβάρια! Αυτό δεν μου κάνει. Εγώ θέλω να μείνω εγώ, όπως είμαι, χωρίς να με βλέπει κανείς.

Όχι, αδύνατο να κοιμηθώ! Άδικα κοιτάζω συνέχεια το ταβάνι. Σηκώνομαι σιγά σιγά, πάω στο τραπέζι και κοιτάζω το δίσκο σαν να τον βλέπω για πρώτη φορά. Ο τζουτζές απόψε μου άφησε ροδάκινα και βύσσινα. Παίρνω ένα βύσσινο, σαν μεγάλο ρουμπίνι είναι, το βάζω στο στόμα μου, το κρατάω λίγο ανάμεσα στα σαγόνια μου, κατόπιν το δαγκώνω και το μασάω πολύ σιγά, περιμένοντας να με πάνε κάπου ο χυμός κι η γεύση του, όμως μάταια. Είμαι ακόμη εδώ. Έβγαλα το κουκούτσι και δοκίμασα άλλο ένα, κατόπιν ένα ακόμη, μετά άλλα τρία, εξακολουθώ όμως να είμαι στη θέση μου. Είναι φανερό ότι θα περάσει δύσκολα αυτή η νύχτα...

17

Όταν ξύπνησα, ο ήλιος είχε φτάσει στον ώμο μου. Τα πουλιά τιτίβιζαν στα δέντρα, κι η μάνα μου με τον πατέρα μου είχαν πιάσει την κουβέντα στο διπλανό δωμάτιο.

«Τι ώρα κοιμήθηκε χτες ο Χασάν;» ρώτησε ο πατέρας μου.

«Δεν ξέρω», είπε η μητέρα μου. «Κοιμόμουνα. Θέλεις κι άλλο ψωμί;»

«Όχι», είπε ο πατέρας μου. «Θα έρθω το μεσημέρι να δω αν είναι εδώ».

Μετά σωπάσανε, όχι όμως και τα πουλιά: από κει που κοιμόμουνα άκουγα τα πουλιά και τα αυτοκίνητα αυτών που βιάζονταν να πάνε στην Ιστανμπούλ. Έπειτα σηκώθηκα, πήρα από την τσέπη του παντελονιού μου τη χτένα της Νιλγκιούν και ξάπλωσα πάλι. Κοίταξα τη χτένα στο φως που έμπαινε από το παράθυρο και σκέφτηκα, κι η σκέψη ότι αυτό που κρατούσα στο χέρι μου είχε τριγυρίσει στις πιο μακρινές γωνιές του πυκνού δάσους των μαλλιών της με ξάφνιασε.

Λίγο αργότερα βγήκα από το παράθυρο χωρίς να κάνω


θόρυβο, πλύθηκα με νερό του πηγαδιού κι ένιωσα καλύτερα. Δεν σκεφτόμουνα πια όπως χτες τη νύχτα, πως δεν είναι δυνατό να έχω σχέσεις με τη Νιλγκιούν γιατί ανήκουμε σε δυο διαφορετικούς κόσμους. Μπήκα μέσα, φόρεσα το μαγιό μου, το παντελόνι μου και τα αθλητικά παπούτσια μου, έβαλα τη χτένα στην τσέπη μου, αλλά, την ώρα που έκανα να βγω, άκουσα στην πόρτα θόρυβο. Ωραία: ο πατέρας μου φεύγει, που σημαίνει ότι τρώγοντας το πρωινό μου -ντομάτα, τυρί κι ελιές- δεν θα τον ακούω να λέει πόσο δύσκολη είναι η ζωή και πόσο σημαντικό είναι το απολυτήριο του λυκείου.

Τους άκουσα να μιλούν μπροστά στην πόρτα. «Πες του ότι αν δεν καθίσει και σήμερα να διαβάσει...»

έλεγε ο πατέρας μου. «Μα διάβασε χτες το βράδυ», είπε η μάνα μου. «Εγώ βγήκα στον κήπο και κοίταξα από το παράθυρο

του μέσα», είπε ο πατέρας μου. «Καθόταν στο τραπέζι, μα δεν διάβαζε. Το μυαλό του είναι αλλού...»

«Θα διαβάσει, θα διαβάσει», είπε η μάνα μου. «Εκείνος ξέρει», είπε ο κουτσός λαχειοπώλης. «Αν δεν πε

ράσει την τάξη, πάλι τσιράκι στον μπαρμπέρη θα τον βάλω». Έπειτα άκουσα τον άνισο βηματισμό του. Δυο πόδια, το

ένα γερό το άλλο κουτσό, ν' απομακρύνονται. Όταν έφυγε, βγήκα, πήγα στην κουζίνα κι άρχισα να τρώω το πρωινό μου.

«Κάτσε», είπε η μητέρα μου. «Γιατί τρως όρθιος;» «Θα φύγω αμέσως», είπα. «Έτσι κι αλλιώς, είτε λίγο δια

βάσω είτε πολύ, το ίδιο κάνει. Άκουσα τι σου είπε». «Μην του δίνεις σημασία», είπε. «Έλα, κάτσε και φάε

με την ησυχία σου! Θέλεις να σου βάλω τσάι;» Με κοίταζε με αγάπη. Ξαφνικά σκέφτηκα πόσο αγα-


πούσα τη μητέρα μου και πόσο δεν αγαπούσα τον πατέρα μου. Τη λυπήθηκα, θυμήθηκα πως κάποτε την έδερνε, γι' αυτό δεν μπόρεσε να κάνει άλλο παιδί. Για ποιο αμάρτημα να τιμωρείται έτσι άραγε; Μα εγώ τη μητέρα μου την έχω και για αδελφή. Σκέφτηκα: Εμείς δεν είμαστε μάνα και γιος, είμαστε, θαρρείς, αδέλφια, που για να μας τιμωρήσουν, μας βάλανε σ' αυτό το σπίτι, του κουτσού, και μας είπαν, άντε να δούμε, ζήστε, αν μπορείτε, με τα χρήματα που κερδίζει αυτός από τα λαχεία. Ναι, η κατάσταση μας δεν είναι βέβαια και τόσο κακή, στην τάξη μας υπάρχουν και πιο φτωχοί από μας, μα ούτε ένα μαγαζί δεν μπορέσαμε ν' αποκτήσουμε. Αν δεν είχαμε στον κήπο μας ντομάτες, φασόλια, πιπεριές, κρεμμύδια, ούτε να μαγειρέψουμε δεν θα είχαμε, και τότε, επειδή η ωραία μάνα μου δεν θα μπορούσε ν' αποσπάσει λεφτά από τον τσιγκούνη λαχειοπώλη, αυτή κι εγώ θα μέναμε νηστικοί. Σαν τα σκέφτηκα αυτά, είπα να μιλήσω της μητέρας μου, να της τα εξηγήσω όλα: να μάθει τον κόσμο, να μάθει ότι καταντήσαμε μαριονέτες των μεγάλων κρατών, να της πω για τους κομουνιστές, τους υλιστές, τους ιμπεριαλιστές και τους άλλους, τους λαούς που παλιότερα ήταν υπηρέτες μας και που σήμερα μας κατάντησαν ζητιάνους. Μα δεν θα καταλάβει: αυτή μονάχα για την κακή μας τύχη κλαίγεται, δεν μπορεί να σκεφτεί πώς καταντήσαμε έτσι. Εξακολουθούσε να με κοιτάζει- στενοχωρήθηκα.

«Όχι, μητέρα», είπα. «Θα φύγω αμέσως. Έχω δουλειά». «Καλά, παιδί μου», είπε. «Εσύ ξέρεις». Καλή μου, όμορφη μου μάνα! Σε λίγο πρόσθεσε: «Τουλάχιστον μην αργήσεις, διάβασε λίγο πριν έρθει ο

πατέρας σου το μεσημέρι».


Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή σ κ έ φ τ η κ α να τ η ς ζ η τ ή σ ω χρήματα, δεν τ η ς ζήτησα* β γ ή κ α , άρχισα να κατηφορίζω. Χ τ ε ς μου έ δ ω σε π ε ν ή ν τ α λ ίρες , πήρα και ε ίκοσ ι λ ίρες από το θε ίο Ρ ε τ ζ έ π , έκανα δυο τ η λ ε φ ω ν ή μ α τ α , έδωσα ε ίκοσι λ ίρες , έφαγα και μια π ί τσα , έδωσα ά λ λ ε ς δ ε κ α π έ ν τ ε , μου μ ε ί ν α ν ε τρ ιάντα π έ ν τ ε . Τ ι ς έ β γ α λ α από την τ σ έ π η μου, τ ις μ έ τ ρ η σα. Ναι , ε ίχα ακριβώς τρ ιάντα π έ ν τ ε και γ ια να κάνω αυτόν το λογαριασμό, δεν ήταν απαραίτητοι ούτε οι λογάριθ-μοι ούτε οι τ ετραγωνικές ρίζες, μα άλλος είναι ο σκοπός των αξιότιμων δασκάλων μου, που σώνει και καλά θέλουν να μ' αφήσουν στην ίδια τ ά ξ η : να μάθω να υποκύπτω, ν' αρκούμαι στα λίγα. Ξ έ ρ ω καλά πως, όταν μ ε δουν μ ε το κεφάλι σ κ υ μ μ έ ν ο , θα ικανοποιηθούν, θα χαρούν, θα πουν, την έμαθε τ η ζωή , μα όχι, κύριοι, ε γ ώ δεν θα τ η μάθω τ η ζωή όπως εσε ίς θ έ λ ε τ ε , θα πάρω ένα όπλο και θα σας τ η μάθω ε γ ώ . Τ ό τ ε θα σας πω και τ ι θέλω να κάνω.

Τα αυτοκίνητα περνούσαν γρήγορα από δ ίπλα μου. Σ τ ο απέναντ ι εργοστάσιο οι ε ρ γ ά τ ε ς απεργούσαν. Ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κα, κάτ ι ήθελα να κάνω, θα μπορούσα να πάω στην « έ ν ω σ η » , μα φοβήθηκα ότι θα 'μουνα μόνος. Τ ι θα 'κανα χωρίς τον Μουσταφά και τον Σ ε ρ ν τ ά ρ ; Σ κ έ φ τ η κ α ότι θα μπορούσα να πάω μόνος και στο Σκουτάρι α κ ό μ η , στα κεντρ ικά. Αναθέστε μου κάτ ι καλό, να γ ρ ά ψ ω συνθήματα στους τοίχους, αν γ ί ν ε τ α ι , δεν μ ε ικανοποιε ί να πουλάω ε ι σ ι τ ή ρ ι α στην αγορά, αναθέστε μου κάτι σημαντ ικό, θα 'θελα να τους πω. Οι τηλεοράσε ις , οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς κάποια μέρα θ' αναφέρουν τ ' όνομα μου. Αυτά σκεφτόμουν. . .

Ό τ α ν έφτασα στην πλαζ, κοίταξα μέσα από τ η ν περ ί φραξη μ ε το κοτετσόσυρμα. Η Ν ιλγκ ιούν δεν ήταν ε κ ε ί . Περπάτησα λ ίγο, σκεφτόμουνα, γύριζα στους δρόμους, όλη


την ώρα βυθισμένος στις σκέψε ις μου. Σ τ α μπαλκόνια, στους μικρούς κήπους, γυναίκες και παιδιά τρώγανε πρωινό. Ορισμένοι από τους κήπους ήταν πολύ μικροί, τα τραπέζια ήταν τόσο κοντά στο δρόμο, που μπορούσα να μ ε τ ρ ή σ ω τ ις ελ ι ές στα πιάτα τους. Θα 'θελα να τους μάζευα όλους στην πλαζ, να τους έβαζα στη σειρά, ν' ανέβαινα σε μια εξέδρα και να τους έ λ ε γ α : Δεν ν τ ρ έ π ε σ τ ε , εντάξε ι , την κόλαση δεν τ η φοβάστε πια, το ξέρουμε, μα ούτε και συνε ίδηση έ χ ε τ ε , άθλιοι, ανήθικοι άνθρωποι, πώς καταντήσατε έτσ ι , το μόνο που σας απασχολεί είναι το κέφι σας, το μαγαζί σας, το εργοστάσιο σας, τα κ έ ρ δ η σας, μονάχα αυτά έ χ ε τ ε στόχο στη ζωή σας, δυσκολεύομαι να σας καταλάβω, μα θα σας δείξω ε γ ώ . . . Φ ω τ ι ές και πολυβόλα! Αλλά, βλέπε ις , ούτε ιστορικές ταινίες δεν φέρνουν πια. Μ ω ρ έ , θα βάλω μια μέρα τ έ τ ο ι α τ ά ξ η στο μπορντέλο, που δεν θα μ ε ξεχάσουν π ο τ έ . Έφτασα μπροστά στο σπίτ ι τ η ς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δεν ε ίδα κανέναν. Να την έπαιρνα άραγε τηλέφωνο να τ η ς τα εξηγούσα όλα αυτά: όνειρα! Γύρισα στην πλαζ, πάλι δεν ήταν εκε ί . Αργότερα συνάντησα το θε ίο Ρ ε τ ζ έ π . Κρατούσε ένα δίχτυ* όταν με ε ί δ ε , άλλαξε πεζοδρόμιο και μ ε πλησίασε .

« Τ ι κάνε ις πάλ ι ε δ ώ ; » μου ε ί π ε .

« Τ ί π ο τ α ! » ε ίπα. « Χ τ ε ς μ ε λ έ τ η σ α πολύ και β γ ή κ α λ ίγο να ξεσκάσω».

« Ά ν τ ε , π ή γ α ι ν ε στο σπ ίτ ι σου, παιδί μου» , ε ί π ε . « Κ α λ ά » , ε ίπα. « Τ ι ς ε ίκοσι λ ίρες που μου έδωσες χτες τ ις

ξόδεψα . Μ ε ε ί κ ο σ ι λ ίρες δεν παίρνε ις τ ε τ ρ ά δ ι ο . Μ ο λ ύ β ι έχω, δεν μου χρε ιάζεται . Έ ν α τετράδ ιο κάνε ι πενήντα λίρες» .

Έ β α λ α το χέρ ι μου στην τ σ έ π η , έ β γ α λ α τ ις ε ίκοσι λ ίρες , του τ ις έδωσα.


« Δ ε ν τ ις θ έ λ ω » , ε ί π ε . « Ε γ ώ σου τις έδωσα για να κάτσεις να δ ιαβάσεις . Να διαβάσεις και να γ ίνε ις σπουδαίος άνθρωπος» .

« Έ τ σ ι τζάμπα δεν γ ίνεσαι σπουδαίος άνθρωπος» , ε ίπα. « Έ ν α τετράδ ιο κοστίζε ι πενήντα λ ίρες . . . »

« Κ α λ ά » , ε ί π ε , κ ι έ β γ α λ ε και μου έ δ ω σ ε άλλες τρ ιάντα λ ίρες . « Μ η ν πάρεις όμως τσ ιγάρα!»

«Αν νομίζε ις ότι θα πάρω τσιγάρα, κράτα τ α » , ε ίπα. Π ε ρ ί μ ε ν α λ ίγο , τα πήρα. « Κ α λ ά » , είπα. «Ευχαριστώ. Δώσε χαιρετισμούς στον Μ ε

τίν και τ η Νιλγκ ιούν . Ή ρ θ α ν , έ τσ ι δεν ε ίναι ; Ε γ ώ π ρ έ π ε ι να πάω να διαβάσω. Τα αγγλ ικά είναι πολύ δύσκολα» .

« Κ α ι βέβα ια ε ίναι δύσκολα!» ε ί π ε ο νάνος. « Μ π α ς και νομίζε ις ότι η ζωή είναι ε ύ κ ο λ η ; »

Γ ια να μ η μου κοπανήσει τα ίδια με τον πατέρα μου, προχώρησα λ ίγο. Κατόπιν γύρισα και κοίταξα. Περπατούσε αργά και κουνιστά. Τον λυπήθηκα. Όλοι κρατούν το δίχτυ από την ά κ ρ η , αυτός, γ ια να μ η σέρνεται κάτω, το κρατάε ι από τ η μ έ σ η . Κ α η μ έ ν ε νάνε ! Μ ε ρώτησε τ ι γυρεύω εδώ. Όλο ι αυτό μου λ έ ν ε . Σαν να θέλουν ν' αμαρτήσουν εδώ και τους ενοχλώ μ ε την παρουσία μου. Γ ια να μην ξανασυναντηθώ μ ε το νάνο, προχώρησα λ ίγο , σταμάτησα, περ ίμενα , γύρισα, π ή γ α προς την πλαζ, η καρδιά μου χτυπούσε πολύ δυνατά: η Νιλγκιούν ήταν ε κ ε ί ξαπλωμένη στην άμμο. Π ό τ ε ήρθες ; Ή τ α ν ξ α π λ ω μ έ ν η όπως χ τ ε ς και μ ε το κεφάλι τ η ς ακ ίνητο κοίταζε το β ιβλ ίο τ η ς . Τα 'χα κάπως χαμένα, όταν άκουσα μια φ ω ν ή :

« Ό π α ! » φώναξε κάποιος. «Θα π έ σ ε ι ς μ έ σ α ! » Τρόμαξα. Γύρισα και κοίταξα. Ή τ α ν ο Σερντάρ . « Τ ι νέα, ρ ε ; . . . » ε ί π ε . « Τ ι δουλειά έχε ι ς ε δ ώ ; »


« Τ ί π ο τ α » . « Μ π α ν ί ζ ε ι ς τ ις γ υ ν α ί κ ε ς ; » « Ό χ ι » , ε ίπα. « Έ χ ω δουλε ιά» . « Μ η λες ψ έ μ α τ α » , ε ί π ε . «Κο ι τάζε ι ς σαν να θέλε ι ς να τ ις

φας. Δεν ντρέπεσα ι ; Το βράδυ θα το πω του Μουσταφά, θα δ ε ι ς ! »

« Ό χ ι » , ξανάπα. « Π ε ρ ι μ έ ν ω κάποιον γνωστό . Εσύ τ ι κάν ε ι ς ; »

« Π ά ω να δώσω την τσάντα γ ια φτ ιάξ ιμο» , ε ί π ε , δε ίχνοντας την τσάντα που κρατούσε. « Κ α ι ποιος είναι αυτός που π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς ; »

« Δ ε ν τον ξ έ ρ ε ι ς » . « Δ ε ν π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς κανέναν γ ν ω σ τ ό » , ε ί π ε . « Μ π α ν ί ζ ε ι ς τ ις

κ ο π έ λ ε ς χωρίς να ντρέπεσαι * πες μου, ποια έ β α λ ε ς στο μάτ ι ; »

« Κ α λ ά » , ε ίπα. «Θα σου τ η δε ίξω, μα πρόσεξε πώς θα κοιτ ά ξ ε ι ς » .

Έ δ ε ι ξ α τ η Νιλγκ ιούν μ ε την άκρη τ η ς μύτης μου. « Δ ι α β ά ζ ε ι » , ε ί π ε . «Από πού τ η ν ξέρε ις εσύ α υ τ ή ; » « Α π ό ε δ ώ » , του ε ίπα και του ε ξ ή γ η σ α . « Π ο λ λ ά χρόνια

πριν, δεν υπήρχε κανένα σπ ίτ ι από μπετόν εδώ, υπήρχαν μονάχα το δ ικό μας πέτρ ινο σπ ί τ ι στον ανήφορο, το δ ικό τους παλιό παράξενο σ π ί τ ι και το μ ικρό πράσινο μαγαζί στην αγορά. Τ ί π ο τ ε άλλο. Δ ε ν υπήρχαν ούτε ο πάνω μαχαλάς ούτε το εργοστάσιο ούτε το Γ ε ν ι μ α χ α λ έ ούτε και το Ε σ έ ν τ ε π ε . Ο ύ τ ε αυτά τα καλοκαιρ ινά σπ ίτ ια ούτε κ ι η πλαζ. Το τρένο τα χρόνια εκείνα δεν περνούσε ανάμεσα από εργοστάσια κι αποθήκες αλλά μέσα από κήπους κι αμπέλια. Μ ά λ ι σ τ α , από κήπους κι α μ π έ λ ι α ! »

« Ή τ α ν ωραία τ ό τ ε ε δ ώ ; » ρώτησε αφηρημένα .


« Ν α ι , ή τ α ν ! » ε ίπα. «OL κερασιές άνθιζαν αλλ ιώτ ικα την άνο ιξη . Έ χ ω ν ε ς τα χέρια σου σ τ η θάλασσα, κι αν όχι κ έ -φαλο, έπ ιανες τουλάχιστον σαργό μ ε τα χέρια σου!»

« Τ α παραλές!» ε ίπε . « Π ε ς μου τουλάχιστον γ ιατ ί την π ε ρ ιμένε ι ς την κ ο π έ λ α » .

« Κ ά τ ι θα τ η ς δώσω», ε ίπα. « Κ ά τ ι που έ μ ε ι ν ε σ' ε μ έ ν α » . « Τ ι ; » « Η χ τ έ ν α αυτή ε ίναι δ ι κ ή τ η ς » , του ε ίπα , και του τ η ν

έδε ιξα. « Π φ , φτην ιάρ ικη !» ε ί π ε . «Αυτοί δεν τα καταδέχονται τ έ

τοια φτηνιάρικα πράγματα. Δώσ' μου τ η ν » . Του έδωσα τ η χτένα, γ ια να δε ι ότι δεν ήταν φτην ιάρ ικη .

Τ η ν π ή ρ ε κι άρχισε να τ η λυγίζε ι , ο διάβολος να τον πάρει . « Ε ί σ α ι ερωτευμένος μ' αυτή την κ ο π έ λ α ; » « Ό χ ι » , ε ίπα. « Π ρ ό σ ε ξ ε , θα τ η σπάσε ις» . « Κ ο κ κ ί ν ι σ ε ς ! Ώ σ τ ε ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε ς μια κοπέλα τ η ς υ ψ η

λής κοινωνίας, έ τ σ ι ; » «Θα τ η στραβώσε ις ! » ε ίπα. «Ε ίνα ι κ ρ ί μ α ! » « Γ ι α τ ί ; » ε ί π ε - έ βαλε αμέσως τ η χτένα στην τ σ έ π η του κι

έ κ α ν ε να φύγει . Έ τ ρ ε ξ α ξοπίσω του. « Ό χ ι , Σ ε ρ ν τ ά ρ » , ε ίπα . « Τ ο παρακάνε ις μ ε τα αστε ία

σου!» Δ ε ν α π ά ν τ η σ ε . « Τ ο παρατραβάς, δώσε μου τ η χ τ έ ν α » . Π ά λ ι δεν απά

ν τ η σ ε . « Δ ε ν είναι ώρα γ ι ' αστε ία! Δεν ε ίναι σωστό να μην τ η ς

την ε π ι σ τ ρ έ ψ ω » . Ε ν ώ περνούσαμε μπροστά από την πόρτα τ η ς πλαζ, μου

φώναξε:


« Δ ε ν μου 'δωσες τ ίποτα, α δ ε λ φ έ ! Γ ι α τ ί έρχεσαι ξοπίσω μου, ντροπή δεν ε ί να ι ; »

Όλο ι γύρισαν και μας κοίταξαν. Δ ε ν μ ίλησα. Συνέχ ισα όμως να τον παρακολουθώ από μακριά. Ό τ α ν τρ ιγύρω δεν ε ίχε με ίνε ι κανε ίς , έτρεξα, έπιασα το χέρ ι του και το λύγ ι σα και λυγ ισμένο όπως ήταν, το τράβηξα προς τα πάνω, γ ια να πονέσε ι περ ισσότερο.

«Πρόσεχε , ζωντόβολο!» φώναξε. Η τσάντα του έ π ε σ ε κατ α γ ή ς . « Π ε ρ ί μ ε ν ε , σ' τ η δ ίνω!»

Έ β γ α λ ε από την τ σ έ π η του τ η χτένα και την πέταξε κάτ ω .

« Π ο ύ να καταλάβε ις εσύ από αστε ία , βόδ ι ! » ε ί π ε . Πήρα τ η χ τ έ ν α - δεν ε ίχε πάθε ι τ ί π ο τ α - τ η ν έβαλα στην

τ σ έ π η μου. « Κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ζωύφιο! Τ ί π ο τ α δεν καταλαβαίνε ις ! » Μπορούσα να του ρίξω μια γροθιά στα μούτρα, μα τ ι θα

πετύχα ινα ; Προχώρησα προς τ η ν πλαζ . Αυτός π ίσω μου έβρ ιζε , κατόπιν άρχισε να ξεφωνίζει λέγοντας ότι ε ρ ω τ ε ύ τ η κ α μια κοπέλα τ η ς υ ψ η λ ή ς κοινωνίας. Δ ε ν ξέρω αν τον άκουσε κάποιος από τους περαστικούς. Ν τ ρ ά π η κ α .

Ό τ α ν έφτασα στην πλαζ , η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν δεν ήταν ε κ ε ί . Ανησύχησα, κοίταξα προσεχτ ικά: όχι, η τσάντα τ η ς ήταν ε κ ε ί . Έ β γ α λ α τ η χ τ έ ν α από την τ σ έ π η μου και π ε ρ ί μ ε ν α να β γ ε ι από τ η θάλασσα.

Μ ό λ ι ς β γ ε ι , θα την πλησιάσω, θα τ η ς πω, Νιλγκιούν, σου 'πεσε η χτένα σου, τ η βρήκα στο δρόμο, γ ιατ ί δεν την παίρνε ις , μήπως δεν είναι δ ική σου; Θα την πάρει μάλλον και θα μ' ευχαριστήσε ι . Δεν βαριέσαι , δεν χρε ιάζετα ι να μ' ευχαρ ιστε ί ς , τώρα μ' ευχαριστε ίς , μα χ τ ε ς , στο δρόμο, δεν θ έ λησες ούτε να μ ε χα ιρετήσε ι ς , θα τ η ς πω. Θα ζ η τ ή σ ε ι συγ-


γνώμη. Δεν χρειάζεται ούτε συγγνώμη να ζητάς, θα της πω, ξέρω, είσαι καλός άνθρωπος, σε είδα με τα μάτια μου να προσεύχεσαι μαζί με τη γιαγιά σου στο νεκροταφείο. Αυτά θα της πω, κι αν με ρωτήσει τι κάνω, θα της πω πως έχω μείνει μετεξεταστέος στα αγγλικά και τα μαθηματικά. Είσαι φοιτήτρια, τα ξέρεις αυτά, μπορείς να με βοηθήσεις; θα τη ρωτήσω. Βέβαια, θα μου πει, έλα στο σπίτι. Και τότε θα πάω στο σπίτι της, θα καθίσουμε στο τραπέζι, και κανείς απ' όσους μας δούνε να διαβάζουμε μαζί δεν θα σκεφτεί ότι είμαστε άνθρωποι δύο διαφορετικών τάξεων. Οι δυο μαζί καθισμένοι στο ίδιο τραπέζι, στο ίδιο τραπέζι. Μ' αυτή τη σκέψη ξεχάστηκα.

Σε λίγο την είδα ανάμεσα στο πλήθος: έχει βγει από τη θάλασσα και σκουπίζεται. Ένιωσα αμέσως την ανάγκη να τρέξω. Φόρεσε το κίτρινο φόρεμα, πήρε την τσάντα της και προχώρησε προς την πόρτα, εγώ βγήκα από την πλαζ και προχώρησα προς τον μπακάλη. Σε λίγο κοίταξα πίσω μου, η Νιλγκιούν ερχόταν κι αυτή. Ωραία! Μπήκα στον μπακά-

«Μια κόκα κόλα!» είπα. «Τώρα», είπε ο μπακάλης. Ο μπακάλης, σαν να 'θελε να 'ρθει η Νιλγκιούν και να

με δει να στέκομαι εκεί, άρχισε να κάνει το λογαριασμό μιας ηλικιωμένης πελάτισσας. Επιτέλους, η ηλικιωμένη γυναίκα έφυγε, ο μπακάλης άνοιξε την κόκα κόλα μου και με κοίταξε κάπως παράξενα. Άρπαξα το μπουκάλι από το χέρι του, πήγα σε μια γωνιά του μαγαζιού και περίμενα. Όταν μπεις εσύ μέσα, εγώ θα πίνω το αναψυκτικό μου, θα συναντηθούμε στον μπακάλη τυχαία, θα σου πω γεια σου, πώς είσαι, μπορείς να μου μάθεις αγγλικά; Περίμενα, περίμενα, κι


ε π ε ι δ ή τ η ν ώρα που έ μ π α ι ν ε ς στον μ π α κ ά λ η κοίταζα το μπουκάλι που κρατούσα, δεν σε ε ίδα και δεν σου ε ίπα ακόμη γε ια σου. Καλά, μα ούτε εσύ μ ε ε ίδες ακόμη ή μήπως μ ε ε ίδες και δεν θέλε ι ς πάλι να μ ε χ α ι ρ ε τ ή σ ε ι ς ; Μ α δεν γυρίζω να σε κοιτάξω.

« Χ τ έ ν ε ς έ χ ε τ ε ; » ρώτησες , Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι είδους χ τ έ ν ε ς ; » ε ί π ε ο μπακάλης . Έν ιωσα να γ ίνομαι κατακόκκινος. «Έχασα τ η χτένα μου», ε ίπες, «θέλω μια χτένα, μια οποια

δ ή π ο τ ε χ τ έ ν α » . « Έ χ ω μονάχα α υ τ έ ς » , ε ί π ε ο μπακάλης . « Σ α ς κάνουν;» « Ν α δω!» ε ί π ε ς . Κατόπιν έ γ ι ν ε σ ιωπή* ε γ ώ δεν άντεξα άλλο, γύρισα και

σε κοίταξα, Ν ιλγκ ιούν . Ε ίδα το πρόσωπο σου από το πλάι . Τ ι όμορφη που ε ίσαι ! Η ε π ι δ ε ρ μ ί δ α σου ε ίναι σαν μικρού παιδιού, κ ι η μ ύ τ η σου ε ίναι μ ι κ ρ ή .

« Κ α λ ά » , ε ί π ε ς . «Θα πάρω μια απ' αυτές» . Μ α ο μπακάλης δεν απάντησε* ε κ ε ί ν η τ η σ τ ι γ μ ή έμπα ι

νε μια γυναίκα, ασχολήθηκε μ' αυτή . Εσύ τ ό τ ε κοίταξες γ ύ ρω σου, κι ε γ ώ τρόμαξα. Μπορούσες να σκεφτε ί ς ότι έκανα πως δεν σε ε ίδα, γ ι ' αυτό μίλησα πρώτος.

« Γ ε ι α σου», ε ίπα. « Γ ε ι α σου», ε ίπες κ ι εσύ. Μ ά τ ω σ ε η καρδιά μου, γ ιατ ί μου φάνηκε πως δεν χάρη

κες που μ ε ε ί δ ε ς , μάλλον ε ν ο χ λ ή θ η κ ε ς * ώ σ τ ε δεν μ ε συμπαθε ίς , σκέφτηκα, ώστε σε ενοχλώ! Κ ι απόμεινα έτσ ι εκε ί , μ ε τ η ν κόκα κόλα στο χέρ ι . Ε ί μ α σ τ ε τώρα στον μ π α κ ά λ η , σαν δυο ξένοι .

Κατόπιν , σ κ έ φ τ η κ α ότι έχε ι δ ίκ ιο , έχε ι δίκιο να μ η θ έ λ ε ι να συναντηθούν οι ματ ι ές μας, γ ιατ ί ανήκουμε σε ε ν τ ε λ ώ ς


διαφορετικούς κόσμους! Μ α και πάλι μου φαινόταν παράξενο, γ ιατ ί να τσ ιγκουνεύετα ι κανείς ακόμη και την κ α λ η μέρα, γ ιατ ί στα καλά καθούμενα να σε κο ιτάζε ι εχθρ ικά; Αδύνατο να καταλάβω: όλα γ ια το χρήμα, όλο βρομιές και κακοήθε ι ες . Ανάθεμα σας! Σ κ έ φ τ η κ α τα μαθηματ ικά , καλά, πατέρα, θα καθίσω να διαβάσω μαθηματ ικά , θα πάρω το απολυτήριο του λυκε ίου, θα το πετάξω στα μούτρα τ η ς !

Η Νιλγκ ιούν π ή ρ ε μια κ ό κ κ ι ν η χτένα , ε μ έ ν α μου ή ρ θ ε να κ λ ά ψ ω , μα κατόπιν έ γ ι ν ε κάτ ι που μ' ε ξ έ π λ η ξ ε .

αΘέλω και μια εφημερ ίδα , ΤζουμχουρίέτΙ» Τ α 'χασα. Τ η ν κοίταξα χαζά: π ή ρ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α τ η ς

και , σαν παιδ ί που δεν ν ι ώ θ ε ι το έ γ κ λ η μ α , τ η ν αμαρτ ία , β γ ή κ ε ψύχραιμα από τ η ν πόρτα. Ε γ ώ έ μ ε ι ν α γ ια λ ίγο , να την κοιτάζω, όμως ξαφνικά άρχισα να τρέχω ξοπίσω τ η ς μ ε το μπουκάλι στο χέρ ι .

« Ώ σ τ ε διαβάζεις κομουν ιστ ική ε φ η μ ε ρ ί δ α ! » τ η ς ε ίπα. « Τ ι ; » έ κ α ν ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , μα δεν μ ε κο ί ταξε εχθρ ικά.

Μονάχα μ ε κοίταξε σαν να ή θ ε λ ε να καταλάβε ι κάτ ι , έ π ε ι τα κατάλαβε τ ι ή θ ε λ α να πω, σήκωσε τους ώμους κι έφυγε δίχως να μ ι λ ή σ ε ι .

Ε γ ώ όμως δεν σ' αφήνω, σκέφτηκα. Να μου τα ε ξ η γ ή σ ε ι όλα, και να τ η ς ε ξ η γ ή σ ω κι ε γ ώ . Κα ι κάνω να τρέξω πίσω τ η ς , όμως β λ έ π ω ότι α κ ό μ η κρατάω το ανόητο μπουκάλ ι τ η ς κόκα κόλα. Σ τ ο διάβολο! Γύρισα π ίσω, πλήρωσα, περίμενα σαν χαζός να μου δώσει τα ρέστα ο μπακάλης γ ια να μην υποψιαστε ί τ ίποτα, κ ι εκε ίνος ο βρομιάρης πιθανό να ή θ ε λ ε να μ η σε προλάβω και σκόπιμα να μ ε καθυστερούσε, δεν ξέρω.

Ό τ α ν β γ ή κ α από τον μ π α κ ά λ η , η Νιλγκ ιούν ε ίχε φύγε ι , ε ίχε στρ ίψε ι προ πολλού στη γωνία. Αν έτρεχα, θα την προ-


λάβαινα, μα δεν έτρεξα, περπάτησα γρήγορα, γύρω ήταν άνθρωποι που κοίταζαν, ένα πλήθος από ανόητους, άλλος πήγα ινε στην πλαζ, άλλος στην αγορά, άλλοι έτρωγαν παγωτό . Α ν έ β η κ α τον ανήφορο β ιαστ ικά, όταν δεν ήταν κανείς γύρω μου έτρεχα, στη στροφή όμως κατάλαβα πως, όσο γρήγορα κι αν έτρεχα, δεν θα την προλάβαινα. Μ α και πάλι προχώρησα, π ή γ α μ έ χ ρ ι την πόρτα τ η ς , κοίταξα ανάμεσα από τα κ ά γ κ ε λ α : μ π ή κ ε στο σπ ίτ ι τ η ς από την πόρτα του κήπου.

Κάθισα ε κ ε ί , κάτω από την καστανιά, και σ κ έ φ τ η κ α λίγο . Σ κ έ φ τ η κ α τους κομουνιστές , τον τρόπο που παραπλανούσαν τους ανθρώπους, κι ανατρίχιασα. Κατόπιν σ η κ ώ θ η κα, έβαλα τα χέρια μου στις τ σ έ π ε ς , έκανα να γυρίσω πίσω, μα. . . Σ τ η ν τ σ έ π η μου ε ίχα ακόμη την πράσινη χτένα. Τ η ν έβγα λ α , την κοίταξα, ε ίπα να τ η σπάσω, μα όχι, βαρ ιέμα ι ακόμη και να τ η σπάσω. Σ τ η ν άκρη του πεζοδρομίου ήταν ένας σ κ ο υ π ι δ ο ν τ ε ν ε κ έ ς . Τ η ν πέταξα ε κ ε ί τ η χ τ έ ν α σου, Ν ιλγκ ιούν . Προχώρησα χωρίς να γυρίσω να κοιτάξω πίσω. Π ή γ α μ έ χ ρ ι τον μ π α κ ά λ η . Κ ά τ ι σ κ έ φ τ η κ α τ ό τ ε . Έ χ ο υ μ ε να πούμε και μαζί δυο λογάκια, κύριε μ π α κ ά λ η . Δ ε ν σου ε ί π α μ ε να μην πουλάς αυτή τ η ν εφημερ ίδα ; Γ ι ά έλα, λοιπόν, δ ιάλεξε την ποινή σου. Δ ε ν είναι καθόλου απίθανο να μας πε ις πως είσαι κομουνιστής, και πως κι ε κ ε ί ν η η κοπέλα ε ίναι κομουνίστρια, να μας πε ι ς , την π ιστεύω αυτή την ε φ η μερ ίδα γ ι ' αυτό την πουλάω! Ξαφνικά ένιωσα λύπη γ ια τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , μ ι κ ρ ή ή τ α ν πολύ καλό κορ ί τσ ι . Μ π ή κ α στον μπακάλη φουρκισμένος.

« Π ά λ ι ε σ ύ ; » ε ί π ε ο μπακάλης . « Τ ι θ έ λ ε ι ς ; » Ή τ α ν κ ι άλλοι π ε λ ά τ ε ς , κοντοστάθηκα. Ο μπακάλης ξα

ναρώτησε , οι π ε λ ά τ ε ς μ ε κοίταζαν.


« Ε γ ώ ; » ε ίπα. « Θ έ λ ω . . . μια χτένα , γ ια τα μαλλ ιά» . « Κ α λ ά » , ε ί π ε . « Ε σ ύ δεν ε ίσαι ο γ ιος του Ι σ μ α ή λ , που

πουλάει λαχε ία ; » Έ β γ α λ ε το κουτί , μου έ δ ε ι ξ ε . « Η κοπέλα, πριν από λ ίγο , π ή ρ ε κ ό κ κ ι ν η » , ε ί π ε . «Πο ια κ ο π έ λ α ; » του ε ίπα. « Θ έ λ ω μια οποιαδήποτε χ τ έ

να» . «Καλά , καλά» , ε ίπε . «Δ ιάλεξε εσύ το χρώμα που θ έ λ ε ι ς » . «Πόσο κάνουν α υ τ έ ς ; » Π ή γ ε στους άλλους π ε λ ά τ ε ς , μ' άφησε ήσυχο, κοίταξα

τ ις χτένες . Κατόπιν πήρα μία κόκκινη , όπως εσύ, Νιλγκιούν. Ε ί κ ο σ ι π έ ν τ ε λ ίρες . Πλήρωσα. Β γ ή κ α από τον μ π α κ ά λ η · τώρα και οι δύο έχουμε την ίδια χτένα, σκέφτηκα . Κατόπιν περπάτησα, περπάτησα, μ έ χ ρ ι ε κ ε ί που τ έ λ ε ι ω ν ε το πεζοδρόμιο. Ε κ ε ί ήταν κι ο σκουπ ιδοντενεκές , κανε ίς δεν κοίταζε . Έχωσα μέσα το χέρ ι μου, έπιασα την πράσινη χτένα σου, δεν ε ί χ ε λ ερωθε ί . Δ ε ν μ ε ε ί δ ε κανε ίς , μα τ ι κ ι αν μ' έ β λ ε π ε ! Τώρα έχω στην τ σ έ π η μου δύο χ τ έ ν ε ς , Ν ιλγκ ιούν , η μία η δ ι κ ή σου, η άλλη σαν τ η δ ι κ ή σου. Μ ο υ άρεσε η σ κ έ ψ η αυτή . Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α πως, αν έ β λ ε π ε κανείς τα καμώματα μου, θα μ ε λυπόταν, μα και θα γελούσε μ ε τ ι ς χαζομάρες μου. Ό μ ω ς δεν μπορούν να μ ε σ τ α μ α τ ά ν ε οι ανα ίσθητο ι , οι β λ ά κ ε ς , οι χαζοί! Ε ί μ α ι ελ εύθερος , γυρ ίζω στους δρόμους και σε σκέφτομαι !

18

Η ώρα πλησιάζε ι π έ ν τ ε . Ε δ ώ και πολλή ώρα ο ήλιος π έ φ τ ε ι στο παράθυρο του μουχλιασμένου και υγρού δωματίου στο υπόγε ιο . Σ ε λ ίγο θα πάρω τ η ν τσάντα μου και τα χαρτιά μου και θα β γ ω , στο ύπαιθρο αυτή τ η φορά, να ψάξω γ ια την πανούκλα. Ε ί μ α ι μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο ς . Λ ίγο πριν, σκεφτόμουνα πως κατάφερα, χωρίς να το καταλάβω, να περ ιπλανηθώ ανάμεσα στα κάθε λογής έγγραφα, . Τώρα, το παράξενο αίσ θ η μ α ε π ι τ υ χ ί α ς που έν ιωθα έ χ ε ι μ ε τ α τ ρ α π ε ί σε δυσπιστ ία. . . Λ ίγο πριν, η ιστορία ήταν γ ια μένα μυριάδες άτακτα γεγονότα στην ομ ίχλη , άσχετα μεταξύ τους. . . Αν ανοίξω το σ η μ ε ι ω μ α τ ά ρ ι ο μου και ξαναδιαβάσω β ιαστ ικά τ ι ς σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς μου, μπορε ί να ξανανιώσω αυτό το συναίσθημα. Κα ι νά:

Δ ιαβάζω τα α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α μιας έ κ τ α κ τ η ς απογραφής του πληθυσμού σε έξ ι χωριά που ήταν στη δικαιοδοσία του κατή τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε , στις περιοχές Τσαγίροβα, Εσκίχισαρ και Τούζλα, που ήταν τ ιμάριο του βεζ ίρη Ι σ μ α ή λ πασά - διαβάζω α κ ό μ η γ ια τ η ν κ α τ α γ γ ε λ ί α του Χ ι ζ ί ρ εναντ ίον του Ι μ π ρ α ή μ , του Α μ π ν τ ο υ λ κ α ν τ ί ρ και των παιδιών τους γ ια


τον εμπρησμό του σπιτιού του και τη λεηλασία των επίπλων του* διαβάζω τα φιρμάνια για την κατασκευή αποβάθρας στο Εσκίχισαρ* διαβάζω για τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας ενός χωριού αξίας δεκαεπτά χιλιάδων λιρών, που παλαιότερα ανήκε στον αξιωματικό του ιππικού Αλί, επειδή αρνήθηκε να λάβει μέρος στον πόλεμο, στον Χαμπίμπ από την Γκέμπζε και στη συνέχεια, όταν διαπιστώθηκε ότι ο Χαμπίμπ ήταν επίσης λιποτάκτης, τη μεταβίβαση του ίδιου χωριού σ' έναν άλλο πολίτη- διαβάζω ότι ο υπηρέτης Ισά αφαίρεσε από τον αφέντη του Αχμέτ τριάντα χιλιάδες λίρες, ένα σαμάρι, ένα άλογο, δυο σπαθιά και μια ασπίδα, και κατέφυγε σε κάποιον Ραμαζάν, κι ότι ο Ραμαζάν κάλυψε τον Ισά εναντίον του οποίου είχε κινήσει ο Αχμέτ αγωγή· διαβάζω πως όταν πέθανε κάποιος Σινάν, ένας από τους κληρονόμους του, ο Οσμάν Τσελεμπίογλου, ζήτησε από το δικαστήριο τη διαπίστωση και την καταγραφή της περιουσίας του· διαβάζω τις καταθέσεις των Μουσταφά, Γιακούπ και Χουνταβερντί σχετικά μ' ένα κλεμμένο άλογο που, όταν βρέθηκαν οι κλέφτες, το πήραν και το πήγαν στο στάβλο ενός στρατηγού, ενώ ανήκε στο Σουλεϊμάν Ντουρσούνο-γλου, κάτοικο της Γκέμπζε. Διαβάζω όλα αυτά τα πρακτικά και νομίζω ότι αρχίζω να νιώθω ένα ευχάριστο συναίσθημα: στο κεφάλι μου σαλεύει το τελευταίο τέταρτο του δέκατου έκτου αιώνα- όλα τα γεγονότα ενός τετάρτου του αιώνα υπάρχουν ανάμεσα στις πτυχές του εγκεφάλου μου. Ενώ έτρωγα σήμερα το μεσημεριανό μου, παρομοίασα τα γεγονότα αυτά μ' έναν ατέλειωτο γαλαξία από σκουλήκια, που απλώνεται στο διάστημα, χωρίς βαρύτητα* τα σκουλή-κια-γεγονότα κινούνται στο διάστημα όπως κινούνται και μέσα στο νου, δίχως ν' αγγίζουν το ένα το άλλο. Σκέφτηκα


πως το κεφάλι μου ήταν σαν καρύδι γεμάτο σκουλήκια. Και πως αν έσπαζαν το κρανίο μου και κοίταζαν μέσα, θα βλέ-πανε τα σκουλήκια να περιφέρονται ανάμεσα στις πτυχές του μυαλού μου!

Μα η αγωνία μου δεν κράτησε πολύ. Ο γαλαξίας διαλύθηκε, χάθηκε! Και τώρα, το πεισματάρικο μυαλό μου, συνηθισμένο όπως είναι, περιμένει να κάνω το ίδιο: να φτιάξω μια σύντομη ιστορία, στην οποία θ' αφηγούμαι περιληπτικά όλα τα γεγονότα, ένα παραμύθι πειστικό! Φαίνεται πως, για να δούμε σωστά και να κατανοήσουμε τον κόσμο και τη ζωή, δεν αρκεί να μάθουμε μονάχα την Ιστορία, πρέπει ν' αλλάξει κι η δομή του μυαλού μας! Αχ..., το πάθος μας ν' ακούμε ιστορίες μας ξεγελάει όλους, μας παρασέρνει σ' έναν κόσμο φανταστικό. Ενώ όλοι ζούμε σ' ένα ζωντανό κόσμο, με σάρκα και οστά...

Ενώ έτρωγα το φαγητό μου, για μια στιγμή, μου φάνηκε πως βρήκα κάποια λύση στο ζήτημα αυτό. Σκεφτόμουνα την ιστορία του Μπουντάκ, που την είχα από χτες στο νου μου. Έπειτα από τα κείμενα που διάβασα σήμερα το πρωί, η ιστορία είχε πάρει νέα διάσταση: είχα την εντύπωση πως ο Μπουντάκ είχε βρει έναν τρόπο κι είχε μπει κάτω από την προστασία κάποιου πασά στην Ιστανμπούλ. Στο νου μου είχα κάποιες λεπτομέρειες από το βιβλιαράκι του καθηγητή της Ιστορίας στο λύκειο: στόχος τους είναι να παραπλανήσουν αυτούς που αγαπούν τις ιστορίες, αυτούς που προσπαθούν να μάθουν τον κόσμο από τις ιστορίες.

Έτσι, σκέφτηκα να γράψω ένα βιβλίο για την Γκέμπζε του δέκατου έκτου αιώνα, ξεκινώντας από τις περιπέτειες του Μπουντάκ, χωρίς αρχή και τέλος: θα περιείχε όλες τις γνώσεις σχετικά με την Γκέμπζε και την περιοχή γύρω από


την Γκέμπζε εκείνης της εποχής, χωρίς σειρά σπουδαιότητας. Έτσι, οι τιμές των κρεάτων κι οι εμπορικές συναλλαγές, οι αρπαγές κοριτσιών κι οι επαναστάσεις, οι πόλεμοι κι οι γάμοι, οι πασάδες και τα εγκλήματα, θα ήταν ασύνδετα μεταξύ τους, ακριβώς όπως είναι καταχωρισμένα στα αρχεία. Θα πρόσθετα και την ιστορία του Μπουντάκ, όχι γιατί είχε ιδιαίτερη σημασία, μα μόνο και μόνο για να ικανοποιήσω αυτούς που ψάχνουν να βρουν στα βιβλία της Ιστορίας ιστορίες. Το βιβλίο μου θα ήταν «περιγραφικό». Τελειώνοντας το φαγητό μου, ίσως και με την επίδραση της μπίρας που είχα πιει, ήμουν ενθουσιασμένος με το σχέδιο μου. Σκεφτόμουνα πως θα μπορούσα να ψάξω και τα αρχεία της πρωθυπουργίας, δεν θα μου ξέφευγε κανένα έγγραφο, κανένα στοιχείο, θα εξέταζα ένα ένα, όλα τα γεγονότα. Όποιος θα διάβαζε το βιβλίο μου από την αρχή μέχρι το τέλος θα 'βλεπε τα γεγονότα στην ομίχλη, όπως θα τα βλέπω κι εγώ όσον καιρό θα εργάζομαι εδώ, και θα μουρμούριζε με λαχτάρα: Νά, αυτό είναι Ιστορία, αυτό είναι Ιστορία και μαζί ζωή...

Το ανόητο αυτό σχέδιο, που θα μπορούσε να κρατήσει τριάντα χρόνια ή και μέχρι το τέλος της ζωής μου, πέρασε μπροστά από τα μάτια μου δείχνοντας σαν βλακεία, ηρωισμός, ακόμη και σαν πάθηση στα μάτια, νεύρωση. Σκέφτηκα τον αριθμό των σελίδων που θα έγραφα κι ανατρίχιασα. Και σιγά σιγά η θεϊκή εικόνα του σχεδίου μου, που επειδή έμοιαζε θεϊκή μύριζε απάτη και βλακεία, ένιωσα να βουλιάζει, να εξαφανίζεται.

Γιατί, πριν ακόμη αρχίσω να γράφω για το θέμα που μ' ενδιέφερε, θ' αντιμετώπιζα το πρώτο πρόβλημα. Όποιος κι αν ήταν ο στόχος μου, αυτά που θα έγραφα θα έπρεπε να


έχουν μια αρχή. Και, όπως κι αν έγραφα τα γεγονότα, θα 'πρεπε να τα βάλω σε κάποια σειρά. Όλα αυτά θα είχαν οπωσδήποτε για τον αναγνώστη κάποιο νόημα, κάποια λογική σειρά. Όσο θα προσπαθούσα να ξεφύγω, δεν θα 'ξερα από πού ν' αρχίσω και πώς να κάνω το πρώτο βήμα. Γιατί το ανθρώπινο μυαλό, δεμένο στις παλιές του συνήθειες, στην κάθε ταξινόμηση βρίσκει κάποια σειρά, σε κάθε γεγονός κάποιο σύμβολο, και την ιστορία που ήθελα ν' αποφύγω, ο αναγνώστης θα την έφτιαχνε μόνος του και θα την ενσωμάτωνε στα γεγονότα. Τότε σκέφτηκα απογοητευμένος: Δεν είναι δυνατόν η Ιστορία, και ακόμη περισσότερο η ζωή, να εκφραστούν με λέξεις! Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι ν' αλλάξουμε τη δομή του μυαλού μας: για να δούμε σωστά τη ζωή, πρέπει ν' αλλάξουμε τη ζωή μας! Αυτό ήθελα να το εξηγήσω καλύτερα, μα δεν έβρισκα τον τρόπο. Βγήκα από το εστιατόριο και γύρισα εδώ.

Όλο το απόγευμα σκεφτόμουν το ίδιο πράγμα: Δεν υπάρχει άραγε τρόπος να γράψω εκείνο το βιβλίο, να επηρεάσω έτσι όπως θέλω τους ανθρώπους; Κάπου κάπου, για να ξανανιώσω το αίσθημα, που νόμιζα ότι δεν θα μπορούσα να εξηγήσω σε κανέναν, διάβαζα στα γρήγορα αυτά που είχα γράψει στο σημειωματάριο μου.

Διαβάζοντας, όπως θα έκανα και το βιβλίο μου, προσπαθούσα να μην επηρεαστώ από καμιά ιστορία, η ανάγνωση μου ήθελα να είναι μια άσκοπη περιπλάνηση ανάμεσα στις σελίδες του... Λίγο πριν, θαρρούσα πως είχα πετύχει, μα τώρα έχω πολλές αμφιβολίες. Ο ήλιος χαμήλωσε ακόμη πιο πολύ, η ώρα ήταν περασμένες πέντε, δεν πρόκειται να περιμένω τον Ριζά, θα βγω πια από το μουχλιασμένο αυτό υπόγειο, θα ψάξω στο ύπαιθρο για την πανούκλα...


Μ π ή κ α στο Αναντόλ. Απομακρύνθηκα από τ η μ ικρή πόλη και τα αρχεία που μ ε ε ίχαν απασχολήσε ι τ ρ ε ι ς μέρες * ήμουνα εξαντλημένος , έφευγα, θαρρείς , από μια πόλη που χρόνια ανασκάλευε τ η ν ψυχή μου θέλοντας να την αδειάσε ι . Σ ε λ ίγο μ π ή κ α στην ε θ ν ι κ ή οδό Ιστανμπούλ-Άγκυρας κ ι έστρ ιψα προς το σταθμό τ η ς Γ κ έ μ π ζ ε . Πέρασα ανάμεσα από τους κήπους, τ ις συκιές και τ ις κερασιές και κ α τ έ β η κ α προς τ η Θάλασσα του Μαρμαρά. Ο σταθμός, που μυρίζε ι εποχή τ η ς δημοκρατίας και γραφειοκρατία, είναι στην άκρη μιας πεδιάδας που φτάνε ι μέχρ ι τα Τούζλα. Σ κ έ φ τ ο μ α ι πως σε κάποιο σ η μ ε ί ο τ η ς πεδιάδας θα π ρ έ π ε ι να υπάρχουν τα ερε ίπ ια ενός καραβάν σαράι, ενός πανδοχείου. Πάρκαρα το αυτοκίνητο μου και κ α τ έ β η κ α από τ ις σκάλες στο σταθμό.

Ε ρ γ ά τ ε ς που γύριζαν στα σπίτ ια τους, νέοι μ ε μπλουτζίν, μαντ ιλοφορεμένες γ ρ ι έ ς , ένας γέρος που ε ίχε αποκοιμηθε ί στο παγκάκ ι , μια γυναίκα που κατσάδιαζε το παιδί τ η ς , π ε ρ ίμεναν το τρένο γ ια τ η ν Ιστανμπούλ. Προχώρησα μ έ χ ρ ι την άκρη τ η ς αποβάθρας. Περπάτησα ακολουθώντας τ ις ράγ ε ς , ακούγοντας τα η λ ε κ τ ρ ι κ ά καλώδια να συρίζουν, π ή δ η σα πάνω από τα ψαλίδ ια. Κ ι όταν ήμουνα μ ικρός, μου άρεσε να περπατάω πάνω στις ράγες. Κα ι τα ερε ίπ ια τ ό τ ε μου φαίνεται τα είχα δε ι , πριν από ε ίκοσι π έ ν τ ε χρόνια. Ή μ ο υ να οκτώ ή εννέα χρονών, π η γ α ί ν α μ ε μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π γ ια κυν ή γ ι . Κρατούσα το ντουφέκ ι που μου ε ίχαν φ έ ρ ε ι από τ η Γερμαν ία , που μονάχα κοράκια μπορούσε να τραυματ ίσε ι , κ ι αυτό από κοντά, μα δεν ήξερα καθόλου να σ η μ α δ ε ύ ω ! Ερχόμασταν μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π σε τούτα δω τα μ έ ρ η , μαζεύαμ ε βατόμουρα, περπατούσαμε στις όχθες του ρυακιού. Ξαφνικά ε ί δ α μ ε μπροστά μας έναν χαμηλό τοίχο κ ι έ π ε ι τ α μ ε γ ά λ ε ς τ ε τ ρ α γ ω ν ι σ μ έ ν ε ς π έ τ ρ ε ς , σκόρπ ι ες εδώ κ ι ε κ ε ί .


Ύστερα από πέντε χρόνια, ένα καλοκαίρι, ξανάρθα, όταν δεν φοβόμουν πια να τριγυρίζω χωρίς τον Ρετζέπ, και τα ξανάδα: έμεινα έτσι να κοιτάζω τον τοίχο και τις πέτρες, δίχως να ζωντανεύω στη φαντασία μου το κτίριο, χωρίς να φαντάζομαι κάτι διαφορετικό από αυτό που έβλεπα, απλώς κοιτάζοντας τον τοίχο και τις πέτρες. Ήταν ένα ρυάκι, κάπου κοντά στις ράγες, κατόπιν οι βάτραχοι, το λιβάδι... Τι ν' απόμεινε από αυτά; Κοιτάζω γύρω και περπατάω...

Πέρσι, ψάχνοντας στα αρχεία, βρήκα ένα γράμμα, με ημερομηνία πολύ μεταγενέστερη από τις ημερομηνίες των πρακτικών των δικαστηρίων, στο οποίο αναφέρεται το σημείο των ερειπίων ενός καραβάν σαράι. Στο γράμμα αυτό, που κατά πάσα πιθανότητα γράφτηκε γύρω στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα ή στις αρχές του εικοστού, αναφέρεται ότι οι θάνατοι που είχαν σημειωθεί στην περιοχή αυτή οφείλονταν μάλλον σε μια μεταδοτική αρρώστια. Αυτό που κίνησε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον μου ήταν ότι το γράμμα έμοιαζε να είχε ταχυδρομηθεί από κάποια ξένη χώρα. Σχημάτισα την εντύπωση αυτή, γιατί δίπλα στην ημερομηνία ήταν γραμμένο το όνομα κάποιου παράξενου κράτους και υπήρχε ακόμη και μια πιο παράξενη ημερομηνία. Το γράμμα το διάβασα βιαστικά, κι όπως συνήθως, το έριξα μαζί με τ' άλλα χαρτιά, δίχως να σημειώσω την ημερομηνία και τον αριθμό του. Αμέσως βέβαια συνειδητοποίησα την παράλειψη μου και θέλησα να το ξαναδιαβάσω, έψαξα, μα στάθηκε αδύνατο να το βρω. Όταν γύρισα στην Ιστανμπούλ, η περιέργεια μου μεγάλωσε ακόμη περισσότερο. Το γράμμα αυτό, που ομολογουμένως το βρήκα και λίγο εξωπραγματικό, μου γέννησε ένα σωρό ερωτηματικά. Ποιος είχε αφήσει εκεί άραγε ένα γράμμα τελείως άσχετο με τα


αρχεία και τα πρακτικά; Στο γράμμα αναφέρονταν κάποιοι θάνατοι, επιδημίες και η πανούκλα* αλήθεια, είχα διαβάσει πράγματι τις λέξεις πανούκλα κι επιδημία ή μήπως επρόκειτο για γέννημα της φαντασίας μου; Και το κράτος ποιο ήταν; Πώς μπορούσαν να συμβούν όλα αυτά; Μετά, ξαφνικά, θυμήθηκα τα ερείπια. Ίσως επειδή είχα διαβάσει ότι κάπου είχαν κλείσει τους άρρωστους από πανούκλα ή επειδή γινόταν λόγος για κάποιο καραβάν σαράι, μπορεί ακόμη και για τα δύο, δεν ξέρω.

Στο τέλος, βρήκα το ρυάκι: αναδίνει βαριά μυρωδιά βρόμας και σαπίλας, σε αυτό όμως καταφεύγουν ακόμη τα βατράχια. Δεν κοάζουν* θαρρείς, είναι ναρκωμένα από το δηλητήριο και, τη βρομιά, είναι κολλημένα, σαν κομμάτια πίσσας, πάνω στα χόρτα και τα φύλλα. Τα πιο ζωντανά, μόλις ακούνε τα βήματα μου, ρίχνονται στο νερό με αυθάδικη τεμπελιά. Είδα και την καμπή που σχημάτιζε στο σημείο αυτό το ρυάκι, και θυμήθηκα. Και τις συκιές. Παλιά, δεν ήταν πιο πολλές; Ξαφνικά, ο τοίχος ενός εργοστασίου έσβησε τις αναμνήσεις μου και μ' έφερε πίσω στο σήμερα. Κι αρνούμαι ν' αμφισβητήσω ότι πράγματι πέρσι διάβασα ένα τέτοιο γράμμα.

Αν όσα διάβασα σ' εκείνο το γράμμα ήταν γεγονότα που πραγματικά συνέβησαν, αυτό σημαίνει πως μπορώ να ελπίζω ότι θα μπορέσω να σταθώ λίγα χρόνια ακόμη στα πόδια μου, δίχως να χάσω την πίστη μου σ' αυτό που λέγεται Ιστορία. Μπορεί μάλιστα και περισσότερο. Νομίζω πως, με αφορμή την πανούκλα, θα μπορέσω ν' αναιρέσω ένα σωρό ψευτοϊστορίες. Δεν μιλώ μόνο για την άποψη ότι από τον δέκατο ένατο αιώνα και μετά δεν υπήρξε επιδημία πανούκλας στην Ανατολή* και μόνο η ύπαρξη ενός κράτους


που ιδρύθηκε εδώ γύρω θα μου επέτρεπε εύκολα να διαψεύσω πάρα πολλές «ιστορικές αλήθειες». Έτσι, όλες εκείνες οι ιστορίες, που ανεπιφύλακτα υιοθετήθηκαν ως πραγματικές, σαν να ήταν ένα ποτήρι νερό ή μια γλάστρα, κι όχι έρευνες επιστημονικές, θα μείνουν μετέωρες. Και τότε πολλοί ιστορικοί θ' αρχίσουν να 'χουν κάποιες αμφιβολίες για τα αποτελέσματα των μελετών τους, και μπορεί, οι πιο έξυπνοι τουλάχιστον, να νιώσουν ότι έχουν καταντήσει παραμυθάδες, με αποτέλεσμα να χάσουν, όπως εγώ, την πίστη τους στην επιστήμη τους. Και τότε, εγώ, ξέροντας πώς ν' αντιμετωπίσω τη θεωρητική σύγχυση που θα προκύψει, θα τους αιφνιδιάσω όλους, έναν έναν χωριστά, με κείμενα κι επιθέσεις.

Κάθισα στην άκρη της σιδηροδρομικής γραμμής και προσπάθησα να φανταστώ, με λεπτομέρειες, τη μέρα της νίκης μου, που θα έμοιαζε με όνειρο, μα ομολογώ πως δεν ενθουσιάστηκα πολύ. Στη δουλειά μας θεωρώ ότι είναι πιο διασκεδαστικό να βρίσκω κάποια στοιχεία και να στέκομαι ιδιαίτερα πάνω σε συγκεκριμένα γεγονότα παρά να προσπαθώ ν' αποδείξω ότι είμαστε παραμυθάδες. Αν έβρισκα ορισμένα, έστω και παραπλανητικά, στοιχεία, θα μπορούσα με πολύ κέφι να κάνω έρευνες, για ν' αποδείξω χωρίς τύψεις, λόγου χάρη, πως πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν ήταν η Ιστανμπούλ μα κάποια άλλη πόλη! Πάντοτε ζήλευα τον καθηγητή της Ιστορίας, επειδή, είκοσι χρόνια συνέχεια, σαν ντετέκτιβ, ερευνούσε ποιος, πού και πότε ανακηρύχτηκε σουλτάνος στις περιόδους παρακμής και πότε έκοψε τα πρώτα νομίσματα.

Ξαφνικά, πέρασε από μπροστά μου το τρένο. Ύστερα εξαφανίστηκε. Περπάτησα στην όχθη του ρυακιού, έχο-


ντας συνέχεια στο μυαλό μου την πανούκλα. Νομίζω ότι το γράμμα που είχα διαβάσει έλεγε πως οι πανουκλιασμέ-νοι έμειναν για ένα διάστημα σ' ένα καραβάν σαράι. Ένα παράξενο αλλά έντονο συναίσθημα μου έλεγε πως, αν έβρισκα πάλι εκείνο τον χαμηλό τοίχο ή και τα ερείπια, θα μπορούσα να τα συνδέσω με το καραβάν σαράι* αν έβρισκα το καραβάν σαράι, θα ήταν δυνατό να βρω τα ίχνη της πανούκλας και στη συνέχεια ν' ανακαλύψω το μυστηριώδες κράτος. Η πίστη μου στην Ιστορία θαρρείς κι εξαρτιόταν από την ανακάλυψη των ερειπίων αυτών! Μήπως όμως όλα αυτά ήταν ένα παιχνίδι του νου μου, που χαιρόταν να δημιουργεί εντάσεις, και στη συνέχεια να τις αφήνει να καλμάρουν;

Περπατάω μπροστά από τοίχους που είναι γεμάτοι με πολιτικά συνθήματα, για να τα διαβάζουν αυτοί που βγαίνουν από τα εργοστάσια, τα εργαστήρια, τα τρένα. Το ρυάκι είναι πια μακριά από τις ράγες, θυμάμαι καλά, οι πέτρες και τα ερείπια του τοίχου κάπου εδώ θα βρίσκονται. Κάπου πριν από τις σκηνές των Τσιγγάνων, πολύ κοντά στο δρόμο που βγάζει στο Τζενέτχισαρ, ανάμεσα στις παράγκες, στις στοίβες από σκουπίδια, στους ντενεκέδες και τις συκιές, θα πρέπει να βρίσκεται η Ιστορία. Οι γλάροι, όταν με είδαν πάνω από τις στοίβες των σκουπιδιών να πλησιάζω, πέταξαν κι απομακρύνθηκαν προς τη θάλασσα, σαν ομπρέλα που την παίρνει ο αέρας. Ακούω το θόρυβο από τους κινητήρες των πούλμαν που είναι παρκαρισμένα στην αυλή του εργοστασίου. Οι εργάτες που θα γυρίσουν στην Ιστανμπούλ ανεβαίνουν σιγά σιγά στα πούλμαν. Πέρα, πάνω από τις ράγες του τρένου και το ρυάκι, μια γέφυρα. Σκουριασμένα σιδερικά, παράγκες, παιδιά που παίζουν μπάλα και


μια φοράδα με το πουλάρι της* μάλλον των Τσιγγάνων θα είναι. Μα δεν είναι αυτά που ψάχνω.

Γύρισα πίσω, όμως τα πόδια μου πάλι στο ίδιο μέρος με πάνε. Προχωρώ προς τις παράγκες της ντενεκεδούπολης ακολουθώντας την αγκαθωτή περίφραξη, και με αδιαφορία γάτας, περνάω από τις παράγκες και το ρυάκι, πατώντας τα μαραμένα, σάπια χόρτα, τα πιο πολλά νεκρά από τα τοξικά υγρά, πλάι από ένα μικρό αρνίσιο κρανίο κι από ένα κόκαλο που είναι αδύνατο να ξεχωρίσεις από ποιο σημείο του σκελετού είναι* προχωρώ κλοτσώντας το κόκαλο κι ένα σκουριασμένο κονσερβοκούτι. Τίποτα, τίποτα, πουθενά.

Προσπαθώ να ζωντανέψω με τη φαντασία μου τους ανθρώπους που αναφέρονται στις σημειώσεις που έχω κρατήσει και τώρα είναι στην τσάντα μου, καθώς και στα έγγραφα που βρίσκονται στο υγρό υπόγειο, να σκεφτώ ότι ζήσανε σε τούτα τα μέρη, κάπως να ικανοποιηθώ με το συλλογισμό ότι την εποχή εκείνη το ρυάκι δεν μύριζε έτσι άσχημα, αν και φοβάμαι μην τους αποδώσω ιδιότητες που πιθανόν δεν είχαν. Κατόπιν, βλέπω να με κοιτάζει πέρα από το βοσκότοπο μια ηλίθια κότα, μεγάλη ίσαμε μια πολυκατοικία* μια κότα! Η Κοτ Κότα με κοιτάζει από το διαφημιστικό ταμπλό, τοποθετημένο σε στηρίγματα. Είναι παρμένη οπωσδήποτε από ξένα περιοδικά, φοράει κοντό παντελόνι με τιράντες, κι είναι φανερό ότι προσπάθησαν να την κάνουν χαριτωμένη, μα είναι κόπια, ηλίθια, ντόπια, απελπισμένη. Κοτόπουλα Κοτ Κότα. Βλέμμα που θα ήθελε να είναι πονηρό. Μη με κοιτάς. Θα φύγω, μα όχι ακόμη...

Πλησιάζω μια από τις παράγκες, με τη σκέψη ότι θα μπορούσε να είχε χτιστεί με τις πέτρες από τα ερείπια του


καραβάν σαράι. Στο πίσω μέρος, κήπος. Κρεμμύδια, εσώρουχα κι ένα φουστάνι που στεγνώνουν, μα οι τοίχοι είναι σαθροί, φτιαγμένοι με διαβρωμένα τούβλα, κι όχι με τις σκληρές, λαξεμένες πέτρες που ζητούσα εγώ. Στάθηκα κοιτάζοντας λυπημένος τον τοίχο της παράγκας, και με την πεποίθηση ότι το αντικείμενο κι ο χρόνος που έψαχνα να βρω κρύβονταν εκεί, άναψα ένα τσιγάρο, πέταξα το σπίρτο, το είδα να πέφτει κάτω, στα πόδια μου, κοντά στα νεκρά χόρτα, στα ξεραμένα κλαδιά και σ' ένα παλιό, πλαστικό μανταλάκι. Προχωρώ. Σπασμένα μπουκάλια, κουτάβια που τρέχουν πίσω από τη μάνα τους, σάπια σκοινιά, καπάκια γκαζόζας, βενζίνη, ξερά χόρτα, φύλλα. Μια πινακίδα που χρησιμοποιήθηκε ως σημάδι για σκοποβολή. Κατόπιν είδα τη συκιά* την κοίταξα ελπίζοντας κάτι να μου θυμίσει, μα αυτή μένει στη θέση της ακίνητη. Καταγής πεσμένα άγουρα σύκα, μύγες. Πιο κάτω δυο αγελάδες, με τη μούρη χωμένη στα χόρτα. Κοιτάζω με θαυμασμό το πουλάρι των Τσιγγάνων που τρέχει, ξοπίσω του η φοράδα. Το πουλάρι εξακολουθεί να τρέχει όταν η φοράδα σταματάει, ώσπου θυμάται και γυρίζει πίσω. Στις όχθες του ρυακιού κομμάτια από λάστιχα, μπουκάλια, κουτιά από μπογιές, χαρτιά, μια αδειανή πλαστική σακούλα! Όλα κενά, δίχως κανένα περιεχόμενο. Θέλω να πιω, ξέρω, σε λίγο θα γυρίσω. Δυο κοράκια, αδιάφορα, μη δίνοντας καθόλου σημασία στην παρουσία μου, πετούν από πάνω μου και φεύγουν. Στην άλλη άκρη, το λιβάδι όπου είχε πεθάνει ο Μωάμεθ ο Πορθητής. Πέθανε, λέει, εκεί που τώρα είναι η Γεωπονική Σχολή. Στον πίσω κήπο ενός εργοστασίου, κάτι μεγάλα κιβώτια, γεμάτα διάφορα μέταλλα. Στο σπίτι θα διαβάσω τις Περιηγήσεις του Εβλιγιά Τσελεμπί. Ένας χαζός βάτραχος κατάλα-


β ε , πολύ μ ε τ ά τους φίλους του, ότι ήμουν εκε ί . Τζουπ! Λάσπες από σάπια νερά! Θα μ ιλήσω μ ε τ η Νιλγκιούν. Ιστορία; Ιστορία ε ίναι . . . Τα σπασμένα κεραμίδ ια έχουν βάψε ι το χώμα κόκκινο . Μ ι α γυναίκα, στον κ ή π ο τ η ς παράγκας τ η ς , μαζεύει τα ρούχα τ η ς . Ε ίναι παραμύθι , θα τ η ς πω. Γ ι α τ ί το λες αυτό, θα μου π ε ι . Σ τ έ κ ο μ α ι και κο ιτάζω τον ουρανό. Εξακολουθώ να νιώθω στις π λ ά τ ε ς μου τα μάτια τ η ς κότας μ ε το ηλ ίθ ιο β λ έ μ μ α : Κ ο τ Κότα. Κ ο τ Κότα! Τούβλα, τοίχοι γραμμένο ι μ ε πολιτ ικά συνθήματα. Πουθενά ο πέτρινος τοίχος μου! Παλιά, όταν ήμουνα μ ικρός . . . Σ τ α μ ά τ η σ α * ξαφνικά, σαν να θυμήθηκα κάτ ι , άρχισα να περπατάω μ ε βήμα αποφασιστικό, πέρασε άλλο ένα τ ρ έ ν ο , έριξα μια ματιά στα απομεινάρια μιας ο ικοδομής, στα μαδέρια, στα σανίδια, όχι, όχι, δεν υπάρχει τ ίποτα, ακόμη κι ανάμεσα στα δέντρα, τους κήπους των σπιτ ιών , τα σκουριασμένα σίδερα, τα πλαστ ι κά, τα κόκαλα, το μ π ε τ ό ν , τα περ ιφράγματα. Μ α εξακολουθώ να περπατάω, ε π ε ι δ ή ξέρω καλά τ ι ψάχνω να βρω.

19

Κάθονται στο τραπέζι και τρώνε σιωπηλοί κάτω από το χλομό φως της λάμπας. Ένα ήσυχο βραδινό φαγητό. Πρώτα μίλησε η Νιλγκιούν με τον κύριο Φαρούκ, γελάσανε, κατόπιν ο Μετίν, με την τελευταία μπουκιά στο στόμα, σηκώθηκε κι έφυγε, η γιαγιά τον ρώτησε πού πάει, κι όταν δεν πήρε απάντηση, οι άλλοι θελήσανε να κουβεντιάσουν λίγο με τη γιαγιά. Πώς είστε, γιαγιά, πώς είστε; τη ρωτάνε, κι επειδή δεν βρίσκουν τι άλλο να της πούνε, να σας πάμε περίπατο με το αυτοκίνητο, της λένε, παντού έχουν χτίσει πολυκατοικίες, καινούργια σπίτια, από μπετόν, οικοδομές, δρόμους, γέφυρες, πάμε να τα δείτε, γιαγιά, μα η γιαγιά δεν μιλάει, κάπου κάπου μουρμουρίζει, μα δεν ξεχωρίζει λέξη από το μουρμουρητό* επειδή η γιαγιά μασουλάει κοιτάζοντας το πιάτο της, σαν να φταίει αυτό που μασάει, και μουρμουρίζει, κι όταν σηκώνει το κεφάλι της από το πιάτο, θαρρείς το κάνει επειδή απορεί για κάτι* επειδή μόνο ν' αηδιάζει μπορεί η γιαγιά, κι απορεί πώς τα εγγόνια της δεν το έχουν καταλάβει. Και τότε, τα εγγόνια όπως κι εγώ, καταλαβαίνουν για άλλη μια φορά πως δεν πρέπει να μιλούν, μα


και πάλι το ξεχνούν και την εκνευρίζουν, κ ι όταν θυμηθούν ότι δεν π ρ έ π ε ι να την εκνευρίζουν, μιλούν ψ ιθυρ ιστά:

« Π ά λ ι πίνε ις πολύ, Φαρούκ!» ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι ψ ιθυρ ίζετε έ τ σ ι ; » ε ί π ε η κυρά. « Τ ί π ο τ α » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Γ ι α τ ί δεν τ ρ ώ τ ε μελ ιτζά

να, γ ιαγ ιά ; Τώρα τ ις τ η γ ά ν ι σ ε ο Ρ ε τ ζ έ π , δεν είναι έ τσ ι , Ρ ε τ ζ έ π ; »

« Ν α ι , δεσποιν ίς» , ε ίπα. Η κυρά, γ ια να τους δώσε ι να καταλάβουν ότ ι δεν τ η ς

αρέσουν τα ξεγελάσματα κι ότι αηδιάζε ι , έ κ α ν ε μια γ κ ρ ι μάτσα που σ ή μ α ι ν ε αποστροφή , κατόπ ιν , από συνήθε ια , έ μ ε ι ν ε έ τ σ ι μ ε την γκρ ιμάτσα α π ο τ υ π ω μ έ ν η στο πρόσωπο τ η ς · ένα γερασμένο πρόσωπο που ξέχασε γ ιατ ί αηδίαζε, μα αποφασισμένο να μην ξεχάσει ποτέ ότι π ρ έ π ε ι ν ' αηδιάζε ι . . . Δεν μιλούν, κι ε γ ώ στέκομα ι δυο-τρία βήματα πίσω από το τραπέζ ι . Π ά λ ι τα ίδια. Έ ν α βραδινό φαγητό όπου το μόνο που ακούγεται , κάτω από το χλομό φως τ η ς λάμπας μ ε τ ις πεταλούδες τρ ιγύρω, ε ίναι ο θόρυβος από τα πιρούνια και τα μαχαίρια: και στον κ ή π ο ησυχία, κάπου κάπου τα τρ ι ζόνια, κάπου κάπου το θρόισμα των δέντρων, και μακριά, όλο το καλοκαίρι , ο θόρυβος από τους ανθρώπους που ζούνε έξω από τον τοίχο του κήπου, τα πολύχρωμα λαμπιόνια τους στα δέντρα, τα αυτοκίνητα τους, τα παγωτά τους, τα χαιρετ ίσματα τους. . . Τ ο χε ιμώνα ούτε αυτά υπάρχουν, και το σ ιωπηλό σκοτάδι των δέντρων έξω από τ η μάντρα μας μ ε κάνε ι κ ι ανατριχιάζω, και τ ό τ ε θέλω να ξεφωνίσω, μα δεν μπορώ, θέλω να μ ιλήσω μ ε την κυρά, μα αυτή δεν μ ι λ ά ε ι , ε γ ώ σωπαίνω, απορώ πώς μπορεί ο άνθρωπος και μένε ι έ τσ ι βουβός, και β λ έ π ω τ ις αργές κ ινήσε ις του χεριού τ η ς πάνω στο τραπέζ ι και τρομάζω. Μ ο υ έρχετα ι να ξεφωνίσω: Τα


χέρια σας, κυρία, μοιάζουν με γέρικες μοχθηρές αράχνες! Παλιότερα βασίλευε η σιωπή του Ντογάν μπέη, που καθόταν με σκυμμένο το κεφάλι, υπάκουος, σαν μικρό παιδί* ολοένα τον κατσάδιαζε! Κι ακόμη πιο παλιά, η φασαρία που έκανε ο Σελαχατίν μπέης, πιο πολύ γεροντίστικη παρά δυνατή· βλαστημούσε, δύσκολα έφτανε ο αέρας στους πνεύμονες του, όμως αυτός βλαστημούσε. Αυτή η χώρα, αυτή η αναθεματισμένη χώρα!...

«Ρετζέπ!» Θέλουν φρούτα. Πήρα τα λερωμένα πιάτα. Τους πήγα

το καρπούζι, που είχα ήδη κόψει. Το φάγανε δίχως να μιλούν, μετά κατέβηκα στην κουζίνα, ζέστανα νερό για τα πιάτα. Όταν ανέβηκα πάλι επάνω, τους είδα να τρώνε ακόμη δίχως να μιλάνε. Ίσως γιατί είχαν καταλάβει πως οι λέξεις τούς ήταν άχρηστες, μπορεί γιατί δεν θέλανε να κουβεντιάζουν άσκοπα σαν τους θαμώνες των καφενείων. Μα το ξέρω καλά, είναι φορές που οι λέξεις ενθουσιάζουν τον άνθρωπο. Κάποιος σου λέει γεια σου, σ' ακούει να του μιλάς για τη ζωή σου, κατόπιν αυτός σου λέει τα δικά του, εσύ τον ακούς, καθένας βλέπει στα μάτια του άλλου τη ζωή του.

Η Νιλγκιούν, όπως κι η μητέρα της, έτρωγε τους σπόρους του καρπουζιού. Η κυρά μου άπλωσε το λαιμό της:

«Λύσ' τη!» «Γιατί δεν κάθεστε λίγο ακόμη, γιαγιά;» είπε ο κύριος

Φαρούκ. «Θα την πάω εγώ, Ρετζέπ, εσύ κάνε τη δουλειά σου...»

είπε η Νιλγκιούν. Μόλις της έλυσα την πετσέτα της, η κυρά στηρίχτηκε

επάνω μου.


Α ν ε β ή κ α μ ε τ ις σκάλες . Σ τ ο ένατο σκαλοπάτι σ τ α μ α τ ή σαμε .

« Ο Φαρούκ έπ ινε πάλ ι , έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; » ε ί π ε . « Ό χ ι , κυρ ία» , ε ίπα. « Γ ι α τ ί το λ έ τ ε αυτό ; » « Μ η ν τους υπερασπίζεσα ι» , ε ί π ε , και σ ή κ ω σ ε το μπα

στούνι τ η ς σαν να ή θ ε λ ε να χ τ υ π ή σ ε ι ένα μικρό παιδί , όχι όμως εμένα . Κατόπιν συνεχίσαμε ν' ανεβαίνουμε τ η σκάλα.

« Δ ε κ α ε ν ν έ α , δόξα σοι ο Θεός !» ε ί π ε , και μ π ή κ ε στο δωμάτιο τ η ς .

Τ η βοήθησα να ξ α π λ ώ σ ε ι , τ η ρώτησα αν ή θ ε λ ε κ ά τ ι . Ή θ ε λ ε φρούτα.

« Κ α ι κ λ ε ί σ ε τ η ν πόρτα!» Τ η ν έκλε ισα, κ α τ έ β η κ α κάτω. Ο κύριος Φαρούκ ε ίχε βά

λε ι πάνω στο τραπέζι το μπουκάλι που ε ίχε κρύψε ι και κουβέντ ιαζαν.

« Κ ά ν ω παράξενες σ κ έ ψ ε ι ς » , ε ί π ε . « Μ ή π ω ς όσα μου λες κάθε βράδυ;» ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Ν α ι , μα ακόμη δεν τα ε ίπα όλα!» ε ί π ε εκε ίνος . « Κ α λ ά , συνέχισε να παίζεις μ ε τ ι ς λ έ ξ ε ι ς » , ε ί π ε η Ν ι λ

γκιούν. Ο κύριος Φαρούκ τ η ν κοίταξε σαν να π ε ι ρ ά χ τ η κ ε . « Τ ο κεφάλι μου ε ίναι σαν καρύδι που μέσα του αλωνί

ζουν σκουλήκια!» « Τ ι ; » έκανε η Ν ιλγκ ιούν . « Ν α ι ! » ε ίπε ο Φαρούκ. «Θαρρείς και μέσα στο μυαλό μου

αλωνίζουν σκουλήκ ια !» Πήρα τα λερωμένα πιάτα, κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα κ ι άρ

χισα να τα π λ έ ν ω . Σ τ α έ ν τ ε ρ α σας αλωνίζουν τα σκουλήκια, έ λ ε γ ε ο Σελαχατ ίν , όταν τ ρ ώ τ ε ωμά κρέατα, όταν γ υ ρ ίζετε ξυπόλυτοι, το μέσα σας σκουληκιάζε ι , καταλαβαίνε-


τ ε ; Ε μ ε ί ς μόλις ε ί χ α μ ε έρθε ι από το χωριό, δεν τα καταλαβαίναμε αυτά. Ό τ α ν πέθανε η μάνα μου, ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η ς μας λ υ π ή θ η κ ε και μας έ φ ε ρ ε σε τούτα δω τα μ έ ρ η . Ε σ ύ , Ρ ε τ ζ έ π , θα βοηθάς τ η μάνα μου στο νοικοκυριό του σπιτ ιού, κι ο Ι σ μ α ή λ μπορε ί να μ έ ν ε ι μαζί σου, στο κάτω πάτωμα, σ' αυτό το δωμάτ ιο , θα βρω έναν τρόπο να σας φροντίσω, γ ιατ ί να π λ η ρ ώ σ ε τ ε εσε ίς τ ις αμαρτίες τους, γ ι α τ ί ; Δεν μίλησα.. . Να προσέχεις και τον πατέρα μου, Ρ ε τ ζ έ π , πίνει πολύ. Ε γ ώ πάλι δεν μ ίλησα, ούτε καλά, Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , μπόρεσα να πω. Κατόπιν μας άφησε εδώ και π ή γ ε στρατ ιώτης . Η κυρά συνέχεια μουρμούριζε, ε γ ώ προσπαθούσα να μάθω τ ις δουλε ιές τ η ς κουζίνας. Ο Σελαχατ ίν μ π έ η ς κάπου κάπου ερχόταν και ρωτούσε: Ρ ε τ ζ έ π , πώς ήταν η ζωή στο χωριό; Π ε ς μου, τ ι κάνουν ε κ ε ί ; Υπάρχε ι τζαμί , πήγα ινες ; Ξ έ ρεις γ ιατ ί γ ίνονται σε ισμοί ; Τ ι ε ίναι οι ε π ο χ έ ς ; Μ ε φοβάσαι, παιδί μου, μ η φοβάσαι, ε γ ώ ε ίμαι ο πατέρας σου, ξέρε ις πόσων χρονών ε ίσαι ; Ο ύ τ ε τα χρόνια σου ξέρε ι ς ! Καλά. Ε ί σαι δεκατρ ιών χρονών, κι ο αδελφός σου ο Ι σ μ α ή λ δώδεκα, έ χ ε ι ς δ ίκ ιο να φοβάσαι και να μ η μ ι λ ά ς , δεν μπόρεσα ν ' ασχοληθώ μαζί σας, ναι, αναγκάστηκα να σας σ τ ε ί λ ω στο χωριό, στους καθυστερημένους , μα ε γ ώ είχα κάποιες υποχρεώσε ις , γράφω ένα μεγάλο έργο , σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι όλες τ ις γνώσεις , ξέρεις τ ι είναι εγκυκλοπαίδε ια; Α χ , τ ι κρίμα, μα από πού θα μπορούσες να ξέρε ις , καλά, καλά, μ η φοβάσαι, πες μου, πώς πέθανε η μάνα σας, τ ι καλή γυναίκα που ήταν, ε ί χ ε όλη την ομορφιά του λαού μας, σου τα 'πε όλα, όλα σου τα ' π ε ; Καλά, εσύ πλύνε τα πιάτα, αν η Φ α τ μ ά σας κακομεταχε ιρ ιστε ί , να 'ρθεις αμέσως επάνω, στο δωμάτιο μου, να μου το πε ι ς , άκουσες; Μ η φοβάσαι! Δ ε ν φοβήθηκα. Έ π λ υ να τα πιάτα, εργάστηκα , σαράντα χρόνια.


Αφαιρέθηκα. Έπλυνα τα πιάτα, τα έβαλα στη θέση τους, είχα κουραστεί, έβγαλα την ποδιά μου. Κάθισα, για να ξεκουραστώ λίγο, σκέφτηκα όμως ότι θα θέλανε καφέ, σηκώθηκα, πήγα κοντά τους. Μιλούσαν ακόμη.

«Έψαξες τόσα αρχεία, διάβασες τόσα κείμενα, τόσα έγγραφα, γυρίζεις στο σπίτι και σε απασχολεί πάλι το εσωτερικό του κεφαλιού σου. Δεν σε καταλαβαίνω!» είπε η Νιλγκιούν.

«Και τι θες να με απασχολεί;» είπε ο κύριος Φαρούκ. «Τα γεγονότα», είπε η Νιλγκιούν. «Όσα συμβαίνουν, οι

αιτίες που τα προκαλούν...» «Μα αυτά είναι στα χαρτιά...» «Ναι, όμως υπάρχει το αντίκρισμα τους στον έξω κό

σμο... Δεν υπάρχει μήπως;» «Υπάρχει...» «Αυτό να γράψεις!» «Μα όταν τα διαβάζω, δεν υπάρχουν στον έξω κόσμο,

υπάρχουν στο κεφάλι μου. Βρίσκομαι στην ανάγκη να γράψω αυτά που έχω στο κεφάλι μου. Στο κεφάλι μου όμως υπάρχουν σκουλήκια».

«Ανοησίες!» είπε η Νιλγκιούν. Διαφώνησαν. Κοίταζαν τον κήπο χωρίς να μιλάνε. Λί

γο λυπημένοι, θλιμμένοι, γεμάτοι περιέργεια. Θαρρείς και κοίταζαν δίχως να βλέπουν, δεν βλέπανε τον κήπο, τη συκιά, τα χόρτα με τα τριζόνια, βλέπανε μονάχα τις σκέψεις τους: Τι βλέπετε στη σκέψη; Πόνο, λύπη, ελπίδα, ανησυχία, προσμονή, τα ίδια πράγματα μένουν στο τέλος κι αν δεν προσθέσεις και κάτι άλλο ανάμεσα τους, δεν θυμάμαι πού το άκουσα αυτό, καταντάς σαν την πέτρα του αλευ-ρόμυλου, που τρίβει τον εαυτό της, έτσι, θα φθαρεί μόνη


της, θα τελειώσει. Και τότε: τρελάθηκε! Ο γιατρός Σελαχατίν ήταν ένας σεμνός γιατρός, όταν αναμείχθηκε όμως στην πολιτική, τον απομάκρυναν από την Ιστανμπούλ, και τότε αυτός βούλιαξε στα βιβλία, σάλεψε ο νους του. Ψεύτες, κακόγλωσσοι. Όχι, δεν ήταν τρελός, τον έβλεπα με τα μάτια μου, μετά το βραδινό φαγητό το 'ρι-χνε στο ποτό, κάπου κάπου παράπινε, τόσο μόνο, αυτό ήταν το μόνο αμάρτημα του! Ολημερίς καθόταν στο τραπέζι του κι έγραφε. Ενδιάμεσα ερχόταν, κουβέντιαζε μαζί μου. Ο κόσμος είναι σαν το απαγορευμένο μήλο, μου είπε μια μέρα, δεν το κόβετε να το φάτε, γιατί πιστεύετε στο ψέμα, φοβάστε. Κόψ' το από το δέντρο το μήλο της γνώσης, μη φοβάσαι, παιδί μου, Ρετζέπ, κοίτα, εγώ το 'κοψα κι είμαι πια ελεύθερος, άντε, στο χέρι σου είναι να κάνεις κτήμα σου τον κόσμο. Γιατί δεν απαντάς; Εγώ φοβήθηκα, και σώπασα. Εγώ ξέρω τον εαυτό μου. Εγώ τον φοβάμαι το σατανά. Εγώ δεν μπορώ να ξέρω πώς νική-σανε αυτοί το φόβο και γιατί τον νικήσανε. Να βγω άραγε έξω, να πάω στο καφενείο;

αΤι είδους σκουλήκια είναι αυτά;» ρώτησε η Νιλγκιούν, κάπως εκνευρισμένη.

«Τα γνωστά», είπε ο κύριος Φαρούκ. «Ένα σωρό άσχετα γεγονότα. Διάβασα πολύ, σκέφτηκα πολύ, κι άρχισαν να τριγυρίζουν μέσα στο κεφάλι μου».

«Άσχετα είπες;» «Αδύνατο να βρω μια σχέση ανάμεσα τους», είπε ο κύριος

Φαρούκ. Σκέφτομαι πως θα μπορούσαν τα ίδια τα γεγονότα να δημιουργήσουν τις αναγκαίες γι' αυτά σχέσεις μεταξύ τους, μα φαίνεται πως είναι αδύνατο. Βρίσκω πως η όποια αιτιολογία είναι μάλλον εύρημα του νου μου, και τότε τα γε-


γονότα παίρνουν το σχήμα φοβερών σκουληκιών. Κ α ι κ ι νούνται ανάμεσα στις πτυχές του μυαλού μου...))

«Πού λες να οφε ίλετα ι αυτό ;» ρώτησε η Νιλγκ ιούν . «Άκου να σου πω. Σ ή μ ε ρ α κάτ ι νομίζω πως ένιωσα. Γ ια

να δούμε σωστά και τ η ζωή και τ η ν Ιστορία, π ρ έ π ε ι οπωσδ ή π ο τ ε ν' αλλάξουμε τα κύτταρα του μυαλού μας» .

« Π ώ ς ; » « Δ ε ν ξέρω ακριβώς. Μ α τα μυαλά μας ε ίναι αδηφάγα,

συνέχεια ψάχνουν να βρουν και να καταβροχθίσουν ιστορίες. Π ρ έ π ε ι ν ' απαλλαγούμε από το πάθος γ ια ιστορίες . Τ ό τ ε μονάχα θα ελευθερωθούμε και θα μπορέσουμε να δούμε τον κόσμο σωστά. Μ ε καταλαβαίνε ι ς ; »

« Ό χ ι ! » « Π ρ έ π ε ι να υπάρχε ι κάποιος τρόπος που να μπορώ να

ε ξ η γ η θ ώ , μα δεν τον βρ ίσκω!» ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. «Ψάξε και βρες τον ! » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . Ο κύριος Φαρούκ σώπασε γ ια λ ί γο , κατόπιν άδε ιασε το

ποτήρ ι του και ξαφνικά ε ί π ε : « Ε γ ώ γέρασα» . Σωπάσανε . Τ ο ύ τ η τ η φορά, όχι γ ι α τ ί διαφωνούσαν, μα

γ ι α τ ί ήταν ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ι , ε π ε ι δ ή ε ίχαν κ α τ α λ ά β ε ι πως συμφωνούσαν στο ότι διαφωνούν. Μ ε ρ ι κ έ ς φορές, όταν δύο πρόσωπα κάθονται σ ιωπηλά, η σ ιωπή τους έ χ ε ι περ ισσότερο νόημα από τ η συζήτηση που θα έκαναν. Να υπήρχε ένας τέτο ιος άνθρωπος, να 'χα έναν τέτο ιο φίλο. . .

«Φαρούκ μ π έ η » , ε ίπα, « ε γ ώ πηγαίνω στο καφενε ίο . Θ έ λ ε τ ε κάτ ι άλ λ ο ; »

« Τ ι ; » ε ί π ε . « Ό χ ι , ευχαριστώ, Ρ ε τ ζ έ π ! » Κ α τ έ β η κ α στον κ ή π ο , έν ιωσα τ η δροσιά από τα χόρτα

και, μόλις βγήκα έξω από την πόρτα, κατάλαβα ότι δεν θα


μπορούσα να πάω στο καφενείο. Ήταν Παρασκευή βράδυ, θα είχε πολύ κόσμο, δεν θα μπορούσα ν' αντέξω την ίδια στενοχώρια. Συνέχισα να περπατάω, προχώρησα μέχρι το καφενείο, δίχως να με δει κανείς, ούτε κι ο Ισμαήλ, που πουλούσε λαχεία* προσπαθούσα να είμαι μακριά από τα παράθυρα που είχαν φως, βγήκα στο μόλο, δεν ήταν κανείς, στο νερό σάλευε το φως από τις κίτρινες λάμπες στα δέντρα. Βυθίστηκα σε σκέψεις. Κατόπιν σηκώθηκα, ανέβηκα τον ανήφορο, βρέθηκα μπροστά στο φαρμακείο και κοίταξα μέσα: ο Κεμάλ, ο φαρμακοποιός, καθόταν στον πάγκο και κοίταζε την ξέγνοιαστη παρέα που έτρωγε σάντουιτς, στο απέναντι περίπτερο. Δεν με είδε. Ας μην τον ενοχλήσω! Γύρισα γρήγορα στο σπίτι δίχως να δω κανέναν, δίχως να χαιρετηθώ με κανέναν. Αφού έκλεισα την πόρτα, μακριά από το θόρυβο και τα δέντρα, τους είδα να κάθονται στο μπαλκόνι, κάτω από το χλομό φως της λάμπας. Αυτός καθόταν μπροστά στο τραπέζι, εκείνη λίγο μακριά από το τραπέζι, κουνιόταν αθόρυβα στηριγμένη στα πίσω πόδια της καρέκλας, που μόλις και σήκωνε το βάρος της* τα δυο αδέλφια σαν ν' απέφευγαν να κάνουν θόρυβο, μη τυχόν και τρομάξουν το σύννεφο της άχαρης ζωής που ήταν γύρω από τα κεφάλια τους, αλλά και για να προλάβουν ν' αναπνεύσουν ακόμη πιο πολλή δυστυχία. Μπορεί και να μη θέλανε να εκνευρίσουν το ενοχοποιητικό, γέρικο βλέμμα που τους παρακολουθούσε ένοχα πίσω από τα παραθυρόφυλλα. Κατόπιν μου φάνηκε πως είδα το βλέμμα εκείνο, μα εκείνη δεν με είδε. Η σκιά της κυράς πρόβαλε για μια στιγμή στο παράθυρο, ύπουλη, σκληρή, σαν να κρατούσε στο χέρι της το μπαστούνι της, κατόπιν ξαφνικά έφυγε, σαν να ήθελε να ξεφύγει από την αμαρτία. Ανέβηκα αθόρυβα τη σκάλα του μπαλκονιού.


