ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ

¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÊÎÌÈÑÑ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ,

ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË

2007

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 2

ÃÀÐ×ÈÃ

ÎÐØÈË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ

ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ

ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Ä¿ðìèéí áóñ õàðüöàà, ò¿¿íèé ¿ð äàãàâàð . . . . . . . . . . . . . 6

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä îíîãäóóëæ áóé ñàõèëãûí

øèéòãýëèéí òàëààð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí îðîí áàéð, àõóé íºõöºë . . . . . . . 11

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí õîîë õ¿íñ, õóâöàñíû õàíãàëò . . 13

Ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý, ýì á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàíãàëò . . . . . 15

Öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí òýòãýâýð, òýòãýìæ,

íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Öýðãèéí áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áóé ýíãèéí

àæèëëàãñäûí õºäºëìºðëºõ ýðõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ

ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ,

õàìãààëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõ

ñòàòèñòèê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Àëàã÷ëàëààñ àíãèä áàéõ ýðõèéí õýðýãæèëò . . . . . . . . . . . 34

Íèéãìèéí õàëàìæ, õàìãààëàë õ¿ðòýõ

ýðõèéí õýðýãæèëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

DDC

323’57

M-692

ISBN: 99929-78-39-2ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 3

Ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ

àâàõ ýðõèéí õýðýãæèëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéí õýðýãæèëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Õºäºëìºðëºõ ýðõèéí õýðýãæèëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí õýðýãæèëò . . . . . . . 55

ÃÓÐÀâÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ

ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí òàëààðõ äýëõèé

íèéòèéí ÷èã õàíäëàãà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí òàëààðõ Ìîíãîë

Óëñûí õóóëü òîãòîîìæ, òºðèéí áîäëîãî . . . . . . . . . . . . . 61

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí õýðýãöýý, øààðäëàãà . . . . . . . 62

Àëáàí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîí äàõü

õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîí äàõü

õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

ÑÀÍÀË, çªâ˪Ìæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ

ÎÐØÈË

Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí òóõàé õóóëèéí 20 äóãààð ç¿éëèéí 20.1

äýõ õýñýãò çààñíû äàãóó Ìîíãîë Óëñ äàõü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé áàéäëûí

òàëààð Óëñûí Èõ Õóðàëä èëòãýæ áàéíà.

ÕݯÊ-ûí ýýëæèò çóðãàà äàõü èëòãýë íü öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõèéí õýðýãæèëò áîëîí õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë çýðýã

ñýäâèéí õ¿ðýýíä áè÷èãäýâ.

Ýíýõ¿¿ èëòãýëèéã Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññ íü ººðèéí áîëîí áóñàä

íýð õ¿íä á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí ñóäàëãàà, õÿíàëò øàëãàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí

áîëîâñðóóëñàí áîëíî.

Ìîíãîë Óëñûí çýâñýãò õ¿÷íèé òóõàé õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëä çýâñýãò

õ¿÷èí èðãýíèé õÿíàëòàíä áàéõ òóõàé çààñàí áîëîâ÷ öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí

ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé õýðýãæèëòèéí òºëºâ áàéäàë ºíººã õ¿ðòýë õºíäëºíãèéí

õÿíàëò øàëãàëòààñ ãàäóóð, õààëòòàé áàéæ èðñýí.

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä òýãø áîëîìæ îëãîõ, òýäýíä ýýëòýé

îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýä äýëõèé íèéò èõýýõýí àíõààðàë õàíäóóëàõ áîëëîî. ¯¿íèé

èëðýë íü 2006 îíû 12 äóãààð ñàðä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéãààñ Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí êîíâåíöèéã áàòëàí ãàðãàñàí

ÿâäàë þì. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº á¿ðýí ä¿¿ðýí ýäëýõ

íºõöºë áîëîëöîî, îð÷èíã áèé áîëãîõ òàëààð ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò õàíãàëòã¿é,

õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæ¿¿ëýõ íººö áîëîëöîî õÿçãààðëàãäìàë, õºãæëèéí

áýðõøýýëèéí àñóóäàëä õàíäàõ õ¿íèé ýðõèéí õàíäëàãà òºëºâøººã¿éãýýñ

òýäãýýð èðãýäèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íîöòîé çºð÷èãäºæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ èëòãýëä

Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâä õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëæ áóé ºâ÷òºí¿¿äèéí

ýðõèéí àñóóäëûã òóñãàéëàí àâ÷ ¿çñýí áîëíî.

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ íü àðä÷èëñàí ¸ñ, òýãø

áàéäàë õàíãàãäàõ, øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöàä èðãýäèéí îðîëöîî íýìýãäýõ

íºõöëèéã áèé áîëãîäîã òºäèéã¿é èðãýí á¿ðèéã ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, ¿¿ðýã,

õàðèóöëàãûíõàà òàëààð ìýäëýãòýé, çºð÷èãäñºí ýðõýý õàìãààëàõ ÷àäâàðòàé,

áóñäûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõã¿é áàéõ õàíäëàãûã òºëºâø¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷

õîëáîãäîëòîé þì. 1992 îíû ¯íäñýí õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó àëáàí áà

àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîõ õºòºëáºð

õýðýãæèæ ýõëýýä 15 æèë ºíãºð÷ áàéãàà õýäèé ÷ ¿ð ä¿í ìóóòàé, á¿õ íèéòèéã

õàìàð÷ ÷àäàõã¿é áàéíà.

Èéìä äýýðõ àñóóäàëä àíõààðàë õàíäóóëàí, ºíººãèéí íºõöºë áàéäëûã

òîäîðõîéëæ, õ¿íäðýë áýðõøýýëèéã àðèëãàõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõàä

÷èãëýñýí ñàíàë, çºâëºìæ ºãºõèéã Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññ çîðüæ áàéíà.ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 5

ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ

ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ

ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ÒªËªÂ ÁÀÉÄÀË

Ìîíãîë Óëñ àðä÷èëàë, çàõ çýýëèéí íèéãìèéã áàéãóóëàõ

ñîíãîëò õèéñíýýñ õîéø áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðò îëîí ÷óõàë

ººð÷ëºëò ãàð÷, ýíý õàðèëöààã çîõèöóóëæ áàéñàí õóóëü òîãòîîìæ

¿íäñýíäýý øèíý÷ëýãäæýý. Ìîíãîë Óëñàä öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí

ýðõ ç¿éí áàéäàë, öýðãèéí àëáàí ¿¿ðýãòýé õîëáîîòîé õàðèëöààã

¯íäñýí õóóëü (1992), Áàòëàí õàìãààëàõ òóõàé (1993), çýâñýãò

õ¿÷íèé òóõàé (2002), Õèëèéí òóõàé (1993), Èðãýíèé öýðãèéí

¿¿ðãèéí áîëîí öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé

(1992), Öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé

(1994), Öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýä õºðºíãèéí õàðèóöëàãûí

òóõàé (2002), Òºðèéí àëáàíû òóõàé (2002) çýðýã õóóëü òîãòîîìæ

áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, çàñãèéí ãàçðûí

òîãòîîë, Áàòëàí Õàìãààëàõûí ñàéä, Õóóëü ç¿é, Äîòîîä Õýðãèéí

ñàéä, çýâñýãò Õ¿÷íèé æàíæèí Øòàá, Õèë Õàìãààëàõ Åðºíõèé

Ãàçðûí äàðãûí òóøààëààð áàòëàãäñàí ä¿ðýì, æóðìóóäààð

çîõèöóóëæ áàéíà. Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðò íèéò 20 ãàðóé

õóóëü, 60 îð÷èì ä¿ðýì, æóðàì ¿éë÷èëæ áàéíà.

2006 îíä Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ çýâñýãò

Õ¿÷íèé æàíæèí Øòàáûí õàðüÿà Óëààíáààòàð öýðãèéí õ¿ðýýíèé

6 àíãè, Õèë Õàìãààëàõ Åðºíõèé Ãàçðûí õàðüÿà Äîðíîãîâü, Óâñ

àéìãèéí õèëèéí öýðãèéí 5 àíãè, òýäãýýðèéí õàðüÿà çàñòàâ,

õàðóóëóóäûã õàìðóóëàí øàëãàëò çîõèîí áàéãóóëëàà. Òóñ

øàëãàëòûí õ¿ðýýíä öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí õóóëüä çààñàí

ýðõèéí õýðýãæèëò, öýðãèéí áàéãóóëëàãà äàõü õ¿íèé ýðõèéí

çºð÷ë¿¿ä, òýð äóíäàà ä¿ðìèéí áóñ õàðüöààíààñ ¿¿äýí ãàð÷ áóé

¿ð äàãàâðóóä, öýðãèéí áàéãóóëëàãàä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð

àæèëëàæ áóé àæèëëàãñäûí õºäºëìºðëºõ ýðõèéí õýðýãæèëò,

öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí àìüäðàõ îð÷èí, àõóé íºõöºë, õîîë

õ¿íñ, õóâöàñíû õàíãàëò, õºäºëìºð õàìãààëëûí áàéäàëä

¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºâ.

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 6

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

Ä¿ðìèéí áóñ õàðüöàà, ò¿¿íèé ¿ð äàãàâàð

. Öýðãèéí àëáàí õààã÷èä íü àëáàí òóøààëûí çýðýãëýë,

öîëíû ýðýìáýýð çàõèðàõ, çàõèðàãäàõ ¸ñûã ÷àíä ñàõèæ, àëáàí

¿¿ðãýý ã¿éöýòãýäýã îíöëîãòîé. Ãýâ÷ ýíýõ¿¿ îíöëîã õàðèëöààã

õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä öýðãèéí àëáàí õààã÷èäòàé ä¿ðìèéí áóñ

õàðüöàõ, äýãëýõ, õ¿÷ õýðýãëýõ, íýð òºðèéã íü ãóòààí äîðîìæëîõ

çºð÷èë äóòàãäàë ãàð÷ áàéíà. Õ¿íèé ýðõèéí èéì çºð÷ëèéã ÿìàð

÷ òîõèîëäîëä íóóí äàëäàëæ, ººãø¿¿ëýí äýìæèæ, çàõèðàõ,

çàõèðàãäàõ ¸ñíû ¿çýë ñàíààíû äîð öàãààòãàæ áîëîõã¿é áºãººä

öýðãèéí àëáàíû îíöëîã, íàðèéí õàðèëöààíä õ¿íèé ýðõèéí

¿íäñýí çàð÷èì, õýì õýìæýý ÷àíä ìºðäºãäºõ ¸ñòîé.

2. Øàëãàëòàíä õàìðàãäñàí çýâñýãò õ¿÷íèé àíãèóäàä àëáà

õààæ áóé 829 õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷äààñ àâñàí ñàíàë

àñóóëãààð 79.4 õóâü íü ò¿ð¿¿÷ íàð, 55.9 õóâü íü îôèöåðóóä, 53.6

õóâü íü àõëàã÷ íàð, 38.7 õóâü íü áàéëäàã÷ íàð ä¿ðìèéí áóñààð

õàðüöäàã ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. Õèëèéí öýðãèéí àíãèóäûí 522

õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷èä ñàíàë àñóóëãàä õàìðàãäñàíààñ

44.8 õóâü íü àõëàã÷ íàð, 23.0 õóâü íü îôèöåðóóä, 10.2 õóâü íü

ò¿ð¿¿÷ íàð, 22.0 õóâü íü áàéëäàã÷ íàð ä¿ðìèéí áóñ õàðüöäàã

ãýæýý. çýâñýãò õ¿÷íèé öýðãèéí àíãèóäûí ñàíàë àñóóëãàä

õàìðàãäàãñäûí 32.3 õóâü íü çîäîæ, õ¿÷ õýðýãëýäýã, 33.5 õóâü

íü àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëæ äàðàìòàëäàã, 36.6 õóâü íü ìºíãº, ýä ç¿éë

øààðääàã, Õèëèéí öýðãèéí àíãèóäàä 17.6 õóâü íü çîäîæ õ¿÷

õýðýãëýäýã, 17.6 õóâü íü àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëæ äàðàìòàëäàã, 6.3

õóâü íü ìºíãº, ýä ç¿éë øààðääàã ãýæ òóñ òóñ õàðèóëñàí áàéíà.