«Αυτά που τα λες ιστορίες, στην πραγματ ικότητα δεν ε ίναι ιστορίες , ε ίναι αλήθε ι ες ! ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Α π α ρ α ί τ η τ ε ς γ ια να καταλάβουμε τον κόσμο» .

« Ξ έ ρ ω όλες τ ις ιστορίες , κι απ' την καλή κ ι απ' την ανάποδη πλευρά τους» , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ λ ίγο θ λ ι μ μ έ ν α .

« Κ α ι τ ι μ' αυτό ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Δ ε ν ξέρε ις καμιά κ α λ ύ τ ε ρ η ! »

« Ό χ ι , δεν ξέρω!» ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ β α ρ ι ε σ τ η μ έ ν α . « Μ α αυτό δεν είναι λόγος γ ια να π ι σ τ έ ψ ω σε όλες τ ις ιστορ ίες» .

« Γ ι α τ ί ; » ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν . «Οφε ίλουμε ν' απαλλαγούμε από όλες τ ις ιστορίες !» ε ί π ε

ο κύριος Φαρούκ λ ίγο ταραγμένος . «Καληνύχτα σας!» ε ίπα. « Π ά ω να κ ο ι μ η θ ώ » . « Β έ β α ι α » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Ε σ ύ κοιμήσου, Ρ ε τ ζ έ π , θα

μαζέψω ε γ ώ αύριο το πρωί το τ ρ α π έ ζ ι » . « Μ α ζ ε ύ ο ν τ α ι γ ά τ ε ς » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Ξ έ ρ ω τ ι

σας λ έ ω , έρχονται πριν ξημερώσε ι , δεν μου δίνουν σημασία, οι αφ ιλότ ιμες» .

Κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα, πήρα βερ ίκοκα και λ ίγα βύσσινα που ε ίχαν μ ε ί ν ε ι από χ τ ε ς , τα έπλυνα και τα ανέβασα επάνω.

«Κυρ ία , σας έφερα φρούτα». Δ ε ν μ ίλησε . Τ α άφησα πάνω στο τραπέζ ι , έκλε ισα την

πόρτα, κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω , π λ ύ θ η κ α και π ή γ α στο δωμάτ ιο μου. Ε ίναι φορές που νιώθω μια μυρωδιά πάνω μου. Έ β α λα την π ιτζάμα μου, έσβησα το φως, άνοιξα σιγά σιγά το παράθυρο και χώθηκα στο κρεβάτ ι * ακούμπησα το κεφάλι μου στο μαξιλάρι και π ε ρ ί μ ε ν α να ξημερώσε ι .

Μ ό λ ι ς ξ η μ ε ρ ώ ν ε ι , βγαίνω έξω και περπατάω. Κατόπιν


πηγαίνω στην αγορά, με την ελπίδα να δω τον Χασάν ή κάποιον άλλο, να μιλήσουμε, μπορεί να μ' ακούσει! Να μπορούσα να μιλάω ωραία! Τότε θα με άκουγαν, Φαρούκ μπέη, θα έλεγα, πίνετε πολύ, έτσι όπως πάτε, ο Θεός να σας φυλάει, θα πεθάνετε από γαστρορραγία, όπως ο πατέρας σας κι ο παππούς σας! Ξαφνικά θυμήθηκα: πέθανε ο Ρασίμ, αύριο θα πάω στην κηδεία του* στη μεσημεριάτικη ζέστη, θ' ανέβουμε όλο τον ανήφορο πίσω από το φέρετρο. Μπορεί να δω τον Ισμαήλ, γεια σου, θα μου πει, γιατί δεν μας έρχεσαι; Τα ίδια και τα ίδια! Έφερα στη θύμηση μου τη μητέρα και τον πατέρα μου, εκείνον στο χωριό, όταν μας πήγαν με τον Ισμαήλ στο γιατρό. Είπε, ο νανισμός σε μερικές περιπτώσεις οφείλεται στο ξύλο που τρώει κανείς όταν είναι μικρός. Το πόδι του άλλου μικρού πρέπει να το βλέπει ήλιος, είπε, μπορεί να θεραπευτεί, και συνέστησε να μας βγάζουν συχνά στον ήλιο. Και με τον μεγάλο του αδελφό τι θα γίνει, ρώτησε η μητέρα μου. Εγώ άκουγα με προσοχή. Γι' αυτόν δεν υπάρχει θεραπεία, είπε ο γιατρός, αυτός θα μείνει έτσι, νάνος, αν πάρει όμως αυτά τα χαπάκια, μπορεί να τον ωφελήσουν. Πήρα τα χαπάκια, μα δεν με ωφέλησαν. Σκέφτηκα λιγάκι την κυρά, το μπαστούνι της, την κακία της, μη σκέφτεσαι, Ρετζέπ! Κατόπιν σκέφτηκα την όμορφη εκείνη γυναίκα. Κάθε πρωί, στις εννέα και μισή, ερχόταν η όμορφη στον μπακάλη, ύστερα πήγαινε στο χασάπη. Τώρα τελευταία δεν τη βλέπω. Ψηλή, με λεπτή μέση, μελαχρινή! Μύριζε ωραία. Ακόμη και στο χασάπη. Θα 'θελα να της μιλήσω: Εσείς δεν έχετε υπηρέτρια, μόνη σας κάνετε τα ψώνια σας, κυρία, ο άντρας σας δεν είναι πλούσιος; Πόσο όμορφη είναι καθώς κοιτάζει τη μηχανή του κιμά! Μη σκέφτεσαι, Ρετζέπ! Κι η μητέρα μου ήταν μελαχρινή. Κακό-


μοιρη μητέρα! Κοίτα πώς καταντήσαμε. Εγώ είμαι, πάντα στο σπίτι, κοίτα, κοίτα, ακόμη στο σπίτι είμαι. Πολύ σκέφτεσαι, μη σκέφτεσαι, κοιμήσου! Τα πρωινά δεν σκέφτομαι. Μακάρι να κοιμόμουνα! Χασμουρήθηκα και μεμιάς συνήλθα κι ανατρίχιασα: παντού ησυχία. Ούτε ο παραμικρός θόρυβος. Περίεργο! Σαν τις χειμωνιάτικες νύχτες. Κάποια ιστορία σκέφτομαι όταν ανατριχιάζω τις κρύες χειμωνιάτικες νύχτες. Σκέψου πάλι μια, Ρετζέπ. Από τις εφημερίδες; Όχι, μια ιστορία απ' αυτές που μου έλεγε η μητέρα μου: Κάποτε ένας σουλτάνος απέκτησε τρεις γιους, παλιότερα δεν είχε, επιθυμούσε όμως να έχει ένα γιο, παρακάλεσε λοιπόν το Θεό. Έτσι καθώς μου έλεγε η μητέρα μου την ιστορία, σκεφτόμουνα ότι ο σουλτάνος δεν είχε γιους, ούτε καν σαν εμάς. Τον κακομοίρη το σουλτάνο, τον λυπόμουνα, κι έτσι αγαπούσα περισσότερο τη μητέρα μου, τον Ισμαήλ και τον ίδιο μου τον εαυτό. Το δωμάτιο μας, τα έπιπλα μας... Να είχα ένα βιβλίο σαν εκείνο με τα παραμύθια της μητέρας μου, να είχε μεγάλα γράμματα, να διάβαζα, να διάβαζα, να τους σκεφτόμουνα διαβάζοντας και ν' αποκοιμιόμουνα, να τους έβλεπα στο όνειρο μου, να 'βλεπα και τον κακομοίρη το σουλτάνο. Είναι άραγε ευτυχισμένοι; Παλιότερα όλοι ήταν ευτυχισμένοι. Ο άνθρωπος στον ύπνο του είναι πάντα ευτυχισμένος. Κάποτε όμως τρομάζει, φοβάται. Ας είναι, όταν ξημερώσει, σκέφτεσαι το φόβο και τον αγαπάς, έτσι δεν είναι, τον αγαπάς το φόβο του ονείρου σου. Σου αρέσει, όπως σου αρέσει να σκέφτεσαι την ωραία μελαχρινή κοπέλα που βλέπεις στον μπακάλη. Άντε τώρα, κοιμήσου όμορφα, έχοντας στη σκέψη σου την ωραία μελαχρινή...

20

Μ ε τ ά το βραδινό φ α γ η τ ό , όταν ο πατέρας μου π ή γ ε από νωρίς μ ε τα λαχεία του στα κέντρα δ ιασκέδασης , ε γ ώ , δίχως να πω τ ίποτα σ τ η μάνα μου, έφυγα από το σπ ίτ ι . Σ τ ο καφενε ίο τ ι να δω, όλοι ήταν ε κ ε ί , μαζί και δυο νεοφερμένοι νέο ι , μ ι λ ά ν ε μ ε τον Μουσταφά. Χωρ ίς να μ ε προσέξε ι κανείς, κάθομαι κι ακούω: Ναι , ε ίπε ο Μουσταφά, τον κόσμο θέλουν να τον μοιραστούν οι δύο υπερδυνάμε ις , ο Εβραίος ο Μ α ρ ξ λ έ ε ι ψ έ μ α τ α , γ ιατ ί ο κόσμος δεν θα διαμορφωθεί μ ε την πάλη των τάξεων, όπως ισχυρίζεται , μα μ ε τον ε θ ν ι κ ι σμό, και η πιο ε θ ν ι κ ι σ τ ι κ ή χώρα είναι η Ρωσία, η πιο ι μ π ε ρ ιαλ ιστ ική . Έ π ε ι τ α ε ί π ε πως το κέντρο του κόσμου είναι η Κ ε ν τ ρ ι κ ή Ασία κ ι ότ ι η Τουρκία ε ίναι το κ λ ε ι δ ί τ η ς Κ ε ντρ ικής Ασίας. Ε ξ ή γ η σ ε ότι οι υπερδυνάμε ις θέλουν να μας διασπάσουν γ ια να διαλύσουν το αντ ικομουνιστ ικό μ έ τ ω π ο , και πρόσθεσε ότι οι πράκτορες τους βρήκαν τον τρόπο κ ι άνοιξαν το θ έ μ α « Τ ι ε ίσαι πρώτα, μουσουλμάνος ή Τούρκ ο ς ; » Ε ί π ε ακόμη ότι οι πράκτορες αυτοί ε ίναι παντού κ ι ότι δυστυχώς έχουν δ ιε ισδύσει κι ανάμεσα μας. Σ τ α μ ά τ η σ ε γ ια λ ίγο , κατόπιν ε ί π ε πως παλιότερα οι Τούρκοι ήταν ενω-


μένο ι , κ ι ότι γ ι ' αυτόν ακριβώς το λόγο οι ραδιούργοι συκοφάντες , ιμπερ ιαλ ιστές Ευρωπαίοι , τους οποίους θα κάνουμ ε να φτύσουν αίμα, δ ιέδωσαν ότι , απ' όπου περνάει ο βάρβαρος Τούρκος, δεν φυτρώνει χορτάρι . Ε μ έ ν α , στο μεταξύ , μου φαινόταν ότ ι άκουγα τα π έ τ α λ α των αλόγων που τ ι ς κρύες χε ιμων ιάτ ικες νύχτες τρομοκρατούσαν τους χριστ ιανούς. Ξαφν ικά όμως ε κ ν ε υ ρ ί σ τ η κ α , γ ι α τ ί ένας από τους ανόητους νεοφερμένους έ κ α ν ε μια χαζή ε ρ ώ τ η σ η :

«Καλά, αδελφέ , αν θα έχουμε κάποτε πετρέλαιο , θα μπορέσουμε , όπως οι Άραβες , να πλουτ ίσουμε και να πάρουμε το πάνω μας ; »

Σαν να εξαρτώνται όλα από το χρήμα, από τ η ν ύλη ! Μ α ο Μουσταφά ήταν υπομονετ ικός και συνέχισε να τους ε ξ η γε ί , ε γ ώ όμως δεν τον πρόσεχα, όλα αυτά τα ήξερα, δεν ανήκα πια στην ομάδα των νεοφερμένων. Β ρ ή κ α μια ε φ η μ ε ρ ί δα - τ η ν πήρα και τ η διάβασα, μ έ χ ρ ι και τ ι ς αγγελ ί ες αυτών που ζητούσαν υπαλλήλους δ ιάβασα. Τ έ λ ο ς , ο Μουσταφά τους ε ίπε να ξανάρθουν αργά το βράδυ. Αυτοί , γ ια να δείξουν ότι πειθαρχία θα πε ι τ έ λ ε ι α υπακοή, χα ιρετήσανε μ ε σεβασμό και φύγανε.

«Απόψε θα γράψουμε συνθήματα στους τοίχους;» ρώτησα. « Ν α ι » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Κ α ι χ τ ε ς τ η νύχτα γ ρ ά ψ α μ ε ,

εσύ πού ήσουνα;» «Ήμουνα στο σ π ί τ ι » , ε ίπα. «Δ ιάβαζα» . « Δ ι ά β α ζ ε ς ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Μ ή π ω ς μπάνιζες γυναί

κ ε ς ; » Χ α μ ο γ ε λ ο ύ σ ε πονηρά. Δ ε ν δίνω σημασία στα λόγια του,

αυτή τ η φορά όμως φοβήθηκα μην τον πάρε ι στα σοβαρά ο Μουσταφά.

« Σ ή μ ε ρ α το πρωί τον έπιασα να σ τ έ κ ε τ α ι μπροστά στην


πλαζ και να μπανίζε ι μια κοπέλα. Μ ι α κοπέλα τ η ς υψηλής κοινωνίας· ε ίναι , φαίνεται , ερωτευμένος μαζί τ η ς . Έ κ λ ε ψ ε και τ η χτένα τ η ς » .

« Τ η ν έ κ λ ε ψ ε , ε ί π ε ς ; » «Άκου , Σ ε ρ ν τ ά ρ » , ε ίπα. « Μ η μ ε λες κ λ έ φ τ η , θα τα χα

λάσουμε ! » « Θ ε ς να πε ις ότι η κοπέλα σού έδωσε τ η χ τ έ ν α ; » « Ν α ι » , ε ίπα. « Α υ τ ή μου τ η ν έ δ ω σ ε » . «Ποιος ο λόγος μια τ έτο ια κοπέλα να σου δώσει τ η χ τ έ

να τ η ς ; » « Ε σ ύ , παιδί μου, από τέτο ια πράγματα δεν σκαμπάζε ις» . « Τ η ν έ κ λ ε ψ ε » , ε ί π ε . « Τ η ν ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε , ο χαζός, και την

έ κ λ ε ψ ε ! » Ξαφνικά εκνευρ ίστηκα. Έ β γ α λ α από την τ σ έ π η μου και

τ ις δύο χ τ έ ν ε ς . « Κ ο ί τ α » , ε ίπα. « Σ ή μ ε ρ α μου έδωσε άλλη μια χτένα. Πά

λι δεν μ ε π ι σ τ ε ύ ε ι ς ; » « Ν α δ ω » , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Δ ε ς τ η ν » , ε ί π α , και του έδωσα τ η ν κ ό κ κ ι ν η χ τ έ ν α .

« Ε λ π ί ζ ω να 'μαθες σήμερα το πρωί τ ι μπορε ίς να πάθε ις αν δεν μου την ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ς ! »

« Α υ τ ή η χτένα είναι πολύ δ ιαφορετ ική από την πράσιν η » , ε ί π ε . « Ε κ ε ί ν η η κοπέλα δεν ε ίναι δυνατό να 'χε ι τ έ τοια χ τ έ ν α ! »

« Μ ε τα μάτια μου την ε ίδα να χ τ ε ν ί ζ ε τ α ι » , ε ίπα. « Σ τ η ν τσάντα τ η ς έ χ ε ι άλλη μ ί α » .

« Τ ό τ ε δεν σου τ η ν έδωσε α υ τ ή » , ε ί π ε . « Γ ι α τ ί ; » ε ίπα. « Δ ε ν μπορε ί να 'χει δύο ίδιες χ τ έ ν ε ς ; » «Φουκαρά μου» , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Ο έρωτας του π ή ρ ε τα

μυαλά, δεν ξέρε ι τ ι λ έ ε ι » .


«Ώστε δεν πιστεύεις ότι το ξέρω εκείνο το κορίτσι, έτσι;» φώναξα.

«Ποιο είναι το κορίτσι;» ρώτησε ξαφνικά ο Μουσταφά. Τα 'χασα* ώστε ο Μουσταφά παρακολουθούσε την κου

βέντα μας... «Αυτός εδώ είναι ερωτευμένος μ' ένα κορίτσι της καλής

κοινωνίας», είπε ο Σερντάρ. «Έτσι είναι;» είπε ο Μουσταφά. «Η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή, φίλε», είπε ο Σερντάρ. «Ποιο είναι το κορίτσι;» ρώτησε ο Μουσταφά. «Κλέβει όλη την ώρα τις χτένες της», είπε ο Σερντάρ. «Όχι!» είπα εγώ. «Τι όχι;» έκανε ο Μουσταφά. «Δεν την έκλεψα, μου την έδωσε!» «Γιατί σου την έδωσε;» «Ούτε κι εγώ ξέρω», είπα. «Φαίνεται πως θέλησε να μου

κάνει δώρο». «Ποιο είναι αυτό το κορίτσι;» ρώτησε ο Μουσταφά. «Εκείνη μου έδωσε αυτή την πράσινη χτένα», είπα. «Κι

εγώ σκέφτηκα κάτι να της δωρίσω και πήρα αυτή την κόκκινη. Μα, καθώς είπε κι ο Σερντάρ, αυτή η κόκκινη είναι διαφορετική, δεν έχει την ίδια ποιότητα με την πράσινη!»

«Μα δεν είπες ότι και τις δυο σου τις έδωσε εκείνη;» «Σε ρώτησα ποιο είναι αυτό το κορίτσι!» φώναξε ο Μου

σταφά. «Την ξέρω από μικρή», είπα ντροπαλά. «Είναι ένα χρό

νο μεγαλύτερη μου». «Μένει στο σπίτι όπου ο θείος του κάνει τον υπηρέτη»,

είπε ο Σερντάρ. «Έτσι είναι;» έκανε ο Μουσταφά. «Μίλα!»


« Ν α ι » , ε ίπα. « Ο θείος μου εργάζεται ε κ ε ί » . « Κ ι αυτή η κοπέλα τ η ς καλής κοινωνίας έ τ σ ι , στα καλά

καθούμενα, σου δωρίζει χ τ έ ν ε ς , αυτό θ έ λ ε ι ς να π ε ι ς ; » « Γ ι α τ ί όχ ι ; » ε ίπα. « Τ η γνωρίζω, σας λ έ ω ! » « Β ρ ε , α ν ό η τ ε , έ γ ι ν ε ς κ λ έ φ τ η ς ; » μ ε ρ ώ τ η σ ε ξαφνικά ο

Μουσταφά. Τα 'χασα. Όλο ι τ ' άκουσαν. Ίδρωσα, σώπασα, έσκυψα

κάτω το κεφάλι μου, μακάρι τώρα να μην ήμουνα εδώ, σ κ έ φτηκα. Αν ήμουνα τώρα στο σπ ίτ ι , κανε ίς δεν θα μπορούσε ν' ανακατευτε ί στις υποθέσε ις μου, θα 'βγαινα στον κ ή πο, θα κοίταζα τα φώτα μακριά, θα κοίταζα τα ανατριχιαστ ικά φώτα των πλοίων που ταξιδεύουν μακριά, θα λαχτάριζε η καρδιά μου.

« Ε ί σ α ι κ λ έ φ τ η ς ; Γ ι α τ ί δεν απαντάς ; » « Ό χ ι . Δεν ε ίμα ι κ λ έ φ τ η ς » , ε ίπα. Κατόπιν το σ κ έ φ τ η κ α , γέλασα λ ίγο και μ ίλησα: « Κ α λ ά » , ε ίπα, «θα σας πω την αλήθε ια! Ό λ α ήταν ένα

αστε ίο . Το πρωί, ε ίπα να δω τ ι θα π ε ι ο Σ ε ρ ν τ ά ρ και του έκανα ένα αστε ίο , μα αυτός δεν κατάλαβε . Να ι , αυτή την κόκκ ινη χτένα την αγόρασα από τον μ π α κ ά λ η . Αν θ έ λ ε τ ε , μ π ο ρ ε ί τ ε να π ά τ ε να ρ ω τ ή σ ε τ ε , έχε ι κι άλλες ίδ ιες . Η πράσινη όμως είναι δ ι κ ή τ η ς . Τ η ς έ π ε σ ε στο δρόμο, τ η βρήκα, την περ ίμενα γ ια να τ η ς τ η δώσω».

«Δούλος τ η ς ε ίσαι και την π ε ρ ί μ ε ν ε ς ; » « Ό χ ι » , ε ίπα. «Ε ίνα ι φίλη μου. Ό τ α ν ήμασταν μ ικρο ί . . . » « Ο χαζός, ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε μια κοπέλα της καλής κοινωνίας»,

ε ί π ε ο Σερντάρ . « Ό χ ι » , ε ίπα. « Δ ε ν ε ίμα ι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς » . «Αν δεν ε ίσαι , τ ό τ ε γ ιατ ί π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς έξω από την πόρτα

τ η ς ; »


« Γ ι α τ ί » , ε ίπα, «αν κρατήσω κάτι που δεν μου ανήκε ι , το τ ε ακριβώς γ ίνομαι κ λ έ φ τ η ς , αυτός είναι ο λόγος» .

«Αυτός έ χ ε ι , φαίνετα ι , τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως ε ί μ α σ τ ε κι ε μ ε ί ς χαζοί» , ε ί π ε ο Μουσταφά.

«Τα βλέπε ις ; » ε ίπε ο Σερντάρ. «Είναι τρελά ερωτευμένος!» « Ό χ ι ! » ε ίπα ε γ ώ . « Σ ώ π α , ρε β λ ά κ α ! » φώναξε ξαφνικά ο Μουσταφά. « Δ ε ν

ν τ ρ έ π ε σ α ι , ρ ε ; Κ ι ε γ ώ ε ίχα την ε ν τ ύ π ω σ η πως κ ά π ο τ ε θα γινόσουν άνθρωπος. Τ ο π ί σ τ ε υ α αυτό, γ ι α τ ί όλο ερχόσου να και μου ζητούσες π ιο σ η μ α ν τ ι κ έ ς δουλε ι ές . Εσ ύ όμως π ή γ ε ς κ ι έ γ ι ν ε ς δούλος μ ιας κ ο π έ λ α ς τ η ς καλής κοινων ίας ! »

« Δ ε ν είναι αλήθε ια ! » « Μ έ ρ ε ς τώρα ε ίσαι σαν υπνοβάτης ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Χ τ ε ς το βράδυ, όταν ε μ ε ί ς γράφαμε συνθήματα, εσύ πε

ρ ίμενες έξω από τ η ν πόρτα τ η ς , έ τσ ι δεν ε ί να ι ; » « Ό χ ι » . « Μ ε τ ι ς κ λ ε ψ ι έ ς σου θα μας ρ ε ζ ι λ έ ψ ε ι ς ! » ε ί π ε ο Μ ο υ

σταφά. « Φ τ ά ν ε ι πια! Φ ύ γ ε , ξεκουμπίσου!» Σ ω π ά σ α μ ε γ ια λ ίγο . Μ α κ ά ρ ι να ήμουνα τώρα στο σπίτ ι

μου, σ κ έ φ τ η κ α , να μελετούσα ξέγνοιαστος μαθηματ ικά . « Α κ ό μ η κάθετα ι , ο άθλιος!» ε ί π ε ο Μουσταφά. « Δ ε ν το

θέλω πια αυτό το μούτρο!» Τον κοίταξα. « Έ λ α , φ ίλε , μην ε ίσαι υπερβολ ικός» , ε ί π ε ο Σερντάρ . Τον κοίταξα. « Π ά ρ τ ε τον από δω. Δ ε ν θέλω να τον έχω μπροστά μου,

αυτός θαυμάζει την καλή κοινωνία!» «Συγχώρεσε τον ! » ε ί π ε ο Σερντάρ. « Κ ο ί τ α , τ ρ έ μ ε ι . Ανα

λ α μ β ά ν ω εγώ να τον κάνω άνθρωπο. Κ ά τ σ ε , Μ ο υ σ τ α φ ά » .


« Ό χ ι » , ε ί π ε αυτός. « Φ ε ύ γ ω » . Και πάε ι να φύγει στ ' αλήθε ια. « Δ ε ν γ ί ν ετα ι , φ ίλε ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . «Θα μ ε ί ν ε ι ς » . Ο Μουσταφά ε ίχε σηκωθε ί κι έπαιζε μ ε τ η ζώνη του. Ε ί

πα να σηκωθώ και να του δώσω μία! Θα τον σκότωνα! Μ α , αν δεν θ έ λ ε ι ς ν ' απομονωθε ίς , π ρ έ π ε ι να ε ξ η γ η θ ε ί ς , γ ια να σε καταλάβουν.

« Δ ε ν γ ίνετα ι να την ε ρ ω τ ε υ τ ώ , Μουσταφά!» ε ίπα. « Τ ο βράδυ μονάχα ε σ ε ί ς οι άλλο ι να ' ρ θ ε ί τ ε » , ε ί π ε ο

Μ ο υ σ τ α φ ά . Κ α τ ό π ι ν σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α : « Ε σ ύ δ ε ν θα ξαναφανε ίς ε δ ώ . Ο ύ τ ε που μας ξ έ ρ ε ι ς ο ύ τ ε που μας ε ί δ ε ς ! »

Σ κ έ φ τ η κ α λ ίγο. Έ π ε ι τ α ε ίπα : « Γ ι ά στάσου!» ε ίπα, χωρίς να δίνω σημασία στο τρεμού

λιασμα τ η ς φωνής μου. «Άκουσε μ ε , Μουσταφά. Τώρα θα καταλάβε ι ς » .

« Τ ι θα κ α τ α λ ά β ω ; » « Δ ε ν γ ίνετα ι να την ε ρ ω τ ε υ τ ώ » , ε ίπα. « Η κοπέλα αυτή

είναι κομουνίστρια!» « Τ ι ; » « Ν α ι » , ε ίπα. « Σ ο υ ορκίζομαι, το ε ίδα μ ε τα μάτια μου» . « Τ ι ε ί δ ε ς ; » φώναξε, και μ ε πλησίασε . « Τ η ν εφημερίδα. Διάβαζε Τζουμχουρίέτ. Κ ά θ ε μέρα παίρ

νει από τον μ π α κ ά λ η και δ ιαβάζε ι Τζουμχουρίέτ. Κ ά τ σ ε , Μουσταφά, να σου ε ξ η γ ή σ ω » , ε ίπα, και σώπασα, για να σταματήσε ι το τρεμούλιασμα τ η ς φωνής μου.

« Β ρ ε άθλ ι ε , ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε ς μια κομουν ίστρ ια ;» φώναξε. Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή νόμισα ότι θα μ ε χτυπούσε. Αν μ ε χτυ

πούσε, θα τον σκότωνα. « Ό χ ι » , ε ίπα. « Δ ε ν γ ί ν ετα ι να ε ίμα ι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς μ ε μια


κομουνίστρια. Όταν την ερωτεύτηκα, δεν ήξερα ότι ήταν κομουνίστρια».

αΠότε αυτό;» αΤότε που νόμιζα πως ήμουνα ερωτευμένος!» είπα. «Κά

τσε, Μουσταφά, θα σου εξηγήσω!» «Καλά, κάθομαι», είπε. «Μα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα

πάθεις αν μου πεις ψέματα!» «Πρώτα κάτσε όμως, άκουσε με. Δεν θέλω να με παρε

ξηγήσεις. Θα σου τα πω όλα». Σώπασα για λίγο. «Μου δίνεις ένα τσιγάρο;» είπα.

«Άρχισες και να καπνίζεις;» είπε ο Σερντάρ. «Σωπάστε, δώστε του ένα τσιγάρο!» είπε ο Μουσταφά,

και κάθισε. Ο Γιασάρ μου έδωσε ένα τσιγάρο, δεν είδε όμως το χέ

ρι μου που έτρεμε, γιατί το άναψε αυτός. Κατόπιν, όταν είδα πως και οι τρεις περίμεναν με ενδιαφέρον να μ' ακούσουν, σκέφτηκα λίγο κι άρχισα:

«Όταν την είδα στο νεκροταφείο, προσευχόταν. Σκέφτηκα πως δεν μπορούσε ν' ανήκει στην υψηλή κοινωνία, γιατί φορούσε μαντίλα και μαζί με τη γιαγιά της είχε ανοίξει τα χέρια της στο Θεό...»

«Τι λέει αυτός, ρε;» είπε ο Σερντάρ. «Σώπα!» του είπε ο Μουσταφά. «Τι δουλειά είχες εσύ

στο νεκροταφείο;» «Καμιά φορά αφήνουν εκεί λουλούδια», είπα. «Ο πατέ

ρας μου, όταν πηγαίνει στα κέντρα μ' ένα γαρίφαλο στο πέτο, πουλάει περισσότερα λαχεία. Αυτός με στέλνει για να βρω λουλούδια».

«Καλά...» «Εκείνο το πρωί είχα πάει για λουλούδια* την είδα πάνω


στον τάφο του πατέρα τ η ς . Μ ε μαντ ίλα και τα χέρια ανοιχτά στο Θ ε ό » .

« Ψ έ μ α τ α μας λ έ ε ι ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Σ ή μ ε ρ α την ε ίδα στην πλαζ, ήταν ολόγυμνη» .

« Ό χ ι , φορούσε μ α γ ι ό » , ε ίπα. « Μ α στο νεκροταφείο ήταν δ ιαφορετ ική ».

« Κ α λ ά , ισχυρίζεσαι τώρα ότ ι αυτή η κ ο π έ λ α ε ίναι κο-μουνίστρ ια;» ε ί π ε ο Μουσταφά. « Μ ε κορο ϊδεύε ις ; »

« Ό χ ι » , ε ίπα. « Έ τ σ ι ε ίναι . Ό π ω ς σου λ έ ω . . . Ό τ α ν την ε ίδα εκε ί να προσεύχεται , ομολογώ πως παραξενεύτηκα. Γ ιατί μ ι κ ρ ή ήταν δ ιαφορετ ική . Ξ έ ρ ω καλά τα παιδικά τ η ς χρόνια. Δ ε ν ήταν κακιά, μα ούτε και καλή . Ε σ ε ί ς αυτούς δεν τους ξ έ ρ ε τ ε . Σ κ έ φ τ η κ α πολύ, και στο τέλος μ π ε ρ δ ε ύ τ η κ α . Ί Ιμουν περ ίεργος να μάθω τ ι είδους άνθρωπος έ γ ι ν ε . Έ τ σ ι , την παρακολούθησα, η αλήθεια είναι πως το 'κανα αυτό και λίγο γ ια να δ ιασκεδάσω».

« Τ ε μ π έ λ η ς , άνεργος κ ι α λ ή τ η ς ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Έ ν α ς ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο ς ! » πρόσθεσε ο Γ ιασάρ. « Σ ώ π α ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Π ώ ς έ μ α θ ε ς ότι ήταν κο-

μουνίστρ ια;» « Τ η ν παρακολούθησα», ε ίπα. « Μ ά λ λ ο ν όχι, δεν την πα

ρακολουθούσα πια. Κατά σύμπτωση μ π ή κ ε στο μπακάλ ικο όπου έπινα κόκα κόλα και π ή ρ ε μια Τζουμχουριέτ. Α π ' αυτό το κ α τ ά λ α β α » .

«Μονάχα απ' αυτό ; » ρώτησε ο Μουσταφά. « Ό χ ι , όχι μονάχα απ' αυτό» , ε ίπα, σώπασα γ ια λ ίγο και

συνέχισα: « Κ ά θ ε πρωί πηγα ίνε ι κι αγοράζει μια Τζουμχουριέτ, άλλη εφημερ ίδα δεν παίρνε ι . Σ τ η ν αρχή δεν υποψιάστηκα τ ίποτα. Έ π ε ι τ α όμως έ κ ο ψ ε τ ις σχέσε ις και μ ε την εδώ καλή κοινωνία» .


«Κάθε πρωί έπαιρνε μια Τζουμχουριέτ», είπε ο Μουσταφά. «Κι εσύ μας το 'κρυβες, επειδή ήσουν ερωτευμένος μαζί της κι έτρεχες ξοπίσω της, έτσι;»

«Όχι», είπα. «Σήμερα το πρωί πήρε Τζουμχουριέτ». «Μη λες ψέματα, θα φας χαστούκι!» είπε ο Μουσταφά.

«Λίγο πριν είπες ότι παίρνει κάθε πρωί Τζουμχουριέτ». «Κάθε πρωί πηγαίνει στον μπακάλη και ψωνίζει, μα δεν

ξέρω τι παίρνει», είπα. «Σήμερα το πρωί την είδα ν' αγοράζει μια Τζουμχουριέτ».

«Ψέματα μας λέει», είπε ο Σερντάρ. «Το ξέρω», είπε ο Μουσταφά. «Σε λίγο θα τον κάνω να

το βουλώσει. Αν και ήξερε πως ήταν κομουνίστρια, έτρεχε ξοπίσω της. Λέγε τι έγινε με τις χτένες; Την αλήθεια!»

«Μα σας την είπα. Η μια της έπεσε όταν την παρακολουθούσα. Τη μάζεψα από καταγής. Δεν την έκλεψα... Η άλλη είναι η χτένα της μάνας μου, τ' ορκίζομαι!»

«Και για ποιο λόγο κουβαλάς τη χτένα της μάνας σου;» Τράβηξα μια ρουφηξιά από το τσιγάρο μου και σώπασα,

γιατί κατάλαβα πως, ό,τι και να τους έλεγα, δεν θα με πιστεύανε.

«Σου μιλάω!» είπε. «Καλά», είπα. «Μα δεν με πιστεύετε. Τώρα ορκίζομαι

ότι σας λέω την αλήθεια. Λοιπόν, η κόκκινη χτένα δεν είναι της μάνας μου. Ντράπηκα, και σας είπα πως είναι της μάνας μου. Την κόκκινη χτένα εκείνη την αγόρασε από τον μπακάλη σήμερα».

«Μαζί με την εφημερίδα;» «Μαζί με την εφημερίδα. Μπορείτε να ρωτήσετε τον

μπακάλη». «Και κατόπιν σου την έδωσε, έτσι;»


«Όχι!» είπα. Σώπασα για λίγο και συνέχισα: «Μετά που έφυγε, πήρα κι εγώ μια όμοια χτένα για μένα».

«Γιατί, ρε;» φώναξε ο Μουσταφά. «Γιατί, είπες; Δεν καταλαβαίνεις γιατί;» «Θα φάει γροθιά στη μύτη αυτός!» είπε ο Σερντάρ. Αν δεν ήταν ο Μουσταφά, θα του έδειχνα εγώ, μα ο Μου

σταφά συνέχεια φώναζε: «Επειδή είσαι ερωτευμένος, βρε χαζέ, έτσι; Ενώ ξέρεις

ότι είναι κομουνίστρια. Μπας κι είσαι κατάσκοπος;» Σκέφτηκα πως, ό,τι και να τους έλεγα πια, δεν θα με πι

στεύανε, και σώπασα για λίγο, μα ύστερα άρχισε να φωνάζει τόσο πολύ, που σκέφτηκα να του πω μια τελευταία φορά ότι δεν ήμουν ερωτευμένος με μια κομουνίστρια, και να τον κάνω να το πιστέψει. Έριξα κάτω το τσιγάρο μου και, σαν ήρεμος άνθρωπος, το πάτησα, το έσβησα και πήρα από το χέρι του Σερντάρ την κόκκινη χτένα, τη λύγισα, την έσπασα κι είπα:

«Κι εσύ, αν έβρισκες μια τόσο ωραία και φτηνή χτένα, δεν θα 'δινες είκοσι πέντε λίρες να την πάρεις;»

«Ανάθεμα σε, βλάκα, ψεύτη!» φώναξε ο Μουσταφά. Κι έτσι, αποφάσισα οριστικά να σωπάσω. Δεν έχω πια

σκοπό να κουβεντιάσω μαζί σας, κύριοι, καταλαβαίνετε; Είτε με θέλετε είτε δεν με θέλετε, εγώ σε λίγο θα πάω στο σπίτι μου. Θα διαβάσω τα μαθηματικά μου, κατόπιν, μια μέρα, θα πάω στο Σκουτάρι , και θα τους πω, δώστε μου μια καλή δουλειά: στο Τζενέτχισαρ, το μόνο που κάνουν είναι να λέει ο ένας τον άλλο κατάσκοπο, δώστε μου μια καλή δουλειά, θα τους πω. Σε λίγο θα πάω στο σπίτι, τώρα ας διαβάσω την εφημερίδα που την άφησα μισή. Την άνοιξα και άρχισα να τη διαβάζω δίχως να τους δίνω σημασία...


«Τι θα τον κάνουμε τώρα, κύριοι;» είπε ο Μουσταφά. «Τον μπακάλη, που εξακολουθεί να πουλάει Τζουμχου

ρίέτ;)) ρώτησε ο Σερντάρ. «Όχι», είπε ο Μουσταφά. «Δεν λέω για τον μπακάλη.

Γι' αυτόν το βλαμμένο, λέω, που είναι ερωτευμένος με μια κομουνίστρια».

«Συγχώρεσε τον, αδελφέ!» είπε ο Σερντάρ. «Μην τον παίρνεις στα σοβαρά, το έχει μετανιώσει προ πολλού».

«Δηλαδή να τον αφήσω να γίνει δόλωμα στους κομουνιστές;» φώναξε ο Μουσταφά. «Θα τρέξει αμέσως και θα τα πει όλα στην κοπέλα».

«Να τον δείρουμε;» είπε ψιθυριστά ο Σερντάρ. «Με την κομουνίστρια τι θα γίνει, αυτής δεν θα της κά

νουμε τίποτα;» είπε ο Γιασάρ. «Να της κάνουμε ό,τι κάναμε της άλλης, στο Σκουτά

ρι». «Και του μπακάλη τού οφείλουμε ένα καλό μάθημα!» εί

πε ο Σερντάρ. Κατόπιν μίλησαν ψιθυριστά, είπανε τι κάνανε οι κομου

νιστές στους δικούς μας στα Τούζλα, για μένα είπαν πως είμαι βλαμμένος, είπαν ακόμη για την κοπέλα που πέταξαν στη θάλασσα από το πλοίο στο Σκουτάρι, επειδή διάβαζε Τζουμχουρίέτ, εγώ όμως έκανα τον αδιάφορο. Διάβαζα την εφημερίδα, δεν είμαι, έλεγα μέσα μου, ούτε επαγγελματίας οδηγός ταξί ούτε ξέρω να στέλνω τέλεξ ούτε ξέρω αγγλικά ούτε είμαι μαραγκός ή και βοηθός φαρμακοποιού, που μπορεί να φτιάχνει και γυαλιά, ούτε τηλεφωνητής ούτε ηλεκτρολόγος ούτε ράφτης. Διάολε, στο τέλος θα πάω στην Ιστανμπούλ και μια μέρα θα κάνω μια σπουδαία δουλειά, ναι, ναι, σκέφτηκα τη δουλειά που θα έκανα, κι


επειδή δεν ήξερα βέβαια τι ακριβώς θα ήταν η δουλειά αυτή, θέλησα να ξαναρίξω μια ματιά στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, για να δω, θαρρείς, γραμμένο το όνομα μου ανάμεσα στα μεγάλα γεγονότα και να δω τη δουλειά που θα 'κανα, μα η εφημερίδα είχε σκιστεί, έψαχνα να βρω την πρώτη σελίδα και δεν την έβρισκα, και, θαρρείς, δεν είχα χάσει την εφημερίδα μα το δικό μου μέλλον. Για να μη δουν τα χέρια μου, που τρέμανε, τα έκρυβα. Ο Μουσταφά τώρα μιλούσε για μένα:

«Εσένα το λέω, ρε βλαμμένο!» φώναξε. «Πότε πηγαίνει η κοπέλα στον μπακάλη;»

«Τι;» έκανα. «Μετά την πλαζ». «Βλάκα! Πώς θες να ξέρω τι ώρα πηγαίνει στην πλαζ;» «Στις εννέα με εννέα και μισή». «Εσύ θα καθαρίσεις μόνος σου τα σκατά σου». «Ωραία», είπε ο Γιασάρ. «Να τη δείρει». «Όχι, δεν θα τη δείρει!» είπε ο Μουσταφά. «Η κοπέλα

σε ξέρει, έτσι δεν είναι;» «Βέβαια!» είπα. «Χαιρετιόμαστε». «Είναι καθυστερημένος!» είπε ο Μουσταφά. «Εξακο

λουθεί να καυχιέται». «Ναι», είπε ο Σερντάρ. «Γι' αυτό ακριβώς λέω να τον

συγχωρέσεις». «Όχι!» είπε ο Μουσταφά. «Σαν πολύ πάει». Στράφηκε σ'

εμένα. «Άκου!» μου είπε. «Αύριο εγώ, στις εννέα και μισή, θα είμαι εκεί. Θα με περιμένεις! Ποιος είναι αυτός ο μπακάλης; Θα μου τον δείξεις! Θέλω να δω κι εγώ με τα μάτια μου την κοπέλα που παίρνει Τζουμχουρίέτ)).

«Παίρνει κάθε μέρα!» είπα. «Σώπα!» είπε. «Αν πάρει, θα σου κάνω νόημα. Τότε θα


πας και θα πάρεις από το χέρ ι τ η ς την εφημερ ίδα . Θα τ η ς πε ις ότι εδώ δεν υπάρχει θ έ σ η γ ια τους κομουνιστές . Κατόπιν θα σκίσε ις την εφημερ ίδα και θα τ η ν πετάξε ι ς . Κατ ά λ α β ε ς ; »

Δεν ε ίπα τ ίποτα. « Κ α τ ά λ α β ε ς ; » ε ί π ε . « Ή μήπως δεν άκουσες ; » «Άκουσα!» ε ίπα. « Μ π ρ ά β ο » , ε ί π ε . « Ο ύ τ ε ένα κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ζωύφιο σαν

κ ι ε σ έ ν α δεν χαλαλίζω στους κ ο μ ο υ ν ι σ τ έ ς ! Από δω και μπρος δεν θα σ' αφήνω από τα μάτια μου. Α π ό ψ ε το βράδυ θα 'ρθε ις μαζί μας να γ ρ ά ψ ο υ μ ε συνθήματα! Δ ε ν θα γυρίσεις στο σ π ί τ ι ! »

Ε κ ε ί ν η τ η σ τ ι γ μ ή θέλησα να τον σκοτώσω τον Μουσταφά! Μ α στο τέλος εσύ θα βρε ις τον μπελά σου, Χ α σ ά ν ! Δεν ε ίπα τ ίποτα. Έ π ε ι τ α , ζήτησα ένα τσιγάρο* μου δώσανε.

21

Ο Τζουνέιτ ξαφνικά ανοίγει το παράθυρο και φωνάζει δυνατά στο σκοτάδι ότι όλοι οι καθηγητές είναι βλαμμένοι, κι ενώ αυτός ξεφωνίζει ότι όλοι οι δάσκαλοι κι όλοι οι καθηγητές είναι βλαμμένοι, η Γκιουλνούρ ξεκαρδίζεται στα γέλια, είναι τύφλα στο μεθύσι, λέει, πετάει, τον βλέπετε, παιδιά, ενώ ο Τζουνέιτ εξακολουθεί να φωνάζει, οι πούστηδες, μ' αφήσανε στην ίδια τάξη, ποιος σας έδωσε, ρε, το δικαίωμα να παίζετε με τη ζωή μου, και τότε η Φουντά και η Τζεϊλάν, σσς, σιωπή, Τζουνέιτ, λένε, τι κάνεις τέτοια ώρα, είναι τρεις μετά τα μεσάνυχτα, οι γείτονες, όλοι κοιμούνται, στο διάβολο οι γείτονες, λέει ο Τζουνέιτ, αφήστε με ήσυχο, γείτονες και καθηγητές όλοι το ίδιο είναι, όχι άλλο, λέει η Τζεϊλάν και κάνει να πάρει από το χέρι του Τζουνέιτ το τσι-γαριλίκι, αυτός δεν της το δίνει, όλοι καπνίζουν, λέει, μονάχα σ' εμένα κάνετε παρατήρηση, και η Φουντά, για ν' ακουστεί η φωνή της πάνω από τη χυδαία μουσική και το θόρυβο, του φωνάζει, σιωπή, μη φωνάζεις, εντάξει, κι ο Τζουνέιτ μεμιάς ηρεμεί, θαρρείς και ξεχνάει στη στιγμή το μίσος και την οργή του, κι αρχίζει να κουνιέται στο ρυθμό


τ η ς ροκ μουσικής που μας έ χ ε ι ξεκουφάνει , έ π ε ι τ α απομακρύνονται κάτω από τα χρωματιστά φώτα που αναβοσβήνουν και που ο Τουράν τα έχε ι ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι έ τσ ι ώστε να θυμίζουνε ν τ ι σ κ ο τ έ κ , κι ε γ ώ κοιτάζω τ η ν Τζε ϊλάν , που δεν φαίνεται καθόλου λ υ π η μ έ ν η , ε ίναι όμορφη, χαμογελάε ι λίγο , μα είναι και λ ίγο μ ε λ α γ χ ο λ ι κ ή , Θ ε έ μου, σκέφτομαι , πόσο την αγαπώ αυτή την κοπέλα, δεν ξέρω τ ι να κάνω, βοήθα μ ε , τ ι α π ε λ π ι σ τ ι κ ή κατάσταση είναι αυτή , πού να το φανταζόμουνα ότι θα καταντούσα κι ε γ ώ σαν τους άβουλους, μίζερους, σπυριάρηδες , νεαρούς Τούρκους, που μόλις ερωτευτούν ένα κορίτσι σκέφτονται το γάμο , και σαν τους συμμαθητές μου, που λυσσάνε γ ια γυναίκα και περιφρονούν δ ή θεν τα κορίτσια, μα κάθονται μ έ χ ρ ι το πρωί και γράφουν δακρύβρεχτα ερωτ ικά πο ιήματα, τα κρύβουν σε φακέλους, και το πρωί έρχονται στο σχολείο μ ε ύφος και σιγουριά δυνατού άντρα, φτάνε ι , μ η σκέφτεσαι άλλο, Μ ε τ ί ν , όλους τους σιχαίνομαι, ε γ ώ ποτέ δεν θα τους μοιάσω, ε γ ώ θα γ ίνω ένας ψυχρός, πλούσιος π λ έ ι μπόι , που θα μ ε ξέρε ι ο κόσμος όλος, ναι, ναι, θα γ ίνω, νά και μια φωτογραφία μου στις εφημερ ί δες μ ε την κόμισσα ν τ ε Ρουσφολτιάν, και τον επόμενο χρόνο νά κ ι η σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η γ ια το πώς περνάε ι τ η μέρα του ο σπουδαίος Τούρκος φυσικός στην Α μ ε ρ ι κ ή , ώσπου μας τσακώνει και το περιοδικό Time μ ε κάποια λαίδη τάδε χέρι χέρι, να π ε ρ π α τ ά μ ε στ ις ι ταλ ικές Ά λ π ε ι ς , κι όταν, Τζε ϊλάν . δε ι ς , στην π ρ ώ τ η σελίδα τ η ς εφημερ ίδας Χουριέτ, τ η φωτογραφία τ η ς τ ρ ί τ η ς γυναίκας μου, κόρης πολυεκατομμυριούχου Μεξ ικανού πετρελαιοπαραγωγού, όταν θα έχω έρθε ι στην Τουρκία μ ε την ιδ ιωτ ική θαλαμηγό μου γ ια να πάρω μέρος στη «Γαλάζ ια ε κ δ ρ ο μ ή » , γ ιά να δούμε , Τζε ϊλάν , θα σκεφτε ί ς τ ό τ ε ή δεν θα σκεφτε ί ς τον Μ ε τ ί ν , τ ι μέρα κι


αυτή, Θεέ μου, τι πολύ που ήπια, κοιτάζω ολοένα την Τζεϊλάν, το όμορφο πρόσωπο της, σαν αποβλακωμένος από το τσιγαριλίκι μου, όταν ξαφνικά ακούω από την τρελή, νωθρή μα και γλεντζέδικη παρέα κάποιους να μουγκρίζουν, Θεέ μου, κάποιους άλλους να ουρλιάζουν, δεν ξέρω γιατί, κι εγώ θέλω να μουγκρίσω, να ξεφωνίσω μαζί μ' αυτούς, και νά, αρχίζω να φωνάζω, πρώτα βγάζω άναρθρες κραυγές, κατόπιν μουγκρίζω σαν ζώο, όταν ακούω τη φωνή της Γκιουλ-νούρ, εσύ σώπα, Μετίν, λέει, εσύ σώπα, εσύ δεν έχεις δικαίωμα να κάνεις ό,τι κάνουν αυτοί, και μου δείχνει το τσιγαριλίκι, εσύ δεν καπνίζεις, μου λέει, κι εγώ χαμογελάω σαν να πρόκειται γι' αστείο, και λέω πολύ σοβαρά ότι ήπια μόνος μου ένα μπουκάλι ουίσκι, καταλαβαίνεις, αγαπητή μου, ένα μπουκάλι ουίσκι είναι πολύ πιο δυνατό από το χαζό τσιγαριλίκι σας με το χασισάκι, κι ακόμη, εγώ δεν γυρίζω το μπουκάλι από χέρι σε χέρι, το πίνω μόνος μου, μα αυτή δεν μ' ακούει, δειλέ άνθρωπε, δεν ντρέπεσαι τουλάχιστον τον Τουράν, πώς μπορείς και χαλάς την τελευταία βραδιά του φίλου μας που αύριο πάει στρατιώτης, καλά, της λέω, κι απλώνω το χέρι μου, της παίρνω το τσιγάρο, κοίτα, Τζεϊλάν, καπνίζω όπως εσύ, σ' αγαπώ, καπνίζω λίγο ακόμη, μπράβο, μου λέει η Γκιουλνούρ, καπνίζω λίγο ακόμη και το δίνω πίσω, τότε η Γκιουλνούρ καταλαβαίνει ότι σε κοιτάζω, Τζεϊλάν, και ξεκαρδίζεται, κοίτα, Τζεϊλάν, λέει, άρχισε να πετάει κι ο δικός σου, μα για να την προλάβεις, μου λέει εμένα, πρέπει να καπνίσεις πολύ, κι εγώ, Τζεϊλάν, σκέφτομαι ότι είπε «ο δικός σου», και σωπαίνω, κι η Γκιουλνούρ ρωτάει, θα την καταφέρεις, κι εγώ δεν μιλώ, κι η Γκιουλνούρ λέει, αν δεν βιαστείς, Μετίν, κοίτα, εδώ το γράφω, θα σου τη φάει ο Φικρέτ, και κάνει σαν να γράφει με


την άκρη του τσ ιγάρου, κ ι ε γ ώ πάλι δεν μ ι λά ω , κ ι ενώ αυτ ή ρωτάει πού είναι ο Φ ι κ ρ έ τ , ε γ ώ σηκώνω το ποτήρ ι μου και το αδειάζω, και κάνω πως πάω να το ξαναγεμίσω για να μ η γ ί ν ε ι φασαρία, κ ι ενώ στο μεταξύ η Γκιουλνούρ ξεκαρδίζεται κι εγώ ψάχνω στο σκοτάδι να βρω το μπουκάλι , ξαφνικά βγαίνε ι μπροστά μου η Ζ ε ϊ ν έ π και μ' αγκαλιάζε ι , έλα να χορέψουμε , μου λ έ ε ι , έλα, Μ ε τ ί ν , είναι ωραία η μουσική , καλά, τ η ς λ έ ω και μ' α γ κ α λ ι ά ζ ε ι , μ η ν ο μ ί σ ε τ ε πως σ κ έ φτομαι μέρα-νύχτα τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , νά, κ ο ι τ ά ξ τ ε , χορεύω μ ε τ η χοντρή τ η Ζ ε ϊ ν έ π , μα γρήγορα βαρ ι έμα ι , κ ι αυτή μισοκλε ίνε ι τα μάτια σαν χορτασμένη γάτα, κι αρχίζει να κάνε ι τ η ρομαντ ική , κ ι εκε ί που σκεφτόμουνα πώς ν' απαλλαγώ, κάποιος μ ε κλοτσάει στον πισινό, στο διάβολο, σβήνουν τα φώτα, φιλί , φιλ ί , φωνάζουν, κι ε γ ώ , στο σκοτάδι , σπρώχνω το πελώριο μαξιλάρι τ η Ζ ε ϊ ν έ π , και το στρ ίβω να γ λ ι τ ώ σ ω , κ ι ενώ ψάχνω να βρω το μπουκάλι μ ε το ουίσκι , σκάε ι τούτ η τ η φορά ένα αληθινό μαξιλάρι στο πρόσωπο μου, έ τσ ι , ε , τραβάω κι ε γ ώ μια γ ε ρ ή γροθιά στο σκοτάδι , κ ι ακούω τον Τουργκάι να σκούζει, όταν στην πόρτα τ η ς κουζίνας συναντώ τον Β ε ν τ ά τ που μ ε κο ιτάζε ι χαζά και κατόπιν μου λ έ ε ι , ωραία δεν ε ίναι , ποιο είναι το ωραίο, ρωτάω, κ ι απορημένος μου λ έ ε ι , δεν το ξέρε ις , αρραβωνιαστήκαμε , και , σαν σοβαρός και στοργικός σύζυγος, βάζει το χέρι του στον ώμο τ η ς Σ ε μ ά , ωραία δεν ε ίναι , φίλε , μου λ έ ε ι , και τ ό τ ε ε γ ώ του λ έ ω , πολύ ωραία, ναι , λ έ ε ι αυτός, θαύμα, αρραβωνιασ τ ή κ α μ ε , να μας συγχαρε ίς , κι αγκαλιαζόμαστε όλοι, κ ι η Σ ε μ ά είναι έ τ ο ι μ η να κ λ ά ψ ε ι , κι ε γ ώ τα χάνω και κάνω να φύγω, μα ο Β ε ν τ ά τ μ ε σ τ α μ α τ ά ε ι , ξαναφιλ ιόμαστε , αλαφιάζομαι, αν μας έ β λ ε π ε η Αγγλ ίδα θα μας έπαιρνε γ ια πού-σ τ η δ ε ς , θυμάμαι καλά στο σχολείο, στον κοιτώνα, οι μ α θ η -


τές προσπαθούσαν να κατηγορήσουν ο ένας τον άλλο ότι είναι πούστης, απ' το Θεό να το βρείτε, οι μαλακισμένοι, οι ανώμαλοι, οι καθυστερημένοι συμπεριφέρονται σε όλα τα αμούστακα παιδιά σαν να είναι πούστηδες, ευτυχώς, άρχισα να βγάζω μουστάκι, άμα θέλω, μπορώ και να το μεγαλώσω, θα μου πηγαίνει, έχω πολλές τρίχες εγώ, αν και η αλήθεια είναι ότι εκείνο το κτήνος ο Σουλεϊμάν μια μέρα μου έβαλε χέρι, μα κι εγώ μια μέρα που κοιμόταν, έπεσα πάνω του και τον ρεζίλεψα στους μαθητές του κοιτώνα, έτσι τον εκδικήθηκα, γιατί αν δεν το έκανα, οι άθλιοι, οι μαλα-κισμένοι θα με λιώνανε όπως κάνανε με τον Τζεμ, ηρέμησε όμως, Μετίν, μην τους δίνεις σημασία, τον επόμενο χρόνο θα είσαι στην Αμερική, έχεις άλλον ένα χρόνο στη χώρα αυτή των καθυστερημένων, αλλά, αγαπημένοι μου, Φαρούκ και Νιλγκιούν, αν για λόγους οικονομικούς δεν μπορέσω του χρόνου να πάω στην Αμερική, τότε έχετε πολλά να τραβήξετε από μένα, σκέφτομαι, κι επιτέλους, δόξα σοι ο Θεός, βρίσκω την κουζίνα, κι εκεί βλέπω τη Χουλγιά με τον Τουράν, η Χουλγιά είναι κλαμένη, ο Τουράν έχει βάλει το κουρεμένο κεφάλι του κάτω από τη βρύση, αλλά μόλις με βλέπει σηκώνεται και ξαφνικά μου δίνει μια γερή γροθιά, και τότε εγώ του λέω, πού είναι, ρε, τα μπουκάλια και τα ποτήρια, τα ποτήρια είναι εκεί, λέει, μα δεν μου δείχνει πού, κι εγώ ξαναρωτάω, και πάλι εκεί μου λέει, δίχως να δείξει πού, ώσπου στο τέλος ανοίγω την ντουλάπα να ψάξω, κι ο Τουράν αγκαλιάζει τη Χουλγιά, κι αρχίζουν να φιλιούνται με πάθος, σαν να δαγκώνονται, σαν να θέλουν να ξεριζώσουν τα δόντια τους, κι εγώ σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να κάνω το ίδιο με την Τζεϊλάν, κατόπιν αρχίζουν να βγάζουν παράξενες φωνές, κι η Χουλγιά, λαχανιασμένη, γλιτώνει τα


χείλη της από το στόμα του Τουράν, θα περάσει, ψυχή μου, θα περάσει, του λέει, και τότε ο Τουράν αγριεύει, τι καταλαβαίνεις εσύ από στρατιωτικό, στρατιώτες πάνε μόνο οι άντρες, της λέει, κι αγριεύει ακόμη πιο πολύ, παρατάει τη Χουλγιά, δεν είναι άντρας όποιος δεν πάει στρατιώτης, φωνάζει, και μου δίνει άλΛη μια γερή γροθιά στη ράχη, είσαι άντρας, ρε, εσύ, ρωτάει, είσαι άντρας, γελάς, εε, τόσο πολύ βασίζεσαι στον εαυτό σου, έλα να μετρηθούμε, να δούμε πόσο άντρας είσαι, λέει, και κάνει να βάλει το χέρι του στα κουμπιά του παντελονιού του, τότε η Χουλγιά του λέει, τι κάνεις, μη, σε παρακαλώ, Τουράν, κι αυτός λέει καλά, φεύγω σε δυο μέρες, μα θα διασκεδάσουμε κι αύριο το βράδυ έτσι, εντάξει, κι η Χουλγιά λέει, κι αν θυμώσει ο πατέρας σου, κι αυτός φωνάζει, να τον χέσω τον πρόστυχο φτάνει, ρε, αν είσαι πατέρας, φέρσου σαν πατέρας, είμαι υποχρεωμένος να τελειώσω το λύκειο επειδή το θέλεις εσύ, έχω την υποχρέωση να πάω φαντάρος, έχω κι εγώ τα νεύρα μου, βρε ηλίθιε, γιατί δεν θέλεις να καταλάβεις το γιο σου, τι σόι πατέρας είσαι εσύ, ρε, εγώ δεν θα γίνω άνθρωπος, βάλ' το στο μυαλό σου, πατέρα, και το αυτοκίνητο σου έτσι θέλω και το σπάω, γιατί θα την πάρω τη Μερσεντές, θα δεις, τ' ορκίζομαι, θα την πάρω και θα τη ρίξω σε καμιά κολόνα, τότε θα καταλάβει, Χουλγιά, όχι, φωνάζει η Χουλγιά, μην το κάνεις, Τουράν, σε παρακαλώ, λέει, και τότε ο Τουράν μου δίνει άλλη μια γροθιά κι αρχίζει να κουνιέται στο ρυθμό της ποπ-ροκ μουσικής που ακούγεται από μέσα, σαν να μην είναι κανείς μας εκεί, και σιγά σιγά χάνεται μέσα στον καπνό από τα τσιγαριλίκια και τα χαμηλωμένα φώτα, η Χουλγιά τρέχει ξοπίσω του κι εγώ, επιτέλους, ετοιμάζω το ποτό μου, κατόπιν βλέπω τον Τουργκάι, άντε, μου λέει, έλα κι εσύ,


θα κολυμπήσουμε γυμνοί, κι εγώ ξαφνικά ταράζομαι, ποιοι θα είναι, ρωτάω, αυτός γελάει, ηλίθιε, λέει, όχι τα κορίτσια, ούτε και η Τζεϊλάν, όταν ακούω το όνομα σου, Τζεϊλάν, τα χάνω και σε σκέφτομαι, πώς το κατάλαβαν όλοι ότι σ' αγαπώ, πώς καταλάβανε πως μονάχα εσένα έχω στο νου μου και τίποτε άλλο, λέω μέσα μου, πού είσαι, Τζεϊλάν, μέσα στους καπνούς, τη σκόνη και τη μουσική, ν' άνοιγαν τουλάχιστον τα παράθυρα, να σε βρω, Τζεϊλάν, πού είσαι, διάβολε, ψάχνω, ψάχνω, ανησυχώ, όμως αργότερα σε βλέπω να χορεύεις με τον Φικρέτ, ψυχραιμία, λέω, Μετίν, μη δίνεις σημασία, και με την ψυχολογία αυτών που δεν δίνουν σημασία, πηγαίνω και κάθομαι κάπου, πίνω το ουίσκι μου, αρχίζω να ζαλίζομαι, κι εκεί που αρχίζω να σκέφτομαι, διάβολε, σταματάει η μουσική και κάποιος βάζει ένα χασάπικο, άιντα, άίντα, κι όπως γίνεται στους γάμους της υπανάπτυκτης μέσης τάξης, σηκωνόμαστε και το ρίχνουμε στο χορό, εγώ κρατάω από τον ώμο την Τζεϊλάν και κοιτάζω χωρίς να με πάρουν, φυσικά, μυρωδιά τον Φικρέτ που την κρατάει από τον άλλο ώμο, κι αρχίζουμε να γυρίζουμε, Θεέ μου, πόσο αλά τούρκα είναι όλα αυτά, κι όπως στους γάμους των θείων και των μακρινών συγγενών ο κύκλος σπάει και γινόμαστε ένα μακρύ τρένο, πάμε γύρω γύρω στο σαλόνι, κατόπιν η μια άκρη του τρένου βγαίνει στον κήπο, βγαίνουμε, μπαίνουμε μέσα από την άλλη πόρτα, νιώθω στον ώμο μου το χέρι της Τζεϊλάν, τι να λένε άραγε οι γείτονες, σκέφτομαι, στο μεταξύ οι άλλοι μπαίνουν στην κουζίνα, το τρένο σπάει, ο Φικρέτ συνεχίζει το χορό, μένουμε οι δυο με την Τζεϊλάν, βλέπουμε τη Σεμά ν' ανοίγει το ψυγείο, να κοιτάζει μέσα και να κλαίει, κι ο Βεντάτ, σαν σοβαρός σύζυγος, να της λέει άντε, ψυχή μου, να σε πάω πια στο σπίτι, αυτή


να κλαίε ι ασταμάτητα, σαν να υπάρχει μέσα στο ψυγε ίο κάτ ι που την κάνε ι να κλα ί ε ι , κ ι ο Β ε ν τ ά τ λ έ ε ι τ ι θα πε ι η μ η τέρα σου, είναι αργά, κ ι η Σ ε μ ά λ έ ε ι τ η σιχαίνομαι τ η μ η τέρα μου, μα αφού έ χ ε τ ε ή δ η γ ίν ε ι κόμμα οι δυο σας, λ έ ε ι ο Β ε ν τ ά τ , δώσε μου τουλάχιστον το μαχαίρι , και τ ό τ ε η Σ ε μά πετάε ι κάτω το μαχαίρι , κ ι ε γ ώ , σαν να μ η συμβαίνε ι τ ί ποτα το εξα ιρετ ικό , και θέλοντας να σε π ρ ο σ τ α τ έ ψ ω δήθεν από τους κινδύνους, βάζω το χέρ ι μου γύρω από τους ώμους σου, Τζε ϊλάν , και σε βγάζω από την κουζίνα, κι εσύ στηρίζεσαι επάνω μου, ναι, ναι, μπαίνουμε μέσα μαζί, οι δυο μας, δ ε ί τ ε μας λοιπόν, όλοι φωνάζουν, χοροπηδάνε , κι ε γ ώ ε ίμα ι ευτυχ ισμένος γ ιατ ί σ τ η ρ ί χ τ η κ ε ς επάνω μου, μα ξαφνικά τ η β λ έ π ω να φεύγε ι την Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ν' απομακρύνεται , δεν ξέρω πού πάε ι , να τρέξω άραγε ξοπίσω τ η ς , μα β λ έ π ω πως ε ίμα ι πάλ ι δ ίπλα τ η ς , ότι χορεύουμε όλοι μαζί, ότι κρατάω το χ έ ρι τ η ς , κατόπιν χάνεται πάλ ι , μα τ ι σημασία έ χ ε ι , όλα πια είναι ξεκάθαρα, ε ίμα ι πολύ ευτυχ ισμένος , μ ε δυσκολία σ τ έ κομαι στα πόδια μου, και ξαφνικά σκέφτομαι πως μπορε ί να μ η σε ξαναδώ, και τ ό τ ε μ ε κυριεύε ι ο φόβος, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , σκέφτομαι ακόμη πως ποτέ δεν θα μπορέσω να σε κάνω να μ' α γ α π ή σ ε ι ς , και σε ψάχνω α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , πού ε ίσαι , σε θέλω, Τζε ϊλάν , πού ε ίσαι , Τζε ϊλάν , πού είσαι, Τζε ϊ λάν, Τζε ϊ λάν , πού ε ίσαι μέσα σ' αυτό τον αναγουλιαστικό καπνό, τ η σκόνη, τα χρώματα, και τα μαξιλάρια και τ ις γροθιές και τα χάχανα, πού ε ίσαι , ψάχνω να σε βρω, ε ίμαι αξιο-λύπητος , δεν ξέρω τ ι να κάνω όπως όταν ήμουνα μικρός, κι όλα τα παιδιά είχαν μια μ η τ έ ρ α που όταν γύριζαν το βράδυ στο σπ ίτ ι , τα φιλούσε, ενώ ε γ ώ έ μ ε ν α στην εστ ία του σχολε ίου , και τα Σαββατοκύρ ιακα έν ιωθα μόνος, ε γ κ α τ α λ ε ι μ μένος , σιχαινόμουνα τον εαυτό μου και τ η μοναξιά, στο σπί-


τι της θείας μου κανείς δεν μ' αγαπούσε, όλοι είχαν χρήματα, ενώ εγώ ήμουνα φτωχός, γι' αυτό ακριβώς πρέπει οπωσδήποτε να βρω τρόπο να πάω στην Αμερική και να γίνω πλούσιος, με την καπατσοσύνη μου, μα, Τζεϊλάν, γιατί όλα αυτά, είναι απαραίτητη μήπως η Αμερική, μπορούμε να μείνουμε όπου σου αρέσει, ακόμη κι εδώ, η Τουρκία δεν είναι και τόσο άσχημη χώρα, έχει ωραία μέρη, ανοίγουν καινούργια μαγαζιά, μια μέρα θα τελειώσει οπωσδήποτε η ανόητη και τυφλή αναρχία, και τότε στα μαγαζιά της Ιστανμπούλ θα βρίσκουμε ό,τι πουλιέται στην Ευρώπη και την Αμερική, έλα να παντρευτούμε, είμαι έξυπνος, και τη στιγμή αυτή έχω στην τσέπη μου ακριβώς δεκατέσσερις χιλιάδες λίρες, κανείς δεν έχει τόσα χρήματα, αν θες, μπορώ να πιάσω κάπου δουλειά, να πάω μπροστά, ή, αν θέλεις, ας τα περιφρονήσουμε τα χρήματα, έτσι δεν είναι, Τζεϊλάν, μα πού είσαι, θα μπορούσαμε να πάμε μαζί στο πανεπιστήμιο, πού είσαι, Τζεϊλάν, μήπως έφυγες με το αυτοκίνητο του Φικρέτ, αδύνατο, Θεέ μου, πόσο σ' αγαπώ, σε βλέπω εκεί, στη γωνιά, να κάθεσαι μόνη, ολομόναχη, μικρούλα μου, δυστυχισμένο, ωραίο μου κορίτσι, άγγελε μου, τι τρέχει, τι έχεις, πες μου, μήπως σε ταλαιπωρούν η μάνα σου κι ο πατέρας σου, και νά, κάθομαι δίπλα σου, γιατί είσαι έτσι απελπισμένη, θλιμμένη, θέλω να σε ρωτήσω, μα δεν ρωτάω, σωπαίνω, και στο τέλος, έτσι για να 'χω πει κάτι, μιλάω, κι όπως κάθε φορ'ά, λέω τα πιο ανόητα, τα πιο άσχετα πράγματα, είσαι πολύ κουρασμένη, λέω σαν βλάκας, μα εσύ παίρνεις τα λόγια μου στα σοβαρά, εγώ, μου λες, ναι, έχω πονοκέφαλο, κι εγώ πάλι δεν βρίσκω τι να σου πω, και κάθομαι πολλή ώρα δίχως να μιλάω, κι ενώ εγώ πλήττω κι αποβλακώνομαι με τη μουσική, η Τζεϊλάν ξαφνικά βάζει τα γέλια,


και χαρούμενη , γ ε μ ά τ η ζωή κοιτάζε ι το χαζό πρόσωπο μου και μου λ έ ε ι , έ τσ ι ε ίσαι πολύ χαρ ιτωμένος , πολύ σ υ μ π α θ η τ ικός , Μ ε τ ί ν , πες μας πόσο μας κάνουν ε ίκοσι ε π τ ά επ ί δ ε καεπτά, και τ ό τ ε , δεν ξέρω γ ιατ ί , θυμώνω μ ε τον εαυτό μου, κ ι απλώνω το χέρ ι μου στον ώμο σου και σε τραβάω κοντά μου, και το όμορφο κεφάλι σου π έ φ τ ε ι στο στήθος μου, και ν ιώθω ε κ ε ί το κ ε φ ά λ ι σου, ε ίναι α π ί σ τ ε υ τ ο πόσο ευτυχ ι σμένος ε ίμα ι , ν ιώθω τ η μυρωδιά των μαλλιών σου και του κορμιού σου, και ξαφνικά, δεν μπορώ να πάρω ανάσα εδώ μέσα, μου λες , να β γ ο ύ μ ε λ ίγο έξω, κ ι αμέσως σηκωνόμασ τ ε , Θ ε έ μου, και νά, βγα ίνουμε μαζί μέσα από αυτόν το βρόμικο θόρυβο, και νά, το χέρι μου είναι στον ώμο σου, σ τ η ρ ιζόμαστε ο ένας στον άλλο, ε ί μ α σ τ ε πολύ κοντά ο ένας στον άλλο και , σαν α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ι κ ι ολομόναχοι εραστές , φεύγουμε από τούτο τον τ ι π ο τ έ ν ι ο , τον φοβερό, τον άσχημο κόσμο, έχοντας γ ια σ τ ή ρ ι γ μ α μονάχα τ η ν α γ ά π η μας, αφήνουμε την απαίσια αυτή μουσική και τον ελεε ινό κόσμο, και νά, όλα, όλοι με ίνανε π ίσω μας, π ε ρ π α τ ά μ ε μαζί στους ήρεμους , άδειους και θλ ιμμένους δρόμους, κάτω από τα δ έ ντρα, και κοιτάζουμε τα χρωματ ιστά, ή ρ ε μ α φώτα των νυχτερ ινών κέντρων μακριά, και , σαν δυο εραστές που όλοι τούς ζηλεύουν όχι μόνο για τον έρωτα τους μα και γ ια τ η βαθιά φιλία που τους ενώνε ι , μ ι λ ά μ ε μ ε πολλή κατανόηση ο ένας γ ια τον άλλο, κι ε γ ώ σου λέω τ ι όμορφος που είναι ο καθαρός αέρας, κ ι η Τζε ϊλάν λ έ ε ι πως δεν φοβάται τ η μ η τ έ ρα και τον πατέρα τ η ς , πως ο πατέρας τ η ς ε ίναι καλόκαρδος μα πολύ α ν α τ ο λ ί τ η ς , κρ ίμα που ε γ ώ δεν μπόρεσα να τους γνωρίσω καλά, τ η ς λ έ ω πως η μ η τ έ ρ α κ ι ο πατέρας μου πεθάνανε , κ ι η Τζε ϊ λάν μου λ έ ε ι ότι θ έ λ ε ι να δε ι τον κόσμο, να σπουδάσει δημοσιογραφία, να γ ίν ε ι δημοσιογρά-


φος, μη με κρίνεις από τη στάση μου εδώ, μου λέει, εδώ γλεντάμε, δεν κάνουμε τίποτα, εγώ δεν τη θέλω αυτή τη ζωή, θέλω να γίνω σαν εκείνη τη γυναίκα, πώς τη λένε, εκείνη την Ιταλίδα δημοσιογράφο, αυτή που παίρνει συνέχεια συνεντεύξεις από διάσημους, μιλάει με τον Κίσιντζερ ή με τον Ανουάρ Σαντάτ, ξέρω βέβαια πως για να τη φτάσει κανείς, πρέπει να 'χει γερή μόρφωση, εσύ, Μετίν, τα 'χεις λίγο-πολύ αυτά τα προσόντα, εγώ δεν μπορώ ολημερίς να διαβάζω βιβλία, έχω το δικαίωμα να ζω, κοίτα, φέτος στο σχολείο προβιβάστηκα χωρίς καμιά δυσκολία, θέλω να γλεντήσω, δεν μπορεί κανείς να διαβάζει μόνο, στο σχολείο μας ήταν ένα παιδί που διάβαζε πολύ, στο τέλος του 'στριψε, το πήγαν στο φρενοκομείο. Εσύ τι λες, Μετίν, μα εγώ δεν λέω τίποτα, μονάχα σκέφτομαι πως είσαι όμορφη, κι εσύ συνεχίζεις να μιλάς, να λες για τον πατέρα σου, το σχολείο σου, τις συμμαθήτριες σου, τα σχέδια σου για το μέλλον, την Τουρκία, την Ευρώπη κι άλλα, κι είσαι όμορφη, είσαι όμορφη καθώς το χλομό φως της λάμπας του δρόμου γλιστράει ανάμεσα από τα φύλλα και πέφτει στο πρόσωπο σου, είσαι συλλογισμένη, σαν να 'ναι η ζωή σου γεμάτη βάσανα, είσαι όμορφη όταν καπνίζεις και ρίχνεις πίσω τα μαλλιά σου, είσαι όμορφη, Θεέ μου, είναι τόσο όμορφη που γεννιέται στον άνθρωπο η επιθυμία να κάνει ένα παιδί μαζί της, και ξαφνικά της λέω, έλα να πάμε στην πλαζ, κοίτα τι όμορφα που είναι, ψυχή δεν υπάρχει, ερημιά, καλά, λέει, πάμε, και πάμε στην πλαζ, περπατάμε στην άμμο, η Τζεϊλάν βγάζει τα παπούτσια της, τα παίρνει στο χέρι, τα πόδια της στην άμμο λάμπουν από ένα φως που δεν καταλαβαίνω από πού έρχεται, περπατάμε στην παραλία, μου μιλάει πάλι για το σχολειό της, για τα σχέδια της, κατόπιν βάζει τα όμορφα


πόδια τ η ς σιγά σιγά στο σκοτε ινό και γ ε μ ά τ ο μυστήριο νε ρό, και τ ό τ ε ε γ ώ τ η νιώθω κοντά μου, αλλά συνάμα και πολύ μακριά μου, απλησ ίαστη , και καθώς τσαλαβουτάε ι στα νερά και μ ιλάε ι , βρίσκω ότι είναι άξεστη μα ε λ κ υ σ τ ι κ ή , άψυχη κι ακαταν ίκητη , ανειλ ικρινής κι επ ικ ίνδυνη, και δεν β λ έ πω παρά μόνο τα πόδια τ η ς , που κουνιούνται στο νερό σαν χαριτωμένα ψάρια, κι ενώ ε κ ε ί ν η μου λ έ ε ι πως θ έ λ ε ι πια να ζει σαν Ευρωπαία αλλά δεν την ακούω, ν ιώθω την υγρή ζέ σ τ η και τ η μυρωδιά από τα φύκια και τ η θάλασσα, τ η μυρωδιά από το κορμί τ η ς , και κοιτάζω τα γ ε μ ά τ α ζ ω ή , αισθησιακά πόδια τ η ς , που στο νερό γυαλίζουν σαν ελεφαντόδοντο, σκέφτομαι πως ε ίμαστε μόνοι και ξαφνικά μπαίνω μ ε τα παπούτσια στο νερό και σ' αγκαλιάζω, σ' αγαπώ πολύ, Τζε ϊλάν, τ ι κάνε ις , λες στην αρχή χαμογελώντας, σ' αγαπώ, τ η ς λέω, και κάνω να σε φιλήσω στο μάγουλο, ε ίσαι πολύ μεθυσμένος , Μ ε τ ί ν , μου λες , κατόπιν , φαίνεται , τρομάζε ι , κ ι ε γ ώ τ η ν τραβάω μ ε το ζόρι στην ξηρά, τ η ρ ίχνω κάτω, κυλ ιόμαστε στην άμμο , κ ι ενώ προσπαθεί να ξεφύγ ε ι , το χέρι μου ψάχνε ι το στήθος τ η ς , το σφίγγω, όχι, λ έ ε ι , όχι, όχι, τ ι κάνε ι ς , Μ ε τ ί ν , τ ρ ε λ ά θ η κ ε ς , ε ίσαι μ εθυσμένος , σ' αγαπώ πολύ, τ η ς λ έ ω , δεν π ρ έ π ε ι , μου λ έ ε ι , ε γ ώ φιλάω τα μάγουλα, τ ' αυτιά, το λαιμό τ η ς , οσφραίνομαι την εξαίσια μυρωδιά τ η ς , ε κ ε ί ν η μ ε σπρώχνε ι , τ η ς ξαναλέω σ' αγαπώ, τ η ς ξαναλέω σ' αγαπώ, κ ι αυτή πάλι μ ε σπρώχνε ι , τ ό τ ε εκνευρ ίζομαι , πού β ρ ή κ ε το δ ικα ίωμα να μ ε σπρώχνε ι σαν να ε ίμα ι κάνας τ ιποτέν ιος , την κρατάω από κάτω μου γ ε ρ ά , σ η κ ώ ν ω το φουστάνι τ η ς , α γ γ ί ζ ω τα η λ ι ο κ α μ έ ν α μπούτια τ η ς , και νά που το θερμό κορμί τ η ς , που το νόμιζα απλησίαστο, βρ ίσκετα ι τώρα ανάμεσα στα σ κ έ λ η μου, απίσ τ ε υ τ ο , σαν όνε ιρο, κατεβάζω το φερμουάρ του π α ν τ ε λ ο -


νιού μου, εξακολουθεί να λ έ ε ι ότι δεν γ ί ν ε τα ι , μ ε σπρώχνε ι , γ ιατ ί , Τζε ϊ λάν , γ ιατ ί , σ' αγαπώ τόσο πολύ, μ ε ξανασπρώ-χνε ι , κυλ ιόμαστε σαν γάτα μ ε σκύλο πάνω στην άμμο, συνεχίζε ι να λ έ ε ι ε ίσαι μεθυσμένος , καλά, καλά, δεν ε ίμα ι τόσο τ ιποτέν ιος , ναι, εντάξε ι , καλά, σ' αφήνω, γ ιατ ί όμως να μην κάνουμε έρωτα, όχι, δεν ε ίμα ι έκφυλος, μονάχα λ ιγάκ ι να σε φ ιλήσω ή θ ε λ α , σ' α γ α π ώ , κ α τ ά λ α β ε τ ο , τ η ς λ έ ω , φτα ί ε ι η ζ έ σ τ η που δεν μπόρεσα να κ ρ α τ η θ ώ , αυτό ε ίναι όλο, πόσο φτηνά είναι όλα, κ ι ανόητα, και χαζά, καλά, σ' αφήνω, ας φύγει το κορμί σου από κάτω μου, το όργανο μου ε ίναι α κ ό μ η ε ρ ε θ ι σ μ έ ν ο , θα το χώσω στην κρύα άμμο , να ξεθυμάνει , να πέσε ι , καλά, καλά, σ' αφήνω, ανεβάζω το φερμουάρ μου, σηκώνω το κεφάλι μου ψ η λ ά , κοιτάζω σαν χαμένος τα άστρα, άφησε μ ε ήσυχο, ακούς, τρέχα στους φίλους σου, πρόφτασε τα, αμάν, παιδιά, προσέξ τ ε , ε ίναι παράξενος τύπος αυτός ο Μ ε τ ί ν , μου ε π ι τ έ θ η κ ε , είναι αγροίκος, χοντράνθρωπος, δεν δ ι α φ έ ρ ε ι σε τ ί π ο τ ε από τους κ α κ οποιούς που β λ έ π ο υ μ ε στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , αχ, Θ ε έ μου, θα βάλω τα κλάματα, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ε ν τ ά ξ ε ι , θα πάρω τα πράγματα μου και θα γυρίσω στην Ιστανμπούλ, τ έ ρ μ α η π ε ρ ι π έ τ ε ι α Τζενέτχ ισαρ , ώστε στην Τουρκία, γ ια να πλαγ ιάσε ις μ ε μια όμορφη κ ο π έ λ α , π ρ έ π ε ι ή να 'σαι πλούσιος ή να τ η ν παντρευτε ίς , ναι, τώρα ξέρω, εξάλλου του χρόνου θα ε ίμαι στην Α μ ε ρ ι κ ή , μ έχρ ι το τέλος του καλοκαιριού θα παραδίδω μαθήματα, μαθηματ ικά κ ι αγγλ ικά , μάλιστα, κύριοι καθυστερ η μ έ ν ο ι , δ ιακόσιες π ε ν ή ν τ α λ ίρες η ώρα, ε ν ώ ε γ ώ όλο το καλοκαίρ ι θα μαζεύω χ ρ ή μ α τ α στο ζεστό κ ι α π ο π ν ι χ τ ι κ ό σ π ί τ ι τ η ς θε ίας μου, ο Φ ι κ ρ έ τ κ ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν . . . όχι , όχι , τ ι αδικία, τα κορίτσια δεν π ρ έ π ε ι να κερδίζονται μ ε τα χ ρ ή ματα μα μ ε την εξυπνάδα, τ ις ι κανότητες , τ η γ ο η τ ε ί α , έλα,


Μετίν, παράτα τη, δεν είναι σημαντικό, κοίτα πώς λάμπουν τ' άστρα, γιατί τρεμουλιάζουν τ' άστρα, οι άνθρωποι τα κοιτάζουν κι απαγγέλλουν ποιήματα, γιατί απαγγέλλουν άραγε ποιήματα, κάτι, φαίνεται, νιώθουν, ανοησίες, μπερδεύεται το μυαλό τους, κι αυτό το λένε συναίσθημα, όχι, ξέρω γιατί απαγγέλλουν ποιήματα, στόχος τους είναι να βάλουν στο χέρι γυναίκες, να κερδίσουν χρήματα, βλάκες, η επιτυχία προϋποθέτει μυαλό, μόλις πάω στην Αμερική, θα κάνω αμέσως μια απλή αλλά βασική ανακάλυψη, που κανείς δεν μπόρεσε να κάνει μέχρι τώρα και που θα φέρει τα πάνω κάτω στη φυσική, θα δημοσιευτεί στο περιοδικό Annalen der Physik, όπου είχαν δημοσιευτεί κι οι πρώτες ανακαλύψεις του Αϊνστάιν, κι αφού θα έχω αποκτήσει φήμη και λεφτά, έλα, θα μου πούνε οι δικοί μας, πες μας, σε παρακαλούμε, τα μυστικά του νέου πυραύλου σου να ρίξουμε μερικούς στην Ελλάδα, και τότε εγώ, που θα έχω μια βίλα πιο πλούσια, πιο μεγάλη από τη βίλα του δισεκατομμυριούχου Ερτε-γκιούν, στο Μποντρούμ, τι κρίμα, θα τους πω, δεν προλαβαίνω, μια βδομάδα το χρόνο μπορώ μονάχα να έρχομαι, δεν έχω καιρό, και τότε ο Φικρέτ κι η Τζεϊλάν, Θεέ μου, πιθανό να έχουν παντρευτεί, μα πώς το συμπεραίνεις αυτό, δεν υπάρχει τίποτε ανάμεσα τους, ξαφνικά τρόμαξα, Τζεϊλάν, Τζεϊλάν, πού είσαι, μπορεί να μ' άφησε και να 'φυγε τρέχοντας, και να τα διηγείται στους άλλους λαχανιασμένη, λίγο έλειψε να με βιάσει, θα λέει, όχι, δεν τον άφησα, μα δεν είναι τόσο τιποτένια, μπορεί όμως να πήγε και να τους τα πρόφτασε, θα ρεζιλευτώ, μα μπορεί και να μην πήγε, μπορεί να περιμένει να της ζητήσω συγγνώμη, να την παρακαλέσω, μα πού να 'ναι τώρα, δεν έχω τη δύναμη ούτε το κεφάλι μου να σηκώσω για να δω, ζαλίζομαι, τι αθλιότητα,


ολομόναχος εδώ πάνω στην άμμο, δεν έχω κανέναν, για όλα εσε ίς φ τ α ί τ ε , μ η τ έ ρ α , πατέρα, ε π ε ι δ ή π ε θ ά ν α τ ε τόσο νωρίς, καμιά μητέρα , κανένας πατέρας δεν αφήνουν έ τσ ι μόνο το παιδί τους, τουλάχιστον να μου αφήνατε καμιά κ λ η ρονομιά, γ ιατ ί τ ό τ ε θα ήμουνα κι ε γ ώ όπως αυτοί, μα ούτε χρήματα, τ ίποτα, μονάχα ένα χοντρό αδελφό και μια ιδεολόγο α δ ε λ φ ή , ε ίναι βέβα ια κ ι η γ ιαγ ιά μ ε το νάνο τ η ς , κ ι ακόμη εκε ίνο το ε ρ ε ι π ω μ έ ν ο , γελο ίο , γ ε μ ά τ ο μούχλα σπ ίτ ι , που δεν λ έ ν ε να το γκρεμ ίσουν , όμως ε γ ώ θα το γ κ ρ ε μ ί σ ω , στο διάβολο όλοι, ξέρω βέβαια γ ιατ ί δεν μπορέσατε να κερδ ί σ ε τ ε χρήματα, δε ιλο ί , φοβηθήκατε τ η ζ ω ή , κ ι ούτε ε ί σ τ ε τόσο γενναίο ι , ώστε να κ ά ν ε τ ε τ ις λοβιτούρες που χρειάζονται γ ια ν' α π ο χ τ ή σ ε τ ε λεφτά, γ ιατ ί γ ια να κερδ ίσε ις χ ρ ή ματα χρε ιάζονται τ ό λ μ η κ ι ικανότητα και καρδιά, κ ι ε γ ώ τα έχω όλα αυτά, και θα κερδ ίσω, μα και πάλ ι σας λυπάμαι , και σκέφτομαι κ ι εσάς και τ η δ ι κ ή μου μοναξιά, το χάλι μου, κ ι εκε ί που σκεφτόμουνα και φοβόμουνα μην κλάψ ω , ακούω ξαφνικά τ η φωνή τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν , κλα ις , Μ ε τ ί ν , μου λέε ι , δεν ε ίχε φύγει , κ ι ε γ ώ λέω όχι, γ ιατ ί να κλάψω, και παραξενεύομαι που το ακούω, τ ό τ ε λ έ ε ι , καλά, έ τσ ι μου φάν η κ ε , ά ν τ ε , σ ή κ ω να γυρ ίσουμε πια, Μ ε τ ί ν , καλά, καλά, λ έω κι ε γ ώ , σηκώνομαι , όμως ξαπλωμένος κ ι ακίνητος κοιτάζω ακόμη τα άστρα, κ ι η Τζε ϊλάν λ έ ε ι , ά ν τ ε , σ ή κ ω , Μ ε τ ίν , κ ι απλώνε ι το χέρ ι τ η ς , μ ε τραβάε ι , σηκώνομαι , μα μ ε δυσκολία στέκομαι όρθιος, κουτουλάω και κοιτάζω την Τζε ϊλάν, ώστε αυτό ε ίναι το κορίτσι που λ ίγο πριν του ε π ι τ έ θ η κα, τ ι παράξενο, καπνίζε ι σαν να μην έ χ ε ι συμβε ί τ ίποτα, πώς είσαι, λέω, έτσ ι , γ ια να πω κάτι , καλά ε ίμαι , λ έ ε ι , έσπασες τα κουμπιά τ η ς μπλούζας μου, μα δεν πε ιράζει , δεν έχε ι θυμώσε ι , και τ ό τ ε σκέφτομαι ότι ε ίναι πολύ ζεστός και κα-


λός άνθρωπος, και ντρέπομαι , αδύνατο να καταλάβω, Θ ε έ μου, τ ι π ρ έ π ε ι να κάνω, σωπαίνω και λ ίγο αργότερα, θύμωσες , τ η ρωτάω, ε ίμα ι πολύ μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς , μ ε συγχωρε ίς , όχι, όχι, λ έ ε ι , δεν θύμωσα, συμβαίνουν αυτά, κ ι οι δυο ε ί μ α σ τ ε μ ε θ υ σ μ έ ν ο ι , κ ι ε γ ώ τα χάνω, καλά, τ ι σ κ έ φ τ ε σ α ι , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , τ ί π ο τ α , δεν σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ί π ο τ α , ά ν τ ε να γυρ ίσουμ ε , και κ ά ν ο υ μ ε να φ ύ γ ο υ μ ε , αλλά β λ έ π ε ι τα β ρ ε γ μ έ ν α παπούτσια μου και βάζε ι τα γ έ λ ι α , και τ ό τ ε κάνω πάλ ι να τ η ν αγκαλ ιάσω, τα έ χ ω χ α μ έ ν α , και τ ό τ ε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν λ έ ε ι , αν θ έ λ ε ι ς , π ά μ ε στο σ π ί τ ι σας, ν ' αλλάξε ις παπούτσια, κ ι ε γ ώ τα χάνω α κ ό μ η πιο πολύ, β γ α ί ν ο υ μ ε από τ η ν πλαζ , δ ίχως να μ ι λ ά μ ε , π ε ρ π α τ ά μ ε στα έ ρ η μ α σοκάκια, οι δροσεροί και σκοτε ινο ί κ ή π ο ι μυρίζουν α γ ι ό κ λ η μ α , μυρίζουν α κ ό μ η και τα ξερά χόρτα, το ζεστό μ π ε τ ό ν , κ ι όταν φτάνουμε στην πόρτα μας, ν τ ρ έ π ο μ α ι γ ια τ η ν κακομοιρ ιά και τ η ν α θ λ ι ό τ η τ α του σπ ιτ ιού μας, και θυμώνω γ ι ' ά λ λ η μια φορά μ ε τους δικούς μου, κο ιτάζω το φως τ η ς γ ι α γ ι ά ς που ε ίναι α κ ό μ η α ν α μ μ έ ν ο , και β λ έ π ω , Θ ε έ μου, τον αδελφό μου σουρωμένο στο τ ρ α π έ ζ ι του μπαλκον ιού , να κ ά θ ε τ α ι στα σκοτε ι νά , όμως β λ έ π ω τ η σκιά του να κουν ι έτα ι , δεν κ ο ι μ ά τ α ι , κουν ι έτα ι πάνω στα π ίσω πόδια τ η ς κ α ρ έ κ λ α ς , τόσο αργά τ η νύχτα, τ ι νύχτα, ξ η μ έ ρ ω σ ε , κ α λ η μ έ ρ α , λ έ ω , να σου συστήσω τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ο Φαρούκ ε ίναι ο μ ε γ ά λ ο ς μου αδελφός, χαίρονται , ν ιώθω τ η ν απαίσια μυρωδιά του αλκοόλ που β γ α ί ν ε ι από το στόμα του αδελφού μου και , γ ι α να μην τους αφήσω μόνους, ανεβα ίνω ε π ά ν ω τ ρ έ χ ο ντας, αλλάζω β ιαστ ικά κάλτσες και παπούτσια μου και κατ ε β α ί ν ω κ ά τ ω , ο Φαρούκ ε ί χ ε αρχίσε ι κ ιόλας ν ' α π α γ γ έ λ λ ε ι :


Βήμα το βήμα βγαίνει, το όμορφο άστρο τη νύχτα στον ουρανό,

Ω, Ναϊλί, μήπως δεν αξίζει την οδύνη της αναμονής...

του Ναϊλί όπως θα έ χ ε τ ε καταλάβε ι , λ έ ε ι , και φουσκώνει σαν να είναι δ ικό του ο χοντρός, και συνεχίζε ι :

Είμαι τόσο μεθυσμένος, που δεν καταλαβαίνω πια τι είναι κόσμος,

ποιος είμαι, ποιος είναι ο οινοχόος τι είναι κόκκινο κρασί...