çýâñýãò Õ¿÷íèé Êëèíèêèéí Òºâ Ãîñïèòàëüä 2006 îíû ýõíèé 10

ñàðä õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëñýí õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷äààñ

äýýä àëáàí òóøààëòàíäàà çîäóóëæ, ýìíýëýãò õýâòñýí 12

áàéëäàã÷ áàéíà. Ýäãýýð òîî áàðèìòààñ õàðàõàä öýðãèéí àëáàí

õààã÷äûã çîäîõ, äàðàìòëàõ, àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ çýðãýýð õóóëü,

ä¿ðìèéí áóñ õ¿ðýýíä õàðüöàõ çºð÷èë áàãàã¿é áàéíà ãýæ ¿çýõ

¿íäýñëýëòýé áàéíà.

3. Ðàäèî õîëáîîíû ñòàíöààð öàõèëãààíä öîõèóëàõ,

öýýæèí äýýð áóó öýíýãëýõ, õóãàöàà çààæ “áèåëýãäýõ áîëîìæã¿é”

äààëãàâàð ºãºõ, ýëýãäýõ, áàêàëäàõ, øàíààäàõ çýðãýýð öýðãèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 7

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

àëáàí õààã÷äûã “äýãëýäýã” áºãººä ýíý òóõàé ìýäýýëýë àíãèéí

óäèðäëàãàä òýð á¿ð õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é, äàëä, íóóö îðøèæ áàéíà.

Øàëãàëò, ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí àíãèóä òºäèéã¿é áàòëàí

õàìãààëàõ ñàëáàðûí óäèðäàõ àëáàí òóøààëòíóóä ä¿ðìèéí áóñ

õàðüöààòàé õîëáîîòîé çºð÷èë áàðàã ãàðäàãã¿é ãýæ áàéãàà íü

íýã òàëààñ èéì çºð÷èë “äàëä” õýëáýðòýé áàéäàã, íºãºº òàëààñ

ýäãýýðèéã èëð¿¿ëýõ, àðèëãàõ àðãà õýìæýýã õàíãàëòòàé çîõèîí

áàéãóóëäàãã¿éòýé õîëáîîòîé áàéíà. Øàëãàëòûí ¿åýð áóñäàä

çîäóóëæ, ýìíýëýãò õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëæ áàéãàà õýä õýäýí öýðýãòýé

ÿðèëöàõàä õýíä çîäóóëñàí òóõàéãàà õýëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéëàà.

Èéì çºð÷ëèéí òàëààð ºðãºäºë, ãîìäîë ãàðãàñàí öýðãèéí àëáàí

õààã÷ èë¿¿ èõ äàðàìòàíä ºðòäºã, ò¿¿íèéã õàìãààëàõ àðãà

õýìæýý àâäàãã¿éãýýñ öýðãèéí àëáàí õààã÷èä ýðõýý õàìãààëàõ

áîëîìæã¿é áàéíà. Ýíý íü “Àðìèä îëüñîí öýðýã, îðãîñîí öýðýã

ñàéíàà ¿çäýãã¿é” ãýñýí çàð÷èì ¿éë÷èëäýãòýé õîëáîîòîé ãýæ

öýðãèéí àëáàí õààã÷èä ÿðüæ áàéíà.

. Äààìæèð÷ óæãèðñàí ä¿ðìèéí áóñ õàðüöàà íü öýðãèéí

áàéãóóëëàãàä ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýã ãàðàõ øàëòãààí, íºõöëèéã

á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Ä¿ðìèéí áóñ õàðüöààíààñ ¿¿äýëòýé çàðèì

íîöòîé ãýìò õýðýã õèëèéí öýðãèéí àíãèóäàä ãàð÷ áàéæýý.

Òóõàéëáàë, 2005 îíû 5 äóãààð ñàðä Õèëèéí öýðãèéí 0245

äóãààð àíãèéí Óóëûí õàðóóë äýýð áàéëäàã÷ “À, Ý, Δ íàð

çàñòàâûí îðëîã÷, õàðóóëûí äàðãàà áóóäàæ, àìü íàñûã íü

õîõèðîîãîîä ÎÕÓ-ûí õèëèéã äàâæ çóãòàí ãàðñàí, ìºí îíû 11

ä¿ãýýð ñàðä òóñ àíãèéí Áîãîëòûí õàðóóë äýýð õàðóóëûí àõëàã÷

íü áàéëäàã÷àà çîäñîíîîñ áîëæ áàéëäàã÷ “Ý” õàðóóëûí äàðãà,

ò¿¿íèé ýõíýð, õàìò áàéñàí áàéëäàã÷ íàðûã áóóäñàíû óëìààñ

õàðóóëûí äàðãà íàñ áàðæ, áóñàä íü õ¿íä ãýìòýæ, õºäºëìºðèéí

÷àäâàðàà àëäñàí áàéíà. 2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðä òóñ àíãèéí

õàðóóëûí äàðãà “À”, õîëáîî÷èí “Á” íàð ìàðãàëäàæ, óëìààð

“Á” íü “À”-ãèéí òîëãîéí òóñ ãàçàð ìîäîîð öîõèí, àìü íàñûã

íü õîõèðîîñîí íîöòîé õýðýã ãàð÷ýý. 2005 îíä Íèéñëýëèéí

ä¿¿ðã¿¿äèéí ø¿¿õýýð Óëààíáààòàð öýðãèéí õ¿ðýýíèé àíãè

íýãòãýë¿¿äýýñ Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 277 äóãààð ç¿éëèéí çàõèðàã÷

íü çàõèðàãäàã÷äàà õ¿÷ õýðýãëýõ ãýìò õýðýãò 3 öýðãèéí àëáàí

õààã÷ ÿë øèéòã¿¿ëñýí áàéíà. 2005-2006 îíä Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 8

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

278 äóãààð ç¿éëèéí áèå áèåäýý çàõèðàãäàõã¿é öýðãèéí àëáàí

õààã÷èä ä¿ðìèéí çààëò çºð÷ñºí ãýìò õýðýãò 23 öýðãèéí àëáàí

õààã÷ ÿë øèéòã¿¿ëñýí ä¿í ìýäýý ãàð÷ýý1

.

5. Ýðãýëò óóëçàëò àâñàí, ÷ºëººãººð ãàð÷ èðñýí öýðã¿¿äýýñ

ÿìàð íýãýí òàòààñ àâàõ, íýãæëýã õèéõ, ýä ç¿éëèéã õóðààõ çºð÷èë

ãàð÷ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä õ¿íäýòãýí ¿çýõ

øàëòãààíû óëìààñ áóþó øàãíàë, ñàéøààëûí æóðìààð îëãîãäîõ

¸ñòîé öýðãèéí ÷ºëººíèé õóóäñûã õóäàëäàõ òîõèîëäîë ãàð÷

áàéíà. Òóõàéëáàë, çýâñýãò õ¿÷íèé 029, 013, 120, 326 äóãààð

àíãèóäàä ìºíãº, ýä ç¿éë íýõýõ, øààðäàõ, 032 äóãààð àíãèéí

çàðèì àëáàí òóøààëòàí ÷ºëººíèé õóóäñûã íóóöààð õóäàëäàæ

áàéñàí íü øàëãàëòûí ÿâöàä òîãòîîãäñîí.

6. Îôèöåð, àõëàã÷èä õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷äààð

ººðèéí áîëîí íàéç íºõºä, òàíèë òàëûíõàà ìîä ò¿ëýý áýëòãýõ,

øàâàð, øîõîé 纺õ, áàðèëãà áàðèõ, í¿õ óõàõ, ñóâàã øóóäóó

òàòàõ çýðýã “õàð áîð” àæëóóäûã õèéëãýæ áàéãàà íü àëáàäàí

õºäºëìºðèéí øèíæèéã àãóóëæ áàéíà. Äýýðõ àæëóóäûã

õèéëãýõäýý õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàäàãã¿é,

õàìãààëàõ õóâöàñ, õýðýãñýë îëãîäîãã¿éãýýñ öýðã¿¿ä áýðòýæ,

ãýìòýæ áàéíà. Øàëãàëòàíä õàìðàãäñàí çýâñýãò õ¿÷íèé àíãèóäûí

öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí 57.8 õóâü íü òóøààëûí äàãóó “õàð áîð”

àæèë õèéäýã ãýæ ñàíàë àñóóëãûí õóóäñàíä òýìäýãëýñýí áàéíà.

Èéìä öýðãèéí àëáàí õààã÷äààð õóâèéí àæèë õèéëãýæ áàéãàà

ÿâäëûã íýí äàðóé òàñëàí çîãñîîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä îíîãäóóëæ áóé ñàõèëãûí

øèéòãýëèéí òàëààð

7. Öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä îíîãäóóëàõ ñàõèëãûí

øèéòãýëèéí õýëáýð¿¿ä, òýäãýýðèéã îíîãäóóëàõòàé õîëáîãäñîí

õàðèëöààã “Öýðãèéí ñàõèëãûí ä¿ðýì”2

-ýýð çîõèöóóëæ áàéíà.

Óã ä¿ðýìä ò¿ð¿¿÷, áàéëäàã÷ áîëîí îôèöåð, àõëàã÷ íàðò

îíîãäóóëàõ ñàõèëãûí øèéòãýëèéí õýëáýð¿¿äèéã ÿëãààòàé

òîãòîîæýý. ªºðººð õýëáýë, óã ä¿ðýìä çààñíû äàãóó öýðãèéí

1

Íèéñëýëèéí ø¿¿õèéí ñòàòèñòèê ìýäýýíýýñ

2 Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí1999 îíû 216 äóãààð çàðëèãèéí õàâñðàëòÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 9

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

ä¿ðýì, àíãè, áàéãóóëëàãûí äîòîîä äýã æóðàì çºð÷ñºí ò¿ð¿¿÷,

áàéëäàã÷äàä ñàíóóëàõ, ò¿ð ÷ºëººã õàñàõ, àëáàí òóøààë

áóóðóóëàõ, 10 õ¿ðòýë õîíîã òóñãààðëàí ñààòóóëàõ ãýñýí 4

òºðëèéí ñàõèëãûí øèéòãýë îíîãäóóëæ áàéíà. Õàðèí îôèöåð,

àõëàã÷ íàðûã òóñãààðëàí ñààòóóëàõã¿éãýýð áóñàä õýëáýðèéí

ñàõèëãûí øèéòãýëèéã îíîãäóóëæ áàéõ òóõàé çààæýý. Íýã òºðëèéí

ñàõèëãûí øèéòãýëèéã äàâõàðäóóëàõ, öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí

õóâèéí íýð õ¿íäèéã ãóòààõ, øèð¿¿í äîãøèí õàðèëöàõ, á¿ä¿¿ëýã

çàí àâèð ãàðãàõ, õàìò îëíîîð íü çàëõààõûã õàòóó õîðèãëîñîí

áàéíà. Óëààíáààòàð öýðãèéí õ¿ðýýíèé á¿õ àíãèóäûí òóñãààðëàí

ñààòóóëàõ ñàõèëãûí øèéòãýë õ¿ëýýñýí öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã

çýâñýãò õ¿÷íèé 032 äóãààð àíãèä áàéðëàõ ñàõèëãûí õîðèõ

áàéðàíä òóñãààðëàí ñààòóóëæ áàéíà.

8. Òóñãààðëàí ñààòóóëàõ øèéòãýëèéã ñàõèëãûí õîðèõ

áàéðàíä ýäë¿¿ëýõ áºãººä ñàõèëãûí õîðèõ áàéð íü öýðãèéí

õ¿ðýýíèé áóþó öýðãèéí àíãèéí õàðüÿàëàëä áàéæ áîëîõ

òóõàé “Öýðãèéí õàðóóëûí áà õ¿ðýýíèé àëáàíû ä¿ðýì”3

-ä

òóñãàñàí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, óã ä¿ðýìä “Ñàõèëãûí õîðèõ áàéð

íü ãàíöààð÷ëàí áîëîí íèéòýýð íü õîðèõ çîðèóëàëòòàé 2

òºðëèéí ºðººòýé, óíòàæ àìðàõàä çîðèóëñàí ìîäîí íààðòàé

áàéõ, ºðººíèé äóëààí 18 ãðàäóñààñ äîîø áàéãàà òîõèîëäîëä

ñààòóóëàãäñàí ýòãýýäýä øèíåëü ºã÷ áîëíî” ãýæ çààñàí áàéäàã.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã òóñãààðëàí ñààòóóëàõ ñàõèëãûí

õîðèõ áàéðíû íºõöëèéí ýíý ñòàíäàðò íü Õóóëü ç¿é, Äîòîîä

Õýðãèéí ñàéäûí 2002 îíû 270 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí

õîðèõ àíãèä òîãòîîñîí äýãëýì æóðàì çºð÷èæ, ñàõèëãûí àðãà

õýìæýý àâàãäñàí ÿëòíûã òóñãààðëàí õîðèõ “Ñàõèëãûí áàéð,

òóñãààðëàõ òàñàëãààíû íºõöºë æóðàì”-ä çààñíààñ äîîãóóð

áàéíà. Òóõàéëáàë, äýýðõ çààëòûã òóñãààðëàí ñààòóóëàãäàæ

áóé öýðãèéí àëáàí õààã÷èä õºíæèë, ãóäàñ òàâüæ ºãºõã¿éãýýð

çºâõºí ìîäîí íààðàí äýýð óíòóóëæ áîëîõ òºäèéã¿é ºðººíèé

äóëààí 18 ãðàäóñààñ äîîø áàéæ áîëîõ ìýòýýð îéëãîæ, õýðýãëýõ

áîëîìæòîé áàéíà.

9. Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 51 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 51.4-ò “Öýðãèéí

æèíõýíý õóãàöààò àëáàí õààã÷èä îíîãäóóëñàí áàðèâ÷ëàõ ÿëûã

3

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí1999 îíû 216 äóãààð çàðëèãèéí õàâñðàëòÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 0

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

ñàõèëãûí áàéðàíä ãàíöààð÷ëàí ýäë¿¿ëíý” ãýæ çààñàí. Ýíý

çààëòûí äàãóó áàðèâ÷ëàõ ÿëòàé öýðãèéí àëáàí õààã÷ íü ÿëàà

öýðãèéí õ¿ðýýíèé áóþó öýðãèéí àíãèéí õàðüÿàíû ñàõèëãûí

áàéðàíä ýäëýõ ¸ñòîé áîëæ áàéíà. Ãýòýë “Öýðãèéí õàðóóëûí áà

õ¿ðýýíèé àëáàíû ä¿ðýì”-ýýð òîäîðõîéëñîí ñàõèëãûí áàéðíû

íºõöºë, æóðàì íü Õóóëü ç¿é Äîòîîä Õýðãèéí ñàéäûí ºìíº

äóðäñàí òóøààëààð áàòëàãäñàí ñàõèëãûí áàéð, òóñãààðëàõ

òàñàëãààíû íºõöºë, æóðàìä íèéöýõã¿éãýýð ¿ë áàðàì áàéäëûã

äîðäóóëñàí øèíæòýé áàéãààã àíõààðàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Ä¿ðýì, æóðàì, íºõöºë áàéäëûí èéì ÿëãààòàé áàéäàë íü

öýðãèéí õ¿ðýý, àíãèéí ñàõèëãûí õîðèõ áàéðíû ñòàíäàðòûí

òàëààð ÷óõàì ÿìàð ä¿ðýì, æóðàì ¿éë÷ëýõ ¸ñòîéã òîäîðõîéã¿é

áîëãîæ áàéíà.

0. Öýðãèéí õàðóóëûí áà õ¿ðýýíèé àëáàíû ä¿ðýìä

“öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã õîðèõ çºâøººðëèéã õàðüÿàëàõ

ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãààñ àâíà, öýðãèéí õ¿ðýý, àíãèéí

ñàõèëãûí õîðèõ áàéðûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí çºâøººðëèéã

¿íäýñëýí õ¿ðýýíèé äàðãûí òóøààëààð àæèëëóóëíà” ãýæ çààæýý.

Ä¿ðýìä çààñàí “õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà” ãýäãèéã ïðîêóðîðûí

áàéãóóëëàãà ãýæ îéëãîæ áîëîõ þì. ¯¿íýýñ ¿çýõýä, ñàõèëãûí

õîðèõ áàéð àæèëëóóëàõ, öýðãèéí àëáàí õààã÷èéã òóñãààðëàí

ñààòóóëàõ á¿ðò ïðîêóðîðûí çºâøººðºë àâàõ ¸ñòîé áàéíà. Ãýâ÷

ýíý çààëò áîäèò áàéäàë äýýð îãò õýðýãæèõã¿é áàéíà.

. Òóñãààðëàí ñààòóóëàõ øèéòãýëèéã îíîãäóóëàõ ýðõ

á¿õèé ñóáúåêòûã öýðãèéí ñàõèëãûí ä¿ðìýýð òîãòîîñîí áàéäàë

àíõààðàë òàòàæ áàéíà. Òóñãààðëàí ñààòóóëàõ øèéòãýë íü

ò¿ð¿¿÷, áàéëäàã÷ íàðûí õàëäàøã¿é ýðõèéã õÿçãààðëàñàí, õ¿íä

õýëáýðèéí øèéòãýë ìºí áîëîâ÷ èéì øèéòãýëèéã 10 øàõàì

àëáàí òóøààëòàí îíîãäóóëæ áîëîõîîð çààæýý. Òóñãààðëàí

ñààòóóëàõ øèéòãýë îíîãäóóëæ áîëîõ àëáàí òóøààëòíóóäûí

äîòîð òºìºð çàìûí ºðòºº, íèñýõ áóóäëûí çîõèöóóëàã÷, àéìàã,

íèéñëýëèéí öýðýã, èðãýíèé õàìãààëàëòûí øòàáûí àæèëòíóóä

õ¿ðòýë îðæ áàéãàà íü öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýðõýíä íýí

á¿ä¿¿ëãýýð õàëäàæ áîëîõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.

2. Ñàõèëãûí õîðèõ áàéðàíä ñààòóóëàãäàæ áàéãàà

öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí á¿ðòãýëèéã õºòëºõ, õ¿ëýýí àâàõ ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

õóóäñàíä øèéòãýëèéí ¿íäýñëýë, øèéòãýë îíîãäóóëñàí àëáàí

òóøààëòíû íýð, öîë çýðãèéã òîäîðõîé òóñãàõ òóõàé ä¿ðìèéí

çààëò á¿ðýí áèåëýãäýõã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, çýâñýãò õ¿÷íèé

032 äóãààð àíãèéí ñàõèëãûí õîðèõ áàéðíû á¿ðòãýëèéã ñóäëàõàä

ìýäýýëýë äóòóó, øèéòãýë îíîãäóóëñàí òóøààë, øèéäâýðèéã

õàâñàðãààã¿é, çàðèì òîõèîëäîëä ñààòóóëàãñäûí á¿ðòãýë îãò

õºòëºã人ã¿é áàéíà. Òóñãààðëàí ñààòóóëàõ øèéòãýëèéã 10

õ¿ðòýë õîíîãîîð îíîãäóóëàõ ¸ñòîé áîëîâ÷ çºâøººðºãäñºí

õóãàöààíààñ õýòð¿¿ëýõ ÿâäàë ò¿ãýýìýë ãàð÷ áàéíà. Òóõàéëáàë,

ðîòûí çàõèðàã÷ ò¿ð¿¿÷èéã 3, áàéëäàã÷èéã 5 õ¿ðòýë õîíîãîîð

òóñãààðëàí ñààòóóëæ áîëîõîîð ä¿ðýìä çààñàí áàéõàä çýâñýãò

õ¿÷íèé 029 ä¿ãýýð àíãèéí ðîòûí çàõèðàã÷ áàéëäàã÷äàä èõýíõ

òîõèîëäîëä 5-ààñ äýýø õîíîã òóñãààðëàõ øèéòãýë îíîãäóóëæ,

ººðò îëãîãäñîí ýðõ ìýäëýý õýòð¿¿ëæ áàéñàí áàéíà.

3. Ñàõèëãûí õîðèõ áàéðàíä ñààòóóëàãäñàí öýðãèéí àëáàí

õààã÷äûã ºäºðò 2 óäàà, çàðèì ¿åä 1 óäàà õîîëëîæ, ãîîæóóðûí

ò¿¿õèé óñ óóëãàäàã, ñàëõèëóóëäàãã¿é, õó÷ëàãà ºãäºãã¿é, ìîäîí

íààðàí äýýð óíòóóëäàã, èõ õ¿éòýí ó÷ðààñ äààð÷ õîíîäîã òóõàé

Óëààíáààòàð öýðãèéí õ¿ðýýíèé ¸ñ æóðàì ñàõèóëàõ àíãèä

òóñãààðëàí ñààòóóëàãäñàí öýðã¿¿ä ÿðüæ áàéíà. Èéì áàéäàë

õèëèéí öýðãèéí çàðèì àíãèä ÷ äàâòàãäàæ áàéíà. Òóõàéëáàë,

Õèëèéí öýðãèéí 0108 äóãààð àíãèéí ñàõèëãûí õîðèõ áàéð íü

ÿìàð ÷ àãààðæóóëàëò, ãýðýëò¿¿ëýãã¿é, öýðãèéí àëáàí õààã÷èéã

ñààòóóëàõ íºõöºëã¿é áàéëàà. Èéìä Öýðãèéí ñàõèëãûí ä¿ðýì

áîëîí Öýðãèéí õàðóóëûí áà õ¿ðýýíèé àëáàíû ä¿ðìèéã ººð÷èëæ,

òóñãààðëàí ñààòóóëàõ øèéòãýë îíîãäóóëàõòàé õîëáîãäñîí

õ¿íèé ýðõèéí çºð÷ëèéã òàñëàí çîãñîîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí îðîí áàéð,

àõóé íºõöºë

. Öýðãèéí äîòîîä àëáàíû ä¿ðýì (1999), Öýðãèéí

àëáàíûã çîõèîí áàéãóóëàõ çààâàð (2001), Õèëèéí òóñãàé àíãè,

ñàëáàðûí öýðãèéí àëáàíû çîõèîí áàéãóóëàëòûí çààâàð (2002)

çýðýã áàðèìò áè÷ãýýð öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí îðîí áàéðíû

íºõöëèéí ñòàíäàðòûã òîãòîîæýý. Öýðãèéí àëáàí õààã÷èä íü ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 2

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿éí øààðäëàãà õàíãàñàí, äýýðõ çààâàð,

ä¿ðýìä íèéöñýí íºõöºëä àëáà õààõ ¸ñòîé. Ãýâ÷ øàëãàëòàíä

õàìðàãäñàí èõýíõ àíãèóäûí àõóé íºõöºë ñòàíäàðòàä íèéöýõã¿é

áàéíà. Óëààíáààòàð öýðãèéí õ¿ðýýíèé àíãèóäûí çàðèì

áàðèëãà áàéøèí õóó÷èð÷ ìóóäñàí, õàíà òààç íü íóðàëò ºãñºí,

캺ãºíöºðòñºí áàéíà. Òóõàéëáàë, çýâñýãò õ¿÷íèé 029 ä¿ãýýð

àíãèéí áàðèëãûí çàðèì õýñýã íü 1917 îíä àøèãëàëòàíä îðñîí

áîëîâ÷ ºíººã õ¿ðòýë çàñâàð ¿éë÷èëãýý õèéõ òºäèé㺺ð òîðäîæ,

àøèãëàñààð áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, öýðãèéí àíãèóäûí ñàíòåõíèêèéí

øóãàì ñ¿ëæýý ìóóäñàí, öàõèëãààíû ìîíòàæ íü õóó÷èðñàí

çýðýã áýðõøýýë òóëãàð÷ áàéãààã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä

àíõààðàëäàà àâàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

5. Öýðãèéí äîòîîä àëáàíû ä¿ðìèéí 113 äóãààð ç¿éëä

“çîðèóëàëòûí áóñ áàéðàíä õ¿í áàéðëóóëàõûã õîðèãëîíî”,

Öýðãèéí àëáàíûã çîõèîí áàéãóóëàõ çààâðûí 4-èéí “à”-ä “óíòëàãûí

áàéðàíä õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã áàéðëóóëàõäàà õ¿í

á¿ðò 2.5-4.0 ì2

òàëáàé, 9-12 ì3

-ýýñ áàãàã¿é àãààð íîîãäîõîîð

òîîöíî, õàðèí ãýðýýò öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã áàéðíû áàãòààìæ,

áîëîëöîîã òîîöîí àëü áîëîõ öººí õ¿í áàéõààð áàéðëóóëíà”

ãýæ òóñ òóñ çààñàí áàéíà. Øàëãàëòàíä õàìðàãäñàí çàðèì àíãèä

ýäãýýð çààëòóóä áèåëýãäýõã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, Õèëèéí

öýðãèéí 0311, çýâñýãò õ¿÷íèé 120 äóãààð àíãèóäàä ýýëæèò

öýðýã òàòëàãûí ¿åýð õýò æèæèã ºðººíä õóãàöààò öýðãèéí àëáàí

õààã÷äûã áººíººð áàéðëóóëñàí, Õèëèéí öýðãèéí 0168, 0245

äóãààð àíãèóä ñïîðòûí çààëàíäàà öýðã¿¿äèéã áàéðëóóëæ áàéãàà

íü ä¿ðýì, æóðàìä íèéöýõã¿é áàéíà. Õóãàöààò öýðãèéí àëáàí

õààã÷äûí áàéð õ¿éòýí, ãýðýëò¿¿ëýã õàíãàëòã¿é, ÷èéãøèëò èõòýé

áàéãàà íü øàëãàëòàíä õàìðàãäñàí àíãèóäàä íèéòëýã áàéíà.