αυτό δεν ξέρω τίνος ε ίναι , λ έ ε ι , μπορε ί του Ε β λ ι γ ι ά από τ ις Περιηγήσεις του, ενώ η Τζε ϊλάν , μ ε το στόμα ανοιχτό, κοιτάζε ι μ ε θαυμασμό το γ ε μ ά τ ο αλκοόλ οθωμανικό βαρέλ ι , έ τ ο ι μ η ν' ακούσει κ ι άλλα, και τ ό τ ε ε γ ώ , γ ια να μην το παρατραβήξει ο αδελφός μου, του λέω, μου δίνεις το κλε ιδ ί του αυτοκινήτου σου, ε μ ε ί ς θα φύγουμε , ευχαρίστως, λ έ ε ι αυτός, μα μ' έναν όρο, η ωραία αυτή κοπέλα θ' απαντήσε ι σε μια ε ρ ώ τ η σ η μου, αν ε γ ώ δεν καταλαβαίνω τ ι ε ίναι κόσμος, π ε ί τ ε μου εσε ί ς , Τζε ϊ λάν , Τζε ϊλάν έ τ σ ι δεν ε ίναι , τ ι ωραίο όνομα, π ε ί τ ε μου, Τ ζ ε ϊ λ ά ν , σας παρακαλώ, τ ι ε ίναι ο κόσμος, όλα αυτά, τα δέντρα, ο ουρανός, τα άστρα, το τ ρ α π έ ζι αυτό, τα αδειανά μπουκάλια τ ι δε ίχνουν όλα αυτά, λοιπόν, τ ι λ έ τ ε γ ια όλα αυτά, κ ι η Τζε ϊλάν τον κοιτάζε ι μ ε ζεστασιά, μ ε α γ ά π η , μα δεν λ έ ε ι τ ί π ο τ α , κατόπιν κο ι τάζε ι ε μ έ ν α μ ε β λ έ μ μ α ντροπαλό, σαν να λ έ ε ι , « εσύ ξέρε ις καλύτ ε ρ α » , κ ι ε γ ώ , γ ια ν' αλλάξω κουβέντα και γ ια να μην ε π ι με ίνε ι ο μεθυσμένος αδελφός μου, λ έ ω ότι το φως τ η ς γ ιαγιάς ε ίναι ακόμη αναμμένο , και γ ια μια σ τ ι γ μ ή όλοι κοιτάζουμε πάνω, κ ι ο νους μας πάε ι σ τ η γ ιαγ ιά , κατόπιν ε γ ώ


λ έ ω , ά ν τ ε Τ ζ ε ϊ λ ά ν , π ά μ ε , και φ ε ύ γ ο υ μ ε , μπα ί νου με στο Αναντόλ και βάζω μπρος τ η μ η χ α ν ή . Ανατριχιάζω όσο σκέφτομαι τ ι θα λ έ ε ι η Τζε ϊλάν γ ια τον κ ή π ο μας που μυρίζει νεκροταφείο , το παμπάλαιο σπίτ ι μας, τον σουρωμένο χοντρό αδελφό μου, γ ια μένα, θα λ έ ε ι , μ' ένα τέτο ιο σπίτ ι , ένα τέτο ιο αυτοκίνητο και μια τέτο ια ο ικογένε ια , είναι πολύ φυσικό ένα αγόρι να ρ ίχνετα ι στα κορίτσ ια τ ι ς νύχτες στην πλαζ, μα όχι, Τζε ϊ λάν , θ έλω να σου ε ξ η γ ή σ ω , μα δεν έχουμ ε καιρό, πλησιάζουμε στο σπίτ ι του Τουράν, όχι, π ρ έ π ε ι να μ' ακούσεις, σκέφτομαι και στρ ίβω το τ ιμόν ι , κ ι όταν μ ε ρωτάει πού π ά μ ε , να πάρουμε λ ίγο αέρα, λ έ ω , ε κ ε ί ν η δεν μ ι λ ά ε ι , και νά, π η γ α ί ν ο υ μ ε , τώρα θα τ η ς ε ξ η γ ή σ ω , σ κ έ φτομαι , μα δεν ξέρω πώς ν' αρχίσω, μονάχα πατάω γκάζ ι και , κατεβαίνοντας μ ε ταχύτητα τον κατήφορο, ακόμη σκέφτομαι πώς ν' αρχίσω, κατόπιν πάλ ι ανηφόρα, μ ε τ ά πάλ ι κατηφόρα, κ ι ακόμη να μ ιλήσω, πατάω όμως γκάζι και το Αναντόλ αρχίζει να τ ρ έ μ ε ι , η Τζε ϊλάν όμως δεν λ έ ε ι τ ίποτα, τ ό τ ε κι ε γ ώ πατάω πιο πολύ γκάζ ι και στη στροφή το Αναντόλ πετάε ι κώλο, μα η Τζε ϊλάν δεν βγάζει μ ιλ ιά, μπαίνουμε στην ε θ ν ι κ ή οδό Ιστανμπούλ-Άγκυρας, κι ε γ ώ , έ τσ ι γ ια να πω κ ά τ ι β λ έ π ο ν τ α ς τα αυτοκ ίνητα που μας προσπερνάνε , τ η ς προτε ίνω να στρ ιμώξουμε κανένα, ας γυρίσουμε πια, λ έ ε ι η Τ ζ ε ϊ λ ά ν , ε ίσαι πολύ μεθυσμένος , εντάξε ι , θ έ λ ε ι ς μ ή π ω ς ν ' α π α λ λ α γ ε ί ς από μ έ ν α , μα τουλάχιστον άκουσε μ ε , θέλω να σου ε ξ η γ ή σ ω , σκέφτομαι , θα σου εξηγ ή σ ω , θα με καταλάβεις , ε ίμαι καλός άνθρωπος κι ας μην είμαι πλούσιος, ξέρω πολύ καλά τ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε εσε ί ς , ποιες είναι οι αρχές σας, κ ι ε γ ώ σαν εσάς ε ίμα ι , Τζε ϊλάν , όλα αυτά θέλω να σου πω, μα, μόλις κάνω να μ ιλήσω, όλα μου φαίνονται φοβερά χυδαία, ψεύτ ικα, και τ ό τ ε το μόνο που μπο


ρώ να κάνω είναι να πατάω γκάζ ι , τουλάχιστον προσπάθησε να καταλάβε ις πως δεν ε ίμα ι τ ι π ο τ έ ν ι ο ς , γ ιατ ί οι τ ι π ο -τ έ ν ι ο ι άνθρωποι ε ίναι και δε ιλο ί , κ ι ε γ ώ δεν ε ίμα ι δε ιλός , β λ έ π ε ι ς , μ' αυτό το σαράβαλο και πάω μ ε εκατόν τρ ιάντα, δεν φοβάσαι μήπως σκοτωθούμε , πατάω λ ίγο γκάζι α κ ό μ η , σε λ ίγο θα βρεθούμε στον κατήφορο και τ ό τ ε θα πετάξουμ ε , θα σκοτωθούμε , και τ ό τ ε οι σ υ μ μ α θ η τ έ ς μου στον κοιτώνα θα διοργανώσουν στη μ ν ή μ η μου ένα τουρνουά πόκερ , μ ε τα χ ρ ή μ α τ α που θα κ ε ρ δ ί σ ε τ ε από τα πλούσια μπα-σταρδάκια, φτ ιάξτε μου τουλάχιστον ένα μαρμάρινο τάφο, βρομ ιάρηδες , και πατάω κι άλλο γκάζ ι , μα η Τζε ϊλάν συνεχίζε ι να σωπαίνει , και τ ό τ ε σκέφτομαι πως πραγματ ικά ο θάνατος είναι πολύ κοντά, αχ, Θ ε έ μου, καταμεσής του δρόμου κάποιοι π ε ρ π α τ ά ν ε αδιάφοροι, σαν να κάνουν βόλτες σ τ η ν πλαζ , ξαφνικά φρενάρω, το α υ τ ο κ ί ν η τ ο γ έ ρ ν ε ι σαν βάρκα από τ η μια πλευρά, πηγα ίνε ι καταπάνω τους, αυτοί τρέχουνε κρατώντας κάτ ι ν τ ε ν ε κ έ δ ε ς , φεύγουνε, το αυτοκ ίνητο , σχεδόν ακυβέρνητο , μπαίνε ι σ' ένα χωράφι, τρακάρε ι , η μηχανή σταματάε ι , ακούμε τα τριζόνια, Τζε ϊ λάν , φοβ ή θ η κ ε ς , ρωτάω, έπαθες κάτ ι , όχι, μου λ έ ε ι , παραλίγο θα τους λ ιώναμε , και τ ό τ ε τους β λ έ π ω να τρέχουν, να μας π λ η σιάζουν, μ ε τους ν τ ε ν ε κ έ δ ε ς στα χέρια, οι ν τ ε ν ε κ έ δ ε ς είναι γ ε μ ά τ ο ι μπογιά , γράφανε, φαίνεται , συνθήματα στους τοίχους, δεν έχω καμιά δ ιάθεση ν' ανοίξω σ υ ζ ή τ η σ η μ ε τρε ι ς αλήτες - γ ι α τ ί δεν προσέχε ις , ρ ε - , γ ι ' αυτό κάνω να βάλω μπρος τ η μηχανή , μα δεν τα καταφέρνω, ξαναδοκιμάζω, ευτυχώς τα καταφέρνω, κ ι ενώ βάζω όπισθεν και π ρ ώ τ η να φύγω από το χωράφι, οι τρε ι ς αλήτες πλησιάζουν, αρχίζουν να βρίζουν, κλε ίδωσε την πόρτα σου, Τζε ϊ λάν , λ έ ω , κ ι ενώ αυτοί συνεχίζουν να βρίζουν, ε γ ώ κάνω ό,τι μπορώ γ ια να


φύγω από το χωράφι, και τ ό τ ε ένας από τους α λ ή τ ε ς π έ φτε ι πάνω στο αυτοκίνητο, φωνάζει , έρχονται κ ι οι άλλοι , χτυπάνε μ ε γροθ ιές το π ίσω μέρος του αυτοκινήτου, όμως αργήσατε , ηλ ίθ ιο ι , έχω β γ ε ι πια στο δρόμο, ά ν τ ε , γε ια , τ η γ λ ι τ ώ σ α μ ε , και δ ιαβάζουμε και τα συνθήματα που έχουν γ ρ ά ψ ε ι στους το ίχους : Το Γ ε ν ί Μ α χ α λ έ θα γ ί ν ε ι ο τάφος των κομουνιστών, κ ι ακόμη θ' απελευθερώσουν, λ έ ε ι , όλους τους σκλαβωμένους Τούρκους, καλά, καλά, μπράβο, τουλάχιστον δεν ε ίναι κομουνιστές , φεύγουμε , τρόμαξες , Τζε ϊ λάν, ρωτάω, όχι, λ έ ε ι , θ έλω να μ ιλήσουμε , να σχολιάσουμε το επε ισόδ ιο , μα αυτή απαντάε ι μονολεκτ ικά κι έ τ σ ι , στο δρόμο τ η ς επιστροφής δεν λ έ μ ε τ ίποτα, στο τέλος π ά μ ε και παρκάρουμε μπροστά στο σπίτ ι του Τουράν, η Τζε ϊλάν π η δάει αμέσως από το αμάξι , τ ρ έ χ ε ι μέσα, ε γ ώ βγαίνω από το αυτοκ ίνητο , κοιτάζω προσεχτ ικά , δεν έ χ ε ι π ά θ ε ι μ ε γ ά λ η ζημ ιά , αν ο χοντρός αδελφός μου δεν ξόδευε όλο του το μ ι σθό στο ποτό και φρόντιζε ν ' αλλάξε ι τα λάστ ιχα, δεν θα παθα ίναμε αυτό το κακό , ας ε ίνα ι , φτηνά τ η γ λ ι τ ώ σ α μ ε , μπαίνω μέσα, τους β λ έ π ω , ξαπλωμένους στις πολυθρόνες, στα ντ ιβάνια, καταγής , μισολιπόθυμους, σαν να περιμένουν το θάνατο, μια κ η δ ε ί α ή κάτ ι σημαντ ικό να τ ε λ ε ι ώ σ ε ι , χωρίς να ξέρουν τ ι ε ίναι αυτό, και μάλιστα, σαν να νιώθουν φρίκ η απ' όλα όσα έχουν σ τ η δ ιάθεση τους, τα σπίτ ια, τα σκάφ η , τα αυτοκίνητα, τα εργοστάσια, ναι , ε ίναι σε απόγνωση, περ ιμένουν άδειοι το άγνωστο, και νά, ο Μ ε χ μ έ τ βγάζε ι σιγά σιγά, από το στόμα του τα κουκούτσια από τα κεράσια που τ ρ ώ ε ι , σαν να ε ίναι το καλύτερο που μπορε ί να κάνε ι στον κόσμο, και τα π ε τ ά ε ι στο κεφάλι του Τουργκάι , κ ι αυτός , ξαπλωμένος στο β ρ ε γ μ έ ν ο πάτωμα, βρίζε ι , μ ε τ ά από κ ά θ ε κουκούτσι που τ ρ ώ ε ι στο κεφάλ ι του μουτρωμένος ,


και τ ό τ ε ε γ ώ β λ έ π ω ότι τα νερά στο πάτωμα είναι από ένα λάστ ιχο που έχουν β ά λ ε ι μ έ σ α από το παράθυρο και που α κ ό μ η στάζε ι , από τα π ε τ α γ μ έ ν α κ α τ α γ ή ς μπουκάλια κ ι από τους εμετούς , β λ έ π ω ακόμη τ η Ζ ε ϊ ν έ π να κο ιμάται , τ η Φαφά να 'ναι β υ θ ι σ μ έ ν η σ' ένα περ ιοδ ικό μόδας, τ η Χουλγ ι ά να φ ιλάε ι το κεφάλ ι του Τουράν που ροχαλίζε ι μ ε το στόμα ανοιχτό, και τους άλλους να καπνίζουν και ν' ακούν την Τζε ϊλάν να δ ι η γ ε ί τ α ι τ η ν π ε ρ ι π έ τ ε ι α μας, και τ ό τ ε δεν βρ ίσκω τ ι π ρ έ π ε ι να κάνω και να σκεφτώ, όλα είναι άνω-κάτω στο μυαλό μου, κι αρχίζω να νιώθω ότι δεν μπορώ να βρω κάποιον ε ιρμό στα γεγονότα. Ά ν τ ε , λ έ ε ι η Φαφά, σ η κώνοντας το κεφάλ ι τ η ς από το π ε ρ ι ο δ ι κ ό που κ ρ α τ ά ε ι , ά ν τ ε , παιδιά, ξ η μ έ ρ ω σ ε , ας κάνουμε κάτ ι , π ά μ ε γ ια πατσά, π ά μ ε γ ια ψάρεμα, ά ν τ ε , παιδιά, ά ν τ ε , ά ν τ ε , ά ν τ ε .

22

Είδατε τον αριθμό της πινακίδας; ρωτάει ο Μουσταφά. «Ήταν ένα άσπρο Αναντόλ», είπε ο Σερντάρ. «Αν το ξα

ναδώ, θα το αναγνωρίσω». «Μπόρεσες να δεις ποιοι ήταν μέσα;» «Μια κοπέλα κι ένας άντρας», είπε ο Γιασάρ. «Είδες τα πρόσωπα τους;» ρώτησε ο Μουσταφά. Κανείς δεν μίλησε, ούτε εγώ έβγαλα μιλιά. Γιατί είχα

αναγνωρίσει τον Μετίν, μα δεν ήξερα αν ήσουν εσύ μαζί του, Νιλγκιούν. Αίγο έλειψε να μας σκοτώσετε, πρωί πρωί... Όταν άκουσα όμως τα βρομόλογα που σας είπαν, προτίμησα να συνεχίσω να κάνω το καθήκον μου: να γράφω συνθήματα στους τοίχους. Ο Σερντάρ, ο Μουσταφά κι οι άλλοι το μόνο που κάνουν είναι να κάθονται σε μια γωνιά και να καπνίζουν, τίποτε άλλο δεν κάνουν πια, μα εγώ, κοιτάξτε με, εξακολουθώ να γράφω, γράφω τι περιμένει τους κομουνιστές: Τα μέρη αυτά θα γίνουν τάφος τους, ναι, τάφος τους!

«Εντάξει, κύριοι, τέρμα», είπε ύστερα από λίγο ο Μουσταφά. «Αύριο συνεχίζουμε». Σώπασε για λίγο και πρόσθεσε γυρίζοντας σ' εμένα: «Μπράβο! Δούλεψες καλά!»


Εγώ δεν απάντησα* οι άλλοι χασμουριόνταν. «Μα αύριο το πρωί θα είσαι εκεί!» είπε. «Να δούμε τι θα

κάνεις με το κορίτσι...» Εγώ πάλι δεν απάντησα. Όταν διαλυθήκαμε, πήρα το

δρόμο προς το σπίτι μου* διαβάζοντας αυτά που γράψαμε στους τοίχους, σκεφτόμουν: Στο αυτοκίνητο, ήσουν εσύ πλάι στον Μετίν, Νιλγκιούν; Από πού επιστρέφατε; Μπορεί ν' αρρώστησε η γιαγιά τους και να ψάχνανε μαζί με τον Μετίν να βρούνε φάρμακα... Μπορεί ακόμη να βγήκαν να δουν την ανατολή του ήλιου, αυτούς δύσκολα τους καταλαβαίνεις. Τι κάνατε; Αύριο το πρωί θα τη ρωτήσω. Μα θυμήθηκα τον Μουσταφά και φοβήθηκα.

Είχε σχεδόν ξημερώσει* μα όταν έφτασα στο σπίτι, τα φώτα ήταν ακόμη αναμμένα. Καλά, πατέρα. Έκλεισε τα παντζούρια, κλείδωσε την πόρτα και κοιμάται, μα όχι στο κρεβάτι του, πάλι πάνω στο ντιβάνι, ολομόναχος, φουκαρά μου κουτσέ! Τον πόνεσε η ψυχή μου, ύστερα όμως θύμωσα λίγο. Χτύπησα το τζάμι.

Σηκώθηκε, άνοιξε, κι άρχισε τις φωνές, εγώ νόμισα πως θα με δείρει, μα όχι, άρχισε να μου εξηγεί τις δυσκολίες της ζωής και τη σημασία του απολυτηρίου του λυκείου* όταν μου μιλάει για τα θέματα αυτά, δεν με δέρνει. Τον άκουγα με κατεβασμένο το κεφάλι, για να ηρεμήσει, μα αυτά που έλεγε δεν είχαν τελειωμό. Ύστερα από την ολονύχτια εργασία και τις περιπέτειες μου, δεν άντεχα να τον ακούσω: μπήκα μέσα, πήρα από το ψυγείο μια χούφτα κεράσια κι άρχισα να τα τρώω* ξαφνικά, έκανε να με χαστουκίσει, αμέσως τραβήχτηκα, με χτύπησε στο χέρι, τα κεράσια και τα κουκούτσια σκορπίστηκαν κάτω.

Βάλθηκα να τα μαζεύω* αυτός το χαβά του, όταν κατά-


λαβε ότι δεν τον άκουγα, άρχισε τα παρακάλια: Αχ, παιδί μου, παιδί μου, γ ιατ ί δεν δ ιαβάζε ις ; μου έ λ ε γ ε . Τον πόνεσε η ψυχή μου, στενοχωρήθηκα, μα τ ι μπορούσα να κάνω; Κατόπιν , όταν μ ε χ τ ύ π η σ ε στον ώμο, εκνευρ ίστηκα.

«Αν μ ε ξαναχτυπήσε ις , θα φύγω από το σ π ί τ ι ! » ε ίπα. « Φ ύ γ ε , π ή γ α ι ν ε στο δ ιάβολο!» ε ί π ε . « Δ ε ν θα ξανανοίξω

το παράθυρο!» « Σ κ ο τ ί σ τ η κ α » , ε ίπα. « Ε γ ώ τα χρήματα που μου χρε ιά

ζονται τα κερδίζω μόνος μου» . «Λες ψ έ μ α τ α ! » ε ί π ε . « Τ έ τ ο ι α ώρα τ ι κάνε ις στους δρό

μους ;» Σ τ η ν κουζίνα μ π ή κ ε η μ η τ έ ρ α μου - στράφηκε σ' ε κ ε ί ν η : «Αυτός δεν θα ξαναμπεί στο σ π ί τ ι » , τ η ς λ έ ε ι . Η φωνή του έσπασε , άρχισε να τ ρ έ μ ε ι , όπου να 'ναι θα

' κ λ α ι γ ε , έμοιαζε μ ε γ έ ρ ι κ ο , αδέσποτο σκυλί που είναι έ το ι μο να ουρλιάξει από μοναξιά, μ ε κακόμοιρο, π ε ι ν α σ μ έ ν ο , σκυλί που ε ίναι έ τ ο ι μ ο να γ α β γ ί σ ε ι αλλά ούτε ξ έ ρ ε ι ούτε β λ έ π ε ι σε ποιον. Τον λυπήθηκα. Η μ η τ έ ρ α μου μού έ κ α ν ε νόημα να πάω μέσα* έφυγα χωρίς να μ ι λ ή σ ω . Ο σακάτης συνέχισε, φώναξε, ξεφώνισε, μετά άρχισαν να συζητούν. Κατόπιν σβήσανε τα φώτα και σώπασαν.

Ξάπλωσα κι ε γ ώ στο κ ρ ε β ά τ ι μου μ ε τα ρούχα, ε ν ώ ο ήλ ιος έ π ε φ τ ε πια στα παράθυρα μου. Ξ α π λ ω μ έ ν ο ς κοίταξα στο ταβάν ι τ η ρ ω γ μ ή , που στάζει όταν βρέχε ι πολύ, κοίταξα τον μαύρο λ ε κ έ . Παλ ιότερα τον μαύρο εκε ίνο λ ε κ έ τον παρομοίαζα μ ε α ε τ ό : Θα 'ρθε ι μια νύχτα, μ ε ανο ιγμένα τα φτερά του, την ώρα που κο ιμάμαι , θα μ ε πάρε ι και τ ό τ ε θα μεταμορφωθώ σε κοπέλα !

Θα πάω να τ η βρω στην πλαζ, στις εννέα και μ ι σ ή , θα τ η ς πω, γε ια σου, Ν ιλγκ ιούν , δεν μ ε γνώρισες , β λ έ π ε ι ς , πά-


λι δεν απαντάς, κατσουφιάζεις, θα τ η ς πω, μα δεν έχουμε πολύ καιρό, γ ιατ ί δυστυχώς κινδυνεύουμε, θα τ η ς πω, εσύ με π α ρ ε ξ ή γ η σ ε ς , κι αυτοί μ ε παρεξήγησαν , π ρ έ π ε ι να ε ξ η γ η θώ, θα τ η ς πω, να σου ε ξ η γ ή σ ω , θέλουν να σε μαλώσω, να πάρω από τα χέρια σου την εφημερ ίδα και να την κομματ ιάσω, απόδειξε τους πως τ ί π ο τ ε από αυτά δεν είναι απαραίτητο , και τ ό τ ε η Νιλγκ ιούν θα πλησ ιάσε ι τον Μουσταφά, που θα μας παρακολουθεί από μακριά, θα του ε ξ η γ ή σ ε ι ποια είναι, ο Μουσταφά θα ντραπεί κι ίσως τ ό τ ε η Νιλγκιούν καταλάβε ι πως την αγαπώ, μπορε ί και να μην εκνευρ ιστε ί , μπορε ί ακόμη και να χαρεί , γ ιατ ί σ τ η ζωή όλα μπορε ί να συμβούν, πού ξέρε ις . . .

Εξακολουθώ να κοιτάζω το λ ε κ έ στο ταβάν ι . Μο ιάζε ι μ ε αετό, και μ ε γεράκ ι ! Α π ' το λ ε κ έ στάζουν μ ε ρ ι κ έ ς φορές ν ε ρά. Παλιά δεν υπήρχε λ ε κ έ ς , γ ιατ ί ο πατέρας μου δεν ε ίχε φτιάξε ι ακόμη αυτό το δωμάτ ιο .

Ό μ ω ς τ ό τ ε δεν ντρεπόμουνα που το σπ ίτ ι μας ήταν μ ι κρό, που ο πατέρας μου πουλούσε λαχεία και που ο νάνος θείος μου ήταν υ π η ρ έ τ η ς . Δ ε ν λ έ ω πως δεν ντρεπόμουνα καθόλου, γ ιατ ί , όταν ακόμη δεν ε ί χ α μ ε π η γ ά δ ι κ ι ε γ ώ π ή γαινα μ ε τ η μητέρα μου στη βρύση, φοβόμουνα μ η μας δε ις , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν τ ό τ ε μ ε τον Μ ε τ ί ν π η γ α ί ν α τ ε κυνήγ ι , κ ά π ο τ ε ήμασταν τόσο καλοί φίλοι, θυμάσαι, το φθινόπωρο, όταν όσοι μ έ ν α ν ε στα νεόκτ ιστα σπίτ ια , όμοια όλα μεταξύ τους, στην περ ιοχή Μ π ε σ ε β λ έ ρ , γύριζαν στην Ιστανμπούλ , στις αρχές του Ο κ τ ώ β ρ η , κι εσε ίς μ έ ν α τ ε ακόμη εδώ* ή ρ θ α τ ε στο σπίτ ι μας μια μέρα μ ε τον Μ ε τ ί ν , που κρατούσε το παλιό ντουφέκ ι του Φαρούκ, και μου ε ί π α τ ε να π ά μ ε μαζί κυνήγ ι , να χτυπήσουμε κοράκια, ε ίχατε ιδρώσει ανεβαίνοντας τον ανήφορο μας κ ι η μ η τ έ ρ α μου σας έδωσε καθαρό νερό, κ ι εσύ ,


Νιλγκ ιούν , ε υ χ α ρ ι σ τ ή θ η κ ε ς το νερό που ή π ι ε ς μ ε τα καινούργια μας άθραυστα ποτήρια Πασάμπαχτσε , ο Μ ε τ ί ν δεν ή π ι ε , ίσως γ ιατ ί βρήκε το ποτήρι μας βρόμικο, ίσως γ ιατ ί το νερό δεν ήταν καθαρό, κατόπιν η μ η τ έ ρ α μου μας ε ί π ε , π η γ α ί ν ε τ ε , αν θ έ λ ε τ ε , παιδιά, κ ό ψ τ ε και σταφύλια, κι όταν ο Μ ε τ ί ν ρώτησε , του ε ί π ε ότι τα κλήματα δεν ήταν δικά μας, δεν έχε ι όμως σημασία, ε ίναι του γε ίτονα, δεν πε ιράζε ι , φάτ ε αν θ έ λ ε τ ε , του ε ί π ε , μα εσε ί ς , τα δυο αδέλφια, δεν θ έ λ α τ ε , κ ι ε γ ώ τ ό τ ε , Ν ιλγκ ιούν , σου ε ίπα να πάω να σας κόψω ε γ ώ , δεν γ ί ν ε τ α ι , ε ί π ε ς εσύ, γ ιατ ί δεν ε ίναι δ ικά μας! Ό μ ω ς τουλάχιστον ή π ι ε ς νερό μ ε το ποτήρ ι μας, ο Μ ε τ ί ν ούτε νερό δεν ή π ι ε .

Ο ήλιος α ν έ β η κ ε κι άλλο, ακούω τα πουλιά στα δέντρα να κ ε λ α η δ ά ν ε . Τ ι να κάνε ι άραγε ο Μουσταφά, π ε ρ ι μ έ ν ε ι , κο ιμάται , ξύπνησε , τ ι κ ά ν ε ι ; σκέφτομαι .

Ό χ ι πολλά, καμιά δεκαπενταρ ιά χρόνια μ ε τ ά , μια μέρα, θα μ π ε ι στο γραφείο μου, στο εργοστάσιο μου, η γραμματ έ α ς μου - ή , καλύτερα, η συνεργάτιδα μ ο υ - , μια όμορφη μουσουλμάνα, και θα μου π ε ι , θέλουν να σας δουν κάποιοι νεαροί ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς λ έγοντα ι Μουσταφά και Σερντάρ , πρώτα να τ ε λ ε ι ώ σ ω τ η δουλειά που κάνω, ας περ ιμένουν , θα πω ε γ ώ , κ ι αφού τους αφήσω να περ ιμένουν λ ίγο , θα χτυπήσω το κουδούνι και θα πω, τώρα μπορώ να τους δεχτώ, ας έρθουν, κι ο Μουσταφά κι ο Σερντάρ θα μου εξηγήσουν δι-σταχτ ικά, σας καταλαβαίνω βέβα ια , θα τους πω, θ έ λ ε τ ε να σας εν ισχύσω, θ έ λ ε τ ε τ η συνδρομή μου, καλά, να μου δώσ ε τ ε προσκλήσε ις δέκα εκατομμυρ ίων , μα τ ις προσκλήσε ις σας τ ις παίρνω όχι ε π ε ι δ ή φοβάμαι τον κομουνισμό, μα ε π ε ι δή σας λυπάμαι, ε γ ώ τους κομουνιστές δεν τους φοβάμαι, ε ίμαι τ ίμ ιος , στο εμπόριο δεν εξαπάτησα ποτέ κανέναν, β ο η -


θάω συστηματ ικά τους φτωχούς, τους εργάτες μου τους έχω σαν συνεταίρους, ε ίμα ι ε ι λ ικρ ινής , γ ι ' αυτό όλοι μ ε αγαπούν και δεν παρασύρονται από τα συνδικάτα κ ι από τους κομουνιστές , όλοι ξέρουν ότι το εργοστάσιο αυτό μας δίνει τον επιούσιο, ξέρουν ακόμη ότι ε γ ώ δεν έχω καμιά διαφορά απ' αυτούς, απόψε θα φάω μαζί τους , ο ρ ί σ τ ε , ε λ ά τ ε κ ι ε σ ε ί ς , όλοι μαζί ε ί μ α σ τ ε φίλοι , χ ι λ ι ά δ ε ς ε ρ γ ά τ ε ς έχω στο ε ρ γ ο στάσιο μου, θα τους πω, και τ ό τ ε ο Μουσταφά κι ο Σερντάρ δεν θα ξέρουν τ ι ν ' απαντήσουν και θα καταλάβουν ε π ι τ έ λους τ ι άνθρωπος ε ίμα ι , δεν θα καταλάβουν;

Το αναγνώρισα από το θόρυβο που έ κ α ν ε . Το φορτηγό του Χ α λ ί λ ανέβαινε τον ανήφορο. Τα πουλιά σώπασαν. Τον βαρέθηκα πια τον αετό στο ταβάν ι , γυρίζω στο κρεβάτ ι και κοιτάζω στο πάτωμα: ένα μ υ ρ μ ή γ κ ι ! Κ α η μ έ ν ο μ υ ρ μ η γ κ ά -κ ι ! Απλώνω το δάχτυλο μου, το αγγ ίζω απαλά, τρομάζε ι * υπάρχουν και πιο δυνατοί από σένα, μα εσύ δεν μπορε ίς να το ξέρε ις , μ υ ρ μ ή γ κ ι μου. Π α ν ι κ ο β λ ή θ η κ ε ς ε , τ ρ έ χ ε ι ς , τ ρ έ χε ις , βάζω το δάχτυλο μου μπροστά σου, φεύγε ις , και πάλι τ ρ έ χ ε ι ς , τ ρ έ χ ε ι ς , ξαναβάζω το δάχτυλο μου μπροστά σου, και πάλι γυρίζε ις και τ ρ έ χ ε ι ς . Έπαιξα λ ίγο α κ ό μ η , στο τ έ λος το λυπήθηκα και συνάμα σιχάθηκα* έν ιωσα παράξενα* β α ρ έ θ η κ α * θ έλησα να σ κ ε φ τ ώ ευχάριστα π ρ ά γ μ α τ α , και σ κ έ φ τ η κ α γ ια άλλη μια φορά την όμορφη μέρα τ η ς ν ίκης .

Τ η μέρα ε κ ε ί ν η , που θα τρέχω από το ένα τηλέφωνο στο άλλο δίνοντας δ ιαταγές , θα σηκώσω το ακουστικό και θα π ω : Ε μ π ρ ό ς , νομαρχία του Τούντζελ ι ; Πώς πάνε τα πράγματα ε κ ε ί , όλα καλά, αρχηγέ μου, θα πε ι η φωνή στο τ η λ έ φωνο, εδώ κάναμε εκκαθάρ ιση , ευχαριστώ, κατόπιν θα πάρω το Καρς , εμπρός , Καρς , πώς ε ίναι η κατάσταση ε κ ε ί , σχεδόν τ ε λ ε ι ώ σ α μ ε , α ρ χ η γ έ , π ά μ ε γ ια γ ε ν ι κ ή ε κ κ α θ ά ρ ι σ η ,


καλά, θα πω, κάνατε σωστά τ η δουλειά σας, ευχαριστώ, θα κατεβάσω το τηλέφωνο και θα β γ ω από το δωμάτιο κ ι ενώ θα μπαίνω στη μ ε γ ά λ η αίθουσα μ ε όλη τ η συνοδεία μου, χ ιλ ιάδες αντιπρόσωποι του Κ ι ν ή μ α τ ο ς θα μ ε υποδεχτούν όρθιοι , θα χειροκροτούν σ υ γ κ ι ν η μ έ ν ο ι και θα περ ιμένουν μ ε αγωνία τ ις δηλώσε ις μου, τ ό τ ε θα πάρω το μικρόφωνο και θα πω, φίλοι μου, η εκκαθαρ ιστ ική ε π ι χ ε ί ρ η σ η των ε θ ν ι κ ι στών στην παραμεθόρια περιοχή του Τούντζελι έληξε , έχουμ ε εξουδετερώσε ι και τους τελευταίους πυρήνες των Κ ό κ κινων, ο Παράδεισος των Ε θ ν ι κ ι σ τ ώ ν γ ίνετα ι πραγματ ικότ η τ α , κ ι ενώ θα λ έ ω ότι στην Τουρκία δεν α π ό μ ε ι ν ε πια ούτε ένας κομουνιστής, ο υπασπιστής μου θα μου ψιθυρίσε ι κάτ ι στο αυτί κ ι ε γ ώ θα πω, καλά, τώρα, έρχομαι , κι αφού περπατήσω τους ατέλε ιωτους, στρωμένους με μάρμαρο, διαδρόμους, στο τελευτα ίο από τα σαράντα δωμάτια, πίσω από μια πόρτα που φυλάγετα ι από ένοπλους φρουρούς, σε μια γωνιά που θα φωτίζεται από δυνατά φώτα, θα σε δω, δ ε μ έ ν η σε μια καρέκλα, κ ι ο υπασπιστής μου θα μου πε ι , μόλις τώρα την π ιάσαμε , μάθαμε ότι αυτή η γυναίκα είναι αρχηγός των κομουνιστών, ε γ ώ όμως θα πω, λύστε την αμέσως, δεν ταιριάζει σ' εμάς να δένουμε τα χέρια μιας γυναίκας, θα σε λύσουν, και τ ό τ ε ε γ ώ θα πω, αφήστε μας μόνους, κ ι ο υπασπιστής μου κ ι οι άνθρωποι του θα χαιρετήσουν στρατ ι ω τ ι κ ά και θα βγουν και μόλις κ λ ε ί σ ε ι η πόρτα, θα σε κοιτάξω και θα σου πω, στα σαράντα σου είσαι ακόμη πιο όμορφη κ ι ώρ ιμη γυναίκα, και καθώς θα σου δίνω τσ ιγάρο, με γ ν ω ρ ί σ α τ ε , συντρόφισσα Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , θα π ω ; Να ι , θα πε ι ς ντροπαλά, σε γνώρισα, θα σωπάσουμε γ ια λ ίγο , κοιτώντας ο ένας τον άλλο, και ξαφνικά ε γ ώ θα πω, ν ι κ ή σ α μ ε , σας νικ ή σ α μ ε , δεν αφήσαμε τ η ν Τουρκία σ' εσάς τους κομουνι-


στές, έχεις μετανιώσει για όσα έκανες; Ναι, θα πεις, έχω μετανιώσει, και, βλέποντας το χέρι σου να τρέμει ενώ θα το απλώνεις να πάρεις το τσιγάρο που σου προσφέρω, θα πω, ηρεμήστε, Νιλγκιούν, εγώ κι οι φίλοι μου ποτέ δεν κάνουμε κακό σε γυναίκες και σε κορίτσια, ηρεμήστε, παρακαλώ, εμείς είμαστε στενά δεμένοι με τις τουρκικές παραδόσεις που έχουν ιστορία χιλιάδων χρόνων, γι' αυτό, μη φοβάστε καθόλου, δεν θα σας τιμωρήσουμε εμείς μα το δικαστήριο της ιστορίας και του λαού μας, τότε εσύ θα πεις έχω μετανιώσει, έχω μετανιώσει, Χασάν, αλλά εγώ θα σου απαντήσω, είναι αργά πια, λυπάμαι, δυστυχώς, δεν μπορώ ν' αφήσω να με παρασύρουν τα αισθήματα μου και να σας συγχωρήσω, γιατί εγώ, πάνω απ' όλα, είμαι υπεύθυνος απέναντι στο λαό μου, και ξαφνικά θ' αρχίσεις να γδύνεσαι, Νιλγκιούν, έχεις γδυθεί και με πλησιάζεις, έγινες σαν τις πρόστυχες που έβλεπα στις πορνοταινίες, στο Πεντίκ, αχ, Θεέ μου, μου ορκίζεσαι ότι μ' αγαπάς, σαν δεν ντρέπεσαι, θέλεις να μ' εξαπατήσεις, μα εγώ δεν τα τρώω αυτά, τα παρακάλια σου με κάνουν να σε σιχαίνομαι, δεν σ' αγαπώ πια, φωνάζω τους φρουρούς και τους λέω: Πάρτε αυτή την Κόκκινη Κατερίνα από δω, δεν θα επαναλάβω το λάθος του Μπαλτατζή Μεχμέτ πασά,* ο λαός μου υπέφερε πολλά εξαιτίας του αδύναμου αυτού πασά, μα τέρμα πια, εκείνες οι μέρες πέρασαν, κι έτσι όταν σε πάρουν οι φρουροί, θα κλειστώ σ' ένα δωμάτιο να κλάψω, και, παρασυρμένος από τα

* Διοικητής (γενν. 1660 - πέθ. 1713) του οθωμανικού στρατού σε μια μάχη εναντίον των Ρώσων (1711) , κατηγορήθηκε για τη συνθηκολόγηση του με τον Μέγα Πέτρο. Είχε διαδοθεί μάλιστα ότι είχε ενδώσει στα θέλγητρα της τσαρίνας Αικατερίνης.


συναισθήματα μου, θα θ έ λ ω να φερθώ α κ ό μ η πιο σκληρά στους κομουνιστές , μα κατόπιν τα δάκρυα μου θα σ τ ε γ ν ώ σουν και θα σκεφτώ πως άδικα πόνεσα τόσα χρόνια, κ ι αυτό θα μ ε παρηγορήσε ι , κ ι όταν θα πάρω μέρος στους εορτασμούς τ η ς ν ί κ η ς , θα σε ξεχάσω, ε ν τ ε λ ώ ς , ίσως την ίδια ε κ ε ί ν η κιόλας μέρα.

Β α ρ έ θ η κ α να παρασύρομαι από τ ι ς ανόητες αυτές ονειροφαντασίες, γύρισα μπρούμυτα και κοίταξα στο πάτωμα, το μ υ ρ μ ή γ κ ι ε ίχε φύγει , ε ί χ ε χαθεί . Π ό τ ε έ φ υ γ ε ; Ο ήλιος ήταν ψηλά . Ξαφνικά θυμήθηκα και π ε τ ά χ τ η κ α από το κρεβάτ ι . Ε ίχα ή δ η αργήσε ι .

Π ή γ α στην κουζίνα, έφαγα κάτ ι και , χωρίς να μ ε δε ι κανε ίς , β γ ή κ α από το παράθυρο. Τα πουλιά ήταν πάντα στα κλαδιά, ο Ταχσίν και οι δικοί του στήνουν τα καλάθια μ ε τα κεράσια στην άκρη του ανηφορικού δρόμου. Έ π ε ι τ α από λίγο έφτασα στην πλαζ. Κοίταξα: ο φύλακας κ ι αυτός που έκοβε τα ε ισ ιτήρια ήταν στις θέσε ις τους, η Νιλγκιούν όμως δεν ε ίχε έρθε ι α κ ό μ η . Π ή γ α στο μόλο και κοίταξα τα κ ό τ ε ρα. Νύσταζα πολύ και κάθισα.

Θα μπορούσα να τ η ς τ η λ ε φ ω ν ή σ ω : Ε μ π ρ ό ς , κ ινδυνεύετ ε , δεσποινίς Ν ιλγκ ιούν , σήμερα μην π ά τ ε στην πλαζ, ούτ ε στον μ π α κ ά λ η , θα τ η ς έ λ ε γ α , μ η β γ α ί ν ε τ ε από το σπ ίτ ι . Ποιος ε ίμαι , ε ί π α τ ε ; Ένας παλιός φίλος! Τσατ ! Κλε ίνω α μ έ σως το τηλέφωνο αποφασιστικά. Θα καταλάβε ι άραγε ποιος ε ίμα ι , ότι την αγαπώ, ότι θέλω να την προστατέψω από τον κίνδυνο;

Ξ έ ρ ω καλά πως π ρ έ π ε ι να 'μαστε ευγεν ικο ί μ ε τ ις γ υ ναίκες , άκου να πάρω από τα χέρια τ η ς τ η ν εφημερ ίδα και να τ η σκίσω, όχι δα! Η γυναίκα είναι ένα πλάσμα αδύνατο, δεν π ρ έ π ε ι να τ η ς φερόμαστε άσχημα. Η μ η τ έ ρ α μου, ας


πούμε , πόσο καλή ε ίναι ! Δ ε ν μ' αρέσουν αυτοί που κοιτάζουν μ ε κακό μ ά τ ι τ ι ς γυνα ίκες , αυτοί που κοιτάζουν και σκέφτονται μονάχα πώς να πλαγιάσουν μαζί τους, δεν αντέχω τους κακούς, τους βρομιάρηδες μ ε τα σπυριά, τους υλι-στές πλούσιους, τους βρομερούς αυτούς ανθρώπους. Ξ έ ρ ω καλά ότι πρέπε ι να 'μαστε ευγεν ικοί , λεπτο ί , πώς ε ί σ τ ε , π ε ράστε , παρακαλώ, πρώτα εσε ίς , όταν περπατάς μαζί μ ε μια γυναίκα και δε ις μια πόρτα, π ρ έ π ε ι να βραδύνεις το βήμα σου και , δίχως άλλη σ κ έ ψ η , ν ' απλώσεις από πίσω το χέρι σου, ν' ανοίξεις την πόρτα, και να πε ις ορ ίστε , περάστε , παρακαλώ, ε γ ώ ξέρω καλά πώς π ρ έ π ε ι να φερόμαστε στις γ υ ναίκες και στα κορίτσια, ω, καπν ίζετε , και μάλιστα στο δρόμο, μα, βέβαια, μ π ο ρ ε ί τ ε να κ α π ν ί ζ ε τ ε , δ ικαίωμα σας, ε γ ώ δεν ε ίμαι οπισθοδρομικός, βγάζω αμέσως τον αναπτήρα μου και τσαφ τον ανάβω, ε γ ώ μ ε μια γυναίκα μ ιλάω όπως μ ι λάω μ' έναν άντρα, μ' ένα σ υ μ μ α θ η τ ή μου, δίχο^ς να ενοχληθώ, δίχως να κοκκ ιν ίσω, αν θέλω να προσπαθήσω λ ίγο , μπορώ ακόμη και μ' ένα κορίτσι να μ ιλήσω χωρίς να ντραπώ, όταν δουν τα κορίτσια τ ι άνθρωπος ε ίμα ι , θα τα χάσουν, θα ντραπούν που μ ε π α ρ ε ξ ή γ η σ α ν άκου να πάρω και να σκίσω την εφημερ ίδα τ η ς ! Πιθανόν ο Μουσταφά να μ η μου το ε ί π ε αυτό στα σοβαρά.

Βαρέθηκα τ η θάλασσα και τα κότερα, σηκώνομαι και γυρίζω στην πλαζ. Ο Μουσταφά ασφαλώς θ' α σ τ ε ι ε ύ τ η κ ε , γ ιατ ί , ό,τι και να 'ναι, ξέρε ι κ ι αυτός ότι δεν π ρ έ π ε ι να σ υ μ π ε ρ ιφερόμαστε άσχημα στα κορίτσια. Τ ο 'κανα, θα μου π ε ι , γ ια να σε δοκιμάσω, να δούμε αν έ μ α θ ε ς ότι πε ιθαρχία σ η μαίνε ι απόλυτη υ π α κ ο ή ! Δ ε ν π ρ έ π ε ι να φ ε ρ θ ε ί ς άσχημα στην κοπέλα που αγαπάς, Χασάν !

Φ τ ά ν ω στην πλαζ, και βλέπω τ η Νιλγκιούν να 'ναι, όπως


πάντα, ξ α π λ ω μ έ ν η . Τόσο πολύ νύσταζα, που δεν ένιωσα τ ί ποτα. Τ η ν κοίταξα σαν να κοίταζα ένα άγαλμα. Κατόπιν κάθισα, Ν ιλγκ ιούν , και σε περ ίμενα .

Πιθανόν ο Μουσταφά να μην έρθε ι , σκέφτηκα. Θα το ξέχασε , δεν θα έ δ ω σ ε σημασία, ίσως α κ ό μ η και να μην ξύπ ν η σ ε . Η πλαζ άρχισε να γ ε μ ί ζ ε ι . Αυτοκ ίνητα που ήρθαν από την Ιστανμπούλ, πατεράδες , μ η τ έ ρ ε ς , παιδιά, γ ελο ί ες , ανόητες ο ικογένε ι ες μ ε τα καλάθια τους στο χέρ ι : Όλοι ε ίσ τ ε ένοχοι , όλοι θα τ ι μ ω ρ η θ ε ί τ ε . Τους σιχαίνομαι.

Μ π ο ρ ε ί και να μην το κάνω, σ κ έ φ τ η κ α . Ε γ ώ δεν ε ί μ α ι τ έ τ ο ι ο ς άνθρωπος! Μ α θα μ ε κατηγορήσουν ότι ούτε μια ε φ η μ ε ρ ί δ α δεν μπόρεσα να πάρω από τα χέρ ια μιας κο-μουνίστριας και να τ η σ κ ί σ ω ! Π α λ ι ό τ ε ρ α ήταν μαζί μας, τώρα έ γ ι ν ε κ ο μ ο υ ν ι σ τ ή ς , θα πουν, π ρ ο σ έ χ ε τ ε τον αυτόν τον Χ α σ ά ν Καρατάς από το Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , μην τον παίρν ε τ ε μαζί σας! Μ α ε γ ώ δεν φοβάμαι τ η μοναξιά - μόνος, δίχως καμιά υποστήρ ιξη , να δ ε ί τ ε τ ι σπουδαίες δουλε ιές θα κάνω.

αΕ ! Ξύπνα, ρ ε ! » Τρόμαξα. Ή τ α ν ο Μουσταφά! Α μ έ σ ω ς σηκώθηκα. « Ή ρ θ ε η κ ο π έ λ α ; » ρώτησε . « Ν α ι , ε κ ε ί ε ί να ι » , ε ίπα. « Α υ τ ή μ ε το γαλάζιο μαγ ιό» . « Α υ τ ή που διαβάζει το β ι β λ ί ο ; » ε ί π ε , και σε κοίταξε βρό

μ ικα, Γ)ίιλγκιούν. « Ξ έ ρ ε ι ς τ ι θα κ ά ν ε ι ς ; » πρόσθεσε και κατόπιν ρ ώ τ η σ ε : « Ο μπακάλης πού ε ί ν α ι ; »

Του έδε ιξα το μαγαζί , κατόπιν του ζήτησα ένα τσ ιγάρο, μου έδωσε κι έ φ υ γ ε , π ή γ ε και σ τ ά θ η κ ε κάπου μακριά.

Άναψα το τσ ιγάρο μου και , κοιτάζοντας την άκρη του, άρχισα να σκέφτομαι. Δεν ε ίμαι χαζός, Νιλγκιούν, ε ίμαι ιδεολόγος, έχω τα ιδανικά μου, χ τ ε ς το βράδυ, αδιαφορώντας


για τους κινδύνους, γ ρ ά ψ α μ ε συνθήματα στους τοίχους, κοίτα, οι μπογ ι ές δεν έφυγαν από τα χέρια μου α κ ό μ η .

« Τ ι κάνε ις ε κ ε ί , καπν ίζε ι ς ; Δεν ε ίναι κρ ίμα ; Ε ίσαι ακόμ η τόσο νέος !»

Ο θε ίος μου ο Ρ ε τ ζ έ π . Κρατάε ι το δ ίχτυ του. « Π ρ ώ τ η φορά καπν ίζω» , ε ίπα. « Π έ τ α ξ ε το αυτό το τσιγάρο, πήγαινε στο σπίτ ι σου, παι

δί μου! Τ ι δουλειά έχε ις πάλι ε δ ώ ; » Γ ι α να μ' αφήσει και να φύγε ι , πέταξα το τσ ιγάρο. « Π ε ρ ι μ έ ν ω ένα φίλο μου, θα μ ε λ ε τ ή σ ο υ μ ε μαζ ί » , ε ίπα. Δ ε ν του ζήτησα χρήματα. « Ο πατέρας σου θα 'ρθε ι στην κηδε ία , δεν θα ' ρ θ ε ι ; » ε ί

π ε . Κ ο ν τ ο σ τ ά θ η κ ε , κατόπιν έφυγε μ ε το σώμα του να κου

ν ι έ τ α ι πέρα-δώθε . Έ μ ο ι α ζ ε μ ε μόν ιππο που σκαρφάλωνε τον ανήφορο: Τ ι κ - τ α κ , κακόμοιρε , τζουτζέ !

Σ ε λ ίγο ε ίδα τ η Ν ιλγκ ιούν να βγαίνε ι από τ η θάλασσα και να 'ρχεται . Π ή γ α στον Μουσταφά και του το 'πα:

« Π η γ α ί ν ω στον μ π α κ ά λ η » , μου ε ί π ε . « Ό π ω ς ε ί π α μ ε , αν πάρε ι Τζουμχουριέτ, ε γ ώ θα β γ ω πρώτος και θα βήξω. Τ ό τ ε , ξέρε ις τ ι θα κάνε ις , κ α τ ά λ α β ε ς ; »

Δ ε ν μίλησα. « Π ρ ό σ ε χ ε , δεν θα σ' αφήσω από τα μάτια μου!» ε ί π ε κ ι

έφυγε . Π ή γ α στο δ ιπλανό σοκάκι και περ ίμενα . Πρώτα μ π ή κ ε

ο Μουσταφά στον μ π α κ ά λ η . Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο μ π ή κ ε ς εσύ, Νιλγκ ιούν . Ταράχτηκα, έκανα να δέσω σφιχτά τα κορδόνια των αθλητικών παπουτσιών μου, τα χέρια μου τρέμανε . Π ε ρ ιμένω και σκέφτομα ι : Ό λ α μπορούν να συμβούν σ τ η ζωή . Το σ κ έ φ τ η κ α και , θαρρείς , φοβήθηκα : μπορε ί ένα πρωί να


σηκωθώ και να δω τη θάλασσα κατακόκκινη, μπορεί να γίνει σεισμός. Το Τζενέτχισαρ να χωρίσει στα δύο, από την πλαζ να βγαίνουν φλόγες. Ανατρίχιασα.

Πρώτα βγήκε ο Μουσταφά, κοίταξε προς το μέρος μου κι έβηξε. Κατόπιν βγήκε η Νιλγκιούν, με μια εφημερίδα στο χέρι. Την ακολούθησα. Περπατούσε γρήγορα. Κοιτάζω τα πόδια της, μοιάζουν με σπουργίτια, που τη μια κάθονται σε κλαδιά και την άλλη πετούν. Γελιέσαι, αν νομίζεις ότι θα με συγκινήσεις με την ομορφιά των ποδιών σου. Έχουμε απομακρυνθεί από την παραλία. Κοιτάζω πίσω, ο Μουσταφά με παρακολουθεί. Την πλησίασα, με κοίταξε.

«Γεια σου, Νιλγκιούν!» είπα. «Γεια σου», είπε, και συνέχισε το δρόμο της. «Ένα λεπτό!» είπα. «Μπορούμε να μιλήσουμε λίγο;» Περπατάει σαν να μην έχει ακούσει. Έτρεξα ξοπίσω της. «Στάσου!» είπα. «Γιατί δεν μου μιλάς;» Καμιά απάντηση. «Μήπως είσαι ένοχη για κάτι και ντρέπεσαι;» Πάλι καμιά απάντηση. «Δεν μπορούμε να μιλήσουμε σαν άνθρωποι πολιτισμέ

νοι;» Πάλι δεν απαντάει. «Δεν με γνώρισες, Νιλγκιούν;» Τάχυνε το βήμα της και κατάλαβα πως άδικα προσπα

θούσα να της μιλήσω από μακριά, έτρεξα λοιπόν και πήγα κοντά της. Περπατούσαμε κοντά κοντά, σαν να είμαστε δυο φίλοι, κι εγώ λέω:

«Γιατί φεύγεις; Τι σου έκανα;» Σωπαίνει. «Σου έκανα μήπως κανένα κακό; Πες μου».


Δεν μιλάει. αΓιατί δεν ανοίγεις το στόμα σου;» Πάλι δεν μιλάει. «Καλά, της λέω, ξέρω γιατί δεν μιλάς, να σου το πω;» Δεν λέει τίποτα, εκνευρίζομαι. «Δεν είναι σωστά αυτά που σκέφτεσαι για μένα, το ξέ

ρεις;» λέω. «Με θεωρείς, ποιος ξέρει τι! Μα γελιέσαι, γελιέσαι, κοπέλα μου, τώρα θα καταλάβεις γιατί γελιέσαι», είπα, μα δεν έκανα τίποτα. Γιατί ντράπηκα και ξαφνικά θέλησα να ξεφωνίσω, σαν να φοβήθηκα την ανοησία μου! Τη στιγμή εκείνη ακριβώς, είδα να έρχονται από απέναντι δυο καλοντυμένοι κύριοι.

Περίμενα, από φόβο μήπως αυτοί οι σνομπ κύριοι, που φορούσαν σακάκι και γραβάτα μ' αυτή τη ζέστη, ανακατευτούν στις υποθέσεις μου. Και για να μη με παρεξηγήσουν, έμεινα λίγο πίσω, μα είδα ότι η Νιλγκιούν είχε αρχίσει να τρέχει. Πλησίαζε στο σπίτι της, άρχισα κι εγώ να τρέχω. Από πίσω μου έτρεχε ο Μουσταφά. Όταν έστριψα στη γωνία, τα 'χασα: έτρεξε, πρόλαβε το νάνο και τον έπιασε από το μπράτσο. Σκέφτηκα να πάω να τους δώσω ένα μάθημα, μα τα πόδια μου καρφώθηκαν, θαρρείς, στη γη. Στάθηκα και τους κοίταξα σαν χαζός. Ο Μουσταφά με πλησίασε.

«Δειλέ!» μου είπε. «Θα δεις, θα σου δείξω εγώ...» «Εγώ θα δείξω σ' αυτούς!» είπα. «Αύριο! Θα δεις, αύριο

θα τους δείξω!» «Αύριο θα το κάνεις, έτσι;» Εγώ ήθελα να το κάνω εκείνη τη στιγμή. Να δώσω μια

στον Μουσταφά! Να του δώσω μια, να τον αφήσω στον τόπο. Κάτι κακό να κάνω, να το καταλάβουν όλοι: να του ρί-


ξω μια μπουνιά στα μούτρα, για να μην μπορεί να με βλέπει, και για να μη νομίζουν ότι είμαι δειλός. Δεν είμαι όποιος κι όποιος, το ξέρεις, Μουσταφά, το ξέρετε εσείς οι υπόλοιποι; Βλέπετε τις γροθιές μου; Εγώ πια είμαι διαφορετικός, εγώ δεν είμαι εγώ* είχα θυμώσει τόσο πολύ, που ακόμη κι εγώ βλέποντας πόσο πολύ είχα θυμώσει, φοβόμουνα τον εαυτό μου. Ούτε κι ο Μουσταφά άνοιξε το στόμα του να μιλήσει, είχε καταλάβει. Περπατούσαμε σιωπηλοί. Κατάλαβες ότι αργότερα μπορεί να το μετανιώσεις κι εσύ, έτσι, Μουσταφά; Ο μπακάλης ήταν μόνος στο μαγαζί του. Του ζητήσαμε Τζουμχουριέτ, μας έδωσε μια, μα, όταν του είπα πως τις θέλω όλες, κατάλαβε, με φοβήθηκε -όπως κι ο Μουσταφά- και μου τις έδωσε. Δεν είχε σκουπιδοντενεκέ. Έσκισα τις εφημερίδες και τις σκόρπισα παντού. Πήρα και τα περιοδικά με τις γυμνές γυναίκες στα εξώφυλλα, τα έσκισα κι αυτά. Τα περιοδικά της αμαρτίας, της ντροπής... Ώστε εγώ θα καθάριζα όλην αυτή τη βρομιά! Ακόμη κι ο Μουσταφά είχε μείνει κατάπληκτος.

«Καλά, εντάξει, εντάξει, φτάνει πια!» είπε. Μ' έβγαλε από το μπακάλικο. «Το βράδυ έλα στο καφενείο!» μου είπε. «Κι αύριο το

πρωί να είσαι εδώ». Δεν του είπα τίποτα. Όταν έκανε να φύγει, του ζήτησα

ένα τσιγάρο. Μου έδωσε.

23

Ο Ρετζέπ πήρε το δίσκο να τον κατεβάσει κάτω όταν έφαγα το πρωινό μου και μετά πήγε στην αγορά. Όταν γύρισε, δεν ήταν μόνος. Από το ελαφρό περπάτημα της, κατάλαβα ότι ήταν μαζί του η Νιλγκιούν. Ανέβηκε τις σκάλες, άνοιξε την πόρτα, με κοίταξε. Τα μαλλιά της ήταν βρεγμένα, ερχόταν, φαίνεται, από τη θάλασσα. Έφυγε. Και μέχρι το μεσημέρι, κανένας άλλος δεν ήρθε στο δωμάτιο μου. Ξαπλωμένη στο κρεβάτι μου, βάλθηκα ν' ακούω ό,τι συνέβαινε γύρω μου. Πρώτα άκουσα τη Νιλγκιούν και τον Φαρούκ να μιλούν κάτω, κατόπιν ο χυδαίος σαββατιάτικος θόρυβος της πλαζ έγινε τόσο ενοχλητικός, που δεν μπορούσα πια ν' ακούω. Δεν μ' έπιασε ύπνος, και η κόλαση σου, Σελαχατίν, έλεγα, η κόλαση που την έλεγες παράδεισο, νά λοιπόν που κατέβηκε στη γη· άκου* όλοι είναι ίσοι, όποιος πληρώσει εισιτήριο μπαίνει, γδύνεται, ξαπλώνει, ο ένας δίπλα στον άλλον, άκου!

Για να μην ακούω, έκλεισα τα παντζούρια και τα παράθυρα μου. Ήθελα να φάω το μεσημεριανό φαγητό μου και να πέσω να κοιμηθώ, να ξεχάσω. Ο Ρετζέπ άργησε. Είπε


πως θα πήγαινε στην κηδεία ενός φίλου του ψαρά. Ούτε για το μεσημεριανό φαγητό κατέβηκα. Ο Ρετζέπ έφερε το δίσκο μου, έκλεισε την πόρτα μου κι έφυγε. Περίμενα τον μεσημεριανό ύπνο.

Ο καλύτερος ύπνος είναι ο μεσημεριανός, έλεγε η μητέρα μου. Μετά το μεσημεριανό φαγητό, βλέπεις τα πιο όμορφα όνειρα και ξυπνάς ακόμη πιο όμορφη, έλεγε. Ίδρωνα λιγάκι, χαλάρωνα, ένιωθα ανάλαφρη, πετούσα σαν μικρό σπουργίτι. Κατόπιν ανοίγαμε τα παράθυρα για να μπει μέσα ο καθαρός αέρας και να φύγει ο βρόμικος, για ν' απλωθούν μέχρι μέσα στην κάμαρη τα πράσινα κλαδιά του κήπου στο Νισάντας και να βγουν έξω τα όνειρα μου. Γιατί συχνά, όταν ξυπνούσα, μου φαινόταν πως το όνειρο μου γλιστρούσε κι έφευγε. Ίσως κι όταν πεθάνω: οι σκέψεις μου θα περιφέρονται στο δωμάτιο, πάνω στα έπιπλα, ανάμεσα στα ερμητικά κλειστά παντζούρια, θα στριφογυρίζουν αγγίζοντας την επιφάνεια του τραπεζιού μου, του τοίχου και του ταβανιού, κι όταν κάποιος μισανοίγει την πόρτα, θα βλέπει ίσως τη σκιά των σκέψεων μου. Κλείστε λοιπόν την πόρτα, να μη χαλάσει η αγνότητα της σκέψης μου, να μη δηλητηριαστούν οι αναμνήσεις μου, κι οι πεντακάθαρες σκέψεις μου να περιφέρονται συνέχεια μέχρι τη συντέλεια του κόσμου εδώ, στο σπίτι αυτό της σιωπής, να περιφέρονται συνέχεια σαν τους αγγέλους και να σας κάνουν να ντρέπεστε! Μα ξέρω τότε τι θα κάνουν: Αχ, εγγόνια του σατανά, ο ένας, ο πιο μικρός, μάλιστα, άφησε μια φορά να του ξεφύγει από το στόμα. Γιαγιά, το σπίτι αυτό πάλιωσε πολύ, είπε, ας το γκρεμίσουμε, να χτίσουμε στη θέση του μια πολυκατοικία. Επειδή, ξέρω, υποφέρετε όχι όταν βουλιάζετε εσείς μέχρι το λαιμό στην αμαρτία, αλλά όταν βλέπετε τους άλλους να μένουν αναμάρτητοι.


Πρέπει, να ξεπεράσεις κι εσύ την ανόητη απαγόρευση που λέγεται αμαρτία, έλεγε ο Σελαχατίν, πιες κι εσύ λίγο ρακί, όπως εγώ, μια γουλιά, δεν έχεις την περιέργεια να δοκιμάσεις; Δεν βλάπτει, αντίθετα, ωφελεί, βοηθάει τη σκέψη. Ήμαρτον, Θεέ μου! Έστω, πες μονάχα μια φορά, Φατμά, κι η αμαρτία ας βαραίνει τον άντρα σου, δεν υπάρχει Θεός, άντε, πες το. Ήμαρτον! Καλά, τότε άκου αυτό που θα σου πω: το σημαντικότερο άρθρο της εγκυκλοπαίδειας μου, τώρα μόλις το έγραψα, είναι στο γράμμα Γ, σου το διαβάζω περιληπτικά: «Γνώση: βάση της γνώσης είναι το πείραμα... Η γνώση που δεν στηρίζεται στο πείραμα, που δεν αποδεικνύεται πειραματικά, είναι απαράδεχτη...» Η φράση αυτή, που αποτελεί τη βάση της επιστημονικής γνώσης, βάζει στην άκρη το θέμα της ύπαρξης του Θεού... Γιατί αυτό το θέμα είναι αδύνατο ν' αποδειχτεί πειραματικά... Η οντολογική απόδειξη δεν είναι παρά μια σχολαστική φλυαρία... Ο Θεός είναι μια έννοια που μ' αυτήν παίζουν οι οπαδοί της μεταφυσικής... Κατά συνέπεια, στη χώρα αυτή με τα μήλα, τα αχλάδια και τις Φατμάδες, ο Θεός δεν έχει θέση... Χα, χα! Καταλαβαίνεις, Φατμά, εσύ δεν έχεις, δεν μπορείς να έχεις Θεό! Σκέφτομαι να το δημοσιεύσω αμέσως αυτό! Δεν έχω υπομονή να περιμένω μέχρι να τελειώσει η εγκυκλοπαίδεια μου, έγραψα στον Ιστεπάν, τον τυπογράφο, να ετοιμάσει μια έκδοση με το άρθρο αυτό. Ξανακάλεσα το χρυσοχόο Αβραάμ, και σου λέω να ξέρεις: στο σπουδαίο αυτό θέμα δεν θ' ανεχτώ τις κοριτσίστικες ιδιοτροπίες σου, θα μου δώσεις ένα καλό κομμάτι από την κασετίνα σου, σου ορκίζομαι, θα ωφεληθεί όλη η χώρα, κι αν αυτοί οι βλάκες οι αντιδραστικοί δεν επιτρέψουν να κυκλοφορήσει, το έχω πάρει απόφαση, θα κατέβω στο Σιρκετζί


να το πουλήσω ε γ ώ . Ό μ ω ς θα δ ε ι ς , θα γ ί ν ε ι ανάρπαστο! Γ ι α τ ί αυτό που σου ε ίπα το ξεσήκωσα από τα β ιβλ ία μου, εκε ίνα τα γαλλ ικά , μου π ή ρ ε πολλά χρόνια να το εκλα ϊκεύσω, Φ α τ μ ά , το ξέρε ις κ ι εσύ καλά! Αυτό που ε ίμα ι περ ί εργος να δω δεν είναι αν θα το διαβάσουν ή όχι, μα τ ι θα κάνουν όταν το διαβάσουν.

Μ α ευτυχώς που κανε ίς άλλος εκτός από τον ίδιο και το νάνο του δεν θα το δ ιάβασε , μονάχα ε γ ώ διάβασα, νιώθοντας αποστροφή, τα α η δ ι α σ τ ι κ ά ε κ ε ί ν α ψ έ μ α τ α γ ια τον « μ ε λ λ ο ν τ ι κ ό ωραίο παράδε ισο» , που στην πραγματ ικότητα δεν ήταν παρά η κόλαση .

Ή τ α ν κ α τ α χ ε ί μ ω ν ο , ο Ν τ ο γ ά ν μου ή τ α ν στο Κ ε μ ά χ , επτά μήνες μ ε τ ά από τ ό τ ε που ο Σελαχατ ίν ανακάλυψε το θάνατο και τρε ι ς μήνες μ ε τ ά το θάνατο του, στο σπ ίτ ι δεν ήταν κανένας άλλος εκτός από το νάνο. Τ η νύχτα χιόνιζε κι ε γ ώ σκεφτόμουνα πως ο τάφος του ε ί χ ε σκεπαστε ί μ ε χιόνια, όταν ξαφνικά ένιωσα μια ανατριχίλα και σκέφτηκα πως κάτ ι έ π ρ ε π ε να κάνω για να ζεσταθώ. Γ ι α τ ί , γ ια να μ η ν ιώθω την κρασίλα που ακόμη μου μύριζε, θαρρείς , ε ίχα αποτ ρ α β η χ τ ε ί στην κάμαρη αυτή , τα πόδια μου είχαν παγώσε ι , τουρτούρ ιζαν το χλομό και π λ η κ τ ι κ ό φως τ η ς λάμπας μ' έ κ α ν ε να π λ ή τ τ ω ακόμη πιο πολύ, το χιόνι χτυπούσε στα παράθυρα, δεν έκλαιγα. Θέλησα να ζεσταθώ, ανέβηκα επάνω, σ κ έ φ τ η κ α πως μπορούσα πια να μπω στο δωμάτιο που, όσο ζούσε ο Σελαχατ ίν , δεν τολμούσα να πλησιάσω, μονάχα τον άκουγα συνέχε ια να περπατάε ι πέρα-δώθε . Έ σ π ρ ω ξα σιγανά την πόρτα, κοίταξα: σκόρπια χαρτιά, π ε τ α μ έ ν α εδώ κ ι εκε ί , στα τραπέζ ια, στις πολυθρόνες, στις καρέκλες , στα συρτάρια, πάνω στα β ιβλ ία , μέσα στα β ιβλ ία, στο πάτωμα, στα παράθυρα, χαρτιά γ ρ α μ μ έ ν α , στοίβες από χαρ-


τιά. Άνοιξα το καπάκι τ η ς τεράστ ιας σόμπας, τα έριξα μ έ σα. Άναψα ένα σπίρτο κι έ π ε ι τ α από λ ίγο η σόμπα καταβρόχθιζε τα χαρτιά σου, τα β ιβλ ία σου, τα κείμενα σου, τ ις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς σου, κοντολογίς , τ ι ς αμαρτ ίες σου, Σελαχατ ίν ! Όσο χάνονταν οι αμαρτ ίες σου, τόσο ζεσταινόταν το σώμα μου! Τ ο έργο μου, αυτό που του έδωσα τ η ζωή μου: αγαπ η μ έ ν ο μου αμάρτημα! Γ ιά να δούμε τ ι έ γ ρ α ψ ε ο σατανάς. Τα έσκιζα και τα έκα ιγα , προηγουμένως όμως τα διάβαζα* έ τσ ι , στα β ιαστ ικά: Δημοκρατ ία : το πολ ί τ ευμα που μας ε ίναι απαραίτητο . . . Υπάρχουν πολλές μορφές δημοκρατ ίας . . . Ο Ν τ ε Π α σ έ , στο σχετ ικό μ ε τ η δημοκρατ ία σύγγραμμα του. . . 1926... Οι ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς γράφουν ότι αυτή τ η ν εβδομάδα στην Άγκυρα α ν α κ η ρ ύ χ τ η κ ε η δημοκρατ ία . . . Ωραία.. . Φ τ ά ν ε ι να μην την καταντήσουν σαν τα μούτρα τους. Σ ύ γκρ ινε τ η θεωρία του Δαρβίνου με το Κοράνιο , και μ ε απλά παραδε ίγματα που θα τα καταλάβουν ακόμη κ ι οι κουτοί, εξηγούσε την ανωτερότητα τ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς . . . Ο σεισμός ε ί ναι απλώς ένα φαινόμενο γεωλογ ικό , πρόκε ιτα ι γ ια την κίν η σ η του φλοιού τ η ς γ η ς . · · Η γυναίκα ε ίναι το συμπλήρωμα του άντρα. . . Υπάρχουν δύο ειδών γυναίκες . . . Οι πρώτες είναι οι «φυσ ικές» γυναίκες , αυτές απολαμβάνουν όλες τ ις ηδονές, όλα τα καλά που τους δίνει η φύση, είναι ή ρ ε μ ε ς , κ ε φάτες , αδιάφορες, δίχως έγνο ι ες , ψύχραιμες , στην πλε ιονότητα τους είναι γυναίκες του λαού, γυναίκες των κ α τ ώ τ ε ρων, όπως λένε , · τάξεων. . . όπως, λόγου χάρη , η γυναίκα του Ρουσό, που δεν τ η ν π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε π ο τ έ . . . Ή τ α ν υπηρέτρια του, του έκανε έξ ι παιδ ιά. . . Οι άλλες ε ίναι π ικρόχολες , αυταρχικές , αλαζονικές, πιστεύουν τυφλά στις παραδόσεις, ε ί ναι ψυχρές, δεν έχουν κατανόηση. . . Όπως η Μαρία Αντουα-νέτα. . . Αυτές , οι δ εύτερες , είναι τόσο ψυχρές κ ι εγωίστρ ι ες ,


που πολλοί επιστήμονες, πολλοί φιλόσοφοι, βρήκαν την κατανόηση, καθώς και τη ζεστασιά του έρωτα, στις γυναίκες των κατώτερων τάξεων... Ο Ρουσό είχε για ταίρι του την υπηρέτρια του, ο Γκαίτε την κόρη ενός φούρναρη, ο κομουνιστής Μαρξ την υπηρέτρια του... Απ' αυτήν απέκτησε κι ένα παιδί, που το υιοθέτησε ο Ένγκελς... Ποιος ο λόγος να ντραπούν; Αυτή είναι η πραγματικότητα της ζωής... Πολλά τέτοια παραδείγματα υπάρχουν... Έτσι, οι μεγάλοι αυτοί άνθρωποι, εξαιτίας της ψυχρότητας των συζύγων τους, υπέφεραν, η ζωή τους έγινε φαρμάκι, χαραμίστηκαν, με αποτέλεσμα ο ένας να μην μπορέσει να ολοκληρώσει το βιβλίο του, ο άλλος τη φιλοσοφική του σκέψη, ο τρίτος την εγκυκλοπαίδεια του... Ένα άλλο κακό είναι τα παιδιά εκείνα που ο νόμος κι η κοινωνία τα θεωρούν νόθα... Σκέφτηκα κοιτάζοντας τα φτερά ενός πελαργού: Μπορούμε άραγε να φτιάξουμε ένα αερόστατο σε σχήμα πελαργού;... Τα αεροπλάνα γίνανε πια όπλα πολέμου... Κάποιος που λεγόταν Λίντμπεργκ κατάφερε την περασμένη εβδομάδα να περάσει με αεροπλάνο τον Ατλαντικό ωκεανό... Κι είναι μόλις είκοσι δύο χρονών... Όλοι οι σουλτάνοι ήταν βλάκες... Η μαριονέτα των Ενωτικών, ο σουλτάνος Ρεσάτ, έχει τα πρωτεία στη βλακεία... Οι σαύρες του κήπου μας δεν έχουν μελετήσει τον Δαρβίνο, ωστόσο, σύμφωνα με τις θεωρίες του, αφήνουν τις ουρές τους, κάτι που δεν πρέπει να το βλέπουμε σαν θαύμα μα σαν νίκη της ανθρώπινης σκέψης. Αν είχα πειστεί ότι η εγκατάλειψη του ισλάμ κι ο ασπασμός του χριστιανισμού θα είχε ως αποτέλεσμα τη γρήγορη εκβιομηχάνιση της χώρας, θα το έγραφα δίχως κανένα δισταγμό!...

Διάβαζα, διάβαζα, κι αηδιασμένη πετούσα τα χαρτιά στη


σόμπα και ζεσταινόμουνα. Δ ε ν ξέρω πόσο διάβασα και πόσα χαρτιά πέταξα σ τ η σόμπα - ξαφνικά άνοιξε η πόρτα και ε ίδα το νάνο: ήταν ακόμη δεκαεφτά χρονών, μα τ ι κ ά ν ε τ ε , κυρία, δεν είναι κρίμα, μου ε ί π ε . Σ ώ π α εσύ! Δ ε ν είναι κρίμα; Σ ώ π α , σου λ έ ω ! Δ ε ν ε ίναι κρ ίμα ; Κ ο ί τ α που δεν σωπαίνε ι ! Πού είναι το μπαστούνι μου; Σ ώ π α σ ε . Υπάρχουν κ ι άλλα χαρτιά, πού τα έχε ι ς κ ρ ύ ψ ε ι , μ ίλα, νάνε , αυτά ε ίναι όλα; Σωπαίνε ι ! Ώ σ τ ε τα έ κ ρ υ ψ ε ς , νάνε , εσύ δεν ε ίσαι γ ιος του, ε ίσαι το μπαστάρδικό του, δεν έχε ι ς κανένα δ ικαίωμα, ακούς, να μου τα δώσεις , θα τα κ ά ψ ω όλα, φέρ ' τα γ ρ ή γ ο ρα. Μ ε κοιτάζε ι και μου λ έ ε ι : Δ ε ν ε ίναι κρ ίμα ; Πού είναι το μπαστούνι μου; Πηγαίνω καταπάνω του. Ο ύπουλος, τ ρ έ χε ι , κατεβα ίνε ι τ ις σκάλες . Φωνάζει από κάτω. Δ ε ν έχω τ ί ποτα ε γ ώ , κυρία, ορκίζομαι, δεν έκρυψα τ ίποτα! Καλά! Δ ε ν μίλησα. Τ η νύχτα μ π ή κ α ξαφνικά στο δωμάτ ιο του, τον ξύπνησα, τον πέταξα έξω, η κάμαρη του ε ίχε μια παράξενη μυρωδιά, έψαξα παντού, ακόμη και κάτω από το στρώμα του. Να ι , δεν βρήκα τ ίποτα.

Μ α και πάλι έχω κάποια ανησυχία. Κάπου κάτ ι θα ε ί χ ε παραχώσει , κ ι ο Ν τ ο γ ά ν , ως γνήσ ιο παιδί του πατέρα του, οπωσδήποτε το β ρ ή κ ε , γ ιατ ί συχνά ερχόταν και μ ε ρωτούσ ε : Μητέρα," πού ε ίναι τα χειρόγραφα του πατέρα μου; Δεν σ' ακούω, παιδάκι μου. Αυτά που έγραφε χρόνια, πού λες να 'ναι, μ η τ έ ρ α ; Δ ε ν ακούω, παιδί μου. Λ έ ω γ ια την ε γ κ υ κλοπαίδεια που δεν μπόρεσε να συμπληρώσε ι , μητέρα . Δεν ακούω. Μ π ο ρ ε ί να 'χει κάποια αξία, ο πατέρας μου έδωσε τ η ζωή του γ ι ' αυτό το έργο , ε ίμα ι πολύ περ ίεργος , έλα, μ η τέρα, δώσ' το μου. Δ ε ν ακούω, παιδάκι μου. Ο πατέρας μου ή θ ε λ ε να δημοσιευτούν τα γραπτά του, μπορε ί να το π ε τ ύ χουμε, γ ιατ ί πλησιάζε ι η ε π έ τ ε ι ο ς του πραξικοπήματος τ η ς


27ης Μαΐου, λένε ότι οι στρατιωτικοί ετοιμάζουν νέο πραξικόπημα. Δεν σ' ακούω, Ντογάν, παιδί μου. Μετά το πραξικόπημα θα γίνει, λένε, επιστροφή στον κεμαλισμό, οπότε θα μπορούμε να δημοσιεύσουμε ορισμένα σημαντικά κομμάτια της εγκυκλοπαίδειας. Πού τα έχεις, μητέρα, δώσ' τα μου! Τα αυτιά μου δεν ακούνε καλά. Πού να 'ναι αυτά τα χαρτιά, ω Θ ε έ μου, ψάχνω, ψάχνω, δεν τα βρίσκω, και τα βιβλία του δεν υπάρχουν, μονάχα στο πλυσταριό βρήκα κάτι παράξενα όργανα! Δεν ακούω. Τι τα 'κανες, μητέρα, τα χαρτιά και τα βιβλία, μήπως τα πέταξες; Σωπαίνω. Τα 'σκι-σες, τα 'καψες, τα πέταξες, έτσι δεν είναι; Έβαλε τα κλάματα. Ύστερα από λίγο καιρό, το 'ριξε στο πιοτό. Κι εγώ θα γράψω, κι εγώ, όπως ο πατέρας μου: όλα, όλα πάνε προς το κακό, κάτι πρέπει να κάνουμε για να σταματήσει αυτή η βλακεία, οι άνθρωποι δεν μπορεί να 'ναι τόσο κακοί, ή μάλλον τόσο ανόητοι, ανάμεσα τους οπωσδήποτε υπάρχουν και καλοί... Τον υπουργό Γεωργίας τον ξέρω από το σχολείο, αγαπούσαμε την ίδια κοπέλα, μα ήμασταν πολύ καλοί φίλοι, ήταν σφαιροβόλος, πολύ χοντρός, είχε όμως καρδιά διαμάντι, τώρα ετοιμάζω μια μεγάλη αναφορά, θα του την υποβάλω, ο στρατηγός, που τώρα είναι υπαρχηγός στο γενικό επιτελείο, την εποχή που ήμουνα καϊμακάμης της περιοχής Ζιλέ ήταν λοχαγός, είναι πολύ καλός άνθρωπος, εργαζόταν πάντα για το καλό της χώρας, την έκθεση μου θα την κοινοποιήσω και σ' αυτόν, δεν ξέρεις, μητέρα, τι αδικίες γίνονται... Μα γιατί, παιδί μου, ασχολείσαι με αυτά τα θέματα; Αν δεν ασχοληθούμε, θα ευθυνόμαστε κι εμείς για την κακοδαιμονία που μας δέρνει, μητέρα, ετοιμάζω την έκθεση για ν' απαλλαγώ τουλάχιστον από την ευθύνη... Είσαι κι από τον πατέρα σου ακόμη πιο κακομοίρης, κι από


εκείνον πιο δε ιλός! . . . Δεν ε ίμαι , μητέρα , δεν ε ίμα ι , αν ήμουνα δε ιλός , θα συνεργαζόμουν μ' αυτούς, πλησίαζε η προαγ ω γ ή μου σε νομάρχη, μα δεν άντεξα, ξέρε ις πώς βασανίζουν τους φουκαράδες τους χωρικούς; Ε γ ώ , παιδί μου, δεν ε ίμα ι π ε ρ ί ε ρ γ η . Αυτοί ε ίναι απομονωμένοι , μακριά από τον κόσμο, στα βουνά... Ο πατέρας μου μ' έ μ α θ ε , παιδί μου, να μην ε ίμα ι π ε ρ ί ε ρ γ η ! Τους έχουν παρατημένους , ούτε γ ιατρό έχουν ούτε δάσκαλο. . . Τ ι κρ ίμα, αυτά που έμαθα από τον πατέρα μου δεν μπόρεσα να σου τα μάθω, παιδί μου, Ν τ ο γ ά ν . Και μια φορά το χρόνο, τους παίρνουν την παραγ ω γ ή τους σε χαμηλή τ ι μ ή ! Τ ι κρίμα, παιδί μου, δεν μπόρεσα να σου δώσω τ ίποτα από μένα! Κατόπιν , μητέρα , τους παρατάνε , τους ξεχνάνε μέσα στο φοβερό σκοτάδι τ η ς μοίρας τους. . . Συνέχιζε να μ ιλάε ι , μα ε γ ώ δεν τον άκουγα, αποτραβιόμουνα στο δωμάτιο μου και σκεφτόμουνα: Τ ι περ ί εργ ο ! Ε ίναι κάποιος που τους ξεγελάε ι και τους εμποδ ίζε ι να 'ναι όπως όλοι, να πηγαινοέρχονται ξέγνο ιαστο ι στις δουλ ε ι έ ς τους! Σ κ ε φ τ ό μ ο υ ν : Αυτός ο ένας μ ε β λ έ π ε ι που βασανίζομαι και γ ε λ ά ε ι ύπουλα! Έν ιωθα α η δ ι α σ μ έ ν η , κοίταξα το ρολόι μου. Π ή γ ε τ ρ ε ι ς , μα ακόμη δεν μπορώ να κοιμηθώ, ακούω το θόρυβο τ η ς πλαζ. Κατόπ ιν σ κ έ φ τ η κ α το νάνο κ ι ανατρίχιασα.

Σ κ έ φ τ η κ α πως μπορεί να ε ίχε γράψε ι γράμμα στον Ν τ ο γάν μου από το χωριό κι αυτός να τον λ υ π ή θ η κ ε . Μ α μπορεί ακόμη να του ε ίχε μ ι λ ή σ ε ι ο πατέρας του. Αν και ο Σ ε λαχατίν δεν ήταν σε θ έ σ η να δε ι τ ί π ο τ ε άλλο από τα γραφτά του . Έ ν α χρόνο μ ε τ ά τ η ν α π ο φ ο ί τ η σ η του από το π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , ο Ν τ ο γ ά ν μου ε ίχε αρχίσει να ρωτάει συνέχε ια γ ι ' αυτούς: Γ ι α τ ί , μ η τ έ ρ α , φύγανε ο Ρ ε τ ζ έ π κ ι ο Ισμαήλ; Κα ι μια μέρα π ή γ ε να τους βρε ι . Ύ σ τ ε ρ α από μια


εβδομάδα ε π έ σ τ ρ ε ψ ε μ' έναν κουρελιάρη νάνο κ ι έναν κουτσό ! Γ ι α τ ί τους πήρες αυτούς από το χωριό τους και τους έφερες εδώ, παιδί μου, τ ι δουλειά έχουν αυτοί στο σπίτ ι μας, σε ρώτησα. Ξέρε ι ς , μητέρα , γ ιατ ί τους έφερα, ε ί π ε , και τους έ β α λ ε στο δωμάτιο που μ έ ν ε ι τώρα ο νάνος. Κατόπιν ο κουτσός έ κ λ ε ψ ε τα χρήματα που π ή ρ ε το παιδί μου, ο Ν τ ο γ ά ν μου, όταν πούλησε το δ ι α μ ά ν τ ι μου, και ξ ε κ ο υ μ π ί σ τ η κ ε * έ φ υ γ ε , μα δεν π ή γ ε μακριά. Κ ά θ ε χρόνο, όταν πηγα ίνουμε στο νεκροταφείο , μας δείχνουν το σπ ίτ ι του στην ανηφόρα! Π ά ν τ α ή θ ε λ α να μάθω γ ιατ ί δεν έφυγε κ ι ο νάνος. Άλλο ι λ έ ν ε ε π ε ι δ ή ν τ ρ ε π ό τ α ν , άλλοι ε π ε ι δ ή φοβόταν να παρουσιάζεται στους ανθρώπους. Η αλήθε ια είναι ότι μ' απάλλαξε από τ η λάτρα του σπιτ ιού , μα και πάλι τον σιχαίνομαι το νάνο. Ό τ α ν έφυγε ο Ν τ ο γ ά ν , συχνά έ β λ ε π α τον Σελαχατ ίν σε μια γωνία να κουβεντ ιάζε ι μ ε τον τζουτζέ , τους άκουγα: Π ε ς μου, παιδί μου, έ λ ε γ ε ο Σελαχατίν , πώς ήταν η ζωή στο χωριό, υποφέρατε πολύ, σ' ανάγκαζαν να προσεύχεσαι , μίλα μου, π ιστεύε ι ς στο Θεό, πες μου, πώς πέθανε η μ η τ έ ρ α σου; Τ ι καλή γυναίκα που ήταν , ε ίχ ε την ομορφιά του λαού μου, μα τ ι κρ ίμα, ε γ ώ , β λ έ π ε ι ς , έ π ρ ε π ε να τ ε λ ε ι ώ σ ω τ η ν εγκυκλοπαίδε ια μου. Ο τζουτζές σώπαινε , ε γ ώ δεν άντεχα άλλο, πήγαινα στην κάμαρη μου, προσπαθούσα να ξεχάσω, μα τα 'φερνα σ τ η μ ν ή μ η μου κι αηδίαζα: Τ ι καλή γυναίκα που ήταν , ε ίχ ε τ η ν ομορφιά του λαού μου, τ ι καλή γυναίκα που ήταν , τ ι καλή γυναίκα που ήταν !

Ό χ ι , Σ ε λ α χ α τ ί ν , μια αμαρτωλή ήταν και τ ί π ο τ ε άλλο. Μ ι α υπηρέτρια. Μ ι α υπόθεση βεντέτας την έκανε να φύγει μαζί μ ε τον άντρα τ η ς από το χωριό τους και να έρθε ι στην Γ κ έ μ π ζ ε . Έ π ε ι τ α αυτός π ή γ ε στρατ ιώτης , αφού προηγουμένως την ε μ π ι σ τ ε ύ τ η κ ε σ' έναν ντόπιο ψαρά, που ύστερα


από λ ίγο καιρό βούλιαξε η βάρκα του κ ι αυτός π ν ί γ η κ ε . Τ η συνάντησα λ ίγες φορές στην προκυμαία, ήταν κακομοίρα, μυξιάρα, άθλια, άγνωστο πώς συντηρούνταν. Τ ό τ ε ε ί χαμε στο σπίτ ι ένα μάγειρα από το Γ κ έ ρ ε ν τ ε , αυτός μια μέρα αυ-θαδίασε στον Σελαχατ ίν , του ε ί π ε , εσε ίς δεν π ι σ τ ε ύ ε τ ε στο Θεό, αυτό δεν θα σας το συγχωρέσουμε , κ ι ο Σελαχατ ίν τον έδ ιωξε και στη θ έ σ η του π ή ρ ε τ η μυξιάρα, λέγοντας , τ ι να γ ί ν ε ι , Φ α τ μ ά , δεν βρήκα πιο κατάλληλο πρόσωπο, ε μ έ ν α δεν μ ε νοιάζει ε ίπα, αυτή όμως έ μ α θ ε γρήγορα τ η λάτρα του σπιτ ιού, κ ι όταν έ κ α ν ε τα πρώτα ντολμαδάκια, ο Σ ε λ α χατίν ε ί π ε , τ ι ικανή γυναίκα, έ τσ ι δεν ε ίναι , Φ α τ μ ά , κ ι ε γ ώ από τ ό τ ε κατάλαβα πού το πήγα ινε το πράγμα, και τον σιχάθηκα, και σκέφτηκα , παράξενο που ε ίναι , η μάνα μου μ' έφερε στον κόσμο γ ια να βλέπω τ ις αμαρτίες των άλλων και ν' αηδιάζω.

Ναι , αηδίαζα: τ ις κρύες χε ιμωνιάτ ικες νύχτες , μ ε τ ις βρόμ ικες μυρωδιές που ανάδινε το στόμα του, το ρακοπήγαδο, ο Σελαχατ ίν , νομίζοντας πως κο ιμάμαι , κατέβα ινε αθόρυβα τις σκάλες κι έμπαινε στο δωμάτιο όπου τον π ε ρ ί μ ε ν ε η μάνα του τζουτζέ . Θ ε έ μου, τ ι προστυχιά, τον άκουγα να π ε ρ πατάε ι αθόρυβα κι αηδίαζα. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο καιρό, γ ια να μπορε ί να δ ιασκεδάζε ι « λ ε ύ τ ε ρ α κ ι α ν ε ν ό χ λ η τ α » , όπως έγραφε συχνά στην ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α του , τον ε ίδα να τ η ς φτ ιάχνε ι μια παράγκα στο κοτέτσ ι κι ανατρίχιασα. Τα μ ε σάνυχτα, μεθυσμένος , έ β γ α ι ν ε από το δωμάτιο του και π ή γαινε στην παράγκα, και τ ό τ ε ε γ ώ , στο δωμάτιο μου, καθόμουνα α κ ί ν η τ η μ ε το π λ ε χ τ ό μου στο χέρ ι και σκεφτόμουνα τ ι κάνανε εκε ί .

Βάζε ι την άθλια γυναίκα να του κάνε ι πράγματα που δεν μπορε ί να μ ε αναγκάσε ι να του κάνω ε γ ώ , σκεφτόμουνα*


για να τ η ρίξει στην αμαρτία, πρώτα τ η ν ποτ ίζε ι ποτό, κατόπιν τ η βάζει να του π ε ι ότι δεν υπάρχε ι Θεός , όχι , δεν υπάρχε ι , λ έ ε ι αυτή γ ια να ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι το σατανά, δεν υπάρχε ι , δεν υπάρχε ι , ε γ ώ δεν φοβάμαι την αμαρτία, δεν υπάρχει , δεν υπάρχει Θεός. Ή μ α ρ τ ο ν , Φ α τ μ ά , μην τα σ κ έ φτεσαι! Κ ά π ο τ ε έβγαινα κρυφά, πήγαινα στο πίσω δωμάτιο, κοίταζα τα αμαρτωλά, χλομά φώτα τ η ς παράγκας 'και σκε φτόμουνα μουρμουρίζοντας: Ε κ ε ί ε ί ν α ι - να ι , τώρα ε ίναι εκ ε ί . . . Ίσως φιλάε ι τα μπασταρδάκια του, τους ε ξ η γ ε ί γ ιατ ί δεν υπάρχει Θεός, ίσως γ ε λ ά ν ε , μπορεί και να.. . Μ η σ κ έ φτεσαι , Φατμά , μ η σκέφτεσα ι ! Ύ σ τ ε ρ α , νιώθοντας ντροπή γ ια ό,τι έκανα, γύριζα στο δωμάτιο μου, έπαιρνα τ ις βελόνες και το πλεχτό που έφτ ιαχνα γ ια τον Ν τ ο γ ά ν και , ε ίναι αλήθε ια, δεν περ ίμενα πολύ: ύστερα από μια ώρα, άκουγα τον Σ ε λ α χ α τ ί ν να βγα ίνε ι από τ η ν παράγκα, ν ' ανεβα ίνε ι αδιάφορα τ ις σκάλες χωρίς καν να φροντίζει να μην κάνε ι θόρυβο, ενώ ε γ ώ άνοιγα την πόρτα του δωματίου μου κι από τ η χαραμάδα παρακολουθούσα μ ε περ ι έργε ια , φοβ ισμένη κι α η δ ι α σ μ έ ν η , το σατανά να μπαίνε ι στην κάμαρη του.

Μ ι α φορά, ενώ ανέβαινε τ ις σκάλες παραπατώντας, σταμ ά τ η σ ε γ ια μια σ τ ι γ μ ή : τον ε ίδα να μ ε κοιτάζε ι στα μάτια από τ η μ ισάνο ιχτη πόρτα μου, φοβήθηκα, θέλησα να κλε ί σω και να κρυφτώ στο κ ρ ε β ά τ ι μου, μα ήταν αργά, ο Σ ε λ α χατίν ε ίχε ή δ η βάλε ι τ ι ς φωνές : Τ ι μ ε κρυφοκοιτάζεις , δ ε ι λό πλάσμα; Γ ι α τ ί μ ε παρακολουθείς κάθε νύχτα από τ η μ ι σάνοιχτη πόρτα σου; Δεν ξέρεις μήπως πού πάω, τ ι κάνω; . . . Προσπάθησα να κλε ίσω την πόρτα μου, μα δεν μπορούσα ν' αφήσω το πόμολο, νόμιζα πως αν το άφηνα, θα γινόμουνα συνένοχος στην αμαρτία! Κατόπιν άρχισε να φωνάζει δυνατ ά : Ε γ ώ δεν ντρέπομαι γ ια τ ίποτα, Φατμά, γ ια τ ίποτα! Δεν


δίνω μία γ ια τους φόβους και τ η ν π ί σ τ η , που σαν αράχνη σου έχουν κυκλώσει το μυαλό: ε γ ώ ε ίμαι πέρα από τ ις ανοησίες τ η ς Ανατολής, από τ ις ενοχές κ ι από την αμαρτία, καταλαβαίνε ι ς , Φ α τ μ ά ; Άδ ικα μ ε παρακολουθείς . Αυτά που εσύ κατηγορε ί ς και καταδικάζε ις , ε μ έ ν α μ ε κάνουν να ν ιώθω περηφάνια! Μ ε τ ά α ν έ β η κ ε λ ίγα σκαλοπάτια ακόμη και φώναξε προς την πόρτα που κρατούσα μ ι σ ά ν ο ι χ τ η : Ε ί μ α ι περήφανος γ ια τ η γυναίκα αυτή και γ ια τα παιδιά που μου γ έ ν ν η σ ε . . . Ε ίνα ι ε ρ γ α τ ι κ ή , ντόμπρα, τ ί μ ι α , ε ι λ ι κ ρ ι ν ή ς κ ι όμορφη! Δ ε ν ζει όπως εσύ, νιώθοντας πάντα ένοχη και φοβ ι σ μ έ ν η , ε π ε ι δ ή αυτή δεν έ μ α θ ε να κρατάε ι μαχαιροπίρουνα και να καμώνετα ι την α ρ χ ο ν τ ο γ ε ν ν η μ έ ν η ! Άκου τώρα τ ι θα σου πω! Ο τόνος τ η ς φωνής του δεν ήταν πια ε π ι τ ι μ η τ ι κ ό ς , ήταν π ε ι σ τ ι κ ό ς , ανάμεσα μας ήταν μια πόρτα που κρατούσα το πόμολο τ η ς κ ι άκουγα: Δεν υπάρχει λόγος να ν τ ρ ε π ό μ α σ τ ε , Φατμά, ν' αηδιάζουμε , να κατηγορούμε τους άλλους, ε ί μ α σ τ ε ελεύθερο ι άνθρωποι ! Άλλοι βάζουν περ ιορισμούς στην ελευθερ ία μας! Ε δ ώ δεν ε ίναι κανένας άλλος εκτός από μας, Φ α τ μ ά , το ξέρε ις καλά, ε ίναι σαν να ζούμε σ' ένα έ ρ η μ ο νησί . Σαν τον Ροβινσώνα, το α ν α θ ε μ α τ ι σ μ έ νο σύνολο που λ έ γ ε τ α ι κοινωνία το παρατήσαμε στην Ιστανμπούλ, ε κ ε ί θα ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ μ ε μονάχα μ ε τ η ν εγκυκλοπαίδε ια μου, που θ' αναστατώσει όλη την Ανατολή. Άκου τ ώ ρα: ε ν ώ θα μπορούσαμε να ζούμε άνετα κ ι ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν α , απαλλαγμένο ι από κάθε ε ν ο χ ή , αμαρτία και ν τ ρ ο π ή , γ ιατ ί φαρμακώνεις τ η ζωή σου μ ε τ ις ανόητες ιδεολογίες και την η θ ι κ ή στα οποία ε π ι μ έ ν ε ι ς να 'σαι π ρ ο σ η λ ω μ έ ν η , όπως οι τοξικομανείς στο ναρκωτικό τους; Αν προτιμάς όμως τ η δυστυχία από τ η λευτερ ιά , ε ίναι δικός σου λογαριασμός. Ε ί ναι όμως σωστό, εξαιτ ίας σου, εξαιτ ίας τ η ς ανόητης ηθ ικής


που π ιστεύε ι ς , να ζουν δυστυχ ισμένο ι , να υποφέρουν κι άλλοι άνθρωποι ; Άκου τ ι θα σου π ω : έρχομαι από την παράγκα, δεν είναι ανάγκη να το κρύψω, έρχομαι από κε ι όπου ε ίναι η υπηρέτρ ια , τα παιδιά μου, ο Ρ ε τ ζ έ π κ ι ο Ι σ μ α ή λ , τους πήρα μια σόμπα από την Γ κ έ μ π ζ ε , μα δεν ωφέλησε πολύ, κρυώνουν ε κ ε ί , Φατμά , δεν το σηκώνε ι η καρδιά μου να τρέμουν στην παράγκα από το κρύο, γ ιατ ί έ τσ ι το θ έ λ ε ι η ανόητη η θ ι κ ή σου, ακούς τ ι σου λ έ ω ;

Ε ίχα καταλάβε ι και φοβόμουνα: συνέχισα ν' ακούω όσα μου έ λ ε γ ε μυξοκλαίγοντας και χτυπώντας μ ε γροθ ιές την πόρτα, μα δεν μιλούσα. Σ ε λ ίγο τον άκουσα να μπαίνε ι στο δωμάτιο του βογκώντας, κι έμε ινα έ κ π λ η κ τ η σαν άκουσα το βαθύ, ήσυχο, μεθυσμένο ροχαλητό του. Μ έ χ ρ ι το πρωί έ μ ε ι να στη θ έ σ η μου σ κ ε φ τ ι κ ή . Χ ι ό ν ι ζ ε , κοίταζα από το παράθυρο. Το πρωί, στο πρόγευμα, μου ε ί π ε εκε ίνο που είχα σκεφτε ί και ε ίχα καταλάβε ι .