6. “Öýðãèéí àëáàíûã çîõèîí áàéãóóëàõ çààâàð”-ûí 4-èéí

“á”-ä çààñíû äàãóó àìðàëò ñî¸ëæèëòûí òàíõèì íü àíãèéí áèå

á¿ðýëäýõ¿¿í ÷ºëººò öàãàà çºâ çîõèñòîé ºíãºð¿¿ëýõ, àëæààë

òàéëàõ, òýäíèé îþóíû áîëîí ñî¸ëûí õýðýãöýýã õàíãàõóéö

òîõèëîã, òîíîã òºõººðºìæ, õýðýãëýãäýõ¿¿íýýð õàíãàãäñàí áàéõ

¸ñòîé áîëîâ÷ çààâðûí õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é áàéíà. ßëàíãóÿà,

çýâñýãò õ¿÷íèé àíãèóäûí àìðàëò ñî¸ëæèëòûí òàíõèìûí òîíîã

òºõººðºìæ, òåõíèê õýðýãñëèéí õàíãàëò, ÷àíàð ìóó, Õèëèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 3

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

öýðãèéí àíãèóäûí õóâüä ñîíèí ñýòã¿¿ë, íîì, òîâõèìëûí

õàíãàëò ñàéíã¿é áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, óðëàã,

ñïîðò, ñî¸ë, õ¿ì¿¿æëèéí àæèë òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëàãäàõã¿é

áàéãààã öýðãèéí àëáàí õààã÷èä ø¿¿ìæèëæ áàéíà. Øàëãàëòàíä

õàìðàãäñàí 11 àíãèéí 5 íü áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí çîðèóëàëòûí

çààë áàéõã¿é, ¿ëäñýí àíãèóä ñïîðòûí çààëòàé áîëîâ÷ òîõü òóõ

ìóóòàé, õ¿éòýí, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä íèéöýõã¿é áàéãàà

òºäèéã¿é çàðèì àíãèóä ñïîðòûí çààëàà çîðèóëàëòûí áóñààð

àøèãëàäãààñ öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí ÷ºëººò öàãàà ¿ð àøèãòàé

ºíãºð¿¿ëýõ, áèå áÿëäðàà õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã õÿçãààðëàæ

áàéíà.

7. “Öýðãèéí äîòîîä àëáàíû ä¿ðýì”-èéí 184 ä¿ãýýð ç¿éë,

“Öýðãèéí àëáàíûã çîõèîí áàéãóóëàõ çààâàð”-ûí 11-ä çààñíû

äàãóó öýðãèéí àíãè, áàéãóóëëàãà íü öýðãèéí àëáà õààã÷èä

ýðãýëòýýð èðñýí õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàõ áàéðûã ãàðãàæ, òîõèæóóëàõààð

çààñàí áàéíà. Ýðãýëò, óóëçàëòûí áàéðûã äýýðõ ä¿ðýì, çààâðûí

äàãóó òîõèæóóëæ, óóëçàæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèàíû íóóöëàë, òîõü

òóõûã õàíãàñàí íºõöºë áàéäëûã á¿ðä¿¿ëýõ íü öýðãèéí àëáàí

õààã÷äûí ýðõèéã õàíãàõ, ÿëàíãóÿà, ä¿ðìèéí áóñ õàðüöààã òàñëàí

çîãñîîõîä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Ãýâ÷ øàëãàëòàíä õàìðàãäñàí

çýâñýãò õ¿÷íèé àíãèóä øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áàéðíûõàà íýã

õýñãèéã ýðãýëò óóëçàëòûí çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéãàà íü

öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí ýðõèéã õàíãàæ ÷àäàõã¿é áàéäàëä

õ¿ðãýæ áàéíà. Õàðèí Õèëèéí öýðãèéí àíãèóäûí õóâüä àíãèéí

çî÷èä áóóäëûã ýðãýëò, óóëçàëòûí çîðèëãîîð àøèãëàäàã íü

ñàéøààëòàé áàéíà.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí õîîë õ¿íñ,

õóâöàñíû õàíãàëò

8. Öýðãèéí àíãè áàéãóóëëàãóóäàä õîîë õ¿íñíèé

õàíãàëòûã çàñãèéí ãàçðûí õ¿íñíèé õàíãàìæèéí õýìæýýã

òîãòîîõ òóõàé 2003 îíû 266 äóãààð áîëîí 2006 îíû 103 äóãààð

òîãòîîëûí äàãóó á¿ðýí õèéäýãã¿é, òºñºâ õºðºí㺠õ¿ðýëöýõã¿é

ãýñýí øàëòãààíààð ÷àíàðã¿é õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýõ

òîõèîëäîë áàéíà. Ñàíàë àñóóëãàä õàìðàãäñàí öýðãèéí àëáàí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

õààã÷èä õîîëîíäîî öàääàãã¿é, õîîëûã áîõèð îð÷èíä áýëòãýäýã,

ìàëûí ãýäýñ äîòðîîð õîîë õèéõ íü èõ, òàëõ ò¿¿õèé áàéäàã ãýñýí

ñàíàë, ãîìäëûã íèéòëýã ãàðãàæ áàéíà. Íèéò öýðã¿¿äèéí 25.6

õóâü íü õîîë õ¿íñíèé õàíãàëò, àìò ÷àíàðûã äóíä áóþó ìóó ãýæ

¿íýëñýí áàéíà.

9. Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí õóâöàñ, õýðýãëýëèéí íîðìûã

çàñãèéí ãàçðûí 1999 îíû 16 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëæýý.

Öýðãèéí àíãè áàéãóóëëàãóóäàä æèëäýý 2 óäàà õóâöàñíû

õàíãàëò õèéæ áàéíà. Øàëãàëòûí ¿åýð õàíãàëòààð èðæ áàéãàà

õóâöàñíû ÷àíàð ìóóãààñ ýäýëãýý äààõã¿é áàéãàà òàëààð íýëýýä

ø¿¿ìæëýë ãàð÷ áàéëàà. Òóõàéëáàë, ãóòëûí ÷àíàð ìóóãààñ ÷èéã

òàòäàã, ºã뺺, îðîéä õºë äààðäàã, õºëèéí îðîîëòûí ìàòåðèàë

ìóó, àìàðõàí óðàãääàã, õýìæýý áàãà áàéäàã ãýæ öýðãèéí

àëáàí õààã÷èä ÿðüæ áàéâ. çýâñýãò õ¿÷íèé 326 äóãààð àíãèéí

ýìíýëýãò õºëºº õîëãóóëæ øàðõàëñàí, õºë íü ºâëèéí õ¿éòýíä

õàéðàãäñàí ãýõ 2 öýðýã õýâòýæ, ýì÷ë¿¿ëæ áàéëàà. Öýðãèéí

àëáàí õààã÷äûí ýíý ñàíàë, ãîìäëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä

... 2006 îíû 7-9 ä¿ãýýð ñàðóóäàä öýðãèéí õ¿íñýíä 8-15

êã æèíòýé õîíü õóäàëäàí àâñàí áîëîâ÷ äàðãà íàðûíõàà

¿¿ðãýýð 26 êã-ààð îðëîãî àâñíààñ áîëæ, öýðã¿¿äèéí õîîë,

õ¿íñ õ¿ðýëöýõã¿é áîëñîí. Íàìàð òýìýýíèé ìàõ òàñðàëòã¿é

ºãñíººñ öýðã¿¿ä ñýð¿¿äýæ, èõ øýýõ áîëñîí, ºâºë òýð ÷èãòýý

öóâäàé èäýæ ºíãºðººñºí.

... Õ¿éòýí ñýð¿¿íèé óëèðàëä òýìýýíèé ìàõ èäýõ íü ýðñ

òýñ óóð àìüñãàëòàé ãàçàð çîõèäîãã¿é. Àäóóíû öóâäàé, ýëýã,

óóøèã áàéíãà ºã÷, èëæèð÷ ìóóäñàí öóâäàé õàðóóëóóäàä

î÷äîã. Íýãäñýí õàíãàëòààð õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíèé õ¿íñýýð

õàíãàæ áàéãàà ãýõ áîëîâ÷ íýã ÷ óäàà ýð¿¿ë ìýíäýä íèéöñýí

õîîë õ¿íñ èäýæ ¿çñýíã¿é. Èääýã õîîë èéì áàéõàä õèëä

¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéãàà öýðýã, õàðóóëûí äàðãà íàðûí áèå

áîëîí ñýòãýë ñàíàà ÿìàðõóó áàéõ âý äýý...

Öýðãèéí àëáàí õààã÷òàé õèéñýí ÿðèëöëàãûí

òýìäýãëýëýýñ...ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 5

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

òåíäåð, íèéë¿¿ëýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà çîõèîí áàéãóóëàõäàà

îíöãîéëîí àíõààð÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý,

ýì á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàíãàëò

20. Öýðãèéí àíãèóäûí ýìíýëýãò øààðäëàãàòàé òîíîã

òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëèéí õàíãàëò ìóó, òºñºâ õ¿ðýëöäýãã¿é,

äóòóó îðîí òîîãîîð àæèëëàäàã òºäèéã¿é òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëò

íü çºâõºí õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëýãñäèéí çàðäëûã íºõºí îëãîäãîîñ

öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ

¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ ÷àääàãã¿é áàéíà. Àëñëàãäñàí õºäºº îðîí

íóòàãò íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷èéã òàòàæ, àæèëëóóëàõ áîäëîãî

õàíãàëòã¿éí óëìààñ Õèëèéí öýðãèéí àíãèóä ìýðãýæëèéí

áîëîâñîí õ¿÷íýýð äóòàãäàæ áàéíà. Ýíý íü õèëèéí öýðãèéí

ýìíýëýã çºâõºí àíãèéí òºâä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ çàñòàâ,

õàðóóëóóäàä òýð á¿ð õ¿ð÷ ¿éë÷èëæ ÷àäàõã¿éä õ¿ðãýæ áàéãàà

þì. çàñòàâóóäàä àðèóí öýâðèéí çààâàðëàã÷èéí îðîí òîî

áàéãàà õýäèé ÷ ýíý îðîí òîîí äýýð èõýâ÷ëýí ìýðãýæëèéí áóñ

õ¿í àæèëëàæ, ººð àæèë õàâñðàí ã¿éöýòãýæ áàéíà. 2006 îíä

Õèëèéí öýðãèéí 0311 ä¿ãýýð àíãèéí çàñòàâò 2 áàéëäàã÷ àëáàí

¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ ÿâààä áèå ýðõòýíäýý ãýìòýë àâ÷, öàã òóõàéä

íü ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâ÷ ÷àäààã¿éãýýñ àìü íàñàà àëäñàí

òîõèîëäîë àíõààðàë òàòàæ áàéíà. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 6

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

2. Öýðãèéí àíãèóäàä õóãàöàà íü äóóññàí ýì, òàðèàã

óñòãàë õèéëã¿é õàäãàëæ, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õýðýãëýæ

áàéãàà íü öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí ýð¿¿ë ìýíäýä õîõèðîë

ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, øàëãàëòûí ¿åýð Õèëèéí

öýðãèéí 0168 äóãààð àíãèéí ýìèéí ñàíä 1-4 æèëýýð õóãàöàà

íü õýòýðñýí 27 òàðèà, 9 òºðëèéí ýì, çýâñýãò õ¿÷íèé120 äóãààð

àíãèéí ýìèéí ñàíä 1-3 æèëýýð õóãàöàà íü õýòýðñýí 15 òºðëèéí

ýì, òàðèà òóñ òóñ õàäãàëàãäàæ áàéëàà.