Παίρναμε το πρωινό μας, ε κ ε ί ν η η γυναίκα μάς σέρβ ιρε , κατόπιν , ακριβώς όπως κάνε ι τώρα ο νάνος, έκανε τ η βαρ ι ε σ τ η μ έ ν η και κ α τ έ β η κ ε στην κουζίνα. Εσύ τα λες μπα-στάρδικα, μα κ ι αυτά είναι άνθρωποι , ε ί π ε ο Σελαχατ ίν ψ ι θυριστά. Μ ι λ ο ύ σ ε σιγά και μ ε φωνή πολύ ε υ γ ε ν ι κ ή , σαν ν' αποκάλυπτε κάποιο μυστ ικό , να μ ε παρακαλούσε. Κ α κ ό μοιρα παιδιά, στην παράγκα κρυώνουν, το ένα είναι δύο και το άλλο τριών χρονών. Αποφάσισα, Φ α τ μ ά , να τους φέρω μαζί μ ε τ η μ η τ έ ρ α τους εδώ, στο σπ ί τ ι ! Το μικρό δωμάτιο που τους έφτιαξα δεν τους χωράει πια. Θα τους φέρω στο διπλανό μας δωμάτ ιο . Μ η ν ξεχνάς ότι , στο κάτω κάτω, ε ίναι παιδιά μου. Π ά ψ ε πια να φέρνε ις α ν τ ί ρ ρ η σ η , δίνοντας βάση στα ανόητα π ιστεύω σου! Ε γ ώ σώπαινα και σκεφτόμουνα. Το μ ε σ η μ έ ρ ι , στο φαγητό , ε ί π ε τα ίδια, υψώνοντας


τον τόνο τ η ς φωνής του, και πρόσθεσε : Δ ε ν το αντέχε ι πια η καρδιά μου να πλαγιάζουν χάμω και να σκεπάζονται μ ε κουρέλια. Αύριο, που θα πάω στην Γ κ έ μ π ζ ε γ ια τα ψώνια του μήνα. . . Ώ σ τ ε αύριο θα πάε ι στην Γ κ έ μ π ζ ε γ ια ψώνια, σ κ έ φ τ η κ α . Το απόγευμα συνέχισα να σ κ έ φ τ ο μ α ι : Πιθανόν το βράδυ, στο φαγητό, να μου πε ι ότι όλοι ε ί μ α σ τ ε ίσοι κι ότι θα τ ρ ώ μ ε μαζί. Μ α δεν το 'πε . Ή π ι ε το ρακί, ε ί π ε ότι το πρωί θα π ή γ α ι ν ε στην Γ κ έ μ π ζ ε , έ φ υ γ ε . Α ν έ β η κ α αμέσως επάνω, έτρεξα στο πίσω δωμάτιο κ ι ε ίδα πού π ή γ α ι ν ε : στο χιόνι που έ λ α μ π ε κάτω από το φως του φεγγαριού, προχωρούσε παραπατώντας προς το αμαρτωλό φως της παράγκας. Π ή γ α ι ν ε , σατανά, π ή γ α ι ν ε , θα δε ις τ ι έ χ ε ι να γ ίν ε ι αύριο! Τον περ ίμενα να γυρ ίσε ι , κοιτάζοντας στο φως του φεγγαριού τον χ ιον ισμένο κήπο* χωρίς όμως ν' αφήνω κι από τα μάτια μου το χλομό φως τ η ς λάμπας στην παράγκα. Ό τ α ν γύρ ισε , τούτη τ η φορά μ π ή κ ε στο δωμάτ ιο μου και μου μίλησε ξεκάθαρα: Ε δ ώ και δυο χρόνια, γ ια να μπορέσω να σε χωρίσω χρε ιάζεται απόφαση δ ικαστηρίου, επ ίσης εδώ και δυο χρόνια, και να το θ έ λ ε ι ς , δεν μπορώ να πάρω δ ε ύ τ ε ρ η γυναίκα, μα μ η χαίρεσαι ! Μ ε τ α ξ ύ μας δεν έ χ ε ι με ίνε ι τ ί π ο τα από τ η γελοία συμφωνία που λ έ γ ε τ α ι γάμος , Φ α τ μ ά ! Κ ι α κ ό μ η , τ ό τ ε που π α ν τ ρ ε υ τ ή κ α μ ε , μπορούσα να σε χωρίσω μ ε δυο λέξε ις ή να πάρω δ ε ύ τ ε ρ η γυναίκα, μα δεν το έκανα. Καταλαβα ίνε ι ς ; Μ ο υ ε ί π ε κ ι άλλα πολλά, ε γ ώ άκουγα. Κατόπιν , ξανάπε πως το πρωί θα πήγαινε στην Γ κ έ μ π ζ ε , κι έφυγε . Ό λ η τ η νύχτα κοίταζα τον χ ιονισμένο κήπο και σκεφτόμουνα, σκεφτόμουνα.

Μ α φτάνε ι , Φ α τ μ ά , μ η σκέφτεσαι πια! Κ ο υ κ ο υ λ ω μ έ ν η μ ε το πάπλωμα, ίδρωσα. Αναρωτιέμαι αν ο νάνος έχε ι π ε ι τ η ν ιστορία στα εγγόν ια μου. Παιδ ιά , η γ ιαγ ιά σας μ ε το


μπαστούνι τ η ς στο χέρ ι . . . Τρόμαξα, δεν ή θ ε λ α να σκεφτώ, ή θ ε λ α να κ ο ι μ η θ ώ , μα αδύνατο να μ ε π ά ρ ε ι ο ύπνος όσο άκουγα το σαββατ ιάτ ικο βουητό τ η ς πλαζ!

Τράβηξα το πάπλωμα μέχρ ι το μ έ τ ω π ο μου, πάλι ακούω το βουητό, τώρα καταλαβαίνω πόσο ωραίες ήταν εκε ίνες οι μοναχικές χε ιμων ιάτ ικες νύχτες : όταν η ησυχία τ η ς νύχτας μού α ν ή κ ε , κ ι όλα ήταν π α γ ω μ έ ν α , ακ ίνητα . Μ ε το αυτί μου στο μαλακό σκοτάδι του μαξιλαριού μου, ονε ιρεύομαι τ η βαθιά, έ ρ η μ η σ ιωπή του κόσμου, καθώς κάνε ι α ι σ θ η τ ή την παρουσία τ η ς σιγά σιγά κάτω από το μαξιλάρι μου, σαν να έρχετα ι μέσα από το χώμα κι έξω από το χρόνο. Ο Σ ε λαχατίν την άλλη μέρα π ή γ ε στην Γ κ έ μ π ζ ε . Πόσο μακριά μου φαινόταν η μέρα τ η ς Κ ρ ί σ η ς ! Σ τ ο σπ ίτ ι ήμουν ολομόναχη . Πόσο μακριά ήταν οι νεκροί που δεν σάπιζαν στους τάφους τους! Τ ο σ κ έ φ τ η κ α , το αποφάσισα, πήρα το μπαστούνι μου, κατέβηκα τ ις σκάλες και βγήκα στον χιονισμένο κ ή π ο . Πόσο μακριά ήταν τα καζάνια που βράζουν στην κόλ α σ η , οι πόνοι από τα βασανιστήρια! Αφήνοντας τα χνάρια μου στο χιόνι που έ λ ι ω ν ε , προχώρησα β ιαστ ικά προς τ η ν παράγκα, όπως έ λ ε γ ε ο σατανάς, την εστ ία τ η ς αμαρτίας. Πόσο μακριά ήταν οι νυχτερ ίδες , οι κροταλίες , τα πτώματα! Έφτασα στην παράγκα, χτύπησα τ η ν πόρτα, η άθλια, κουτή γυναίκα, η χαζή υπηρέτρ ια άνοιξε αμέσως. Ν ε κ ρ ά ποντ ίκ ια , κουκουβάγιες , δαίμονες! Τ η ν έσπρωξα και μ π ή κα μέσα* ώ σ τ ε αυτά ε ίναι τα μπαστάρδικά σου! Έ κ α ν ε να π ι ά σ ε ι το χέρ ι μου. Ο χ ε τ ο ί , κ α τ σ α ρ ί δ ε ς , ο σ μ έ ς θανάτου! Μ η , κυρία, μην το κ ά ν ε τ ε , σε τ ι φταίξανε τα παιδ ιά; Α ι θίοπες δούλοι, νέγρο ι , σκουριασμένα σίδερα! Μ η χ τ υ π ά τ ε τα παιδιά, κυρία, χ τ υ π ή σ τ ε εμένα , τ ι φταίνε αυτά; Θ ε έ μου, φ ύ γ ε τ ε , παιδιά, φ ύ γ ε τ ε ! Δ ε ν μπόρεσαν να φύγουν! Σάπ ια


ψοφίμια, μπασταρδάκια! Δ ε ν μπόρεσαν να φύγουν, τα χτύπησα, και τ ό τ ε . . . σ' ε μ έ ν α πας να σηκώσεις χέρ ι , βαράω και τ η μάνα τους, κ ι όταν κάνε ι να μ ε χ τ υ π ή σ ε ι πιο δυνατά, τ η βαράω πάλι αλύπητα, και στο τ έλος , δεν ήμουν ε γ ώ , φυσικά, Σελαχατ ίν , που σωριάστηκα, αλλά η δουλευταρού, η δυνατή όπως την έ λ ε γ ε ς , γυναίκα σου! Κα ι τ ό τ ε έμε ινα να χαζεύω το χυδαίο εσωτερ ικό τ η ς φωλιάς τ η ς αμαρτίας, της παράγκας όπως έ λ ε γ ε ς , που π έ ν τ ε χρόνια τώρα ήταν σ τ η μ έ ν η στην άκρη του κήπου, ακούγοντας τα μπαστάρδικα να κλαίνε. Ξύλινα κουτάλια, ντενεκεδέν ια μαχαίρια, ραγισμένα πιάτα και ποτήρια τ η ς μάνας μου, δες , Φατμά, και τα γερά που νόμιζες ότ ι έχουν χαθε ί εδώ ε ίναι , κ α σ έ λ ε ς που χ ρ η σ ι μ ο ποιούσαν γ ια τραπέζ ια , κουρέλ ια , σ κ ι σ μ έ ν α υφάσματα, μπουριά τ η ς σόμπας, στρωσίδια στο πάτωμα, ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς στις χαραμάδες στις πόρτες και τα παράθυρα, Θ ε έ μου, πόσα χυδαία, λ ε κ ι α σ μ έ ν α κουρέλια, στο ίβες χαρτιά, κ α μ έ ν α σπίρτα, μια σκουριασμένη σπασμένη τσιμπίδα, ξύλα σε ν τ ε νεκεδέν ια κουτιά, αναποδογυρισμένες παλιές καρέκλες , μα-νταλάκ ια , άδε ια μπουκάλ ια του ρακιού και του κρασιού, σπασμένα τζάμια στο πάτωμα, Θ ε έ μου, και αίματα, και τα μπασταρδάκια, που ακόμη κλα ίγανε , αηδίασα, και ο Σ ε λ α χατίν που έ β α λ ε λ ίγο τα κλάματα όταν ή ρ θ ε το βράδυ, κ ι ύστερα από δέκα μ έ ρ ε ς τα π ή ρ ε και τα π ή γ ε στο μακρινό εκε ίνο χωριό.

Καλά, Φατμά, έ λ ε γ ε , ας γ ίνε ι αυτό που θ έ λ ε ι ς , μα αυτό που έ κ α ν ε ς δεν ε ίναι ανθρωπιά, έσπασες το πόδι του μ ι κρού, ο μεγάλος δεν μπόρεσα να καταλάβω τ ι έ χ ε ι , μ ελάνιασε όλο του το σώμα, έ π α θ ε , φαίνεται , νευρικό κλονισμό, όλα αυτά τα ανέχομαι γ ια χάρη τ η ς εγκυκλοπαίδε ιας μου, και τους στέλνω σ' ένα μακρινό χωριό, βρήκα κι έναν ηλ ι -


κ ιωμένο φουκαρά που δ έ χ τ η κ ε να τα υ ιοθετήσε ι γ ιατ ί του έδωσα αρκετά λεφτά, ε ίμα ι όμως υποχρεωμένος σύντομα να ξανακαλέσω τον εβραίο, ε ε , τ ι να γ ί ν ε ι , γ ια να συγχωρεθούν οι αμαρτ ίες μας, καλά, καλά, μην αρχίζεις πάλ ι , εσύ είσαι αναμάρτητη , γ ια τ ις δ ικές μου αμαρτίες πρόκε ιται , μα από δω και μπρος δεν θα μ ε ρωτάς γ ιατ ί π ίνω, θέλω να μ' αφήσεις ήσυχο, εσύ θα φροντίζεις πια τ η λάτρα του σπιτ ιού, τώρα ε γ ώ θ' ανέβω επάνω να εργαστώ, κ ι εσύ φύγε, ξεκου-μπίσου, μ η μ ε σκοτ ίζε ις , κλε ίσου στην κάμαρη σου, μπες στο κρύο κρεβάτ ι σου και κάτσε όλη τ η νύχτα, ολομόναχη, κοιτάζοντας το ταβάν ι , χωρίς να μπορε ίς να κο ιμηθε ί ς , πε ρ ίμενε να ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι χωρίς να μπορε ίς να κο ιμηθε ί ς . . .

Εξακολουθώ να 'μαι ξ α π λ ω μ έ ν η , μα δεν μπορώ να κοιμηθώ. Π ε ρ ι μ έ ν ω τ η νύχτα. Όλο ι ε ί σ τ ε στα κρεβάτ ια σας, κ ο ι μ ά σ τ ε , ας ερχόταν η νύχτα που κανε ίς δεν έχε ι α ρ κ ε τ ή δύναμη να τ η λερώσε ι ! Τ ό τ ε , όταν θα έχω με ίνε ι μ ό ν η , ολομόναχη, θ' αγγίζω, θα μυρίζω, θα γεύομαι , θα νιώθω, θα σκέφτομαι : το νερό, την καράφα, τα κλε ιδ ιά , το μαντ ίλ ι , το ροδάκινο, την κολόνια, το π ιάτο , το τραπέζ ι , το ρολόι.. . Όλα , όλα υπάρχουν πια γ ια μένα , όπως κ ι ε γ ώ υπάρχω γ ια μένα, στο κενό , τρ ιγύρω μου, ήσυχα και κατανοητά, στέκοντα ι , χ τυπάνε , σαλεύουν σ τ η σ ιωπή τ η ς νύχτας, σαν να χασμουριούνται μαζί μου, σαν να εξαγνίζονται από ενοχές , αμαρτ ί ε ς , από κάθε βρομιά. Και τ ό τ ε κ ι ο χρόνος θα γ ίνε ι χρόνος, κ ι εκε ίνα θα έρθουν πιο κοντά μου, κ ι ε γ ώ θα ε ίμα ι πιο κοντά στον εαυτό μου.

24

Έ β λ ε π α περ ίεργα, παράξενα πράγματα, όταν ξαφνικά ξύπνησα, κατάλαβα πως ήταν όνειρο και λυπήθηκα. Έ β λ ε π α στον ύπνο μου έναν η λ ι κ ι ω μ έ ν ο άνθρωπο μ ε μανδύα, που γύρ ιζε γύρω μου φωνάζοντας «Φαρούκ , Φ α ρ ο ύ κ » , θα μου έ λ ε γ ε , φαίνεται , το μυστ ικό τ η ς Ιστορίας, μα, προτού μου το αποκαλύψει , μ ε παίδευε. Ε γ ώ , που πίστευα πως όλα πρέπ ε ι να 'χουν κάποιο α ν τ ί τ ι μ ο , γ ι ' αυτό κ ι ήμουν έτο ιμος να υποστώ κάθε δοκιμασία, έν ιωθα μια παράξενη ν τ ρ ο π ή , ας σφίξω λ ίγο ακόμη τα δόντια μου γ ια να μάθω, έ λ ε γ α , όταν ξαφνικά η ντροπή έ γ ι ν ε αβάσταχτη και ξύπνησα μούσκεμα στον ιδρώτα. Ακούω το βουητό τ η ς πλαζ και το θόρυβο που κάνουν τα αυτοκίνητα κι οι κ ι ν η τ ή ρ ε ς τους καθώς περνούν μπροστά από τ η ν πόρτα του κήπου. Ο ύ τ ε κι ο απογευματ ι νός ύπνος ωφέλησε . Χ τ ε ς έπινα όλη τ η νύχτα, ν ιώθω ακόμ η νυσταγμένος . Κοιτάζω το ρολόι μου, τ έσσερ ις παρά τ έ ταρτο. Δ ε ν είναι ακόμη ώρα ν' αρχίσω να π ίνω, σηκώθηκα όμως.

Β γ ή κ α από το δωμάτιο. Σ τ ο σπίτ ι ησυχία. Κ α τ έ β η κ α τ ις σκάλες και π ή γ α στην κουζίνα. Κρατούσα το χερούλι του


ψυγείου κ ι έν ιωθα, όπως πάντα, σαν να π ε ρ ί μ ε ν α κ ά τ ι : κάτ ι καινούργιο, μια σ υ γ κ ί ν η σ η , μια απρόσμενη π ε ρ ι π έ τ ε ι α . Ας συνέβαινε κάτ ι τ έ το ιο στη ζωή μου να μπορούσα να ξεχάσω το αρχείο, τα παραμύθια, την Ιστορία. Άνοιξα το ψυγε ίο και κοίταξα μέσα, όπως θα κοίταζα βιτρίνα κοσμηματοπωλε ίου : μπολάκια, μπουκάλια, χρώματα, ν τ ο μ ά τ ε ς , αυγά, κεράσια, κ ά ν τ ε μ ε να ξεχάσω τ ις έγνο ι ες μου! Μ α θαρρείς μου λ έ γ α ν ε : Ό χ ι , ε μ ε ί ς δεν μπορούμε να σε κάνουμε να ξεχάσεις τ ις έγνο ι ες σου· εσύ μόνο όταν απομονώνεσαι από τον κόσμο κ ι όταν προσποιε ίσαι ότι απομονώνεσαι από τον κόσμο - π ρ ά γ μ α που το α π ο λ α μ β ά ν ε ι ς - ξεχνάς τ ις έγνο ι ες σου. Έ π ε ι τ α συμπληρώνε ις μ ε ρακί την απόλαυση και τον πόνο σου, κι αφήνεσαι ολότελα. Το μπουκάλι του ρακιού είναι σ τ η μ έ σ η , να πάω άραγε στον μπακάλη να πάρω άλλο έ ν α ; Έ κ λ ε ι σ α το ψ υ γ ε ί ο και σ κ έ φ τ η κ α : Να κάνω άραγε όπως εκε ίνο ι , όπως ο παππούς κι ο πατέρας μου, να τα παρατήσω όλα και να κ λ ε ι σ τ ώ εδώ, να πηγαινοέρχομαι κ α θ η μερινά στην Γ κ έ μ π ζ ε , να κάθομαι στο τραπέζ ι , ν' ασχολούμαι μ' αυτό που λ έ γ ε τ α ι Ιστορία, να γράφω κ ε ί μ ε ν α δίχως αρχή και τ έλος , μ ε εκατομμύρ ια λ έ ξ ε ι ς ; Θα το κάνω, όχι βέβα ια γ ια να κ α λ υ τ ε ρ έ ψ ω τον κόσμο, μα γ ια να πω τ ι ε ίναι κόσμος.

Ο δροσερός αέρας δυνάμωσε. Τα σύννεφα κατέβηκαν χαμηλά. Μάλλον έρχετα ι καταιγ ίδα. Κοιτάζοντας τα κλε ιστά παντζούρια σ κ έ φ τ η κ α ότι ο Ρ ε τ ζ έ π θα κοιμόταν στο δωμάτιο του . Η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , κ α θ ι σ μ έ ν η κοντά στο κ ο τ έ τ σ ι , θα δ ιάβαζε, έχοντας β γ ά λ ε ι τα πέδ ιλα τ η ς , τα γυμνά τ η ς πόδια θα πατούσαν στο χώμα. Τριγύρισα για λίγο στον κήπο άσκοπα. Έπαιξα σαν μ ικρό παιδί , μ ε την αντλία, μ ε το π η γ ά δ ι , σ κ έ φ τ η κ α τα νεανικά μου χρόνια· και τα παιδικά μου. Κ ι


όταν σε λ ί γ η ώρα σ κ έ φ τ η κ α και τ η γυναίκα μου, ε ίπα τουλάχιστον ας τ σ ι μ π ή σ ω κάτ ι . Μ π ή κ α μέσα. Ό μ ω ς , αντί να πάω στην κουζίνα, α ν έ β η κ α τ ις σκάλες και γύρισα στο δωμάτιο μου* κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο, μ ε β λ έ μ μ α κενό , αναρωτιόμουν αν αξίζει άραγε τον κόπο ν' ακολουθήσω τ ις σ κ έ ψ ε ι ς μου, να ζήσω. Γ ια να μ η σκεφτώ περισσότ ε ρ ο , ξάπλωσα στο κ ρ ε β ά τ ι , πήρα τ ι ς Περιηγήσεις του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί κι άρχισα να διαβάζω ένα κεφάλαιο στην τ ύ χ η .

Δ ι η γ ι ό τ α ν μια περιοδε ία του σ τ η δ υ τ ι κ ή Μ ι κ ρ α σ ί α : στο Άκχισαρ, στην επαρχία του Μαρμαρά, και μ ε τ ά σ' ένα μ ι κρό χωριό μ ε ιαματ ικές π η γ έ ς που κάνανε καλό στην ε π ι δερμίδα και γ ιατρεύανε τ η λέπρα. Οι λεπροί γ ίνονταν καλά πίνοντας σαράντα μ έ ρ ε ς νερό από τ ι ς π η γ έ ς . Κατόπιν διάβασα πώς επ ισκεύασε μια απ' τ ις γούρνες, την καθάρισε και μ π ή κ ε μέσα. Ξαναδιάβασα το κομμάτ ι αυτό, ζήλεψα το κέφι του, ότι δεν υπολόγιζε ούτε ενοχές ούτε αμαρτίες , σκέ φτηκα πόσο θα 'θελα να ε ίμα ι σ τ η θ έ σ η του. Μ ε τ ά , σε μια κολόνα τ η ς γούρνας, έ γ ρ α ψ ε και τ η ν η μ ε ρ ο μ η ν ί α τ η ς ε π ι σκευής . Κατόπιν πέρασε τον ποταμό Γ κ ε ν τ ί ζ μ ε το άλογο του κι έφυγε . Τ ο γ ρ ά ψ ι μ ο του ε ίχε σίγουρη κ ι ά ν ε τ η ισορροπία, έ δ ε ι χ ν ε άνθρωπο που δεν δίσταζε να γ ρ ά ψ ε ι ο τ ι δ ή π ο τ ε · έγραφε μ ε τ η χαρά του τ υ μ π α ν ι σ τ ή που βαράει μ ε κέφ ι το νταούλι του. Έ κ λ ε ι σ α το β ι βλ ίο κ ι αναρωτήθηκα πώς ε ίχε καταφέρε ι να συνδυάζει τ η ζωή του μ ε τα γραφτά του, πώς μπορούσε να β λ έ π ε ι τον εαυτό του απέξω, σαν ξέ νο! Αν ε γ ώ προσπαθούσα να κάνω το ίδ ιο , αν, ας π ο ύ μ ε , προσπαθούσα να δ ι η γ η θ ώ σ' ένα φίλο μου, μ' ένα γράμμα, κάτ ι , ο τ ι δ ή π ο τ ε , δεν θα μπορούσα να ε ίμαι ούτε τόσο απλός ούτε τόσο χαρούμενος: κάπου θα επενέβα ινα οπωσδήποτε ,


και τ ό τ ε το μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο κ ι ένοχο μυαλό μου θα σκέπαζε τ η γύμνια των γεγονότων. Θα μπερδευόταν ο σκοπός μου με την πράξη μου, το επε ισόδιο με τ ις απόψεις μου, δεν θα κατάφερνα να πετύχω τ η ν ά μ ε σ η και π ρ α γ μ α τ ι κ ή σχέση μ ε τα αντ ικε ίμενα που ε ίχε πετύχε ι ο Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί , και θα υπέφερα μ η μπορώντας να φτάσω στην ουσία των πραγμάτων.

Άνοιξα το β ι βλ ίο και συνέχισα να δ ιαβάζω: Οι πόλε ι ς Τούργκουτλου, Ν ιφ , κ ι η πόλη Ουλούτζακλι μ ε τον δικό της ξεχωριστό κόσμο : « Σ τ ή σ α μ ε τ η σ κ η ν ή μας κοντά σε μια π η γ ή , π ή ρ α μ ε από τους τσοπάνηδες ένα θ ρ ε μ μ έ ν ο αρνάκι, το ψ ή σ α μ ε σ τ η θράκα και το φ ά γ α μ ε » . Νά, ορ ίστε : απλά, και η απόλαυση και το κέφ ι , όσο κ ι ο έξω κόσμος. Γ ι α τ ί κι ο κόσμος είναι ένα μέρος που π ρ έ π ε ι να μπορε ίς να το π ε ριγράφεις - κ ι όπου θα μπορε ίς να ζ ε ι ς - μ ε η ρ ε μ ί α , κ ι όταν χρε ιάζετα ι μ ε ενθουσιασμό, ή μ ε χαρούμενη μελαγχολ ία · δεν είναι ένα μέρος όπου θα θυμώνε ι κανε ίς στην προσπάθεια του να το αλλάξε ι , να το κρ ίνε ι , να το κ α τ α κ τ ή σ ε ι .

Μ ε τ ά σ κ έ φ τ η κ α ότι ίσως ο Ε β λ ι γ ι ά έκανε πονηριές γ ια να ξεγελάσε ι τον αναγνώστη του. Πιθανόν κι αυτός να ήταν ένας τύπος σαν κ ι ε μ έ ν α , που όμως ήξερε να γράφε ι και να λ έ ε ι ωραία ψ έ μ α τ α : ίσως έ β λ ε π ε κ ι αυτός όπως ε γ ώ τα δ έ ντρα, τα πουλιά, τα σπίτ ια , τους τοίχους, μονάχα που μ ε τ η μαεστρία του στο γ ρ ά ψ ι μ ο πετύχαινε να μ ε ξ εγελάσε ι . Μ α δεν κατάφερα να πε ίσω τον εαυτό μου γ ι ' αυτό. Κ ι όταν διάβασα λ ίγο α κ ό μ η , κατέληξα στο συμπέρασμα πως αυτό δεν είναι ικανότητα αλλά γ ν ώ σ η . Η ευαισθησία του, βλέποντας τον κόσμο, τα δέντρα, τα σπίτ ια, τους ανθρώπους, ήταν πολύ πιο βαθιά από τ η δ ι κ ή μας. Ξαφνικά θα ή θ ε λ α πολύ να ξέρω πώς α π έ κ τ η σ ε τόση ευαισθησία. Ό τ α ν π ιω πολύ και


μερακλωθώ, σκεφτώ και τ η γυναίκα μου, δεν μπορώ να ξυπ ν ή σ ω και να λυτρωθώ από το βραχνά που μ ε π λ α κ ώ ν ε ι στον ύπνο μου, κ ι απελπ ισμένα φωνάζω κάποιους. Μ ε την ίδια απελπισία, αναρωτιόμουν: Δεν μπορώ να του μοιάσω; Δεν μπορώ να κάνω τα κύτταρα του μυαλού μου όμοια μ ε τα δικά του, να ταυτιστούν οι σ κ έ ψ ε ι ς μας, να μπορώ κι ε γ ώ να περ ιγράψω, σαν εκε ίνον, τον κόσμο όπως ε ίναι , απλά, από την αρχή μ έ χ ρ ι το τ έ λ ο ς ;

Έ κ λ ε ι σ α το β ιβλ ίο και το πέταξα στην ά κ ρ η . Μ π ο ρ ε ί ς να το κάνε ις αυτό, τουλάχιστον μπορε ίς να προσπαθήσε ις ν' αφιερώσεις μ ε π ί σ τ η τ η ζωή σου στο σκοπό αυτό, ε ίπα, γ ια να ενθαρρύνω τον εαυτό μου. Μ π ο ρ ε ί ς να προσπαθήσεις να γράψε ι ς γ ια τον κόσμο και την Ιστορία όπως ε κ ε ί νος. Θα μπορούσα να γ ρ ά ψ ω , λόγου χάρη , σε ποιους παραχώρησε ο σουλτάνος την επαρχία τ η ς Μ α γ ν η σ ί α ς , πόσους στρατ ιώτες ε ίχε η π ε ρ ι ο χ ή , πόσα χάσια, πόσα ζιαμέτια και πόσα τιμάρια.* Ό λ ε ς αυτές οι πληροφορίες υπήρχαν στα αρχεία. Ό π ω ς έγραφε ο Ε β λ ι γ ι ά μ ε πολλή άνεση γ ια την Ιστορία, τα ή θ η και τα έθ ιμα , τ ις συνήθε ιες ενός τόπου, το ίδιο θα μπορούσα να κάνω κι ε γ ώ . Μ ά λ ι σ τ α , θα έγραφα, χωρίς να βάλω καμιά δ ι κ ή μου κρ ίση . Κ ι α κ ό μ η , όπως ε κ ε ί νος όταν έγραφε γ ια ένα τζαμί ανέφερε αν ε ί χ ε κεραμίδ ια ή ήταν σκεπασμένο μ ε μολύβι , έ τσ ι κι ε γ ώ θα πρόσθετα στο επε ισόδιο μου λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς . Έ τ σ ι , κι η δ ι κ ή μου Ιστορία, όπως οι Περιηγήσεις του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί , θα περιοριζόταν σε μια α τ ε λ ε ί ω τ η περιγραφή επεισοδίων. Ακριβώς οπως εκε ίνος , θα σταματούσα κάπου κάπου και , μ ε τ η σ κ έ ψ η ότι

* Ονομασίες εκτάσεων που παραχωρούνταν σε στρατιωτικούς, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους.


στον κόσμο υπάρχουν κ ι άλλα σ η μ α ν τ ι κ ά γ ε γ ο ν ό τ α , θα έγραφα στο χαρτί τ η λ έ ξ η

ιστορία για να υπενθυμίζω στους αναγνώστες μου ότι αν και οι

περιγραφές μου είναι απαλλαγμένες από τ ις γλυκές και διασκεδαστ ικές παρεμβολές γ ια τα πάθη και τ ις αγωνίες των ανθρώπων, υπάρχουν κ ι αυτές . Τ ο έργο μου θα ξεπερνούσε τ ις έξ ι χ ιλ ιάδες σελ ίδες του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί . Ό π ω ς και του Ε β λ ι γ ι ά , τα κ ε ί μ ε ν α μου θα είχαν ζωντάνια, τα δέντρα, τα πουλιά, οι πέτρες θα ήταν πάνω στο χαρτί ακριβώς όπως και στη φύση. Έ τ σ ι , τα σκουλήκια που νομίζω ότι γυρίζουν ανάμεσα στις πτυχές του μυαλού μου, τα παράξενα εκε ίνα σκουλήκια τ η ς Ιστορίας, θα φεύγανε , θα γλ ί τωνα απ' αυτά. Κα ι τ η μέρα του λυτρωμού μου θα πήγαινα σ τ η θάλασσα γ ια κολύμπι . Τ ο κέφ ι που θα 'κανα σ τ η θάλασσα θα ήταν ίδιο μ ε το κέφι του Ε β λ ι γ ι ά σ τ η γούρνα, έ λ ε γ α , μα ξαφνικά τ ινάχτηκα. Έ ν α αυτοκίνητο κορνάριζε μ ε θράσος. Ο «σύγχρονος» αηδιαστ ικός , τραχύς θόρυβος, που κόβε ι τα όνειρα και σβήνε ι τ ις αναμνήσεις, χάλασε τ η δ ιάθεση μου στη στ ιγμ ή .

Σ η κ ώ θ η κ α γρήγορα από το κ ρ ε β ά τ ι , κ α τ έ β η κ α τ ις σκάλες και β γ ή κ α στον κ ή π ο . Ο αέρας δυνάμωνε, τα σύννεφα πλησίαζαν. Θα βρέξε ι . Άναψα το τσιγάρο μου, πέρασα τον κ ή π ο , β γ ή κ α στο δρόμο και περπάτησα. Δ ε ί ξ τ ε μου λοιπόν τ ι έ χ ε τ ε να μου δ ε ί ξ ε τ ε , τοίχοι , παράθυρα, αμάξια, αυτοκίνητα, βεράντες , ζωή στις βεράντες , πλαστ ικές μπάλες , τσόκαρα, κουλούρες, σαγιονάρες, μπουκάλια, κ ρ έ μ ε ς , κουτιά, πουκάμισα, π ε τ σ έ τ ε ς , τ σ ά ν τ ε ς , πόδια, φούστες, γυνα ίκες , άντρες , παιδιά, έντομα, δ ε ί ξ τ ε μου τα ακίνητα, ανέκφραστα πρόσωπα σας, τους ηλ ιοκαμένους ώμους σας, τα ώριμα


σ τ ή θ η σας, τα αδύναμα μπράτσα σας, τα αδέξια βλέμματα σας, δ ε ί ξ τ ε μου, δ ε ί ξ τ ε μου όλα τα χρώματα, τ ις επιφάνε ιες , γ ιατ ί θ έλω κι ε γ ώ να ξεχαστώ, τρ ίβοντας τ η μ ύ τ η μου πάνω τους, θέλω να πετάξω στα φώτα από νέον, στις πλεξ ι γ κ λ ά ς δ ιαφημ ίσε ι ς , στα πολ ιτ ικά συνθήματα, στις τ η λ ε ο ράσεις, στις αφίσες μ ε τ ις γ υ μ ν έ ς γυναίκες στους τοίχους, στις γ ω ν ι έ ς στα μπακάλ ικα, στις φωτογραφίες των ε φ η μ ε ρ ί δ ω ν ά ν τ ε , δ ε ί ξ τ ε μου, δ ε ί ξ τ ε μου. . .

Φ τ ά ν ε ι ! Π ε ρ π ά τ η σ α μ έ χ ρ ι το μόλο! Άδ ικα ενθουσιάζομαι , ξ εγελάω τον εαυτό μου! Ξ έ ρ ω καλά ότι κρυφά, όλα τα αγαπώ, ότι νοσταλγώ ακόμη κι αυτά που θεωρώ χυδαία και χωρίς πνεύμα , και ξέρω ότι ε ίμα ι ένα κ ο μ μ ά τ ι αυτού που θέλω να π ιστεύω ότι σιχαίνομαι. Κ ά π ο τ ε προσπαθώ να πε ί σω τον εαυτό μου πως θα 'θελα να ζούσα διακόσια χρόνια πριν ή διακόσια χρόνια μ ε τ ά , μα αυτό ε ίναι ψ έ μ α : ξέρω ότι μ' ενθουσιάζει α κ ό μ η και το αηδ ιαστ ικό , επ ιφανε ιακό μ ε θύσι μου. Μ ο υ αρέσουν οι δ ιαφημίσε ις γκαζόζας, απορρυπ α ν τ ι κ ώ ν , πλυντηρ ίων και μαργαρίνης . Ο αιώνας που ζω μου φόρεσε στα μάτια γυαλιά που όλα τα διαστρεβλώνουν, καταλαβαίνω ότι δεν μπορώ να δω τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , όμως, δ ιάβολε , κ ι αυτά που β λ έ π ω !

Έ ν α ιστιοφόρο πλησ ιάζε ι αργά στην προκυμαία γ ια να γ λ ι τ ώ σ ε ι απ' το νοτιά, κουνιέται αργά αργά πάνω στα κύματα που δεν ε ίναι ακόμη πολύ μ ε γ ά λ α . Κουν ι έτα ι σαν να μην ξ έρε ι ότι υπάρχε ι ένα υποσυνε ίδητο που το κουνάε ι : Ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ιστιοφόρο! Περπατάω προς το καφενε ίο . Κ ό σμος πολύς. Ο δυνατός αέρας ανεμ ίζε ι τα τραπεζομάντ ιλα , μα οι γονε ίς και τα παιδιά τους πίνουν ήσυχα τα τσάγ ια και τ ις γκαζόζες τους, γ ιατ ί τα τραπεζομάντ ιλα ε ίναι δ ε μ έ ν α μ ε λάστιχο. Σ τ ο κότερο μ ε δυσκολία κατεβάζουν τα πανιά


που κάνουν το κέφι του αέρα. Τα λευκά πανιά πέφτοντας κάτω τρεμουλιάζουν, θυμίζοντας παγ ιδευμένο περιστέρι που χτυπάε ι απελπ ισμένα τα φτερά του, μα άδικα: τ ε λ ι κ ά , κατεβάζουν τα πανιά. Γ ι α τ ί δεν παρατάω το παιχν ίδ ι « τ ι ε ί ναι Ιστορία;» Γ ιατ ί δεν πάω να διαβάσω τ ις σημε ιώσε ις μου; Να πιω άραγε ένα τσά ι ; Δ ε ν υπάρχει άδειο τραπέζ ι . Κο ι τάζω από το παράθυρο μέσα στο καφενε ίο . Κάπο ιο ι παίζουν χαρτιά, υπάρχουν τραπέζια αδειανά. Ο Ρ ε τ ζ έ π σ' αυτό το καφενε ίο συχνάζει ! Κοιτάζουν τα φύλλα που κρατάνε , κατόπιν τα αφήνουν, σαν να κουράστηκαν, σταματάνε . Ένας μαζεύει τα χαρτιά, τα ανακατεύε ι , τον κοιτάζω αδιάφορα, ξαφνικά, κάτ ι θυμάμαι κι αναστατώνομαι . Ναι , ναι, όλα μπορούν να λυθούν μ ε μια τράπουλα!

Γυρίζω σπ ίτ ι και σκέφτομα ι :

Ό λ α τα εγκλήματα , τ ις κ λ ε ψ ι έ ς , τους πολέμους, τους πασάδες , τους χωρικούς και τους απατεώνες , όλα τα γεγονότα που μένουν κ ρ υ μ μ έ ν α στα αρχεία, θα τα γ ρ ά ψ ω σε χαρτ ί σε μέγεθος τραπουλόχαρτου. Κατόπιν , τ η στοίβα ε κ ε ί ν η , που θ' αποτελε ί τα ι από εκατοντάδες , όχι, από εκατομμύρια χαρτιά, θα την α ν α κ α τ έ ψ ω σαν μια τράπουλα χαρτιά, β έ βαια πολύ δύσκολα, μ ε ε ι δ ι κ έ ς μηχανές , παρουσία συμβολαιογράφων, έτσ ι όπως κάνουν στις κληρώσεις των λαχείων, κ ι έ π ε ι τ α θα δώσω τα χαρτιά στους αναγνώστες μου, θα τους πω ότι δεν έχουν σχέση το 'να μ ε τ ' άλλο, δεν έχουν προηγούμενο κι επόμενο, πρώτο και τελευταίο , αιτία κι αποτ έ λ ε σ μ α : Ορ ίστε , νεαρέ αναγνώστη, νά η Ιστορία και η ζωή, δ ιάβασε την όπως θ έ λ ε ι ς . Ό λ α υπάρχουν απλώς, τα πάντα είναι μέσα σ' αυτά, μα δεν υπάρχει μια ιστορία να τα ενώνε ι . Αν θ έ λ ε ι ς , φτιάξε μία εσύ όπως σου ταιρ ιάζε ι . Κα ι τ ό τ ε ο νεαρός αναγνώστης θα ρωτήσε ι λ υ π η μ έ ν ο ς : Δεν υπάρ-


χει ιστορία, δεν υπάρχει καμιά ιστορία; Τ ό τ ε , βέβα ια , θα του δώσω δίκιο, θα του πω, σε καταλαβαίνω, ε ίσαι νέος, γ ια να ζήσε ις ήρεμα και γ ια να π ι σ τ έ ψ ε ι ς ότι μπορε ίς να ο δ η γ ή σ ε ι ς τον κόσμο όπου θ έ λ ε ι ς , σου ε ίναι απαραίτητος ένας μύθος, δ ιαφορετ ικά, στην ηλ ικ ία σου, μπορε ί να χάσεις το λογικό σου, έχε ις δ ίκ ιο, θα του πω, και θα παρεμβάλω, όπως τα τζόκε ϊ στα χαρτιά τ η ς τράπουλας, μερ ικά χαρτιά μ ε τ η λ έ ξ η

ιστορία

και τ ι νόημα έχουν όλα αυτά, θα ρ ω τ ή σ ε ι ο νέος αναγ ν ώ σ τ η ς . Ποιο ε ίναι το α π ο τ έ λ ε σ μ α ; Τ ι π ρ έ π ε ι να κάνω; Σ ε τ ι να π ι σ τ έ ψ ω ; Ποια είναι η αλήθε ια και ποιο το ψ έ μ α ; Ποιος θα πρέπε ι να είναι ο αγώνας για τ η ζωή; Τ ι είναι ζωή ; Από πού π ρ έ π ε ι ν ' αρχ ίσουμε ; Ποια ε ίναι η ουσία κ ά θ ε πράγματος ; Ποιο θα 'ναι το α π ο τ έ λ ε σ μ α ; Τ ι να κάνω; Τ ι να κάνω; Τ ι να κάνω; Σ τ ο διάβολο! Ό λ ε ς αυτές οι σ κ έ ψ ε ι ς μ ε στενοχωρούν. Γυρίζω στο σπ ίτ ι .

Περνούσα μπροστά από την πλαζ, όταν ξαφνικά ο ήλιος κρύφτηκε πίσω από τα σύννεφα κι ένα σωρό κόσμος έ μ ε ι νε ξαφνικά άσκοπα ξαπλωμένος στην άμμο . Προσπάθησα να τους φανταστώ ξαπλωμένους σ' ένα παγόβουνο κ ι όχι στην άμμο , όχι γ ια να λιάζονται, μα ε π ε ι δ ή θέλουν, σαν κότ ε ς που ζεσταίνουν τα αυγά τους, να ζεστάνουν το παγόβουνο. Μ α ξέρω πού οφε ίλετα ι αυτή η προσπάθε ια : θ έλω να σπάσω την αλυσίδα τ η ς α ιτ ιότητας , ν ' απαλλαγώ από το ηθικό κίνητρο τ η ς αναγκαιότητας. Αν είναι ξαπλωμένοι πάνω σε παγόβουνα κ ι όχι στην άμμο, δεν φταίω ε γ ώ , ε γ ώ ε ίμαι ελεύθερος, μπορώ να κάνω οτ ιδήποτε κι όλα μπορούν να γίνουν. Προχώρησα.

Β γ ή κ ε πάλ ι ο ήλ ιος . Π ή γ α στον μ π α κ ά λ η και ζ ή τ η σ α


τρία μπουκάλια μπίρα. Καθώς ο μικρός έβαζε τα μπουκάλια στη σακούλα, ε ίδα έναν άσχημο η λ ι κ ι ω μ έ ν ο άνθρωπο, κοντό, μ ε πλατύ στόμα, δεν ξέρω γ ιατ ί , προσπάθησα να τον παρομοιάσω μ ε τον Έντουαρντ Τζ . Ρόμπινσον. Π ε ρ ί ε ρ γ ο , του έμοιαζε κιόλας. Κ α ι μάλιστα πολύ. Ε ί χ ε , σαν εκε ίνον, σουβλερή μ ύ τ η , μικρά δόντια και στο μάγουλο μια ελιά. Μ α ήταν φαλακρός κ ι ε ί χ ε μουστάκι . Νά λοιπόν ποιο είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές ε π ι σ τ ή μ ε ς στις υπανάπτυκτες χώρες : Ποια μπορε ί να 'ναι η διαφορά ανάμεσα σ' ένα σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο , κακοφτ ιαγμένο ομοίωμα και το πραγματ ικό έ ρ γ ο ; Ερχόμαστε μάτια μ ε μάτια μ ε τον πλαστό Έντουαρντ Τζ . Ρόμπινσον. Κ α ι ξαφνικά αυτός αφήνει , λ έ ε ι , το παράπονο του να ξεσπάσε ι : Κ ύ ρ ι ε , ξ έ ρ ε τ ε πόσο δύσκολο μου είναι να περνάω όλη μου τ η ζωή σαν ασήμαντη α π ο μ ί μ η σ η κάποιου άλλου ανθρώπου; Η γυναίκα μου, τα παιδιά μου, μ ε βλέπουν σαν τον πραγματ ικό Ρόμπινσον, μ ε κοιτάζουν και , κατόπιν , όταν βρουν π λ ε υ ρ έ ς μου που δεν του μοιάζουν, μ ε αποδοκιμάζουν. Σας παρακαλώ, π ε ί τ ε μου, ε ίναι αμάρτημα να μην του μοιάζω ολότελα; Δεν μπορε ί ο άνθρωπος να 'ναι μονάχα ο εαυτός του ; Αν ο άνθρωπος αυτός δεν ήταν δ ιάσημος ηθοποιός, τ ι θα γ ινόταν, τ ι ε λ α τ τ ώ ματα θα μου βρ ίσκανε ; Τ ό τ ε , σ κ έ φ τ η κ α , θα βρίσκανε έναν άλλο να του μοιάζεις και θ' άρχιζαν πάλ ι τα ίδια. Σωστά , κύριε , έ χ ε τ ε δ ίκ ιο , δεν μου λ έ τ ε , ε ί σ τ ε μήπως κοινωνιολόγος ή κ α θ η γ η τ ή ς ; Ό χ ι , ε ίμα ι αναπληρωτής κ α θ η γ η τ ή ς ! Ο γερο-Ρόμπινσον π ή ρ ε το τυρί του κ ι έφυγε χωρίς να β ιάζεται καθόλου. Παίρνω κι ε γ ώ τα μπουκάλια μου και γυρίζω στο σπίτ ι . Αρκετά ! σκέφτομαι . Ο αέρας έχε ι δυναμώσει πολύ και κουνάει τα μαγιό που στεγνώνουν στα μπαλκόνια , ένα παντζούρι χτυπάε ι άσκοπα μ ε τον αέρα.


Π ή γ α στο σπίτι, έβαλα τα μπουκάλια στο ψυγε ίο , κ ι ενώ έκλε ινα την πόρτα του, μ' έσπρωξε ο σατανάς, δεν κ ρ α τ ή θηκα, ήπ ια νηστ ικός , σαν φάρμακο, ένα π ο τ ή ρ ι ρακί, και π ή γ α σ τ η Νιλγκ ιούν . Μ ε π ε ρ ί μ ε ν ε να π ά μ ε περ ίπατο. Τα μαλλιά τ η ς κ ι οι σελ ίδες του β ιβλίου τ η ς ανέμιζαν στον αέρα. Τ η ς ε ίπα πως σ τ η γε ι τον ιά δεν υπήρχε τ ίποτα ενδιαφέρον γ ια να δούμε. Αποφασίσαμε να π ά μ ε βόλτα μ ε το αυτοκ ίνητο . Α ν έ β η κ α πάνω να πάρω τα κλε ιδ ιά , πήρα και το τετράδιο μου μ ε τ ις σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς , από τ η ν κουζίνα πήρα ένα μπουκάλι νερό, το ρακί και τ ις μπ ίρες μου και δεν ξέχασα ούτε το ανοιχτή ρι. Ό τ α ν μ ε ε ί δ ε η Νιλγκ ιούν μ ε τα μπουκάλια στο χέρ ι , μ ε κοίταξε σαν να ' θ ελε να μ ε κατσαδιάσε ι , μ ε τ ά έ τ ρ ε ξ ε μέσα, π ή ρ ε το ραδιόφωνο τ η ς κ ι ή ρ θ ε . Το αυτοκ ίνητο π ή ρ ε δύσκολα μπρος. Π ε ρ ά σ α μ ε σιγά σιγά ανάμεσα από το πλήθος που έ β γ α ι ν ε από τ η ν πλαζ. Φεύγοντας από τ η γε ι τον ιά , ε ί χ α μ ε δε ι μακριά να π έ φ τ ε ι ένας κεραυνός. Ο κρότος ακούστηκε πολύ αργότερα.

« Π ο ύ να π ά μ ε ; » τ η ρώτησα. « Σ τ ο π ε ρ ί φ η μ ο καραβάν σαράι των πανουκλ ιάρηδών

σου!» ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Σ τ ο Κράτος τ η ς πανούκλας» . « Δ ε ν ε ίμα ι σίγουρος αν υπάρχει τ έ το ιο μ έ ρ ο ς » , ε ίπα. « Ε , νά, λοιπόν», ε ίπε η Νιλγκιούν, «ευκαιρία να πας να το

δ ιαπιστώσεις και ν ' αποφασίσε ις» . Να το δ ιαπιστώσω και ν' αποφασίσω, σκέφτηκα , κι εκε ί

ν η πρόσθεσε : « Ή φοβάσαι μήπως τ ε λ ι κ ά αποφασίσε ις ;» « Ν ύ χ τ ε ς Πανούκλας και Μ έ ρ ε ς Παραδε ίσου» , μουρμού

ρισα. «Δ ιαβάζε ις μυθ ιστορήματα ; » ρώτησε έ κ π λ η κ τ η η Ν ι λ

γκιούν.


αΝα σου πω, αυτή η υπόθεση τ η ς πανούκλας όλο και πιο πολύ μ' απασχολεί . Τ ο θυμήθηκα χ τ ε ς τ η νύχτα, κάπου το ε ίχα δ ιαβάσε ι , ότι η ν ί κ η του Κ ο ρ τ έ ς , μ' έναν τόσο μ ικρό στρατό, εναντίον των Αζτέκων και η κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Πόλης του Μ ε ξ ι κ ο ύ οφείλονταν στην ε π ι δ η μ ί α πανούκλας. Ό τ α ν άρχισε να εξαπλώνεται η αρρώστια, οι Α ζ τ έ κ ο ι θεώρησαν ότι ο Θεός ήταν μ ε το μέρος του Κ ο ρ τ έ ς » .

«Πολύ ωραία», ε ίπε η Νιλγκιούν. «Θα βρεις, λοιπόν, κι εσύ στοιχεία για τ η δ ική μας την πανούκλα, θα τ η συνδέσεις με κάτι άλλο και θ' ακολουθήσεις το δρόμο που θα σου ανοίξε ι» .

« Μ α αν δεν υπήρχε πανούκλα;» « Τ ό τ ε σταματάς» . « Κ α ι τ ι θα κάνω τ ό τ ε ; » « Ε κ ε ί ν ο που κάνε ις πάντα. Θ' ασχολείσαι μ ε την Ιστο

ρ ία» . « Φ ο β ά μ α ι μήπως δεν θα μπορώ ν' ασχολούμαι π ι α » . « Γ ι α τ ί δεν θέλε ι ς να π ι σ τ έ ψ ε ι ς ότι μπορε ίς να γ ίνε ις κα

λός ιστορ ικός ;» « Γ ι α τ ί π ιστεύω πως στην Τουρκία κανε ίς δεν μπορε ί να

γ ίν ε ι κάτ ι καλό» . « Β λ α κ ε ί ε ς » . « Ν α ι , μάθε το πια, έ τ σ ι ε ίναι αυτή η χώρα. Δώσε μου λί

γο ρακ ί» . « Ό χ ι . Γ ιά κοίτα, τ ι όμορφα που είναι εδώ! Α γ ε λ ά δ ε ς . Οι

αγελάδες τ η ς γριάς Τ ζ ε ν έ τ ! » « Α γ ε λ ά δ ε ς ! » φώναξα ξαφνικά. «Γελαδοτόμαρα! Τ ι π ο τ έ -

νιοι άνθρωποι ! Κ α κ ό χρόνο να ' χ ε τ ε ! » Κατόπιν έβαλα τα γ έ λ ι α , αν και λ ίγο βεβ ιασμένα . «Ψάχνε ι ς να βρε ις κάποια αιτ ία γ ια να ξεφύγε ις , να τα

παρατήσε ις όλα, έ τ σ ι ; » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν .


«Ψάχνω. Έ λ α , δώσε μου λ ίγο ρακί ! » « Γ ι α τ ί στα καλά καθούμενα θ έ λ ε ι ς να τα π α ρ α τ ή σ ε ι ς

όλα ; » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Δ ε ν ε ίναι κρ ίμα ; « Γ ι α τ ί να 'ναι κρ ίμα; Τόσοι και τόσοι θέλουν να τα πα

ρατήσουν όλα, σε τ ι δ ιαφέρω από αυτούς;» « Μ α εσε ίς ε ί σ τ ε πολύ μορφωμένος, κύρ ι ε ! » ε ί π ε η Ν ι λ

γκιούν ε ιρωνικά. « Σ τ η ν πραγματ ικότητα , θα ή θ ε λ ε ς να το έ λ ε γ ε ς σοβαρά

αυτό, μα δεν τολμάς , έ τσ ι δεν ε ί ν α ι ; » « Ν α ι » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν αποφασιστικά. « Ν α ι . Γ ι α τ ί να

θ έ λ ε ι στα καλά καθούμενα ο άνθρωπος να τα π α ρ α τ ή σ ε ι όλα ; »

« Δ ε ν είναι στα καλά καθούμενα» , ε ίπα. «Αν τα παρατήσω, θα γ ίνω ευτυχ ισμένος . Θα 'μαι ο εαυτός μου» .

« Κ α ι τώρα ε ίσα ι ο εαυτός σου» , ε ί π ε χωρίς να το π ι στεύε ι .

«Θα γ ίνω αυθεντ ικός , καταλαβα ίνε ι ς ; Τώρα δεν ε ί μ α ι . Κ ά θ ε άνθρωπος που έ χ ε ι αυτογνωσία, ο άνθρωπος που κάθε σ τ ι γ μ ή κάνε ι α υ τ ο κ ρ ι τ ι κ ή , στην Τουρκία σίγουρα τ ρ ε λαίνεται . Σ τ η ν Τουρκία, γ ια να μην τ ρ ε λ α θ ε ί ς , π ρ έ π ε ι τα παρατάς, να ξεφεύγε ις , να χαλαρώνεις . Θα μου δώσεις ε π ι τέλους ρακ ί ; »

« Έ λ α , π ά ρ ε » . « Έ τ σ ι , μάλ ιστα! Άνοιξε και το ραδιόφωνο!» « Σ ο υ αρέσε ι να κάνε ις τον μεγάλο αδελφό» . « Δ ε ν μου αρέσε ι , ε ίμα ι . Ε ί μ α ι Τούρκος!» « Π ο ύ π ά μ ε ; » « Κ ά π ο υ απ' όπου τα πάντα μπορούμε να τα β λ έ π ο υ μ ε

καλά, κάπου ψ η λ ά » , ε ίπα ξαφνικά μ ε ενθουσιασμό. « Π ο ι α ; »


«Αν μπορούσα να τα 'βλεπα όλα μαζί, ίσως. . . » « Τ ι ίσως;» ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν . Μ α ε γ ώ σώπασα. Σ ω π ά σ α μ ε κ ι οι δυο - ανεβαίνοντας τον ανήφορο περά

σαμε μπροστά από το σπ ίτ ι του Ισμαήλ . Έ σ τ ρ ι ψ α στο δρόμο γ ια την Ντάριτζα, πέρασα μπροστά από το νεκροταφείο και πήρα το χωματόδρομο που έβγαζε στο πίσω μέρος του εργοστασίου τ σ ι μ έ ν τ ο υ . Α ν ε β ή κ α μ ε σιγά σιγά τον ανηφορικό δρόμο που ε ίχε χαλάσει η βροχή. Ό τ α ν φτάσαμε στην κορυφή, άρχισε να ψ ιλοβρέχε ι . Μ ε τ η μούρη του Αναντόλ σ τ ρ α μ μ έ ν η σ τ η θέα, μ ε ί ν α μ ε ε κ ε ί , κοιτάζοντας, σαν τους νεαρούς του Τ ζ ε ν έ τ χ ι σ α ρ , που έρχονται εδώ μ ε το αυτοκίνητο τους γ ια να φιληθούνε και να ξεχάσουν ότι ζούνε στην Τουρκία. Η δ α ν τ ε λ ω τ ή παραλία από τα Τούζλα μ έ χ ρ ι το Τζενέτχ ισαρ , τα εργοστάσια, τα χωριά των παραθεριστών, τα κ ά μ π ι ν γ κ των τραπεζ ικών, τα λ ιόδεντρα, οι κερασιές , η α γ ρ ο τ ι κ ή σχολή, το λ ιβάδ ι όπου π έ θ α ν ε ο Π ο ρ θ η τ ή ς , μια μαούνα σ τ η θάλασσα, τα δέντρα, τα σπίτ ια , οι σκ ι ές , όλα βυθίζονταν σ τ η βροχή , που από το ακρωτήρ ι των Τούζλα ερχόταν σιγά σιγά προς το μέρος μας. Β λ έ π α μ ε την άσπρη γ ρ α μ μ ή τ η ς κατα ιγ ίδας πάνω σ τ η θάλασσα, που ολοένα πλησίαζε . Γ έ μ ι σ α το ποτήρ ι μου κ ι ήπ ια το ρακί που ε ίχε απομε ίνε ι στον πάτο του μπουκαλιού.

«Θα κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι ς το στομάχι σου!» ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Κ α τ ά τ η γ ν ώ μ η σου, γ ι α τ ί μ ε π α ρ ά τ η σ ε η γυναίκα

μ ο υ ; » ε ίπα. Έ γ ι ν ε μια σύντομη σ ιωπή· κατόπιν η Νιλγκ ιούν μου εί

πε μ ε σ ιγανή φωνή , δ ιστακτ ικά : « Ε γ ώ είχα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως κ ι οι δυο σας θ έ λ α τ ε να

χ ω ρ ί σ ε τ ε » .


«Όχι,, αυτή μ' άφησε . Γ ι α τ ί δεν μπόρεσα να φτάσω ε κ ε ί που ή θ ε λ ε . . . Κ α τ ά λ α β ε , φαίνεται , ότι θα καταντούσα χυδαίος».

« Μ α όχ ι» . « Ν α ι , έ τ σ ι ε ί να ι » , ε ίπα. « Κ ο ί τ α τ η βροχή ! » « Δ ε ν καταλαβαίνω» . « Τ ι πράγμα, τ η β ρ ο χ ή ; » « Ό χ ι » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν σοβαρά. « Ε σ ύ ξέρε ις ποιος είναι ο Έντουαρντ Τζ . Ρ ό μ π ι ν σ ο ν ; » «Ποιος ε ί να ι ; » « Έ ν α ς ηθοποιός. Σ ή μ ε ρ α ε ίδα το σωσία του στην Τουρ

κία. Β α ρ έ θ η κ α τ η δ ιπλή ζωή . Κ α τ ά λ α β ε ς ; » « Ό χ ι » . «Αν π ι ε ι ς , θα καταλάβε ις . Μ α γ ιατ ί δεν π ίνε ι ς ; Σ κ έ φ τ ε

σαι, φαίνεται , ότι το ποτό είναι σύμβολο τ η ς η τ τ ο π ά θ ε ι α ς » . « Ό χ ι , δεν σκέφτομαι έ τ σ ι » . « Έ τ σ ι σκέφτεσα ι , το ξέρω, τ ι να γ ί ν ε ι , παραδίνομαι . . . » « Μ α εσύ ούτε έναν πόλεμο δεν έ κ α ν ε ς » , μου ε ί π ε τ ό τ ε

η Ν ιλγκ ιούν . «Παραδίνομαι ε π ε ι δ ή δεν αντέχω να ζω μ ε δύο ψυχές .

Σου συμβαίνε ι αυτό καμιά φορά: ε ίναι φορές που νομίζω ότι ε ίμα ι δύο άνθρωποι μαζ ί » .

« Ό χ ι , δεν μου έ χ ε ι συμβε ί π ο τ έ » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Ε μ έ ν α όμως μου σ υ μ β α ί ν ε ι » , ε ίπα. « Μ α το αποφάσισα

πια. Θα έχω μία μονάχα προσωπικότητα, θα ε ίμα ι ένας άνθρωπος, ακέραιος, υγ ιής . Αγαπάω τα πάντα, τα γ ε μ ά τ α ψυγε ία που β λ έ π ω στην τ η λ ε ό ρ α σ η , τ ις δ ιαφημίσε ις χαλιών, τους μαθητές που μ ε ρωτάνε όταν γράφουν διαγώνισμα, κύριε , μπορούμε ν' αρχίσουμε από τ η δ ε ύ τ ε ρ η α π ά ν τ η σ η , τ ις επ ιφυλλ ίδες στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , τους τύπους που πίνουν και


φιλ ιούνται , τ ι ς δ ι α φ η μ ί σ ε ι ς σαλαμιών και φροντ ιστηρ ίων στα λεωφορεία, όλα. Κ α τ ά λ α β ε ς ; »

« Λ ί γ ο » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν λ υ π η μ έ ν η . «Αν βαρέθηκες να σωπάσω». « Μ π α , όχι, δ ιασκεδάζω». «Θα ρίξει πολλή βροχή» . « Ν α ι » . « Ε ί μ α ι μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς » . « Δ ε ν μεθάνε μ ε τόσο λ ί γ ο » . Π ή ρ α ένα μ π ο υ κ ά λ ι μπ ίρας , το άνοιξα, και καθώς το

έφερνα στο στόμα μου, ρώτησα: « Τ ι σκέφτεσαι όταν τα β λ έ π ε ι ς όλα από ψ η λ ά ; » « Μ α δεν φαίνονται όλα. . . » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν χαρούμενα. « Λ έ ε ι κάπου στο Εγκώμιο της τρέλας: Αν κάποιος ανέ

βαινε στο φεγγάρ ι , κοίταζε τον κόσμο κ ι έ β λ ε π ε όλη αυτή την κ ί ν η σ η , τ ι θα σ κ ε φ τ ό τ α ν ; »

«Ίσως ότι υπάρχει μ ε γ ά λ η ανακατωσούρα». « Ν α ι » , ε ίπα, και θυμήθηκα ένα στίχο: « " Α κ ό μ η κι η σκέ

ψ η του χάους είναι π ο λ ύ π λ ο κ η " . . . » «Τ ίνος ε ί να ι ; » «Του μεγάλου Ν ε ν τ ί μ ! » ε ίπα. «Από μια συλλογή του, μου

έ μ ε ι ν ε στο μυαλό». « Π ε ς μου λ ίγο α κ ό μ η » . «Αδύνατο. Δεν θυμάμαι τ ίποτα! Ά λ λ ω σ τ ε τώρα διαβάζω

Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί . Γ ι α τ ί , νομ ίζε ι ς , δεν μπορούμε να του μο ιάσουμε ; »

« Ο ρ ί σ τ ε ; » « Ο τύπος ε ίχε μία μόνο ψ υ χ ή . Μπορούσε να είναι ο εαυ

τός του. Ε γ ώ δεν μπορώ. Ε σ ύ ; » « Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν .


« Α α » , ε ίπα, «πόσο προσεκτ ική ε ίσαι ! Τ ρ έ μ ε ι ς μήπως κάνεις ένα βήμα έξω από τα β ιβλ ία σου. Μ π ρ ά β ο , π ίστευε , πίστευε . Κ ι εκε ίνοι π ίστευαν, πιστεύουν. . . Μ ι α μέρα όμως θα πάψουν να πιστεύουν. Κο ίτα , και το εργοστάσιο β υ θ ί σ τ η κ ε σ τ η σ ι ω π ή . Παράξενος που είναι ο κόσμος!»

« Γ ι α τ ί ; » « Δ ε ν ξέρω. . . Μ ή π ω ς β α ρ έ θ η κ ε ς ; » « Μ π α , όχι. Μ α κ ά ρ ι να παίρναμε μαζί μας και τον Ρ ε

τ ζ έ π » . « Δ ε ν ή ρ θ ε » . « Ν α ι , ν τ ρ έ π ε τ α ι » . « Τ ο ν αγαπώ πολύ τον Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ σ ο π ς » . « Τ ι ; » « Ο ύπουλος νάνος σ' ένα μυθ ιστόρημα του Ν τ ί κ ε ν ς . . . » « Ε ί σ α ι σκληρός άνθρωπος» . « Χ τ ε ς , κάτ ι νομίζω θα μ ε ρωτούσε σχετ ικά μ ε τ η ν ιστο

ρία του Ουσκιουντάρ!» « Τ ι ρ ώ τ η σ ε ; » « Δ ε ν πρόλαβε! Ε π ε ι δ ή μόλις ε ί π ε Ουσκιουντάρ, ε γ ώ σ κ έ

φτηκα τον Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί και του ε ίπα ότι η λ έ ξ η ε ίναι παραφθορά του Ε σ κ ί Ν τ α ρ , που θα π ε ι παλιά φυλακή χωρίς σ τ έ γ η » .

« Τ ι ε ί π ε ; » « Κ α τ ά λ α β ε , νομίζω. Ν τ ρ ά π η κ ε . Κα ι κοίτα τ ι μου έ δ ε ι ξ ε

σήμερα! Έ ν α ν κατάλογο που έ γ ρ α ψ ε ο παππούς μας» . « Ο παππούς μ α ς ; » « Ε μ ε ί ς εδώ στην Τουρκία έχουμε πολλά περ ι τ τ ά πράγ

ματα, και μας λείπουν άλλα που είναι απαραίτητα» . Έ β γ α λ α τον κατάλογο μέσα από το τ ετράδ ιο μου.


« Π ο ύ β ρ έ θ η κ ε αυτό το χ α ρ τ ί ; » « Μ α σου ε ίπα, μου το έδωσε ο Ρ ε τ ζ έ π » , ε ίπα και διάβα

σα. « Ε π ι σ τ ή μ η , καπέλο, ζωγραφική, εμπόριο, υποβρύχια. . .» « Τ ι ; » «Ε ίνα ι ο κατάλογος αυτών που μας λε ίπουν . . . » « Ξ έ ρ ε ι ς τον ανιψ ιό του Ρ ε τ ζ έ π , τον Χ α σ ά ν ; » « Ό χ ι » . «Αυτός , ο Χασάν , μ ε παρακολουθε ί» . « Ν α σου διαβάσω τον κατάλογο ; » « Μ ε παρακολουθεί , σου λ έ ω » . « Γ ι α τ ί σε παρακολουθεί ; Υποβρύχιο, αστοί, ζωγραφική ,

ατμός, σκάκι , ζωολογικός κ ή π ο ς » . « Δ ε ν ξ έρω» . « Μ α αφού δεν βγαίνε ις από το σπ ί τ ι , π ό τ ε σε παρακο

λουθεί . . . Εργοστάσιο , κ α θ η γ η τ ή ς , πειθαρχία. Δ ε ν ε ίναι γ ε λο ίο ; »

« Γ ε λ ο ί ο ! » « Ό χ ι . Δ ε ν είναι γελο ίο , τραγ ικό ε ίνα ι ! » « Κ ά θ ε φορά που φεύγω από την πλαζ, ο Χασάν είναι από

πίσω μου» . « Μ π ο ρ ε ί να θ έ λ ε ι να κ ά ν ε τ ε παρέα» . « Ν α ι , έ τ σ ι ε ί π ε » . « Ε ί δ ε ς ; Ο άνθρωπος, τόσα χρόνια πριν , σ κ έ φ τ η κ ε και

β ρ ή κ ε τ ι μας λ ε ί π ε ι » . «Πολύ βαρετό ! » « Π ο ι ο ; Ζωολογικός κήπος , εργοστάσια, κ α θ η γ η τ έ ς - ν ο

μίζω ότι κ α θ η γ η τ έ ς έχουμε πια α ρ κ ε τ ο ύ ς - , πειθαρχία, μαθ η μ α τ ι κ ά , β ιβλ ίο , αρχές, πεζοδρόμια, μ ε τ ά γράφε ι ο φόβος του θανάτου, η σ υ ν ε ί δ η σ η του τ ίποτα , κονσέρβα, ε λ ε υ θ ε ρ ία . . . »


«Φτάνε ι . ! » «Θα έ π ρ ε π ε να προσθέσει και την κοινωνία των πολιτών.

Μ π ο ρ ε ί να είναι ερωτευμένος μαζί σου». « Μ π ο ρ ε ί » . « Κ ι αυτά που μας περισσεύουν είναι : άνθρωποι, χωριάτες,

δημόσιο ι υπάλληλοι , μουσουλμάνοι , στρατ ιώτες , γυναίκες , πα ιδ ιά . . . »

«Αυτά δεν μου φαίνονται καθόλου γ ε λ ο ί α » . « . . . καφές, ευνοιοκρατία, τ ε μ π ε λ ι ά , αναίδεια, δωροδοκία,

αποχαύνωση, φόβος, χ α μ ά λ η δ ε ς . . . » «Αα, ο άνθρωπος δεν ήταν καθόλου δ η μ ο κ ρ ά τ η ς » . « . . . μ ιναρέδες, τ ι μ ή , γ ά τ ε ς , σκυλιά, ε π ι σ κ έ π τ ε ς , γνωστοί ,

κατσαρίδες , όρκοι, ζητ ιάνο ι . . . » « Φ τ ά ν ε ι ! » « . . . σκόρδα, κρεμμύδ ια , υπηρέτρ ι ες , μ ι κ ρ ο π ω λ η τ έ ς . . . » «Από το νου σου τα βγάζε ι ς ! » « Ό χ ι , δ ιάβασε και μόνη σου». «Ε ίνα ι γ ρ α μ μ έ ν α μ ε αραβική γ ρ α φ ή » . « Μ ο υ το έδωσε σήμερα ο Ρ ε τ ζ έ π , δ ιάβασε τ ο , μου ε ί π ε ,

του το έδωσε , λ έ ε ι , ο παππούς μας» . « Κ α ι γ ιατ ί του το έ δ ω σ ε ; » « Δ ε ν ξ έρω» .

« Κ ο ί τ α τ η βροχή! Αυτός ο θόρυβος δεν ε ίναι από αεροπ λ ά ν ο ; »

« Ν α ι ! » « Μ ε τέτο ιον καιρό!» « Τ ι κ α τ α π λ η κ τ ι κ ό πράγμα αυτό το αεροπλάνο!» « Ν α ι ! » « Ν α ήμασταν τώρα μ έ σ α ! » « Β α ρ έ θ η κ α , π ά μ ε να φύγουμε» .


« Κ ι αν π έ σ ε ι ! » « Π ά μ ε να φύγουμε ! » « Π έ φ τ ε ι , σκοτωνόμαστε , και τ ι να δούμε , υπάρχει άλλος

κόσμος» . « Β α ρ έ θ η κ α , σου λ έ ω ! » «Υπάρχε ι , λ έ ε ι , και μου ζητάνε ν' απολογηθώ. Γ ι α τ ί δεν

έ κ α ν ε ς αυτό που έ π ρ ε π ε να κ ά ν ε ι ς ; Τ ι έ π ρ ε π ε να κάνω; Πολύ απλό: Να δώσεις ελπίδα στους ανθρώπους».

« Σ ω σ τ ά ! » « Μ ο υ το έ λ ε γ ε κ ι η αδελφή μου, όμως ε γ ώ είχα παραι

τ η θ ε ί α π ' ό λ α » . « Ό χ ι , έκανες ότι ε ίχες παρα ι τηθε ί » . « Ν α ι , γ ιατ ί ε ίχα β α ρ ε θ ε ί » . « Θ έ λ ε ι ς να ο δ η γ ή σ ω ε γ ώ » . « Ξ έ ρ ε ι ς να ο δ η γ ε ί ς ; » « Δ ε ν μου έ μ α θ ε ς π έ ρ σ ι ; » « Π έ ρ σ ι ; Υπήρχα ε γ ώ π έ ρ σ ι ; » «Θα π ε ρ ι μ έ ν ε ι ο Ρ ε τ ζ έ π » . « Ο ύπουλος νάνος. Κ ι αυτός μ ε κοιτάζε ι παράξενα». « Φ τ ά ν ε ι π ι α » . « Κ ι η γυναίκα μου πάντα το ίδιο έ λ ε γ ε : Φ τ ά ν ε ι , Φα

ρούκ!» « Δ ε ν μπορώ να το π ι σ τ έ ψ ω ότι ε ίσαι τόσο μ ε θ υ σ μ έ ν ο ς » . « Έ χ ε ι ς δ ί κ ι ο , δ ε ν υπάρχε ι τ ί π ο τ α γ ια να π ι σ τ έ ψ ο υ μ ε .

Έ λ α , π ά μ ε στο νεκροταφε ίο» . «Ας γυρ ίσουμε , Φαρούκ. Το δρομάκι έ χ ε ι π λ η μ μ υ ρ ί σ ε ι » . « Κ ι αν μ έ ν α μ ε εδώ, στις λάσπες , γ ια χρόν ια ; » « Ε γ ώ κ α τ ε β α ί ν ω » . « Τ ι ; »

«Θα γυρίσω μ ε τα πόδ ια» .


α Μ η λες ανοησίες ! » α Τ ό τ ε , να γυρ ίσουμε ! » αΠες μου τ ι σκέφτεσα ι γ ια μ έ ν α » . « Σ ' αγαπώ πολύ, αδελφούλη μου» . « Ά λ λ ο ; » « Δ ε ν θέλω να πίνε ις τόσο» . « Ά λ λ ο ; » « Γ ι α τ ί ε ίσαι έ τ σ ι ; » « Τ ι θα π ε ι έ τ σ ι ; » « Θ έ λ ω να γυρίσω στο σ π ί τ ι ! » « Μ ε βρ ίσκε ις όμως και πολύ δ ιασκεδαστ ικό, έ τσ ι δεν ε ί

ναι; Π ε ρ ί μ ε ν ε λοιπόν να σε δ ιασκεδάσω! Πού είναι το τ ε τράδιο μου ; Δ ώ σ ' τ ο ! Κ ο ί τ α τώρα : " Ζ υ γ ί σ α ν ε το βοδινό κρέας του χασάπη Χαλ ίλ * ε ίχ ε πάρε ι ε ίκοσι ένα γρόσια και το κρέας β γ ή κ ε εκατόν ε ίκοσι δράμια λ ε ι ψ ό . Η μ ε ρ ο μ η ν ί α , δεκατρε ίς Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ 1607" . Τ ι σημαίνε ι αυτό ; »

« Μ α είναι πολύ απλό» . « " Ο υ π η ρ έ τ η ς Ισά έ κ λ ε ψ ε από το αφεντ ικό του, τον Αχ

μ έ τ , τρ ιάντα χ ιλ ιάδες γρόσια, ένα σαμάρι, ένα άλογο, δυο σπαθιά και μια ασπίδα, και κ α τ έ φ υ γ ε σε κάποιον Ρ α μ α -

αν ». « Ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν » . «Ενδ ιαφέρον , ε ί π ε ς ; Πού το βρ ίσκε ις το ενδ ιαφέρον ; » « Κ α τ ε β α ί ν ω και γυρίζω μόνη μου» . « Θ έ λ ε ι ς να με ίνε ις μαζί μου ; » « Τ ι ; » « Δ ε ν εννοώ εδώ, στο αυτοκίνητο, σοβαρολογώ, άκου: αντί

να με ίνε ις στην Ιστανμπούλ, στη θεία σου, έλα με ίν ε μαζί μου, Ν ιλγκ ιούν . Σ τ ο σπ ίτ ι μου υπάρχει ένα μ ε γ ά λ ο , άδειο δωμάτ ιο , ε ίμα ι πολύ μόνος» .


Έ γ ι ν ε σ ι ω π ή . «Αυτό δεν το είχα σ κ ε φ τ ε ί » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Λ ο ι π ό ν ; » « Δ ε ν θα 'ναι λ ίγο άσχημο γ ια τ η θ ε ί α ; » « Κ α λ ά » , ε ίπα ξαφνικά. «Ας γ υ ρ ί σ ο υ μ ε » . Έ β α λ α μπρος τ η μ η χ α ν ή , οι υαλοκαθαριστήρες άρχισαν

να δουλεύουν.

25

Κπε ιδή αποφάσισαν ότι δ ιασκέδασαν πολύ χ τ ε ς , μαζευτήκαμε στο σπ ίτ ι του Τουράν γ ια να κάνουνε τα ίδια κ ι απόψ ε .

« Θ έ λ ε ι κανείς σοκολάτα;» ρώτησε ο Τουργκάι . « Ε γ ώ ! » ε ί π ε η Ζ ε ϊ ν έ π . « Σ ο κ ο λ ά τ α ! » ε ί π ε η Γκιουλνούρ. « Ε ί μ α ι έ τ ο ι μ η να σκά

σω». Σ η κ ώ θ η κ ε φουρκισμένη. « Γ ι α τ ί απόψε ε ί σ τ ε όλοι έ τσ ι ψόφιοι ; Ξ έ ρ ω , ε π ε ι δ ή χτες ξ ενυχτήσατε . Ε δ ώ είναι αδύνατο να γ λ ε ν τ ή σ ε ι κανε ί ς » .

Έ κ α ν ε μια βόλτα ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν η σ τ η θ λ ι β ε ρ ή και βαριά μουσική και τα χρωματ ιστά φώτα, και χ ά θ η κ ε .

Η Ζ ε ϊ ν έ π , μ ε το στόμα γ ε μ ά τ ο σοκολάτα, ε ί π ε « Τ ρ ε λ ά θ η κ ε ! » και γ έ λ α σ ε .

« Ό χ ι ! » ε ί π ε η Φουντά. « Κ ι ε γ ώ π λ ή τ τ ω » . «Ε ίνα ι από τ η βροχή ! » «Ωραία που θα ε ίναι να β γ ο ύ μ ε περ ίπατο στο σκοτάδι ,

κάτω από τ η βροχή ! Ά ν τ ε , πα ιδ ιά !» « Ν α βάζανε καμιά άλλη μουσ ική ! » ε ί π ε η Φουντά. « Ε ί

πες πως έχε ι ς έναν παλιό δίσκο του Έ λ β ι ς Π ρ ί σ λ ε ϊ . . . »


« Τ ο Best of Elvis;» είπε η Τζε ϊλάν . « Ν α ι ! Ά ν τ ε φέρ ' τον να τον ακούσουμε» . « Μ ' αυτή τ η β ρ ο χ ή ; » « Έ χ ω αμάξι , Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » ε ίπα. « Ν α σε π ά ω » . « Ά σ ' το , καλύτερα. . . » « Ά ν τ ε , Τζε ϊλάν, πήγαινε να φέρεις το δίσκο, να τον ακού

σουμε ! » ε ί π ε η Φουντά. « Έ λ α , σήκω να π ά μ ε να τον φ έ ρ ο υ μ ε » , ε ίπα ε γ ώ . « Κ α λ ά » , ε ί π ε η Τζε ϊλάν χαμογελώντας. Κ ι έ τ σ ι , ε γ ώ , μαζί μ ε τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν , α φ ή σ α μ ε τους δυ

στυχισμένους να δηλητηρ ιάζονται σιγά σιγά από τ η θλ ιβε ρή και φ τ η ν ή μουσ ική , β γ ή κ α μ ε από το σπ ίτ ι και μ π ή κ α μ ε τρέχοντας στο παλιό Αναντόλ του αδελφού μου. Φ ύ γ α μ ε κοιτάζοντας τ ις σταγόνες τ η ς βροχής που πέφτανε από τα φύλλα, τον β ρ ε γ μ έ ν ο δρόμο που φώτιζαν τα παλιά και χλομά φώτα του αυτοκινήτου, και τους υαλοκαθαριστήρες που πηγαινοέρχονταν πάνω στο τζάμι αγκομαχώντας ελαφρά. Σ τ α μ ά τ η σ α το αυτοκίνητο μπροστά στο σπίτ ι τ η ς Τζε ϊλάν . Τ η ν κοίταξα, έφυγε τρέχοντας μ ε τ η νεραντζιά φούστα τ η ς , που έ λ α μ π ε στα φώτα του αυτοκινήτου. Κατόπ ιν , όσο έ μ ε ναν αναμμένα τα φώτα του σπιτ ιού, προσπάθησα να τ η ζων τ α ν έ ψ ω μπροστά στα μάτια μου καθώς μπαινόβγαινε στα δωμάτια. Ύ σ τ ε ρ α σ κ έ φ τ η κ α : Τ ι παράξενο πράγμα ο έρωτας! Θαρρείς , έχω σ τ α μ α τ ή σ ε ι να ζω! Από τ η μια σκέφτομαι χωρίς να βαριέμαι τ ι θα γ ίνε ι στο μέλλον κι από την άλλη ζω στο παρελθόν, γ ιατ ί , προσπαθώντας να δώσω κάποιο νόημα σε όλες τ ις κ ινήσε ις τ η ς , στα λόγια τ η ς , φέρνω στη μ ν ή μ η μου όλα όσα ε ί π ε κ ι έ κ α ν ε . Ε π ι π λ έ ο ν , δεν ξέρω καλά καλά αν είναι αυτό που εκε ίνοι οι τ ιποτέν ιο ι το λ ένε έρωτα. Μ α τ ι σημασία έ χ ε ι ; Έ ν α μ ε νοιάζει , να τελε ιώσουν οι


νύχτες που περνώ ξάγρυπνος ψάχνοντας να βρω το δροσερό μέρος του μαξιλαριού μου γ ια ν' ανακουφίσω τα ξαναμμένα μάγουλα μου και τ ις σ κ έ ψ ε ι ς μου. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο , η Τζε ϊλάν ήρθε τρέχοντας, μ ε το δίσκο του Π ρ ί σ λ ε ϊ στο χ έ ρι, και μ π ή κ ε στο αμάξι .

« Τ σ α κ ω θ ή κ α μ ε μ ε τ η μητέρα μου! Πού πας τέτο ια ώρα;» με ρώτησε .

Μ ε ί ν α μ ε γ ια λ ίγο σιωπηλοί . Π ε ρ ά σ α μ ε μπροστά από το σπίτ ι του Τουράν, χωρίς να σταματήσουμε . Η Τζε ϊλάν , ρώτ η σ ε μ ε ύφος καχύποπτο:

« Π ο ύ π ά μ ε ; » « Μ ο υ τ η δίνε ι στα νεύρα η ατμόσφαιρα ε κ ε ί » , ε ίπα ένο

χα. « Δ ε ν θέλω να ξαναπάω! Δ ε ν θα ' θελες , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , να κάνουμε μια βόλτα; Έ π λ η ξ α , να πάρουμε λ ίγο αέρα» .

« Κ α λ ά , μα να γυρίσουμε γρήγορα, μας π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν » . Σώπασα. Πέρασα από διάφορα στενά, οδηγώντας αργά,

ικανοποιημένος . Όσο έ β λ ε π α τα σπιτάκια , τους ταπεινούς ανθρώπους που κοίταζαν από τα μπαλκόνια τους τα δέντρα και τ η βροχή που σταματούσε, τα χλομά φώτα των σπιτ ιών, σκεφτόμουνα πόσο ανόητος ε ίμα ι , θα μπορούσαμε κ ι ε μ ε ί ς να παντρευτούμε , να κάνουμε ακόμη και παιδιά! Κατόπιν , όταν έφτασε η ώρα να γυρ ίσουμε , πάλι σαν παιδ ί , αντί να γυρίσω στο σπ ίτ ι του Τουράν, έ β γ α λ α το αυτοκίνητο από τα συνοικιακά σοκάκια και πήρα μ ε ταχύτητα τον ανήφο-

Ρ ° * « Τ ι κ ά ν ε ι ς ; » ρώτησε η Τζε ϊλάν . Δ ε ν απάντησα και , σαν προσεκτ ικός ραλίστας, συνέχισα

να οδηγώ χωρίς να σηκώσω καθόλου το κεφάλι μου. Κ α τ ό πιν , ξέροντας ότι θα καταλάβε ι πως λ έ ω ψ έ μ α τ α , ε ίπα πως έ π ρ ε π ε να βάλω βενζ ίνη . Έ ν ι ω θ α ότι φερόμουνα χυδαία.


« Ό χ ι , να γυρίσουμε π ια ! » ε ί π ε . « Μ α ς π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν » . « Τ ζ ε ϊ λ ά ν , θέλω να με ίνουμε γ ια λ ίγο μόνοι και να μ ιλή

σουμε» . « Γ ι α ποιο π ρ ά γ μ α ; » ε ί π ε σκληρά. « Τ ι σκέφτεσαι γ ια όσα γ ίνανε χ τ ε ς τ η νύχτα ; » « Τ ί π ο τ α ! Αυτά συμβα ίνουν ήμασταν κ ι οι δυο μ ε θ υ σ μ έ

νο ι » . «Αυτό μόνο ; » ε ίπα θυμωμένος . Π ά τ η σ α επίμονα γκάζι .

«Αυτό μόνο έχε ι ς να μου π ε ι ς ; » « Ά ν τ ε , Μ ε τ ί ν , να γυρ ίσουμε , ε ίναι ν τ ρ ο π ή ! » Τ η ς ε ίπα α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ς ξέροντας ότ ι τα λόγια μου

ήταν κοινότοπα κι έχοντας σιχαθε ί τον εαυτό μου: «Εγώ

δεν θα ξεχάσω ποτέ τ η χ τ ε σ ι ν ή νύχτα!» « Ν α ι , ε ίχες π ι ε ι πολύ, μην ξαναπιε ίς τόσο!» « Ό χ ι , όχι, δεν ε ίναι αυτό!» « Κ α ι τ ι ε ί να ι ; » ε ί π ε απίστευτα αδιάφορη. Τ ό τ ε , απελπ ισμένα , το χέρι μου έπ ιασε το χέρ ι τ η ς , που

ακουμπούσε στο κάθισμα. Το μ ικρό τ η ς χέρ ι ήταν ζεστό. Δ ε ν έ γ ι ν ε αυτό που φοβόμουνα, δεν το τ ρ ά β η ξ ε .

« Ά ν τ ε , να γυρ ίσουμε ! » ε ί π ε . « Σ ' α γ α π ώ » , ε ίπα ντροπαλά. « Ν α γυρ ίσουμε ! » Ξαφνικά μου ήρθε να κ λ ά ψ ω - έσφιξα ακόμη πιο πολύ το

χέρ ι τ η ς και , δεν ξέρω γ ιατ ί , σ κ έ φ τ η κ α τ η μάνα μου, που δεν τ η θυμόμουν καν, φοβήθηκα μην κ λ ά ψ ω , έκανα να την αγκαλιάσω, μα αυτή φώναξε:

« Π ρ ό σ ε χ ε ! » Δυο δυνατά αλύπητα φώτα έρχονταν καταπάνω μας, με

τύφλωσαν, γύρισα α μ έ σ ω ς το τ ι μ ό ν ι δεξ ιά . Έ ν α πελώριο φορτηγό κορνάρισε μ ε το απαίσιο κλάξον του και πέρασε ,


σαν τ ρ έ ν ο , από το πλάι μας, κάνοντας φοβερό θόρυβο. Πάτησα φρένο κ ι από τ η ν αγωνία μου ξέχασα να πατήσω και το σ υ μ π λ έ κ τ η . Το πλαστικό Αναντόλ τραντάχτηκε και σταμ ά τ η σ ε απότομα.

« Φ ο β ή θ η κ ε ς ; » ε ίπα. « Ν α γυρίσουμε αμέσως, α ρ γ ή σ α μ ε ! » ε ί π ε . Γύρισα το κλε ιδ ί , η μ η χ α ν ή δεν π ή ρ ε μπρος. Φ ο β ή θ η κ α ,

ξαναδοκίμασα, τ ίποτα. Κ α τ έ β η κ α από το αμάξι , το έσπρωξα, προσπάθησα να το βάλω μπρος, στάθηκε αδύνατον. Κατα ϊδρωμένος , το έσπρωξα μ έ χ ρ ι τον ίσιο δρόμο. Κατόπιν μ π ή κ α μέσα, έσβησα τα φώτα, γ ια να μ η χαλάσει η μπαταρία, και το άφησα να γ λ ι σ τ ρ ή σ ε ι προς τον κατήφορο.

Ό τ α ν οι ρόδες άρχισαν να πηγαίνουν πιο γρήγορα, βγάζοντας σ τ η β ρ ε γ μ έ ν η άσφαλτο έναν ευχάριστο ήχο , πήραμε τον κατήφορο, σαν πλοίο που προχωρεί στο πέλαγος , μες στο τυφλό σκοτάδι . Προσπάθησα μ ε ρ ι κ έ ς φορές να βάλω μπρος τ η μ η χ α ν ή , ήταν όμως αδύνατον. Κάπου πολύ μακριά άστραφτε , φ ω τ ί σ τ η κ ε ο ουρανός, και τ ό τ ε ε ί δ α μ ε αυτούς που γράφανε στους τοίχους συνθήματα. Κατόπ ιν , χωρίς να πατήσω φρένο, κάναμε στροφή και κ α τ ε β ή κ α μ ε γ ρ ή γορα τον κατήφορο μ έ χ ρ ι τ η γέφυρα του τρένου . Από ε κ ε ί τσουλήσαμε μέχρ ι το βενζινάδικο στο δρόμο γ ια τ η ν Ά γ κ υ ρα, χωρίς να έχουμε π ε ι κουβέντα στο μεταξύ. Σ τ ο βενζ ι νάδικο κ α τ έ β η κ α από το αυτοκίνητο και μ π ή κ α στο γραφείο. Ακούμπησα στο τραπέζ ι , ξύπνησα τον υπάλληλο, που λαγοκοιμόταν, ε ίπα πως δεν λε ι τουργε ί η μίζα κ ι ότι έ χ ε ι βλάβη ο σ υ μ π λ έ κ τ η ς . Ρώτησα αν υπάρχει κανείς που να ξέ ρει από αυτοκίνητα τύπου Αναντόλ.

« Δ ε ν ε ίναι απαραίτητο να ξέρουμε από Α ν α ν τ ό λ » , ε ί π ε ο υπάλληλος. «Στάσου λ ίγο , π ε ρ ί μ ε ν ε ! »


Κοίταξα αμήχανα την αφίσα τ η ς Μ ό μ π ι λ Ό ι λ στον τοί. χο. Η κοπέλα, που κρατούσε έναν ν τ ε ν ε κ έ μ ε λάδι αυτοκι νήτου, έμοιαζε πολύ μ ε την Τζε ϊλάν . Γύρισα στο αυτοκίνη το σαν αποβλακωμένος .

« Σ ' αγαπώ, Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » Α υ τ ή , ε κ ν ε υ ρ ι σ μ έ ν η , κάπν ιζε . « Α ρ γ ή σ α μ ε » . « Ε ί π α , σ' αγαπώ» . Τα β λ έ μ μ α τ α μας συναντήθηκαν, κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε , φαίνε

τα ι , κάπως θ λ ι μ μ έ ν α . Κ α τ έ β η κ α από το αυτοκ ίνητο , σ α ν να ε ίχα κάτ ι στο νου μου, περπάτησα γρήγορα κι απομα κρύνθηκα από κε ι . Π ή γ α σε μια σ κ ο τ ε ι ν ή γωνιά κ ι άρχισα να την κοιτάζω από μακριά. Σ τ ο εκνευρ ιστ ικό φως τ η ς λά μπας από νέον που αναβόσβηνε , η Τζε ϊλάν ήταν σαν σκιά που κάπνιζε · η σ κ έ ψ η μου σταμάτησε . Φοβόμουνα, ίδρωνα, έ β λ ε π α την κ ό κ κ ι ν η καύτρα του τσιγάρου τ η ς να λάμπε ι . Κάπου μ ισή ώρα απόμεινα καρφωμένος σ' ε κ ε ί ν η τ η θέση να τ η ν κοιτάζω, κι έν ιωθα πως ήμουνα ένας ύπουλος, ένα<-τ ι π ο τ έ ν ι ο ς . Μ ε τ ά π ή γ α στο π ε ρ ί π τ ε ρ ο ε κ ε ί κοντά, πήρα μία από τ ις σοκολάτες που δ ιαφήμιζε συνέχεια η τηλεόρα σ η , γύρισα στο αμάξι και κάθισα πλάι τ η ς .

« Π ο ύ ήσουν ;» « Α ν η σ ύ χ η σ α » , ε ί π ε . « Α ρ γ ή σ α μ ε » . « Κ ο ί τ α , σου πήρα ένα δωράκι» . « Α , μ ε φουντούκι !» ε ί π ε . « Δ ε ν μ' αρέσε ι . . . » Τ η ς ξανάπα ότι τ η ν αγαπούσα, όμως οι λέξε ις δεν ήταν

μονάχα άσχημες ήταν κ ι απελπ ιστ ικά κ ε ν έ ς . Προσπάθησα πάλι να τ η ς μ ιλήσω, κι έπε ι τα , ξαφνικά, το κεφάλι μου έ π ε σε πάνω στο χέρ ι τ η ς στα γόνατα τ η ς . Φιλούσα και ξανα φιλούσα το χέρ ι τ η ς που σάλευε εκνευρ ισμένο , το φιλούσα σαν να φοβόμουν μ η μου φύγε ι , λέγοντας γρήγορα τ ις ίδιες


κενές και άσχημες λέξε ι ς , παίρνοντας το χέρ ι τ η ς στα δικά μου, έχοντας βυθ ιστε ί στην απελπισία και την ηττοπάθε ια , ί π ε ι δ ή δεν μπορούσα να καταλάβω αν η αλμύρα του χεριού της ήταν ιδρώτας ή τα δάκρυα μου! Το φίλησα λ ίγο α κ ό μ η , μουρμούρισα τ ις ίδιες δίχως νόημα λέξε ις γ ια να μην π ν ι γ ώ στην απελπισία, ανασήκωσα το κεφάλι μου γ ια ν' αναπνεύσω καθαρό αέρα.

«Θα μας δουν!» ε ί π ε . Ξ α ν α β γ ή κ α , πλησίασα μια ο ικογένε ια εργατών από τ η

Γερμανία, που έβαζε βενζ ίνη στο αυτοκίνητο τ η ς . Το πρόσωπο μου ήταν κ α τ α κ ό κ κ ι ν ο . Π ά ν ω από τ η ν αντλ ία τ η ς βενζ ίνης αναβόσβηνε μια λάμπα από νέον, ήταν , φαίνεται , χαλασμένη . Ο άνθρωπος μπορεί να γεννηθε ί πλούσιος, μπορεί να γεννηθε ί φτωχός, είναι ένα θέμα τύχης , που όμως τον σφραγίζει μ έχρ ι το τέλος τ η ς ζωής του, σκέφτηκ α . Δ ε ν το 'θελα πια, μα τα πόδια μου μ ε ξαναπήγαν εκε ί και μέσα στο αμάξι άρχισε η ίδια ανοησία, δίχως αποτέλεσμα πάντα.

« Σ ' αγαπώ!» « Ά ν τ ε , Μ ε τ ί ν » , να γυρ ίσουμε ! «Ας π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε λ ίγο α κ ό μ η , Τζε ϊλάν , σε παρακαλώ!» «Αν μ' αγαπούσες αληθινά, δεν θα μ ε κρατούσες μ ε το

ζόρι σε τ ο ύ τ η την ε ρ η μ ι ά ! » « Σ ' αγαπώ αληθινά!» Κατόπιν έψαξα να βρω κι άλλες λέξε ις μ ε τ ις οποίες θα

μπορούσα να τ η ς αποκαλύψω τον εαυτό μου ακριβώς όπως ήταν , μα, όσο σκεφτόμουνα, καταλάβαινα: ότι οι λέξε ις δεν μας ξεσκεπάζουν, απεναντ ίας , μας κρύβουν περ ισσότερο . Ψάχνοντας απελπ ισμένος , ε ίδα κάτ ι στο πίσω κάθισμα, το πήρα και το κοίταξα: ένα τ ε τ ρ ά δ ι ο - μάλλον το ε ίχε ξεχάσει ο μ π ε κ ρ ή ς ο αδελφός μου. Το κοίταξα λ ίγο , μ ε τ ά το έδωσα


στην Τ ζ ε ϊ λ ά ν , γ ια να το δ ιαβάσε ι , να μην π λ α ν τ ά ξ ε ι από θυμό και π λ ή ξ η . Δ ιάβασε λ ίγο δαγκώνοντας τα χε ίλη τ η ς , κατόπιν πέταξε απότομα το τ ετράδ ιο τ η ς ιστορίας στο πίσω κάθισμα. Ό τ α ν ήρθε το τσ ιράκι του μηχανικού να επ ι διορθώσει τ η β λ ά β η , έσπρωξα λ ίγο το αυτοκίνητο προς τ ις λάμπες από νέον κ ι ε κ ε ί , κάτω από το ωμό φως τους, ε ίδα το σκληρό κι ανέκφραστο πρόσωπο τ η ς Τζε ϊ λάν .

Ύ σ τ ε ρ α από α ρ κ ε τ ή ώρα, αφού το τ σ ι ρ ά κ ι ε ξ έ τ α σ ε τ η μ η χ α ν ή και π ή γ ε να πάρε ι ένα ανταλλακτ ικό , γύρισα και κοίταξα το πρόσωπο τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν ήταν το ίδιο σκληρό και ανέκφραστο. Θέλησα να τ ι μ ω ρ ή σ ω και τον εαυτό μου και ε κ ε ί ν η , και μ ε βαριά καρδιά σ κ έ φ τ η κ α : Ώ σ τ ε αυτά είναι τα νιάτα τ η ς θλ ιβερής ύπαρξης που λ έ γ ε τ α ι α ν ε π ά γ γ ε λ τ η γ υ ναίκα! Μ α , δ ιάβολε , τ ι να γ ίν ε ι που την αγαπώ! Κ ά τ ω από τ η βροχή που έ π ε φ τ ε πάλ ι , απομακρύνθηκα λ ιγάκ ι από το χαλασμένο Αναντόλ, κάνοντας διάφορες, μ π ε ρ δ ε μ έ ν ε ς σκέψ ε ι ς γ ια τον έρωτα κ ι αναθεματ ίζοντας τους π ο ι η τ έ ς και τους τραγουδιστές που εξυμνούν αυτό το αίσθημα δυστυχίας και ή τ τ α ς . Μ α ύστερα έν ιωσα πως και στο συναίσθημα αυτό υπάρχει κάτ ι που ο άνθρωπος θ έ λ ε ι να συνηθίσει , ν ' αγαπ ή σ ε ι , κ ι έν ιωθα αποστροφή: λες κ ι ε ίχα τ η ν περ ι έργε ια να δω τ ι θα γ ίν ε ι αν πέθα ινε κάποιος κοντινός μου που αγαπούσα, ή ενδόμυχα ή θ ε λ α να δω να κα ίγετα ι και να κ α τ ε δαφίζεται ένα σπίτ ι μόνο και μόνο γ ια να ικανοποιήσω την περ ι έργε ια μου, κ ι έν ιωθα ένοχος γ ια τ ις δ ι εστραμμένες αυτ έ ς ε π ι θ υ μ ί ε ς μου. Ή ξ ε ρ α καλά πως όσο περνούσε η ώρα τόσο πιο πολύ βυθιζόμουν στο αίσθημα τ η ς καταστροφής. Δ ε ν άντεξα το άγριο κ ι ε π ι κ ρ ι τ ι κ ό β λ έ μ μ α τ η ς Τζε ϊλάν , γ ι ' αυτό πρώτα απομακρύνθηκα από το αυτοκίνητο, κατόπιν , μαζί μ ε τον μηχαν ικό , χώθηκα κάτω από το αμάξι . Ε κ ε ί ,


ξαπλωμένος μαζί μ ε το τσιράκι στο βρόμικο σκοτάδι που σκέπαζε το παλιό αυτοκίνητο, έν ιωθα την Τζε ϊλάν να είναι μόλις μισό μέτρο πιο πάνω, μα και πολύ μακριά από μένα. Ύ σ τ ε ρ α από αρκετή ώρα, το αυτοκίνητο κουνήθηκε , κ ι από κε ι που ήμουν ξαπλωμένος , ε ίδα πλάι στο κεφάλ ι μου τα όμορφα και μακριά πόδια τ η ς που κατέβαιναν από το αυτοκ ίνητο . Τ α ψηλοτάκουνα κόκκινα παπούτσια τ η ς κουνήθηκαν αριστερά, δεξιά, εκνευρ ισμένα κ ι ανυπόμονα, κατόπιν θυμωμένα κ ι αποφασιστικά προχώρησαν στο σκοτάδι .

Ό τ α ν στο οπτ ικό μου πεδ ίο μ π ή κ α ν η νεραντζ ιά φούστα κ ι οι φαρδιές π λ ά τ ε ς τ η ς , κατάλαβα ότ ι π ή γ α ι ν ε στο γραφε ίο , σύρθηκα και β γ ή κ α τ ό τ ε κάτω από το αυτοκ ίνητο όσο πιο γρήγορα μπορούσα, φώναξα στο τ σ ι ρ ά κ ι « Τ ε λε ίωνε γ ρ ή γ ο ρ α » , κ ι έτρεξα. Ό τ α ν έφτασα στο γραφείο του βενζ ινάδ ικου, ε ίδα τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν να κο ιτάζε ι το τ η λ έ φ ω ν ο στο τραπέζ ι και το βενζίνα να κο ιτάζε ι ν υ σ τ α γ μ έ ν ο ς τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν .

« Σ τ ά σ ο υ , Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » φώναξα. «Θα τ η λ ε φ ω ν ή σ ω ε γ ώ ! » «Τώρα το σ κ έ φ τ η κ ε ς ; » ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Α ρ γ ή σ α μ ε πο

λύ. Θ' ανησυχούν, ποιος ξέρε ι τ ι θα σ κ έ φ τ η κ α ν . Η ώρα ε ίναι δύο. . . »

Έ λ ε γ ε κ ι άλλα, όταν ο άνθρωπος β γ ή κ ε από το γραφείο να ε ξ υ π η ρ ε τ ή σ ε ι ένα αυτοκίνητο που ε ί χ ε πλησ ιάσε ι στις αντλίες, κι έτσ ι , γλιτώνοντας από μεγαλύτερη ντροπή, άνοιξα τον κατάλογο και βρήκα το τηλέφωνο του Τουράν. Ε ν ώ έπαιρνα τον αριθμό, η Τζε ϊλάν μου ε ί π ε :

« Ε ί σ α ι απερ ίσκεπτος . Σ ε ε ίχα γ ια δ ιαφορετ ικό !» Ε γ ώ εξακολουθούσα να τ η ς λ έ ω πως την αγαπούσα και

πρόσθεσα μ ε αγωνία, δίχως καθόλου να σ κ ε φ τ ώ : « Θ έ λ ω να π α ν τ ρ ε υ τ ο ύ μ ε ! »


OL λέξε ις όμως δεν άλλαξαν τ ί π ο τ α : η Τζε ϊλάν στεκό ταν κοντά στην αφίσα τ η ς γυναίκας που τ η ς έμο ιαζε και κοίταζε θ υ μ ω μ έ ν η όχι ε μ έ ν α μα το τηλέφωνο που κρατού σα. Δ ε ν ξέρω αν φοβόμουνα το μίσος στο πρόσωπο της ή την π ε ρ ί ε ρ γ η ομοιότητα τ η ς μ ε τ η γυναίκα τ η ς αφίσας τ η ι ' Μ ό μ π ι λ Ό ι λ . Ή μ ο υ ν α όμως έ τ ο ι μ ο ς πια γ ια τ η ν κατα στροφή που μάλλον μ ε π ε ρ ί μ ε ν ε . Σ ε λ ίγο σήκωσαν το τ η λέφωνο και, δ ιάβολε , γνώρισα αμέσως τ η φωνή του Φ ι κ ρ έ τ :

« Ε σ ύ ε ί σ α ι ; » ε ίπα. « Σ α ς π ή ρ α μ ε γ ια να μην ανησυχεί τ ε ! » ενώ συνάμα αναρωτιόμουνα γ ιατ ί σήκωσε αυτός το τ η λέφωνο, αφού στο σπίτ ι του Τουράν ήταν τόσοι άλλοι .

« Ε σ ε ί ς ποιοι ε ί σ τ ε ; » ρώτησε αμέσως ο Φ ι κ ρ έ τ . « Ε γ ώ ε ίμα ι , άνθρωπε μου, ο Μ ε τ ί ν ! » ε ίπα. « Ε σ έ ν α σε κατάλαβα, ποιον έχε ι ς κοντά σου;» « Τ η ν Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! » ε ίπα απορημένα. Γ ια μια σ τ ι γ μ ή σ κ έ φ τ η κ α πως οι δυο είχαν κάνε ι κόμμα

και μ ε κορόιδευαν, όμως το πρόσωπο τ η ς Τ ζ ε ϊ λ ά ν ήταν ανέκφραστο. Μονάχα κάπου κάπου ρωτούσε «Ποιος είναι στο τ η λ έ φ ω ν ο ; »

«Νόμιζα ότι άφησες τ η ν Τζε ϊλάν στο σπ ίτ ι τ η ς ! » ε ί π ε ο Φ ι κ ρ έ τ .

« Ό χ ι » , ε ίπα. « Ε ί μ α σ τ ε εδώ, στο βενζ ινάδικο. Μ η ν ανη σ υ χ ε ί τ ε . Ά ν τ ε γ ε ι α » .

«Ποιος ε ίναι , μ ε ποιον μ ι λ ά ς ; » ρωτούσε συνέχεια η Τζε ϊ λάν. « Γ ι ά δώσε μου το ακουστ ικό!»

Δεν τ η ς το 'δινα, προσπαθούσα μονάχα ν' απαντήσω στίΓ εκνευρ ιστ ικές ερωτήσε ι ς του Φ ι κ ρ έ τ .

« Τ ι κ ά ν ε τ ε στο βενζ ινάδ ικο ; » « Ε ί μ α σ τ ε στο σ υ ν ε ρ γ ε ί ο » , ε ίπα , κ ι αμέσως πρόσθεσα:

«Τώρα, ερχόμαστε , γ ε ια σου!»


Μ α η Τζε ϊλάν, θέλοντας ν' ακουστεί η φωνή τ η ς , φώναξε: « Σ τ ά σ ο υ , στάσου, μην το κ λ ε ί σ ε ι ς , ποιος ε ί ν α ι ; » Έ κ α ν α να το κλε ίσω, μα ο Φ ι κ ρ έ τ ρώτησε μ ε την κρύα

και απαίσια φωνή τ ου : « Ν ο μ ί ζ ω ότι η Τζε ϊλάν θ έ λ ε ι να μου π ε ι κ ά τ ι ! » Δ ε ν τ ό λ μ η σ α να κλε ίσω το τηλέφωνο και , μ η ξέροντας

τ ι άλλο να κάνω, τ η ς έδωσα το ακουστικό. Έ π ε ι τ α , βαθιά ταπε ινωμένος , β γ ή κ α από το γραφείο έξω στο σκοτάδι και τ η β ρ ό μ ι κ η βροχή.

Π ε ρ π ά τ η σ α λ ίγο , ύστερα δεν μπόρεσα να κρατηθώ, γ ύ ρισα και κοίταξα την Τζε ϊλάν που, ανάμεσα στις αφίσες και τα κουτιά τ η ς Μ ό μ π ι λ Ό ι λ , μ ιλούσε τραβώντας απαλά τα μαλλιά τ η ς . Σ κ έ φ τ η κ α πως, όταν θα πήγαινα στην Α μ ε ρ ι κ ή , όλα αυτά θα τα ξεχνούσα, όμως δεν ε ίχα καμιά δ ιάθεση να πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή . Η Τζε ϊλάν κουνιόταν μετατοπ ί ζοντας το βάρος τ η ς από το ένα όμορφο πόδι τ η ς στο άλλο, μ ιλούσε κάνοντας νευρ ικές κ ινήσε ις , ενώ ε γ ώ αναθεμάτιζα τον εαυτό μου μουρμουρίζοντας: Ε ίναι πιο όμορφη απ' όλα τα κορίτσια που έχω γνωρ ίσε ι σ τ η ζωή μου! Σ τ ε κ ό μ ο υ ν α έτσ ι εκε ί , κάτω από τ η βροχή, ανήμπορος, μ η ξέροντας πώς ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ω την τ ιμωρία που αποφασίζανε γ ια μένα . Σ ε λ ίγο η Τζε ϊλάν έ κ λ ε ι σ ε το τηλέφωνο και β γ ή κ ε έξω χαρούμενη .

« Έ ρ χ ε τ α ι τώρα ο Φ ι κ ρ έ τ ! » « Ό χ ι ! Ε γ ώ ε ίμα ι αυτός που σ' αγαπά!» Π ή γ α τρέχοντας στο αυτοκίνητο, κ ι ε ίπα δυνατά στο τσ ι

ράκι πως αν έφτ ιαχνε αμέσως το αυτοκίνητο, θα του έδινα όλα τα λεφτά που είχα στην τ σ έ π η μου.

«Θα το φτ ιάξω!» ε ί π ε ο μ ικρός. « Μ α αυτός ο σ υ μ π λ έ κ τ η ς θα σ' αφήσει στη μ έ σ η του δρόμου».


« Ό χ ι , δεν θα μ' αφήσε ι ! Τ έ λ ε ι ω ν ε ! » Αφού προσπάθησε λ ίγο α κ ό μ η , μου ε ί π ε να πατήσω τ η

μίζα, μα η μηχανή δεν π ή ρ ε μπρος. Ξαναδοκίμασα, τ ίποτα -

ήμουν εκνευρ ισμένος , οργ ισμένος , απελπ ισμένος . « Τ ζ ε ϊ λ ά ν , Τζε ϊλάν , μ η μ' αφήσεις και φύγε ις , μ η μ' αφή

σε ις , σε παρακαλώ!» «Έχουν σπάσει τα νεύρα σου», ε ί π ε η Τζε ϊ λάν . Σ ε λ ίγο μ π ή κ ε στο βενζινάδικο η Άλφα Ρ ο μ έ ο του Φ ι

κ ρ έ τ , και τ ό τ ε συνήλθα και κ α τ έ β η κ α από το αυτοκίνητο. « Ν α φύγουμε αμέσως από δω, Φ ι κ ρ έ τ ! » ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Τ ι έπαθε το Α ν α ν τ ό λ ; » ρώτησε ο Φ ι κ ρ έ τ . « Τ ί π ο τ α . Το φ τ ι ά ξ α μ ε » , ε ίπα. « Σ τ ο Τζενέτχ ισαρ ε γ ώ θα

φτάσω πρώτος, Τζε ϊ λάν . Κ ά ν ο υ μ ε κ ό ν τ ρ ε ς ; » « Ό π ω ς θ ε ς » , ε ί π ε ο Φ ι κ ρ έ τ μ ε προκλητ ικό ύφος. Η Τζε ϊλάν π ή γ ε και κάθ ισε στην Άλφα Ρ ο μ έ ο του Φ ι

κρέτ . Έδωσα ένα χ ιλ ιάρικο στον υπάλληλο του βενζινάδικου, κατόπιν άλλο ένα. Μ ε τ ά φέραμε τα αυτοκίνητα πλάι πλάι , γ ια ν' αρχίσουμε τον αγώνα.

« Π ρ ό σ ε χ ε , Φ ι κ ρ έ τ » , ε ί π ε η Τζε ϊλάν . « Τ α νεύρα του Μ ε τίν ε ίναι κ λ ο ν ι σ μ έ ν α » .

« Μ έ χ ρ ι το σπ ί τ ι του Τουράν! Έ ν α . . . Δύο . . . » μ έ τ ρ η σ ε ο Φ ι κ ρ έ τ .

Μ ε το τρία τα αυτοκίνητα μας τ ινάχτηκαν κι έφυγαν σαν β ο λ ί δ ε ς , ά ν τ ε να δ ο ύ μ ε ! Πατούσα γ κ ά ζ ι μ έ χ ρ ι το τ έ λ ο ς , όμως αυτός ε ίχε ξεκ ινήσε ι πριν από μένα και βρισκόταν ή δ η μπροστά μου, όχι πως μ' ένοιαζε δ η λ α δ ή , αφού, κορνάροντας και μ ε τα φώτα μου στο σβέρκο του , κατάφερνα μ ε το σαραβαλιασμένο Αναντόλ μου να τον ακολουθώ από κοντά. Δ ε ν πρόκε ιτα ι να σ' αφήσω μόνη μ' αυτόν, Τ ζ ε ϊ λ ά ν ! Π ε ρ νώντας τ η γέφυρα, τον πλησίασα ακόμη περ ισσότερο και ,


στη στροφή, πάνω στον ανήφορο, αντί να κόψω ταχύτητα, πάτησα γκάζ ι , γ ιατ ί - ί σ ω ς η σ κ έ ψ η μου να 'ναι φτηνή και γ ε λ ο ί α - ξέρω καλά ότι γ ια να γ ίνω αρεστός σε μια κοπέλα όπως εσύ, π ρ έ π ε ι ν ' αψηφήσω το θάνατο, μα, τ ι αδικία, ε ίσαι στο αυτοκίνητο του πανικόβλητου Φ ι κ ρ έ τ , που μπαίνοντας σ τ η στροφή ο φοβητσ ιάρης , ε ί δ ε ς , Τ ζ ε ϊ λ ά ν , π ά τ η σ ε φρένο, άναψαν τα κόκκινα φωτάκια, κ ι ούτε μ' αφήνει να προσπεράσω ο πονηρός, μου κόβε ι το δρόμο, καταλαβαίνεις , Θ ε έ μου, πόσο κ α η μ έ ν ο ς ε ί μ α ι , έ λ ε γ α , όταν ξαφνικά σάστ ισα: η Άλφα Ρ ο μ έ ο πρώτα κ α τ έ β α σ ε ταχύτητα , έ π ε ι τ α π ά τ η σ ε γ κ ά ζ ι , τ ι ν ά χ τ η κ ε σαν πύραυλος κ ι άρχισε ν ' ανεβαίνε ι τον ανήφορο απίθανα γρήγορα, μ ε τα κόκκινα φωτάκ ια τ η ς ολοένα να μ ι κ ρ α ί ν ο υ ν σε δύο λ ε π τ ά ε ί χ ε γ ί ν ε ι άφαντη ! Θ ε έ μου! Σανίδωσα το γκάζι μα οδηγούσα ένα σαραβαλιασμένο αυτοκίνητο, ανέβαινε τον ανήφορο σαν βοϊδάμαξα, πέφτοντας στις λακκούβες , δ ιάβολε , σε λ ίγο άρχισε ν' ασθμαίνει , οι πίσω ρόδες σταμάτησαν να υπακούνε στη μ η χ α ν ή , ώσπου, γ ια να μην καεί ο κ ινητήρας , σταμάτησα, κι απόμε ινα καταμεσής τ η ς ανηφόρας, μόνος, ολομόναχος, χαζός.

Μια-δυο φορές έκανα να βάλω μπρος τ η μ η χ α ν ή , η μόν η λύση γ ια να τους προλάβω ήταν να σπρώξω το αμάξι μ έ χρι τ η ν αρχή τ η ς ανηφόρας και κατόπιν να το αφήσω να τσουλήσε ι μ έχρ ι το Τζενέτχ ισαρ . Άρχισα να σπρώχνω βρίζοντας, η βροχή ε ί χ ε σταματήσε ι . Σ ε λ ίγο , έγ ινα μούσκεμα στον ιδρώτα* αψήφησα τον πόνο τ η ς μ έ σ η ς μου και συνέχισα να σπρώχνω. Ξανάρχισε να ψ ι λ ο β ρ έ χ ε ι , ο πόνος έ γ ι ν ε αβάσταχτος. Τράβηξα το χε ιρόφρενο, άρχισα να κλοτσάω μ ε μίσος το αυτοκίνητο. Έ ν α αυτοκίνητο ανέβαινε τον α ν ή φορο, έτρεξα, σήκωσα το χέρ ι μου ελπίζοντας, μα κόρναρε,


μ ε προσπέρασε κι έφυγε . Ό τ α ν άκουσα από κάπου μακριά τ ις βροντές , άρχισα πάλι να σπρώχνω. Ο πόνος τ η ς μ έ σ η ς μού έφερνε δάκρυα στα μάτια. Γ ια να ξεχάσω τον πόνο μου καθώς έσπρωχνα, σκεφτόμουνα εκε ίνους.

Ύ σ τ ε ρ α , βλέποντας πως παρά τ ις προσπάθε ι ες μου είχα κάνε ι πολύ λ ίγο δρόμο, ζαλ ίστηκα, παράτησα το αυτοκίνητ ο , άρχισα να τ ρ έ χ ω . Η βροχή ε ί χ ε δυναμώσει και γ ια να κόψω δρόμο, μ π ή κ α στις κερασιές , κατόπιν στα αμπέλ ια , βούτηξα στις λάσπες , στο σκοτάδι ήταν αδύνατο να τρέξω. Έ π ε ι τ α από λ ίγο , δ ι π λ ω μ έ ν ο ς στα δύο από τον πόνο τ η ς σπλήνας και τ η ς μ έ σ η ς μου και μ ε τα πόδια β ο υ τ η γ μ έ ν α στις λάσπες, κ ι όταν κατάλαβα ότι το αναθεματ ισμένο αλύ-χτ ισμα των σκυλιών πλησίαζε , κατάλαβα και γύρισα πίσω. Γ ι α να μ η βραχώ περ ισσότερο, μ π ή κ α στο αμάξι , κάθισα κι ακούμπησα το κεφάλι μου στο τ ι μ ό ν ι : Σ ' αγαπώ.

Σ ε λ ίγο ε ίδα τρε ι ς τύπους να κατεβαίνουν τον κατήφορο κουβεντ ιάζοντας, π ε τ ά χ τ η κ α έξω από το αμάξι , γ ια να ζ η τ ή σ ω βοήθε ια. Μ α όταν πλησίασαν οι σκ ι ές , τους γνώρισα και φ ο β ή θ η κ α . Ο μ ε γ α λ ό σ ω μ ο ς κρατούσε ένα δοχε ίο μ ε μπογιά , ο δεύτερος ε ί χ ε μουστάκι κ ι ο άλλος φορούσε σακάκι .

« Τ ι κάνε ις εσύ εδώ στα σκοτε ινά, τ έ το ια ώρα;» ρώτησε ο μουστακαλής.

« Χ ά λ α σ ε το αυτοκίνητο μου. Μ π ο ρ ε ί τ ε να σ π ρ ώ ξ ε τ ε ; » « Μ π α ς και μας πήρες γ ια άλογα ή γ ια υ π η ρ έ τ ε ς του πα

τέρα σου; Άφησε το να τσουλήσε ι στον κατήφορο» . « Μ ι α σ τ ι γ μ ή , μια σ τ ι γ μ ή ! » ε ί π ε αυτός μ ε το σακάκι .

« Σ α ς γνώρισα, αξ ιότ ιμε κύριε , σήμερα το πρωί παραλίγο να μας κόβατε στα δύο!»

«Πώς ; Α, ναι! Εσε ίς ήσασταν. Να με συμπαθάς, φίλε μου!»


Λυτός μ ίλησε σαν να μιμούνταν γυναίκα. « Ν α μ ε συμπαθάς, γ λ υ κ έ μου, σήμερα το πρωί παραλίγο

να σας κ ό ψ ω ! Καλά. Κα ι τ ι θα γ ινόταν αν μας πατούσες ; » « Π ά μ ε , παιδιά, θα βραχούμε» , ε ί π ε ο μουστακαλής. « Ε γ ώ θα με ίνω εδώ, μαζί τ ο υ » , ε ί π ε αυτός μ ε το σακάκι ,

και π ή γ ε και κάθ ισε στο αυτοκίνητο. « Ά ν τ ε , παιδιά, ε λ ά τ ε κι ε σ ε ί ς » .

Ο μουστακαλής κ ι ο άλλος, που κρατούσε το δοχείο μ ε την μπογιά , με ίνανε γ ια λ ίγο αναποφάσιστοι, κατόπιν μ π ή κανε και καθίσανε στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου. Κ ι ε γ ώ κάθισα μπροστά, στη θ έ σ η του οδηγού, και πλά ι μου ο τύπος μ ε το σακάκι . Έ ξ ω η βροχή ε ίχε δυναμώσει .

« Σ ' ενοχλούμε μήπως , γ λ υ κ έ μου ; » ε ί π ε αυτός που κάθισε δ ίπλα μου.

Δεν απάντησα - χαμογέλασα. « Μ π ρ ά β ο ! Τον συμπάθησα τούτον εδώ, σηκώνε ι αστε ία,

εντάξε ι παιδί ! Πώς σε λ έ ν ε ; » Του ε ίπα. « Χ α ί ρ ο μ α ι , κύριε Μ ε τ ί ν . Ε γ ώ λ έ γ ο μ α ι Σ ε ρ ν τ ά ρ , αυτός

είναι ο Μουσταφά και τούτον εδώ τον καθυστερημένο τονε λ έ μ ε ζωύφιο. Το πραγματ ικό του όνομα είναι Χ α σ ά ν » .

« Π ρ ό σ ε χ ε , μην τα χαλάσουμε π ά λ ι » , ε ί π ε ο Χασάν . « Τ ι ε ί ν α ι ; » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Ν α μ η σ υ σ τ η θ ο ύ μ ε ; Δ ε ν

συμφωνε ί τ ε , κύριε Μ ε τ ί ν ; » Ά π λ ω σ ε το χέρ ι του . Τ ο άπλωσα κι ε γ ώ , άρχισε να το

σφίγγε ι μ ε όση δύναμη ε ί χ ε . Δάκρυσα από τον πόνο - αναγκαστ ικά , έσφιξα κ ι ε γ ώ το δ ικό του. Τ ό τ ε μ ε άφησε .

« Μ π ρ ά β ο ! Ε ίσαι , β λ έ π ω , δυνατός, μα όχι όσο ε γ ώ ! » « Π ο ύ σπουδάζεις ;» ρώτησε ο Μουσταφά. « Σ τ ο αμερ ικάν ικο κ ο λ έ γ ι ο ! »


« Σ χ ο λ ε ί ο τ η ς αριστοκρατίας, ε ; » ε ί π ε ο Σερντάρ . «Τού το δω το ζωύφιο είναι ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο μ ε μια κοπέλα τ η ς τάξης σας!»

« Μ η ν ξαναρχίζε ις!» ε ί π ε ο Χασάν . « Γ ι ά στάσου! Μ π ο ρ ε ί να σε βοηθήσε ι αυτός! Ε ίσα ι της

καθωσπρέπε ι κοινωνίας, έ τσ ι δεν ε ίναι ; Γ ι α τ ί γ ε λ ά ς ; » « Τ ί π ο τ α ! » ε ίπα. « Ξ έ ρ ω γ ι α τ ί γ ε λ ά ς ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . « Σ ε παραξενεύει,

ότι ένας ξυπόλυτος όπως αυτός, ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε μια πλούσια κοπέλα. Έ τ σ ι δεν ε ίναι , ρ ε ; »

« Κ ι εσύ γ έ λ α σ ε ς » , ε ίπα. « Κ α ι βέβαια θα γ ε λ ά σ ω » , ε ίπε φωναχτά ο Σερντάρ. «Εγο>

ε ίμα ι φίλος του, δεν τον περιφρονώ, εσύ όμως. . . Ρ ε γάιδα ρε , εσύ δεν ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε ς ποτέ σ τ η ζωή σου;»

Μ ο υ ε ί π ε κ ι άλλες βρ ισ ιές και , εκνευρ ισμένος που δεν ανταπέδιδα, άρχισε να ψάχνε ι το αμάξι. Άνοιξε το ντουλα πάκι και διάβασε ξεκαρδισμένος στα γέλ ια το συμβόλαιο της ασφαλιστικής εταιρε ίας -σαν να ήταν αστεία όσα διάβαζε κ ι όταν έ μ α θ ε πως το αυτοκίνητο δεν ήταν δικό μου μα του αδελφού μου, μ ε κοίταξε περιφρονητικά και μου ε ί π ε :

« Δ ε ν μου λες , τ ι κ ά ν ε τ ε τ ι ς νύχτες μ ε τα κορίτσια μες στα αυτοκ ίνητα ; »

Δεν απάντησα. Χ α μ ο γ έ λ α σ α πονηρά, σαν πρόστυχος, τ ι ποτέν ιος .

«Πρόστυχοι ! Μ α καλά κ ά ν ε τ ε ! Α υ τ ή που καθόταν δίπλα σου ήταν γκόμενα σου;»

« Ό χ ι » , ε ίπα ανήσυχα. « Μ η λες ψ έ μ α τ α » , ε ί π ε ο Σερντάρ . Σ κ έ φ τ η κ α λ ί γ ο : « Ή τ α ν α δ ε λ φ ή μ ο υ » , ε ίπα. « Η γ ιαγ ιά μου είναι άρρω

σ τ η , ψ ά χ ν α μ ε να βρούμε φάρμακο» .


« Γ ι α τ ί δεν π ή ρ α τ ε από το φαρμακε ίο α π έ ν α ν τ ι στην πλαζ» ;

« Ή τ α ν κ λ ε ι σ τ ό » . « Ψ έ μ α τ α ! Το φαρμακείο εκε ίνο ε ίναι κάθε βράδυ ανοι

χτό! Ξ έ ρ ε ι ς μήπως ότι ο φαρμακοποιός είναι κομουν ιστής ; » « Δ ε ν το ξέρω» . « Ε σ ύ τ ι άλλο κάνε ις όταν δεν γυρίζε ις μ ε καθωσπρέπε ι

κορ ίτσ ια ;» « Ξ έ ρ ε ι ς ποιοι ε ί μ α σ τ ε ε μ ε ί ς ; » ρώτησε ο Μουσταφά. « Ξ έ ρ ω » , ε ίπα. « Ε ί σ τ ε ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς ! » « Μ π ρ ά β ο ! » έκανε ο Μουσταφά. « Ξ έ ρ ε ι ς και ποια είναι

τα α ι τήματα μας ; » « Ε θ ν ι κ ι σ μ ό ς και τα ρ έ σ τ α » ! « Τ ι θα πε ι " κ α ι τα ρ έ σ τ α " » ; «Αυτός δεν φαίνεται να 'ναι Τούρκος!» ε ί π ε ο Σερντάρ .

«Ε ίσα ι Τούρκος, ρε, η μάνα σου, ο μπαμπάς σου είναι Τούρκο ι ; »

« Ε ί μ α ι Τούρκος!» « Τ ό τ ε αυτό τ ι ε ί να ι ; » Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ έ δ ε ι ξ ε το δ ίσκο που ξέχασε η Τ ζ ε ϊ λ ά ν και

συλλάβ ισε : ((Best of Elvis)). «Ένας δ ίσκος» , ε ίπα. « Μ η μας κάνε ις τον καμπόσο, θα σου την ανάψω!» ε ί π ε

ο Σερντάρ . « Τ ι δουλειά έ χ ε ι αυτός ο πούστικος δίσκος στο αυτοκίνητο ενός Τούρκου;»

« Ο δίσκος αυτός δεν είναι του γούστου μου» , ε ίπα. « Ε ί ναι τ η ς αδελφής μου, τον ξέχασε στο αυτοκ ίνητο» .

« Θ έ λ ε ι ς να πε ις πως εσύ δεν πας σε ν τ ι σ κ ο τ έ κ ; » ε ί π ε ο Σερντάρ .

« Κ ά π ο υ κάπου, π η γ α ί ν ω » .


«Είσαι, αντίθετος στον κομουνισμό;» ρώτησε ο Μουσταφά. «Να - , » . « Γ ι α τ ί ; » « Ν ά , ξ έρε ι ς . . . » «Ε ίνα ι ντροπαλό, ρε , το π α ι δ ί » , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Δ ε ν μι

λ ά ε ι . . . » « Ε ί σ α ι φοβητσ ιάρης ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Δ ε ν νομίζω!» « Δ ε ν νομίζε ι , λ έ ε ι ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. «Πολύ τον έξυ

πνο μας κάνε ις ! Αν δεν φοβάσαι, γ ιατ ί δεν αγωνίζεσαι ενά ντια στους κομουνιστές , μια και λες ότι ε ίσαι α ν τ ί θ ε τ ο ς ; »

« Δ ε ν μου δ ό θ η κ ε η ευκα ιρ ία ! » ε ίπα . « Ε ί σ τ ε οι πρώτοι ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς που γνωρίζω» .

« Α , και πώς μας β ρ ί σ κ ε ι ς ; » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Σ ο υ αρέ σου μ ε ; »

«Ασφαλώς» . « Ε ί σ α ι δικός μας! Αύριο το βράδυ θ έ λ ε ι ς να έρθε ις μαζί

μ α ς ; » « Β έ β α ι α , περάστε να μ ε π ά ρ ε τ ε . . . » « Σ ώ π α , ρε απατεώνα, φοβητσιάρη. Μόλ ις γλ ι τώσε ις από

τα χέρια μας, θα τρέξε ι ς στην αστυνομία. . . » «Ψυχραιμ ία, Σ ε ρ ν τ ά ρ » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Τ ο παιδί δεν

ε ίναι κακό! Να δε ις που θα πάρε ι και προσκλήσε ις ! » « Σ τ ο Μ έ γ α ρ ο Αθλητ ισμού δ ιοργανώνουμε μια ε κ δ ή λ ω

σ η . Θ έ λ ε ι ς να 'ρθε ι ς ; » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Έ ρ χ ο μ α ι » , ε ίπα. «Πόσο κάνουν τα ε ι σ ι τ ή ρ ι α ; » « Σ ο υ έκανε κανε ίς λόγο γ ια χ ρ ή μ α τ α ; » « Κ α λ ά , Σ ε ρ ν τ ά ρ ! Μ ι α και θ έ λ ε ι ν ' αγοράσει , δεν έχουμε

αντ ίρρηση . Θα μας β ο η θ ή σ ε ι ! » «Πόσα θ έ λ ε τ ε , κ ύ ρ ι ε ; » ρώτησε ο Σερντάρ ευγεν ικά .


« Δ ώ σ τ ε μου για πεντακόσιες λ ί ρ ε ς » . Έ κ α ν α να βγάλω από το πορτοφόλι μου ένα πεντακοσά-

ρικο. «Ε ίνα ι από φ ί δ ι ; » ρώτησε ο Μουσταφά. « Ό χ ι ! » Έδωσα το πεντακοσάρικο στον Σερντάρ , μα εκε ίνος δεν

το π ή ρ ε . « Γ ι ά δώσε να δω το πορτοφόλι» . Έ δ ω σ α το πορτοφόλι μ ε τα χρήματα που ε ίχα κερδ ίσε ι

δουλεύοντας μες σ τ η ζ έ σ τ η του καλοκαιριού έναν ολόκληρο μήνα.

« Μ π ρ ά β ο ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Δ ε ν ε ίναι από φ ίδ ι » . «Δώσ' το , ε γ ώ καταλαβαίνω», ε ίπε ο Μουσταφά. Π ή ρ ε το

πορτοφόλι και το έ ψ α ξ ε . « Τ ο σημε ιωματάριο αυτό μ ε τα τηλέφωνα το χρε ιάζεσαι ;

Δεν νομ ίζω. . . Τ ι πολλούς γνωστούς που έ χ ε ι ς ! κ ι όλοι μ ε τηλέφωνα. . . Μ ε τόσους γνωστούς δεν χρε ιάζετα ι να έχε ις ταυτότητα γ ια να σε αναγνωρίζουν.. . Δ ώ δ ε κ α χ ιλ ιάδες λίρες ! Ο πατέρας σου σού τα 'δωσε τόσα λ ε φ τ ά ; »

« Ό χ ι , ε γ ώ τα κ έ ρ δ ι σ α » , ε ίπα, «παραδίδω μαθήματα, αγγλ ικά , μ α θ η μ α τ ι κ ά » .

«Κο ίτα , ζωύφιο, είναι ό,τι πρέπε ι γ ια σένα. Θα του κάνεις μαθήματα; Δωρεάν β έ β α ι α . . . »

«Θα του κ ά ν ω » , ε ίπα, και τ ό τ ε κατάλαβα ποιος ήταν ο Χασάν, που τον λ έ γ α ν ε ζωύφιο.

« Μ π ρ ά β ο ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Ε γ ώ αμέσως το κατάλαβα ότι ε ίσαι καλό παιδί . Μ ε τ ις δώδεκα χ ιλ ιάδες λ ίρες μπορε ίς να πάρεις ε ίκοσι τέσσερα ε ισ ι τήρ ια και να τα μοιράσεις στους φίλους σου».

«Τουλάχιστον αφήστε μου ένα χ ιλ ιάρ ικο» , ε ίπα.


α'Ακου, έχε ις αρχίσει να μας εκνευρίζε ις» , ε ί π ε ο Σερντάρ. « Μ π α ! Δεν παραπονιέται . Τ ι ς δώδεκα χ ιλ ιάδες μάς τις

δίνεις μ ε τ η θ έ λ η σ η σου, έ τσ ι δεν ε ί να ι ; » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Σ ο υ μ ι λ ά μ ε , ρ ε ! » « Φ τ ά ν ε ι , Σερντάρ . Μ η ν το στενοχωρε ίς το πα ιδ ί ! » «Αυτό το τ ετράδ ιο τ ι ε ί να ι ; » Ο Σερντάρ π ή ρ ε από το πίσω κάθισμα το τ ετράδ ιο του

Φαρούκ και δ ιάβασε : « " Τ ο χωριό ενώ παλιότερα ανήκε στον Σ ιπαχ ί Αλί , επε ι

δή αρνήθηκε να πάρε ι μέρος στον πόλεμο , του το πήρανε και το δώσανε στον Χ α μ π ί π , κοντά στην Γ κ έ μ π ζ ε των δεκαεφτά χ ι λ ι ά δ ω ν . . . " Τ ι λ έ ε ι εδώ, δεν δ ιαβάζεται ! " Η καταγγελ ία του Β ε λ ί εναντίον του Μαχμούτ , που αγόρασε ένα μουλάρι και δεν το π λ ή ρ ω σ ε . . . " » .

« Τ ι ε ίναι αυτά, ρ ε ; » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Ο αδελφός μου είναι ιστορικός» , ε ίπα. «Τον κακομο ίρη ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . «Τουλάχιστον δώστε μου την ταυτότητα μου» , ε ίπα. « Τ ι θα πε ι τουλάχιστον, ρ ε ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Σ ο υ κά

ναμε κακό μ ή π ω ς ; Γ ι α τ ί δεν απαντάς!» Κο ί ταξε , σαν να ή θ ε λ ε να κάνε ι κάτ ι κακό, το εσωτερ ι

κό του αυτοκινήτου, ε ί δ ε τον Best of Elvis: « Κ ι αυτόν τον παίρνω!» Π ή ρ ε και το τ ετράδ ιο του Φαρούκ. « Ν α οδηγε ίς σιγά το αμάξι σου. Μ π α ς και νομίζε ις πως

ο κόσμος ε ίναι στην υ π η ρ ε σ ί α του μ π α μ π ά κ α σου; Πρόστυχε , τ ι π ο τ έ ν ι ε άνθρωπε ! »

Άνοιξε την πόρτα κ ι έφυγε μαζί μ ε τους άλλους. Μ ό λ ι ς τους ε ίδα ν' απομακρύνονται , κ α τ έ β η κ α κι ε γ ώ κι άρχισα να σπρώχνω το Αναντόλ προς τον κατήφορο.

26

αΤου δώσαμε ένα γερό μάθημα αυτού του γελο ίου» , ε ί π ε ο Σερντάρ .

« Τ ο παρακάνεις καμιά φορά», ε ί π ε ο Μουσταφά. « Κ ι αν πάε ι στην αστυνομία ;»

« Δ ε ν θα π ά ε ι » , ε ί π ε ο Σερντάρ . « Δ ε ν ε ίδες πόσο φοβη-τσιάρης ε ί να ι ; »

« Γ ι α τ ί πήρες το δίσκο και το τ ε τ ρ ά δ ι ο ; » ρώτησε ο Μ ο υ σταφά. Κα ι τ ό τ ε , Ν ιλγκ ιούν , ε ίδα πως ο Σερντάρ ε ίχε πάρει το δίσκο που ξέχασες στο αυτοκίνητο καθώς και το τ ε τράδιο του Φαρούκ. Όταν φτάσαμε στον κάτω μαχαλά, στάθ η κ ε κάτω από το φως μιας λάμπας και κοίταξε το δ ίσκο.

« Δ ε ν ανέχομαι να μας βλέπε ι όλους σαν υπηρέτες του πατέρα του ! »

« Δ ε ν έ κ α ν ε ς κ α λ ά » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Τ ο ν θύμωσες χωρίς λόγο» .

«Αν θ έ λ ε τ ε » , ε ίπα ε γ ώ , «δώστε μου το δίσκο, να τον πάω πίσω στο αυτοκ ίνητο» .

« Μ ω ρ έ , τούτος εδώ είναι κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ς ! » ε ί π ε ο Σ ε ρ ντάρ.


« Ά κ ο υ » , ε ί π ε ο Μουσταφά. « Δ ε ν θα ξαναπείς μπροστά σε ξένους κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ή ζωύφιο τον Χ α σ ά ν » .

Ο Σ ε ρ ν τ ά ρ σώπασε. Κ α τ ε β ή κ α μ ε τον κατήφορο χωρίς να μ ι λ ά μ ε . Σ κ έ φ τ η κ α ότι μ ε τ ις δώδεκα χ ιλ ιάδες λ ίρες που τ σ έ π ω σ ε ο Μουσταφά θα μπορούσε κανε ίς ν ' αγοράσει το σουγιά μ ε τ η σ ιντεφέν ια λ α β ή που ε ίδα στο Π ε ν τ ί κ , καθώς και τα χε ιμων ιάτ ικα δερμάτ ινα παπούτσια. Αν βάλε ι λ ίγα α κ ό μ η , μπορεί να πάρε ι κι ένα περίστροφο. Ό τ α ν φτάσαμε κοντά στο καφενε ίο , σταμάτησαν.

«Λο ι πόν» , ε ί π ε ο Μουσταφά, «ας δ ιαλυθούμε» . « Δ ε ν θα γ ρ ά ψ ο υ μ ε άλλο ; » ρώτησα. « Ό χ ι » , ε ί π ε ο Μουσταφά. «Νομ ίζω ότι θα ξαναβρέξει , να

μ η βραχούμε. Η μπογ ιά κι οι βούρτσες απόψε να μείνουν σ' εσένα, Χασάν. Σ ύ μ φ ω ν ο ι ; »

Εκε ί νο ι οι δυο θα πάνε στα σπίτ ια τους, ε γ ώ θα γυρίσω πίσω και θα πάρω τον ανήφορο. Δ ώ δ ε κ α χ ιλ ιάδες διά του τρία μας κάνουν τ έ σ σ ε ρ ι ς χ ιλ ιάδες . Ε ίνα ι κ ι ο δίσκος τ η ς Νιλγκ ιούν και το τ ε τ ρ ά δ ι ο .

« Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Γ ι α τ ί σώπασες; Ά ν τ ε , να δ ιαλυθούμε» . Σ ε λ ίγο έκανε πως θ υ μ ή θ η κ ε : « Α , πάρε , Χασάν , τσ ιγάρα και σπίρτα, να κ α π ν ί σ ε ι ς » .

Δεν θα τα 'παιρνα* έ τ σ ι όμως που μ ε κο ίταξε , αναγκαστ ικά τα πήρα.

« Δ ε ν λες ευχαρ ιστώ;» ε ί π ε . «Ευχαρ ιστώ. . . » Γυρίσανε να φύγουνε. Τους κοίταξα λ ίγο από πίσω. Και

τ ι δεν θα μπορούσα ν' αγοράσω μ ε τέσσερα χ ιλ ιάρικα! Π ε ράσανε μπροστά από το φούρνο και χαθήκανε στο σκοτάδι . Ξαφνικά φώναξα:

« Μ ο υ σ τ α φ ά ! »


Τ α βήματα σταμάτησαν. « Τ ι . ε ί ν α ι ; » ρώτησε . Κοντοστάθηκα λ ίγο , κατόπιν έτρεξα κοντά τους. «Μουσταφά, να πάρω το δίσκο και το τ ε τ ρ ά δ ι ο ; » ρ ώ τ η

σα λαχανιασμένος. « Τ ι θα τα κ ά ν ε ι ς ; » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Μ π α ς και σ κ έ φ τ ε

σαι να τα πας π ί σ ω ; » « Δ ε ν θέλω τ ί π ο τ ε άλλο» , ε ίπα. « Δ ώ σ τ ε τά μου, αυτά μο

νάχα θ έ λ ω » . « Δ ώ σ ' του τ α » , ε ί π ε ο Μουσταφά. Ο Σερντάρ μου τα 'δωσε, λ έ γ ο ν τ α ς : « Ε σ ύ σίγουρα ε ίσαι κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ς » . « Σ ώ π α ! » ε ί π ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά , και σ τ ρ ά φ η κ ε σ' ε μ έ ν α :

«Αποφασίσαμε τ ις δώδεκα χ ιλ ιάδες λ ίρες να τ ι ς κρατήσουμ ε γ ια κάποια έξοδα. Μ η μας π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ι ς . Εξάλλου μας μένουν πολύ λ ίγα. Νά, πάρε αυτές τ ι ς πεντακόσιες λ ίρες , ε ίναι το μερ ίδ ιο σου».

« Ό χ ι » , ε ίπα. « Ν α μείνουν όλα στο Κ ί ν η μ α , να διατεθούν γ ια τον αγώνα. Ε γ ώ δεν θέλω τ ί π ο τ α » .

« Μ α παίρνεις το δ ίσκο ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . Ε γ ώ τα 'χασα, δεν ήξερα τ ι να πω, πήρα το μερ ίδ ιο μου

τ ις πεντακόσιες λ ίρες , και τ ις έβαλα στην τ σ έ π η μου. « Ε ν τ ά ξ ε ι » , ε ί π ε ο Σ ε ρ ν τ ά ρ . «Από τ ι ς δώδεκα χ ι λ ιάδες

δεν σου π έ φ τ ε ι τ ίποτα. Ελπ ίζω να μην το πε ις σε κανέναν» . « Δ ε ν θα το π ε ι ! » ε ί π ε ο Μουσταφά. « Δ ε ν είναι τόσο χα

ζός όσο νομίζε ις . Πανέξυπνος ε ίναι , μα δεν το δ ε ί χ ν ε ι . Ε ί δες πώς έ τ ρ ε ξ ε γ ια να πάρε ι ό,τι δ ικαιούται !»

« Π ο ν η ρ έ ! » ε ί π ε ο Σερντάρ . « Ά ν τ ε , π ά μ ε » , ε ί π ε ο Μουσταφά. Φ ύ γ α ν ε · τους άκουσα να μ ι λ ά ν ε . Μ π ο ρ ε ί και να μ ε κο-


ροϊδεύανε. Κοίταξα λ ίγο α κ ό μ η , κατόπιν άναψα ένα τσ ιγάρο και, κρατώντας μ ε το ένα χέρ ι την μπογ ιά και τ η βούρτσα και μ ε το άλλο το δίσκο και το τ ε τ ρ ά δ ι ο , άρχισα ν' ανεβαίνω τον ανήφορο. Αύριο το πρωί θα πάω στην πλαζ, αν έρθε ι ο Μουσταφά, θα μ ε δε ι , αν δεν έ ρ θ ε ι , το βράδυ θα του πω. Σ ή μ ε ρ α το πρωί π ή γ α και π ε ρ ί μ ε ν α τ η ν κοπέλα, Μ ο υ σταφά, μα δεν ήρθες . Θα καταλάβε ι ότι ξέρω καλά τ ι ε ίναι πειθαρχία. Σ τ ο διάβολο να πάνε όλοι!

Ανέβαινα τον ανήφορο όταν άκουσα τ ις φωνές του Μ ε τ ί ν , τα 'χασα: λ ίγο παρακάτω ο Μ ε τ ί ν έβριζε στο σκοτάδι . Π λ η σίασα πατώντας μ ε προσοχή σ τ η β ρ ε γ μ έ ν η άσφαλτο, προσπάθησα να τον δω, μα τον άκουσα μονάχα να βρίζε ι , σαν να 'χε α π έ ν α ν τ ι του έναν άνθρωπο δ ε μ έ ν ο χε ιροπόδαρα. Ύ σ τ ε ρ α άκουσα έναν παράξενο θόρυβο από πλαστ ικό* παραξενεύτηκα, π ή γ α στην άκρη του δρόμου, πλησίασα και κ α τ ά λ α β α ότι κλοτσούσε τ ι ς ρόδες του αυτοκ ινήτου . Τ ι ς χτυπούσε σαν θυμωμένος καβαλάρης που βρίζει και δέρνε ι το δύστροπο άλογο του. Σ κ έ φ τ η κ α διάφορα παράξενα. Θα μπορούσα να πάω α κ ό μ η και να τον σπάσω στο ξύλο τον Μ ε τ ί ν ! Σ κ έ φ τ η κ α : τ ις φουρτούνες, τους θανάτους, τους σεισμούς. Θα μπορούσα ν' αφήσω αυτά που κρατούσα και να του ε π ι τ ε θ ώ ! Γ ι α τ ί δεν μ ε γνώρισες , ρε , γ ιατ ί μ ε ξέχασες ; Αυτό γ ίνετα ι μ ε τους κ α θ ω σ π ρ έ π ε ι : εσύ τον γνωρίζε ις α μ έ σως, παρακολουθείς τ ις κ ινήσε ις του, ξέρε ις καλά τ η ζωή του , αυτός ούτε καν σε προσέχε ι και συνεχίζει τ η ζωή του δίχως να γυρ ίσε ι να σε δε ι . Ό μ ω ς θα μ ε μάθουν μια μέρα, πού θα πάε ι . . . Άφησα τον άθλιο να κλοτσάει το αυτοκίνητο το υ . Γ ι α να μ η μ ε δ ε ι , πέρασα μ έ σ α από τα λ α σ π ω μ έ ν α α μ π έ λ ι α κ ι έ σ τ ρ ι ψ α π ά λ ι στον ανήφορο* τ ό τ ε κατάλαβα. Ε ίχα την εντύπωση πως έβριζε γ ια τα χρήματα που του π ή -


ραν και γ ια το χαλασμένο αυτοκ ίνητο , μα αιτ ία ήταν ένα κορ ίτσ ι ! Έ β ρ ι ζ ε λ έγοντας συνέχε ια τ η λ έ ξ η που λ έ ν ε γ ια τ ις γυναίκες του πεζοδρομίου. Τ η λ έ ξ η αυτή τ η φοβάμαι, οι γυναίκες αυτές είναι τ ρ ο μ ε ρ έ ς , δεν τ ις ανέχομαι , δεν θέλω να τ ι ς θυμάμαι . Προχώρησα.

Μ π ο ρ ε ί να τ η λ έ ε ι γ ια σένα, Νιλγκ ιούν , σκέφτηκα , μπορεί και γ ια κάποια ά λ λ η . Τ ι απαίσια λ έ ξ η ! Τ ι ς γυναίκες μ ε ρικές φορές τ ις φοβάμαι. Δύσκολα τ ις καταλαβαίνεις , σαν να κάνουν κάποιες σ κ έ ψ ε ι ς σκοτε ινές , δυσκολεύεσαι να τ ις καταλάβε ι ς , κάποια μ έ ρ η του σώματος τους ε ίναι τόσο φοβερά που, αν σε παρασύρουν, χάνεσαι : μοιάζουν μ ε το θάνατο , έλα όμως που δ έ ν ε ι και μια γαλάζια κορδέλα στα μαλλιά τ η ς και σου χ α μ ο γ ε λ ά ε ι η πόρνη ! Ο ουρανός μακριά, κατακίτρ ινος· όταν φ ω τ ί σ τ η κ ε από την αστραπή, τρόμαξα. Σύννεφα, σ κ ο τ ε ι ν έ ς κ α τ α ι γ ί δ ε ς , σ κ έ ψ ε ι ς που αδυνατώ να κ α τ α λ ά β ω ! Σαν να ε ί μ α σ τ ε όλοι στην υπηρεσ ία κάποιου αγνώστου, κ ά π ο τ ε κάνουμε να επαναστατήσουμε , μα φοβ ό μ α σ τ ε : μ η ρίξει πάνω μου τ ίποτα αστραπές και κεραυνούς, κάθε λογής άγνωστες καταστροφές! Κα ι τ ό τ ε λ έ ω να ζήσω κ ά τ ω από το ή ρ ε μ ο φως του σπ ιτ ιού μας, δίχως να επαναστατήσω, δίχως να ξέρω. Ε γ ώ φοβάμαι την αμαρτία! Σαν τον κακομοίρη τον πατέρα μου, το λαχε ιοπώλη .

Το φως στο σπίτ ι μας ήταν αναμμένο , ε ίχ ε αρχίσει πάλ ι να ψ ιλοβρέχε ι . Πλησίασα, κοίταξα από το παράθυρο, όχι μόνο ο πατέρας μου αλλά ούτε η μάνα μου ε ίχαν κ ο ι μ η θ ε ί . Ποιος ξέρε ι τ ι τ η ς ε ί π ε τ η ς κ α η μ έ ν η ς τ η ς μ η τ έ ρ α ς μου γ ια μένα ο κουτσός, και δεν μπόρεσε να κο ιμηθε ί . Θ υ μ ή θ η κ α : σίγουρα του μ ί λησε ο μπακάλης ! Σ ίγουρα του τα έ χ ε ι προφτάσε ι όλα εκε ίνος ο γελοίος χοντρός. Ισμαήλ , θα του ε ί π ε , ο γ ιος σου σήμερα το πρωί ή ρ θ ε στο μπακάλ ικο , έ σ κ ι σ ε τ ις


ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς και τα περ ιοδικά, μ ε απε ίλησε , ποιος ξέρε ι με ποιους κάνε ι παρέα, σαν λυσσασμένος κ ά ν ε ι ! Λ έ γ ε πόσο, θα ρώτησε ο λαχειοπώλης μπαμπάς μου, γ ιατ ί μόνο από λεφτά καταλαβαίνει , πόσο πάει η ζημιά που σου έκανε , θα ρώτ η σ ε , και θα πλήρωσε τζάμπα όλες εκε ίνες τ ις ελεε ινές εφημερ ίδες . Ό χ ι , όχι τζάμπα: Γ ια να μου το βγάλε ις από τ η μύτ η το βράδυ, αν μπορέσε ις βέβα ια να μ ε βρε ις . Ε π ε ι δ ή δεν αποφάσιζα να μπω μέσα, απόμεινα ε κ ε ί καρφωμένος. Κοίταζα από το παράθυρο, έ β λ ε π α τον πατέρα και τ η μ η τ έ ρ α μου να κάθονται . Κατόπ ιν , όταν καλάρχισε να βρέχε ι , έβαλα στο δ ω μ ά τ ι ο μου από το παράθυρο τον κουβά μ ε την μπογ ιά , το δίσκο τ η ς Νιλγκ ιούν και το τ ε τ ρ ά δ ι ο του Φαρούκ, και κάθισα κ α τ α γ ή ς , κοντά στον το ίχο . Άρχισα να σκέφτομαι κοιτάζοντας τ η βροχή που δυνάμωνε.

Πολύ αργότερα, ενώ έ β ρ ε χ ε μ ε το τουλούμι , κ ι αφού θυμ ή θ η κ α τον Μ ε τ ί ν , όταν τα λούκια που ε ί χ ε βάλε ι ο π α τ έ ρας μου δεν μπορούσαν πια να κρατήσουν το νερό τ η ς βροχής , κοίταξα από το παράθυρο κ ι ε ίδα τ η ν κακομοίρα τ η μητέρα μου να τρέχε ι πέρα-δώθε στο δωμάτιο μ ε πλαστ ικές λ ε κ ά ν ε ς , γ ια να μαζεύει τα νερά που στάζανε από τα ταβάνια. Κατόπιν θ υ μ ή θ η κ ε και το δ ικό μου δωμάτιο - το κρεβάτι μου βρέχεται από τα νερά που στάζουν ανάμεσα από τα φτερά του αετού στο ταβάν ι . Ά ν α ψ ε το φως και δ ίπλωσε το στρώμα μου. Τ η ν κοίταζα.

Σ τ ο τέλος, όταν σταμάτησε η βροχή, δεν σκέφτηκα εκε ί νους ούτε κανέναν άλλο, μα μονάχα εσένα, Ν ιλγκ ιούν ! θ α κοιμάσαι στο κ ρ ε β ά τ ι σου, ίσως ξύπνησες από το θόρυβο τ η ς βροχής, μπορε ί να κοιτάζεις από το παράθυρο, κ ι όσο βροντάει , να φοβάσαι και να σκέφτεσαι . Το πρωί, όταν σταμ α τ ή σ ε ι η βροχή και β γ ε ι ο ήλ ιος , θα 'ρθεις στην πλαζ, ε γ ώ


θα σε π ε ρ ι μ έ ν ω , στο τέλος θα μ ε δε ις , θα μ ιλήσουμε , θα σου δ ι η γ ο ύ μ α ι , θα σου δ ιηγούμα ι . Μ ι α μ ε γ ά λ η , πολύ μ ε γ ά λ η ιστορία: Ζ ω ή . Σ ' αγαπώ.

Σκέφτομα ι κι άλλες ιστορίες: Ο άνθρωπος που έχε ι π ίστη μπορε ί να γ ίν ε ι ένας εντελώς άλλος άνθρωπος. Σ κ έ φ τ ο μ α ι τ ις μακρινές χώρες, τ ις α τ έ λ ε ι ω τ ε ς σ ιδηροδρομικές γραμμ έ ς , τα δάση τ η ς Αφρικής , τ η Σαχάρα, τ ις έρημους , τ ις παγ ω μ έ ν ε ς λ ίμνες , τους πελεκάνους στα β ιβλ ία τ η ς γεωγραφίας, τα λιοντάρια, τους βίσονες που β λ έ π ω στην τηλεόρασ η , τ ις ύαινες που τους κατασπαράζουν, τους ελέφαντες που β λ έ π ο υ μ ε στις τα ιν ί ες , τ ι ς Ινδ ίες , τους ερυθρόδερμους, τους Κινέζους , τα άστρα, τους δ ι α σ τ η μ ι κ ο ύ ς π ο λ έ μ ο υ ς , όλους τους πολέμους , την ιστορία, τ η δ ι κ ή μας ιστορία, τον φοβερό ήχο από τα νταούλια μας και το φόβο των άπιστων που τα ακούνε : ο άνθρωπος μπορε ί να γ ίνε ι κάποιος άλλος, ναι. Δεν ε ί μ α σ τ ε σκλάβο ι : καταργώ όλους τους φόβους, τ ις αρχές , τα σύνορα, προχωρώ στο στόχο μου, η σημαία κυματ ί ζε ι : σπαθιά, μαχαίρια, περίστροφα, εξουσία! Ε γ ώ ε ίμα ι κάποιος άλλος, δεν ε ίμα ι το παρελθόν μου, δεν έχω πια αναμ ν ή σ ε ι ς , έ χ ω μόνο μέλλον . Οι αναμνήσε ις ε ίναι γ ια τους σκλάβους, τους ναρκώνουν. Ά σ ' τους να κο ιμούνται , σ κ έ φτομαι .

Σ κ έ φ τ η κ α , κι έ π ε ι τ α , ε π ε ι δ ή ήξερα ότι δεν θα ε ίχα τ η δύναμη να τα ξεχάσω όλα, πήρα το τ ετράδ ιο και το δίσκο από ε κ ε ί που τα ε ίχα αφήσε ι κ ι έφυγα. Περπατούσα στο σκοτάδ ι - τώρα μπορούσα να δω πού τ ε λ ε ί ω ν ε , πήγα ινα προς ένα μέρος ακαθόριστο, που όμως, έχοντας β γ ε ι στο δρόμο, δεν μου ήταν άγνωστο . Τα νερά τ ρ έ χ α ν ε από τον κατήφορο. Μ ύ ρ ι ζ ε βροχή . Ν α ρίξω πρώτα μια τ ε λ ε υ τ α ί α ματιά στον κάτω μαχαλά, έ λ ε γ α : Να δω γ ια τ ε λ ε υ τ α ί α φο-


ρά τα φώτα, τους περ ιπο ιημένους ψεύτ ικους κήπους, τα καλοφτ ιαγμένα άψυχα μ π ε τ ό ν , κι αφού δεν ε ίναι κανείς κάτω από τα φανάρια του δρόμου, να κοιτάξω άφοβα τα αμαρτωλά σοκάκια, και γ ια άλλη μια, τ ε λ ε υ τ α ί α , φορά, μ έ χ ρ ι τ η μέρα τ η ς ν ίκης που θα γυρίσω π ίσω, να ρίξω μια ματιά σ' ένα από τα παράθυρα. Ίσως δεν κοιμάσαι , Ν ιλγκ ιούν , ίσως κοιτάζεις τ η βροχή από το παράθυρο, ίσως μ ε δε ις όταν όλα φωτιστούν στο καταγάλανο φως μιας αστραπής, μούσκεμα κάτω από τ η φοβερή βροχή, μεσάνυχτα, να κοιτάζω το παράθυρο σου. Μ α , θαρρείς, φοβήθηκα, δεν πήγα . Γ ι α τ ί , καθώς κατέβαινα τον κατήφορο, σ κ έ φ τ η κ α : Θα είναι ε κ ε ί οι νυχτοφυλακές τους: Παιδ ί μου, τ ι δουλειά έχε ις εδώ τέτο ια ώρα, θα μου πούνε, ά ν τ ε , φύγε , τα μ έ ρ η αυτά δεν είναι γ ια σένα! Καλά, καλά, εντάξε ι !

Γύρισα και , σαν να περνούσα από ξένο μαχαλά, πέρασα μπροστά από το σπίτ ι μου, πήγα προς τα πάνω. Το φως της μάνας και του πατέρα μου ήταν ακόμη αναμμένο . Χ λ ο μ ό , φτωχικό το φως του σπιτ ιού μας, μ ίζερο! Δ ε ν μ ε ε ίδαν, φαίν ε τ α ι . Συνέχ ισα , άρχισα να κ α τ ε β α ί ν ω τον κατήφορο και ξαφνικά έμε ινα έ κ π λ η κ τ ο ς : ο Μ ε τ ί ν ήταν ακόμη εκε ί , έβρ ι ζε στα σκοτε ινά κι έσπρωχνε αγκομαχώντας το αυτοκίνητο του. Νόμιζα ότι θα ε ίχε φύγει . Σ τ ά θ η κ α · σαν να ήταν η πρώτη φορά που βρισκόμουν σε μια παράξενη χώρα κι έ β λ ε πα, φοβισμένος και περίεργος, έναν παράξενο άνθρωπο τ η ς . Συνέχισα να τον κοιτάζω από μακριά ε π ε ι δ ή μου άρεσε που φοβόμουνα και που ήμουνα περ ίεργος . Ύ σ τ ε ρ α , νόμισα πως έ κ λ α ι γ ε , μ ε πν ιχτούς λυγμούς, τον λυπήθηκα . Θ υ μ ή θ η κ α τ η φιλία των παιδ ικών μας χρόνων, ξέχασα πως αυτοί ζουν μόνο γ ια να σε φορτώνουν ενοχές , τον λυπήθηκα και π λ η σίασα.


«Ποιος ε ί να ι ; » « Ε γ ώ ε ί μ α ι » , ε ίπα. « Ε γ ώ ε ίμαι , Μ ε τ ί ν , ε γ ώ , ο Χασάν που

δεν με γνώρισες λ ίγο πρ ιν» . « Σ τ ο τέλος σε γνώρισα!» ε ί π ε . « Φ έ ρ α τ ε π ίσω τα λεφτά

μου ; » « Ε ί μ α ι μόνος!» ε ίπα. « Θ έ λ ε ι ς π ίσω τα χ ρ ή μ α τ α ; » « Κ λ έ ψ α τ ε τ ις δώδεκα χ ιλ ιάδες λ ίρες μου!» ε ί π ε . « Δ ε ν το

ξ έ ρ ε ι ς ; » Δεν ε ίπα τ ίποτα. Σ ω π ά σ α μ ε γ ια λ ίγο . « Π ο ύ ε ί σ α ι ; » φώναξε μ ε τ ά . « Β γ ε ς , να δω το πρόσωπο

σου!» Άφησα το δίσκο και το τετράδ ιο σ' ένα σ τ ε γ ν ό μέρος και

πλησίασα. « Δ ε ν θα φέρε ις πίσω τα χ ρ ή μ α τ α ; » ε ί π ε . « Β γ ε ς λοιπόν!» Ό τ α ν πλησίασα, ε ίδα το ιδρωμένο κ ι απελπ ισμένο πρό

σωπο του. Κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε . « Ό χ ι » , ε ίπα. « Τ α χρήματα σου δεν τα έχω ε γ ώ » . « Τ ό τ ε , γ ιατ ί ή ρ θ ε ς ; » «Λ ίγο πριν έ κ λ α ι γ ε ς ; » «Λάθος άκουσες» , ε ί π ε . «Από την κούραση. . . Γ ι α τ ί ή ρ

θ ε ς ; » « Σ τ α παιδ ικά μας χρόνια ήμασταν πολύ καλοί φίλοι» , ε ί

πα. Κα ι πρόσθεσα, πριν πε ι κάτ ι , « Μ ε τ ί ν , αν θ έ λ ε ι ς , μπορώ να σε βοηθήσω!»

« Γ ι α τ ί ; » ε ί π ε στην αρχή, και μ ε τ ά : « Κ α λ ά , τ ό τ ε , σπρώξ ε ! »

Έσπρωξα. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο , το αμάξι κουνήθηκε , λ ίγο στον ανήφορο, σαν να χάρηκα πιο πολύ από εκε ίνον : ένα παράξενο συναίσθημα, Ν ιλγκ ιούν . Αμέσως μ ε τ ά , όταν ε ίδα πως προχωρήσαμε λ ίγο , στενοχωρήθηκα.

« Τ ι γ ί ν ε τ α ι ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ρ ά β η ξ ε το χε ιρόφρενο!»


«Στάσου λ ίγο να ξεκουραστώ». « Έ λ α » , ε ί π ε . «Θα α ρ γ ή σ ο υ μ ε » . Ξανάσπρωξα το αμάξι , μα δεν προχωρήσαμε πολύ. Θαρ

ρείς , ήταν ένας πελώριος βράχος κι όχι κάτ ι μ ε ρόδες! Ξ ε κουράστηκα λ ίγο , ε ίπα να ξεκουραστώ α κ ό μ η λ ίγο , αυτός όμως κ α τ έ β α σ ε το χε ιρόφρενο. Γ ι α να μην τσουλήσε ι πίσω το αυτοκίνητο, έσπρωξα, μα σταμάτησα γρήγορα.

« Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » ε ί π ε . « Γ ι α τ ί δεν σ π ρ ώ χ ν ε ι ς ; » « Ε σ ύ γ ιατ ί δεν σ π ρ ώ χ ν ε ι ς ; » « Ε γ ώ δεν αντέχω άλλο» . « Π ο ύ θες να πας τ έ τ ο ι α ώρα;» Δεν α π ά ν τ η σ ε . Μονάχα κοίταξε το ρολόι του κ ι έβρ ισε .

Δ ο κ ι μ ά σ α μ ε μαζί, σπρώξαμε , μα χωρίς αποτέλεσμα. Ε μ ε ί ς το σπρώχναμε προς τα πάνω, μα το αυτοκίνητο μας έσπρωχ ν ε , θαρρείς, προς τα κάτω και μ έ ν α μ ε στην ίδια θ έ σ η . Σ τ ο τ έλος , προχωρήσαμε λ ίγα βήματα , ε γ ώ όμως κουράστηκα και τα παράτησα. Ό τ α ν άρχισε η βροχή , μ π ή κ α στο αυτοκ ίνητο . Ή ρ θ ε κ ι ο Μ ε τ ί ν και κάθ ισε δ ίπλα μου.

« Ά ν τ ε , έ λ α » , ε ί π ε . « Π α ς αύριο ε κ ε ί που θα π ή γ α ι ν ε ς » , ε ίπα. «Τώρα να μ ι

λήσουμε λ ί γ ο ! » « Γ ι α τ ι πράγμα θα μ ι λ ή σ ο υ μ ε ; » Σ ω π ά σ α μ ε . Μ ε τ ά ε ίπα : « Τ ι παράξενη νύχτα! Φοβάσαι τ ις αστραπές ; » « Ε γ ώ δεν φοβάμαι ! » ε ί π ε . « Ά ν τ ε να σπρώξουμε λ ί γ ο » . « Ο ύ τ ε ε γ ώ φοβάμαι !» ε ίπα. « Ό τ α ν σκεφτε ί όμως ο άν

θρωπος τον κεραυνό, ανατριχιάζε ι , το ξ έ ρ ε ι ς ; » Δ ε ν ε ί π ε τ ίποτα. « Κ α π ν ί ζ ε ι ς ; » ε ίπα* έ β γ α λ α το πακέτο μ ε τα τσιγάρα και

του πρόσφερα ένα.


« Δ ε ν καπν ίζω!» ε ί π ε . « Έ λ α τώρα να σπρώξουμε λ ί γο ! » Κ α τ ε β ή κ α μ ε , σπρώξαμε όσο μπορούσαμε, κ ι όταν γίνα

μ ε μούσκεμα από τ η βροχή, μ π ή κ α μ ε πάλι μέσα. Ξαναρώτησα γ ιατ ί β ιαζότανε, αλλά, αντί ν' απαντήσε ι , μ ε ρώτησε γ ιατ ί μ ε λ έ ν ε ζωύφιο.

« Ά σ ' τους» , ε ίπα. «Αυτοί ε ίναι β λ α μ μ έ ν ο ι » . « Μ α κάνεις παρέα μ' αυτούς», ε ίπε . « Μ α ζ ί μ ε κ λ έ ψ α τ ε » . Σ κ έ φ τ η κ α να του τα πω όλα. Αλλά τ ι να του πω, που δεν

ήξερα τ ι ήταν όλα αυτά. Ό χ ι βέβαια ότι δεν τα είχα όλα στο νου μου, αλλά ε π ε ι δ ή δεν ήξερα από πού ν' αρχίσω - θαρρείς και , αν έβρισκα την αρχή, θα 'πρεπε να τ ιμωρήσω τον αμαρτωλό που έκανε την πρώτη αμαρτία, κι ε π ε ι δ ή δεν ήθελα να β ά ψ ω μ ε αίμα τα χέρια μου, δεν ήθελα ούτε καν να τον σκεφτώ τον πρώτο εκε ίνο ένοχο. Ό μ ω ς ξέρω καλά πως π ρ έ π ε ι ν ' αρχίσω απ' αυτόν, Ν ιλγκ ιούν ! Αύριο το πρωί θα σου ε ξ η γ ή σ ω . Μ α γ ιατ ί να π ε ρ ι μ έ ν ω το πρωί , σ κ έ φ τ η κ α , νά, θα σπρώξουμε μ ε τον Μ ε τ ί ν το Αναντόλ , θα κ α τ έ β ο υ μ ε τον κατήφορο, όταν φτάσουμε μαζί στο σπ ίτ ι σου, Ν ιλγκ ιούν , ο Μ ε τ ί ν θα σε ξ υ π ν ή σ ε ι , και τ ό τ ε εσύ, φορώντας το άσπρο σου νυχτ ικό , θα μ' ακούς στο σκοτάδι να σου ε ξ η γ ώ τους κινδύνους που δ ιατρέχε ις . Σ ε ξέρουν γ ια κομουνίστρια, αγάπ η μου, έλα να φύγουμε μαζί, έλα να φύγουμε , αυτοί ε ίναι παντού, ε ίναι δυνατοί, μα θα βρούμε στον κόσμο ένα μέρος όπου θα μπορέσουμε να ζήσουμε μαζί, το π ι σ τ ε ύ ω , το π ι στεύω, θα π ρ έ π ε ι να υπάρχει ένα τ έτο ιο μέρος !

« Ά ν τ ε να σπρώξουμε !» Κ α τ ε β ή κ α μ ε πάλι κ ι αρχίσαμε να σπρώχνουμε κάτω από

τ η βροχή . Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο αυτός σ τ α μ ά τ η σ ε , ε γ ώ όμως συνέχισα να σπρώχνω, και μάλιστα μ ε περ ισσότερη δύναμ η , μα, σκέφτηκα πάλι , δεν είναι αυτοκίνητο αυτό, ένας τ ε -


ράστιος βράχος είναι . Δεν μπορούσα άλλο, σταμάτησα, μα ο Μ ε τ ί ν μ ε κοίταζε σαν να 'φταιγα σε κάτ ι . Γ ι α να μ η βραχώ, μ π ή κ α στο αμάξι και κάθισα.

αΤους λες βλαμμένους , μα κάνε ις παρέα μαζί τους !» ε ίπε . Τα λεφτά μου δεν τα πήραν μονάχα εκε ίνο ι οι δύο, τα π ή ρ α τ ε κ ι οι τρε ι ς μαζί.

« Μ ο υ είναι αδιάφοροι. Ε γ ώ δεν λογαριάζω κανέναν ! » Δ ε ν μ ε κοίταζε φοβισμένα* εξακολουθούσε να μ ε κοιτά

ζει σαν να 'φταιγα σε κάτ ι . Κα ι τ ό τ ε ε γ ώ : «Από τ ις δώδεκα χ ιλ ιάδες λ ίρες , ε γ ώ δεν πήρα ούτε γρό

σι, Μ ε τ ί ν ! Σου τ ' ορκίζομαι» . Δεν φαινόταν να μ ε π ιστεύε ι . Θα ή θ ε λ α πολύ να τον πν ί

ξω. Τ ο κλε ιδ ί του αυτοκινήτου ήταν σ τ η θ έ σ η του. Αχ, και να 'ξερα να ο δ η γ ώ ! Πόσο πολλοί ε ίναι οι δρόμοι στον κόσμο, οι μακρινές χώρες, οι πόλε ις , οι θάλασσες!

« Ά ν τ ε , κ α τ έ β α και σπρώξε !» Δίχως να σκεφτώ καθόλου, β γ ή κ α στη βροχή που έ π ε φ τ ε

με το τουλούμι κι άρχισα να σπρώχνω. Ο Μ ε τ ί ν δεν έσπρωχνε* έ β α λ ε τα χέρια του σ τ η μ έ σ η και μ ε κοίταζε σαν να ήταν αφεντ ικό μου. Κουράστηκα, το παράτησα, μα αυτός δεν τ ρ ά β η ξ ε το χε ιρόφρενο. Φώναξα, γ ια ν' ακουστε ί η φωνή μου στη βροχή.

« Κ ο υ ρ ά σ τ η κ α ! » « Ό χ ι » , ε ί π ε . «Λ ίγο α κ ό μ η » . « Τ ο αφήνω!» φώναξα. «Θα τσουλήσε ι π ί σ ω ! » «Από ποιον θα ζ η τ ή σ ω τα λεφτά μου ; » «Αν δεν σπρώξω, μήπως θα πας στην αστυνομία ;» Δεν απάντησε . Έσπρωξα λίγο ακόμη , πόνεσε η μ έ σ η μου

τόσο, που νόμισα ότι θα έσπαζε . Σ τ ο τέλος τράβηξε το χε ι ρόφρενο. Μ π ή κ α στο αμάξι . Ε ίχα γ ίν ε ι μούσκεμα. Άναψα


ένα τσ ιγάρο· ξαφνικά ακούστηκε ένας εκκωφαντ ικός θόρυβος κ ι όλα φωτ ίστηκαν , ο κεραυνός ε ίχε π έ σ ε ι κάπου εκε ί κοντά μας, σώπασα.

( ( Φ ο β ή θ η κ ε ς ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . Σώπασα. Ξαναρώτησε . Δεν απάντησα. Κατόπιν ε ίπα: αΟ κεραυνός έ π ε σ ε κάπου εδώ κοντά!» « Ό χ ι » , ε ί π ε . « Έ π ε σ ε πολύ μακριά, ίσως σ τ η θάλασσα,

μ η φοβάσαι» . « Δ ε ν θέλω να σπρώξω άλλο» . « Γ ι α τ ί ; » ε ί π ε . « Ε π ε ι δ ή φ ο β ή θ η κ ε ς ; Χ α ζ έ ! Δ ε ν ξαναπέ

φτε ι τόσο κοντά. Δ ε ν σας τα μάθανε στο σχολε ίο ; » Δ ε ν ε ίπα τ ίποτα.

« Φ ο β η τ σ ι ά ρ η ! » φώναξε. « Κ α κ ο μ ο ί ρ η , αμόρφωτε φοβη-τ σ ι ά ρ η ! »

« Π η γ α ί ν ω στο σ π ί τ ι » , ε ίπα. « Κ α ι μ ε τ ις δώδεκα χ ιλ ιάδες λ ίρες μου τ ι θα γ ί ν ε ι ; » « Μ α δεν τ ις πήρα ε γ ώ » , ε ίπα. « Σ ο υ τ ' ορκίζομαι . . . » «Αυτό να το πε ις αύριο στην αστυνομία» , ε ί π ε . Μ ε το κεφάλ ι χ ω μ έ ν ο στους ώμους μου γ ια να προφυ

λάσσω το σβέρκο μου από τ η βροχή, ξανάρχισα να σπρώχ ν ω - σε λ ίγο ε ίδα να φτάνουμε στο τέλος τ η ς ανηφόρας, χάρηκα. Ο Μ ε τ ί ν ε ίχ ε κ α τ έ β ε ι από το αυτοκ ίνητο , ε ίχ ε βαρεθε ί να κ ά ν ε ι πως σ π ρ ώ χ ν ε ι γ ια να μου δ ίνε ι κουράγιο . Μονάχα κάπου κάπου έ λ ε γ ε « ά ν τ ε , ά ν τ ε » , γ ια να πάρω δ ή θεν δύναμη, και κατόπιν έβρ ιζε κάποια λέγοντας πουτάνα, όμως ήταν δυο-τρία άτομα αν κατάλαβα καλά. Ώσπου τα παράτησα, ε π ε ι δ ή δεν ε ίμα ι κανενός υ π η ρ έ τ η ς ε γ ώ , κ ι ας λ έ ε ι ο Σερντάρ ό,τι θ έ λ ε ι !

« Χ ρ ή μ α τ α θ έ λ ε ι ς ; » ε ί π ε . «Θα σου δώσω όσα θέλε ι ς . Μ ο νάχα σπρώξε» .


Έσπρωξα, γ ιατ ί ε ί χ α μ ε φτάσε ι πια στο τέλος τ η ς α ν η φόρας. Ό τ α ν δεν άντεχα τον πόνο σ τ η μ έ σ η μου, και θέλοντας να γ ε μ ί σ ω τα πνευμόν ια μου μ ε αίμα και αέρα, σταματούσα, αυτός εξακολουθούσε να φωνάζε ι , να βρ ίζε ι , να ουρλιάζει* θα μου έδ ινε , λ έ ε ι , χ ίλ ιες λ ίρες ! Έδωσα μέχρ ι και την τ ελευτα ία σταγόνα τ η ς δύναμης μου κ ι έσπρωξα λίγο α κ ό μ η . Δυο χ ιλ ιάδες λ ίρες , ε ί π ε . Έσπρωξα και δεν του ε ίπα, αφού οι δικοί μας δεν σου αφήσανε λεφτά, πώς θα μου δώσεις δυο χ ιλ ιάρ ικα; Ό τ α ν φτάσαμε στο ίσιωμα, σταμάτησα γ ια να ξεκουραστώ, μα αυτός ανυπομονούσε, εκνευρίσ τ η κ ε . Έ β ρ ι ζ ε χωρίς να μου δίνε ι καθόλου σημασία. Σ ε λίγο μπορε ί να ξαναρχίσει να κλοτσάε ι το αυτοκίνητο, σκέφτηκα. Κατόπιν έ κ α ν ε κάτ ι άλλο παράξενο και φοβήθηκα: σήκωσε το πρόσωπο του στη βροχή κ ι άρχισε να βρίζει , θαρρε ίς , τον ουρανό, σαν να 'βριζε Εκε ίνον . Μ ε τρόμαξε ακόμη και που ε ίχε περάσε ι από το νου μου, και , γ ια να μ η σκέφτομαι , συνέχισα να σπρώχνω. Έ σ π ρ ω χ ν α , ενώ ο ουρανός - π ό σ ο κοντά ήταν στο λ ό φ ο - γ ινόταν καταγάλανος κ ι οι βροντές ακούγονταν η μια μ ε τ ά τ η ν ά λ λ η , κ ι η βροχή , απίστευτα γαλάζια, έμπα ινε από τα μαλλιά και το μ έ τ ω π ο μου στο στόμα μου. Θ ε έ μου, γ ια να μ η β λ έ π ω τ ι ς αστραπές , έκλε ινα τα μάτια μου, μάζευα το κεφάλι μου ανάμεσα στους ώμους μου και κοίταζα τ η γ η , κι έσπρωχνα σαν σκλάβος, ε π ε ι δ ή ε ίμα ι ένας κακομοίρης που έ χ ε ι ξεχάσει τ η σ κ έ ψ η του , που κανε ίς δεν μπορε ί να μ ε κ α τ η γ ο ρ ή σ ε ι και να με τ ιμωρήσε ι γ ιατ ί ε ίμα ι υπάκουος και σκύβω το κεφάλι , κ ι ούτ ε ξέρω τ ι ε ίναι αμαρτία, τ ι ε ίναι ε ν ο χ ή . Τ ρ έ χ ω , κ ι όσο πιο γρήγορα πάε ι το αυτοκίνητο, τόσο πιο δυνατά σπρώχνω, μ' έναν παράξενο ενθουσιασμό. Ο Μ ε τ ί ν έ χ ε ι μ π ε ι στο αυτοκίνητο του , κρατάε ι το τ ι μ ό ν ι , τον ακούω από το ανοιχτό


παράθυρο να μ η σταματάε ι να βρ ίζε ι , σαν ξ ε κ ο υ τ ι α σ μ έ ν η γριά που δεν έχε ι συνε ίδηση αυτών που λ έ ε ι , σαν αραμπατζής που βρίζει τ ' άλογα του, μα και σαν να 'βριζε Εκε ίνον . Σαν να μην ήταν Εκε ίνος που κάνε ι τον ουρανό ν' αστράφ τ ε ι ! Ποιος νομίζε ις ότι ε ίσαι ; Ε γ ώ δεν μπορώ να 'μαι συνένοχος ενός βλάσφημου! Σ τ α μ ά τ η σ α , δεν σπρώχνω άλλο.

Μ α και πάλι το αμάξι τσούλησε γ ια λ ίγο μόνο του. Απόμε ινα να το κοιτάζω ν' απομακρύνεται αργά αργά, σαν να κοίταζα ένα σ ιωπηλό και τ ρ ο μ α κ τ ι κ ό , σκοτε ινό πλοίο. Η βροχή ε ίχε σταματήσε ι κάπως. Β λ έ π ο ν τ α ς το αμάξι να ξε-μακραίνε ι , σ κ έ φ τ η κ α : Θαρρείς κι Εκε ίνος , γ ια να μ η βρε ι η τ ιμωρία κ ι ε μ έ ν α , μας χώρισε τον έναν από τον άλλο, μα το αυτοκίνητο π ή γ ε λ ίγο ακόμη και σ τ α μ ά τ η σ ε . Ό τ α ν φωτίσ τ η κ ε πάλι ο ουρανός, ε ίδα τον Μ ε τ ί ν να βγαίνε ι έξω.

« Π ο ύ ε ί σ α ι ; » ούρλιαξε. « Έ λ α δω, σπρώξε ! » Δ ε ν κουνήθηκα από τ η θ έ σ η μου. « Κ λ έ φ τ η ! » φώναξε στο σκοτάδι . « Ά τ ι μ ε κ λ έ φ τ η ! Φ ύ γ ε ,

να δούμε , φύγε ! » Σ τ ά θ η κ α γ ια λ ίγο ακίνητος στη θ έ σ η μου. Έ τ ρ ε μ α από

το κρύο. Κατόπιν έτρεξα, τον πλησίασα. « Ε σ ύ δεν φοβάσαι το Θ ε ό ; » φώναξα. « Ε σ ύ , αν Τον φοβάσαι, γ ιατ ί κ λ έ β ε ι ς ; » φώναξε. « Ε γ ώ Τον φοβάμαι ! » ε ίπα. « Ε σ ύ όμως κοιτάζε ις ψ η λ ά

και Τον βρίζε ις . Μ ι α μέρα θα σε τ ι μ ω ρ ή σ ε ι » . « Φ τ ω χ έ β λ ά κ α ! » ε ί π ε . « Λ ί γ ο πριν φ ο β ή θ η κ ε ς από την

αστραπή, έτσ ι δεν ε ίναι ; Όταν αστράφτει , φοβάσαι από τ η σκιά των δέντρων, από τους τάφους, από τ η βροχή, από τ η φουρτούνα, έτσ ι δεν ε ίναι ; Κοτζάμ άνθρωπος! Σ ε ποια τάξη πας; Αμόρφωτε! Άκου τ ι θα σου πω: Θεός δεν υπάρχει! Εντάξε ι ; Έ λ α τώρα, σπρώξε. Θα σου δώσω δυο χιλ ιάδες λ ίρες» .


«Πού θα πας μ ε τ ά ; » ρώτησα. « Σ τ ο σπ ίτ ι σας;» «Θα πάρω κι εσένα μαζ ί » , ε ί π ε . «Θα σε πάω όπου θ έ

λ ε ι ς . Α ρ κ ε ί να τσουλήσε ι το αυτοκ ίνητο μ έ χ ρ ι κ ά τ ω στο δρόμο» .

Έσπρωξα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Π ή δ η σ ε κ ι αυτός από το αμάξι , και τ ο ύ τ η τ η φορά, χωρίς εκνευρ ισμό , έ β ρ ι σ ε σαν αμαξάς που από συνήθε ια βρ ίζε ι τ ' άλογα του . Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο σ κ έ φ τ η κ α πως το αυτοκ ίνητο θα έπα ιρνε μπρος όταν θα φτάναμε στην κατηφόρα. Τ ό τ ε σ κ έ φ τ η κ α ότι κ ι ο Μ ε τ ί ν τους έ χ ε ι σιχαθεί όλους, όπως κ ι ε γ ώ , κ ι ίσως τους έ χ ε ι φοβηθεί . Θ' ανάψουμε και το καλοριφέρ, θα ζεσταθούμε. Θα σε πάρω, Ν ιλγκ ιούν , και θα π ά μ ε μαζί μακριά, σε άλλα μ έ ρ η , σε άλλους τόπους. Όταν όμως το αυτοκίνητο άρχισε να φεύγ ε ι στην κατηφόρα, η μ η χ α ν ή δεν δούλεψε , ακουγόταν μονάχα ο θόρυβος που κάνανε οι ρόδες σ τ η β ρ ε γ μ έ ν η άσφαλτο . Έ τ ρ ε ξ α , το πρόλαβα, έκανα να π η δ ή σ ω μέσα, μα η πόρτα ήταν κ λ ε ι δ ω μ έ ν η .

«Άνο ιξε ! » ε ίπα. «Άνοιξε , Μ ε τ ί ν , η πόρτα είναι κ λ ε ι δ ω μ έ ν η . Άνοιξε , πάρε κ ι ε μ έ ν α ! Σ τ α μ ά τ α ! »

Φαίνεται ότι δεν μ' άκουγε , γ ιατ ί ε ί χ ε ξαναρχίσει να βρίζε ι οργ ισμένος . Χ τ υ π ώ ν τ α ς το τζάμ ι , βογκώντας και λαχανιάζοντας έτρεξα όσο μπορούσα δ ίπλα του, μα, σε λ ίγο , το π λ α σ τ ι κ ό εκε ίνο πράγμα μ ε τ ι ς ρόδες μ ε π έ ρ α σ ε , έ φ υ γ ε . Κ α ι πάλι έτρεξα ξοπίσω του φωνάζοντας, δεν σταμάτησαν ούτε το αυτοκίνητο ούτε ο Μ ε τ ί ν . Συνέχ ισα να τ ρ έ χ ω . Μ ε τα φώτα του α ν α μ μ έ ν α , φωτίζοντας τους κήπους και τα αμπέλ ια , κ α τ έ β η κ ε τ ις στροφές, μ' ε μ έ ν α να τ ρ έ χ ε ι ξοπίσω του μ έ χ ρ ι που χ ά θ η κ ε από τα μάτ ια μου. Σ τ α μ ά τ η σ α να τ ρ έ χ ω , κοίταξα.

Σ κ έ φ τ η κ α όλα όσα ε ίχαν συμβε ί .


Ό τ α ν άρχισαν τα σαγόνια μου να τρέμουν από το κρύο θ υ μ ή θ η κ α : ο δίσκος σου, Ν ιλγκ ιούν , ήταν ε κ ε ί , στην άλλη άκρη του δρόμου. Γύρισα, ανέβηκα τ η ν ανηφόρα τρέχοντας γ ια να ζεσταθώ, μα το πουκάμισο μου ήταν κ ο λ λ η μ έ ν ο στο κορμί μου, δεν ωφέλησε . Τα πόδια μου μπαινοβγαίνανε στις λακκούβες που ήταν γ ε μ ά τ ε ς νερά. Π ή γ α ε κ ε ί όπου νόμιζα πως άφησα το δ ίσκο, μα δεν τον βρήκα και ξανάρχισα να τ ρ έ χ ω . Κ ά θ ε φορά που άστραφτε, ο ουρανός φωτιζόταν, και τ ό τ ε έ τ ρ ε μ α , όχι από φόβο, αλλά ε π ε ι δ ή κρύωνα. Λαχάνιασα και ξανάνιωσα τον πόνο σ τ η μ έ σ η μου. Α ν ε β ο κ α τ έ β α ι να τρέχοντας , κάθε τόσο σταματούσα τρέμοντας , μα ο δίσκος δεν ήταν πουθενά.

Δ ε ν μπορώ να θυμηθώ πόσες φορές α ν ε β ο κ α τ έ β η κ α το δρόμο μέχρ ι να βρω το δ ίσκο. Κ ι όταν βρήκα τον χαζό ε κ ε ί νο δίσκο -όταν ε ίχε ή δ η ξ η μ ε ρ ώ σ ε ι κ ι ήμουν έτο ιμος να λ ι ποθυμήσω από την κούραση και το κ ρ ύ ο - και το τ ε τράδ ιο , και κατάλαβα ότι η μαύρη σκιά που ε ίχα δε ι τόσες φορές ήταν όντως ο δίσκος και το τ ε τ ρ ά δ ι ο , σ κ έ φ τ η κ α πως κάποιος μου έπαιζε άσχημο παιχν ίδ ι . Κάποιος που κρυβόταν και θεωρούσε ότι ε γ ώ έ π ρ ε π ε να ζω σαν σκλάβος. Θα ή θ ε λα να βάλω κάτω και να λιώσω τ η μούρη του πούστη του Αμερ ικάνου, του Έ λ β ι ς . Η βροχή την ε ίχε κάνε ι κιόλας σαν ζυμάρι. Να τους πάρει η οργή , όλους. Μ α δεν τον έλιωσα το δ ίσκο, γ ια να σ' τον δώσω!

Το πρώτο αμάξι τ η ς μέρας , το σκουπιδιάρικο του Χ α λ ί λ , ανέβα ινε τ η ν ανηφόρα* το κόκκινο φως του ήλιου που ανέ-τ ε λ λ ε το φώτιζε από πίσω. Ε ίχα β γ ε ι από το δρόμο και περπατούσα μέσα από τα αμπέλ ια, ώσπου βγήκα στο δρόμο του νεκροταφείου και στο τέλος τ η ς μάντρας έστρ ιψα προς το μονοπάτι απ' όπου, όταν ήμουν μικρός, περνούσα μ ε τ η μ η -


τέρα μου. Ε δ ώ είχα ένα παλιό λ η μ έ ρ ι , ανάμεσα στις αμυγδαλ ι ές και τ ις συκ ιές .

Μ ά ζ ε ψ α φρύγανα και θάμνους, δυσκολεύτηκα βέβαια να βρω ξερούς. Έσκ ισα μερ ικά φύλλα από το τετράδ ιο του Φαρούκ κ ι άναψα φωτιά. Ο καπνός ήταν γαλαζωπός, δεν θα τον έ β λ ε π ε κανε ίς . Έ β γ α λ α το πουκάμισο και το παντελόνι μου, παραλίγο να μπω μες στη φωτιά μ ε τα αθλητ ικά μου παπούτσια. Σ τ ε κ ό μ ο υ ν και κοίταζα τ η φωτιά, μ' άρεσε που ζεσταινόμουνα. Κοίταξα μ ε κέφ ι το σώμα μου, ολόγυμνο, στο φως από τ ις φλόγες· ε γ ώ δεν φοβάμαι τ ίποτα! Το πέος μου ήταν εκε ί , μες στις φλόγες, το κοίταζα. Σαν ν' ανήκε το σώμα μου σε κάποιον άλλο άντρα: η λ ι ο κ α μ έ ν ο , γερό , σαν ατσάλι , σαν τόξο! Σ κ έ φ τ η κ α : Ε ί μ α ι άντρας, μπορώ να κάνω τα πάντα , να μ ε φ ο β ά σ τ ε ! Ας καψαλ ίζοντα ι οι τ ρ ί χ ε ς στ ις γ ά μ π ε ς μου, ε γ ώ δεν παθαίνω τ ίποτα . Έ μ ε ι ν α στην ίδια θ έ σ η για λ ίγο , κατόπιν απομακρύνθηκα από τ η φωτιά να πάω να βρω κι άλλα φρύγανα να τ η δυναμώσω, φύσηξε όμως δροσερό αεράκι και κρύωσε ο πισινός μου, σ κ έ φ τ η κ α : Δ ε ν ε ίμα ι γυναίκα ούτε πούστης , αυτοί ε ίναι δε ιλοί και φοβούνται. Όταν δυνάμωσε η φωτιά, πάλι χώθηκα σχεδόν μ έ σα στις φλόγες και σκέφτηκα κοιτάζοντας το πέος μου: Όλα όσα θα μπορούσα να κάνω, το θάνατο, το φόβο, τ η φωτιά, τ ις άλλες χώρες, τα όπλα, τους κακομο ίρηδες , τους σκλάβους, τ η σημαία, τ η χώρα, το σατανά, την επανάσταση, την κόλαση . . .

Κατόπιν κράτησα κοντά στη φωτιά τ η χάρτινη θ ή κ η του δίσκου που ε ίχε γ ίνε ι μαλακιά σαν ζυμάρι και τ η στέγνωσα. Ε ίχαν σ τ ε γ ν ώ σ ε ι και τα ρούχα μου, τα φόρεσα. Έ χ ο ν τ α ς στο νου μου όλα αυτά, ξάπλωσα σε μια γωνιά που δεν ε ίχε λάσπες και κ ο ι μ ή θ η κ α . Μ ε π ή ρ ε αμέσως ο ύπνος. Ό τ α ν


ξύπνησα, ήξερα ότι. ε ίχα δε ι όνειρα, μα δεν τα θυμόμουνα. Ο ήλιος ήταν ψηλά. Σ η κ ώ θ η κ α β ιαστ ικά, έτρεξα. Ίσως να μ η μου έ χ ε ι με ίνε ι πολύς χρόνος. Τα 'χα λ ίγο χαμένα, νομί-ζω.