22. Öýðýã òàòëàãûí êîìèññûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýã

õàíãàëòã¿é ÿâàãäàæ áàéãààãààñ õóãàöààò öýðãèéí àëáàíä ñóóðü

áîëîí õàëäâàðò ºâ÷òýé çàëóóñ òàòàãäàí èðæ áàéíà. ¯¿íýýñ

áîëæ áóñàä öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä ýëäýâ ºâ÷íèé õàëäâàð

òàðõàæ, ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿íäð¿¿ëæ áàéãààã àíõààðàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà. æèøýýëáýë, Õèëèéí öýðãèéí 0245 äóãààð

àíãèä ºðººñºí í¿ä íü õàðààã¿é áàéëäàã÷ öýðãèéí àëáà õààæ

áàéñàí, çýâñýãò õ¿÷íèé 015 äóãààð àíãèä 2006 îíä Ýðäýíýò

...Õèëèéí öýðãèéí 0311 ä¿ãýýð àíãèéí áàéëäàã÷

Òýãøáàÿðûí Íÿìõèøèã (22 íàñòàé) 2006 îíû 7 äóãààð

ñàðûí 20-íû ºäºð ìîðüòîé ÿâæ áàéãààä äóõààðàà ìîä

ìºðãºæ áýðòñýí áîëîâ÷ òîëãîéãîî áàðèóëàõ òºäèéõíººð

àðãàöààæ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàëã¿é 3 õîíîñîí áàéíà.

Òóõàéí ¿åä òóñ àíãèéí èõ ýì÷ Í.Íàðàíãàðàâûã ýýëæèéí

àìðàëòòàé áàéõ ¿åä Òºðèéí Òóñãàé Àëáàí Õààã÷äûí

Íýãäñýí Ýìíýëãèéí ýì÷ í.Ñýðãýëýí 0311 ä¿ãýýð àíãèä

àæèëëàæ áàéæýý. ªâ÷òºíèéã í.Ñýðãýëýí ýì÷ ¿çýæ, æîð

áè÷ñýíèé äàãóó ýìèéí ýì÷èëãýý õèéñýí áàéíà. Áàéëäàã÷

7 äóãààð ñàðûí 24-íººñ 8 äóãààð ñàðûí 5-íû ºäðèéã

õ¿ðòýë àíãèéí ýìíýëýãò õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëñýí áîëîâ÷ áèå íü

ñàéæðààã¿é àæýý.

Òýðýýð ìºí ºä𺺠Óâñ àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëýãò

õ¿ðãýãäñýí áºãººä òýíäýý 2 õîíîîä Óëààíáààòàð õîò

ðóó ÿâñàí áàéíà. Ò.Íÿìõèøèã íü îíãîöîíä óõààí àëäàæ,

ÒÒÀÕÍÝ-ò õýâòñýí áîëîâ÷ óõààí îðîõã¿é áàéñààð íàñ

áàðæýý. Ýìíýëãèéí ä¿ãíýëòýýð òàðõèíäàà öóñ õàðâàñàí

áîëîõ íü íîòëîãäñîí áàéíà.

Àíãèéí ýìíýëãèéí ºâ÷òºíèé ò¿¿õýýñ...ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 7

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

õîòîîñ “Ô ãýã÷ ñ¿ðüåýòýé öýðýã òàòàãäàæ èðæ, óëìààð 3 öýðýãò

õàëäñàí òîõèîëäîë ãàðñàí áàéíà.

Öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí òýòãýâýð, òýòãýìæ,

íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäàë

23. “Öýðãèéí öîëíû öàëèíãèéí õóâü õýìæýýã øèíý÷ëýí

òîãòîîõ òóõàé” çàñãèéí ãàçðûí 1999 îíû 38 äóãààð òîãòîîëîîð

õóãàöààò öýðãèéí àëáàíû áàéëäàã÷, ò¿ð¿¿÷ íü ãýðýýò öýðãèéí

àëáàí õààã÷èéí ñàðûí äóíäàæ öàëèíãèéí 10 õóâüòàé òýíö¿¿

õýìæýýíèé öàëèí õºëñ àâ÷ áàéõààð òîãòîîæýý. Øàëãàëòûí ¿åýð

ãýðýýò öýðãèéí àëáàí õààã÷èä 75000 îð÷èì òºãðºãèéí öàëèí

àâ÷ áàéõàä çýâñýãò õ¿÷íèé àíãèóäûí áàéëäàã÷ 2150 òºãðºã,

Õèëèéí öýðãèéí àíãèéí áàéëäàã÷ 4210 òºãðºãèéí öàëèí àâ÷

áàéâ. Ò¿¿í÷ëýí, öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí õºëñíººñ ýëäýâ

òºðëèéí ñóóòãàë õèéäýã, ñàð á¿ðèéí öàëèíãèéí öýñýíä ãàðûí ¿ñýã

çóðóóëäàã áîëîâ÷ ãàðò íü îëãîäîãã¿é òàëààðõ ãîìäëûã öýðãèéí

àëáàí õààã÷èä ãàðãàæ áàéëàà. Õàðèí øàëãàëòûí ìºðººð Õ¿íèé

Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ èëãýýñýí øààðäëàãûí äàãóó 2007

îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí õóãàöààò öýðãèéí àëáàíû áàéëäàã÷èä

8200 òºãðºã, ò¿ð¿¿÷ 10000 òºãðºãèéí öàëèí îëãîæ áàéõ òóõàé

Áàòëàí Õàìãààëàõûí ñàéäûí 37 äóãààð òóøààë ãàð÷, õýðýãæèæ

ýõýëñýí íü ñàéøààëòàé áàéíà. Ãýâ÷ öààøèä äýýð äóðäñàí

öàëèí õºëñòýé õîëáîîòîé çºð÷ëèéã ãàðãàõã¿é áàéõàä àíõààðàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà.

2. Õèëèéí öýðãèéí àíãèóäûí áèå á¿ðýëäýõ¿¿í äîëîî

õîíîãèéí àìðàëò ýäëýõã¿é, òàñðàëòã¿é àæèëëàæ áàéãàà áîëîâ÷

àæëûí òàâ õîíîãèéí öàëèí õºëñ àâ÷ áàéãàà íü õ¿íèé ýðõèéã

çºð÷èæ áàéíà. Ýíý çºð÷èë íü ÿëàíãóÿà, Õèëèéí öýðãèéí 0108

äóãààð àíãèéí îôèöåð, àõëàã÷ íàðûí õóâüä àíõààðàë òàòàæ

áàéíà. 2004 îíû Ìîíãîë-Õÿòàäûí õèëèéí áîîìò, òýäãýýðèéí

äýãëýìèéí òóõàé Ìîíãîë Óëñûí çàñãèéí ãàçàð, ÁÍÕÀÓ-ûí

çàñãèéí ãàçðûí õýëýëöýýðèéí äàãóó Ýðýýí-çàìûí-¯¿äèéí

õèëèéí áîîìò áàéíãûí àæèëëàãààòàé áîëñíû óëìààñ òóñ àíãèéí

îôèöåð, àõëàã÷ íàð ÿìàð ÷ ýýëæ, àìðàëòã¿éãýýð àæëûí 7 õîíîã,

õîíîãò äóíäæààð 8-22 öàã àæèëëàæ áàéãàà áîëîâ÷ íýìýãäýë ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 8

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀË

õºëñ àâàõã¿é, ñàðûí öàëèíã íü àæëûí 22 ºäðººð òîîöîí îëãîæ

áàéíà. Ýíý áàéäëûã Èðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðãèéí áîëîí öýðãèéí

àëáàí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëü (1992)-èéí 28

äóãààð ç¿éëèéí 28.2-ò çààñàí “...õèëèéí ñóìàí, õîðîîíä áîëîí

òýäýíòýé àäèë íºõöºëä áàéðëàæ áàéãàà îôèöåð, àõëàã÷èéí

àëáà õààæ áàéãàà íýã æèëèéã íýã æèë äºðâºí ñàðä ä¿éö¿¿ëýí

òîîöîõ” òóõàé õºíãºëºëòººð öàãààòãàí äàëäàëæ áîëîõã¿é

áºãººä íýí äàðóé ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

25. Öýðãèéí àëáàí õààã÷èä òóøààëûí äàãóó àëü

øààðäëàãàòàé ãàçàð î÷èæ àæèëëàäàã òóë ¿ë õºäëºõ õºðºíãº

îëæ àâàõ, ýçýìøèõ áîëîìæ õîìñ, òýäíèé ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä

òîãòâîðòîé àæèë õºäºëìºð ýðõýëæ, ñóð÷ áîëîâñîð÷ ÷àäàõã¿é

áàéíà. ßëàíãóÿà, öýðãèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷èä á¿õ íàñààðàà

öýðãèéí áàéãóóëëàãûí áàéðàíä àìüäàðñààð òýòãýâýðò ãàðàõäàà

õóâèéí îðîí áàéðã¿é, 36 ñàðûí öàëèíòàé òýíöýõ õýìæýýíèé

îëãîâðîîñ ººð ÿìàð íýã äîðâèòîé òóñëàìæ, íèéãìèéí

õàìãààëëûí àðãà õýìæýýíä õàìðàãäàõã¿é áàéãààã àíõààðàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà. Îäîî ìºðäºãäºæ áàéãàà öàëèí õºëñíèé

æèøãèéí äàãóó 36 ñàðûí öàëèíòàé òýíöýõ õýìæýýíèé îëãîâîð

íü îéðîëöîîãîîð 5 ñàÿ îð÷èì òºãðºã áîëæ áàéãàà þì. Ãýòýë ýíý

ìºí㺺ð òºâëºðñºí õîò, îðîí ãàçàðò ñàéí õàøàà, áàéøèí ÷ àâ÷

÷àäàõã¿é íü îéëãîìæòîé.

Öýðãèéí áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áóé ýíãèéí

àæèëëàãñäûí õºäºëìºðëºõ ýðõ

26. Øàëãàëòûí õ¿ðýýíä çýâñýãò õ¿÷íèé áîëîí Õèëèéí

öýðãèéí àíãèóäàä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàæ áàéãàà 217

àæèëòíààñ ñàíàë àñóóëãà àâñàí áîëíî. Ñàíàë àñóóëãûí ä¿íãýýñ

öýðãèéí àíãèéí óäèðäëàãààñ Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëü áîëîí

õºäºëìºðèéí ãýðýýíèé çààëòûã çºð÷èæ, òýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ

àøãèéã õîõèðîîæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ýíãèéí àëáàí

õààã÷èäòàé õºäºëìºðèéí ãýðýý áàéãóóëäàã áîëîâ÷ ãýðýýíèé íýã

õóâèéã àæèëòàíä ãàðäóóëäàãã¿é (ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîã÷äûí

25 õóâü), òóøààëûí äàãóó áàéíãà èë¿¿ öàãààð àæèëëóóëäàã

(ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîã÷äûí 41.9 õóâü), ýýëæèéí àìðàëòûã ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 9

á¿ðýí ýäë¿¿ëäýãã¿é (ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîã÷äûí 11 õóâü)

àæëûí òóñãàé õóâöàñ, õàìãààëàõ õýðýãñýë îëãîäîãã¿é (ñàíàë

àñóóëãàíä îðîëöîã÷äûí 36.4 õóâü), õîðòîé íºõöºëä àæèëëàñàí

àæèëòàíä õîð ñààðìàãæóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿í îëãîäîãã¿é (ñàíàë

àñóóëãàíä îðîëöîã÷äûí 40 õóâü) çýðýã çºð÷èë, äóòàãäàë ãàð÷

áàéíà.