Κατεβαίνοντας γρήγορα την κατηφόρα μ ε το δίσκο σου στο χέρι , πέρασα μπροστά από το σπίτ ι μου, δ ίπλα μου περνούσαν τα γελο ία αυτοκ ίνητα αυτών που πήγα ιναν στην πλαζ. Σ τ ο σπ ίτ ι δεν μ ε ε ί δ ε κανε ίς · ούτε η μ η τ έ ρ α ούτε ο πατέρας μου. Ε ίχαν κ λ ε ί σ ε ι τ ι ς κουρτ ίνες . Σ τ ο σ π ί τ ι του Ταχσίν μάζευαν β ιαστ ικά τα κεράσια γ ια να μ η σκουληκιά-σουν από τ η βροχή. Φτάνοντας στον κάτω μαχαλά, χάλασα τ ις πεντακόσιες λ ίρες . Ή τ α ν Κ υ ρ ι α κ ή , μα εδώ τ ις Κ υ ριακές τα μαγαζιά είναι ανοιχτά. Ζ ή τ η σ α ένα τοστ κι ένα τσάι . Ε ν ώ έπ ινα το τσά ι , έ β γ α λ α από τ η ν τ σ έ π η μου τ ι ς χτένες και τ ις κοίταξα: η μια πράσινη, η άλλη κόκκ ινη . Θ ε έ μου ! . . .

Θα σου τα πω όλα, κι όταν σου τα πω όλα θα φανεί ποια ήταν η αμαρτία και ποιο το λάθος. Χωρίς να σου κρύψω τίποτα. Θα καταλάβεις τ ό τ ε , Νιλγκιούν, ποιος ε ίμαι εγώ. Σ ε καταλαβαίνω, θα πε ις , είσαι εντελώς διαφορετικός. Ναι , δεν ε ίμαι σκλάβος. Δεν β λ έ π ε τ ε , κάνω ό,τι θέλω, στην τ σ έ π η μου έχω τα ρέστα από ένα πεντακοσάρικο, ε ίμαι κύριος του εαυτού μου, ένας καθωσπρέπε ι κύριος. Π η γ α ί ν ε τ ε στην πλαζ, κρατάτε τ ις τσάντες σας, έ χ ε τ ε μπάλες για τ η θάλασσα, φοράτε παράξενα τσόκαρα, σας συνοδεύουν οι άντρες σας, έχε τ ε μαζί τα παιδιά σας, μα ε ί σ τ ε δυστυχισμένες ! Δεν το καταλαβαίνετε ! Κο ιτάζετε , μα δεν β λ έ π ε τ ε . Σ κ έ φ τ ε σ τ ε , μα δεν ξ έρετε ! Δεν καταλαβαίνουν ποιος ε ίμαι εγώ, δεν ξέρουν ποιος θα γίνω* γ ιατί είναι χε ιρότερες κι από τυφλές. Χυδαίες ! Ένας κόσμος που τρέχε ι στην πλαζ γ ια να κάνε ι κέφι , χυδαίο π λ ή -


θος! Ώ σ τ ε ε γ ώ ε ίμα ι αυτός που θα ο δ η γ ή σ ε ι όλους αυτούς στον σωστό δρόμο! Κο ι τάξτε μ ε : Έ χ ω ένα εργοστάσιο! Κοιτ ά ξ τ ε μ ε : Έ χ ω ένα καμουτσίκ ι . Ε ί μ α ι κύριος, ένας καθωσπρέπε ι κύριος. Κοίταξα μέσα από τ η συρμάτινη περίφραξη, δεσποινίς Νιλγκιούν, και δεν σας είδα ανάμεσα στον κόσμο, τ ό τ ε σκέφτηκα ότι δεν έχε ι έρθε ι ούτε ο Μουσταφά.

Π ε ρ π α τ ά ω , πηγα ίνω στο σπ ίτ ι σας. Ή ρ θ ε ένας κύριος, θα πε ι ο νάνος όταν μ ε δε ι , θ έ λ ε ι να σας δε ι , δεσποινίς Ν ι λ γκιούν. Πώς ε ίναι , θα ρωτήσε ις , ε ίναι ευγεν ικός κύριος; Αν ε ίναι , Ρ ε τ ζ έ π , π ά ρ τ ε τον στο σαλόνι, κ ι έρχομαι αμέσως. Μ π ο ρ ε ί η Νιλγκ ιούν να έ χ ε ι β γ ε ι τώρα από το σπίτ ι και να συναντηθούμε στο δρόμο, σκέφτομαι , και κοιτάζω τρ ιγύρω, μα δεν σας β λ έ π ω , δεσποιν ίς . Ό τ α ν έφτασα μπροστά στην πόρτα του κήπου σας, σταμάτησα και κοίταξα: το αυτοκίν η τ ο , που θέλω να ξεχάσω ποιος βλάκας το έσπρωχνε στον ανήφορο όλη νύχτα σαν σκλάβος, δεν ε ίναι στον κήπο σας. Πού να 'ναι το Αναντόλ; Έχοντας σ τ η σ κ έ ψ η μου όλα αυτά, δεν προχώρησα προς τ η μ ε γ ά λ η πόρτα μ ε τα σκαλοπάτ ια, μα, σαν καθωσπρέπε ι κύριος που δεν θ έ λ ε ι να ενοχλε ί κ α ν έ ν α ν , π ή γ α στην πόρτα τ η ς κουζίνας. Θ υ μ ή θ η κ α τ η σκιά τ η ς συκιάς, τ ις π έ τ ρ ε ς του τοίχου. Σαν όνειρο. Χ τ ύ πησα την πόρτα τ η ς κουζίνας και περ ίμενα . Ε ί σ τ ε ο υ π η ρ έ τ η ς , θα πω του Ρ ε τ ζ έ π όταν μου ανοίξε ι , ο δίσκος κ ι αυτ ή η πράσινη χτένα ε ίναι , νομίζω, τ η ς ωραίας δεσποινίδας που μ έ ν ε ι εδώ, παλιότερα γνωριζόμασταν, έ σ τ ω , δεν έ χ ε ι πια σημασία, θα πω, ήρθα να σας τα δώσω, δεν θέλω τ ί π ο τ ε άλλο. Π ε ρ ί μ ε ν α λ ίγο και σ κ έ φ τ η κ α : Ο Ρ ε τ ζ έ π θα έ χ ε ι πάε ι στην αγορά, δεν είναι στο σπίτ ι . Μ π ο ρ ε ί και να μην ε ίναι κανε ίς στο σ π ί τ ι ! Να ι , ε ίναι σαν όνειρο! Ανατρίχιασα!

Π ί εσα το χερούλι , η πόρτα τ η ς κουζίνας άνοιξε σιγά σι-


γ ά ! Μ π ή κ α στην κουζίνα σαν γάτα, χωρίς να κάνω θόρυβο. Μύρ ιζε βούτυρο, όπως παλιά. Δεν ήταν κανείς εκε ί , και , μ ε τα αθλητ ικά παπούτσια που φορούσα, κανε ίς δεν μ' άκουσε όταν α ν έ β η κ α τ ις σκάλες , πάνω από το μ ε γ ά λ ο πιθάρι . Ε ί μαι σαν σκιά που τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε ι στα όνειρα. Σ κ έ φ τ ο μ α ι πως π ρ έ π ε ι να φταίε ι το ξενύχτ ι , που νομίζω ότι ονε ιρεύομαι . Ώ σ τ ε το σπίτ ι τους έ τσ ι μυρίζε ι , ε ίπα μέσα μου. Έ ν α πραγματ ικό σπ ί τ ι ! Νά μ ε , ε γ ώ ε ί μ α ι ! θα πω.

Ό τ α ν έφτασα στον πρώτο όροφο, άνοιξα μ ε τρόπο μια από τ ις κ λ ε ι σ τ έ ς πόρτες . Κοίταξα: γνώρισα αμέσως το σιχαμερό σώμα τ ου : νά ο Μ ε τ ί ν , κο ιμάται σκεπασμένος μ ε το σεντόν ι . Μ ο υ χρωστάε ι δυο χ ιλ ιάδες λ ίρες , σ κ έ φ τ η κ α , κ ι από πάνω μου ε ί π ε ότι δεν υπάρχει και Θεός. Μ π ο ρ ώ τώρα να τον πν ίξω χωρίς να μ ε δ ε ι κανε ί ς . Σ τ ά θ η κ α και σ κ έ φ τ η κ α : Θ' αφήσω δαχτυλ ικά αποτυπώματα. Έ κ λ ε ι σ α μ ε τρόπο την πόρτα και μ π ή κ α σ' ένα άλλο δωμάτ ιο .

Π ά ν ω στο τραπέζι ε ίδα ένα μπουκάλι και στο άφτιαχτο κρεβάτι πεταμένο ένα μεγάλο παντελόνι · κατάλαβα: είναι το δωμάτιο του Φαρούκ. Β γ ή κ α κι από κε ι , κ ι όταν άνοιξα την πόρτα του άλλου δωματ ίου , χωρίς καλά καλά να καταλαβαίνω τ ι κάνω, στον τοίχο νόμισα ότι ε ίδα τ η φωτογραφία του πατέρα μου κι ανατρίχιασα* τ ι παράξενο, ο πατέρας μου ε ίχε γ έν ια , μ ε κοίταζε μέσα από το κάδρο οργ ισμένος, θαρρείς , κ ι απελπ ισμένος , κι έ λ ε γ ε , αχ, τ ι κρίμα που ε ίσαι χαζός. Τρόμαξα. Κατόπ ιν , όταν άκουσα τ η βραχνή γεροντ ί -σ τ ι κ η φωνή, κατάλαβα τίνος φωτογραφία ήταν στον τοίχο.

«Ποιος ε ί να ι ; » Μ α και πάλι άνοιξα γ ια μια σ τ ι γ μ ή την πόρτα. Ό τ α ν ε ί

δα στο στρώμα το ρυτ ιδωμένο πρόσωπο και τα μ ε γ ά λ α αυτ ιά , την έκλε ισα αμέσως.


« Ρ ε τ ζ έ π . . . εσύ ε ίσαι , Ρ ε τ ζ έ π ; » Έ τ ρ ε ξ α χωρίς να κάνω θόρυβο και καθώς περ ίμενα τ ρ έ

μοντας έξω από την πόρτα του τελευτα ίου δωματίου, ξανάκουσα τ η φ ω ν ή :

«Ποιος ε ίναι ; Ρ ε τ ζ έ π , εσύ ε ί σ α ι ; » Μ π ή κ α αμέσως στο δωμάτ ιο , και τα 'χασα: Ο ύ τ ε εσε ίς

ε ί σ τ ε στο δωμάτιο σας, δεσποιν ίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! Σ ή κ ω σ α το κάλυμμα του άδειου κρεβατιού και οσφράνθηκα τ η μυρωδιά τ η ς , κατόπιν , το ξανάστρωσα β ιαστ ικά γ ια να μην αφήσω κανένα ίχνος, μιας κ ι η γ έ ρ ι κ η φωνή, γ ια να μ ε σ τ α μ α τ ή σε ι , θαρρείς, φώναζε π ά λ ι :

«Ποιος ε ίναι ; Ποιος είναι ε κ ε ί , Ρ ε τ ζ έ π ; » Έ β γ α λ α κάτω από το μαξιλάρι τ η ς το νυχτ ικό τ η ς , και

μύρισα: μύριζε λεβάντα και Νιλγκιούν. Κατόπιν , σαν να μην το είχα μυρίσει , το δίπλωσα, το έβαλα κάτω από το μαξιλάρι και σκέφτηκα ν' αφήσω ε κ ε ί το δίσκο και το χ τ έ ν ι : νά, εδώ, πάνω στο μαξιλάρι θα τ ' αφήσω, Νιλγκ ιούν. Κ ι όταν τα δεις θα καταλάβε ις , Ν ιλγκ ιούν : μέρες τώρα σε παρακολουθώ, σ' αγαπώ. Μ α δεν τ ' άφησα* γ ιατ ί , αν τ ' άφηνα, θαρρείς, όλα θα τ έ λ ε ι ω ν α ν κ ι έ λ ε γ α , ναι, ας τελε ιώσουν όλα, μα ξανακούστηκε η φ ω ν ή :

« Ρ ε τ ζ έ π , πού ε ίσαι , Ρ ε τ ζ έ π ; » Β γ ή κ α αμέσως από το δωμάτ ιο , γ ιατ ί κατάλαβα από το

θόρυβο ότι η γ ιαγ ιά τους σηκωνόταν από το κρεβάτ ι . Κατεβαίνοντας β ιαστ ικά τ ις σκάλες , την άκουσα πίσω μου ν' ανοίγει την πόρτα τ η ς και να χτυπάει κάτω μ ε το μπαστούνι τ η ς τόσο δυνατά, σαν να τρυπούσε το πάτωμα.

« Ρ ε τ ζ έ π , ε ίπα, Ρ ε τ ζ έ π ! » Μ π ή κ α στην κουζίνα και , ενώ έκανα να β γ ω έξω, στα

μ ά τ η σ α : Δ ε ν π ρ έ π ε ι να φύγω δίχως να κάνω κ ά τ ι . Σ τ η ν


κουζίνα ήταν μια κατσαρόλα με φαγητό. Γύρισα μέχρ ι τ έ λος το δ ι α κ ό π τ η , η φλόγα δυνάμωσε όσο δεν πήγα ινε άλλο. Κατόπιν γύρισα και τον άλλο δ ι α κ ό π τ η . Β γ ή κ α λέγοντας μέσα μου ότι θα 'πρεπε να ε ίχα κάνε ι περ ισσότερα.

Σ κ έ φ τ η κ α να μ η δώσω σημασία σε κ α ν έ ν α ν όταν έφτασα στην πλαζ περπατώντας πολύ γ ρ ή γ ο ρ α , σας ε ίδα, δ ε σποινίς Ν ιλγκ ιούν , ήσασταν ε κ ε ί , όπως το υπέθεσα, πίσω από τ η συρμάτινη περίφραξη, ανάμεσα στο πλήθος! Να σας δώσω το δίσκο και τ η χτένα σας, να τ ε λ ε ι ώ ν ο υ μ ε ! Ε γ ώ δεν φοβάμαι κανέναν. Σκουπιζόταν μ ε τ η ν π ε τ σ έ τ α τ η ς . Ώ σ τ ε λ ίγο πριν ήσασταν σ τ η θάλασσα, δεσποιν ίς . Ο Μουσταφά δεν ήταν ε κ ε ί , δεν έ χ ε ι έ ρ θ ε ι , σκέφτηκα .

Π ε ρ ί μ ε ν α λ ίγο και π ή γ α στον μ π α κ ά λ η . Ή τ α ν κ ι άλλοι π ε λ ά τ ε ς .

« Μ ο υ δίνεις μια Τζουμχουρίέτ;» ε ίπα. « Δ ε ν έ χ ω ! » ε ί π ε ο μπακάλης , μ ε πρόσωπο κατακόκκινο.

« Δ ε ν πουλάμε π ι α » . Δεν ε ίπα τ ίποτα. Π ε ρ ί μ ε ν α . Σ ε λ ίγο ήρθατε κι εσε ίς από

την πλαζ, δεσποινίς Νιλγκ ιούν , κ ι ε ί π α τ ε , όπως κάθε πρωί : « Μ ι α Τζουμχουρίέτ, παρακαλώ!» « Δ ε ν έ χ ο υ μ ε » , ε ί π ε ο μπακάλης . « Δ ε ν πουλάμε π ια ! » « Γ ι α τ ί ; » ε ίπες εσύ, Ν ιλγκ ιούν . « Χ τ ε ς ε ί χ α τ ε » . Ό τ α ν ο μπακάλης μ' έδε ι ξ ε μ ε μια κ ίνηση του κεφαλιού

του, μ ε κο ίταξες : τα βλέμματα μας συναντήθηκαν : κατάλαβες , κατάλαβες , κατάλαβες τώρα τ ι άνθρωπος ε ίμα ι ; Και τώρα, σκέφτηκα, μ ε υπομονή, σιγά σιγά, σαν καθωσπρέπε ι κύριος, θα σου τα εξηγούσα όλα. Β γ ή κ α έξω, και περ ίμενα , μ ε το δίσκο και τ η χτένα έτοιμα να σ' τα δώσω. Σ ε λίγο β γ ή κες κ ι εσύ. Τώρα θα σου τα πω όλα, όλα, θα καταλάβε ις .

« Μ π ο ρ ο ύ μ ε να μ ιλήσουμε λ ί γ ο ; » ε ίπα.


Δ ε ν το π ε ρ ί μ ε ν ε , σ τ ά θ η κ ε και γ ια μια σ τ ι γ μ ή μ ε κοίταξε , αχ, το όμορφο πρόσωπο τ η ς ! Νόμισα πως θα μου μιλούσε , έν ιωσα αγωνία, μα ούτε καν σ τ ά θ η κ ε ! Έ φ υ γ ε σαν να 'χε δε ι μπροστά τ η ς το σατανά. Έ τ ρ ε ξ α αμέσως ξοπίσω της , την πρόφτασα, δίχως να δώσω σημασία σε κανέναν.

αΣε παρακαλώ, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! » τ η ς ε ίπα. «Άκουσε μ ε μια φορά μονάχα».

Ξαφνικά σ τ α μ ά τ η σ ε . Ό τ α ν ε ίδα τα μάτ ια τ η ς από κοντά, το πρόσωπο τ η ς , αναστατώθηκα. Τ ι περ ί εργο χρώμα είχαν τα μάτια τ η ς !

« Κ α λ ά » , ε ί π ε . « Ό , τ ι έχε ι ς να πε ι ς , πες το γ ρ ή γ ο ρ α » . Τα ξέχασα όλα: τ ίποτα δεν μου ερχόταν να τ η ς π ω : σαν

να ε ί χ α μ ε μόλις γνωρ ιστε ί και δεν ε ί χ α μ ε τ ίποτα να πούμε . Σ ε λ ίγο , ε ίπα μ ε μια τ ε λ ε υ τ α ί α ελπ ίδα :

« Ο δίσκος αυτός ε ίναι δικός σου, έ τ σ ι δεν ε ί να ι ; » Έ κ α ν α να τ η ς δώσω το δ ίσκο, μα ούτε καν τον κοίταξε. « Ό χ ι ! » ε ί π ε . « Δ ε ν ε ίναι δικός μου» . « Δ ι κ ό ς σου ε ίνα ι , δ ικός σου ε ίναι ο δίσκος αυτός, Ν ι λ

γκ ιούν! Κοίταξε τον καλά. Ξεθώριασε η θ ή κ η του. Β ρ ά χ η -κ ε , τώρα μόλις τον σ τ έ γ ν ω σ α » .

Έ σ κ υ ψ ε το κεφάλι τ η ς και κο ίταξε : « Ό χ ι . Δεν ε ίναι δ ικός μου!» ε ί π ε . « Κ ά ν ε ι ς λάθος» . Έ φ υ γ ε * έτρεξα και τ η ν έπιασα από το μπράτσο. «Άφησε μ ε ! » φώναξε. « Γ ι α τ ί όλοι σας μου λ έ τ ε ψ έ μ α τ α ; » «Άφησε μ ε ! » « Γ ι α τ ί μ ε α π ο φ ε ύ γ ε τ ε ; Ο ύ τ ε καν να μ ε χ α ι ρ ε τ ή σ ε τ ε θ έ

λ ε τ ε ; Τ ι κακό σου έκανα! Αν δεν ήμουν ε γ ώ , ξέρε ις τ ι θα είχαν κάνε ι αυτο ί ; »

Φώναζα κ ι ε γ ώ τώρα.


«Πο ιο ι , αυτο ί ; » ε ί π ε . « Γ ι α τ ί λες ψ έ μ α τ α ; Σαν να μην ξέρε ις . Γ ι α τ ί διαβάζεις

Τζουμχουριέτ;» Αντί να μου απαντήσε ι , κοίταξε γύρω τ η ς απελπ ισμένα ,

σαν να ζητούσε βοήθεια. Τ η ν έπιασα από το χέρι και μ ε μια τ ελευτα ία ελπίδα τ ή ς ε ίπα :

« Σ ' αγαπώ, το ξ έ ρ ε ι ς ; » Τ ρ ά β η ξ ε απότομα το χέρ ι τ η ς , τ ι ν ά χ τ η κ ε , έφυγε σχεδόν

τρέχοντας να μου ξεφύγει , όμως ούτε αυτή π ίστευε ότι μπορούσε να μου ξεφύγε ι ! Έ τ ρ ε ξ α , έκανα δυο βήματα και , σαν γάτα που αρπάζει το τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν ο π ο ν τ ί κ ι , τ η ν έπιασα από τον λεπτό καρπό τ η ς . Γ ιά στάσου, να δούμε! Τόσο απλό ή τ α ν . Έ τ ρ ε μ ε . Θέλησα να τ η φ ιλήσω, τώρα το αφεντ ικό ήμουνα ε γ ώ , όμως δεν σκόπευα να επωφεληθώ ε π ε ι δ ή ε ί χ ε καταλάβε ι το λάθος τ η ς : ε γ ώ ξέρω να συγκρατούμαι . Κοίτα, από το πλήθος κανε ίς δεν τ ρ έ χ ε ι να σε βοηθήσε ι , γ ιατ ί ξέρουν πως δεν έχε ις δίκιο. Γ ιά πες μας, να δούμε, μ ικρή κυρία, γ ι α τ ί μ ε αποφεύγε ις , μ ίλα, πες μας τ ι κ ά ν ε τ ε κρυφά από μένα , μ ε όλους τους άλλους, γ ια να το ακούσουν όλοι εδώ τρ ιγύρω, και να μ η μ ε κατηγορήσουν άδικα. Αναρωτ ή θ η κ α αν ο Μουσταφά ήταν εκε ί . Κ ι ε κ ε ί που π ε ρ ί μ ε ν α να μου πε ι αυτό που θα μ ε λύτρωνε από τ ις συκοφαντίες που έ λ ε γ ε ο κόσμος γ ια μένα, ελπίζοντας ότι θα τ έ λ ε ι ω ν ε ο ατέ λε ιωτος εφιάλτης , ξαφνικά φώναξε:

« Τ ρ ε λ έ , παλιοφασίστα, άφησε μ ε ! » Ν ά λοιπόν, ομολογούσε πως ήταν ένα μ ε τους άλλους.

Σ τ η ν αρχή σάστισα, έ π ε ι τ α αποφάσισα να τ η ν τ ι μ ω ρ ή σ ω ε π ι τ ό π ο υ , κ ι άρχισα να τ η χτυπάω, να τ η χτυπάω γ ια να τ η ν τ ι μ ω ρ ή σ ω .

27

Ό τ α ν κατάλαβα ότι αυτός που τ ρ ά π η κ ε σε φυγή έχοντας σπάσει στο ξύλο την κοπέλα ήταν ο Χασάν κ ι ότι η κοπέλα που ήταν π ε σ μ έ ν η καταγής ήταν η Ν ιλγκ ιούν , ε ίπα : Τ ι σ τ έ κ ε σ α ι , τρέχα, Ρ ε τ ζ έ π , τρέχα. Άφησα κάτω το δ ίχτυ με τα ψώνια, έτρεξα, και π ή γ α κοντά τ η ς .

« Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ίπα, « Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , πώς ε ίσαι , κόρη μου ; » Κουλουριασμένη, σαν να κοιμόταν στο κρεβάτ ι τ η ς , κρα

τούσε μ ε τα χέρια το κεφάλι τ η ς , μ ε το μάγουλο ακουμπισμένο στην άσφαλτο. Έ τ ρ ε μ ε . Θαρρείς και πονούσε, υπέφερε , όχι το σώμα τ η ς μα η ψυχή τ η ς , γ ι ' αυτό και δεν φώναζε, μονάχα βογκούσε .

« Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » , ε ίπα, και την έπιασα από τους ώμους.

Έ κ λ α ψ ε λ ίγο α κ ό μ η , ενώ ολόκληρο το σώμα τ η ς έ τ ρ ε μ ε . Κατόπιν σ τ α μ ά τ η σ ε το β ο γ κ η τ ό και , σαν να κατσάδια-ζε κάποιον, σαν να δ ιαμαρτυρόταν, άρχισε να χτυπάε ι μ ε τ η γροθιά τ η ς την άσφαλτο. Τ η ν κράτησα.

Ό τ α ν την έπιασα, θαρρείς κατάλαβε , ε ί δ ε γ ια πρώτη φορά κάτ ι που δεν μπορούσε να καταλάβε ι : ε ί δ ε αυτούς που


ξετρύπωναν από τ ις άκρες του δρόμου, όπου ήταν κ ρ υ μ μ έ νοι, και μαζεύονταν σιγά σιγά τρ ιγύρω μας, που μιλούσαν και φώναζαν, που έχωναν τ ις περ ί εργες φάτσες τους ανάμεσα από τους ώμους των άλλων γ ια να δουν καλύτερα και να πούνε κάτ ι και, ξαφνικά, σαν να ντράπηκε , άπλωσε τα χέρια τ η ς σ' ε μ έ ν α , θ έλησε να σηκωθε ί , και μόνο τ ό τ ε ε ίδα το κα-ταματωμένο πρόσωπο τ η ς . Θ ε έ μου! ξεφώνισε μια γυναίκα.

« Σ τ η ρ ί ξ ο υ πάνω μου, παιδί μου, στηρ ίξου» . Σ η κ ώ θ η κ ε , σ τ η ρ ί χ τ η κ ε . Τ η ς έδωσα το μαντ ίλ ι μου. « Ν α φύγουμε από δω, να π ά μ ε στο σ π ί τ ι » . « Ε ί σ α ι κ α λ ά ; » « Ή ρ θ ε τ α ξ ί » , ε ί π ε κάποιος. « Π ά ρ τ ε τ ο » . Κάνανε πέρα, μ π ή κ α μ ε στο αυτοκίνητο και κάποιος μου

έδωσε το δ ίχτυ μου και τ η ν τσάντα τ η ς Νιλγκ ιούν . «Αυτό είναι της κοπέλας» , ε ίπε ένα παιδί, κι έδωσε το δί

σκο. « Σ τ ο ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο ; » ρ ώ τ η σ ε ο οδηγός . « Σ τ η ν Ισταν

μ π ο ύ λ ; » « Θ έ λ ω να πάω στο σ π ί τ ι ! » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Π ρ ώ τ α να π ά μ ε στο φαρμακε ίο !» ε ίπα ε γ ώ . Δ ε ν ε ίχε αντ ίρρηση . Ενώ πηγα ίναμε στο φαρμακείο, δεν

έ β γ α λ ε μ ιλ ιά , έ τ ρ ε μ ε , και κάπου κάπου κοίταζε το μαντ ίλ ι αδιάφορα, γ ια να δε ι αν οι π λ η γ έ ς έτρεχαν ακόμη αίμα.

« Κ ρ ά τ α πίσω το κεφάλι σου!» τ η ς ε ίπα. Σ τ ο φαρμακε ίο δεν β ρ ή κ α μ ε τον Κ ε μ ά λ , το φαρμακο

ποιό, μα την όμορφη γυναίκα του* άκουγε ραδιόφωνο. « Ο Κ ε μ ά λ δεν είναι ε δ ώ ; » ρώτησα. Όταν η γυναίκα ε ίδ ε τ η Νιλγκιούν, έ β α λ ε μια φωνή. Κα

τόπιν άρχισε να τ ρ έ χ ε ι πέρα-δώθε μέσα στο φαρμακείο ταρ α γ μ έ ν η , έ κ α ν ε συνέχε ια ε ρ ω τ ή σ ε ι ς , μα η Ν ιλγκ ιούν δεν


απαντούσε. Σ τ ο τέλος η γυναίκα του Κ ε μ ά λ άρχισε να καθαρίζει μ ε βαμβάκ ι και μ ε φάρμακα το πρόσωπο τ η ς Ν ι λ γκιούν. Ε γ ώ γύρισα το κεφάλι μου, δεν κοίταζα.

« Ο Κ ε μ ά λ δεν ε ίναι ε δ ώ ; » « Ε γ ώ ε ίμαι η φαρμακοποιός!» ε ί π ε η γυναίκα. « Τ ι να τον

κάνε ις αυτόν; Ε ίναι ε π ά ν ω ! Κ ο π έ λ α μου, πώς σε χτυπήσα-νε έ τ σ ι ; »

Τ η σ τ ι γ μ ή εκε ίνη μ π ή κ ε μέσα ο Κ ε μ ά λ . Έ μ ε ι ν ε για λίγο ακίνητος, κατόπιν κοίταξε σαν να ' βλεπε κάτ ι που περ ίμενε .

« Τ ι έ γ ι ν ε ; » « Μ ε χ τ υ π ή σ α ν ε » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Μ ε δ ε ί ρ α ν ε » . « Θ ε έ μου!» έκανε η γυναίκα. « Π ώ ς κ α τ α ν τ ή σ α μ ε έ τσ ι ,

πώς κ α τ α ν τ ή σ α μ ε έ τ σ ι ; » «Ποιους εννοε ί ς ; » «Αυτούς που το κάνανε . . . » ε ί π ε η γυναίκα. « Ο φασίστας», ψ ιθύρισε η Ν ιλγκ ιούν . « Σ ώ π α , μ η μ ι λ ά ς » , ε ί π ε η γυναίκα. « Σ ώ π α , σώπα» . Ο Κ ε μ ά λ , όταν άκουσε τ η λ έ ξ η , ξαφνιάστηκε. Σαν να εί

χε ακούσει ή θυμηθε ί μια ά σ χ η μ η λ έ ξ η . Ύ σ τ ε ρ α π ή γ ε κοντά στο ραδιόφωνο και φώναξε σ τ η γυναίκα του :

« Γ ι α τ ί βάζεις τόσο δυνατά αυτό το ραδιόφωνο;» Ό τ α ν έ κ λ ε ι σ ε το ραδιόφωνο, σαν ν' άδε ιασε ξαφνικά το

μαγαζί και φάνηκαν ο πόνος, η ν τ ρ ο π ή , η ενοχή . Δ ε ν ή θ ε λα να σκέφτομαι .

« Μ η ν το κ λ ε ί ν ε τ ε » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Μ π ο ρ ε ί τ ε να το α ν ο ί ξ ε τ ε ; »

Ο Κ ε μ ά λ άνοιξε το ραδιόφωνο κι ε γ ώ αρνήθηκα να σκεφτώ. Όλοι σωπάσανε. Μόλ ις τ έ λ ε ι ω σ ε η γυναίκα τ η δουλειά τ η ς , ε ί π ε :

«Τώρα πρέπε ι να π ά μ ε αμέσως στο νοσοκομείο! Θεός φυ-


λάξοι , μην έχουμε καμιά ε σ ω τ ε ρ ι κ ή αιμορραγία. Τ η χτύπ η σ ε πολύ στο κεφάλ ι . . . »

« Ο αδελφός μου ε ίναι στο σπ ί τ ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π ε η Ν ι λ γκ ιούν.

« Ό χ ι » , ε ίπα. « Π ή γ ε το αυτοκίνητο του στο συνεργε ίο» . « Ν α π ά ρ ε τ ε αμέσως τ α ξ ί » , ε ί π ε η γυναίκα. « Έ χ ε ι ς μαζί

σου λεφτά, Ρ ε τ ζ έ π ; » « Ν α σου δώσω ε γ ώ » , ε ί π ε ο Κ ε μ ά λ . « Ό χ ι » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Θ έ λ ω να πάω στο σ π ί τ ι » . Ε ν ώ σηκωνόταν, έ β γ α λ ε ένα β ο γ κ η τ ό . « Σ τ ά σ ο υ » , ε ί π ε η γυναίκα. « Ν α σου κάνω μια παυσίπο

ν η έ ν ε σ η » . Όταν η Νιλγκιούν δεν μ ίλησε , η φαρμακοποιός την έπια

σε από το χέρ ι και τ η ν π ή γ ε μέσα. Ε γ ώ κ ι ο Κ ε μ ά λ σωπαίναμε. Αυτός κοίταζε από το τζάμι τ η ς βιτρίνας, αυτά που έ β λ ε π ε καθημερ ινά : τ η βιτρίνα του απέναντ ι μαγαζιού, τ η δ ιαφήμ ιση τ η ς κόκα κόλα, την καντίνα μ ε τα σάντουιτς μ ε γύρο. Μ ί λ η σ α γ ια να πω κ ά τ ι :

« Τ ο βράδυ τ η ς π ε ρ α σ μ έ ν η ς Δ ε υ τ έ ρ α ς ήρθα και πήρα ασπ ιρ ίνη» , ε ίπα. «Κοιμόσουνα. Το πρωί ε ίχες πάε ι γ ια ψάρ ε μ α » .

«Παντού το ίδιο π ρ ά γ μ α » , ε ί π ε . « Ό π ο υ κι αν πας, δεν σ' αφήνει ήσυχο» .

« Π ο ι ο ; » « Η π ο λ ι τ ι κ ή » . « Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ίπα. Κοιτάξαμε λίγο ακόμη έξω. Τον κόσμο που πήγαινε στην

πλαζ. Ή ρ θ α ν . Γύρ ισα και κοίταξα το πρόσωπο τ η ς Ν ι λ γκ ιούν : το ένα τ η ς μάτ ι ήταν κλε ιστό , τα μάγουλα τ η ς μ ε λαν ιασμένα. Η γυναίκα του Κ ε μ ά λ μας ε ί π ε πως έ π ρ ε π ε


οπωσδήποτε να πάμε στο νοσοκομείο, η Νιλγκιούν δεν ή θ ε λε , αυτή ε π έ μ ε ν ε . « Κ ά λ ε σ ε ένα τ α ξ ί » , ε ί π ε στον άντρα τ η ς .

« Ό χ ι » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Π ή ρ ε τ η ν τ σ ά ν τ α τ η ς . « Ν α π ε ρ π α τ ή σ ο υ μ ε , να συνέλθω. Το σπ ίτ ι ε ίναι κοντά» .

Αυτοί εξακολουθούσαν να λένε τα δικά τους, ε γ ώ πήρα το δ ίχτυ και τα π α κ έ τ α μου, κ ι έπ ιασα από το χέρ ι τ η Ν ι λ γκιούν. Σ τ η ρ ί χ τ η κ ε επάνω μου. Ανοίξαμε τ η ν πόρτα, χτύπ η σ ε το κουδουνάκι, ε τ ο ι μ α σ τ ή κ α μ ε να β γ ο ύ μ ε .

« Ε ί σ α ι προοδευτ ική , έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; » ρώτησε ο Κ ε μ ά λ . Η Νιλγκ ιούν κούνησε το κεφάλι τ η ς καταφατικά. Ο Κ ε

μάλ σαν να μην μπορούσε να κρατηθε ί , αν και θα το ' θ ελε . « Π ώ ς το κ α τ ά λ α β α ν ; » «Από την εφημερ ίδα που παίρνω από τον μ π α κ ά λ η ! » « Α ! » έκανε ο Κ ε μ ά λ , κ ι ησύχασε, μα ήταν μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο ς ,

κ ι όταν η όμορφη γυναίκα του μ ίλησε , ξαφνικά έν ιωσε ντροπ ή .

« Β λ έ π ε ι ς ! » ε ί π ε . « Δ ε ν σου το 'λεγα, Κ ε μ ά λ ; . . . » « Ε σ ύ σώπα!» φώναξε ο Κ ε μ ά λ , σαν να ε ί χ ε βαρεθε ί να

ν τ ρ έ π ε τ α ι . Ε γ ώ μ ε τ η Νιλγκ ιούν β γ ή κ α μ ε έξω, στον ήλ ιο . « Σ τ η ρ ί ξ ο υ καλά επάνω μου» , ε ίπα. « Δ ώ σ ε και την τσά

ντα σου». Π ε ρ ά σ α μ ε τ η λεωφόρο χωρίς να μας δε ι κανε ίς , μ π ή κ α

μ ε στο απέναντ ι σοκάκι , προχωρήσαμε ανάμεσα στα σπίτια μ ε τα μπαλκόν ια και τους κήπους , όπου ήταν α π λ ω μ έ ν α χ ρ ω μ α τ ι σ τ ά μαγ ιό και π ε τ σ έ τ ε ς . Ή τ α ν και κάποιο ι που τ ρ ώ γ α ν ε πρωινό , μα δεν μας κοίταζαν. Κ α τ ό π ι ν π έ ρ α σ ε ένας νεαρός μ ε ποδήλατο, και κοίταξε όχι τ η Νιλγκιούν που ήταν τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν η , μα ε μ έ ν α , που ήμουνα νάνος, το κατάλαβα από το β λ έ μ μ α του. Ύ σ τ ε ρ α πέρασε από μπροστά


μας ένα κορ ιτσάκ ι μ ε β α τ ρ α χ ο π έ δ ι λ α στα πόδια, περπατούσε σαν πάπια, κ ι η Νιλγκ ιούν γ έ λ α σ ε .

« Ό τ α ν γ ε λ ά ω , πονάω ε δ ώ » , ε ί π ε , και γ έ λ α σ ε ακόμη πιο πολύ. « Ε σ ύ γ ιατ ί δεν γ ε λ ά ς , Ρ ε τ ζ έ π ; » ρώτησε . « Γ ι α τ ί ε ίσαι τόσο σοβαρός; Ε ίσα ι πάντα σοβαρός και φοράς γραβάτα, σαν τους σοβαρούς ανθρώπους. Γ έ λ α » .

Π ί εσα τον εαυτό μου, και γέλασα. «Ααα, έκανε . Έ χ ε ι ς λοιπόν και δόντια! Δ ε ν τα είχα δε ι

π ο τ έ ! » Τ ό τ ε ντράπηκα και γέλασα πιο πολύ, κ ι έ π ε ι τ α σωπά

σαμε , αυτή έ κ λ α ψ ε , σκέφτηκα πως μπορεί να μην ή θ ε λ ε να τ η δω να κλα ίε ι και δεν την κοίταξα· όταν άρχισε όμως να τ ρ έ μ ε ι , θέλησα να την παρηγορήσω.

« Μ η ν κλαις , ψυχή μου, μην κλα ις» . « Γ ι α το τ ί π ο τ α » , ε ί π ε . « Κ α ι πόσο ανόητο, άδικα. . . Ε ί μ α ι

χαζή, δεν είναι παρά ένα πα ιδ ί . . . » « Μ η ν κλαις , μην κλα ις . . . » Σ τ α θ ή κ α μ ε . Τ η ς χά ιδεψα τα μαλλιά. Κατόπιν σ κ έ φ τ η

κα: Καμιά φορά θέλουμε να ε ίμαστε μόνοι όταν κλα ίμε . Τ η ν άφησα. Κοίταξα το δρόμο. Έ ν α παιδί μάς κοίταζε από το απέναντ ι μπαλκόν ι , περ ί εργο και φοβ ισμένο . Θα σκεφτόταν πως ε γ ώ την έκανα να κλαίε ι . Σ ε λ ίγο η Νιλγκ ιούν σώπασε , ζ ή τ η σ ε τα μαύρα γυαλιά τ η ς , ήταν στην τσάντα τ η ς , τα έ β γ α λ α και τ η ς τα έδωσα. Τα φόρεσε.

« Σ ο υ π ά ν ε » , ε ί π α - γ έ λ α σ ε . « Ε ί μ α ι όμορφη ; » ρώτησε και , μ έ χ ρ ι να τ η ς απαντήσω,

πρόσθεσε : « Η μ η τ έ ρ α μου ήταν όμορφη; Πώς ήταν η μ η τέρα μου, Ρ ε τ ζ έ π ; »

« Κ ι εσύ ε ίσαι όμορφη, κ ι η μ η τ έ ρ α σου ήταν όμορφη» . « Π ώ ς ήταν η μ η τ έ ρ α μου ; »


αΉταν καλή γυνα ίκα» , ε ίπα. « Π ώ ς , κ α λ ή ; » Σ κ έ φ τ η κ α : Δ ε ν ζητούσε από κανέναν τ ίποτα , δεν ενο

χλούσε κ α ν έ ν α ν , νόμ ιζες ότ ι δεν ή ξ ε ρ ε γ ι α τ ί ζούσε. Σαν σκιά. Κα ι σαν γάτα, έ λ ε γ ε η κυρά. Συνέχε ια π ίσω από τον άντρα τ η ς . Μ α χ α μ ο γ ε λ α σ τ ή , σαν τον ήλ ιο , και καλόβολη. Κ α λ ή , ναι ! . . . Κανε ίς δεν τ η φοβόταν.

« Κ α λ ή , όπως ε σ ύ » , ε ίπα. « Ε γ ώ ε ίμα ι κ α λ ή ; » « Β έ β α ι α » . « Μ ι κ ρ ή πώς ήμουνα ; » Σ κ έ φ τ η κ α : Παίζατε όμορφα όμορφα στον κήπο. Τα δυο μι

κρότερα αδέλφια. Ο κύριος Φαρούκ ήταν μεγάλος, δεν έπαιζε μαζί σας. Τρέχατε κάτω από τα δέντρα, θέλατε να τα δε ί τ ε όλα. Κατόπιν ερχόταν κι Αυτός κι έπαιζε μαζί σας. Τον θεωρούσατε έναν από σας. Ε γ ώ σας άκουγα από το παράθυρο της κουζίνας: Παίζουμε κρυφτό; Καλά, άρχισε να μετράς. Εσύ μ έ τρα, Νιλγκιούν. Ένα μένα ντόσι, ντόσι σακλαμπόσι, σακλα-μπόσι. Και , ξαφνικά, ο Χασάν σε ρωτούσε αν ξέρεις γαλλικά.

« Κ α ι μ ι κ ρ ή ήσουνα όπως τ ώ ρ α » , ε ίπα. « Δ η λ α δ ή , π ώ ς ; » Κ ι όταν το φαγητό ήταν έ το ιμο , φώναζα: Κυρία, το φα

γ η τ ό ε ίναι έ τ ο ι μ ο , κ ι η κυρά άνοιγε το παράθυρο και φώναζε: Νιλγκ ιούν , Μ ε τ ί ν , ε λ ά τ ε , το φαγητό είναι έτο ιμο , πού ε ί σ τ ε , ψάξε πάλι να τους βρε ις , Ρ ε τ ζ έ π , πού ε ίναι ; Ε δ ώ είναι , κυρία, κοντά σ τ η συκιά, έ λ ε γ α , και τ ό τ ε η κυρά κοίταζε και σας έ β λ ε π ε ανάμεσα από τα φύλλα τ η ς συκιάς και φώναζε: Ααα, ο Χασάν πάλι εδώ είναι , Ρ ε τ ζ έ π , πόσες φορές σου ε ίπα να μην αφήνεις αυτό το παιδί να μπαίνε ι στο σπίτ ι μας, γ ιατ ί έρχετα ι , ας πάε ι να καθίσε ι στο σπ ίτ ι του πα-


τέρα του , έ λ ε γ ε η κυρά, και τ ό τ ε άνο ιγε και το άλλο παντζούρι και πρόβαλλε το κεφάλι του Ν τ ο γ ά ν μ π έ η από το παράθυρο του δωματίου όπου χρόνια εργαζόταν ο πατέρας του, και ρωτούσε, τ ι τ ρ έ χ ε ι , μ η τ έ ρ α , τ ι κ ι αν παίζουν όλα τα παιδιά μαζί, γ ιατ ί ενοχλε ίσαι , κι η κυρά τον απόπαιρνε, ποιος σου έδωσε το δ ικαίωμα να ε π ε μ β α ί ν ε ι ς , τον ρωτούσε, εσύ κάτσε στο δωμάτιο σου κ ι όπως ο πατέρας σου, συνέχ ισε κ ι εσύ να γράφεις τ ις ανοησίες σου, εσύ δεν μπορείς να ξέρε ις τ ι γ ίνετα ι , όμως τα παιδιά από την πολλή παρέα μ ε τους υ π η ρ έ τ ε ς και τα παιδιά των υπηρετρ ιών, μα γ ιατ ί , μ η τέρα , τ η δ ι έ κ ο π τ ε ο Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , δεν β λ έ π ε ι ς πώς παίζουν, σαν α γ α π η μ έ ν α αδελφάκια. . .

« Μ ε το τ σ ι γ κ έ λ ι τα βγάζε ι κανείς τα λόγια από το στόμα σου, Ρ ε τ ζ έ π . . . » .

« Τ ι ε ί π α τ ε ; » « Σ ε ρώτησα γ ια τα παιδ ικά μου χρόν ια» . « Μ ε τον Μ ε τ ί ν παίζατε σαν καλά αδελφάκια» . Αδέλφια ε ίπες , έ λ ε γ ε η κυρά, ήμαρτον, Θεέ μου, άλλο πά

λι κ ι αυτό, όλοι ξέρουν πως τα παιδιά αυτά δεν είχαν άλλον αδελφό από τον Φαρούκ, όπως κι ο Ν τ ο γ ά ν δεν ε ίχε άλλον αδελφό, ήταν λ έ ε ι , αδέλφια του Ν τ ο γ ά ν , ποιος τα λέ ε ι αυτά τα παραμύθια, ογδόντα χρονών γυναίκα δεν μπορώ ν' ασχολούμαι μ' αυτές τ ις ανοησίες, ένας τζουτζές κ ι ένας κουτσός είναι το σόι σου, παιδί μου; Ε γ ώ την άκουγα και δεν μιλούσα. Κ ι όταν κλε ίνανε και οι δυο τα παράθυρα τους και μπαί-νανε μέσα, έβγαινα έξω, άντε , Νιλγκιούν, Μ ε τ ί ν , έλεγα, σας φωνάζει η γ ιαγ ιά σας, το φαγητό ε ίναι έ το ιμο . Εσε ί ς ανεβαίνατε γ ια φαγητό, κ ι αυτός έ μ ε ν ε σε μια γωνιά.

« Κ α ι μ ε τον Χασάν π α ί ζ α μ ε ! » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Ν α ι , να ι ! »


« Θ υ μ ά σ α ι ; » ρώτησε . Κ ι ενώ εσε ίς τ ρ ώ γ α τ ε πάνω μ ε τ η γ ιαγ ιά , τον Ν τ ο γ ά ν

μ π έ η , τον Μ ε τ ί ν και τον Φαρούκ που ερχόταν πάντα την τ ε λ ε υ τ α ί α σ τ ι γ μ ή , δεν ξέρω από πού, τον ξετρύπωνα από τ η γωνιά που ήταν χωμένος . Χασάν , του έ λ ε γ α , πε ίνασες, παιδί μου, έλα να φας κάτ ι . Ερχόταν φοβ ισμένος , δίχως να βγάζε ι τσ ιμουδιά, π ίσω από μένα , τον έπαιρνα μέσα, τον έβαζα να καθίσει στη μ ικρή καρέκλα μου, και του έφερνα το δίσκο όπου μ έ χ ρ ι σήμερα βάζω το φαγητό μου. Ανέβαινα επάνω να πάρω την π ιατέλα μ ε τα κεφτεδάκ ια , τ η σαλάτα και τα φασόλια που ε ίχαν π ε ρ ι σ σ έ ψ ε ι , τα ροδάκινα και τα κεράσια, δ η λ α δ ή όλα εκε ίνα που μ έ ν α ν ε αφού ο Φαρούκ είχε φάει καλά κι ε ίχ ε γ ε μ ί σ ε ι και τ ι ς τ σ έ π ε ς του, τα κ α τ έ βαζα κάτω και τα πήγαινα κι αυτά μπροστά του. Έ τ ρ ω γ ε και τον ρωτούσα: Τ ι κάνε ι ο πατέρας σου, Χ α σ ά ν ; Τ ίποτα , πουλάει λαχεία! Το πόδι του είναι καλά, πονάει α κ ό μ η ; Δεν ξέρω! Εσύ πώς ε ίσαι , π ό τ ε θα πας στο σχολε ίο ; Δ ε ν ξέρω! Του χρόνου, έ τ σ ι δεν ε ίναι , παιδί μου; Δ ε ν μ ιλούσε , μ ε κοίταζε φοβισμένα, σαν να μ' έ β λ ε π ε γ ια π ρ ώ τ η φορά. Μ ε τ ά το θάνατο του Ν τ ο γ ά ν μ π έ η , όταν π ή γ α ι ν ε κ ι αυτός στο σχολείο, τον ρωτούσα: Τ ι τάξη θα πας φέτος , Χ α σ ά ν ; Σ ώ παινε . Τ ρ ί τ η , έ τσ ι δεν ε ίναι ; Θα σπουδάσεις και θα γ ίνε ις μεγάλος άνθρωπος, έ τ σ ι , Χ α σ ά ν ! Μ ε τ ά τ ι θα κάνε ι ς ;

Ξαφνικά αισθάνθηκα τ η Νιλγκ ιούν να τρεκλ ίζ ε ι . « Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » ε ίπα. « Ν α κ α θ ί σ ο υ μ ε ; » « Π ο ν ά ε ι το πλευρό μου» , ε ί π ε . « Μ ε χ τ ύ π η σ ε κ ι ε κ ε ί » . « Ν α πάρουμε τ α ξ ί ; » ε ίπα. Δ ε ν απάντησε * συνεχίσαμε να π ε ρ π α τ ά μ ε . Ξ α ν α β γ ή κ α μ ε στην κ ε ν τ ρ ι κ ή λεωφόρο, περάσαμε ανά

μεσα από τα αμάξια που ήταν παρκαρισμένα στην παραλία


και τον κόσμο που ερχόταν από την Ιστανμπούλ. Μπαίνοντας στον κήπο , ε ίδα το αμάξι.

« Ο αδελφός μου, φαίνεται , ή ρ θ ε » , ε ί π ε η Νιλγκ ιούν . « Ν α ι » , ε ίπα. « Ν α π ά τ ε αμέσως στην Ιστανμπούλ , στο

νοσοκομε ίο» . Δεν ε ίπε τ ίποτα. Μ π ή κ α μ ε από την πόρτα της κουζίνας.

Σάστισα. Είναι δυνατό ν' άφησα το αέριο ανοιχτό, ενώ ένα μάτ ι έκα ιγε . Το έκλε ισα αμέσως τρομαγμένος. Μ ε τ ά ανέβασα επάνω τ η Νιλγκιούν. Ο κύριος Φαρούκ δεν ήταν εκε ί . Έ β α λα τ η Νιλγκιούν να ξαπλώσει στον καναπέ, έβαλα πίσω της και μαξιλάρια, όταν την άκουσα από πάνω να μ ε φωνάζει:

« Ε δ ώ ε ίμα ι , κυρία, εδώ ε ίμα ι , έρχομα ι » , ε ίπα. Έ β α λ α και κάτω από το κεφάλι τ η ς Νιλγκ ιούν ένα μα

ξιλάρι . « Κ α λ ά ε ί σ α ι ; » τ η ρώτησα. «Τώρα θα σου στε ίλω τον κύ

ριο Φαρούκ» . Α ν έ β η κ α επάνω. Η κυρά ε ί χ ε β γ ε ι από το δωμάτιο τ η ς

και , μ ε το μπαστούνι στο χέρ ι , στεκόταν στο κεφαλόσκαλο. « Π ο ύ ήσουνα;» ε ί π ε . « Μ α π ή γ α στην αγορά. . . » ε ίπα. « Κ α ι πού πας τ ώ ρ α ; » « Μ ι α σ τ ι γ μ ή » , ε ίπα. « Μ π ε ί τ ε στο δωμάτιο σας, έρχομαι

α μ έ σ ω ς » . Χ τ ύ π η σ α την πόρτα του κυρίου Φαρούκ, δεν α π ά ν τ η σ ε .

Άνοιξα την πόρτα και μ π ή κ α , ο κύριος Φαρούκ διάβαζε ξαπλωμένος στο κ ρ ε β ά τ ι .

« Τ ο αμάξι το φτιάξανε αμέσως, Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε . «Άδ ικα έ μ ε ι ν ε ο Μ ε τ ί ν χ τ ε ς τ η νύχτα στη μισά του δρόμου».

« Η Νιλγκ ιούν ε ίναι κ ά τ ω » , ε ίπα. « Σ α ς π ε ρ ι μ έ ν ε ι » . « Ε μ έ ν α ; » ε ί π ε . « Γ ι α τ ί ; »


« Ρ ε τ ζ έ π ! » φώναξε η κυρά. « Τ ι κάνε ις ε κ ε ί ; » « Κ ά τ ω ε ί ν α ι » , ε ίπα. « Κ α τ ε β ε ί τ ε λ ίγο κ ά τ ω , κύριε Φα

ρούκ». Ο Φαρούκ σαν να ξαφνιάστηκε . Μ ε κοίταξε κατάματα.

Άφησ ε το β ιβλ ίο του, σ η κ ώ θ η κ ε και β γ ή κ ε έξω. «Έρχομαι , κυρία» , ε ίπα. Π ή γ α . « Γ ι α τ ί π ε ρ ι μ έ ν ε τ ε ε δ ώ ; »

ρώτησα. « Π ι ά σ τ ε μ ε από το χέρ ι να σας πάω στο κρεβάτ ι σας. Ε δ ώ θα κρυώσετε . Ε ί σ τ ε και κ ο υ ρ α σ μ έ ν η » .

« Ύ π ο υ λ ε ! » ε ί π ε . « Ψ έ μ α τ α μου λες πάλ ι . Ο Φαρούκ πού ε ί να ι ; »

Από την ανοιχτή πόρτα μ π ή κ α στο δωμάτιο τ η ς . « Τ ι κάνε ις ε κ ε ί ; » ε ί π ε . « Μ η ν πε ιράζε ις τ ί π ο τ α » . «Αερ ίζω το δωμάτ ιο , κυρ ία» , ε ίπα. « Δ ε ν αγγ ίζω τ ίποτα,

το β λ έ π ε τ ε » . Η κυρά μ π ή κ ε στο δωμάτ ιο . Ε γ ώ άνοιξα τα παντζούρια. « Ε λ ά τ ε , ξαπλώστε στο κ ρ ε β ά τ ι » , ε ίπα. Ξάπλωσε , τράβηξε σαν μικρό παιδί το πάπλωμα μέχρ ι το

μέτωπο τ η ς , γ ια μια σ τ ι γ μ ή , θαρρείς και ξέχασε την απέχθεια της σ' εμένα και μ ε ρώτησε μ ε απορία μικρού παιδιού:

« Τ ι γ ίνετα ι στην αγορά; Τ ι ε ί δ ε ς ; » Π ή γ α κι έστρωσα το πάπλωμα τ η ς , τ ις άκρες του, χτύ

πησα μια-δυο φορές το μαξιλάρι τ η ς . « Τ ί π ο τ α » , ε ίπα. « Δ ε ν β λ έ π ε ι ς πια ωραία π ρ ά γ μ α τ α » . « Κ α κ ο ρ ί ζ ι κ ε τ ζ ο υ τ ζ έ ! » ε ί π ε . « Ξ έ ρ ω , δεν έ π ρ ε π ε να σε

ρ ω τ ή σ ω » . Σ τ ο πρόσωπο τ η ς φάνηκαν πάλι το μίσος κ ι η αποστρο

φή· σώπασε. «Αγόρασα φρέσκα φρούτα, θ έ λ ε τ ε να σας φ έ ρ ω ; » ε ίπα. Δ ε ν μ ί λ η σ ε . Άνοιξα την πόρτα και κ α τ έ β η κ α κάτω. Ο κύριος Φαρούκ κ ι η Νιλγκ ιούν κουβέντ ιαζαν.

28

Αφού μου ε ίπε γ ια τ η φαρμακοποιό και τον άντρα τ η ς , κι ότι στο σπ ίτ ι ήρθε μ ε τ η βοήθε ια του Ρ ε τ ζ έ π , θέλησα πάλι να ρωτήσω πώς έ ν ι ω θ ε . Το κ α τ ά λ α β ε από τ η ν έκφραση του προσώπου μου:

« Δ ε ν είναι τ ίποτα, Φαρούκ» , ε ίπε . « Σ α ν να έχω κάνε ι εμ βόλ ιο» .

« Τ ο εμβόλ ιο το π ε ρ ι μ έ ν ε ι ς » , ε ίπα. « Κ α ι , δ ιάβολε , προτού σε εμβολιάσουν, ν ιώθε ις πριν από το τ σ ί μ π η μ α το τ ρ έ μουλο τ η ς βελόνας. Μ ε καταλαβαίνε ι ς ; »

« Ν α ι , μόνο που το τ σ ί μ π η μ α τ η ς βελόνας το ένιωσα στο τ έ λ ο ς » , ε ί π ε . « Τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α σ τ ι γ μ ή » .

« Έ π ε ι τ α ; » « Έ π ε ι τ α ένιωσα τ ύ ψ ε ι ς . Τα 'βαλα μ ε τον εαυτό μου. Δεν

μπόρεσα να τα φέρω βόλτα μ' έναν η λ ί θ ι ο . Γ ι α μια βλακ ε ί α . . . »

«Ε ίνα ι πράγματ ι ηλ ίθ ιος» . « Δ ε ν ξέρω» , ε ί π ε . « Ό τ α ν ήμασταν μικροί , δεν ήταν έτσ ι ,

ήταν καλό παιδί . Φ έ τ ο ς μου έδωσε την εντύπω σ η ηλ ίθ ιου. Ε ίναι ηλ ίθ ιος κ ι απλοϊκός. Ενώ μ' έδερνε , ε γ ώ τα 'βαζα μ ε


τον εαυτό μου, που δεν κατάφερα να τα βγάλω πέρα μ' αυτ ή τ η γ ε λ ο ι ό τ η τ α » .

α Έ π ε ι τ α ; » ε ίπα δ ιστακτ ικά. « Έ π ε ι τ α κατάλαβα πως είχα χάσει κάθε έ λ ε γ χ ο . Μ ε τ ά

από κάθε χτύπημα, σκέφτεσαι πως θ' ακολουθήσει κ ι άλλο. Νομ ίζω ότι ξεφώνιζα. Κανε ίς όμως δεν έ τ ρ ε ξ ε να μ ε β ο η θήσε ι . Γ ι α τ ί σε ενδιαφέρουν τόσο πολύ όλα αυτά, Φαρούκ;»

«Φαίνετα ι τόσο πολύ στο πρόσωπο μου ; » « Ε ί σ α ι όπως όλοι οι μαζοχ ιστές , όλοι οι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ι .

Κ ά ν ε ι ς σαν τους αρρώστους που μόνο το θάνατο έχουν στο νου τους όταν πεθάνε ι κάποιος δικός τους, γ ιατ ί θ έ λ ε ι ς να μάθε ις όλες αυτές τ ι ς α π ε λ π ι σ τ ι κ έ ς λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς ; »

« Έ τ σ ι ε ίμα ι από τ η φύση μου» . « Ό χ ι , απλώς θ έ λ ε ι ς να π ε ί σ ε ι ς τον εαυτό σου ότι ε ίσαι

α π ε λ π ι σ μ έ ν ο ς » . « Ν α ι ; » « Ν α ι . Άδ ικα πας να παίξε ις τον α π ε λ π ι σ μ έ ν ο » . « Κ α ι τ ι ε ίναι αυτό που εσύ ονομάζεις ε λ π ί δ α ; » Η Νιλγκ ιούν σ κ έ φ τ η κ ε λ ίγο . Έ π ε ι τ α : « Ο άνθρωπος χάνε ι κάθε ενδιαφέρον. Χωρ ίς κανένα λό

γο* να ι » . Σ κ έ φ τ η κ ε λ ίγο και πρόσθεσε : « Η ελπίδα είναι αυτό που

κρατάει τον άνθρωπο στα πόδια του. Έ ν α παράδε ιγμα: Καμιά φορά σκεφτόμαστε όταν ε ί μ α σ τ ε παιδιά, αν πεθάνω, τ ι θα γ ί ν ε ι . . . Τ ό τ ε ν ιώθουμε μέσα μας ένα συναίσθημα έ ν τ ο νο, μοιάζει ε παναστατ ική δ ι ά θ ε σ η , αν ε π ι μ ε ί ν ε ι ς και προσπαθήσε ις να το αναλύσεις, στο τέλος καταλαβαίνε ις τ ι ε ίναι : ε ίσαι περ ίεργος να μάθε ις τ ι θα γ ίνε ι μ ε τ ά από σένα, η περ ι έργε ια αυτή ε ίναι αβάσταχτη , κάτ ι φοβερό» .

« Δ ε ν ε ίναι π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α αυτό, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! » ε ί π ε ο Φαρούκ.


«Είναι, απλώς ζήλια. Σ κ έ φ τ ε σ α ι πως και μ ε τ ά από σένα θα γ λ ε ν τ ά ν ε , θα χαίρονται, θα σε ξεχάσουν και θα ζούνε ευτυχ ισμένο ι , ενώ εσύ δεν θα 'χε ις το μερίδιο σου σ τ η ζωή αυτ ή , και τ ό τ ε αρχίζεις να τους ζηλεύε ις όλους αυτούς».

« Ό χ ι » , ε ί π ε . «Ε ίνα ι απλώς περ ι έργε ια . Κ ι εσύ έχε ις παραιτηθε ί από την περ ι έργε ια αυτή που προστατεύε ι τον άνθρωπο από το θάνατο , κάνε ι ς σαν να μ η σε τ ρ ώ ε ι η π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α » .

« Δ ε ν είναι έ τ σ ι ! » ε ίπα εκνευρ ισμένος . «Απλώς , δεν έχω π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α » .

« Μ ο υ λες γ ιατ ί δεν έ χ ε ι ς ; » ε ί π ε παράξενα σ ίγουρη. « Ε π ε ι δ ή ξ έ ρ ω » , ε ίπα. « Π ά ν τ α τα ίδια. Η ίδια ιστορία». « Δ ε ν ε ίναι καθόλου έ τ σ ι » . « Έ τ σ ι ε ίναι , έ τ σ ι ε ί να ι » , ε ίπα. « Κ ι εσύ δεν θέλε ι ς να μά

θε ι ς , γ ια να μ η χάσεις τ η ν π ί σ τ η σου». « Σ τ η δ ι κ ή μου π ε ρ ί π τ ω σ η , δεν πρόκε ιτα ι γ ια π ί σ τ η » , ε ί

π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Κ ι αν α κ ό μ η π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ια π ί σ τ η , π ι στεύω γ ιατ ί ξέρω κι όχι γ ιατ ί δεν ξ έρω» .

« Ε γ ώ λοιπόν δεν ξέρω!» ε ίπα. Γ ι α λ ίγο σωπάσαμε . Κατόπιν η Νιλγκ ιούν ε ί π ε : « Τ ό τ ε τ ι ε ίναι οι τόσες λέξε ις που διαβάζεις στα β ιβλ ία,

στα αρχεία; Εσύ απλώς θ έ λ ε ι ς να φέρεσαι σαν να μην ξέρε ι ς » .

« Γ ι α τ ί να το κάνω αυτό, έ τ σ ι , στα καλά του καθουμένου ; » ε ίπα ε γ ώ .

Σ ε αυτό πάνω η Νιλγκ ιούν έκανε κάτ ι που μ ε καθησύχασε : άνοιξε ανήμπορη τα χέρια τ η ς , σαν αυτούς που λ έ ν ε μ ε ε ιλ ικρ ίνε ια ότι δεν είναι πια σε θ έ σ η ν' αποκαλύψουν κάποια β α θ ύ τ ε ρ η αιτ ία, και τ ό τ ε ε γ ώ έν ιωσα ένα παράξενο συναίσθημα: ήμουνα ελεύθερος . Μ α , δεν ξέρω γ ιατ ί , συνά-


μα σιχάθηκα τον εαυτό μου. Θαρρείς , έκρυβα μέσα μου κάτ ι πλαστό, δ ιπρόσωπο. Σ κ έ φ τ η κ α : Ο άνθρωπος μ έ χ ρ ι ένα σ η μ ε ί ο γνωρίζε ι τον εαυτό του, μ ε τ ά , όσο κι αν προσπαθήσε ι , δεν ξεπερνάε ι εκε ί νο το σ η μ ε ί ο . Ο Ρ ε τ ζ έ π ε ί χ ε μ π ε ι πάλι στο δωμάτιο . Σ η κ ώ θ η κ α ξαφνικά και , μ ε μια σιγουριά που δεν ξέρω πού τ η βρήκα, ε ίπα :

« Σ ή κ ω , Ν ιλγκ ιούν , θα σε πάω στο νοσοκομε ίο» . «Ουφ!» έκανε σαν μικρό παιδί . « Δ ε ν θ έ λ ω » . « Μ η ν ε ίσαι α ν ό η τ η ! Ο φαρμακοποιός έ χ ε ι δ ίκ ιο . Μ η ν

πάθε ις καμιά α ιμορραγία» . « Η γυναίκα ε ίναι φαρμακοποιός κ ι όχι ο άντρας! Δ ε ν

υπάρχει κίνδυνος αιμορραγίας» . « Έ λ α , Ν ιλγκ ιούν , μην π ε ι σ μ ώ ν ε ι ς ! » « Ό χ ι . Ό χ ι τ ώ ρ α » . Έ τ σ ι , αρχίσαμε να μ ι λ ά μ ε , όχι γ ια να φτάσουμε σε κά

ποιο αποτέλεσμα, μα γ ια ν' αραδιάζουμε λέξε ις αντικρουόμ ε ν ε ς και να τον ίζουμε την κακομοιριά των εννοιών τους. Ε γ ώ έ λ ε γ α ε κ ε ί ν ο , αυτή το άλλο, και ε ίχα τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η πως θα μπορούσαμε ο ένας να λ έ ε ι τα λόγια του άλλου, μ ε αποτέλεσμα να μ ι λ ά μ ε χωρίς ν' αλλάζουμε τ ίποτα, παρά μόνο γ ια να σπαταλάμε λέξε ις και χρόνο. Σ τ ο τέλος , η Ν ι λ γκιούν νύσταξε. Ξ ά π λ ω σ ε στο ντ ιβάν ι όπου ε ίχε ακουμπισ μ έ ν η την π λ ά τ η τ η ς και , κλε ίνοντας τα μάτια, ε ί π ε :

«Μίλησε μου λ ίγο γ ια τ η ν ιστορία!» « Π ώ ς ; » «Διάβασε μου το τετράδιο σου». «Λ ε ς να σου κάνε ι καλό ο ύπνος ; » Ξ ά π λ ω σ ε και , σαν κορ ιτσάκ ι που θ έ λ ε ι ν ' ακούει ιστο

ρίες, χαμογέλασε ήσυχα. Σ κ έ φ τ η κ α πως στο τέλος σε κάτ ι θα ωφελούσαν οι ιστορίες μου κ ι έφυγα χαρούμενος, α ν έ -


βηκα επάνω, στο δωμάτιο μου, δεν βρήκα όμως στην τσάντα μου το τετράδιο μου. Έ ψ α ξ α λαχανιασμένος στα συρτάρια, στην ντουλάπα, στα μπαούλα, κατόπιν έψαξα στα άλλα δωμάτια, μ π ή κ α ακόμη και στο δωμάτ ιο τ η ς γ ιαγ ιάς , μα, δ ιάβολε , δεν το βρήκα. Θ υ μ ή θ η κ α ότι το προηγούμενο βράδυ περπατούσαμε σ τ η βροχή μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν μ ε θ υ σμένος καθώς ήμουνα, θα το ξέχασα στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου. Π ή γ α στο αυτοκίνητο, μα ούτε εκε ί το βρήκα. Ανεβαίνοντας στα επάνω δωμάτια γ ια να ξαναψάξω, ε ίδα τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν να κο ιμάται * σ τ ά θ η κ α και τ η ν κοίταξα: το πρόσωπο τ η ς θύμιζε άσπρη μάσκα που τ η ν ε ίχαν α λ ε ί ψ ε ι μ ε λ ιλά και κόκκινες μπογ ι ές . Το στόμα τ η ς , έ τσ ι σκοτε ι νό και μ ισάνοιχτο όπως ήταν , θύμιζε αφηρημένα μοντέρνα γλυπτά και προκαλούσε α ισθήματα αναμονής κ ι ανατριχίλας. Ό τ α ν είδα τον Ρ ε τ ζ έ π να πλησιάζε ι , ένιωσα ένοχος και βγήκα στον κήπο. Ξάπλωσα το τεράστιο κορμί μου στη σεζ-λόγκ όπου η Νιλγκ ιούν καθόταν όλη τ η βδομάδα διαβάζοντας β ιβλ ία , κι απόμεινα έ τσ ι .

Σ κ έ φ τ η κ α τους διαδρόμους του π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ , την κίν η σ η τ η ς πόλης, τα κοντομάνικα πουκάμισα, τ η ν υγρή καλοκαιρινή ζ έ σ τ η , το φαγητό στην εξοχή, τ ις λέξε ις . Σ τ ο σπίτ ι , οι βρύσες θα στάζουν, κ ι ας προσπάθησα να τ ις κλε ίσω πολύ καλά όταν έφυγα, τα δωμάτια θα μυρίζουν σκόνη και β ιβλ ία , στο ψυγε ίο ένα κ ο μ μ ά τ ι μαργαρίνη μ ε γ ε ύ σ η πλαστ ικού , κάτασπρο και κ ο κ α λ ω μ έ ν ο , θα π ε ρ ι μ έ ν ε ι κάποια αόριστη σ τ ι γ μ ή . Τ ο άδειο δωμάτιο θα με ίνε ι λοιπόν άδε ιο ! Ή θ ε λ α να π ιω ποτό, να κο ιμηθώ. Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α : Το κακό β ρ ή κ ε την πιο καλή απ' όλους στην ο ικογένε ια μας. Ύ σ τ ε ρ α σηκώθηκα, ξαναμπήκα αθόρυβα μέσα και κοίταξα το τραυματ ισμένο σώμα που κοιμόταν. Ή ρ θ ε ο Ρ ε τ ζ έ π .


((Πηγαίνετε τ η στο νοσοκομείο, κύριε Φαρούκ!» ε ί π ε . « Ν α μην την ξ υ π ν ή σ ο υ μ ε » , ε ίπα ε γ ώ . Σ ή κ ω σ ε τους ώμους του και κ α τ έ β η κ ε στην κουζίνα του.

Κ ι ε γ ώ ξαναβγήκα στον ήλ ιο , και κάθισα κοντά στο κ ο τ έ -τσ ι , παρέα μ ε τ ις χαζές κότες . Ύ σ τ ε ρ α από λίγο ήρθε ο Μ ε τ ίν , μόλις ε ίχ ε ξυπνήσε ι , τα μάτια του δεν ήταν ν υ σ τ α γ μ έ να μα γ ε μ ά τ α έγνο ι ες . Τα ήξερε όλα, η Νιλγκ ιούν του τα ε ίχε π ε ι ! Σ ' αυτά, πρόσθεσε ο ίδιος και τα δικά τ ου : τ ι ς δώδεκα χ ιλ ιάδες που του πήραν χ τ ε ς , τ η β λ ά β η του αυτοκινήτου , την απ ίθανη , καθώς ε ί π ε , ε κ ε ί ν η βροχή. Ό τ α ν τον ρώτησα τ ι δουλειά ε ί χ ε νυχτ ιάτ ικα ολομόναχος σ' εκε ίνα τα μ έ ρ η , σώπασε γ ια μια σ τ ι γ μ ή , και κατόπιν έκανε μια παράξενη κ ί ν η σ η . Τ ό τ ε ε γ ώ του λ έ ω :

« Μ ή π ω ς ξέρε ις πού είναι το τ ε τράδ ιο μου, μπορε ί να το ξέχασα στο αυτοκίνητο, το ε ί δ ε ς ; »

« Δ ε ν το ε ίδα ! » Ύ σ τ ε ρ α μ ε ρώτησε πώς μπόρεσα και π ή γ α το αυτοκίνη

το στο συνεργε ίο . Του ε ίπα ότι το σπρώξαμε λ ίγο μαζί μ ε τον Ρ ε τ ζ έ π κ ι ότ ι π ή ρ ε α μ έ σ ω ς μπρος , δεν μ ε π ί σ τ ε ψ ε , έ τ ρ ε ξ ε και ρώτησε τον Ρ ε τ ζ έ π * όταν του ε ί π ε κι αυτός τα ίδια, έβρ ισε την τ ύ χ η του, θαρρείς και η τ ύ χ η δεν ε ίχε αδικ ή σ ε ι τ η Νιλγκ ιούν μα τον ίδιο. Έ π ε ι τ α μου θύμ ισε αυτό που προσπαθούσα να μ η φέρω στο νου μου. Ε ί χ ε πάε ι κανε ίς στην αστυνομία; Του ε ίπα πως κανε ίς δεν ε ίχε πάε ι , ε ίδα τον Μ ε τ ί ν να ξινίζε ι τα μούτρα του, σαν να τον αηδίαζε η νωθρότητα μας, κατόπιν , σαν να μας ξέχασε , σαν να θ υ μ ή θ η κ ε κάποιον άλλο, πιο βαθύ, πόνο. Μ π ή κ α μέσα και βλέποντας ότ ι η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ε ί χ ε ξ υ π ν ή σ ε ι , τ η ς ε ίπα πάλ ι γ ια το νοσοκομε ίο και τ η ν αιμορραγία, τ η ς θύμισα το θάνατο αποφεύγοντας από υπευθυνότητα να χρησιμοποιήσω


τ η λ έ ξ η , προσπάθησα να τ η ν κάνω να φοβηθε ί και να μου π ε ι ναι , μα δεν το 'πε .

« Τ ώ ρ α δεν θ έ λ ω » , ε ί π ε . « Μ π ο ρ ε ί μ ε τ ά το φ α γ η τ ό » . Η γ ιαγ ιά δεν κ α τ έ β η κ ε να φάει, κ ι έ τσ ι ήπια κ ι έφαγα μ ε

τ η ν ησυχία μου, κ ι έκανα πως δεν καταλάβαινα την προσπάθεια που κ α τ έ β α λ λ ε ο Ρ ε τ ζ έ π για να μας μεταδώσε ι ένα α ίσθημα ενοχής. Κ ι ενώ ο Μ ε τ ί ν δ ιηγ ιόταν πάλ ι τα ε π ε ι σόδια τ η ς νύχτας, παρακολουθώντας τ ι ς κ ινήσε ι ς του Ρ ε τ ζ έ π , σ κ έ φ τ η κ α πως περ ισσότερο απ' όλους αυτός έ ν ι ω θ ε ένοχος: σαν να ήταν δυστυχισμένος ε π ε ι δ ή ήταν ένοχος, κ ι ήταν ένοχος ε π ε ι δ ή ήταν δυστυχισμένος. Ό χ ι ακριβώς έτσ ι . Σαν να ε ίχαμε με ίνε ι όλοι έξω από κάτ ι , το ξέραμε αυτό, μα δεν ξέραμε τ ι ήταν αυτό στο οποίο έ π ρ ε π ε να 'μαστε μέσα. Ε κ ε ί ν ο ς , ο Χ α σ ά ν , που τώρα δεν ξ έ ρ α μ ε πού βρ ισκόταν , ήταν μέσα, κ ι ε μ ε ί ς τον κρ ίναμε ένοχο, αλλά τον λυπόμασταν κιόλας. Σ τ ο τέλος του φαγητού μ' απασχόλησε κι αυτ ή η ε κ ν ε υ ρ ι σ τ ι κ ή σ κ έ ψ η : Αν η Ν ιλγκ ιούν δεν τον έ λ ε γ ε τρελό , παλιοφασίστα, πιθανόν να μ η συνέβαιναν όλα αυτά. Ε ίχα μεθύσε ι , φαίνεται, γ ια τα καλά. Και κατόπιν, έ τσ ι , στα καλά καθούμενα, σκάλωσε στο νου μου και μια άλλη ε ικόνα: ε ίχα δ ιαβάσει στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς πως κάπου στο Βόσπορο, νομίζω στα Θεραπεία, ένα δ η μ ο τ ι κ ό λεωφορείο , μια νύχτα, ε ί χ ε π έ σ ε ι μαζί μ ε τους ε π ι β ά τ ε ς σ τ η θάλασσα. Σαν να ήμουν τώρα σ' εκε ίνο το λεωφορείο, ε ίχαμε π έ σ ε ι στο βυθό τ η ς θάλασσας, τα φώτα μέσα στο λεωφορείο ήταν ακόμ η αναμμένα κι όλοι κοιτάζανε μ ε αγωνία από τα παράθυρα - μα το σκοτάδι του θανάτου, που ε ί χ ε τρυπώσε ι μέσα, ήταν ευχάριστο και ήσυχο, γ ο η τ ε υ τ ι κ ό , σαν γυναίκα - περ ι μ έ ν α μ ε .

Μ ε τ ά το φαγητό έφερα άλλη μια φορά την κουβέντα στο


νοσοκομε ίο , αλλά η Ν ιλγκ ιούν ε ί π ε πως δεν θα π ή γ α ι ν ε . Ανέβηκα στο δωμάτιο μου, ξάπλωσα στο κρεβάτ ι μου, άνοιξα τ ι ς Περιηγήσεις του Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί . Δ ιαβάζοντας, αποκοιμήθηκα.

Όταν ξύπνησα, έπε ι τα από τρε ις ώρες ακριβώς, η καρδιά μου χτυπούσε παράξενα. Δ ε ν μπορούσα να σηκωθώ από το κρεβάτ ι , σαν να μ ε πλάκωνε , θαρρείς , ένας αόρατος ελέφαντας. Αν ήθελα , μπορούσα να κλε ίσω τα μάτια μου και να ξανακο ιμηθώ, μα α ν τ ι σ τ ά θ η κ α στον όμορφο ύπνο μ ε τα όνειρα, πίεσα τον εαυτό μου και σηκώθηκα. Γ ια λ ί γ η ώρα στάθηκα σαν χαζός σ τ η μ έ σ η τ η ς κάμαρης , κατόπιν ψ ιθύρισα: Τ ι ε ίναι αυτό που λ έ γ ε τ α ι χρόνος; Τ ι ε ίναι αυτό που π ε ρ ι μ έ ν ω ως δ ι έξοδο; Η ώρα πλησίαζε π έ ν τ ε , κ α τ έ β η κ α κάτω.

Κ ι η Νιλγκ ιούν ε ί χ ε κο ιμηθε ί κ ι ε ί χ ε ξυπνήσε ι * ξαπλωμ έ ν η στο ντ ι βάν ι , κρατούσε στο χέρ ι τ η ς ένα β ιβλ ίο και το κοίταζε.

« Π ά ν τ α ή θ ε λ α να ε ί μ α ι έ τ σ ι ά ρ ρ ω σ τ η » , ε ί π ε . « Γ ι α να μπορώ να ξαπλώνω και να διαβάζω μ ε ησυχία όποιο β ιβλ ίο θ έ λ ω » .

« Ε σ ύ δεν ε ίσαι απλώς άρρωστη» , ε ίπα. « Η κατάσταση σου είναι πολύ πιο σοβαρή. Σ ή κ ω , θα σε πάω στο νοσοκομ ε ί ο » .

Δεν σ η κ ώ θ η κ ε . Δ ιάβαζε γ ια δ ε ύ τ ε ρ η φορά το Πατέρες και γιοι. Σαν βιβλιοφάγος που δεν θ έ λ ε ι να τον ενοχλούν με ασήμαντα πράγματα, χωρίς να μου δίνε ι σημασία, ε ί π ε πως θ έ λ ε ι να δ ιαβάσει . Έ τ σ ι , βρήκα τ η ν ευκαιρία, μάταια φυσικά, να τ η ς μ ιλήσω, να βάλω, γ ια λ ίγο , στην καρδιά τ η ς το φόβο του θανάτου, τ ο ύ τ η τ η φορά αναφέροντας και τ η λ έ ξ η , μα αυτή χαμογελούσε , έ λ ε γ ε πως δεν π ί σ τ ε υ ε ότ ι θα


μπορούσε να τ η ς συμβε ί τ έ το ιο πράγμα, γ ιατ ί δεν έν ιωθε και τόσο τ α λ α ι π ω ρ η μ έ ν η . Ό τ α ν ξαναγύρισε στο β ι β λ ί ο , ε γ ώ , απορώντας πώς εκε ίνα τα π ρ η σ μ έ ν α και κατακόκκινα μάτια μπορούσαν και διάβαζαν, απόμεινα να την κοιτάζω.

Κατόπιν ανέ βηκ α πάνω και τριγύρισα στα δωμάτια ψάχνοντας να βρω το τετράδιο μου, δεν το βρήκα όμως. Αναρωτιόμουν αν είχα γ ρ ά ψ ε ι στο τετράδιο μου κάτ ι σχετ ικό μ ε την πανούκλα. Χωρίς να το καταλάβω, είχα κατέβε ι στον κ ή π ο , και , θαρρείς, ε ίχα ξεχάσει τ ι έψαχνα. Κ ι όταν β γ ή κ α στο δρόμο, έν ιωθα παράξενα: τριγύριζα, όχι όμως εντελώς άσκοπα. Φαίνεται πως π ίστευα ακόμη ότι κάτ ι θα 'βρισκα.

Σ τ ο υ ς δρόμους, στην πλαζ , δεν υ π ή ρ χ ε η χ τ ε σ ι ν ή ζωντάνια. Η άμμος ήταν υ γ ρ ή , ο ήλιος δεν ζέστα ινε , η θ ά λασσα του Μαρμαρά ήταν βρόμ ικη κ ι ά χ ρ ω μ η . Σ τ ι ς κλε ι σ τ έ ς ξεθωρ ιασμένες ο μ π ρ έ λ ε ς υπήρχε μια απελπισ ία που θύμιζε θάνατο: σαν πολιτ ισμός που είναι έτο ιμος να χαθεί από μια α π ρ ό σ μ ε ν η και α ν ε λ έ η τ η κατα ιγ ίδα , ε π ε ι δ ή δεν μ π ό ρ ε σ ε ν ' α π ο κ τ ή σ ε ι τ α υ τ ό τ η τ α . . . Π ε ρ π ά τ η σ α μ έ χ ρ ι το καφενε ίο , στην αρχή του μόλου, περνώντας ανάμεσα από τα αμάξια, που δίνανε σ τ η μέρα που έ φ ε υ γ ε τ η ζεστασιά του ήλ ιου. Ε ίδα έναν παλιό μου φίλο. Ε ί χ ε μ ε γ α λ ώ σ ε ι , ε ίχε παντρευτε ί , ήταν μαζί μ ε τ η γυναίκα του και το παιδί του· μ ι λ ή σ α μ ε : ναι, μ ε λέξε ις γ ε μ ά τ ε ς απελπισ ία. . .

Ε ί π ε σ τ η γυναίκα του πως ήμουν από τους πιο παλιούς κατοίκους τ η ς περιοχής. Τ η ν π ε ρ α σ μ έ ν η Δευτέρα είχαν συναντήσε ι , λ έ ε ι , τον Ρ ε τ ζ έ π . Ρ ώ τ η σ ε γ ια τ η Σ ε λ μ ά , δεν του ε ίπα ότι χωρ ίσαμε . Κατόπ ιν μου θύμ ισε τ ι ς ν εαν ικές μας π ε ρ ι π έ τ ε ι ε ς : τ ι ς ε ίχα ξεχάσει όλες. Ε ί χ α μ ε πάρε ι , λ έ ε ι , κάπ ο τ ε μια βάρκα, ε ί χ α μ ε ανοιχτε ί στη θάλασσα και π ίναμε μέχρ ι το πρωί. Ρώτησα για τους άλλους φίλους, μου ε ί π ε : ε ί-


χε δε ι τ η μ η τ έ ρ α του Σ ε β κ έ τ και του Ο ρ χ ά ν θα έρχονταν την άλλη εβδομάδα. Ο Σ ε β κ έ τ ε ί χ ε παντρευτε ί . Ο Ορχάν έγραφε ένα μυθιστόρημα. Μ ε ρώτησε αν έχω παιδιά. Ρώτ η σ ε και γ ια το π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο , έ κ α ν ε λόγο γ ια θανάτους, δεν ψιθύριζε μα μιλούσε σαν να ψιθύριζε . Έ π ε ι τ α πρόσθεσ ε : Το πρωί κάτ ι αλήτες ε π ι τ έ θ η κ α ν σε μια κοπέλα, ποιος ξέρε ι γ ιατ ί , τ η δε ίρανε . Μ π ρ ο σ τ ά σε όλο τον κόσμο. Όλοι κοίταζαν, κανείς δεν ε π ε ν έ β η . Οι άνθρωποι μας ξέρουν πια να μην ανακατεύονται σε τ ίποτα, να φοβούνται και να μη βοηθούν κανέναν. Κατόπιν ε ί π ε πως θα επ ιθυμούσε να συναντηθούμε στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ , κ ι έ β γ α λ ε από τ η ν τ σ έ π η του και μου έδωσε την κάρτα του. Ε ν ώ έκανα να σηκωθώ, τ η ς έριξα μια ματ ιά , το πρόσεξε , μου ε ξ ή γ η σ ε : Δ ε ν είναι ακριβώς εργοστάσιο , μια β ιοτεχν ία ε ίναι . Φ τ ι ά χ ν ε ι λεκάνες , κουβάδες , καλάθια. Ό λ α πλαστ ικά , βέβαια.

Γυρίζοντας στο σπ ίτ ι , πέρασα από τον μπακάλη και π ή ρα ένα μ ικρό μπουκάλ ι ρακί. Έ κ α ν α πάλ ι λόγο σ τ η Ν ι λ γκιούν γ ια «νοσοκομε ίο» και μ ε τ ά κάθισα κ ι άρχισα να πίνω. « Ό χ ι , δεν θα π ά ω » , μου ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . Αυτό το άκουσε κ ι ο Ρ ε τ ζ έ π , και γ ια άλλη μια φορά μ ε κοίταξε επ ι τ ι μ η τ ι κ ά . Μ π ο ρ ε ί γ ι ' αυτό να μ η θέλησα να του ζ η τ ή σ ω να μου φτιάξει μ ε ζ έ . Π ή γ α στην κουζίνα κ ι έφτιαξα μόνος μου. Έ π ε ι τ α γ ια να κυνηγιούνται άνετα οι λέξε ις μ ε τ ις ε ικόνες στο νου μου, κάθισα και χαλάρωσα. Σ κ έ φ τ η κ α πως η ή τ τ α και η ν ί κ η είναι μονάχα λέξε ις* όποια από τ ις δύο π ιστεύε ις , έρχετα ι στο τέλος και σε βρ ίσκε ι . Ό π ω ς γράφουν και στα μυθιστορήματα: ένιωθα πως όλα βρίσκονταν στο τέλος τους. Πιθανόν και στο μυθ ιστόρημα του Ορχάν να υπάρχει μια τ έ τ ο ι α φράση. . . Ό τ α ν έστρωσε ο Ρ ε τ ζ έ π το τραπέζ ι , δεν κουνήθηκα από τ η θ έ σ η μου, δεν έδωσα σημασία στις μα-


τ ι έ ς που μου έρ ιχνε . Ό τ α ν άρχισε να σουρουπώνει και φ έ ρανε κάτω τ η γ ιαγ ιά , έκρυψα το μπουκάλι μου. Κατόπιν ο Μ ε τ ί ν , μ η δίνοντας σημασία σε τ ίποτα , έ β γ α λ ε το μπουκάλ ι κ ι άρχισε να π ίνε ι . Η γ ιαγ ιά έ κ α ν ε πως δεν έ β λ ε π ε : παραπονιόταν μουρμουρίζοντας, σαν να 'κανε π ρ ο σ ε υ χ ή . Μ ε τ ά , ο Ρ ε τ ζ έ π την ανέβασε επάνω. Ε μ ε ί ς δεν μ ι λ ή σ α μ ε .

« Ά ν τ ε πια, να γυρίσουμε στην Ι σ τ α ν μ π ο ύ λ » , ε ί π ε ο Μ ε τ ίν . «Τώρα, αμέσως ! »

« Ε σ ύ δεν έ λ ε γ ε ς ότι θ έλε ι ς να με ίνε ις μ έ χ ρ ι το τέλος του καλοκαιρ ιού;» ε ί π ε η Νιλγκ ιούν .

«Άλλαξα γ ν ώ μ η » , ε ί π ε . Γ ι α λ ίγο σώπασε. « Β α ρ έ θ η κ α , να γυρίσουμε α μ έ σ ω ς » .

« Δ ε ν σου αρέσουν λοιπόν π ι α ; » ε ί π ε η Νιλγκ ιούν « Π ο ι ο ι ; » « Ο ι παλιοί σου φίλοι» . « Ε σ ύ π ρ έ π ε ι να φύγεις αμέσως, Ν ιλγκ ιούν , δεν το κατα

λαβα ίνε ι ς ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Δ ε ν παίζουνε μ ε αυτά τα πράγματα ! »

« Μ α αφού αύριο φεύγουμε , έ τσ ι κ ι αλλ ιώς» , ε ί π ε η Ν ι λ γκιούν.

« Δ ε ν μπορώ να με ίνω άλλο ε δ ώ » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Εσύ, αν θ έ λ ε ι ς , μ ε ί ν ε , Φαρούκ. Μονάχα δώσε μου το κλε ιδ ί του αυτοκ ινήτου να πάω τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν » .

« Δ ε ν έχε ις άδεια ο δ ή γ η σ η ς » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Γ ι α τ ί δεν μ ε καταλαβαίνε ις , Ν ιλγκ ιούν ; Π ρ έ π ε ι να φύ

γ ε ι ς » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι θα κάνουμε αν συμβε ί κ ά τ ι ; Κοίτα, ο Φαρούκ δεν πρόκε ιτα ι ν' ασχοληθεί. Ε γ ώ θα οδηγήσω το αυτοκ ίνητο» .

« Ε ί σ α ι κ ι εσύ μεθυσμένος , όπως αυτός» , του ε ί π ε η Ν ι λ γκιούν.


« Δ ε ν θέλε ι ς να φύγε ι ς ; » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Γ ι α τ ί δεν θέλε ι ς να φ ύ γ ε ι ς ; »

« Α π ό ψ ε θα με ίνουμε ε δ ώ » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . Σωπάσα-νε . Η σ ιωπή κράτησε α ρ κ ε τ ή ώρα. Ο Ρ ε τ ζ έ π π ή γ ε τ η γ ιαγ ιά στο κ ρε βάτ ι , ύστερα κ α τ έ β η κ ε πάλι κάτω κι άρχισε να μαζεύει το τραπέζ ι . Ε ίδα τον Μ ε τ ί ν να σ κ έ φ τ ε τ α ι . Θαρρείς κι ε ί χ ε μ π ε ι σ' ένα βρόμικο σύννεφο σκόνης και κρατούσε την αναπνοή του. Ξαφνικά χαλάρωσε.

« Ε γ ώ α π ό ψ ε δεν μ έ ν ω ε δ ώ » , ε ί π ε . Σ η κ ώ θ η κ ε και , σπρωγμένος θαρρείς από μια ύστατη ελπίδα, α ν έ β η κ ε επάνω. Σ ε λ ίγο κ α τ έ β η κ ε καλοχτεν ισμένος και μ ε άλλα ρούχα και, χωρίς να μ ιλήσε ι , έφυγε . Μυρ ίζαμε τ η μυρωδιά τ η ς κολόνιας του, μ έ χ ρ ι που β γ ή κ ε από την πόρτα του κήπου.

« Τ ι έ π α θ ε αυτός ;» ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . Αντ ί γ ια α π ά ν τ η σ η , α π ά γ γ ε ι λ α ένα στίχο του Φουζουλί:

((Αγάπησε μιαν όμορφη τριανταφυλλένια κόρη...» Η Νιλγκιούν γ έ λ α σ ε . Σ ω π ά σ α μ ε γ ια άλλη μια φορά, σαν

να μην ε ί χ α μ ε τ ί π ο τ ε άλλο να πούμε . Κα ι στον κήπο υπήρχε ασυνήθ ιστη ησυχία, πιο βαθιά και πιο σ κ ο τ ε ι ν ή ακόμη απ' αυτήν μ ε τ ά τ η βροχή . Άρχισα μ ε μια νοσηρή π ε ρ ι έ ρ γε ια να εξετάζω τ η μάσκα στο πρόσωπο της Νιλγκιούν. Σαν να ήταν αποτυπώματα σφραγίδας μ ε μοβ μελάν ι . Ο Ρ ε τ ζ έ π εξακολουθούσε να μπαινοβγαίνε ι . Σ κ έ φ τ η κ α τ η ν Ιστορία, το χαμένο τ ετράδ ιο μου, διάφορα άλλα πράγματα. Αδύνατο ν ' αντέξω. Σ η κ ώ θ η κ α .

« Κ α λ ά , καλά, Φ α ρ ο ύ κ » , ε ί π ε η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν . « Κ ά ν ε μια βόλτα να συνέλθε ι ς» .

Αυτό δεν το ε ίχα σ κ ε φ τ ε ί , β γ ή κ α όμως έξω. « Π ρ ό σ ε χ ε » , πρόσθεσε η Νιλγκ ιούν . « Ή π ι ε ς πολύ» . Καθώς έβγαινα από τ η ν πόρτα του κήπου , σκεφτόμουνα


τ η γυναίκα μου. Κατόπιν σ κ έ φ τ η κ α λ ίγο τον Φουζουλί και την επιθυμία του να υποφέρει . Άραγε οι πο ιητές τ η ς εποχής του γράφανε αμέσως τα πο ιήματα τους ή κάθονταν μ ε τ ις ώρες πάνω στο χαρτί , κάνοντας χ ίλ ιες δ ιορθώσεις ; Τα σκεφτόμουνα αυτά απλώς και μόνο γ ια να σκέφτομαι κάτ ι , ε ί χα καταλάβε ι πως δεν θα γύριζα γρήγορα στο σπίτ ι . Οι δρόμοι ε ίχαν την ερημ ιά τ η ς κυρ ιακάτ ικης βραδιάς, τα καφενε ία και τα κ έ ν τ ρ α δ ιασκέδασης ήταν σχεδόν άδε ια , ορισμένα από τα λαμπιόν ια που κρέμονταν στα δέντρα είχαν σ β ή σ ε ι μάλλον από τ η χ τ ε σ ι ν ή κατα ιγ ίδα . Τ α ποδήλατα που βουτούσαν στις μ ικρές λ ίμνες στις άκρες των πεζοδρομ ίων, άφηναν στην άσφαλτο λασπωμένες ακατανόητες καμπύλες . Σ κ έ φ τ η κ α τ η ν ε π ο χ ή που έκανα ποδήλατο , θ υ μ ή θηκα πάλι τ η γυναίκα μου, την Ιστορία, τα παραμύθια, τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν , που έ π ρ ε π ε να τ η ν πάω στο νοσοχομ.είο, τον Ε β λ ι γ ι ά Τ σ ε λ ε μ π ί , και , περπατώντας έφτασα μ έ χ ρ ι το ξενοδοχείο. Ε κ ε ί άκουσα το εκνευριστικό τσιτσίρ ισμα μιας λάμπας φθορίου που φώτιζε μια τ α μ π έ λ α από π λ ε ξ ι γ κ λ ά ς , και την α ν ό η τ η ε κ ε ί ν η μουσ ική . Γ ια α ρ κ ε τ ή ώρα έ μ ε ι ν α αναποφάσιστος. Ή θ ε λ α και τ η ν ενοχή και την αγνότητα. Απορούσα μ ε τους ανθρώπους που τους αρέσε ι να ε ίναι πάντοτ ε υπεύθυνοι, ήμουν έξαλλος μ ε τ η συνε ίδηση μου που ή θ ε λε να μ ε π ιάσε ι ε π ' αυτοφώρω, η ηθικολογία μ ε χτυπούσε στα νεύρα: σαν τους φωτορεπόρτερ , που στους ποδοσφαιρικούς αγώνες στέκονται στα τέρματα κι εκνευρίζουν τον τ ε ρ ματοφύλακα! Μ π ο ρ ο ύ μ ε και το πρωί να π ά μ ε στο νοσοκομ ε ί ο , σκέφτηκα .

Μ π ή κ α στο ξενοδοχείο από την π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό μ ε ν η πόρτα, και , σαν τα σκυλιά που βρίσκουν τ η ν κουζίνα μυρίζοντας, ακούγοντας τ η μουσ ική , πέρασα ανάμεσα από τα παλιά χα-


λιά και τα γκαρσόνια, κ α τ έ β η κ α τ ι ς σκάλες και β ρ έ θ η κ α στην π η γ ή τ η ς μουσικής. Άνοιξα μια πόρτα. Μ ε θ υ σ μ έ ν ο ι τ ο υ ρ ί σ τ ε ς , άντρες και γ υ ν α ί κ ε ς , κάθονταν σε τραπέζ ια , μπροστά τους υπήρχαν μπουκάλια* φορούσαν φέσια και ξεφώνιζαν. Κ α τ ά λ α β α : ήταν μια από τ ι ς ανατολ ί τ ικες βραδ ιές που διοργανώνουν γ ια τους ξένους τουρ ίστες . Σ ε μια πλατφόρμα, μια τ ι π ο τ έ ν ι α ορχήστρα έ β γ α ζ ε μεταλλ ικούς θορύβους. Ρώτησα ένα γκαρσόνι κ ι έμαθα πως ο χορός τ η ς κοιλ ιάς δεν ε ίχε αρχίσει ακόμη* κάθισα σ' ένα τραπέζ ι και ζήτησα δε ιλά δε ιλά να μου φέρουν ρακί.

Ε ίχα π ι ε ι το πρώτο ποτηράκ ι , όταν άρχισε μια ε ύ θ υ μ η , ελαφριά μουσ ική . Τ ο β λ έ μ μ α μου έ π ε σ ε , στην άκρη ενός φωτεινού κώνου που περιστρεφόταν στο μισοσκόταδο, στην η λ ι ο κ α μ έ ν η σάρκα τ η ς χορεύτριας, στα λαμπερά, τρεμουλιαστά κοσμήματα τ η ς . Κουνιόταν γρήγορα, από τον π ισ ινό και τα βυζιά τ η ς ανάβλυζε φως. Ταράχτηκα.

Ασυναίσθητα, σ η κ ώ θ η κ α όρθιος. Το γκαρσόνι έφερε και δεύτερο ποτήρ ι . Κάθισα, δεν χορεύει μονάχα η χορεύτρια, όλοι ε ί μ α σ τ ε στο παιχν ίδ ι , σκέφτηκα . Προσπαθούσε να χορεύε ι σαν σωστή Ανατολίτ ισσα, κ ι οι τουρ ίστες , που π ε ρ νούσαν στην Ανατολή την τ ε λ ε υ τ α ί α τους νύχτα, την έ β λ ε παν όπως ή θ ε λ ε αυτή . Κοίταζα τα πρόσωπα των Γερμαν ί δων τουριστριών, καθώς ο φωτεινός κώνος γύριζε ανάμεσα στα τραπέζια στην αίθουσα. Δεν έδε ιχναν καθόλου έ κ π λ η κ τ ε ς , ίσως όμως ή θ ε λ α ν να εκπλαγούν , χαμογελούσαν, κ ι αυτό που περ ίμεναν να γ ί ν ε ι , σ ιγά σιγά γ ινόταν : κοιτάζοντας τ η χορεύτρ ια, σκέφτονταν πως οι ίδ ι ες δεν ήταν ((έτσι»* νιώθανε ανακούφιση γ ι ' αυτό, καταλάβαινα πως β λ έ πανε τον εαυτό τους ίσο μ ε τον άντρα τους* καταλάβαινα ακόμη πως νομίζανε ότι όλοι ε μ ε ί ς ε ί μ α σ τ ε « έ τ σ ι » . Σ τ ο διά-


βολο να π ά ν ε : μας υποτιμούν σαν τ ις νοικοκυρές που νομίζουν ότι γ ίνονται ίσες μ ε τους άντρες τους όταν διατάζουν τ ις υπηρέτρ ι ες τους.

Ξαφνικά ένιωσα φοβερά ταπε ινωμένος , θέλησα να χαλάσω το άσχημο αυτό παιχν ίδ ι , αλλά ήξερα πως δεν θα έκανα τ ίποτα* απολάμβανα τ η γ ε ύ σ η τ η ς ή τ τ α ς και τ η ς σύγχυσης του νου.

Η μουσική δυνάμωσε, τα κρουστά, αόρατα από εκε ί που βρισκόμουν, κυριάρχησαν, και τ ό τ ε η χορεύτρια γύρισε στα τραπέζια τον πισινό τ η ς κ ι άρχισε να τον κουνάει όπως ένα νευρικό χέρ ι κουνάει μια βεντάλ ια . Κ α τ ά λ α β α ότι ήταν ένα είδος πρόκλησης, γ ιατ ί αμέσως γύρισε κάπως επ ιθετ ικά και πρόβαλε περήφανα το στήθος τ η ς . Κατόπιν , το φως του κώνου έ δ ε ι ξ ε στο πρόσωπο τ η ς απρόσμενη ν ί κ η και σιγουριά, και τ ό τ ε έν ιωσα ανακούφιση. Ναι , μάλ ιστα. . . Δεν είναι και τόσο εύκολο να μας κάνουν να υποκύψουμε . Κ ά τ ι προσπαθούμε να καταφέρουμε , μπορούμε και σ τ ε κ ό μ α σ τ ε ακόμη στα πόδια μας.

Κ α ι νά: η χορεύτρια τώρα τους προκαλε ί όλους. I Ιερι-φρονεί τα εξεταστ ικά β λ έ μ μ α τ α που τ η ς ρίχνουν οι τουρίστριες ξεροκαταπίνοντας, κυριαρχεί . Οι περ ισσότεροι τουρ ίστες , μ ε το φέσι στο κεφάλ ι , έχουν ή δ η χαλαρώσει . Δεν τ η βλέπουν πια σαν « τ έ τ ο ι α » γυναίκα, έχουν χάσει τ η σιγουριά τους, σαν να είναι η χορεύτρια μια αξ ιότ ιμη κυρία κι αυτοί νιώθουν μ ε ι ω μ έ ν ο ι μπροστά τ η ς .

Έν ιωσα παράξενη ευτυχία: το νωθρό μα γ ε μ ά τ ο κ ίνηση σώμα τ η ς μ ε συγκίνησε . Σαν να ξυπνούσαμε όλοι από ύπνο. Κοιτάζοντας την η λ ι ο κ α μ έ ν η σάρκα γύρω από τον καταϊδρωμένο αφαλό τ η ς , σ κ έ φ τ η κ α πως μπορούσα να κάν(ο τα πάντα. Ψιθύρισα: Π ρ έ π ε ι να γυρίσω αμέσως στο σπ ίτ ι , να


πάω τ η Νιλγκ ιούν στο νοσοκομε ίο , κατόπιν να δοθώ ολόψυχα στην Ιστορία. Κ ι αυτό μπορούσα να το κάνω τώρα, γρήγορα, ήμουν αποφασισμένος να π ι σ τ έ ψ ω στις πραγματ ι κ έ ς ιστορίες, στα ζωντανά γεγονότα.

Κατόπιν η χορεύτρια, σαν να 'θελε να εκδικηθε ί για την ταπείνωση που ε ίχε νιώσει, έπαιρνε έναν απ' αυτούς, όποιον έκοβε το μάτι της , τον ανέβαζε στην πίστα και τον ανάγκαζε να χορέψουν μαζί το χορό της κοιλιάς. Θεέ μου! Οι Γερμανοί προσπαθούσαν με μ ικρές αδέξιες κ ινήσεις ν ' ανοίξουν τα χέρια τους, κουνιόνταν πολύ αργά, κοίταζαν τους φίλους τους ντροπαλά, μα και μ ε μάτια που δήλωναν ότι είχαν κι αυτοί το δικαίωμα να διασκεδάσουν, μα, διάβολε, όλα αυτά ήταν παιχνίδι, μόνο παιχνίδι · άδικα προσπαθώ να πείσω τον εαυτό μου.

Έ π ε ι τ α από λ ίγο , η γυναίκα έ κ α ν ε αυτό που π ε ρ ί μ ε ν α και που φοβόμουνα, κ ι έ τ σ ι έχασα γ ια άλλη μια φορά όλες τ ις ε λ π ί δ ε ς μου: ανάμεσα στους Γερμανούς τουρίστες που ήταν σ τ η μ έ σ η τ η ς πίστας, δ ιάλεξε αυτόν που φαινόταν πιο ανόητος μα και πιο καλοπροαίρετος από τους άλλους κ ι άρχισε να τον γδύνε ι . Κ ι όταν ο χοντρός Γερμανός , που κουνούσε αδέξια τ η μ έ σ η του χαμογελώντας στους φίλους του, άρχισε να βγάζε ι το πουκάμισο του, δεν άντεξα, έγε ιρα το κεφάλι μου μπροστά. Ή θ ε λ α να σβηστούν τα πάντα από τ η μ ν ή μ η μου, να μ η με ί ν ε ι ίχνος από το παρελθόν μου, να μ η με ί ν ε ι ίχνος από το μέλλον μου, ν ' απαλλαγώ από τ ις σ κ έ ψε ις , να κυκλοφορώ ελεύθερα σ' έναν κόσμο έξω από το μυαλό μου. Ό μ ω ς δεν θα μπορούσα, μέσα μου θα υπήρχαν πάντα δύο άνθρωποι, κ ι ε γ ώ θα στροβιλιζόμουνα ανάμεσα στις πεπο ιθήσε ι ς και τ ις φαντασιώσεις μου, κ ι ανάθεμα, ήξερα πια πως θα έ μ ε ν α πολλή ώρα σε αυτό το ελεε ινό μέρος, μ ε τ η ν απαίσια μουσ ική .

29

Είναι, περασμένα μεσάνυχτα, μα εξακολουθώ ν' ακούω θόρυβο, κι ανησυχώ: Τι κάνουν κάτω, ας κοιμηθούν, για να μ' αφήσουν κ ι ε μ έ ν α να περάσω ήσυχη νύχτα. Σ η κ ώ θ η κ α από το κρεβάτι μου, πήγα στο παράθυρο και κοίταξα κάτω: νά λοιπόν που το φως του Ρ ε τ ζ έ π πέφτε ι ακόμη στον κήπο. Τ ι κάνεις εκε ί , τζουτζέ; Φοβήθηκα! Είναι ύπουλος: μ ε κοιτάζει, και καταλαβαίνω αμέσως ότι προσέχει τα πάντα πάνω μου, παρακολουθεί τ ις κινήσεις μου, ξέρω ότι κάτι σκαρώνει μ ε το νου του, μ' εκείνο το τεράστιο κεφάλι του. . . Σαν να θέλουν να κάνουν φαρμάκι τις νύχτες μου, να λερώσουν τ η σ κ έ ψ η [ίου. Ξαφνικά, σκέφτηκα κάτι και φοβήθηκα: μια νύχτα, ο Σελαχατίν είχε έρθε ι στο δωμάτιο μου, μόνο και μόνο για να μ η βυθιστώ στην αθώα παιδικότητα της σκέψης μου κι εξαγνιστώ από τ η βρομιά τ η ς μέρας, για να πονάω όπως αυτός. Ακόμη και τώρα, που το θυμάμαι τρομάζω, ανατριχιάζω, κρυώνω: μου ε ίχε πε ι πως ανακάλυψε το θάνατο. Φοβάμαι τόσο πολύ, που φεύγ ω από το σκοτάδι του παραθύρου, χάνεται η σκιά μου που πέφτε ι στον κήπο, γυρνάω γρήγορα στο κρεβάτι μου, μπαίνω κάτω από το πάπλωμα μου κι αρχίζω να θυμάμαι:


Ή τ α ν τέσσερ ις μήνες πριν από το θάνατο του. Έ ξ ω φυσούσε βοριάς, σφύριζε από τ ις χαραμάδες του παραθύρου. Ε ί χ ε νυχτώσει , κ ι ήμουν στο δωμάτιο μου, ξ α π λ ω μ έ ν η στο κρεβάτ ι μου, μα δεν μπορούσα να κο ιμηθώ, ε π ε ι δ ή οι θόρυβοι από το δωμάτιο του Σελαχατίν που δεν σταματούσαν, το π η γ α ι ν έ λ α του , τα παντζούρια του που χτυπούσαν στους τοίχους, κ ι η καταιγ ίδα μ' έκαναν ν' ανατριχιάζω και δεν μ' άφηναν να κο ιμηθώ. Κατόπιν άκουσα βήματα που πλησίαζαν, τρόμαξα! Ό τ α ν ξαφνικά άνοιξε η πόρτα, ταράχτηκα πολύ και σ κ έ φ τ η κ α ότι ύστερα από χρόνια π ρ ώ τ η φορά ερχόταν νύχτα στο δωμάτιο μου! Σ τ ά θ η κ ε στο κατώφλι , ακίνητος . « Δ ε ν μπορώ να κο ιμηθώ, Φ α τ μ ά ! » Σαν να μην ήταν μεθυσμένος , σαν να μην είχα δε ι πόσο ε ίχε π ι ε ι στο δε ίπνο . Δεν ε ίπα τ ίποτα. Μ π ή κ ε μέσα, τρεκλίζοντας. Τα μάτια του καίγανε από τον πυρετό . « Δ ε ν μπορώ να κο ιμηθώ, Φατμά , γ ιατ ί ανακάλυψα κάτ ι τρομερό . Α π ό ψ ε θα μ' ακούσεις. Δ ε ν θα σου ε π ι τ ρ έ ψ ω να πάρεις το πλεχτό σου και να πας στο άλλο δωμάτιο. Ανακάλυψα κάτι τρομερό, πρέπε ι σε κάποιον να το π ω ! » Ο νάνος ε ίναι κάτω, Σελαχατ ίν , του αρέσε ι πολύ να σ' ακούε ι , σ κ έ φ τ η κ α , μα δεν ε ίπα τ ί π ο τ α , γ ι α τ ί το πρόσωπο του ε ίχε μια παράξενη έκφραση. Ξαφνικά άρχισε να ψ ιθυρ ίζε ι : «Ανακάλυψα το θάνατο, Φ α τ μ ά , εδώ κανε ίς δεν τον ξέρε ι το θάνατο, στην Ανατολή , ε γ ώ πρώτος τον ανακάλυψα! Τώρα, λ ίγο πριν, α π ό ψ ε » . Σ τ α μ ά τ η σ ε γ ια μια σ τ ι γ μ ή , σαν να φ ο β ή θ η κ ε γ ια την ανακάλυψη του, δεν μ ι λούσε σαν μεθυσμένος . «Άκου , Φ α τ μ ά ! Ξ έ ρ ε ι ς , το γράμμα Η το τ έλε ιωσα πιο νωρίς απ' ό,τι νόμιζα ότι θα το τ ε λ ε ι ώ σω. Τώρα γράφω το Θ. Π ρ έ π ε ι σ' αυτό να γράψω για το θάνατο. Το ξέρε ις αυτό!» Το ήξερα, γ ι α τ ί τόσο στο πρωινό, όσο και στο μ ε σ η μ ε ρ ι α ν ό και στο βραδινό φαγητό , δεν μ ι -


λούσε γ ια τ ί π ο τ ε άλλο: « Μ ο υ ήταν αδύνατο να γράψω αυτό το κεφάλαιο, μ έ ρ ε ς τώρα πηγαινοερχόμουνα στο δωμάτιο μου και σκεφτόμουνα γ ι α τ ί δεν μπορώ να το γ ρ ά ψ ω . Γ ιατ ί , όπως όλα τα άλλα κεφάλαια, έ τ σ ι κ ι αυτό, οπωσδήποτε θα το 'παιρνα απ' αυτούς που έχουν ή δ η γ ρ ά ψ ε ι γ ι ' αυτό. Δ ε ν έχω να προσθέσω τ ίποτα σ' αυτά που σκέφτηκαν κι έγραψαν οι άλλοι , έ τσ ι έ λ ε γ α , μα και δεν μπορούσα να καταλάβω γ ιατ ί δεν τα κατάφερα ν' αρχίσω αυτό το λήμμα...)) Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή γ έ λ α σ ε . «Π ιθανό να μην μπορέσω να συμπληρώσω την εγκυκλοπαίδε ια μου, γ ιατ ί άρχισα να σκέφτομαι τον δικό μου θάνατο, γ ιατ ί πλησίασα τα εβδομήντα, εσύ τ ι λ ε ς ; » Ε γ ώ δεν μίλησα. « Ό χ ι , Φ α τ μ ά , δεν είναι έ τσ ι , ε ίμα ι ακόμη νέος, δεν τ έ λ ε ι ω σ α ακόμη αυτά που π ρ έ π ε ι να κάνω. Α κ ό μ η και μετά απ' αυτή την ανακάλυψη νιώθω νέος κ ι ακμαίος, όσο δεν μπορε ίς να φανταστε ίς : τόσο πολλά ε ίναι αυτά που μπορούν να επιτευχθούν κάτω από το φως τ η ς ανακάλυψης μου, που, κ ι εκατό χρόνια ακόμη να ζήσω, δεν θα μου φτάσουν!» Ξαφνικά φώναξε: « Ό λ α , τα πάντα, τα γ ε γονότα, οι κ ινήσε ι ς , η ζωή α π έ κ τ η σ α ν καινούργιο νόημα. Ό λ α τα β λ έ π ω διαφορετικά πια. Μ ι α εβδομάδα περπατού σα στο δωμάτιο μου, χωρίς να μπορέσω να γ ρ ά ψ ω ούτε μια λ έ ξ η , ώσπου, δύο ώρες πριν, η ανακάλυψη άστραψε σαν κε ραυνός στο μυαλό μου. Δύο ώρες πριν , πρώτος ε γ ώ , στην Ανατολή, άνοιξα, Φατμά, τα μάτια μου στο φόβο. Ξ έ ρ ω , δεν καταλαβαίνε ις , μα θα καταλάβε ις , άκουσε μ ε ! » Τον άκουγα όχι γ ιατ ί ή θ ε λ α να καταλάβω, μα γ ιατ ί δεν είχα τ ί π ο τ ε άλλο να κάνω, κ ι αυτός πηγαινοερχόταν σαν να ήταν στο δωμάτιο του. « Μ ι α εβδομάδα τώρα, πάνω-κάτω στο δωμάτιο μου, σκεφτόμουνα το θάνατο κ ι αναρωτιόμουνα γ ιατ ί εκε ί νοι , στις ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι ε ς τους, στα β ιβλ ία τους, γράφουν


τόσο πολλά γ ια το θ έ μ α αυτό. Αφήνω κατά μέρος τα έργα τ έ χ ν η ς τους. Σ τ η Δ ύ σ η έχουν γ ρ α φ τ ε ί γ ια το θάνατο χιλ ιάδες β ιβλ ία. Σκεφτόμουνα γ ιατ ί μεγαλοποιούν ένα τόσο απλό θέμα , ε γ ώ σκόπευα να το αναφέρω στην εγκυκλοπαίδεια μου πολύ σύντομα. Θα έγραφα: Θάνατος είναι η χρεοκοπία του οργανισμού! Έ τ σ ι , ύστερα από μια σύντομη ε ι σαγωγή μ ε ιατρικά δεδομένα, θ' αναιρούσα τ ις εκδοχές των μύθων και των ιερών β ιβλ ίων, θ' αποδείκνυα γ ια άλλη μια φορά ότι τα ιερά β ιβλ ία αντέγραψαν το ένα το άλλο, και , κατόπιν , θ' ανέφερα πόσο γελο ί ες ε ίναι οι επ ιμνημόσυνες τ ε λ ε τ έ ς καθώς και τα έθ ιμα των διαφόρων λαών, κι όλα αυτά θα τα έγραφα σύντομα. Επιθυμούσα να ε ίμα ι σύντομος ε π ε ι δ ή ή θ ε λ α να συμπληρώσω την εγκυκλοπαίδε ια μου το ταχύτερο δυνατόν δεν ήταν όμως αυτή η πραγματ ική αιτία: δεν έδινα σημασία στο θ έ μ α , γ ιατ ί μ έ χ ρ ι πριν από δύο ώρες δεν ε ίχα καταλάβε ι τ ι ήταν ο θάνατος και γ ιατ ί φερόμουνα σαν οπο ιοσδήποτε απλός Ανατολ ί της . Αυτό το κατάλαβα πριν από δύο ώρες, Φατμά. Κ ά τ ι που χρόνια τώρα δεν μπορούσα να καταλάβω, το ε ίδα κοιτάζοντας πριν από δύο ώρες τους νεκρούς στ ις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς . Φοβερό πράγμα! Άκου! Οι Γερμανο ί τ ο ύ τ η τ η φορά ε π ι τ έ θ η κ α ν στο Χ ά ρ κ ο β ο , ας είναι, αυτό δεν έχε ι σημασία! Κοιτάζοντας πριν από δύο ώρες αφηρημένα τους νεκρούς στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , κι άφοβα, όπως πριν από σαράντα χρόνια κοίταζα τα πτώματα στην Ιατρικ ή Σ χ ο λ ή , ξαφνικά έ λ α μ ψ ε στο μυαλό μου ένα φως, ήταν η ίδια η φ ρ ί κ η , ήταν σαν ένα ρόπαλο που έ π ε σ ε στο κεφάλι μου. Κ α ι σ κ έ φ τ η κ α : Τ ο Τ ίποτα ! Να ι , το Τ ίποτα ! Ε ίναι κάτ ι που λ έ γ ε τ α ι Τ ί π ο τ α , κ ι οι κακόμοιροι νεκροί του πολέμου, τώρα, π έ σ α ν ε στο π η γ ά δ ι αυτού του Τ ί π ο τ α και φύγανε . Έ ν α φοβερό συναίσθημα ήταν αυτό, Φατμά , το νιώ-


θω και τώρα. Κ ι άκου τ ι σ κ έ φ τ η κ α : Μ ι α και δεν υπάρχει Θεός και παράδεισος και κόλαση, μ ε τ ά το θάνατο υπάρχει μονάχα αυτό το Τ ίποτα: μονάχα αυτό υπάρχει. Έ ν α εντελώς κενό Τ ί π ο τ α ! Δ ε ν νομίζω ότι εσύ θα το κ α τ α λ ά β ε ι ς αυτό αμέσως. Μ έ χ ρ ι πριν από δύο ώρες, ούτε ε γ ώ το 'ξερα, μα, όταν ανακάλυψα το Τ ίποτα , κατάλαβα, Φ α τ μ ά , μ π ή κ α βαθιά στο νόημα, και κατάλαβα πόσο φοβερό ε ίναι το Τ ίποτα και πόσο φοβερός ο θάνατος! Σ τ η ν Ανατολή κανε ίς δεν το σ κ έ φ τ η κ ε αυτό. Έ τ σ ι , εκατοντάδες , χ ιλ ιάδες χρόνια σερνόμαστε , μα καλύτερα να μ η β ιαστούμε , θα σου ε ξ η γ ή σ ω σιγά σιγά* το βάρος αυτής τ η ς ανακάλυψης δεν μπορώ αυτ ή τ η νύχτα να το σηκώσω μόνος μου!» Έ κ α ν ε ανυπόμονες κ ινήσε ις , κουνούσε τα χέρια του όπως στα νιάτα του. « Μ έ σα σε μια σ τ ι γ μ ή , κατάλαβα γ ιατ ί όλα είναι έτσ ι . Γ ιατ ί εμε ί ς ε ί μ α σ τ ε αυτό που ε ί μ α σ τ ε . Κατάλαβα γ ιατ ί η Ανατολή ε ίναι Ανατολή , κι η Δύση είναι Δ ύ σ η , σου ορκίζομαι, Φατμά, το κατάλαβα και τώρα σε ι κ ε τ ε ύ ω , άκουσε μ ε προσεχτ ικά, και θα κ α τ α λ ά β ε ι ς » . Μ ο υ εξηγούσε , σαν να μην ήξερε ότι σαράντα χρόνια τώρα δεν τον άκουγα. Ή θ ε λ ε να μου μ ι λάε ι μ ε π ε π ο ί θ η σ η , προσεχτ ικά, όπως στα πρώτα μας χρόνια, η φωνή του όμως ακουγόταν γ ε μ ά τ η ενθουσιασμό κ ι αμαρτ ία , κ ι ας προσπαθούσε να μοιάζε ι μ ε η λ ι κ ι ω μ έ ν ο , ανόητο δάσκαλο, που μ ε τρυφερά και στοργικά λόγια επ ι χε ιρε ί να ξ εγελάσε ι ένα μ ικρό παιδ ί : «Τώρα άκου μ ε προσεχτ ικά , Φ α τ μ ά ! Μ η θυμώνε ις , έ τ σ ι ! Λ έ μ ε ότι Θεός δεν υπάρχει , πόσες φορές σου το 'πα, γ ιατ ί δεν μπορούμε πε ι ραματικά ν' αποδείξουμε την ύπαρξη του, οπότε όλες οι θρησκε ί ες που στηρίζονται στην ύπαρξη του Θεού είναι κ ε ν έ ς π ο ι η τ ι κ έ ς φλυαρίες. Άρα ούτε κ ι ο παράδεισος κι η κόλαση, που αναφέρουν αυτές οι φλυαρίες, υπάρχουν. Κ ι εφόσον δεν


υπάρχουν ο παράδεισος κι η κόλαση, τότε δεν υπάρχει ούτε μεταθανάτια ζωή. Με παρακολουθείς, έτσι δεν είναι, Φατμά; Αν δεν υπάρχει η μεταθανάτια ζωή, τότε η ζωή των νεκρών χάνεται μαζί με το θάνατο. Ας εξετάσουμε το θέμα κι από τη σκοπιά του νεκρού: ο νεκρός, που πριν απ' το θάνατο του ζούσε, μετά το θάνατο πού βρίσκεται; Δεν κάνω λόγο για το σώμα του: Πού είναι τώρα αυτός από άποψη πνεύματος, συναισθήματος, νοημοσύνης; Είναι κάπου; Δεν υπάρχει, είναι μέσα σε κάτι που δεν υπάρχει, είναι θαμμένος στο Τίποτα: ούτε βλέπει πια κανέναν ούτε και τον βλέπει κανείς. Καταλαβαίνεις τώρα, Φατμά, πόσο φοβερό πράγμα είναι αυτό που ονομάζω Τίποτα; Όσο το σκέφτομαι, με πιάνει φρίκη: Θεέ μου, πόσο παράξενη, πόσο ανατριχιαστική σκέψη! Μόλις προσπαθώ να το φέρω μπροστά στα μάτια μου, ανατριχιάζω. Σκέψου κι εσύ, Φατμά* σκέψου κάτι, Φατμά, που να μην έχει τίποτα- ούτε φωνή ούτε χρώμα ούτε μυρωδιά ούτε αίσθηση, κάτι που δεν έχει καμιά ιδιότητα, και δεν έχει θέση ούτε στο κενό. Μπορείς να φανταστείς κάτι που δεν πιάνει χώρο, που δεν φαίνεται, που δεν ακούγεται; Μονάχα ένα τυφλό σκοτάδι, που δεν είναι σε θέση ν' αντιληφθεί ότι είναι πυκνό σκοτάδι, χωρίς αρχή και τέλος. Ο θάνατος είναι πιο σκοτεινός κι από αυτό, το Τίποτα είναι ακόμη πιο πέρα απ' αυτό. Φοβάσαι, Φατμά; Ενώ τα σώματα μας σαπίζουν στην απαίσια και παγερή σιωπή του χώματος, και τα θύματα πολέμου, με τρύπες από τις λαβωματιές σαν τη γροθιά μου, με τα κρανία τους κομματιασμένα και τα μυαλά τους σκορπισμένα στο χώμα, με χυμένα μάτια και σκισμένα, ματωμένα στόματα, βρομάνε ανάμεσα στα ερείπια, το πνεύμα τους -δυστυχώς, και το δικό μας- θάβεται στο δίχως αρχή και τέλος σκοτάδι του


Τ ί π ο τ α · σαν τυφλός, που π έ φ τ ε ι μ ε το κεφάλι κάτω σε βάραθρο και θα π έ φ τ ε ι μ έχρ ι την α ιωνιότητα χωρίς να καταλαβαίνε ι τ ι του συμβαίνε ι , όχι, ε ίναι κάτ ι περ ισσότερο από αυτό, κάτι που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Θ ε έ μου, όσο το σκέφτομαι , μ ε π ιάνε ι φ ρ ί κ η , δεν θέλω να πεθάνω, όταν έ ρ χ ε τ α ι στο νου μου ο θάνατος, επαναστατώ, Θ ε έ μου, τ ι εκνευριστ ικό, να ξέρεις ότι θα θαφτείς στο σκοτάδι του απείρου, να ξέρε ις ότι δεν θα υπάρχει αρχή και τ έλος , ότι θα χαθε ί ς στο σκοτάδ ι κ ι ότ ι π ο τ έ , π ο τ έ δεν θα μ π ο ρ έ σ ε ι ς να β γ ε ι ς έξω! Όλοι θα βουτήξουμε στο Τ ίποτα , Φατμά, θα γ ε μίσουμε μ ε ανυπαρξία! Δεν φοβάσαι, δεν σου 'ρχεται να επαν α σ τ α τ ή σ ε ι ς ; Π ρ έ π ε ι να φοβηθε ίς , δεν σ' αφήνω αυτή τ η νύχτα προτού ξυπνήσε ι μέσα σου ο φόβος του θανάτου που θα σε κάνε ι να επαναστατήσε ις . Άκουσε , δεν υπάρχει παράδεισος, δεν υπάρχει κόλαση, δεν υπάρχει Θεός, δεν υπάρχ ε ι κανε ίς που να σε παρακολουθεί , να σε τ ι μ ω ρ ε ί , να σε συγχωρεί . Μ ε τ ά το θάνατο, θα κατέβε ι ς στο Τ ίποτα σαν να κατεβα ίνε ι ς στο βυθό μιας σκοτε ινής θάλασσας, απ' όπου δεν θα βγε ι ς π ο τ έ . Θα βρεθε ί ς σε μια σ ιωπηλή ερημ ιά απ' όπου δεν θα υπάρχει γυρισμός· ενώ το πτώμα σου θα σαπίζει στο κρύο χώμα, το κρανίο σου και το στόμα σου, θα γ ε μ ίζε ι χώμα σαν γλάστρα, οι σάρκες σου θα πέφτουν και θα σκορπίζονται σαν ξ ε ρ α μ έ ν η κοπριά, ο σκελετός σου θα γ ί νε ι σ κ ό ν η , σαν κομματάκ ια κάρβουνου, θα βρεθε ί ς μέσα σ' έναν απαίσιο βούρκο που θα σε λ ιώσε ι μ έ χ ρ ι και την τ ε λευταία τρίχα του κεφαλιού σου, ξέροντας ότι ούτε να ελπ ί σεις δεν θα έχε ις το δ ικαίωμα πως μπορείς να γυρίσε ις πίσω, και θα εξαφανιστε ίς ολομόναχη, Φατμά , στην α ν ε λ έ η τ η , π α γ ω μ έ ν η λάσπη του Τ ίποτα. Κ α τ α λ α β α ί ν ε ι ς ; »

Τρόμαξα! Σ ή κ ω σ α μ ε φόβο το κεφάλι μου από το μαξι-


λάρι και κοίταξα το δωμάτιο μου. Ο παλιός κόσμος, ο τ ω ρινός κόσμος. Μ α το δωμάτιο μου και τα έπιπλα μου κοιμούνται. Ίδρωσα. Θέλησα κάποιους να δω, μ ε κάποιους να μ ιλήσω, να τους αγγ ίξω. Κατόπιν άκουσα θόρυβο κάτω και παραξενεύτηκα. Η ώρα ήταν τρε ι ς . Α μ έ σ ω ς σ η κ ώ θ η κ α κι έτρεξα στο παράθυρο. Το φως του Ρ ε τ ζ έ π έ κ α ι γ ε α κ ό μ η . Ο ύπουλος νάνος, το μπασταρδάκι τ η ς υπηρέτρ ιας ! Σ κ έ φ τ η κ α μ ε φόβο ε κ ε ί ν η την κρύα χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η νύχτα: τ ι ς π ε σ μ έ νες καρέκλες , τα σπασμένα τζάμια, τα πιάτα, τα κουρελιασμένα υφάσματα, το αίμα. Ανατρίχιασα και ταράχτηκα. Πού είναι το μπαστούνι μου; Το πήρα και χτύπησα κάτω δυο φορές φωνάζοντας:

« Ρ ε τ ζ έ π , έλα γρήγορα ε π ά ν ω » . Β γ ή κ α από το δωμάτιο μου και πήγα στην άκρη τ η ς σκά

λας. « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , σου μ ιλάω, πού ε ί σ α ι ; » Κοιτάζω κάτω* στο φως που έρχετα ι από κε ι υπάρχουν

σκ ι ές , κινούνται στον τοίχο. Ξ έ ρ ω , ε ί σ τ ε εκε ί . Ξαναφώναξα, στο τέλος ε ίδα μια σκιά.

« Έ ρ χ ο μ α ι , κυρία, έ ρ χ ο μ α ι » , ε ί π ε η σκιά, άρχισε να μ ι κραίνει κι ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε ο νάνος.

« Τ ι ε ί να ι ; » ε ί π ε . « Τ ι θ έ λ ε τ ε ; » Δ ε ν ανέβαινε επάνω. « Γ ι α τ ί δεν κοιμάσαι τ έτο ια ώρα;» ε ίπα. « Τ ι κ ά ν ε τ ε κά

τ ω ; » « Τ ί π ο τ α » , ε ί π ε . « Κ α θ ό μ α σ τ ε » . « Τ έ τ ο ι α ώρα;» ε ίπα. « Μ η λες ψ έ μ α τ α , αμέσως το κατα

λαβαίνω. Τ ι τους λ ε ς ; » « Δ ε ν τους λ έ ω τ ί π ο τ α » , ε ί π ε . « Τ ι σας συμβαίνε ι π ά λ ι ;

Π ά λ ι σ κ έ φ τ ε σ τ ε ; Μ η σ κ έ φ τ ε σ τ ε ! Αν δεν μ π ο ρ ε ί τ ε να κοι-


μ η θ ε ί τ ε , π ά ρ τ ε τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α σας, ψ ά ξ τ ε τ η ν ντουλάπα σας, κο ι τάξτε αν ε ίναι τα ρούχα σας σ τ η θ έ σ η τους, φάτε φρούτα, μην τους σ κ έ φ τ ε σ τ ε πια αυτούς!»

« Ε σ ύ να μην ανακατεύεσαι τ ι κάνω!» ε ίπα. «Φώναξε τους να έρθουν ε π ά ν ω » .

«Μονάχα η δεσποινίς Νιλγκ ιούν ε ί να ι » , ε ί π ε . « Ο κύριος Φαρούκ κ ι ο Μ ε τ ί ν φύγανε» .

« Δ ε ν ε ίναι ε δ ώ ; » ε ίπα. « Κ α τ έ β α σ ε μ ε κ ά τ ω , να δω, τ ι τους ε ί π ε ς » .

« Τ ι θ έ λ ε τ ε να τους πω, κυρία, δεν σας καταλαβαίνω» . Σ τ ο τέλος α ν έ β η κ ε τ ις σκάλες . Νόμισα πως θα έρθε ι κο

ντά μου, αλλά μ π ή κ ε στο δωμάτιο μου. « Μ η ν ανακατεύε ις το δωμάτιο μου!» ε ίπα. « Τ ι κ ά ν ε ι ς ; » Ο νάνος στεκόταν σ τ η μ έ σ η του δωματ ίου . 1 Ιήγα από

πίσω του. Ξαφνικά γύρ ισε , μ ε πλησ ίασε , και μου 'πιασε το χέρι * σάστισα: μ ε β ο ή θ η σ ε να πάω στο κ ρ ε β ά τ ι μου. Μ ε πλησίασε , μ ε σκέπασε μ ε το ζεστό πάπλωμα μου. Κίμαι κοριτσάκι , ε ίμα ι αθώα, έχω ξεχάσει . Ε γ ώ ήμουν ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι μου, αυτός έ φ ε υ γ ε .

«Αφήσατε το ροδάκινο σας μ ισοφαγωμένο» , ε ί π ε . «Ε ίνα ι τα καλύτερα ροδάκινα αυτά, δεν σας αρέσουν; Να a a c φέ ρω β ε ρ ί κ ο κ α ; »

Έ φ υ γ ε . Έ μ ε ι ν α μόνη . Πάνω μου το ίδιο ταβάν ι , κάτω το ίδιο πάτωμα* στην καράφα το ίδιο νερό, στο τραπέζ ι το ίδιο ποτήρ ι , η βούρτσα, η κολόνια, το π ιάτο, το ρολόι, όλα στην ίδια θ έ σ η , κι ε γ ώ , ξ α π λ ω μ έ ν η στο κρεβάτ ι μου, σκέφτομαι τ ι παράξενο πράγμα είναι αυτό που το λ έ ν ε χρόνο, κι ανα τρ ιχ ιάζω. Κ α τ ά λ α β α πως κ ι ε κ ε ί ν η τ η νύχτα θα σκεφτό μουνα την ανακάλυψη του Σελαχατ ίν . Έ λ ε γ ε ο σατανάς:

«Καταλαβαίνε ις το μεγαλε ίο τ η ς ανακάλυψης μου, Φα-


τ μ ά ; Απόψε ανακάλυψα το αόρατο όριο που μας χωρίζει από τους άλλους! Ό χ ι ! Δεν είναι οι ενδυμασίες , οι μηχανές , τα σπίτ ια , τα έ π ι π λ α , οι π ρ ο φ ή τ ε ς , οι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς , τα εργοστάσια, που χωρίζουν την Ανατολή από τ η Δ ύ σ η . Ό λ α αυτά είναι το αποτέλεσμα. Εκε ίνο που μας χωρίζει είναι τούτη η μ ι κ ρ ή κ ι απλή αλήθεια. Εκε ίνο ι ν ιώσανε το απύθμενο π η γάδι που λέγετα ι θάνατος, το Τίποτα, ενώ εμε ί ς αγνοούμε τ η φοβερή αυτή αλήθεια. Μ ο υ έρχεται τρέλα όταν σκέφτομαι πως η απίστευτα μ ε γ ά λ η διαφορά προέρχεται από μια τόσο δα απλή ανακάλυψη! Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μέσα σε χίλια χρόνια δεν β ρ έ θ η κ ε στην τεράστ ια αυτή Ανατολή ούτ ε ένας άνθρωπος που να σκεφτε ί ένα τ έτο ιο πράγμα. Αν κρίνεις από το χρόνο και τ η ζωή που χ ά θ η κ ε , κ ι εσύ α κ ό μ η , Φατμά, θα μπορέσε ις να καταλάβε ις μέχρ ι ποιο σημε ίο έχε ι φτάσει η βλακεία κι η νωθρότητα! Μ α και πάλι π ιστεύω στο μέλλον. Γ ιατ ί , μ ε τ ά από τόσους αιώνες, έκανα ε γ ώ το απλό πρώτο βήμα. Α π ό ψ ε , ε γ ώ , ο Σελαχατίν Νταρβίνογλου, ανακάλυψα στην Ανατολή το θάνατο! Καταλαβαίνεις τ ι σου λέω; Μ ε κοιτάς έτσ ι χαζά! Β έ β α ι α , γ ιατ ί μονάχα αυτός που ξέρε ι το σκοτάδι μπορεί να ν ιώσει το φως, μονάχα αυτός που ξέρει το Τ ίποτα είναι σε θ έ σ η να καταλάβε ι τ ι θα πε ι "υπάρχ ω " . Σ κ έ φ τ ο μ α ι το θάνατο, άρα υπάρχω! Ό χ ι ! Τ ι κρίμα που κ ι οι νωθροί εκε ίνο ι Ανατολίτες υπάρχουν, υπάρχεις κ ι εσύ, μ ε τ ις βελόνες που κρατάς, μα κανείς σας δεν ξέρε ι τ ι σ η μαίνει θάνατος! Το σωστό είναι να λ έ μ ε : Σ κ έ φ τ ο μ α ι το θάνατο, άρα ε ίμαι Δυτ ικός ! Ε γ ώ ε ίμαι ο πρώτος που έφυγε από την Ανατολή κ ι έ γ ι ν ε Δυτ ικός , η πρώτη Ανατολή που έγ ινε Δύση ! Καταλαβαίνεις , Φ α τ μ ά ; » Ξαφνικά, φώναξε: «Ω Κύριε , ε ίσαι κ ι εσύ σαν αυτούς, ε ίσαι τυφλός!» Κατόπ ιν , μ' έναν κλαψιάρικο αναστεναγμό, έκανε τρεκλίζοντας δυο βήματα


προς το παράθυρο. Γ ια μια σ τ ι γ μ ή , τ ι παράξενο, μου φάνηκε πως θ' άνοιγε τα παραθυρόφυλλα, θα ριχνόταν έξω, θα ορμούσε στην καταιγίδα, θα έκανε φτερά και θα πετούσε μ ε τον ενθουσιασμό τ η ς ανακάλυψης του , νόμισα ότι θα κουνούσε τα χέρια του και θα πετούσε λ ιγάκ ι , μ ε τ ά θα καταλάβαινε την πραγματ ικότητα , θα έσκαγε κάτω και θα πέθαινε . Μ α ο Σελαχατίν στάθηκε καταμεσής του δωματίου, και κοίταξε μ ε μίσος κι απελπισία, σαν να έ β λ ε π ε πίσω από τα τζάμια όλη τ η χώρα κι αυτό που ονόμαζε Ανατολή: ((Κακόμοιροι τυφλοί! Κοιμούνται ! Είναι στα κρεβάτ ια τους· κάτω από τα παπλωματά τους, βυθ ισμένοι στον ήρεμο ύπνο τ η ς ηλ ιθ ιότητας τους και κοιμούνται ! Ό λ η η Ανατολή κοιμάται . Σκλάβο ι ! Θα τους μάθω το θάνατο και θα τους γλ ι τώσω από τ η σκλαβιά. Μ α πρώτα θα γλ ι τώσω εσένα, Φατμά, άκουσε μ ε , κ α τ ά λ α β ε κ ι ομολόγησε πως φοβάσαι το θάνατο» . KL έτσ ι , όπως τ ό τ ε , που παρά τα παρακάλια του ήξερε ότι δεν θα μ' έ π ε ι θ ε ποτέ να πω ότι δεν υπάρχει Θεός, άρχισε πάλι να μ ε παρακαλάει , να μ ε φοβερίζει , να προσπαθεί να μ ε ξεγ ε λ ά σ ε ι παίζοντας μ ε τ ι λέξε ις , να μετράε ι μ ε τα δάχτυλα του αυτά που θεωρούσε αποδείξεις* δεν τον π ίστεψα . Όταν κουράστηκε και σώπασε , κάθ ισε στην καρέκλα απέναντ ι μου κοιτάζοντας μ ε άδειο β λ έ μ μ α το άδειο τραπέζ ι , ενώ τα παντζούρια εξακολουθούσαν να χτυπούν στον τοίχο. Ώσπου ξαφνικά ε ίδε το ρολόι κοντά στο προσκεφάλι μου, τρόμαξε κι άρχισε να φωνάζει σαν να ε ίχε δε ι σκορπιό ή φίδ ι : « Ι Ιρέπει να τους προλάβουμε, να τους προλάβουμε! Πιο γρήγορα, πιο γ ρ ή γ ο ρ α ! » Π ή ρ ε το ρολόι, το πέταξε στο κ ρ ε β ά τ ι μου και φώναξε: «Ανάμεσα μας υπάρχει ένα δ ιάστημα ίσως χιλ ίων χρόνων, μα μπορούμε να τους προλάβουμε, Φατμά, θα τους προλάβουμε , γ ιατ ί δεν έχουν τ ίποτα να κρύψουν από μας,


όλα τους τα ξέρουμε, ακόμη και τ ις πιο βαθιές αλήθειες τους! Θα τυπώσω ένα φυλλάδιο μ ε αυτή την αλήθεια και θα τ η διδάξω στους κακόμοιρους τους δικούς μας. Ανόητο ι ! Δεν έχουν καταλάβε ι ακόμη ότι έχουν μόνο μια ζωή· όσο το σκέφτομαι, εκνευρίζομαι. Ζούνε ήρεμο ι κ ι ευτυχ ισμένα, δίχως καμιά ανησυχία, χωρίς να ξέρουν ποια είναι η αλήθεια της ζωής, θεωρώντας τον κόσμο δεδομένο . Θα τους κανονίσω όμως ε γ ώ αυτούς! Θα τους κάνω να γονατίσουν με το φόβο του θανάτου! Θα μάθουν τον εαυτό τους· να τον φοβούνται και να τον σιχαίνονται. Ξ έ ρ ε ι ς κανένα μουσουλμάνο που να σιχαίνεται αληθινά τον εαυτό του, έχε ις γνωρίσε ι ποτέ Ανατ ο λ ί τ η που να μπορεί να σιχαθεί τον εαυτό του ; Δεν περιμένουν και τ ί π ο τ ε από τον εαυτό τους, δεν ξέρουν να ξεχωρίζουν από το κοπάδι* μονάχα αφήνονται να παρασύρονται από ένα ρεύμα, που δεν ξέρουν καλά καλά τ ι ε ίναι, κι αν κάποιος υποστηρίξε ι κάτ ι δ ιαφορετικό, τον παίρνουν γ ια ανώμαλο, ακόμη και γ ια τρελό! Θα τους μάθω, Φατμά, να φοβούνται όχι τ η μοναξιά μα το θάνατο. Τ ό τ ε θα μάθουν ν' αντέχουν στη μοναξιά, θα προτιμήσουν τον βαθύ πόνο της μοναξιάς από την κ ε ν ή μακαριότητα του πλήθους! Τ ό τ ε θα δουν ότι πρέπε ι να τοποθετήσουν τον εαυτό τους στο κέντρο του κόσμου! Θα νιώσουν ντροπή κι όχι περηφάνια που σ' όλη τους τ η ζωή ήταν οι ίδιοι άνθρωποι* θ' ανακρίνουν τον εαυτό τους, και θα το κάνουν με βάση την ηθ ική τους κι όχι τ η θρησκε ία! Ό λ α αυτά θα γίνουν, Φατμά, θα τους κάνω να ξυπνήσουν από τον ευτυχ ισμένο , ήσυχο και ανόητο ύπνο χιλιάδων χρόνων! Θα σπείρω στην καρδιά τους την αποπνικ τ ι κ ή , εξοργ ιστ ική φρίκη του φόβου του θανάτου. Αυτό θα το κάνω οπωσδήποτε , έστω κι αν χρε ιαστε ί να χρησιμοποιήσω βία, σου ορκίζομαι!» Έ π ε ι τ α , σαν να ε ίχε κουραστεί από


την ίδια του την οργή, σώπασε, ε ίχε λαχανιάσει* σαν να ντρεπόταν λ ίγο, σαν να φοβόταν για το φόβο που θα έσπερνε στις καρδιές των ανθρώπων. Σ ε λ ίγο όμως ξανάρχισε : « Ά κ ο υ , Φ α τ μ ά : Αν δεν τον ν ιώθε ις το φόβο, μπορε ίς να το πετύχε ις μ ε τ η λογ ική σου. Η ζωή που ζούμε δεν αφήνει εμάς τους Ανατολίτες να νιώσουμε αυτή τ η φρ ίκη . Μ π ο ρ ο ύ μ ε ωστόσο να την καταλάβουμε μ ε τ η λ ο γ ι κ ή μας, και μάλιστα τόσο καλά, που να μας δοθεί μ ε αυτό τον τρόπο η δυνατότητα να γίνουμε σαν εκείνους. Γ ια να γίνε ις σαν εκείνους, αρκεί να με ακούσεις με προσοχή και να σκεφτε ίς λογικά. Άκου μ ε ! » Μα δεν τον άκουγα πια. Π ε ρ ί μ ε ν α να μ ε αφήσε ι σ τ η μοναξιά τ η ς νύχτας, να παραδοθώ στον ύπνο μου.

Τ ο μυαλό μου σκάλωσε γ ια άλλη μια φορά στο θόρυβο που ερχόταν από κάτω. Σ ή κ ω σ α το κεφάλι μου από το ζεστό μαξιλάρι μου κ ι άκουσα το νάνο να τρ ιγυρ ίζε ι μέσα στο σπ ί τ ι , σαν να τρ ιγύριζε στο σώμα μου. Τ ι σκαρώνεις , τζου-τ ζ έ , τ ι τους λες ; Μ ε τ ά άκουσα να χτυπάε ι η πόρτα του κ ή που, και στη συνέχεια β ή μ α τ α : ήταν του Μ ε τ ί ν ! 1 Ιού ήσουνα μ έ χ ρ ι αυτή τ η ν ώρα; Τον άκουσα να χτυπάε ι την πόρτα τ η ς κουζίνας και να μπαίνε ι μέσα, μα δεν α ν έ β η κ ε επάνο). Σ κ έ φ τ η κ α : Ε ίναι κάτω, όλοι ε ίναι κάτω, κ ι ο τζουτζές τους λ έ ε ι διάφορα. Ανατρίχιασα, κ ι ε ίπα, πού είναι το μπαστούνι μου, να σας πιάσω όλους ε π ' αυτοφώρω, μα δεν σ η κ ώ θ η κα από το κρεβάτ ι μου. Κατόπιν άκουσα βήματα στις σκάλες , ησύχασα, μα κατάλαβα πως τα βήματα είχαν κάτ ι παράξενο, νόμισα ότι ήταν ο σατανάς και πήγαινε μεθυσμένος στο δωμάτιο του! Αντ ί να στρ ίψε ι μπρος από την πόρτα μου και να φύγε ι , σ τ α μ ά τ η σ ε και χ τ ύ π η σ ε , κι ε γ ώ , σαν να ξύπνησα από ε φ ι ά λ τ η , θέλησα να φωνάξω, μα δεν φώναξα.

Σ τ ο δωμάτιο μου μ π ή κ ε ο Μ ε τ ί ν . « Π ώ ς ε ί σ τ ε , γ ι α γ ι ά ; »


μου ε ί π ε . Ή τ α ν λ ίγο παράξενος! « Κ α λ ά ε ί σ τ ε ; » Δ ε ν απάντησα, δεν τον κοίταζα. « Κ α λ ά ε ί σ τ ε , γ ιαγ ιά , εσε ίς δεν έ χ ε τ ε τ ίποτα, εσε ίς δεν παθαίνετε τ ί π ο τ α » . Κατάλαβα . Ή τ α ν μεθυσμένος ! Ό π ω ς ο παππούς του ! Έ κ λ ε ι σ α τα μάτια μου. « Μ η ν κο ιμάστε , γ ιαγιά. Θα σας πω κ ά τ ι » . Ό χ ι , σου το απαγορεύω! « Μ η ν κ ο ι μ ά σ τ ε τώρα!» Κ ο ι μ ά μ α ι και τον ν ιώθω να πλησιάζε ι στο κρεβάτ ι μου. «Ας το γ κ ρ ε μ ί σ ο υ μ ε , γ ιαγ ιά , αυτό το παλ ιόσπ ιτο» . Το περ ίμενα . « Ν α το γ κ ρ ε μ ί σ ο υ μ ε , γ ιαγ ιά , και σ τ η θ έ σ η του να χτ ίσουμε μια μ ε γ ά λ η πολυκατοικ ία. Ο εργολάβος θα μας δώσει τ η μ ι σ ή . Θα είναι καλό γ ια όλους μας. Ε σ ε ί ς δεν ξ έ ρ ε τ ε τ ί π ο τ α » . Να ι , δεν ξέρω τ ί ποτα ε γ ώ ! « Ό λ ο ι χρε ιαζόμαστε λεφτά, γ ιαγ ιά ! Έ τ σ ι όπως π ά μ ε , ούτε τα έξοδα τ η ς κουζίνας αυτού του σπιτ ιού δεν θα μπορούν να καλυφθούνε!» Η κουζίνα μας, σκέφτομαι ε γ ώ , όταν ήμουν μ ι κ ρ ή , μύριζε γαρίφαλο και κανέλα . «Αν δεν κάνουμε κάτ ι , σύντομα εσύ κ ι ο Ρ ε τ ζ έ π θα π ε ι ν ά τ ε . Ο ι άλλοι δεν ασχολούνται μ ε το θ έ μ α αυτό, γ ιαγ ιά . Ο Φαρούκ ε ίναι πια κάθε μέρα μεθυσμένος , η Ν ιλγκ ιούν είναι κομουνίστρια, το ξ έ ρ ε τ ε ; » Έν ιωθα τ η μυρωδιά τ η ς κανέλας και δεν ήξερα τ ίποτα, δεν ήξερα πως γ ια να σε αγαπήσουν, π ρ έ π ε ι να τα ξέρεις όλα. « Γ ι α τ ί δεν απαντάτε , γ ιαγ ιά; Δεν με ακούτ ε ; » Δ ε ν ακούω, γ ι α τ ί δεν ε ίμα ι ε δ ώ , κο ιμάμαι και θυμάμ α ι : φ τ ι ά χ ν α μ ε μ α ρ μ ε λ ά δ ε ς , π ί ν α μ ε λ ε μ ο ν ά δ ε ς και σ ε ρ -μ π έ τ ι α . « Α π α ν τ ή σ τ ε μου, γ ιαγ ιά , σας παρακαλώ, α π α ν τ ή σ τ ε μου!» Κατόπιν πήγαινα στις κόρες του Σουκρού πασά, γ ε ια σας, Τουρκιάν , Σουκράν, Ν ι γ κ ι ά ν , γ ε ια σας! « Δ ε ν θ έ λ ε τ ε ; Π ρ ο τ ι μ ά τ ε να κ ά θ ε σ τ ε σε τούτο το ερε ίπ ιο , στο κρύο, ν η σ τ ι κ ή , κ ι όχι σ' ένα ωραίο και ζεστό δ ι α μ έ ρ ι σ μ α ; » Π λ η σιάζει στο κρεβάτ ι μου, το κουνάει γ ια να μ ε τρομάξει . « Ξ υ π ν ή σ τ ε , γ ιαγιά, ανοίξτε τα μάτια σας, απαντήστε μου!» Δεν


τα ανο ίγω, κ ο υ ν ι έ μ α ι : έ π ε ι τ α παίρνω τ η ν άμαξα και π η γαίνω στις κόρες του Σουκρού πασά. Τ ί κ ι - τ ά κ α , τ ίκ ι - τάκα. αΑυτοί νομίζουν πως δεν θ έ λ ε τ ε να γ κ ρ ε μ ι σ τ ε ί το σ π ί τ ι ! Μ α κι αυτοί έχουν ανάγκη από λεφτά. Ξ έ ρ ε τ ε γ ιατ ί η γ υ ναίκα του Φαρούκ τον π α ρ ά τ η σ ε ; Γ ι α τα λεφτά! Ο ι άνθρωποι δεν σκέφτονται τ ί π ο τ ε άλλο εκτός από τα λεφτά, γ ιαγ ι ά ! » Εξακολουθε ί να κουνάει το κ ρ ε β ά τ ι . Η άμαξα κουνιόταν απαλά. Ο ι ουρές των αλόγων. . . « Γ ι α γ ι ά , α π α ν τ ή σ τ ε μου!» . . . δ ιώχνανε τ ι ς μύγες . «Αν δεν α π α ν τ ή σ ε τ ε , δεν θα σας αφήσω να κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ! » Θ υ μ ή θ η κ α , θ υ μ ή θ η κ α , θ υ μ ή θηκα. « Κ ι ε γ ώ έχω α ν ά γ κ η από λεφτά , περ ισσότερο απ ' όλους, κ α τ α λ ά β α τ ε ; Γ ι α τ ί ε γ ώ . . . » Θ ε έ μου, κ ά θ ι σ ε στην άκρη του κρεβατ ιού μου. « Δ ε ν μπορώ ν' αρκεστώ στα λ ίγα, όπως αυτοί. Τ η σιχαίνομαι αυτή τ η χώρα των ηλ ιθ ίων ! Θα πάω στην Α μ ε ρ ι κ ή . Χρε ιάζομα ι λεφτά! Κ α τ α λ α β α ί ν ε τ ε ; » Αηδίασα από τ η μυρωδιά του αλκοόλ που έ β γ α ι ν ε από το στόμα του και χτυπούσε στο πρόσωπο μου, και κατάλαβα. «Τώρα θα μου π ε ί τ ε ναι, γ ιαγ ιά , προτ ιμάτε κ ι εσε ίς ένα διαμέρ ισμα, θα τους το πούμε . Π ε ί τ ε ναι , γ ι α γ ι ά ! » Δεν ε ίπα. « Γ ι α τ ί δεν λ έ τ ε το ναι ; Ε π ε ι δ ή ε ί σ τ ε δ ε μ έ ν η μ ε τ ι ς αναμνήσε ις σας;» Οι αναμνήσεις μου, οι αναμνήσεις μου. . . «Θα μεταφέρουμε τα έπ ιπλα στο διαμέρισμα! Τ η ν ντουλάπα σας, τα σεντούκια σας, τ η ραπτομηχανή σας, τα πιάτα σας, όλα θα τα μ ε τ α φ έ ρ ο υ μ ε . Γ ι α γ ι ά , κ ι εσάς θα σας αρέσε ι , καταλ α β α ί ν ε τ ε ; » Καταλαβαίνω πόσο ωραίες ήταν εκε ίνες οι χε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς , μοναχ ικές ν ύ χ τ ε ς : όταν η σ ι ω π ή τ η ς νύχτας ήταν δ ική μου, όταν όλα ήταν ακίνητα σαν πετρωμένα! «Θα κρεμάσουμε κι αυτή τ η φωτογραφία του παππού στον τοίχο. Το δωμάτιο σας θα ε ίναι ολόιδιο μ' αυτό. Σας παρακαλώ, α π α ν τ ή σ τ ε μου!» Δεν απάντησα! « Α χ , Θ ε έ μου, ε π ε ι δ ή


ο ένας είναι μ π ε κ ρ ή ς κ ι άβουλος, η άλλη κομουνίστρια και τούτη δω ξ ε μ ω ρ α μ έ ν η , δεν μπορώ ε γ ώ να. . . » Δεν α π ά ν τ η σα! « . . . περάσω όλη μου τ η ζωή σε τ ο ύ τ η δω τ η φυλακή με τους ηλίθ ιους, όχι !» Φ ο β ή θ η κ α κι έν ιωσα το κρύο χέρ ι του στον ώμο μου! Η κ λ α ψ ι ά ρ ι κ η φωνή του ε ί χ ε πλησ ιάσε ι , μ ε παρακαλούσε κ ι η αναπνοή του μύριζε αλκοόλ , ε ν ώ ε γ ώ αναπολούσα τα παλιά: Δ ε ν υπάρχει παράδεισος, δεν υπάρχε ι κόλαση, το πτώμα σου μ έ ν ε ι ολομόναχο στο κρύο σκοτάδι του τάφου. Εξακολουθούσε να μ ε παρακαλεί . Τα μάτια σου θα γεμίσουν μ ε χώμα, τα σκουλήκια θα φάνε τα έ ν τ ε ρα σου, οι σάρκες σου θα λιώσουν. «Σας παρακαλώ, γ ιαγ ιά ! » Σ τ ο μυαλό σου θα περπατούν μ υ ρ μ ή γ κ ι α , στα πνευμόν ια σου γυμνοσάλ ιαγκες , στην καρδιά σου σκουλήκια. Έ π ε ι τ α ξαφνικά σ τ α μ ά τ η σ ε . « Γ ι α τ ί να πεθάνουν η μ η τ έ ρ α κ ι ο πατέρας μου και να ζ ε ί τ ε εσε ί ς ; Είναι δίκαιο αυτό;» ε ίπε . Σ κ έ φτηκα ότι τον παραπλάνησαν. Σ κ έ φ τ η κ α ότι ο νάνος κάτω τούς τα ε ί π ε όλα! Σκεφτόμουνα, μα αυτός δεν ε ί π ε τ ί π ο τ ε άλλο. Έ κ λ α ι γ ε , γ ια μια σ τ ι γ μ ή νόμισα πως το χέρι του π ή γ α ι ν ε στο λα ιμό μου! Σ κ έ φ τ η κ α τον τάφο μου. Ε ί χ ε ξαπ λ ώ σ ε ι στο κ ρ ε β ά τ ι μου κ ι έ κ λ α ι γ ε . Έ ν ι ω σ α ναυτία. Δ υ σκολεύτηκα να σηκωθώ από το κ ρ ε β ά τ ι , αλλά σηκώθηκα, φόρεσα τ ις παντόφλες μου, πήρα το μπαστούνι μου και β γ ή κα από το δωμάτ ιο . Σ τ ο κεφαλόσκαλο φώναξα:

« Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , ε λ ά τ ε γρήγορα ε π ά ν ω ! »

30

Καθόμασταν κάτω μ ε τ η Ν ιλγκ ιούν . Ό τ α ν άκουσα τ η φων ή τ η ς κυράς, σηκώθηκα αμέσως κι α ν έ β η κ α τρέχοντας τ ις σκάλες . Η κυρά ήταν στην πόρτα του δωματίου τ η ς .

« Τ ρ έ χ α , Ρ ε τ ζ έ π ! » φώναξε. « Τ ι συμβαίνε ι σ' αυτό το σπίτ ι ; Π ε ς μου αμέσως ! »

« Τ ί π ο τ α , κυρ ία» , ε ίπα λαχανιασμένος. « Π ώ ς , τ ί π ο τ α ! » ε ί π ε . «Τούτος εδώ λύσσαξε. Κ ο ί τ α ! » Μ ε την άκρη του μπαστουνιού τ η ς , μου έ δ ε ι ξ ε μ ε αηδία,

σαν να έ δ ε ι χ ν ε ψόφιο ποντ ικό , το ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ η ς κάμαρης. Μ π ή κ α μέσα : ο Μ ε τ ί ν , ξαπλωμένος μπρούμυτα στο κρε βάτ ι τ η ς κυρίας, μ ε το κεφάλι χωμένο στο κ ε ν τ η μ έ ν ο μαξιλάρι , έ τ ρ ε μ ε .

«Θα μ ε σκότωνε ! » ε ί π ε η κυρά. « Σ ε ρωτάω, τ ι γ ίνετα ι σ' αυτό το σπ ί τ ι , Ρ ε τ ζ έ π , μην το κ ρ ύ β ε τ ε από μ έ ν α ! »

« Τ ί π ο τ α , απολύτως, κυρία. Δ ε ν σας ταιρ ιάζε ι αυτό, κύριε Μ ε τ ί ν , ε λ ά τ ε , σ η κ ω θ ε ί τ ε » .

« Τ ί π ο τ α , λ έ ε ι . Ποιος του έ β α λ ε αυτές τ ις ιδέες στο μυαλό; Τώρα αμέσως θα μ ε κατεβάσε ι ς κ ά τ ω » .

« Κ α λ ά » , ε ίπα. « Ο κύριος Μ ε τ ί ν έχε ι π ιε ι λ ίγο, κυρία! Λυ-


τό είναι, όλο! Νέος ε ίναι , θα π ι ε ι , μα δεν ε ίναι συνηθ ισμένος, καθώς β λ έ π ε τ ε . Έ τ σ ι δεν ήταν κ ι ο πατέρας του κ ι ο παππούς τ ο υ ; »

« Κ α λ ά , ε ί π ε . Εσύ σώπαινε ! Άλλο σε ρώτησα!» « Ε λ ά τ ε , κύρ ιε Μ ε τ ί ν ! » ε ίπα . « Ε λ ά τ ε να σας πάω στο

κ ρ ε β ά τ ι σας!» Σ η κ ώ θ η κ ε τρεκλ ίζοντας και , βγαίνοντας από το δωμά

τ ιο , κοίταξε κάπως παράξενα τ η φωτογραφία του παππού του στον τοίχο. Κατόπιν π ή γ ε στο δωμάτιο του κλαψουρί-ζοντας.

« Γ ι α τ ί πέθαναν τόσο νωρίς οι γονε ίς μ ο υ ; » ε ί π ε . « Μ ο υ λες , Ρ ε τ ζ έ π , γ ι α τ ί ; »

Ενώ τον βοηθούσα να γδυθε ί γ ια να κο ιμηθε ί , έκανα να του πω « Θ έ λ η μ α Θεού. . . » Μ ' έσπρωξε απότομα.

«Ποιος Θεός, ρε! Ηλ ίθ ι ε τζουτζέ! Μπορώ να γδυθώ και μόνος μου, μην ανησυχείς» . Μ α αντί να γδυθε ί , πήρε κάτι από το μπαούλο του. Βγαίνοντας από το δωμάτιο, σταμάτησε για μια σ τ ι γ μ ή . «Πηγαίνω στην τουαλέτα!» ε ίπε κ ι έφυγε.

Μ ε φώναξε η κυρά. Π ή γ α . «Πήγαινε μ ε κάτω, Ρ ε τ ζ έ π . Θέλω να δω μ ε τα μάτια μου

τ ι συμβαίνε ι ε κ ε ί » . « Τ ί π ο τ α δεν συμβαίνε ι , κυρ ία» , ε ίπα. « Η δεσποινίς Νιλ

γκιούν δ ιαβάζει , ο κύριος Φαρούκ έ φ υ γ ε » . «Πού πάει τέτο ια ώρα; Τ ι τους ε ίπες ; Μ η ν πεις ψ έ μ α τ α » . « Δ ε ν λ έ ω ψ έ μ α τ α » , ε ίπα. « Ε λ ά τ ε να σας πάω στο κ ρ ε

βάτ ι σας». Μ π ή κ α στο δωμάτιο τ η ς . « Κ ά τ ι τ ρ έ χ ε ι σ' αυτό το σπ ί τ ι . . . Μ η ν μπαίνε ις στο δω

μάτιο μου, μ η σκαλ ίζε ις ! » ε ί π ε , και μ π ή κ ε π ίσω από μένα στο δωμάτ ιο .


Ο Μ ε τ ί ν μ ε πλησίασε τρεκλ ίζοντας και μου ε ί π ε μ ε τ η φωνή του μ ε θ υ σ μ έ ν ο υ : « Κ ο ί τ α τ ι έ γ ι ν ε , Ρ ε τ ζ έ π ! » Κοίταζε μ ε αγάπη το αίμα που έτρεχε από τον καρπό του χεριού του. Ε ί χ ε κοπε ί , μα όχι βαθιά, ήταν σαν γρατσουνιά. Ξαφνικά ωστόσο θ υ μ ή θ η κ ε το φόβο, ε μ έ ν α , τα ασήμαντα πράγματα· έ δ ε ι ξ ε να μεταν ιώνε ι .

« Τ ο φαρμακείο είναι ανοιχτό τ έτο ια ώρα;» ε ί π ε . « Ε ί ν α ι » , ε ίπα. « Μ α πρώτα να σας δώσω βαμβάκ ι , κύριε

Μ ε τ ί ν ! » Κ α τ έ β η κ α κάτω. Έ β γ α λ α από ένα ντουλάπι βαμβάκ ι . « Τ ι τ ρ έ χ ε ι ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν , δίχως να σηκώσε ι το κ ε

φάλι τ η ς από το β ιβλ ίο . « Τ ί π ο τ α ! » ε ίπε ο Μ ε τ ί ν , που μ ε ε ίχε ακολουθήσει . « Έ κ ο

ψα το χέρι μου» . Έδωσα το βαμβάκ ι , ο Μ ε τ ί ν το π ί εσε πάνω στην π λ η γ ή

του, η Νιλγκ ιούν πλησ ίασε και κοίταξε . « Δ ε ν είναι το χέρι σου, ο καρπός σου ε ί να ι » , ε ί π ε . « Δ ε ν ε ίναι σοβαρό. Πώς το κατάφερες αυτό ;»

« Δ ε ν είναι σοβαρό, ε ί π ε ς ; » ρώτησε ο Μ ε τ ί ν . « Τ ι έ χ ε ι μ έ σ α σ' ε κ ε ί ν ο το ντουλάπ ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π ε η

Ν ιλγκ ιούν . « Δ ε ν ε ίναι , λ έ ε ι , σοβαρό!» ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Μ α ε γ ώ π η

γαίνω στο φαρμακε ίο» . «Διάφορα πράγματα, δεσπο ιν ίς» , ε ίπα. « Δ ε ν υπάρχουν τ ίποτα παλιά χειρόγραφα του πατέρα μου,

του παππού μ ο υ ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ι γράφανε ο μπαμπάς μου κ ι ο παππούς μου, Ρ ε τ ζ έ π ; »

Σ κ έ φ τ η κ α γ ια μια σ τ ι γ μ ή και ξαφνικά ε ί π α : « Ό τ ι δεν υπάρχει Θεός» .

Η Νιλγκιούν γ έ λ α σ ε και το πρόσωπο τ η ς ομόρφυνε πάλι .

428 ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Ϊ Κ

« Π ώ ς το ξ έ ρ ε ι ς ; » ε ί π ε . « Σ ο υ το ε ίχανε π ε ι ; » Δ ε ν ε ίπα τ ίποτα. Έ κ λ ε ι σ α το ντουλάπι . Άκουσα τ ό τ ε τ η

φωνή τ η ς κυράς α ν έ β η κ α επάνω, τ η ν ξαναπήγα στο κ ρ ε βάτι τ η ς και τ η ς ε ίπα πως κάτω δεν συνέβαινε τ ίποτα. Μ ο υ ζήτησε να βάλω φρέσκο νερό στην καράφα. Το έκανα. Όταν κ α τ έ β η κ α κάτω, η Νιλγκ ιούν διάβαζε πάλ ι . Έ π ε ι τ α άκουσα θόρυβο στην κουζίνα. Ο κύριος Φαρούκ ήταν έξω από την πόρτα τ η ς κουζίνας, δεν μπορούσε ν' ανοίξει . Του άνοιξα την πόρτα.

« Μ α δεν ήταν κ λ ε ι δ ω μ έ ν η » , ε ίπα. « Α ν ά ψ α τ ε , β λ έ π ω , όλα τα φώτα» . Τ ο χνότα του μυρίζα-

νε ρακί. « Τ ι σ υ μ β α ί ν ε ι ; » « Σ α ς π ε ρ ι μ έ ν α μ ε , κύριε Φαρούκ» , ε ίπα. «Εξαιτ ίας μου, ε ί π ε . Πάντα εξαιτίας μου! Μακάρ ι να π η

γ α ί ν α τ ε μ ε ταξί στην Ιστανμπούλ . Ε γ ώ έ β λ ε π α χορό τ η ς κο ιλ ιάς ! »

«Αν λ έ τ ε γ ια τ η Νιλγκ ιούν , αυτή δεν έ χ ε ι τ ί π ο τ α » , ε ίπα. « Δ ε ν έχε ι τ ίποτα ; Δ ε ν ξ έ ρ ω » , ε ί π ε , μα έ δ ε ι χ ν ε ξαφνια

σμένος . « Δ ε ν είναι κ α λ ά ; » « Κ α λ ά ε ίναι . Δ ε ν θα μ π ε ί τ ε μ έ σ α ; » Μ π ή κ ε . Κατόπιν γύρ ισε , κοίταξε το σκοτάδι , το χλομό

φως του φανοστάτη πέρα από την πόρτα, σαν να ή θ ε λ ε να πάε ι κάπου γ ια μια τ ε λ ε υ τ α ί α φορά και να γυρ ίσε ι . Μ ε τ ά άνοιξε το ψυγε ίο και π ή ρ ε ένα μπουκάλι . Ξαφνικά, σαν να έχασε την ισορροπία του από το βάρος του μπουκαλιού, έκανε δυο βήματα προς τα πίσω και σωριάστηκε στην καρέκλα μου. Α ν έ π ν ε ε δύσκολα, σαν ασθματικός.

« Ε ί ν α ι κρ ίμα , κύρ ιε Φαρούκ, κ ά ν ε τ ε κακό στον εαυτό σας!» ε ίπα. « Κ α ν ε ί ς δεν π ίνε ι τόσο» .

Πολύ αργότερα, « Τ ο ξ έ ρ ω » , ε ί π ε . Δ ε ν μ ίλησε άλλο. Κα-


θόταν μ ε το μπουκάλι σφιχτά στην αγκαλιά του, σαν κοριτσάκ ι που κρατάει στην αγκαλιά του τ η ν α γ α π η μ έ ν η του κούκλα.

« Ν α σας φτιάξω μια σούπα;» ε ίπα. « Έ χ ω λ ίγο ζωμό από κρέας» .

« Φ τ ι ά ξ ε » , ε ί π ε , κάθ ισε λ ίγο κι ύστερα έφυγε τρεκλ ίζοντας.

Τους π ή γ α τ ις σούπες, στο μεταξύ ε ίχε έρθε ι κι ο Μ ε τ ί ν . Στον καρπό του χεριού του τού ε ίχανε βάλε ι έναν λεπτό επίδεσμο .

« Ο φαρμακοποιός ρώτησε γ ια σένα, Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ! » ε ί π ε . « Ό τ α ν έ μ α θ ε πως δεν π ή γ ε ς στο νοσοκομε ίο , απόρησε» .

« Ν α ι » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Δ ε ν ε ίναι αργά α κ ό μ η . Προλαβα ίνουμε» .

« Τ ι λ ε ς ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Δ ε ν πρόκε ι τα ι να πάθω τ ί π ο τ α » .

« Ε γ ώ ε ίδα χορό τ η ς κ ο ι λ ι ά ς » , ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Μ α ζ ί μ ε κάτ ι ηλίθ ιους τουρ ίστες που φορούσαν φ έ σ ι » .

« Π ώ ς ή τ α ν ; » ρώτησε η Νιλγκ ιούν χαρούμενα. «Πού να 'ναι άραγε το τετράδιο μου ; » ε ί π ε σε λ ίγο ο κύ

ριος Φαρούκ, και π ρ ό σ θ ε σ ε : « Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν κ ά τ ι θα μ π ο ρούσα να βγάλω από το τ ε τ ρ ά δ ι ο » .

« Κ ο ι μ ά σ τ ε όρθιο ι» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Κ ι εξαιτ ίας σας. . . » « Θ έ λ ε ι ς να ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι ς στην Ιστανμπούλ, Μ ε τ ί ν ; » ε ί π ε

ο κύριος Φαρούκ. « Κ ι ε κ ε ί τα ίδια γ ίνοντα ι » . « Ε ί σ τ ε και οι δύο μεθυσμένο ι . Δεν μ π ο ρ ε ί τ ε να ο δ η γ ή

σ ε τ ε » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Ε γ ώ μπορώ!» φώναξε ο Μ ε τ ί ν . « Ό χ ι , απόψε θα με ίνουμε εδώ, σαν καλά αδελφάκια» , ε ί

πε η Νιλγκ ιούν .


« Ό λ α είναι παραμύθια!» ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. Σ ώ π α σ ε γ ια λ ίγο, κατόπιν πρόσθεσε : «Παραμύθια δίχως κανένα νόημα . . . »

« Ό χ ι ! Το λ έ ω πάντα. Ό λ α έχουν κάποιο ν ό η μ α » . « Μ π ρ ά β ο ! Το λες πράγματ ι συνέχε ια» . « Σ ω π ά σ τ ε π ια ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Π ώ ς θα 'μασταν άραγε αν γεννιόμασταν παιδιά μιας δυ

τ ι κ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς ; » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. «Λόγου χάρη , αν ήμασταν παιδιά μιας γ α λ λ ι κ ή ς ο ικογένε ιας ! Ο Μ ε τ ί ν θα χαιρόταν ά ρ α γ ε ; »

« Ό χ ι » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . «Αυτός θ έ λ ε ι Α μ ε ρ ι κ ή » . « Έ τ σ ι ε ίναι , Μ ε τ ί ν ; » « Σ ω π ά σ τ ε ! » ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . «Θα κ ο ι μ η θ ώ » . « Μ ε τ ί ν , μην κο ιμάστε ε κ ε ί » , ε ίπα ε γ ώ . «Θα κ ρ υ ώ σ ε τ ε » . « Ε σ ύ να μην ανακατεύεσαι» . « Ν α σας φέρω κι εσάς σούπα;» « Α χ , Ρ ε τ ζ έ π ! » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. « Κ α η μ έ ν ε Ρ ε

τ ζ έ π ! » « Φ έ ρ ε μου» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . Π ή γ α στην κουζίνα και του ετοίμασα σούπα. Ό τ α ν του

τ η ν π ή γ α , ε ίδα τον κύριο Φαρούκ να 'ναι ξαπλωμένος στο άλλο ν τ ι β ά ν ι . Κο ι τούσε το ταβάν ι και κουβέντ ιαζε μ ε τ η Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν γελούσαν. Ο Μ ε τ ί ν κρατούσε ένα δίσκο και τον κοίταζε .

« Τ ι ωραία!» ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Σ α ν να 'μαστε σε κοιτ ώ ν α » .

« Δ ε ν θ' α ν ε β ε ί τ ε ε π ά ν ω να κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ; » ε ί π α , και τ η σ τ ι γ μ ή ε κ ε ί ν η άκουσα τ η φωνή τ η ς κυράς.

Α ν έ β η κ α επάνω. Μ ε δυσκολία την καθησύχασα και τ η ν έβαλα στο κ ρ ε β ά τ ι . Σ ώ ν ε ι και καλά ή θ ε λ ε να κ α τ έ β ε ι κά-


τ ω . Τ η ς έδωσα ροδάκινα. Τράβηξα τ η ν πόρτα τ η ς και κατ έ β η κ α κάτω, ο κύριος Φαρούκ ε ίχε αποκοιμηθε ί και ροχάλιζε ελαφρά.

« Τ ι ώρα ε ί να ι ; » ρώτησε η Ν ιλγκ ιούν . « Τ ρ ε ι ς και μ ι σ ή » , ε ίπα. « Κ ι εσε ί ς εδώ θα κ ο ι μ η θ ε ί τ ε ; » « Ν α ι » . Α ν έ β η κ α επάνω. Π ή γ α , ένα ένα, στα δωμάτια τους, π ή

ρα τ ις κουβέρτες τους και τ ις κατέβασα κάτω. Η Νιλγκιούν μ' ευχαρ ίστησε , σκέπασα και τον κύριο Φαρούκ.

« Ε γ ώ δεν θ έ λ ω » , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . Κρατούσε ένα δ ίσκο , τον κοίταζε α φ η ρ η μ έ ν ο ς , σαν να

ήταν τ η λ ε ό ρ α σ η . Πλησίασα και τον ε ίδα. Ή τ α ν ο δίσκος που ε ίχα δε ι το πρωί.

« Σ β ή σ ε τα φώτα» , ε ί π ε . Η Νιλγκ ιούν δεν ε ί π ε τ ίποτα , γ ι ' αυτό έσβησα το γλό

μπο που κρεμόταν από το ταβάν ι , μα και πάλι μπορούσα να τους διακρίνω. Γ ι α τ ί το φως από το φανάρι του δρόμου περνούσε ανάμεσα από τα παντζούρια και χτυπούσε στα ξαπ λ ω μ έ ν α κορμιά τους, γ ι α να κ ά ν ε ι α ι σ θ η τ ό , θαρρε ίς , το ανέμελο ροχαλητό του κυρίου Φαρούκ και γ ια να μου θυμίζει πως όταν μπαίνε ι έ σ τ ω και λ ίγο φως από μια γωνιά κ ι ο κόσμος δεν είναι βυθ ισμένος στο κατάμαυρο σκοτάδι , ο άνθρωπος δεν π ρ έ π ε ι να φοβάται . Κατόπ ιν , άκουσα, όχι από τον κ ή π ο , μα από κάπου κοντά, ένα τζ ι τζ ίκ ι . Ή θ ε λ α να φοβ η θ ώ , μα θαρρείς και δεν μπορούσα, γ ι α τ ί κάπου κάπου έ β λ ε π α ένα από τα αδέλφια να κουνιέται ελαφρά και σκε φτόμουνα πως θα π ρ έ π ε ι να είναι ωραίος ο ύπνος όταν κοιμούνται τα τρία αδέλφια στο ίδιο δωμάτ ιο και τα σκεπάζε ι , σαν πάπλωμα, το σκοτάδι και το ήρεμο ροχαλητό. Γ ι α τ ί και στον ύπνο σου, τ ι ς κρύες χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς νύχτες , όταν κοι-


μάσαι έτσ ι δεν ε ίσαι μόνος, δεν τ ρ έ μ ε ι ς μόνος από το κρύο. Θαρρείς, στο επάνω δωμάτιο ή στο δ ιπλανό, μια μάνα, ένας πατέρας , ή κ ι οι δυο μαζί, έχουν το νου τους σ' ε σ έ ν α κ ι ακούνε το θόρυβο που κάνε ις , κ ι όταν το σκέφτεσα ι αυτό, βυθίζεσαι πιο εύκολα στον ήσυχο, απαλό, πουπουλένιο ύπνο. Και τ ό τ ε θυμήθηκα τον Χασάν, σκέφτηκα πως τώρα θα τ ρ έ μ ε ι . Γ ι α τ ί το 'κανες ; Γ ι α τ ί το 'κανες ; Σ κ έ φ τ η κ α , και σ κ έ φτηκα ακόμη πιο πολύ, κοιτάζοντας τα ζωντανά σώματα που σάλευαν ελαφρά στον ύπνο τους, κ ι έ λ ε γ α στον εαυτό μου ας ξαναπώ τις ίδιες ιστορίες, ας καθίσω λίγο ακόμη , όχι, ας καθίσω μ έ χ ρ ι το πρωί, να φοβηθώ, να πλαγ ιάσω σ τ η ζεστή καρδιά του φόβου, όταν άκουσα τ η φωνή της Νιλγκιούν:

« Α κ ό μ η ε κ ε ί ε ίσαι , Ρ ε τ ζ έ π ; » « Ν α ι , δεσποιν ίς» . « Γ ι α τ ί δεν κο ιμάσαι ; » «Θα κ ο ι μ η θ ώ » . « Ά ν τ ε , πήγα ινε να π έ σ ε ι ς , Ρ ε τ ζ έ π . Ε γ ώ δεν έχω τ ί π ο

τα. Μ η ν ανησυχε ίς» . Έφυγα από την τραπεζαρία, ήπια λ ίγο γάλα κι έφαγα λί

γο γ ιαούρτι , κατόπιν πλάγιασα, μα δεν μπόρεσα να κ ο ι μ η θώ αμέσως. Στριφογύριζα στο κρεβάτ ι μου και σκεφτόμουν τα τρία αδέλφια να κοιμούνται μαζί εκε ί , στην ίδια κάμαρη , κατόπιν ήρθε στο νου μου ο θάνατος, κατόπιν ο κύριος Σ ε λαχατίν, πριν πεθάνε ι . Κ α η μ έ ν ο μου παιδί , ε ί χ ε πε ι , τ ι κρίμα, δεν μπόρεσα ν' ασχοληθώ μ ε τ η μόρφωση σας, ούτε μ ε τ η δ ική σου ούτε μ ε του Ισμαήλ , δεν μπόρεσα να σας σπουδάσω. Σας π ή γ α στο χωριό και σας παρέδωσα σ' εκε ίνον το χαζό που ξέρατε γ ια πατέρα σας, κ ι αυτός σας άφησε στην άγνοια, βέβαια φταίω κι ε γ ώ λ ίγο , δεν μπόρεσα να σταματ ή σ ω τ η Φ α τ μ ά που ή θ ε λ ε να σας σ τ ε ί λ ε ι ε κ ε ί , δεν φ έ ρ θ η -


κα καλά, έδε ιξα αδυναμία, μα δεν ή θ ε λ α να την κακοκαρδίσω, ακόμη αυτή πληρώνε ι όλα μου τα έξοδα γ ια τ η ν ε π ι σ τ ή μ η μου, και το ψωμ ί που τ ρ ώ τ ε δ ικό τ η ς ε ίναι , και τα μαρτύρια που ζ ε ί τ ε δ ικά τ η ς , μα ακόμη πιο πολύ λυπάμαι που οι χαζοχωριάτες σάς γ έ μ ι σ α ν το μυαλό μ ε φόβους. Αλίμονο όμως, δεν μπορώ πια να σας μορφώσω, να σας κάνω ελεύθερους, σκεπτόμενους ανθρώπους, ε ίναι πολύ αργά, όχι γ ιατ ί μ ε γ α λ ώ σ α τ ε και δεν μ π ο ρ ε ί τ ε πια να μ ά θ ε τ ε , μα γ ιατ ί το ένα μου πόδι ε ίναι στον τάφο· κ ι ε π ε ι δ ή δεν μου είναι πια αρκετό να ξυπνήσω από τ η νάρκη τους έναν ή δύο ανθρώπους, είναι εκατομμύρια οι κακόμοιροι οι μουσουλμάνοι που περπατάνε στα υπόγε ια του σκοταδισμού, ε κ α τ ο μ μ ύ ρια οι σκλάβοι που περ ιμένουν τα φώτα από το β ιβλ ίο μου! Κ α ι μου μ έ ν ε ι τόσο λίγος καιρός! Αντ ίο , κ α η μ έ ν ο , αμ ίλητο παιδί μου, εσένα τουλάχιστον να σου δώσω μια τ ελευτα ία συμβουλή. Άκουσε , Ρ ε τ ζ έ π : Να ε ίσαι ελεύθερος και μονάχα στον εαυτό σου, στο δ ικό σου μυαλό να 'χεις εμπ ιστοσύν η , καταλαβαίνε ις ; Ε γ ώ δεν μίλησα, κούνησα το κεφάλι μου και σ κ έ φ τ η κ α : Λ έ ξ ε ι ς . Μ ό ν ο λέξε ι ς ! Κ ό ψ ε από το δέντρο του παράδεισου το μήλο τ η ς γ ν ώ σ η ς , μ η φοβάσαι, κ ό ψ ' το , μπορε ί να πονέσε ις πολύ, μα θα γ ίνε ις ελεύθερος , κ ι όταν γίνουν όλοι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι , τ ό τ ε θα μ π ο ρ έ σ ε τ ε , όλοι μαζί , να φτ ιάξετε τον πραγματ ικό παράδεισο, σε τούτο τον κόσμο, και τ ό τ ε δεν θα φοβάσαι τ ίποτα. Λ έ ξ ε ι ς , σκεφτόμουνα ε γ ώ , φωνές που μόλις σκορπιστούν στον αέρα, χάνονται, λ έξε ι ς . . . Κ ο ι μ ή θ η κ α σκεπτόμενος τ ις λέξε ις .

Μ ό λ ι ς ξ η μ έ ρ ω σ ε , άκουσα να χτυπούν το παράθυρο μου και ξύπνησα. Ή τ α ν ο Ισμαήλ . Άνοιξα αμέσως την πόρτα. Κ ο ι τ α χ τ ή κ α μ ε μ ε φόβο, θαρρείς και ν ιώθαμε ένοχοι γ ια κάτ ι . Κατόπιν μου ε ί π ε κλαψιάρ ικα : « Ο Χασάν δεν ήρθε κα-


θόλου ε δ ώ , έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; » « Ό χ ι » , ε ί π α . « Έ λ α μ έ σ α , Ι σ μ α ή λ » . Μ π ή κ ε στην κουζίνα και σ τ ά θ η κ ε σαν να φοβόταν μ η σπάσει τ ίποτα. Μ ε ί ν α μ ε σιωπηλοί γ ια λ ίγο . Έ π ε ι τα μου ε ί π ε , χωρίς να φοβάται αυτή τ η φορά. « Ρ ε τ ζ έ π , μ ή πως άκουσες γ ιατ ί το έ κ α ν ε ; » Δ ε ν μ ίλησα. Γύρισα στο δωμάτ ιο μου. Έ β γ α λ α τ η ν π ιτζάμα μου, τον άκουγα να μ ι λ ά ε ι στην κουζίνα καθώς φορούσα το πουκάμισο και το παντελόνι μου. « Έ κ α ν α πάντα ό,τι ή θ ε λ ε » , έ λ ε γ ε σαν να παραμιλούσε . « Δ ε ν ή θ ε λ ε να πάε ι τσ ιράκι σε μπαρμπέρ ικο . Καλά, του ε ίπα, σπούδασε. Μ α δεν μ ε λ ε τ ο ύ σ ε . Γύρ ιζε μ' αυτούς, το 'μαθα, τον ε ίδαν, μου το 'πανε , πήγαιναν μακριά, μ έ χ ρ ι το Π ε ν τ ί κ , πα ίρνανε , λ έ ε ι , μ ε τ η βία χ ρ ή μ α τ α από τους μ ι -κρομαγαζάτορες !» Κατόπιν σώπασε γ ια λ ίγο . Νόμισα ότι θα έ κ λ α ι γ ε , μα όταν γύρισα στην κουζίνα, δεν έ κ λ α ι γ ε . « Τ ι λ έ ν ε γ ι ' αυτό ; » ρ ώ τ η σ ε συνεσταλμένα . «Αυτοί ε π ά ν ω . Η δεσποιν ίς πώς ε ί ν α ι ; » « Χ τ ε ς το βράδυ, ε ίμα ι καλά, έ λ ε γ ε , τώρα κοιμάται . Μ α δεν τ η ν π ή γ α ν στο νοσοκομε ίο ; Έ π ρ ε π ε να τ η ν ε ίχαν π ά ε ι » . Έ δ ε ι ξ ε να χα ίρετα ι . «Ίσως να μ η χρε ιάζεται να πάε ι στο νοσοκομε ίο» , ε ί π ε . «Ίσως να μην τ η χτύπησε τόσο» . Ε γ ώ σώπασα γ ια λ ίγο . Ύ σ τ ε ρ α ε ίπα: « Ε γ ώ τον ε ίδα, Ισμαήλ . Ε ίδα πώς τ η χ τ ύ π η σ ε ! » Ν τ ρ ά π η κ ε , σαν να το ε ί χ ε κ ά ν ε ι ο ίδ ιος, σ ω ρ ι ά σ τ η κ ε σ τ η μ ι κ ρ ή καρέκλα μου, νόμισα ότι θα κ λ ά ψ ε ι .

Σ ε λ ίγο άκουσα επάνω θόρυβο, έβαλα νερό γ ια το τσάι κ ι α ν έ β η κ α στην κυρά.

« Κ α λ η μ έ ρ α » , ε ίπα. « Κ ά τ ω θα π ά ρ ε τ ε το πρωινό σας ή ε δ ώ ; » Άνοιξα τα παντζούρια.

« Ε δ ώ » , ε ί π ε . « Θ έ λ ω να τους δω. Π ε ς τους να έρθουν» . «Κο ιμούντα ι όλοι» , ε ίπα, μα, κατεβαίνοντας κάτω, ε ίδα

ότι η Ν ιλγκ ιούν ε ί χ ε ξυπνήσε ι .


« Π ώ ς ε ί σ α ι ; » Ε ί χ ε φορέσει ένα κόκκινο φόρεμα. « Ε ί μ α ι πολύ καλά, Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε . « Δ ε ν έχω τ ί π ο τ α » . Ό μ ω ς το πρόσωπο τ η ς έ λ ε γ ε άλλα: το ένα τ η ς μάτ ι ήταν

ε ν τ ε λ ώ ς κ λ ε ι σ τ ό , τα τραύματα, που ε ίχαν κ ά ν ε ι κάκαδο, ήταν π ρ η σ μ έ ν α και ε ίχαν κοκκ ιν ίσε ι .

« Ν α π ά τ ε αμέσως στο νοσοκομε ίο ! » ε ίπα. « Ο αδελφός μου σ η κ ώ θ η κ ε ; » ρώτησε . Κ α τ έ β η κ α κάτω. Ο Ι σ μ α ή λ καθόταν έ τ σ ι όπως τον άφη

σα. Ετο ίμασα το τσά ι . Σ ε λ ίγο μου ε ί π ε : « Χ τ ε ς τ η νύχτα ήρθαν στο σ π ί τ ι χωροφύλακες . Μ η ν τον κ ρ ύ β ε τ ε , ε ίπαν . Γ ι α τ ί να τον κ ρ ύ ψ ω ; Πριν από το κράτος, ε γ ώ θα τον τ ι μωρήσω, ε ί π α » . Σ ώ π α σ ε , π ε ρ ί μ ε ν ε κάτ ι να πω, βλέποντας ότι δεν μίλησα, έ κ α ν ε πάλ ι να κ λ ά ψ ε ι , μα δεν έ κ λ α ψ ε . « Τ ι λ έ ν ε αυτο ί ; » ρώτησε . Δ ε ν π ή ρ ε α π ά ν τ η σ η , άναψε τσ ιγάρο. « Π ο ύ μπορώ να τον β ρ ω ; » Ε γ ώ έκοβα το ψωμ ί γ ια να κάνω φρυγανιές. « Έ χ ε ι φίλους, π η γ α ί ν ε ι , λ έ ν ε , στο καφενε ίο . «Αυτοί τον παρέσυραν. Ο ίδιος δεν ξέρε ι πόσο άσχημα τον έχουν ε π η ρ ε ά σ ε ι » . Έν ιωσα ότι μ ε κοίταζε . Ε γ ώ συνέχισα να κόβω ψ ω μ ί . Ε π α ν έ λ α β ε : « Τ ί π ο τ α δεν ξ έ ρ ε ι , τ ί π ο τ α ! » Συνέχ ισα να κόβω το ψωμί .

Όταν ανέβηκα επάνω, ο κύριος Φαρούκ ε ίχε ξυπνήσει . Η Ν ιλγκ ιούν , κ ε φ ά τ η , τον άκουγε .

« Έ τ σ ι , βρέθηκα στην αγκαλιά τ η ς μούσας τ η ς Ιστορίας!» έ λ ε γ ε ο Φαρούκ. « Μ ε ε ίχε αγκαλιάσει σαν χοντρή θεία. Κα ι τώρα θα σου πω το μυστ ικό τ η ς Ιστορ ίας» , έ λ ε γ ε .

Η Νιλγκ ιούν γ έ λ α σ ε κ ι ο κύριος Φαρούκ συνέχ ισε : « Μ α τ ι όνειρο ήταν αυτό! Τρόμαξα και ξύπνησα, όμως

αυτό δεν ήταν ξύπνημα. Μ ε ρ ι κ έ ς φορές θ έ λ ε ι ς να ξ υ π ν ή σε ις , μα ταυτόχρονα αισθάνεσαι να κυλάς στο βάραθρο του


ύπνου. Κοίτα αυτό το τσαλακωμένο πράγμα που β γ ή κ ε από τ η ν τ σ έ π η μου!»

«Ααα!» έκανε η Ν ιλγκ ιούν . « Φ έ σ ι ! Α σ τ ε ί ο ε ίνα ι ! » « Ν α ι , φέσ ι ! Χ τ ε ς τ η νύχτα το φορούσαν οι τουρίστες που

βλέπανε χορό τ η ς κοιλ ιάς. Δεν ξέρω τ ι ακριβώς έκανα. Λίγο πριν το έβγαλα από την τ σ έ π η μου. Πώς μ π ή κ ε εδώ μ έ σα ; »

« Ν α φέρω αμέσως το πρωινό σας ;» ε ίπα ε γ ώ . « Ν α ι , Ρ ε τ ζ έ π » , ε ίπαν. Θ έ λ α ν ε , λ έ ε ι , να προλάβουν να γυρίσουν στην Ισταν

μπούλ πριν αρχίσει η κ ί ν η σ η . Κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα, έβαλα τα ψωμιά σ τ η φωτιά, έβρασα αυγά και π ή γ α ν' ανεβάσω το πρωινό τους. « Ε σ ύ πιθανόν να ξ έ ρ ε ι ς » , ε ί π ε ο Ι σ μ α ή λ . « Κ ά θ ε σ α ι μέσα και μαθαίνε ις τα νέα πριν απ ' όλους, Ρ ε τ ζ έ π » . Σ κ έ φ τ η κ α λ ίγο . « Ξ έ ρ ω όσα κ ι εσύ , Ι σ μ α ή λ ! » ε ίπα. Κατόπιν του ε ίπα ότι τον ε ίχα δε ι να καπν ίζε ι , ο Ι σ μ α ή λ μ ε κοίταζε μ ε απορία, σαν να τον ε ίχαν εξαπατήσε ι , α π ο ρ η μ έ νος. « Π ο ύ θα π ά ε ι ; » ε ί π ε έ π ε ι τ α μ ε κάποια ελπίδα. « Κ ά ποια μέρα θα γυρ ίσε ι . Θα εμφαν ιστε ί από κάπου. Τόσα και τόσα γ ίνονται κάθε μέρα, τόσοι άνθρωποι πεθαίνουν, θα ξεχαστε ί αυτό» . Σ ώ π α σ ε γ ια λ ί γο , ύστερα ε ί π ε : « Λ ε ς να το ξεχάσουν, α δ ε λ φ έ ; » Του έδωσα τσάι . « Ε σ ύ θα το ξεχάσεις , Ι σ μ α ή λ ; » ε ίπα.