27. Öýðãèéí áàéãóóëëàãàä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð

àæèëëàæ áóé àæèëòíóóä ýðõ àøãàà õàìãààëàõ çîðèëãîîð

ýâëýëäýí íýãäýæ, ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí õîðîîäûã áàéãóóëàí,

óëìààð òýäãýýð õîðîîäûã íýãòãýñýí õîëáîîã áàéãóóëñàí áàéíà.

Ãýâ÷ ýäãýýð ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí áàéãóóëëàãûã àæèëëàõ

íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãàõã¿é, ¿éë àæèëëàãààã íü õÿçãààðëàõ,

¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí ñîíãóóëüòíûã õàâ÷èæ äàðàìòëàõ çýðýã

çîõèñã¿é õàíäëàãûã öýðãèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãóóä ãàðãàæ

áàéãàà òàëààð ãîìäîë ãàð÷ áàéíà.

...Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðò ¯Ý-èéí áàéãóóëëàãà

2005 îíä áàéãóóëàãäàí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ ýõýëñýí

áîëîâ÷ çýâñýãò Õ¿÷íèé æàíæèí Øòàáûí çàðèì àëáàí

òóøààëòíóóäûí õóóëü çºð÷ñºí àæèëëàãàà, õàâ÷èëò,

øàõàëòààñ áîëæ, ¯Ý-èéí àæèë çîãñîíãè áàéäàëä îðæ,

àæèë÷äûí ýðõ, õóóëü ¸ñíû àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëæ

÷àäàõã¿é áàéíà...

ÕݯÊ-ò èð¿¿ëñýí ãîìäëîîñ, Êàðòûí äóãààð 2007/29

ÍÝÃ. ÖÝÐÃÈÉÍ ÀËÁÀÍ ÕÀÀÃ×ÄÛÍ ÝÐÕÈÉÍ ÕÝÐÝÃæÈËÒÈÉÍ ÒªËªâ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 20

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ

ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ,

õàìãààëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí

. Õ¿í á¿ð ÿñ ¿íäýñ, àðüñíû ºíãº, õ¿éñ, õýë, øàøèí ø¿òëýã,

óëñ òºðèéí áîëîí áóñàä ¿çýë áîäîë, ¿íäýñíèé áóþó íèéãìèéí

ãàðàë, õºðºí㺠÷èíýý, ÿçãóóð óãñàà, áóñàä ÿëãààã ýñ õàðãàëçàí

õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã àëàã÷ëàëã¿éãýýð ýäëýõ íü õ¿íèé ýðõèéí

¿íäñýí çàð÷èì ìºí. Ýíýõ¿¿ ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íü Õ¿íèé Ýðõèéí

Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàë, Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé,

Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêòóóä

áîëîí ͯÁ-ûí õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõ áóñàä ãýðýý, êîíâåíöèîð

áàòàëãààæñàí. Õ¿íèé Ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëûí 25 äóãààð

ç¿éëèéí 25.1 äýõ õýñýãò “õ¿í á¿ð õ¿ðýëöýõ¿éö àìüæèðãààòàé

áàéõ ýðõòýé, ºíäºð íàñëàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàõ,

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîõ çýðýã òîõèîëäîëä òºðººñ ýä

ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ ýðõòýé” õýìýýí çààæýý.

2. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ

çîðèëãîîð ͯÁ-ààñ Îþóíû õîìñäîëòîé õ¿íèé ýðõèéí òóõàé

(1971), Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéí òóõàé (1975),

Õàðààíû áîëîí ñîíñãîëûí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéí òóõàé

(1979) çýðýã òóíõàãëàëóóäûã áàòëàí ãàðãàñàí áàéíà. Ýäãýýð

òóíõàãëàëóóäûí çîðèëãî íü àëèâàà õýëáýðèéí õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿í á¿ð áóñäûí íýãýí àäèë õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã

ÿìàð ÷ ÿëãàâàðã¿é ýäëýõ ÿâäëûã áàòàëãààæóóëàõàä îðøèæ

áàéíà.

3. Ìîíãîë Óëñ 1969 îíä Õºäºëìºð ýðõëýëòýä àëàã÷ëàõã¿é

áàéõ òóõàé Îëîí Óëñûí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãûí 111 ä¿ãýýð

êîíâåíöèéã4

ñî¸ðõîí áàòàëñàí áºãººä êîíâåíöèä çààñíû

äàãóó àæèë ìýðãýæèë, õºäºëìºð ýðõëýëòòýé õîëáîãäñîí

àëèâàà àëàã÷ëàëûã á¿ðìºñºí óñòãàõ ¿¿äíýýñ õºäºëìºð

4

Ìîíãîë Óëñ 1969.05.10-íä ñî¸ðõîí áàòàëñàí.ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 2

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ýðõëýëòèéí ñàëáàðò òýãø áîëîìæ îëãîõûã äýìæñýí ¿íäýñíèé

áîäëîãûã ººðèéí óëñûí íºõöºë áàéäàë, äàäàëä òîõèðñîí

àðãààð òîäîðõîéëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýñýí áàéíà.

Ò¿¿í÷ëýí, Îëîí Óëñûí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿íèé ìýðãýæëèéí íºõºí ñýðãýýëò áà òýäíèé

õºäºëìºð ýðõëýëòèéí òóõàé 159 ä¿ãýýð êîíâåíöèä5

“óëñ

îðíóóäûí òºð, çàñãèéí áàéãóóëëàãóóä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿ì¿¿ñèéí ìýðãýæëèéí íºõºí ñýðãýýëò áà õºäºëìºð ýðõëýëòèéí

òàëààð ¿íäýñíèé áîäëîãî áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ, ò¿¿íèéãýý

òóõàé á¿ð ýðãýí õàðæ, çàñàí ñàéæðóóëàõ ¿¿ðýãòýé” áîëîõûã

òóñãàæýý.

. 2006 îíû 12 äóãààð ñàðä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí

61 äýõ óäààãèéí ×óóëãàíû õóðàëäààíààñ Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí êîíâåíöèéã áàòàëñàí.

Êîíâåíöè õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéã õàíãàõ, õàìãààëàõ óëñ îðíóóäûí äîòîîäûí

ìåõàíèçì áîëîâñðîíãóé áîëæ, îëîí óëñûí ýðõ ç¿éä õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ øèíý õàìãààëàëò,

òîãòîëöîî áèé áîëîõ þì. Åðºíõèé Àññàìáëåéí À/61/611 äóãààð

òîãòîîëûí äàãóó òóñ êîíâåíöèä óëñ îðíóóä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ

õóãàöàà 2007 îíû 3 äóãààð ñàðûí 30-íû ºäºð íýýãäñýíýýñ

õîéø 4 ä¿ãýýð ñàðûí 2-íû áàéäëààð 81 óëñ ãàðûí ¿ñýã çóðæ, 1

óëñ ñî¸ðõîí áàòëàõàà ìýäýãäýýä áàéíà.

5. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí 14 ä¿ãýýð ç¿éëä “Ìîíãîë

Óëñàä õóóëü ¸ñîîð îðøèí ñóóãàà õ¿í á¿ð õóóëü, ø¿¿õèéí ºìíº

ýðõ òýãø áàéíà, õ¿íèéã ¿íäýñ, óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ,

õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäëààð ... ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ ¿ë

áîëíî”, 16 äóãààð ç¿éëèéí 16.5 äàõü õýñýãò “ªíäºð íàñëàõ,

õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàõ, õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, àñðàõ áîëîí

õóóëüä çààñàí áóñàä òîõèîëäîëä ýä, ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ

ýðõòýé” ãýæ òóñ òóñ çààæýý.

6. Ìîíãîë Óëñûí íýãäýí îðñîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí ýðõèéã õàíãàõ òàëààðõ îëîí óëñûí ãýðýý, êîíâåíöè,

¯íäñýí õóóëèéí ¿çýë ñàíààã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ìàíàé

5 Ìîíãîë Óëñ 1998.02.03-íä ñî¸ðõîí áàòàëñàí.ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 22

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

óëñàä îäîîãèéí áàéäëààð 35 îð÷èì õóóëü òîãòîîìæ, 20 ãàðóé

¿íäýñíèé áîëîí ñàëáàðûí õºòºëáºð¿¿ä õýðýãæèæ áàéíà.

7. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõ

ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîõ àæèëä òîäîðõîé àõèö ãàð÷

áàéíà. Òóõàéëáàë, 2006 îíû 12 äóãààð ñàðä Áîëîâñðîëûí

òóõàé õóóëüä èðãýíèéã ñóð÷ áîëîâñðîõîä õºãæëèéí îíöëîã,

ýð¿¿ë ìýíäýýð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é áàéõ, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéã áîëîâñðîëä òýãø õàìðàí ñóðãàõ íºõöºë

áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð òºð òîäîðõîé ¿¿ðýã õ¿ëýýõ òóõàé

íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí íü ÷óõàë àðãà õýìæýý áîëæýý.

çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 283 äóãààð òîãòîîëîîð Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéã äýìæèõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð, Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí îðîëöîîã äýìæèõ äýä õºòºëáºð¿¿äèéã

òóñ òóñ áàòàëæýý. 2006 îíîîñ 2012 îíûã õ¿ðòýë 2 ¿å øàòòàéãààð

õýðýãæèõ ýäãýýð õºòºëáºð¿¿ä íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä

ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõýä íü òóëãàìäààä áàéãàà íýí ÷óõàë

àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëýí òàâüñíààðàà

à÷ õîëáîãäîëòîé áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí

ñàíàà÷èëñàí Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé, Õºäºëìºðèéí òóõàé,

Áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí òóõàé, Áàðèëãûí òóõàé, Àâòî çàìûí

òóõàé, Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé, Àæ àõóéí íýãæ,

áàéãóóëëàãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàé çýðýã 11 õóóëüä íýìýëò

ººð÷ëºëò îðóóëàõààð Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëñýí

õóóëèéí òºñºë íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä òýãø

áîëîìæ îëãîõ, ñààä õÿçãààðëàëòûã àðèëãàõ, õºäºëìºð ýðõëýõ

áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, òàòâàðûí òààòàé îð÷èí áèé áîëãîõîä

õóâü íýìðýý îðóóëàõ þì. Ò¿¿í÷ëýí, Íèéãìèéí Õàìãààëàë,

Õºäºëìºðèéí ßàìíààñ íèéãìèéí äààòãàëûí áàãö õóóëèóäûí

øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, çîõèõ æóðìûí

äàãóó õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä õ¿ðã¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâààä

áàéíà.

8. Ìîíãîë Óëñàä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä íèéãìèéí

ñóóðü ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõýä ÷èãëýãäñýí ýðõ ç¿éí îð÷èí ¿íäñýíäýý

á¿ðäñýí ãýæ ¿çýæ áîëîõ õýäèé ÷ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä õ¿íäðýë áýðõøýýë

ó÷ðóóëàõóéö, òýäíèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõñàí øèíæòýé õóóëèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 23

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ç¿éë, çààëò áàéãààã ººð÷ëºõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéíà.

Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàæ, õàìãààëàõàä ÷èãëýãäñýí îëîí

òîîíû õóóëü òîãòîîìæ, áîäëîãî, õºòºëáºð¿¿ä áàéãàà áîëîâ÷

òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãº, ñàíõ¿¿æèëòèéã

òîäîðõîé øèéäâýðëýõã¿é îðõèãäóóëñàí, õýðýãæ¿¿ëýõ

áàéãóóëëàãà, ìåõàíèçìûã îíîâ÷òîé òîãòîîæ ÷àäààã¿éí óëìààñ

õóóëü òîãòîîìæ, õºòºëáºð¿¿ä çºâõºí “öààñàí äýýð” ¿ëäýæ,

çîðèóëàãäñàí õ¿íäýý õ¿ð÷ ¿ð ä¿íãýý ºãºõã¿é áàéãààã õîëáîãäîõ

áàéãóóëëàãóóä àíõààðàëäàà àâàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

9. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí

òóõàé õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëèéí 3.1 äýõ õýñýãò “Òºðºëõèéí

áîëîí óäàìøëûí ýìãýã ººð÷ëºëò, ýñõ¿ë îñîë ãýìòëèéí óëìààñ

ñýòãýö, îþóí óõààí, ìýäðýõ¿éí ÷àäâàð íü àëäàãäñàí, ò¿¿í÷ëýí,

áèå ýðõòýí íü ãýìòñýíýýñ õºäºëìºðëºõ, áèå äààí àìüäðàõ

áîëîìæ íü õÿçãààðëàãäñàí õ¿íèéã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí

ãýæ îéëãîíî” ãýæýý. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé òàëààðõ

äýýðõ òîäîðõîéëîëò õýò åðºíõèé ó÷ðààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí ñòàòèñòèê ìýäýýã ¿íýí çºâ ãàðãàõ, òýäãýýð õ¿ì¿¿ñò

íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýã àäèë õ¿ðòýýìæòýé õ¿ðãýõýä

õ¿íäðýëòýé íºõöºë áàéäëûã ¿¿ñãýæ áàéíà.

0. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä ÷èãëýñýí íèéãìèéí

õàìãààëëûí õàðèëöààã Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí

õàìãààëëûí òóõàé (2005), Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé (2005),

Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé (1994), Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ

îëãîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé

òýòãýâýð òýòãýìæ, òºëáºðèéí òóõàé õóóëü (1994) áîëîí õîëáîãäîõ

áóñàä ä¿ðýì, æóðìààð çîõèöóóëäàã. Õóóëü òîãòîîìæèä çààñíààð

íèéãìèéí õàìãààëëûí òîãòîëöîî íü íèéãìèéí äààòãàëûí áîëîí

íèéãìèéí õàëàìæèéí òîãòîëöîî ãýñýí õî¸ð ¿íäñýí õýñãýýñ

á¿ðäýõ áºãººä íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýãñäèéí äóíä

õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé á¿ëãèéã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä ýçýëæ

áàéíà. 2005 îíä áàòëàãäñàí Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëèéí

18 äóãààð ç¿éëèéí 18.1.3-ò “á¿ðýí õàðààã¿é, õýëã¿é, ä¿ëèé,

îäîé èðãýí”, 18.1.4-ò “ýíý õóóëèéí 18.1.3-ò çààñíààñ áóñàä

õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà 70 áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâèàð àëäñàí, áèå

äààí àìüäðàõ ÷àäâàðã¿é õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí” íèéãìèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 2

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

äààòãàëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó òýòãýâýð

àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é áîë íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð àâàõ

ýðõòýé ãýæ õóóëü÷èëñàí áàéíà. Ãýòýë Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí

Õàìãààëëûí ñàéäûí 1997 îíû À/250 äóãààð òóøààëààð

áàòëàãäñàí “Åðäèéí áîëîí ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷èí,

ãýìòëèéí æàãñààëò”-ä õºíãºí õýëáýðèéí îþóíû õîìñäîëòîé,

óíàëòûí óëìààñ ìýðãýæëèéí àæëàà õèéõ áîëîìæã¿é, íýã í¿ä

ñîõîð, õî¸ð õºë áîëîí õî¸ð ãàð øóó, øèëáýíèé òàéðàëòòàé

çýðýã õ¿ì¿¿ñèéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàëòûí õóâü õýìæýýã

70-ààñ äîîø áàéõààð òîãòîîñîí áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýä õºäºëìºð ýðõëýõ òààòàé îð÷èí á¿ðäýæ ÷àäààã¿é áàéãàà

ºíººãèéí íºõöºëä çºâõºí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà 70 áà ò¿¿íýýñ

äýýø õóâèàð àëäñàí òîõèîëäîëä íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð

àâàõ ýðõ ¿¿ñ÷ áàéãàà íü Ìîíãîë Óëñûí íýãäýí îðñîí îëîí óëñûí

ãýðýý, êîíâåíöè, ¯íäñýí õóóëüòàé çºð÷èëäºæ áàéãàà òºäèéã¿é

èðãýäèéí ýä ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ ýðõ õàíãàãäàõã¿éä õ¿ðãýæ

áàéíà. Õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîí ýä ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ

áîëîìæã¿é áàéãààãààñ îëîí ìÿíãàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýä àìüæèðãààãàà çàëãóóëàõ îðëîãîã¿é áàéäàëä õ¿ð÷, òóéëûí

ÿäóó àìüäàð÷ áàéíà.

. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí

òóõàé õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëä íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíä ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ, õºíãºëºëòèéí

òºðëèéã òóñãàñàí áàéíà. Òóõàéëáàë, òóñ ç¿éëä õºäºëìºðèéí

÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíòýé, íýí

ÿäóó àìüäðàëòàé ºðõºä îðîí ñóóöíû õºëñ òºëºõ, ò¿ëýý í¿¿ðñ

õóäàëäàí àâàõàä æèëä íýã óäàà ìºíãºí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, íýí

ÿäóó àìüäðàëòàé ºðõèéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí

èðãýí äîòîîäûí ðàøààí ñóâèëàëä ñóâèëóóëáàë ýðõèéí áè÷ãèéí

¿íèéí 50 õóâèéã æèëä íýã óäàà îëãîõ, íýí ÿäóó àìüäðàëòàé

ºðõèéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí èðãýíèé 4 õ¿ðòýëõ

íàñíû íýã õ¿¿õäèéí öýöýðëýãèéí õîîëíû òºëáºðò õºíãºëºëò

¿ç¿¿ëýõ òóõàé òóñ òóñ çààñàí áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëüä çààñàí òóñëàìæ,

õºíãºëºëòèéí èõýíõ õýñýã çºâõºí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí

àëäñàí, íýí ÿäóó àìüäðàëòàé èðãýäýä ë õàìààðàëòàé áàéíà. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 25

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

Ýð¿¿ë ìýíäèéí õóâüä çîõèõ ò¿âøèíä õºäºëìºðëºæ ÷àäàõã¿é

áîëñîí, ºðõ ãýðòýý äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæ íü õÿçãààðëàãäñàí

èðãýí áàãà áîëîâ÷ õºíãºëºëò ýäëýõýä íü èéíõ¿¿ ºíäºð øàëãóóð

òîãòîîæ áóé íü îíîâ÷ã¿é, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã

õºðºí㺠÷èíýýãýýð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõñàí øèíæòýé áàéíà.

2. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí

õàìãààëëûí òóõàé õóóëèàð òîãòîîñîí òóñëàìæ, õºíãºëºëòèéí

òºðë¿¿ä íü áèåëýãäýõ áîëîëöîîã¿é, àìüäðàëààñ õýò òàñàðõàé

áàéäàëòàé áàéíà. æèøýýëáýë, òóñ õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëèéí

5.1.8-ä ÿäóó àìüäðàëòàé, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé ãèø¿¿íã¿é,

íàñàíä õ¿ðñýí, á¿ðýí õàðààã¿é èðãýíòýé ºðõèéí ñóóðèí

òåëåôîí óòàñíû òºëáºðò õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõýýð òóñãàæýý.

Ýíý çààëò íü íýã òàëààñ õàðààã¿é õ¿íèé íýí øààðäëàãàòàé

õýðýãöýýã îëæ õàðñàí ìýò áîëîâ÷ øàëãóóð íºõöºë íü äýíä¿¿

ºíäºð áîñãîòîé áàéíà. Àìüæèðãààíû ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ

øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí äàãóó äýýä áîëîí ìýðãýæëèéí ñóðãóóëü

òºãññºí áóþó õóâüäàà îðîí áàéðòàé èðãýíèéã ÿäóó ãýæ ¿çýõã¿é.

Ò¿¿í÷ëýí, ÿäóóä òîîöîãäîõ àéë òýð á¿ð ñóóðèí óòñûã òàâèóëàõ

áîëîìæã¿é, íºãºº òàëààñ õàðààã¿é õ¿íèéã ÿìàãò ãýð á¿ëèéíõ íü

õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé ãèø¿¿í àñðàõ øààðäëàãàòàé áîëäîã

òóë ÿäóó àìüäðàëòàé, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé ãèø¿¿íã¿é,

ñóóðèí óòàñòàé õàðààã¿é èðãýä õýð îëîí áàéæ ýíý òóñëàìæ,

õºíãºëºëòèéã ýäýëæ ÷àäàæ áóé íü ýðãýëçýý òºð¿¿ëæ áàéíà.

Õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëèéí 5.1.6-ä äóðäñàí íýí ÿäóó àìüäðàëòàé

ºðõèéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí èðãýí äîòîîäûí

ðàøààí ñóâèëàëä ñóâèëóóëáàë ýðõèéí áè÷ãèéí ¿íèéí 50 õóâèéã

æèëä íýã óäàà îëãîõ, 5.1.7-ä çààñàí íýí ÿäóó àìüäðàëòàé

ºðõèéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí èðãýíèé 4 õ¿ðòýëõ

íàñíû íýã õ¿¿õäèéí öýöýðëýãèéí õîîëíû òºëáºðò õºíãºëºëò

¿ç¿¿ëýõ òóõàé çààëòóóäûã ÷ ìºí äóðäàæ áîëíî. Íýí ÿäóó

àìüäðàëòàé õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí ðàøààí ñóâèëàëä

ñóâèëóóëàõ, õ¿¿õäýý öýöýðëýãò ºãºõ, ñóóðèí óòàñ òàâèóëàõ íü

ìàø õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã íü èëýðõèé áèëýý.

3. Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí Õàìãààëëûí ñàéäûí

õàìòàðñàí 1997 îíû À/250 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí

“Åðäèéí áîëîí ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèé æàãñààëò”-ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 26

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ûã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Ñ¿¿ëèéí

æèë¿¿äýä áðóöåëë¸ç çýðýã çàðèì ºâ÷íèéã ìýðãýæëýýñ

øàëòãààëàõ ºâ÷íèé æàãñààëòààñ õàññàí íü îëîí àðâàí

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ

¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèé òýòãýâýð

òýòãýìæ àâàõ, õèéìýë ýðõòýí, ñýðãýýí çàñàõ ýì÷èëãýý õèéëãýõ,

ðàøààí ñóâèëàëä ýì÷ë¿¿ëýõýä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëòººñ õàñàãäàõ

íºõöëèéã áèé áîëãîñîí áàéíà. ÎÕÓ, ÕÁÍÃÓ çýðýã äýëõèéí áóñàä

óëñ îðíóóäàä áðóöåëë¸ç ºâ÷íèéã ìàë, àæ àõóé áîëîí ìàë,

àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä áýëòãýõ, áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò

àæèëëàãñäûí õóâüä ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷èí ãýæ ¿çäýã

íèéòëýã ïðàêòèê áàéäãèéã áèä õ¿ëýýæ àâàõ íü ç¿éòýé áàéíà.

. Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé, Íèéãìèéí äààòãàëûí

ñàíãààñ îëãîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ

ºâ÷íèé òýòãýâýð, òýòãýìæ, òºëáºðèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó

çºâõºí ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé

óëìààñ õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäñàí èðãýí òýòãýâýð, òýòãýìæ

àâàõ, õºíãºëºëò ýäëýõ ýðõòýé ãýæ çààñàí áàéäàã. Õàðèí àõóéí

îñëûí óëìààñ õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäñàí õ¿í íèéãìèéí

äààòãàëûí øèìòãýëèéã òºëæ áàéñàí ýñýõýýñ ¿ë õàìààðàí ýíý

òºðëèéí õºíãºëºëò, òóñëàìæèä õàìðàãäàõ áîëîëöîîã¿é áàéíà.