Α ν έ β η κ α επάνω. « Ξ ύ π ν η σ α ν , κυρ ία» , ε ίπα. « Σ α ς περ ιμένουν κάτω. Ε λ ά

τ ε , κ α τ ε β ε ί τ ε κ ά τ ω , να φάτε όλοι μαζί πρωινό γ ια μια τ ε λευταία φορά».

«Φώναξε τους ε π ά ν ω ! » ε ί π ε . « Θ έ λ ω να τους μ ιλήσω. Δεν θ έ λ ω να π ιστέψουν τα ψ έ μ α τ α σου».

Κ α τ έ β η κ α κάτω χωρίς να πω τ ίποτα. Άρχισα να ετο ιμά-


ζω το τραπέζ ι , ε ί χ ε ξυπνήσε ι κ ι ο Μ ε τ ί ν . Ο κύριος Φαρούκ κ ι η Ν ιλγκ ιούν μιλούσαν και γελούσαν, ο Μ ε τ ί ν καθόταν σ ιωπηλός . Ό τ α ν κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα, ο Ι σ μ α ή λ ε ί π ε : «Δυο νύχτες τώρα, ο Χασάν δεν ή ρ θ ε στο σ π ί τ ι . Το ή ξ ε ρ ε ς ; » Μ ε κοίταξε προσεχτ ικά. « Δ ε ν το 'ξερα» , ε ίπα. « Ο ύ τ ε μ ε τ η βροχή δεν ή ρ θ ε ; » « Δ ε ν ή ρ θ ε » , ε ί π ε . « Έ σ τ α ζ ε το ταβάν ι , έ β ρ ε χ ε μ ε το τουλούμι , όλη τ η νύχτα τον περ ι μένα μ ε , δεν ή ρ θ ε » . «Θα π ή γ ε κάπου όταν ξέσπασε η καταιγ ί δ α » , ε ίπα. Μ ε κο ίταξε α κ ό μ η πιο προσεχτ ικά . « Ε δ ώ δεν ή ρ θ ε ; » ρώτησε. « Δ ε ν ήρθε καθόλου, Ι σ μ α ή λ ! » ε ίπα, μα α μ έ σως θυμήθηκα ότι κάποιος ε ίχε αφήσει το γκάζ ι αναμμένο . Ανέβασα επάνω το τσά ι , το ψωμ ί και τα αυγά. Α μ έ σ ω ς θυμ ή θ η κ α .

« Γ ά λ α θ έ λ ε τ ε , δεσποιν ίς Ν ι λ γ κ ι ο ύ ν ; » « Δ ε ν θ έ λ ω » . Έ π ρ ε π ε να είχα ή δ η βράσει το γάλα και να τ η ς το δώσω,

χωρίς να τ η ρωτήσω. Κ α τ έ β η κ α πάλι στην κουζίνα. « Ά ν τ ε , Ι σ μ α ή λ » , ε ίπα. « Γ ι α τ ί δεν πίνε ις το τσάι σου;» Του έδωσα το πρωινό του, έκοψα ψωμί μ ε τυρί. «Τους το 'πες, Ρ ε τ ζ έ π ; » ε ί π ε . Δ ε ν απάντησα, ν τ ρ ά π η κ ε λ ίγο και , σαν να ζητούσε σ υ γ γ ν ώ μ η , άρχισε να τ ρ ώ ε ι το πρωινό του χωρίς να β γ ά λ ε ι μ ιλ ιά . Π ή γ α επάνω το δίσκο τ η ς κυράς.

« Γ ι α τ ί δεν έρχονται π ά ν ω ; » ρώτησε . « Δ ε ν τους ε ίπες ότι τους θ έ λ ω ; »

« Τ ο ε ίπα, κυρία. . . Τώρα τρώνε το πρωινό τους. Προτού φύγουν, θα 'ρθουν οπωσδήποτε να φιλήσουν το χέρ ι σας» .

Ξαφνικά σήκωσε το κεφάλι μ ε πονηρή β ιασύνη. « Τ ι τους ε ίπες χ τ ε ς τ η νύχτα ; » ε ί π ε . « Π ε ς μου αμέσως , και δεν θ έ λω ψ έ μ α τ α » .

« Τ ι θ έ λ ε τ ε να σας π ω ; Δ ε ν σας καταλαβαίνω!»


Δ ε ν α π ά ν τ η σ ε . Ή τ α ν π ά λ ι φανερή η αποστροφή τ η ς . Άφησα το δίσκο και κ α τ έ β η κ α κάτω.

« Ν α 'βρισκα τουλάχιστον το τ ε τράδ ιο μου» , έ λ ε γ ε ο κύριος Φαρούκ.

« Π ο ύ το ε ίδες τ ε λ ε υ τ α ί α φορά;» « Σ τ ο αυτοκίνητο. Μ ε τ ά το π ή ρ ε ο Μ ε τ ί ν , μα δεν το ε ί

δ ε » . « Δ ε ν ε ίδες το τ ε τ ρ ά δ ι ο , Μ ε τ ί ν ; » ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . Κοίταξαν μαζί τον Μ ε τ ί ν , μα αυτός ούτε που α π ά ν τ η σ ε .

Καθόταν ν ι κ η μ έ ν ο ς , σαν μ ικρό παιδί που το δε ίρανε : σαν παιδί που έ χ ε ι φάει ξύλο αλλά δεν το αφήσανε να κ λ ά ψ ε ι , κρατάει μια φέτα ψωμί , σαν να μην ξέρε ι όμως ότι είναι ψωμί και το κοιτάζει γ ια α ρ κ ε τ ή ώρα μ ε άδειο β λ έ μ μ α , ώσπου, ζορίζοντας τον εαυτό του, σαν ξεμωραμένος γέρος , αρχίζει να θυμάται ότι αυτό που κρατάει ε ίναι το ίδιο πράγμα μ ε το ψωμ ί που κ ά π ο τ ε έ τ ρ ω γ ε αλείφοντας μ ε βούτυρο και μαρμελάδα. Ξαφνικά γ ια να θυμηθε ί , θαρρείς , εκε ίνα τα όμορφα χρόνια, δαγκώνε ι γ ε μ ά τ ο ς ελπίδα το ψ ω μ ί , αναστατών ε τ α ι , μα σ τ η συνέχε ια π έ φ τ ε ι π ά λ ι στην απελπ ισ ία , ξ ε χνώντας την μπουκιά στο στόμα του, κ ι απομένε ι ακίνητος, σαν να 'χε ι ανάμεσα στα σαγόνια του χαλ ίκ ι . Ε γ ώ τον κοίταζα, σκεφτόμουνα.

« Μ ε τ ί ν , σου μ ι λ ά μ ε ! » φώναξε η Ν ιλγκ ιούν . « Δ ε ν το ε ίδα το τετράδιο σας!» Κ α τ έ β η κ α κ ά τ ω - ο Ισμαήλ ε ίχε ανάψε ι κ ι άλλο τσιγάρο.

Μ ε το ψωμί που απόμε ινε έκανα κι ε γ ώ πρωινό. Δεν μ ιλούσαμε καθόλου μ ε τον Ισμαήλ , κο ιτάζαμε από την ανοιχτή πόρτα στον κήπο τα σπουργίτια. Ο ήλιος έμπαινε μέσα, έ π ε φτε πάνω στα χέρια μας. Ύ σ τ ε ρ α νόμισα πως ο Ι σ μ α ή λ θα 'βαζε τα κλάματα, και σ κ έ φ τ η κ α να του πω κ ά τ ι : « Π ό τ ε


είναι η κλήρωση του λαχείου, Ι σ μ α ή λ ; » « Έ γ ι ν ε χτες το βράδυ!» Κατόπιν ακούσαμε ένα θόρυβο. Ή τ α ν η μοτοσικλέτα του Νεβζάτ , που πέρασε κ ι έφυγε . « Ε γ ώ να π η γ α ί ν ω » , ε ί π ε ο Ισμαήλ . « Κ ά θ ι σ ε » , του ε ίπα. «Πού θα πας; Ά σ ε να φύγουν και θα μ ι λ ή σ ο υ μ ε » . Κάθ ισε πάλι . Α ν έ β η κ α επάνω.

Ο κύριος Φαρούκ ε ί χ ε τ ε λ ε ι ώ σ ε ι το πρωινό του και κάπ ν ι ζ ε . « Ν α 'χε ις το νου σου σ τ η γ ι α γ ι ά , Ρ ε τ ζ έ π » , ε ί π ε . « Ε μ ε ί ς θα σε παίρνουμε τηλέφωνο . Μ έ χ ρ ι το τέλος του καλοκαιριού, θα ξανάρθουμε ο π ω σ δ ή π ο τ ε » .

«Θα σας π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε » . «Αν συμβε ί τ ίποτα , Θεός φυλάξοι, να μας τ η λ ε φ ω ν ή σ ε ι ς

αμέσως. Κ ι αν χρε ιαστε ίς τ ίποτα . . . Μ α εσένα δεν σου αρέσε ι το τηλέφωνο , έ τ σ ι δεν ε ί ν α ι ; »

« Π ρ ώ τ α θα π ά τ ε στο νοσοκομε ίο , έ τ σ ι ; » ε ίπα. « Μ α μ η σ η κ ώ ν ε σ τ ε αμέσως. Ν α σας φέρω άλλο ένα τ σ ά ι » .

« Κ α λ ά » . Κ α τ έ β η κ α π ά λ ι κ ά τ ω . Έ β α λ α τσά ι και τους το π ή γ α .

Η Νιλγκ ιούν κ ι ο κύριος Φαρούκ είχαν ξαναρχίσει να φλυαρούν.

«Σου μίλησα για τ η θεωρία των χαρτιών τ η ς τράπουλας;» ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ.

« Μ ο υ μ ί λ η σ ε ς » , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . «Παρομοίασες το κ ε φάλι σου μ' ένα καρύδι* αν το 'σπαγε κανε ίς , θα ' β λ ε π ε μ έ σα τα σκουλήκια τ η ς Ιστορίας. Κ ι ε γ ώ σου ε ίπα πως όλα αυτά είναι ανόητα. Ομολογώ όμως πως όλες αυτές οι ιστορίες σου είναι δ ιασκεδαστ ικές» .

« Σ ω σ τ ά . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ια δ ιασκεδαστ ικές , ανόητες ιστορ ί ες» .

« Ό χ ι και τόσο» , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Δ ε ν β λ έ π ε ι ς τ ι έπαθα ε γ ώ στα καλά καθούμενα ; »


αΟι πόλεμο ι , οι λ εηλασ ί ες , τα ε γ κ λ ή μ α τ α , οι στρατηγο ί , οι β ιασμο ί . . . »

« Τ ί π ο τ α δεν γ ίνετα ι στα καλά καθούμενα» . « Ο ι λωποδύτες , οι ε π ι δ η μ ί ε ς πανούκλας, οι έμπορο ι , οι

φ ιλον ικ ίες , αυτή είναι η ζωή . . . » « Κ ι εσύ ξέρε ις πως όλα έχουν κάποια α ι τ ία» . « Τ ο ξέρω, π ρ ά γ μ α τ ι ; » ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. Ύ σ τ ε ρ α

σώπασε κι αναστέναξε: «Δ ιασκεδαστ ικές , ανόητες ιστορίες, δυστυχώς!»

« Ν ι ώ θ ω ναυτ ία» , ε ί π ε η Ν ιλγκ ιούν . « Ν α φύγουμε λο ιπόν» , ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . « Ε σ ύ γ ιατ ί δεν μ έ ν ε ι ς εδώ, Μ ε τ ί ν ; » ε ί π ε ο κύριος Φα

ρούκ. « Ν α κάνε ις και τα μπάνια σου - στην Ιστανμπούλ τ ι θα κ ά ν ε ι ς ; »

« Ε π ε ι δ ή εσε ίς ε ί σ τ ε σαν ναρκωμένο ι , π ρ έ π ε ι να κερδ ίσω τα χρήματα που δεν μπόρεσα να κερδ ίσω μ έ χ ρ ι τώρα!» ε ί π ε ο Μ ε τ ί ν . «Θα κάνω μαθήματα προς διακόσιες π ε ν ή ντα λ ίρες την ώρα, όλο το καλοκαίρι ! Κ α τ α λ ά β α τ ε ; »

« Θ ε έ μου, ανατρίχ ιασα!» ε ί π ε ο κύριος Φαρούκ. Κ α τ έ β η κ α στην κουζίνα. Σκεφτόμουνα τ ι θα μπορούσε

να κάνε ι καλό στο στομάχι τ η ς Ν ιλγκ ιούν . Ο Ι σ μ α ή λ ξαφνικά σ η κ ώ θ η κ ε . « Φ ε ύ γ ω » , ε ί π ε . « Ο Χασάν, όπου κ ι αν πάε ι , στο τ έ λ ο ς θα γ υ ρ ί σ ε ι στο σ π ί τ ι , έ τ σ ι δεν ε ίνα ι , Ρ ε τ ζ έ π ; » Σ κ έ φ τ η κ α γ ια λ ίγο . «Θα γ υ ρ ί σ ε ι ! » ε ίπα μ ε τ ά . « Π ο ύ μπορε ί να π ά ε ι ; θ α γυρ ίσε ι , μα κ ά τ σ ε , Ι σ μ α ή λ ! » Δ ε ν κάθ ισε . « Α υ τοί πάνω τ ι λ έ ν ε ; » ε ί π ε . « Ν ' ανέβω να τους ζητήσω συγγ ν ώ μ η ; » Τα 'χασα, ξαφνιάστηκα. Σ κ έ φ τ η κ α γ ια λ ίγο. « Κ ά τ σ ε , Ισμαήλ , μ η φ ε ύ γ ε ι ς » , έ λ ε γ α , όταν ακούστηκε ο ήχος από πάνω. Η κυρά χτυπούσε μ ε το μπαστούνι τ η ς το πάτωμα, θ υ μ ά σ α ι , Ι σ μ α ή λ ; Γ ι α μια σ τ ι γ μ ή σηκώσαμε το κ ε -


φάλι και κο ιτάξαμε επάνω. Κατόπιν ο Ι σ μ α ή λ κάθ ισε . Το μπαστούνι ξαναχτύπησε λ ί γ ες φορές, σαν να χτυπούσε στο κεφάλι του Ισμαήλ . Μ ε τ ά ακούσαμε τ η μ α ρ α μ έ ν η , ψ ι λ ή μα π ε ι σ μ α τ ά ρ ι κ η , γ έ ρ ι κ η φ ω ν ή :

« Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , τ ι συμβαίνε ι κ ά τ ω ; » Α ν έ β η κ α επάνω. « Τ ί π ο τ α , κυρ ία» , ε ίπα. Μ π ή κ α στο δωμάτ ιο τ η ς και τ η

β ο ή θ η σ α να ξαπλώσε ι . Τ η ς ε ίπα πως θ' ανέβα ιναν τώρα επάνω να την αποχαιρετήσουν. Σκεφτόμουνα αν θα 'πρεπε να κατεβάσω τ ις βαλ ί τσες και να τ ι ς βάλω στο αυτοκίνητο. Σ τ ο τέλος , πήρα τ η βαλίτσα τ η ς Ν ιλγκ ιούν , να τ η ν κ α τ ε βάσω σιγά σιγά κ ά τ ω . Ε ν ώ κατέβα ινα , σ κ έ φ τ η κ α πως η Νιλγκιούν θα μπορούσε να μου πε ι , γ ιατ ί τ ις κατέβασες , Ρ ε τ ζ έ π , μα όταν την ε ίδα ξ α π λ ω μ έ ν η στο ντ ι βάν ι , κατάλαβα ότι ε ίχα ξεχάσει πως ε ίχε ναυτία. Μ ή π ω ς δεν έ π ρ ε π ε να το έχω ξεχάσε ι : γ ιατ ί , την ίδια σ τ ι γ μ ή , την ε ίδα να κάνε ι ε μ ε τό . Σ τ ά θ η κ α μ ε τ ι ς βαλ ί τσες στο χέρ ι , κ ι ε ίδα τον Μ ε τ ί ν και τον κύριο Φαρούκ να τ η ν κοιτάζουν σαστ ισμένο ι . Ξαφνικά η Ν ιλγκ ιούν , χωρίς να β γ ά λ ε ι μ ιλ ιά , έ γ ε ι ρ ε το κεφάλι στο πλάι . Όταν ε ίδα αυτό που ξερνούσε, δεν ξέρω γ ιατ ί , θυμ ή θ η κ α τα αυγά. Ενώ η Νιλγκ ιούν έ κ α ν ε ε μ ε τ ό , ε γ ώ έ τ ρ ε ξα ταραγμένος στην κουζίνα, γ ια να βρω κάτ ι που θα έκανε καλό στο στομάχι τ η ς . Ε ίναι γ ιατ ί δεν τ η ς έδωσα σ ή μ ε ρα το πρωί γάλα ο χαζός, σ κ έ φ τ η κ α , ε γ ώ φταίω. Μ α ούτε το γάλα πήρα. Κοίταξα σαν ηλίθ ιος τον Ισμαήλ , που κάτ ι έ λ ε γ ε . Κ α τ ό π ι ν θ υ μ ή θ η κ α κ ι έ τ ρ ε ξ α . Ό τ α ν ξ α ν α ν έ β η κ α επάνω, η Νιλγκ ιούν ε ί χ ε πεθάνε ι . Αυτοί δεν μου ε ίπαν ότι ε ί χ ε π ε θ ά ν ε ι , όταν τ η ν ε ίδα όμως, το κατάλαβα, μα σε κανέναν δεν ε ίπα τ η λ έ ξ η θάνατος. Κο ιτάξαμε μ ε ένοχο β λ έ μ μα το πρασινισμένο πρόσωπο τ η ς , το σκοτε ινό, χαλαρό στό-


μα τ η ς , σαν να 'ταν το πρόσωπο και το στόμα μιας νέας κοπέλας που ε ί χ α μ ε τ η ν απερ ισκεψ ία να τ η ν κουράσουμε. Η γυναίκα του Κ ε μ ά λ , η φαρμακοποιός, που ο Μ ε τ ί ν την έ φ ε ρε μ ε το αμάξι του έ π ε ι τ α από δέκα λ ε π τ ά , ε ί π ε τ η λ έ ξ η θάνατος. Από ε γ κ ε φ α λ ι κ ή αιμορραγία. Κ α ι πάλ ι όμως κοιτάξαμε γ ια πολλή ώρα τ η Ν ιλγκ ιούν , μ ε τ η ν ελπίδα ότι θα μπορούσε να σηκωθε ί και να π ε ρ π α τ ή σ ε ι .

31

Γ ι α να δ ιασκεδάσω λ ί γ ο , σήκωσα μ ε προσοχή το καπάκ ι από το δοχείο τ η ς μπογιάς και π ε ρ ί μ ε ν α να β γ ά λ ε ι ο χαζός σκαντζόχοιρος τ η μ ι κ ρ ή κ ι α ν ό η τ η μ ύ τ η του ανάμεσα από τα αγκάθ ια . Μ α δ ε ν τ η ν έ β γ α λ ε . Π ε ρ ί μ ε ν α λ ίγο α κ ό μ η , έπληξα κ ι έπιασα τον χαζό σκαντζόχοιρο από τα αγκάθια του και τον σήκωσα στον αέρα. Πονάς, έ τσ ι δεν ε ίναι ; Όταν τον άφησα, έ π ε σ ε μ ε θόρυβο κάτω, γύρ ισε ανάποδα. Τ ι θλ ι βερός που ε ίναι αυτός ο χαζός σκαντζόχοιρος, σε λ υ π ή θ η κα, σε σ ιχάθηκα, βαρέθηκα.

Η ώρα π ή γ ε εφτάμισ ι , όλη τ η μέρα ε ίμαι κρυμμένος εδώ. Έ ξ ι ώρες τώρα, ασχολούμαι μ ε το σκαντζόχοιρο που βρήκα χ τ ε ς τ η νύχτα. Παλ ιότερα υπήρχαν πολλοί σκαντζόχοιροι εδώ γύρω και κ ά τ ω , σ' εμάς . Τ η νύχτα μ ε τ η μ η τ έ ρ α μου τους καταλαβαίναμε ότι μπαίνανε στον κήπο από το θόρυβο που κάνανε . Α ν ά β α μ ε ένα σπίρτο μπροστά στα μάτ ια τους και τα ανόητα τα ζώα μ έ ν α ν ε ακ ίνητα. Β ά ζ α μ ε πάνω τους έναν κουβά και τα αιχμαλωτίζαμε μ έ χ ρ ι το πρωί. Όλο ι φύγανε, μονάχα αυτός έ μ ε ι ν ε . Τ ε λ ε υ τ α ί ε , χαζέ σκαντζόχοιρε , σε βαρέθηκα. Ανάβοντας το τσ ιγάρο μου, σκεφτόμουν


ότι θα ή θ ε λ α πολύ να βάλω φωτιά όχι μονάχα στο σκαντζόχοιρο μα σε όλα ε δ ώ , στους κήπους μ ε τ ι ς κ ε ρ α σ ι έ ς , τ ι ς ε λ ι έ ς , σε όλα. Θα ήταν ένα αντίο σε όλους, όμως δεν άξιζε τον κόπο.

Μ ε το πόδι μου γύρισα ανάποδα το σκαντζόχοιρο, ας κάνε ι ό,τι θ έ λ ε ι . Φ ε ύ γ ω , έχω το τσ ιγάρο στο στόμα γ ια να ξεχνάω τ η ν πείνα μου.

Ε ίπα να μαζέψω τα πράγματα μου, το πακέτο μ ε τα εφτά τσιγάρα μέσα, τ ις δύο χτένες , τα σπίρτα* το δοχείο τ η ς μπογ ιάς το άφησα κοντά στον χαζό σκαντζόχοιρο, μα το τ ε τράδιο του Φαρούκ το πήρα* κ ι αν α κ ό μ η δεν χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι σε τ ίποτα, λ ιγότερο υποψιάζονται έναν άνθρωπο που κρατ ά ε ι ένα τ ε τ ρ ά δ ι ο - αν βέβα ια μ ε πήραν στα σοβαρά και μ ε παρακολουθήσουν. Προτού φύγω, ας ρίξω, ε ίπα, μια τ ε λ ε υ ταία ματιά, εδώ, στο παλιό μου σ τ έ κ ι , ανάμεσα στις αμυγδαλ ι ές και τ ις συκιές . Ε δ ώ ερχόμουνα μικρός, όταν έ π λ η τ τα στο σπ ίτ ι , όταν τους βαριόμουνα όλους. Κοιτάζω γ ια τ ε λευταία φορά και φεύγω.

Ό τ α ν πέρασα το μονοπάτι , ε ίπα να δω γ ια τελευτα ία φορά από μακριά το σπ ίτ ι μου και τον κάτω μαχαλά. Καλά, πατέρα, γε ια σου, όταν έ ρ θ ε ι η μέρα που θα γυρίσω εδώ ν ικ η τ ή ς , θα το 'χε ις δ ιαβάσε ι , βέβα ια , και στ ις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , θα καταλάβε ις τ ό τ ε πόσο μ' αδ ίκησες . Ε γ ώ δεν ε ίμα ι ο άνθρωπος που θα γ ίνε ι ένας απλός μπαρμπέρης . Γ ε ι α σου, μάνα, να ξέρε ις πως πρώτα εσένα θα γ λ ι τ ώ σ ω από τα χέρια του τ σ ι γ κ ο ύ ν η λ α χ ε ι ο π ώ λ η . Κ α τ ό π ι ν κο ίταξα τους πλούσιους τοίχους και τ ις σ τ έ γ ε ς των αμαρτωλών σπιτ ιών, το δικό σας σπίτ ι δεν φαίνεται από δω, Ν ιλγκ ιούν , θα έ χ ε τ ε ή δ η ε ιδοπο ιήσε ι τ η ν αστυνομία, έ τσ ι δεν ε ίναι ; Γ ε ι α σας, προς το παρόν.


Σ τ ο νεκροταφε ίο δεν σταμάτησα , μονάχα, καθώς π ε ρ νούσα, τυχαία, από ε κ ε ί και διάβασα α φ η ρ η μ έ ν α στις ταφόπετρες τα ονόματα Γ κ ι ο υ λ και Ν τ ο γ ά ν και Σ ε λ α χ α τ ί ν Νταρβίνογλου, αιωνία τους η μ ν ή μ η . . . Δ ιάβασα και, δεν ξέρω γ ιατ ί , έν ιωσα πολύ μόνος, ένοχος κ ι απελπ ισμένος · φοβ ή θ η κ α μην κ λ ά ψ ω και προχώρησα γρήγορα.

Γ ι α να μ η μ ε δ ε ι κανε ίς που ξέρε ι τ ι έ γ ι ν ε , δεν β γ ή κ α στην ε θ ν ι κ ή οδό, απ' όπου άλλωστε , Δευτέρα πρωί, τρέχουν όλοι προς την Ιστανμπούλ, στη δουλειά τους, βιάζονται ποιος θα εξαπατήσε ι πρώτος τον άλλο. Πέρασα μέσα από τους κ ή πους και τα χωράφια. Όσο πλησίαζα στις κερασιές και τ ις βυσσινιές, τα κοράκια ξεπετ ιόνταν ένοχα μέσα από τα δ έ ντρα. Ξ έ ρ ε ι ς , πατέρα, πως ακόμη κ ι ο Ατατούρκ κυνηγούσε κ ά π ο τ ε μαζί μ ε τον αδελφό του κοράκια; Χ τ ε ς τ η νύχτα οπλ ίστηκα μ ε θάρρος κι ήρθα στο σπίτ ι μας, κοίταξα από το παράθυρο: όλα τα φώτα ήταν αναμμένα, δεν έ λ ε γ ε κανείς σβήστε τα είναι σπατάλη, ο πατέρας μου ε ίχε το κεφάλι ανάμεσα στα χέρια του, δεν μπόρεσα να διακρίνω αν έ κ λ α ι γ ε ή αν παραμιλούσε. Φαίνεται πως κάποιος του ε ίχε προλάβε ι τα νέα, μπορεί και να ε ίχε έρθε ι η χωροφυλακή. Ό τ α ν έ φ ε ρα μπρος στα μάτια μου τον πατέρα μου σ' ε κ ε ί ν η την κατάσταση , τον λυπήθηκα, παραλίγο να νιώσω και ένοχος.

Δ ε ν πέρασα ούτε από τον κάτω μαχαλά, γ ιατ ί ε κ ε ί ε ίναι μαζεμένο ι και κοιτάζουν μ ε π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α τους περαστικούς ένα σωρό άνεργοι α λ ή τ ε ς . Έ φ υ γ α από τον ασφαλτοστρωμ έ ν ο δρόμο όπου ε ίχε με ί ν ε ι μ ε το αυτοκίνητο προχτές τ η νύχτα ο Μ ε τ ί ν και κ α τ έ β η κ α προς τ η μερ ιά των κ ή π ω ν . Ό τ α ν έφτασα στο δρόμο απ' όπου περνά το τ ρ έ ν ο , στράφηκα προς τ η γεωπον ική σχολή. Ο πατέρας μου ή θ ε λ ε πολύ να μπω εκε ί . Αν δεν μας κάνανε στις ε ι σ α γ ω γ ι κ έ ς εξετάσε ις


ερωτήσε ις πάνω σε θ έ μ α τ α που δεν ε ί χ α μ ε δ ιδαχτε ί , θα μ ε βάζανε ε κ ε ί μ ε τ η δικαιολογία ότι η γ ε ω π ο ν ι κ ή σχολή ήταν κοντά στο σπ ίτ ι μας, κ ι ε γ ώ , τον ε π ό μ ε ν ο χρόνο, θα ήμουν ένας πτυχιούχος κηπουρός. Κα ι τ ό τ ε ο πατέρας μου, μια και θα ε ίχα πτυχίο , δεν θα έ λ ε γ ε πως ήμουνα κηπουρός, μα δ η μόσιος υπάλληλος, γ ιατ ί θα φορούσα γραβάτα, μα ε γ ώ π ι στεύω πως θα ήμουν απλώς ένας κηπουρός μ ε γραβάτα. Τα μαθήματα σ τ η σχολή αυτή συνεχίζονται και το καλοκαίρι . Μ ό λ ι ς χ τ υ π ή σ ε ι το κουδούνι, τ ρ έ χ ε ι ς στο δάσκαλο γ ια να σου δε ίξε ι στο εργαστήρ ιο ότι οι ν τ ο μ ά τ ε ς έχουν σπόρους. Ξ ε ν έ ρ ω τ ο ι , μ ε πρόσωπο γ ε μ ά τ ο σπυριά, φουκαράδες. Όσο τα β λ έ π ω αυτά, ν ιώθω μ ε γ ά λ η ι κ α ν ο π ο ί η σ η που β γ ή κ ε μπροστά μου ε κ ε ί ν η η κοπέλα. Αν δεν μ ε φόρτωνε μ ε όλα αυτά τα βάσανα, ίσως δεχόμουνα να γ ίνω ένας κηπουρός μ ε γραβάτα ή μ π α ρ μ π έ ρ η ς , και μάλιστα ι δ ι ο κ τ ή τ η ς μ π α ρ μ π έ -ρικου. Β έ β α ι α , γ ια να γ ίνω από τσ ιράκ ι μάστορας, θα 'πρε-πε να περάσουν τουλάχιστον δέκα χρόνια, και στο δ ι ά σ τ η μα αυτό ν' ανέχομαι τα χνότα όχι μονάχα του πατέρα μου μα και του μ π α ρ μ π έ ρ η . Δ ε ν σφάξανε!

Ε ίδα κοντά στο εργοστάσιο καλωδίων τους ε ρ γ ά τ ε ς να περ ιμένουν μπροστά σ τ η μ ε γ ά λ η μπάρα μ ε τα κόκκινα κ ι άσπρα χρώματα, που θύμιζε αν ισόπεδη δ ιάβαση· δεν μπαί-νανε όμως από κ ε ι , μα από τ η δ ιπλανή μ ι κ ρ ή πόρτα, δε ί χνοντας τ ις ταυτότητες τους στο φύλακα, ενώ οι ε π ι σ τ ά τ ε ς τούς κοίταζαν σαν δεσμοφύλακες . Τ ο εργοστάσιο γύρω γ ύ ρω ε ί χ ε συρματοπλέγματα . Να ι , ο τόπος αυτός, που λ έ γ ε ται εργοστάσιο , στην π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ε ίναι μια μοντέρνα φυλακή και , γ ια να γ ί ν ε ι το θ έ λ η μ α των μηχανών, από τ ι ς οκτώ το πρωί μ έ χ ρ ι τ ι ς π έ ν τ ε το απόγευμα, οι φουκαράδες σκλάβοι χαραμίζουν τ η ζωή τους. Ο πατέρας μου, αν ε ί χ ε


μ έ σ ο , θ' αποφάσιζε αμέσως ότι δεν ε ίμα ι γ ια γράμματα και θα μ' έμπαζε ανάμεσα τους, κ ι όσο θα σκεφτόταν πως η ζωή μου θα περνούσε σ' αυτή τ η φυλακή μπροστά στις μηχανές , θα χαιρόταν, π ιστεύοντας ότι ε ί χ ε εξασφαλίσε ι το γ ιο του. Ν ά κι η αποθήκη τ η ς φυλακής που λ έ γ ε τ α ι εργοστάσιο , οι δικοί μας έχουν γ ρ ά ψ ε ι πάνω στα αδειανά βαρέλια τ ι θα κάνουν στους κομουνιστές .

Κατόπιν ε ίδα στην αποβάθρα του εργοστασίου το φορτίο που σήκωνε ο γερανός του καραβιού. Τ ι μ ε γ ά λ ο φορτίο! Τ ι παράξενα που κουνιέται στο κ ε ν ό ! Τ ο καράβι αυτό, ποιος ξ έρε ι πού θα πάε ι όταν αδε ιάσε ι το φορτίο του ! Σ τ ά θ η κ α και κοίταξα λ ίγο ακόμη το καράβι , μα ύστερα, σαν ε ίδα να έρχονται ε ρ γ ά τ ε ς από απέναντ ι , δεν θέλησα να μ ε πάρουν γ ια άνεργο και χασομέρη . Να μ η νομίσουν πως είναι ανώτ ε ρ ο ι μου, ε π ε ι δ ή βρήκαν τον τρόπο κ ι έπ ιασαν δουλε ιά εδώ. Περνώντας δ ίπλα τους, τους κοίταξα: δεν ε ί χ α μ ε καμιά διαφορά. Μονάχα ήταν λ ι γ ά κ ι π ιο μ ε γ ά λ ο ι από μ έ ν α και τα ρούχα τους ήταν καθαρά. Αν δεν ήταν λασπωμένα τα παπούτσια μου, δεν θα μπορούσαν να καταλάβουν ούτε ότι δεν ε ίχα καμιά δουλειά να κάνω.

Είχα ξεχάσει ότι υπήρχε μια βρύση εδώ κοντά. Σ τ η ν αρχ ή , μόλις ήπια νερό, ήταν πολύ ωραία, έπε ι τα ένιωσα άσχημα ε π ε ι δ ή ήμουν νηστικός, αλλά τ ε λ ι κ ά μου άρεσε! Καθάρισα τ ις λάσπες από τα παπούτσια μου. Ας φύγουν οι κόκκινες λάσπες του αναθεματισμένου αυτού τόπου από τα παπούτσια μου, ας φύγει αυτή η σ ιχαμερή βρομιά που ανήκε ι στο παρελθόν, σκεφτόμουνα, όταν ξαφνικά άκουσα μια φωνή:

« Κ ά ν ε τόπο, π α τ ρ ι ώ τ η , να πιω κι ε γ ώ λ ίγο νερό!» ε ί π ε . Τ ρ α β ή χ τ η κ α . Π ρ έ π ε ι να ήταν ε ρ γ ά τ η ς . Μ ' αυτή τ η ζέ

σ τ η φορούσε σακάκι . Τ ο ' β γ α λ ε , το δ ίπλωσε και το 'βαλε


στην άκρη . Κατόπιν , αντί να π ι ε ι νερό, άρχισε να βγάζε ι τ η μύξα του. Ώ σ τ ε , όταν ε ίσαι πολύ έξυπνος και βρ ίσκε ις δουλε ιά , παίρνοντας μάλιστα τ η σειρά κάποιου του άλλου, το ξεμύξιασμα το λες «πίνω νερό». Τούτος εδώ έχε ι άραγε απολυτήριο γυμνασίου; Σ τ η ν τ σ έ π η του σακακιού του φαινόταν το πορτοφόλι του. Εξακολουθούσε να βγάζε ι τ η μύξα του, όταν ξαφνικά εκνευρ ίστηκα, πήρα από την τ σ έ π η του σακακιού του το πορτοφόλι του και το 'βαλα αμέσως στην κωλότσεπή μου. Δ ε ν κο ίταξε , δεν μ ε ε ί δ ε , γ ιατ ί εξακολουθούσε να βγάζε ι τ η μύξα του. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο , γ ια να φανεί εντάξε ι απέναντ ι μου, άρχισε να κ ά ν ε ι ότι π ίνε ι νερό. Δ ε ν άντεξα και του ε ίπα :

« Ά ν τ ε , φ ίλε , φτάνε ι . Κ ι ε γ ώ έχω δουλε ιά» . Τ ρ α β ή χ τ η κ ε . Κατόπιν μ' ευχαρ ίστησε . Π ή ρ ε το σακάκι

του, το φόρεσε, δεν κατάλαβε τ ίποτα. Ε ν ώ ε γ ώ ψύχραιμα συνέχισα να π λ έ ν ω τα παπούτσια μου, αυτός π ή γ ε προς το εργοστάσιο. Ο ύ τ ε να τον κοιτάξω δεν γύρισα. Όταν τ ε λ ε ί ω σα μ ε τα παπούτσια μου, αυτός ε ίχε απομακρυνθεί . Κ ι ε γ ώ άρχισα να περπατάω, πολύ γρήγορα, προς το σταθμό. Από τ η ζ έ σ τ η , τα τζ ιτζ ίκ ια άρχιζαν να τερετ ίζουν. Από πίσω μου ή ρ θ ε και το τ ρ έ ν ο - σ τ ο ι β α γ μ έ ν ο ι σαν σαρδέλες αυτοί που πήγαιναν, αρχή τ η ς εβδομάδας, να πιάσουν δουλειά, μ ε κοίταζαν ενώ το τρένο απομακρυνόταν. Δεν το είχα προλάβε ι , θα περ ίμενα το ε π ό μ ε ν ο .

Α ν έ β η κ α , όπως όλοι, στην αποβάθρα του σταθμού , μ ε ύφος ανθρώπου που π η γ α ί ν ε ι σ τ η δουλε ιά του , μ ε το τ ε τράδιο στο χέρ ι . Ε κ ε ί που περπατούσα, β γ ή κ α ν μπροστά μου δυο χωροφύλακες - δεν γύρισα ούτε να τους κο ιτάξω. Π ή γ α ίσια στην καντίνα.

«Τρ ία τοστ μ ε τ υ ρ ί » , ε ίπα.


Έ ν α χέρ ι απλώθηκε σ τ η β ιτρίνα, π ή ρ ε τυρί και το 'βαλε ανάμεσα στις φ έ τ ε ς του ψωμιού. Βάζουν μπόλικο τυρί σ τ η β ιτρίνα, γ ια να νομίζε ις ότι και το τοστ σου έ χ ε ι πολύ τυρ ί ! Ό λ ο ι ε ί σ τ ε έξυπνο ι , και ν ο μ ί ζ ε τ ε μάλ ιστα πως ε ί σ τ ε πιο έξυπνοι από μένα , έ χ ε τ ε τ η ν εντύπωση πως γ ί ν α τ ε άνθρωποι . Κ ι αν υποθέσουμε ότι αποκαλύπτω τ ι ς κομπίνες σας, ότι ε ί μα ι πιο έξυπνος από σας, ότι σας ξεμπροστ ιάζω! Α, μιας και το θυμήθηκα.

« Δ ώ σ ε μου ένα ξυραφάκι και μια κ ό λ λ α » , ε ίπα, κι άφησα στο μάρμαρο του περ ιπτέρου ένα κατοστάρικο.

Πήρα τα ρέστα κ ι αυτά που είχα ζ η τ ή σ ε ι κ ι έφυγα. Και πάλι δεν γύρισα να κοιτάξω τους χωροφύλακες. Οι τουαλέτ ε ς του σταθμού είναι στην άκρη τ η ς αποβάθρας. Βρομούσαν απαίσια. Κλε ίδωσα την πόρτα από μέσα, έ β γ α λ α από την κωλότσεπή το πορτοφόλι, κ ι ε ίδα ότι ο εξυπνάκιας ο εργάτ η ς ε ίχε ένα χ ιλ ιάρικο, δύο πεντακοσάρικα, κάτ ι ψ ιλά , σύνολο δύο χ ιλ ιάδες εκατόν ε ίκοσι π έ ν τ ε λ ίρες . Το πορτοφόλι ε ί χ ε , όπως υπέθεσα, και μια ταυτότητα, την Κάρτα Κοινων ι κ ή ς Ασφάλ ισης . Ό ν ο μ α : Ι μ π ρ α ή μ , ε π ί θ ε τ ο : Σ ε ν έ ρ , του Φεβζ ί και τ η ς Κ α μ έ ρ , τόπος γ έ ν ν η σ η ς : Τραπεζούντα. Τα διάβασα αρκετές φορές, τα 'μαθα απέξω. Κατόπιν έ β γ α λ α από την τ σ έ π η μου τ η μ α θ η τ ι κ ή μου ταυτότητα, την ακούμπησα στον τοίχο, έκοψα προσεχτικά μ ε το ξυραφάκι τ η φωτογραφία μου, την έβγαλα. Έ π ε ι τ α ξεκόλλησα μ ε προσοχή τ η φωτογραφία του Ι μ π ρ α ή μ Σ ε ν έ ρ από την Κάρτα Κοινωνικής Ασφάλισης και μ ε την κόλλα κόλλησα τ η δ ική μου φωτογραφία. Τώρα ήμουνα ο Ι μ π ρ α ή μ Σ ε ν έ ρ . Τ ι εύκολο που ήταν ! Έ β α λ α την ταυτότητα του Ι μ π ρ α ή μ Σ ε ν έ ρ στο πορτοφόλι μου και το πορτοφόλι στην τ σ έ π η μου. Κατόπιν β γ ή κα από την τουαλέτα και π ή γ α πίσω στην καντίνα.


Τ α τ ο σ τ ή τ α ν έ τ ο ι μ α . Τ α έφαγα μ ε ό ρ ε ξ η , δυο μ έ ρ ε ς έ τρωγα μονάχα κεράσια και ν τ ο μ ά τ ε ς άγουρες του κ ή π ο υ . Ή π ι α κ ι ένα αϊράνι και κοίταξα μ ή π ω ς υ π ή ρ χ ε και κ ά τ ι άλλο να φάω, μιας και στην τ σ έ π η μου ε ίχα πολλά λεφτά. Ε ί χ ε μπ ισκότα και σοκολάτες , μα δεν μου άρεσε τ ίποτα . Κατόπ ιν ζήτησα άλλο ένα τοστ , ψ ή σ ' το καλά, ε ίπα , ο κα-ντ ιν ι έρης δεν μ ί λ η σ ε . Μ ε τον ώμο ακουμπ ισμένο στον πάγ κ ο τ η ς καντ ίνας , σ τ ρ α μ μ έ ν ο ς στο σ τ α θ μ ό , έν ιωθα πολύ άνετα, δεν ε ίχα καμιά έγνο ια . Μονάχα μια φορά γύρισα το κεφάλ ι μου και κοίταξα προς τ η μερ ιά τ η ς βρύσης, μ ή π ω ς ερχόταν κανε ίς · κανε ίς . Έ κ α ν ε τον πολύξερο ο εξυπνάκιας ο εργάτης μας, μα δεν θα π ή ρ ε ακόμη χαμπάρι ότι του κ λ έ -ψανε το πορτοφόλι . Μ π ο ρ ε ί και να το κ α τ ά λ α β ε , μα δεν θα 'χε ι περάσε ι από το μυαλό του ότι του το πήρα ε γ ώ . Ο καντ ιν ι έρης μου έ δ ω σ ε το τοστ , του ζ ή τ η σ α και μια ε φ η μερ ίδα.

«Χουριέτ». Τ η ν πήρα, π ή γ α και κάθισα σ' έναν πάγκο λ ίγο παρα

κ ά τ ω , αδιάφορα, μ η δίνοντας σημασία σε κανέναν. Άρχισα να τρώω το τοστ μου και να διαβάζω.

Π ρ ώ τ α κοίταξα πόσοι ε ίχαν σ κ ο τ ω θ ε ί . Σ τ ο Καρς , σ τ η Σ μ ύ ρ ν η , στην Α τ τ ά λ ε ι α , στην Άγκυρα. . . Τ η ν Ιστανμπούλ τ η ν άφησα τελευτα ία . Δ ικο ί μας δώδεκα, δικοί τους δεκαέξ ι . Έ ψ α ξ α να βρω τ η ν Ιζμ ί τ , ούτε καν αναφερόταν. Κ α τ ό πιν κοίταξα μ ε αγωνία τ η ν Ιστανμπούλ, διάβασα β ιαστ ικά. Η Νιλγκ ιούν Νταρβίνογλου δεν ήταν μεταξύ των τραυματ ι σ μ έ ν ω ν . Ξαναδιάβασα, όχι, δεν ήταν . Μ π ο ρ ε ί να μην το γράφε ι αυτή η εφημερ ίδα , ε ίπα μέσα μου και π ή γ α και π ή ρα μια Μίλιέτ. Ο ύ τ ε σ' αυτήν ήταν ανάμεσα στους τραυματ ισμένους. Εξάλλου αυτή η εφημερ ίδα δεν δημοσιεύε ι τα


ονόματα αυτών που τους σκότωσαν ή τους τραυμάτισαν. Αν θ έ λ ε ι ς να β λ έ π ε ι ς το όνομα σου στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , ή πουτάνα π ρ έ π ε ι να 'σαι ή ποδοσφαιριστής.

Ύ σ τ ε ρ α δ ίπλωσα τ ι ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , α φ η ρ η μ έ ν ο ς πάντα , μ π ή κ α μέσα και προχώρησα προς τ η ν έ κ δ ο σ η ε ισ ι τηρ ίων . Ή ξ ε ρ α καλά πού θα πήγαινα.

« Έ ν α ε ισ ι τήρ ιο γ ια το Ουσκιουντάρ» , ε ίπα. « Τ ο τρένο δεν πάε ι στο Ουσκιουντάρ!» ε ί π ε ο υπάλληλος

μ ε αέρα ανωτερότητας . « Τ ε λ ε υ τ α ί ο ς σταθμός ε ίναι το Χα ϊ -ντάρπασα» .

« Τ ο ξ έ ρ ο υ μ ε , το ξ έ ρ ο υ μ ε ! » ε ίπα . « Δ ώ σ ε ένα γ ια Χ α ϊ -ντάρπασα» .

Κ α ι πάλ ι δεν μου έ δ ω σ ε . Αα, που να πας στο διάβολο. Τ ο ύ τ η τ η φορά ρ ώ τ η σ ε :

«Ολόκληρο ή μ α θ η τ ι κ ό ; » « Δ ε ν ε ίμα ι πια μ α θ η τ ή ς ! » ε ίπα. « Λ έ γ ο μ α ι Ι μ π ρ α ή μ Σ ε -

ν έ ρ » . «Ποιος σε ρ ώ τ η σ ε ; » ε ί π ε , σαν ε ίδ ε όμως το πρόσωπο μου,

φαίνεται ότι φ ο β ή θ η κ ε , σώπασε και μου έδωσε το ε ι σ ι τ ή ριο.

Νευρίασα. Ε γ ώ δεν φοβάμαι κανέναν. Β γ ή κ α έξω, κοίταξα, καμ ιά κ ί ν η σ η από τ η ν πλευρά τ η ς σ ιδηροδρομ ικής γ ρ α μ μ ή ς , τ ίποτα. Σ τ ο παγκάκ ι όπου είχα καθίσε ι λ ίγο πριν, τώρα κάθονταν άλλοι ε ξ υ π ν ά κ η δ ε ς . Σ κ έ φ τ η κ α να πάω να τους σηκώσω, να τους πω ότι ε γ ώ καθόμουνα πριν εδώ, μα δεν άξιζε τον κόπο, ξαφνικά, β λ έ π ε ι ς , όσοι περ ιμένουνε το τρένο γ ίνονται ένα, και τα βάζουν μαζί μου. Κοίταξα να δω αν υπήρχε άλλο μέρος να καθίσω. Ξαφνικά, κ ό π η κ ε η χολή μου. Ο ι χωροφύλακες μ ε κοίταζαν.

« Φ ί λ ε , έχε ι ς ρολόι ;» ρώτησε ο ένας.


« Ε γ ώ ; » ε ίπα. « Έ χ ω ρολόι». « Τ ι ώρα ε ί να ι ; » « Τ ι ώρα ε ίναι ; Ο κ τ ώ και π έ ν τ ε » , ε ίπα. Δ ε ν ε ίπαν τ ί π ο τ ε άλλο, φύγανε μ ιλώντας μεταξύ τους.

Κ ι ε γ ώ συνέχισα το δρόμο μου, μα πού θα πήγαινα ; Τ έ λ ο ς , ε ίδα ε κ ε ί κοντά ένα π α γ κ ά κ ι και π ή γ α και κάθισα. Ύ σ τ ε ρα έκανα ό,τι κάνουν οι άνθρωποι που π ά ν ε σ τ η δουλειά τους, άναψα κι ε γ ώ ένα τσ ιγάρο, άνοιξα την εφημερ ίδα μου και βυθ ίστηκα στο διάβασμα. Διάβασα τα νέα τ η ς χώρας, κατόπιν , μ ε προσοχή σπουδαίου ανθρώπου κι ο ικογενε ιάρχη με ευθύνες, διάβασα τ ις εξωτερικές ε ιδήσε ις · αν ο Μ π ρ έ ζ -νιεφ κ ι ο Κ ά ρ τ ε ρ συμφώνησαν μυστ ικά να μοιραστούν την Τουρκία, μπορούν να το κάνουν χωρίς να τους εμποδ ίσε ι κανε ίς , σκέφτηκα . Κ ι ε κ ε ί που έ λ ε γ α ότι ήταν πιθανόν αυτοί να στε ί λανε τον πάπα στην Τουρκία, κάποιος ήρθε και κάθ ισε δ ίπλα μου* τρόμαξα.

Χωρίς να κατεβάσω την εφημερ ίδα μου, τον κοίταξα κρυφά. Ε ί χ ε πελώρια και ζαρωμένα χέρ ια , τα ε ί χ ε ακουμπ ι σμένα πάνω στο παντελόν ι του, που ήταν πιο παλιό κ ι από το δ ικό μου. Κοίταξα και το πρόσωπο του, και κατάλαβα: ένας φουκαράς η λ ι κ ι ω μ έ ν ο ς ε ρ γ ά τ η ς , καταπονημένος από τ η ν πολλή δουλειά. Τον λυπήθηκα. Ύ σ τ ε ρ α από λίγα χρόνια, αν δεν πεθάνε ις θα συνταξιοδοτηθε ίς , κ ι όλη σου η ζωή θα 'χει πάε ι χ α μ έ ν η · μα αυτός ήταν εντελώς αδιάφορος, δεν φαινόταν να 'χει κανένα παράπονο, κοίταζε μ ε άδειο β λ έ μ μα, μπορώ να πω και χαρούμενο , αυτούς που π ε ρ ί μ ε ν α ν στην άλλη μεριά του σταθμού. Τ ό τ ε σκέφτηκα ότι ίσως κάτ ι να ε ί χ ε στο μυαλό του, μπορε ί να ήταν συνεννοημένος μ' εκε ίνους, κι όλοι μαζί, όσοι περ ιμένουν στο σταθμό, να ετο ι μάζονται να μου τ η φέρουν. Ανατρίχιασα. Μ α ο η λ ι κ ι ω μ έ -


νος εργάτης χασμουρήθηκε ξαφνικά, και τ ό τ ε κατάλαβα ότι ήταν χαζός. Γ ι α τ ί να φοβάμαι ε γ ώ , αυτοί π ρ έ π ε ι να φοβούνται ε μ έ ν α , σ κ έ φ τ η κ α κι ησύχασα.

Τ ό τ ε μου πέρασε από το νου πως θα μπορούσα να τα πω όλα σ' αυτόν το γέρο , μπορεί από κάπου να γνωρίζε ι και τον πατέρα μου, ο πατέρας γυρίζε ι πολύ, ε ίμα ι ο γιος του κουτσού λαχε ιοπώλη , θα του πω, πηγα ίνω στην Ιστανμπούλ, στο Ουσκιουντάρ* μπορώ να του πω ακόμη για τ η Νιλγκιούν, γ ια τα παιδιά τ η ς παρέας, τ ι σκέφτονται γ ια μένα, η ε φ η μερ ίδα που κρατάω γ ια την ώρα δεν τα γράφε ι , θα του πω, μα, ξέρε ις , καμιά φορά μου φαίνεται πως όλα αυτά γ ίνονται εξαιτ ίας κάποιων που θέλουν να μας βλάψουν, όμως μια μ έ ρα θα τους τ η φέρω, θα τους ξεμπροστ ιάσω, δεν ξέρω τ ι θα κάνω, μα θα σας ξαφνιάσω όλους, καταλαβαίνε ις ; Τ ό τ ε θα τα γ ρ ά ψ ε ι κι η ε φ η μ ε ρ ί δ α που κρατάω, και θα καταλάβουν οι χαζοί κ ι αν ίδεο ι , αυτοί που περ ιμένουν το τρένο και ν ιώθουνε ευτυχ ισμένο ι ε π ε ι δ ή έχουν μια δουλειά όπου π η γ α ί νουν κάθε πρωί, θα ξαφνιαστούν, και μάλ ιστα θα μ ε φοβηθούν, ώστε δεν ξέραμε , θα πουν, ώστε όλα ήταν μάταια, ούτ ε που το δ ι α ν ο η θ ή κ α μ ε , θα πουν. Ό τ α ν έ ρ θ ε ι ε κ ε ί ν η η μέρα, όχι μονάχα τα ραδιόφωνα, μα κ ι οι τηλεοράσε ις θα μ ε αναφέρουν. Θα καταλάβουν, όλοι θα κ α τ α λ ά β ε τ ε .

Αφαιρέθηκα. Τ ο τ ρ έ ν ο ερχόταν* δίχως να βιάζομαι , δίπλωσα τ η ν ε φ η μ ε ρ ί δ α και σ η κ ώ θ η κ α . Κατόπ ιν έριξα μια ματιά στο τετράδιο του Φαρούκ* διάβασα λ ίγο. Ανοησίες! Η Ιστορία ε ίναι γ ι α τους σκλάβους , τα δ ι η γ ή μ α τ α γ ια τους μαλθακούς, τα παραμύθια γ ια τα ανόητα παιδιά, τους χαζούς, τους κακομοίρηδες , τους φοβητσιάρηδες ! Ο ύ τ ε καν το 'σκισα. Το 'ριξα στο σκουπ ιδοντενεκέ που ήταν δ ίπλα μου. Κατόπ ιν , όπως όλοι που ό,τι κάνουν το κάνουν μηχαν ικά,


πέταξα μ ε αδιαφορία το τσ ιγάρο μου κ ά τ ω , το πάτησα μ ε το πόδι μου, κ ι έσβησα τ η γόπα όπως αυτοί, δίχως δ ε ύ τ ε ρη σ κ έ ψ η . Οι πόρτες των βαγονιών άνοιξαν: εκατοντάδες κεφάλια από μέσα γυρίζουν και μ ε κοιτάζουν: το πρωί π η γαίνουν σ τ η δουλειά τους, το βράδυ γυρίζουν από τ η δουλε ιά τους , το ε π ό μ ε ν ο πρωί πηγαίνουν π ά λ ι σ τ η δουλε ιά τους, το επόμενο βράδυ γυρίζουν πάλ ι από τ η δουλειά τους. Οι κ α η μ έ ν ο ι δεν ξέρουν, δεν ξέρουν! Θα μάθουν. Θα τους μάθω, μα όχι τώρα* τώρα, κ ι ε γ ώ όπως όλοι εσε ί ς που έ χ ε τ ε δουλειά και π η γ α ί ν ε τ ε στη δουλειά σας κάθε πρωί, μπαίνω στο τ ρ έ ν ο , κάθομαι ανάμεσα σας.

Το βαγόνι ε ίναι υγρό και ζεστό από τα σώματα που κ ι νούνται, ζεστασιά ανθρώπινη ! Να μ ε φοβάστε , από δω και πέρα, να μ ε φοβάστε !

32

Ξ α π λ ω μ έ ν η στο κ ρ ε β ά τ ι μου, μ ε το κεφάλι μου στο μαξιλάρι , περ ίμενα , ε π ε ι δ ή πριν φύγουν γ ια τ η ν Ιστανμπούλ, θα 'ρθουν, θα μου φιλήσουν το χ έ ρ ι , θα μου μ ιλήσουν , θα μ' ακούσουν. Ε κ ε ί όμως που περ ίμενα , ξαφνικά σάστισα. Σ τ ο κάτω πάτωμα, ο θόρυβος σ τ α μ ά τ η σ ε , κ ό π η κ ε μαχαίρι ! Δεν ακούγονταν βήματα από δωμάτιο σε δωμάτ ιο , δεν ακουγόταν ο θόρυβος από πόρτες που κλείνουν κ ι από παράθυρα που ανοίγουν, δεν ακούγονταν οι ομ ιλ ί ες που αντηχούν στις σκάλες , στα ταβάνια, τ ίποτα δεν άκουγα, και φοβόμουν.

Σ η κ ώ θ η κ α από το κρεβάτ ι , πήρα το μπαστούνι μου, χτύπησα μ ε ρ ι κ έ ς φορές στο πάτωμα, μα ο ύπουλος ο τζουτζές κ ά ν ε ι πως δεν ακούε ι . Χ τ ύ π η σ α λ ίγο α κ ό μ η , μ π ο ρ ε ί να ντραπε ί τους άλλους και να π ά ψ ε ι να κάνε ι τον κουφό, σ κ έ φτηκα, β γ ή κ α ύστερα σιγά σιγά από το δωμάτιο μου, στάθηκα επάνω στη σκάλα κι άρχισα, όπως πάντα, να φωνάζω:

« Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , έλα γρήγορα ε π ά ν ω ! » Από κάτω τ ίποτα , καμιά φωνή. « Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , σου μ ι λ ά ω ! » Τ ι παράξενο και φοβερό πράγμα είναι η ησυχία! Γύρισα


γρήγορα στο δωμάτ ιο μου, τα πόδια μου κρυώνανε, π ή γ α στο παράθυρο, άνοιξα τα παντζούρια, κοίταξα κάτω. Κ ά ποιος έ τ ρ ε χ ε ταραγμένος προς το αυτοκ ίνητο , τον γνώρι σα, ήταν ο Μ ε τ ί ν , μ π ή κ ε στο αμάξι και , Θ ε έ μου, μ' άφησε γ ε μ ά τ η έγνο ι ες κ ι έφυγε . Ε κ ε ί που κοίταζα από το παράθυρο και μ' απασχολούσαν κάθε λογής φοβερές σ κ έ ψ ε ι ς , β λ έ π ω σε λ ίγο τον Μ ε τ ί ν να γυρίζε ι π ίσω. Ξαφν ιάστηκα. Από πίσω του β γ ή κ ε από το αυτοκίνητο και μια γυναίκα* μπήκαν μαζί μέσα. Ό τ α ν ε ίδα τ η μακριά μαντ ίλα τ η ς και τ η ν τσάντα που κρατούσε, τ η γνώρισα: η φαρμακοποιός. Όταν λένε πως ε ίμαι άρρωστη, έρχεται μ ε την πελώρια τσάντα τ η ς , που μάλλον σε αντρικά χέρια ταιρ ιάζε ι , και , γ ια να τ η συμπαθήσω και να χώσει ήσυχα στο σώμα μου τ η φαρμ α κ ε ρ ή βελόνα τ η ς , μου λ έ ε ι στοργ ικά: Κυρία Φατμά , κοιτ ά ξ τ ε , έ χ ε τ ε πυρετό , άδικα κουράζετε τ η ν καρδιά σας, θα σας κάνω μια έ ν ε σ η π ε ν ι κ ι λ ί ν η ς , θα η σ υ χ ά σ ε τ ε , γ ιατ ί δεν θ έ λ ε τ ε , αφού κ ι εσε ί ς σύζυγος γ ιατρού ε ί σ τ ε , ξ έ ρ ε τ ε , εδώ όλοι θέλουν το καλό σας. Αυτά τα λόγια μ ε κάνουνε πιο καχύποπτη και στο τέλος κλαίω λ ίγο , οπότε εκε ίνο ι φεύγουν, μ' αφήνουν μόνη μ ε τον πυρετό μου και ξεκουμπίζονται , και τ ό τ ε αρχίζω να κάνω τ ις ίδ ιες σ κ έ ψ ε ι ς . Δ ε ν μπορούν να δ η λητηριάσουν τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς σου, γ ι ' αυτό θέλουν να δ η λ η τ η ριάσουν το κορμί σου, Φ α τ μ ά , πρόσεχε .

Προσέχω, π ε ρ ι μ έ ν ω φ ο β ι σ μ έ ν η . Μ α δεν έ γ ι ν ε τ ίποτα . Τα βήματα που περ ίμενα δεν ακούστηκαν στις σκάλες , κάτ ω υπήρχε η ίδια ησυχία. Ύ σ τ ε ρ α από λ ίγο άκουσα θόρυβο προς την πόρτα τ η ς κουζίνας και ξανάτρεξα στο παράθυρο. Η φαρμακοποιός, μ ε τ η ν τσάντα στο χ έ ρ ι , έ φ ε υ γ ε , τώρα όμως μονάχη. Ε ί χ ε ένα π ε ρ π ά τ η μ α νεανικό και ζωντανό η όμορφη αυτή γυναίκα. Άρχισα να τ η ν κοιτάζω μ ε π ε ρ ι έ ρ -


γ ε ι α : λ ίγα βήματα πριν από τ η ν πόρτα του κήπου σταμάτ η σ ε , άφησε κάτω την τσάντα που κρατούσε, έ β γ α λ ε από μέσα β ιαστ ικά ένα μεγάλο μαντ ίλ ι , σκούπισε τ η μ ύ τ η τ η ς κι άρχισε να κλαίε ι . Τ η λυπήθηκα την όμορφη γυναίκα, πες μου, τ ι σου κάνανε , εξήγησε μου, ξαφνικά συνήλθε , σκούπ ι σ ε μ ε το μαντ ίλ ι τα μάτ ια τ η ς , ξαναπήρε τ η ν τσάντα τ η ς κ ι έ φ υ γ ε . Βγα ίνοντας από τ η ν πόρτα του κ ή π ο υ , γ ύ ρ ι σ ε , κοίταξε γ ια μια σ τ ι γ μ ή , μα ε μ έ ν α μάλλον δεν μ ε ε ί δ ε .

Ε γ ώ περ ίμενα πάντα στο παράθυρο μου μ ε ανυπομονησία. Κατόπιν , όταν δεν μπορούσα πια να υποφέρω την π ε ρ ιέργε ια και το φόβο μου, εκνευρ ίστηκα* φ ύ γ ε τ ε πια, φύγετ ε , β γ ε ί τ ε από τ η σ κ έ ψ η μου, αφήστε μ ε μ ό ν η ! Μ α δεν έρχονται α κ ό μ η , και κάτω ε ίναι ησυχία. Π ή γ α στο κ ρ ε β ά τ ι μου.

Μ η χολοσκάς, Φατμά , σε λ ίγο θα ξαναρχίσουν τον αδιάκρ ι το θόρυβο, σε λ ί γο θα ξαναρχίσε ι το ξ ε τ σ ί π ω τ ο κ έ φ ι . Μ π ή κ α στο κρεβάτ ι μου και σ κ έ φ τ η κ α : Σ ε λ ίγο θα 'ρθουν, θ' ανέβουν μ ε θόρυβο τ ις σκάλες , ο Φαρούκ, η Ν ιλγκ ιούν , ο Μ ε τ ί ν , θα μπουν στο δωμάτιο μου, θα σκύψουν στο χέρ ι μου, και τ ό τ ε ε γ ώ , ήρεμα , μ ε θυμό αλλά και ζήλια, θα σκεφτώ: Τ ι παράξενα που είναι τα μαλλιά του κεφαλιού που ε ίναι σκυμμένο στο χέρ ι μου! Ε μ ε ί ς φεύγουμε , γ ιαγ ιά , ε μ ε ί ς φεύγουμε , θα πουν, μα σύντομα θα ξανάρθουμε. Γ ιαγ ιά , καλά σας ε ί δ α μ ε , να π ρ ο σ έ χ ε τ ε τον εαυτό σας, μην ανησυχε ίτ ε γ ι α μας, φ ε ύ γ ο υ μ ε ! Κ α τ ό π ι ν θα γ ί ν ε ι ησυχ ία , γ ια μια σ τ ι γ μ ή θα τους δω να μ ε κοιτάζουν προσεχτ ικά. Προσεχτ ι κά, καλοσυνάτα, μα και μ ε οίκτο και μ ε μια παράξενη χαρά. Τ ό τ ε θα καταλάβω ότι σκέφτοντα ι το θάνατο μου, κι ότι βρίσκουν πως ο θάνατος ε ίναι κάτ ι φυσικό γ ια μένα , κ ι ε π ε ι δ ή δεν θέλω να μ ε λυπούνται, μπορε ί να προσπαθήσω


να τους κάνω και αστε ία . Θα μου πουν, δ ε ί ξ ε κατανόηση στον Ρ ε τ ζ έ π , γ ιαγ ιά , κ ι αν τα λόγια τους αυτά δεν μου κα-κοφανούν, πιθανό να τους κάνω εκε ίνο το αστε ίο . Έ χ ε τ ε δοκιμάσει ποτέ τ η γλύκα αυτού του μπαστουνιού; Γ ι α τ ί δεν φορέσατε τα κοντά σας παντελόν ια ; Θα σας πιάσω τώρα και θα σας καρφώσω από τα αυτιά στον το ίχο , μπορε ί να τους πω, μα, δεν ξέρω, πιθανόν τα λόγια μου να μην τους φανούν αστε ία, μονάχα θα τους θυμίσουν τα άψυχα κι ανόητα λόγια του αποχωρισμού που μάθανε απέξω. Θα σωπάσουν γ ια λ ίγο και κατόπιν θα μου πουν:

« Ε μ ε ί ς φεύγουμε, γ ιαγιά, σε ποιους να πούμε στην Ιστανμπούλ τους χαιρετ ισμούς σου;

Κ α ι ξαφνικά, σαν να μην τ η ν π ε ρ ί μ ε ν α τ η ν ε ρ ώ τ η σ η αυτ ή , θα σαστίσω, θ' αναστατωθώ. Κατόπ ιν θα σκεφτώ τ η ν Ιστανμπούλ, αυτά που άφησα ε κ ε ί ε β δ ο μ ή ν τ α χρόνια πριν, μα δεν π ιάνομαι κορόιδο ε γ ώ , ξ έ ρ ω : όπως έ γ ρ α ψ ε κ ι ο Σ ε λαχατίν στην εγκυκλοπαίδε ια του, ξέρω ότι ε κ ε ί ε ί σ τ ε βουτ η γ μ έ ν ο ι μ έ χ ρ ι το λα ιμό στην αμαρτία. Ό μ ω ς μ ε ρ ι κ έ ς φορές, τ ι ς κρύες χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ ε ς νύχτες , όταν οι αναμνήσε ις κ ι η σόμπα, που δ ε ν έ χ ε ι κ α τ α φ έ ρ ε ι να τ η ν α ν ά ψ ε ι καλά ο τζουτζές, δεν μ ε ζεσταίνουν αρκετά καλά, θέλω, γ ια μια μονάχα σ τ ι γ μ ή , να ε ίμα ι ανάμεσα σας, σε μια φ ω τ ε ι ν ή , ζ ε σ τ ή και χαρούμενη κ ά μ α ρ η , να ονε ιρεύομαι* όμως όχι, δεν τ η θ έ λ ω ε γ ώ τ η ν αμαρτ ία! Τ έ λ ο ς , όταν δεν μπορώ να διώξω από τ η σ κ έ ψ η μου τ η φωτε ινή και χαρούμενη κ ά μ α ρ η , κατ α μ ε σ ή ς τ η ς χε ιμων ιάτ ικης νύχτας, σηκώνομαι από το κρε βάτ ι μου, ανοίγω τ η ν ντουλάπα, και τ ι ς βγάζω από το κουτ ί , δ ίπλα από τ η ν κασετ ίνα μ ε τα κοσμήματα, όπου τ ις έχω φ υ λ α γ μ έ ν ε ς μαζί μ ε τ ι ς αποδε ίξε ις τ ι ς Η λ ε κ τ ρ ι κ ή ς Ε τ α ι ρείας και τ ι ς σπασμένες βελόνες τ η ς ραπτομηχανής , κάτω


από τις άδειες κουβαρίστρες, και τ ις κοιτάζω: Τ ι κρίμα, όλες πεθάνατε , αναγγε ίλανε το θάνατο σας σ' όλο τον κόσμο, κ ι ε γ ώ έ κ ο ψ α τα αγγελτήρ ια από τ ις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς , νά, κο ιτάξτ ε , κο ι τάξτε τα αγγελτήρ ια του θανάτου σας: Κ η δ ε ί α : Σ ε -μιχά Κσέν, κόρη του μακαρ ίτη Χ α λ ί λ Τ ζ ε μ ί λ , Γ ε ν ι κ ο ύ Δ ι ευθυντή των Εργοστασίων Ζάχαρης. Κ η δ ε ί α : Μουρουβέτ . Ί Ιταν μέλος του Νομ ικού Συμβουλ ίου , σπουδαία τα λάχανα κυρία Μουρουβέτ , εσύ ήσουν η πιο χαζή απ' όλες. Κ η δ ε ί α : Νιχάλ, μοναχοκόρη του μακαρίτη πλούσιου Αντνάν . Σ ε θυμάμαι , Ν ι χ ά λ , φυσικά σε θυμάμαι , π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε ς έναν καπ ν έ μ π ο ρ ο , έκανες τρία παιδιά, α π έ κ τ η σ ε ς έ ν τ ε κ α εγγόν ια , όμως εσύ αγαπούσες τον Μ π ε χ λ ο ύ λ , που όμως αγαπούσε ε κ ε ί ν η την ξ ε τ σ ί π ω τ η τ η ν Μ π ι χ τ έ ρ , μ η σκέφτεσαι , Φατμά, νά, άλλη μια, η τ ε λ ε υ τ α ί α , περάσανε , νομίζω, δέκα χρόνια από τ ό τ ε . Κ η δ ε ί α : Ν ι γ κ ι ά ν Ι σ ι κ τ σ ί , κόρη του μ α κ α ρ ί τ η Σουκρού πασά, πρώην υπουργού Βακουφιών και π ρ ε σ β ε υ τ ή στο ϊ Ιαρίσι, αδελφή τ η ς μακαρίτισσας Τουρκιάν και τ η ς μα-καρίτισσας Σουκράν. Αχ , Ν ι γ κ ι ά ν , διάβασα και το δικό σου αγγελτήρ ιο θανάτου. Κ α ι τ ό τ ε καθώς σ τ έ κ ο μ α ι σ τ η μ έ σ η του κρύου δωματίου μου, μ ε τα αγγελτήρ ια θανάτου στα χ έ ρια, καταλαβαίνω πως δεν μου έχε ι με ίνε ι κανένας γνωστός στην Ιστανμπούλ και σκέφτομαι : Ε ί σ τ ε στην κόλαση που ο Σελαχατ ίν παρακαλούσε να κ α τ έ β ε ι σ τ η γ η κι έ χ ε ι γ ρ ά ψ ε ι γ ι ' αυτήν και στην εγκυκλοπαίδε ια του, β υ θ ι σ τ ή κ α τ ε όλες στις τρομερές αμαρτ ίες τ η ς Ιστανμπούλ, και π ε θ ά ν α τ ε , θαφ τ ή κ α τ ε ανάμεσα στις πολυκατοικ ίες από μ π ε τ ό ν , τ ι ς καμινάδες των εργοστασίων, τ ις μυρωδιές από τα πλαστ ικά , τους οχετούς, τ ι τρομερό ! Όσο το σκέφτομαι αυτό, ν ιώθω τ η γ α λ ή ν η ενός παράξενου φόβου, κ ι ε π ε ι δ ή στην π α γ ε ρ ή χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η νύχτα λαχταρώ τ η ζεστασιά του παπλώματος


μου, γυρίζω στο κ ρ ε β ά τ ι μου και , κουρασμένη από τ ις σ κ έ ψε ις μου, θέλω να κο ιμηθώ, να ξεχάσω: Ό χ ι , δεν ε ίναι κανε ίς στην Ιστανμπούλ γ ια να του στε ί λω τους χαιρετ ισμούς μου.

Ας έρθουν να ρωτήσουν. Τ ο ύ τ η τ η φορά, χωρίς να σαστίσω και να ταραχτώ, θα τους απαντήσω αμέσως. Τους πε ρ ι μ έ ν ω , μα κ ά τ ω υπάρχει α κ ό μ η απόλυτη ησυχία. Σ η κ ώ θηκα από το κρεβάτ ι μου και κοίταξα το ρολόι που ήταν πάνω στο τραπέζ ι * η ώρα ε ίναι δ έ κ α ! Τ ι π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν γ ια να φύγουν; Π ή γ α στο παράθυρο κι έ β γ α λ α έξω το κεφάλι μου: το αυτοκίνητο είναι ακόμη ε κ ε ί που το άφησε ο Μ ε τ ί ν , κατόπιν θ υ μ ή θ η κ α : δεν ακούω ούτε το τ ε ρ έ τ ι σ μ α του τζ ί τζ ι κα που εβδομάδες τώρα ήταν ακίνητος κοντά στην πόρτα τ η ς κουζίνας. Η σιωπή μ ε φοβίζει! Μ ε τ ά σκέφτηκα τ η φαρμακοποιό που ε ί χ ε έ ρ θ ε ι λ ίγο πριν και δεν μπόρεσα να καταλάβω την αιτία του ερχομού τ η ς , κ ι έφερα πάλι σ τ η σ κ έ ψ η μου αυτό που ε ί π ε ο τζουτζές· σίγουρα τους έχε ι μαζέψ ε ι κοντά του και τους ψ ιθυρ ίζε ι τ ι ε ίναι ε ν ο χ ή και τ ι αμαρτία. Β γ ή κ α αμέσως από το δωμάτ ιο μου, π ή γ α στην άκρη τ η ς σκάλας, χτύπησα κάτω το μπαστούνι μου και φώναξα:

« Ρ ε τ ζ έ π , Ρ ε τ ζ έ π , έλα αμέσως ε π ά ν ω ! » Δεν ξέρω γ ιατ ί , ήμουνα σίγουρη πως δεν θα ερχόταν, άδι

κα χτυπούσα μ ε το μπαστούνι μου κάτω κι άδικα κούραζα τ η γ έ ρ ι κ η φωνή μου, μα ξαναφώναξα και, φωνάζοντας, έν ιωσα κάτ ι παράξενο κ ι ανατρίχιασα: σαν να ε ίχανε φύγει δίχως να μ ε ε ιδοποιήσουν, δεν θα ξαναγύριζαν, και θα 'μενα στο σπ ίτ ι ολομόναχη! Φ ο β ή θ η κ α λ ίγο και , γ ια να ξεχάσω, ξαναφώναξα, μα τ ο ύ τ η τ η φορά το παράξενο εκε ίνο συναίσθημα το 'νιωσα α κ ό μ η πιο έντονα. Σαν να μην ε ίχε μ ε ί ν ε ι


κανείς στον κόσμο, ούτε ένας άνθρωπος ούτε ένα πουλί ούτ ε ένα άτακτο σκυλί ούτε καν ένα τ ζ ι τ ζ ί κ ι , γ ια να μου θυμ ίζε ι τ η ζ έ σ τ η και το χρόνο. Ο χρόνος σ τ α μ ά τ η σ ε , κ ι έ μ ε ι να μόνη κ ι έ ρ η μ η , άδικα φωνάζω και χτυπώ κάτω απελπ ι σμένα το μπαστούνι μου, κανε ίς δεν μ' ακούε ι : μονάχα οι ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν ε ς πολυθρόνες, οι κ α ρ έ κ λ ε ς , τα σκονισμένα τραπέζια, οι κ λ ε ι σ τ έ ς πόρτες , τα απελπ ισμένα έ π ι π λ α , που από μόνα τους τρίζουν. Ο θάνατος όπως τον περ ι έγραφες , Σ ε λ α χ α τ ί ν ! Θ ε έ μου, φοβήθηκα και νόμισα πως η σ κ έ ψ η μου θα έ π η ζ ε , θα γ ινόταν κ ο μ μ ά τ ι ξύλο όπως τα έ π ι π λ α , και θα ' μ ε ν ε γ ια πάντα ε δ ώ , ά χ ρ ω μ η και άοσμη σαν ένα κομμάτ ι πάγου. Ύ σ τ ε ρ α σ κ έ φ τ η κ α ξαφνικά να κ α τ έ β ω κάτω και να ξαναβρώ το χρόνο και την κ ίνηση* πίεσα τον εαυτό μου, κ α τ έ β η κ α τέσσερα σκαλοπάτια, μα ζαλ ίστηκα και φοβήθηκα: Ε ίναι άλλα δ ε κ α π έ ν τ ε σκαλοπάτια, δεν μπορείς να κ α τ έ β ε ι ς , Φατμά , θα π έ σ ε ι ς ! Γύρισα σιγά σιγά π ίσω, γ ύ ρισα την π λ ά τ η μου στην ανατρ ιχ ιαστ ική ησυχία, θέλησα να ευθυμήσω λίγο και να ξεχάσω την αγωνία μου: Θα 'ρθουν οπωσδήποτε να φιλήσουν το χέρ ι σου, Φ α τ μ ά , μην ανησυχε ίς .

Ό τ α ν έφτασα στην πόρτα του δωματίου μου, δεν φοβό-μουνα πια, ωστόσο δεν μπορούσα ούτε το κέφι μου να ξαναβρώ. Ο Σ ε λ α χ α τ ί ν μ ε κο ίταζε από τ η φωτογραφία του στον το ίχο , γ ι α να μ ε φοβερ ίσε ι α κ ό μ η π ιο πολύ, μα δ ε ν έν ιωθα τ ίποτα , σαν να ε ίχα χάσε ι πια τ η μυρωδιά, τ η ζέ σ τ η , τ η γ ε ύ σ η , τ η ν αφή. Έ π ε ι τ α έκανα άλλα ε π τ ά μ ικρά βήματα , έφτασα στο κ ρ ε β ά τ ι μου, η ράχη μου ακούμπησε στα σίδερα του κ ρ ε β α τ ι ο ύ , κοίταξα το χαλί στο π ά τ ω μ α , έν ιωσα το κενό τ η ς σ κ έ ψ η ς μου και στενοχωρήθηκα. Ε γ ώ κι η άδεια μου σ κ έ ψ η εξακολουθούμε να ε ί μ α σ τ ε στο κενό .


Κατόπιν ξάπλωσα στο κρεβάτ ι , άφησα το κεφάλι μου να π έ σει στο μαξιλάρι, σκέφτηκα, έφτασε άραγε η ώρα, έρχονται, μπαίνουν μ ή π ω ς από τ η ν πόρτα γ ι α να φιλήσουν το χ έ ρ ι μου* γε ια σου, γ ιαγ ιά, γε ια σου, γ ιαγ ιά , ε ί σ τ ε έ τ ο ι μ η ; Ό μ ω ς στις σκάλες δεν υπήρχε φωνή, κάτω δεν ακουγόταν ο παραμικρός θόρυβος κ ι ε π ε ι δ ή φοβόμουν μην αρχίσω κ ι αγων ιώ, σ κ έ φ τ η κ α ότι δεν ήμουν ακόμη έ τ ο ι μ η , ότι έ π ρ ε π ε να π ε ρ ι μ έ ν ω και να κάνω ό,τι έκανα τ ις σ ιωπηλές εκε ίνες , έ ρ η μες χε ιμων ιάτ ικες νύχτες , όταν έσκιζα το χρόνο σαν φ έ τ ε ς πορτοκαλιού* και τράβηξα πάνω μου το πάπλωμα κ ι άρχισα να π ε ρ ι μ έ ν ω .

Π ε ρ ι μ έ ν ο ν τ α ς , ήξερα καλά πως κάποια σ κ έ ψ η θα σκάλωνε στο νου μου. Ποια ; Θ έ λ ω να μου αποκαλυφθεί η συν ε ί δ η σ η μου, σαν γ ά ν τ ι που το γυρίζουν το μέσα έξω. Ώ σ τ ε να πω τ ε λ ι κ ά αυτή ε ίσαι, Φατμά, η εξωτερ ική μορφή σου είναι αντ ικατοπτρ ισμός τ η ς ψυχής σου! Θ έ λ ω να ε κ π λ α γ ώ , να ξεχάσω, ν' ανησυχήσω: Εάν η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μορφή μου ε ί ναι αυτό που βλέπουν οι άλλοι όταν πηγαινοέρχονται , αυτό που κατεβάζουν από τ ις σκάλες γ ια το βραδινό φαγητό και που σε λ ίγο θα φιλήσουν το χέρ ι του, τ ό τ ε το μέσα μου ποιο είναι άραγε ; Τ ι άλλο να είναι πέρα από την καρδιά μου, που χτυπάε ι ρυθμικά, και τ ις σ κ έ ψ ε ι ς μου, που σαν χάρτινη βαρ-κούλα πλέουν στο νερό ; Παράξενο! Ε ίνα ι φορές που ανάμεσα στον ύπνο και το ξύπνημα, στο σκοτάδι , τα μπερδεύω, μ ε π ιάνε ι γλυκιά ταραχή και θέλω να ξέρω: σαν να έχε ι γ ί νε ι ένα το μέσα μου μ ε τ η ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μου μορφή, και δεν μπορώ να βρω στο σιωπηλό σκοτάδι ποιο είναι το μέσα μου, ποια ε ίνα ι η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μου μορφή και ποια ε ί μ α ι ε γ ώ . Απλώνω το χέρ ι μου απαλά, σαν γάτα, ανάβω το φως, αγγ ίζω το κρύο σίδερο του κρεβατ ιού , και προσπαθώ να βρω


τον εαυτό μου, μα το κρύο σίδερο μ ε παίρνε ι και μ ε π η γ α ί νε ι σε μια χ ε ι μ ω ν ι ά τ ι κ η νύχτα: Πού ε ί μ α ι ; Σ κ έ φ τ ο μ α ι πως ο άνθρωπος μ ε ρ ι κ έ ς φορές ούτε κ ι αυτό το ξέρε ι . Αν ένας άνθρωπος που μ έ ν ε ι εβδομήντα χρόνια στο ίδιο σπ ίτ ι μπερδεύετα ι , σκέφτομαι πάλ ι ε γ ώ , κ ι αποφασίζω ότι αυτό που λ έ γ ε τ α ι ζωή, και που νομίζουμε ότι το έχουμε εξαντλήσε ι , ε ίναι κάτ ι παράξενο κι ακατανόητο και κανείς δεν ξέρε ι ούτ ε γ ιατ ί κ ι η ίδια του η ζωή είναι έ τσ ι . Σ τ έ κ ε σ α ι και περ ι μ έ ν ε ι ς , κ ι η ζωή πάε ι από δω κ ι από κ ε ι , χωρίς να ξέρε ι κανε ίς γ ι α τ ί , κ ι εσύ αναρωτιέσαι , κάνε ις ένα σωρό σ κ έ ψ ε ι ς : Από πού ξεκ ίνησε και πού π ά ε ι ; Παράξενες σ κ έ ψ ε ι ς , δίχως αποτέλεσμα, που δεν ε ίναι ούτε σωστές ούτε λάθος, ώσπου ξαφνικά β λ έ π ε ι ς ότ ι το ταξ ίδ ι τ έ λ ε ι ω σ ε , έλα λοιπόν, Φατ μ ά ! κατέβα . Πρώτα απλώνω το ένα πόδι και κατόπιν το άλλο, κατεβα ίνω από τ η ν άμαξα. Κ ά ν ω δυο βήματα , κατόπιν γυρίζω και κοιτάζω. Αυτό ήταν το πράγμα που μας κουνούσε πέρα-δώθε και που μας π ή γ α ι ν ε περ ίπατο ; Ν α ι , αυτό ήταν . Ώ σ τ ε έ τ σ ι λοιπόν θα σκέφτομα ι όταν θα φτάσω στο τ έ ρ μ α : Αυτό ή τ α ν , κ ι ε γ ώ δεν κατάλαβα τ ίποτα, μα θα ήθελα ν' αρχίσω πάλι από την αρχή. Ό μ ω ς δεν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι ! Ά ν τ ε , θα πουν, τώρα ε ί μ α σ τ ε πια εδώ, στην άλλη πλευρά, δεν μπορείς να ξαναμπείς μέσα, δεν μπορείς ν' αρχίσεις από την αρχή. Κ ι ενώ ο αμαξάς απομακρύνεται μ ε τα άλογα του, χτυπώντας μ ε το καμουτσίκ ι τον αέρα, ε γ ώ , που τον κοιτάζω από π ίσω, θέλω να κ λ ά ψ ω : Ώ σ τ ε δεν μπορώ ν' αρχίσω από την αρχή, μητέρα , δεν μπορώ! Μ α ο άνθρωπος πρέπ ε ι να μπορε ί ν ' αρχίζει από τ η ν αρχή , σκέφτομαι επανασ τ α τ ώ ν τ α ς , ακρ ιβώς όπως ένα αθώο κ ο ρ ί τ σ ι , π ρ έ π ε ι , αν θ έ λ ε ι , να μπορε ί να μ ε ί ν ε ι σ' όλη του τ η ζωή αναμάρτητο , έ τ σ ι π ρ έ π ε ι κ ι ο άνθρωπος να μπορε ί να ξαναρχίσει , μουρ-


μουρίζω, και τ ό τ ε θυμάμαι τα β ιβλ ία που μου διάβαζαν η Ν ι γ κ ι ά ν , η Τουρκιάν και η Σουκράν, καθώς και τον περίπατο που κάναμε μ ε τ η μητέρα , όταν επ ιστρέφαμε από κε ι , μ ε τ η ν άμαξα. Τα θυμάμαι μ ε χαρά, α ν ά μ ε ι κ τ η μ ε μ ε λ α γ χολία.

Εκε ίνο το πρωί η μ η τ έ ρ α μ ε ε ίχε πάε ι στο σπίτ ι του Σουκρού πασά και , προτού μ' αφήσει ε κ ε ί , μου ε ί π ε , όπως κάθε φορά, άκου, Φατμά , όταν έρθω το βράδυ να σε πάρω, μ η τυχόν κ ι αρχίσε ις να κλαις γ ι α τ ί δεν θα σε ξαναφέρω, μα γρήγορα ξέχασα τα λόγια τ η ς , ε π ε ι δ ή έπαιζα όλη τ η μέρα μ ε τ η Ν ι γ κ ι ά ν , την Τουρκιάν και τ η Σουκράν, και τ ις κοίταζα μ ε θαυμασμό, ε π ε ι δ ή ήταν πολύ πιο έξυπνες και πιο όμορφες από μένα, κ ι ε π ε ι δ ή παίζανε πολύ ωραίο πιάνο και μ ιμούνταν πολύ ωραία τον κουτσό αμαξά Α ϊ β ά ζ ' κατόπιν μ ι μ ή θ η κ α ν ακόμη και τον πατέρα τους, κ ι ε γ ώ παραξενεύτ η κ α κι έ π ρ ε π ε να περάσε ι ώρα γ ια να τ ο λ μ ή σ ω να γελάσω όπως αυτές· το απόγευμα απήγγε ιλαν ποιήματα, είχαν πάει σ τ η Γαλλ ία , ξέρανε γαλλ ικά , έ π ε ι τ α , όπως κάνανε πάντα, φέρανε ένα τουρκικό β ιβλ ίο , μια μετάφραση που διαβάσανε όλες από λ ίγο δίνοντας η μια στην άλλη το β ιβλ ίο , που ήταν τόσο ωραίο ώστε ξέχασα όσα μου ε ί χ ε πε ι η μ η τ έ ρ α μου* ξέχασα ακόμη κ ι ότι πλησίαζε η δύση του ήλ ιου, και ξαφνικά την ε ίδα μπροστά μου και κατάλαβα πως ε ίχε έρ θε ι η ώρα να γυρ ίσουμε κ ι άρχισα να κλα ίω, κ ι η μ η τ έ ρ α μου μ ε κοίταξε άγρια, μα ε γ ώ δεν θυμόμουν αυτά που μου ε ί χ ε π ε ι το πρωί στην άμαξα και δεν έ κ λ α ι γ α μονάχα ε π ε ι δή ε ίχε έρθε ι η ώρα να γυρίσουμε στο σπίτ ι , μα κι ε π ε ι δ ή μ ε ε ί χ ε κοιτάξε ι άγρια η μ η τ έ ρ α μου, και τ ό τ ε η μ η τ έ ρ α τ η ς Σουκράν, τ η ς Ν ι γ κ ι ά ν και τ η ς Τουρκιάν μ ε λ υ π ή θ η κ ε και ε ί π ε , ά ν τ ε , κορίτσια, φ έ ρ τ ε καραμέλες , λυπάμαι, κυρία μου,


ε ί π ε η μ η τ έ ρ α μου, κ ι η μ η τ έ ρ α τους ε ί π ε , παρακαλώ, χι η Ν ι γ κ ι ά ν έ φε ρε μια ασημέν ια φοντανιέρα μ ε καραμέλες , κι όλοι μ ε κοίταζαν, όμως ε γ ώ δεν άπλωσα το χέρ ι μου να πάρω, όχι, ε ίπα, όχι αυτό, το άλλο θ έ λ ω , και τ ό τ ε ε ίπαν τ ι ε ί ναι αυτό που θ έ λ ε ι ς , κ ι η μ η τ έ ρ α μου ε ί π ε , φτάνε ι πια, Φατμά , κ ι ε γ ώ πήρα το θάρρος, κ ι ε ίπα εκε ίνο το β ιβλ ίο , μα, έ τ σ ι κ λ α μ έ ν η καθώς ήμουνα, δεν μπόρεσα να δε ίξω ποιο από τα β ιβλ ία ή θ ε λ α , κ ι η Σουκράν π ή ρ ε την άδεια από τ η μ η τ έ ρ α τ η ς γ ια να φ έ ρ ε ι κ ι άλλα β ιβλ ία κ ι η μ η τ έ ρ α μου νομίζω ε ί π ε , μα τα β ιβλ ία αυτά δεν ε ίναι γ ια τ η ν κόρη μου, άλλωστε δεν τ η ς αρέσε ι το δ ιάβασμα, κ ι ε γ ώ έριξα μια ματιά στα εξώφυλλα, Μόντε Κρίστο, Χαβίέ ντε Μοντεπέν και / Ιολ ντε Νοκ, άλλο όμως ή θ ε λ α ε γ ώ , τ ις Περιπέτειες του Ροβινσώνα που μου ε ίχανε δ ιαβάσε ι το απόγευμα, μπορώ να το πάρω, ρώτησα, κ ι η μ η τ έ ρ α μου πάλ ι ν τ ρ ά π η κ ε πολύ, όμως η μ η τ έ ρ α των κοριτσιών ε ί π ε , κράτησε τ ο , κοριτσάκι μου, μα μην το χάσε ις , ε ίναι του Σουκρού πασά, και τ ό τ ε ε γ ώ σώπασα, και μ ε το β ιβλ ίο στο χέρ ι π ή γ α και κάθισα ήσυχα στην άμαξα.

Καθόμουν απέναντ ι σ τ η μ η τ έ ρ α μου, μα φοβόμουνα να την κοιτάξω. Τα κοκκιν ισμένα από το κλάμα μάτια μου κοίταζαν το δρόμο και τα παράθυρα του σπιτ ιού που η άμαξα μας ε ί χ ε αφήσει πίσω* ξαφνικά η μ η τ έ ρ α μου μού έ β α λ ε τ ις φωνές, ε ί π ε πως ήμουν α ν ά γ ω γ η . Δ ε ν μ π ό ρ ε σ ε , φαίνεται , να κ α λ μ ά ρ ε ι το θυμό τ η ς , και σε λ ίγο συνέχ ισε : τ η ν επόμ ε ν η εβδομάδα δεν θα μ ε π ή γ α ι ν ε στο σπ ί τ ι του Σουκρού πασά. Τ η ν κοίταξα κατάματα, σ κ έ φ τ η κ α ότι γ ια να κ λ ά ψ ω μου το έ λ ε γ ε , όμως ενώ άλλες φορές τέτο ια λόγια μ' έκαναν να κλα ίω, ε κ ε ί ν η τ η φορά δεν έκλαψα. Ε π ε ι δ ή έν ιωθα μια παράξενη χαρά κ ι ηρεμ ία* αργότερα, ξ α π λ ω μ έ ν η σε αυτό


το κ ρ ε β ά τ ι , αφού σ κ έ φ τ η κ α πολύ, κ α τ ά λ α β α γ ι α τ ί : α ιτ ία ήταν εκε ίνο το β ι βλ ίο , κοίταζα το εξώφυλλο του τ ό τ ε και σκεφτόμουνα: Η Ν ι γ κ ι ά ν , η Τουρκιάν και η Σουκράν μου διαβάσανε μερ ικά κομμάτ ια του· δεν τα κατάλαβα όλα, το βρήκα λ ίγο μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο , μα, και πάλ ι , ορ ισμένα πράγματα είναι ξεκάθαρα στο νου μου: ένας Ά γ γ λ ο ς ζούσε ολομόναχος σ' ένα ερημονήσ ι , ε π ε ι δ ή ε ί χ ε βυθ ιστε ί το καράβι του, όχι , δεν ήταν ολομόναχος, ε ί χ ε και τον υ π η ρ έ τ η του , που τον β ρ ή κ ε έ π ε ι τ α από χρόνια, μα και πάλ ι ήταν πολύ παράξενο. Ή τ α ν παράξενο να σ κ έ φ τ ε τ α ι κανε ίς έναν άνθρωπο και τον υ π η ρ έ τ η του να ζουν μόνοι τους, τόσο πολλά χρόνια, σ' ένα ερημονήσ ι , όμως δεν ήταν αυτό που μ ε η ρ ε μ ο ύ σε ολοένα και περ ισσότερο, καθώς η άμαξα έ γ ε ρ ν ε , καθώς π ή γ α ι ν ε , π ό τ ε απ' τ η μια και π ό τ ε απ' τ η ν άλλη πλευρά, ξέρω, υπήρχε κ ι άλλος λόγος! Ν α ι , η μ η τ έ ρ α μου δεν μ ε κοίταζε πια συνοφρυωμένη, κ ι α κ ό μ η , από το παράθυρο δεν κοίταζα μπροστά μα πίσω, όπως μου άρεσε πάντοτε πολύ να κάνω, όχι γ ια να β λ έ π ω το σ π ί τ ι του Σουκρού πασά, που δεν φαινόταν πια, μα το δρόμο που αφήναμε π ίσω, το παρελθόν που ήταν τόσο ωραίο να το σκέφτομαι , και που έν ιωθα, κ ι αυτό ήταν το ωραιότερο, πως αυτό το παρελθόν, εξαιτ ίας του β ιβλ ίου που κρατούσα στο χέρ ι μου, ίσως θα μπορούσα να το ξαναζήσω, α κ ό μ η και στο σ π ί τ ι . Π ιθανόν οι ανυπόμονες και γρήγορα αποθαρρημένες ματ ι ές μου να π ε ριπλανιόνταν άδικα στις ακατανόητες σελ ίδες του β ιβλ ίου , ωστόσο, όσο θα περ ιπλαν ιόταν πάλ ι και πάλι στις σελ ίδες του , θα θυμόμουνα π ό τ ε το ένα και π ό τ ε το άλλο πράγμα από το σπ ίτ ι του Σουκρού πασά όπου δεν θα πήγαινα τ η ν ε π ό μ ε ν η εβδομάδα, θα θυμόμουν όσα κ ά ν α μ ε ε κ ε ί . Γ ι α τ ί , όπως σ κ έ φ τ η κ α πολύ αργότερα σε τούτο εδώ το κ ρ ε β ά τ ι :


Σ τ η ζωή , όταν τ ε λ ε ι ώ σ ε ι το μοναδικό ταξ ίδ ι μ ε την άμαξα, δεν μπορείς να το ξανακάνεις, αν όμως έχε ις ένα β ιβλ ίο , όσο μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο κ ι ακατανόητο κ ι αν ε ίναι , όταν τ ε λ ε ι ώ σ ε ι , γ ια να συλλάβε ις το ακατανόητο και γ ια να καταλάβε ις τ η ζωή, αν θες , το π ιάνε ις απ ' τ η ν αρχή και το ξαναδιαβάζεις, έ τ σ ι δεν ε ίναι , Φ α τ μ ά ;

1980-1983

Τα βιβλία τον Ορχάν Παμούκ από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα:

Τ Ο ΜΑΥΡΟ ΒΙΒΛΙΟ

Η ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΖΩΗ

ΜΕ ΛΕΝΕ Κ Ο Κ Κ Ι Ν Ο

<f>h

Τ Ο ΛΕΥΚΟ ΚΑΣΤΡΟ

4k>

ΙΣΤΑΝΜΠΟΥΛ. ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

Χ Ι Ο Ν Ι