5. æèë òóòàì áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí áóðóóòàé

¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ îëîí àðâàí èðãýä ¿éëäâýðëýëèéí

îñîëä ºðòºæ, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íººð ºâ÷èëæ, óëìààð

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýãíýýíä øèëæèí, íèéãìèéí

õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé à÷ààëëûã íýìýãä¿¿ëñýýð áàéíà. Ãýòýë

õºäºëìºð õàìãààëàë, àþóëã¿é àæèëëàãààíû ä¿ðýì æóðìûã

áèåë¿¿ëýýã¿é áàéãóóëëàãàä õ¿ëýýëãýõ çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí

òîãòîëöîî áîëîâñðîíãóé áóñ áàéãààãààñ èðãýäèéí ýðõ àøèã

èõýýõýí õîõèðîõîä õ¿ð÷ áàéíà. ßëàíãóÿà, Õºäºëìºðèéí òóõàé

õóóëèéí 97 äóãààð ç¿éëä çààñíààð ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, õóðö

õîðäëîãî, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèé óëìààñ õºäºëìºðèéí

÷àäâàðàà 71-ýýñ äýýø õóâèàð àëäñàí àæèëòàíä 18 ñàðûí

äóíäàæ öàëèíãèéí õýìæýýíèé íºõºí òºëáºðèéã 1 áà ò¿¿íýýñ

äýýø óäàà, íàñ áàðñàí áîë 36 áà ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí öàëèíòàé

òýíöýõ õýìæýýíèé íºõºí òºëáºðèéã 1 áà ò¿¿íýýñ äýýø óäàà ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 27

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

îëãîíî ãýñýí çààëòûí òàëààð èðãýäýýñ èõýýõýí ãîìäîë, ñàíàë

èðæ áàéíà. Èäýð çàëóó, õèéæ á¿òýýõ íàñàíäàà õºäºëìºðèéí

÷àäâàðàà äàõèí ñýðãýõã¿éãýýð á¿ðýí àëäàæ, çºâõºí òýòãýâýð,

òýòãýìæèéí îðëîãîîð àìüäðàõ áîëæ áàéãàà èðãýíä 18 ñàðûí

öàëèíãèéí õýìæýýíèé íºõºí òºëáºð îëãîæ áàéãàà íü äýíä¿¿

õàíãàëòã¿é áàéíà. Õóóëüä íºõºí òºëáºðèéã 1 áà ò¿¿íýýñ äýýø

óäàà îëãîíî ãýæ çààñàí òóë õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áàéãóóëëàãà

äóðäñàí òºëáºðèéã õýçýý ÷ íýãýýñ äýýø óäàà îëãîõã¿é íü õýíä ÷

îéëãîìæòîé, õîõèðîã÷èä çàðãàëäààä ÷ íýìðèéã ýñ îëæ áàéíà.

6. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäýý

õàìãààëóóëàõ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàõ, íºõºí ñýðãýýõ

¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé (2005),

Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé (1998), Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí

äààòãàëûí òóõàé õóóëü (2002) áîëîí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ñàéäûí

òóøààëààð áàòëàãäñàí æóðìóóäààð çîõèöóóëæ áàéíà. Ýð¿¿ë

ìýíäýý õàìãààëóóëàõ ýðõ õóóëèéí õ¿ðýýíä áàòàëãààæñàí

õýäèé ÷ çàðèì íýã ä¿ðýì æóðìûã ºíººãèéí íºõöºë áàéäàëä

íèéö¿¿ëýí ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Òóõàéëáàë, Ýð¿¿ë

Ìýíä, Ñàíõ¿¿, Ýäèéí çàñãèéí ñàéäûí õàìòàðñàí 2003 îíû

21/30 äóãààð òóøààëààð “Àìáóëàòîðè, ïîëèêëèíèêýýð ¿íý

òºëáºðã¿é ýì÷ëýõ ºâ÷èí, ò¿¿íä õýðýãëýõ ýìèéí æàãñààëò”-ûã

áàòàëæýý. Ýíý íü õýäèéãýýð èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ

çîðèëãîîð òºðººñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áóé ÷óõàë àðãà õýìæýý

áîëîâ÷, ¿íý òºëáºðã¿é àâ÷ áîëîõ ýìèéí æàãñààëòàä îðñîí ýì

áýëäìýë¿¿äèéí íýð òºðºë öººí, çîðèóëàëò íü õÿçãààðëàãäìàë

áàéãààä õîëáîãäîõ ñóäàëãààíû áàéãóóëëàãóóä ø¿¿ìæëýëòýé

õàíäàæ áàéíà6

. Òóõàéëáàë, óã æàãñààëòàä ¿íý òºëáºðã¿é àâ÷

õýðýãëýæ áîëîõ 54 íýð òºðëèéí ýìèéã áàãòààñàí áà ýäãýýðýýñ

11 íü çºâõºí ñýòãýöèéí ºâ÷èí, ýìãýãèéã ýì÷ëýõ çîðèóëàëòòàé

áàéíà. Õàðèí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò ýëáýã òîõèîëääîã

òàðõèíû ñààæèëò çýðýã õàâñàðñàí ºâ÷í¿¿äèéí ýì÷èëãýýíä

õýðýãëýãääýã ýì áýëäìýë òýð á¿ð áàãòààã¿é áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí,

Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàëáàð çºâëºëèéí 2002 îíû 03

6

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýäòýé ýöýã, ýõèéí õîëáîî, “Ìîíãîë äàõü

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí áàéäàë” ñóäàëãàà 2006 îí, 20-ð òàëÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 28

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

äóãààð òîãòîîëîîð “Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿íèéí

õºíãºëºëò îëãîõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ýìèéí ¿íèéí äýýä

õÿçãààð, ¿íèéí õºíãºëºëòèéí õýìæýý, òýäãýýð ýìèéí ¿éë÷ëýõ

æóðàì”-ûã áàòàëæýý. Ãýâ÷, ýíý æóðàìä õ¿¿õäèéí, òýð äóíäàà

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýì õýðýãëýýíèé òàëààð òóñãàé

çààëò îãò àëãà áàéíà.

7. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºð

ýðõëýëòòýé õîëáîãäñîí õàðèëöààã Õºäºëìºðèéí òóõàé (1999),

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé

(2005), Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé (2001) çýðýã õóóëü

òîãòîîìæîîð çîõèöóóëñàí áàéíà. Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëèéí

111 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 111.1-ä “50, ò¿¿íýýñ äýýø àæèëòàíòàé àæ

àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü àæèë àëáàí òóøààëûíõàà ãóðàâ,

ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéí îðîí òîîíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áóþó

îäîé õ¿íèéã àæèëëóóëíà”, 111.2-ò “àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà

ýíý õóóëèéí 111.1-ä çààñàí õýìæýýíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

áóþó îäîé õ¿í àæèëëóóëààã¿é áîë àæèëëóóëáàë çîõèõ îðîí

òîî òóòàìä ñàð á¿ð òºëáºð òºëíº” ãýæ çààñàí íü õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõýä

÷èãëýñýí ÷óõàë õºø¿¿ðýã áîëîâ÷ õóóëèéí çààëò õýò åðºíõèé,

óëñ îðíû íºõöºë áàéäàëä òºäèéëºí íèéöýæ ÷àäààã¿é

áàéíà. Òóõàéëáàë, öýðýã, öàãäàà, ãàìøãààñ õàìãààëàõ çýðýã

áàéãóóëëàãóóä õóóëèéí äýýðõ çààëòûã ìàíàéä õàìààðàõã¿é ãýæ

¿çýæ áóéã àíõààðàõ àñóóäàë ìºí. ͺ㺺 òàëààñ, õºäºº, îðîí

íóòãèéí õóâüä 50, ò¿¿íýýñ äýýø àæèëëàãñàäòàé àæ àõóéí íýãæ,

áàéãóóëëàãóóäûí òîîíä èõýâ÷ëýí òºñâèéí ýìíýëýã, ñóðãóóëü,

òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóä òîîëîãäîæ, êîìïàíè, àæ àõóéí

íýãæ¿¿ä òóñ õóóëèéí ¿éë÷ëýëèéí ãàäóóð ¿ëäýæ áàéíà. Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëèéí

8 äóãààð ç¿éëä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé àæëûí öàãèéã

Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó áîãèíîñãîæ áîëíî

ãýæ çààñàí áîëîâ÷ õýðõýí ÿàæ áîãèíîñãîõûã çîõèöóóëñàí ýðõ

ç¿éí àêò áàéõã¿é áàéãààã Íèéãìèéí Õàìãààëàë, Õºäºëìºðèéí

ßàì àíõààðàëäàà àâàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿íèé õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ çîðèëãîòîé

õóóëü òîãòîîìæ, òºðèéí áîäëîãî õàíãàëòòàé áàéãàà õýäèé ÷ ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 29

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

òýäãýýð èðãýäèéí õóâüä àæèë õºäºëìºð ýðõëýõ îð÷èí á¿ðäýýã¿é,

àæëûí áàéðíû ñòàíäàðò ºíººã õ¿ðòýë áîëîâñðóóëàãäààã¿é,

àæèë, àìðàëò, öàëèí õºëñíèé çîõèöóóëàëò á¿ðõýã áàéãàà íü

ýíý ÷èãëýëä äîðâèòîé ººð÷ëºëò ãàð÷ ÷àäàõã¿é áàéõ øàëòãààí

ãýæ ¿çýæ áàéíà.

8. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí

òóõàé (2005), Áàðèëãûí òóõàé (1998), Áîëîâñðîëûí òóõàé (2002)

çýðýã õóóëèóäàä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýýíä

íèéöñýí äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ òóõàé çààñàí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí,

ýíý òàëààð Ìîíãîë Óëñàä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé

õºòºëáºð (2003), Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí àæ áàéäëûã

ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð (2006), çàñãèéí ãàçðûí ¿éë

àæèëëàãààíû õºòºëáºð (2004)-ò òóñ òóñ òóñãàãäñàí. Ãýâ÷ õóóëü

òîãòîîìæ, áîäëîãî õºòºëáºð¿¿äèéí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî

äóòìàã, á¿õ òºðºë õýëáýðèéí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

òóñãàé õýðýãöýýíä íèéöñýí äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ, ìýäýýëýë,

õàðèëöàà õîëáîîíû ¿éë÷èëãýýã õ¿íèéõýý õýðýãöýýíä íèéö¿¿ëýõ,

ñàëáàðûí õóóëü òîãòîîìæèä ñóóëãàõ àæèë òóéëûí õàíãàëòã¿é

õèéãäýæ áàéíà. Òóõàéëáàë, Áàðèëãûí òóõàé õóóëèéí 9 ä¿ãýýð

ç¿éëèéí 9.1.3-ò “íèéòèéí ¿éë÷èëãýýíèé çîðèóëàëòòàé áàðèëãà

áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë íü áàðèëãûí íîðì, ä¿ðýìä çààñíû

äàãóó òóëãóóð ýðõòíèé ñîãîãòîé òàõèð äóòóó õ¿íèé õýðýãöýýã

õàðãàëçàí áîëîâñðóóëàãäñàí áàéíà” ãýæýý. Õóóëèéí ýíý

çààëòàä çºâõºí òóëãóóð ýðõòíèé ñîãîãòîé õ¿íèé àñóóäëûã àâ÷

¿çñýí áàéãàà áºãººä õàðààíû, ñîíñãîëûí, ñýòãýöèéí ãýõ ìýò

áóñàä õýëáýðèéí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýýã

îðõèãäóóëñàí áàéíà. Áàðèëãûí òóõàé õóóëèéí äýýðõ çààëòûã

õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ Áàðèëãà, Õîò Áàéãóóëàëò, Íèéòèéí Àæ

Àõóéí Ãàçðûí äàðãûí 2004 îíû 17 äóãààð òóøààëààð “Òàõèð

äóòóó èðãýäýä çîðèóëñàí áàðèëãûí òºëºâëºëòèéí íîðìàëü” /ÁÄ

31-101-04/-èéã áàòàëæýý. Ýíýõ¿¿ æóðàì íü áàðèëãûã øèíýýð

áàðèõ, õýñýã÷ëýí ºðãºòãºë õèéõ, áàéãóóëàëòóóäûã ººð÷ëºí

øèíý÷ëýõ, õîòûí îðîí çàéã øèíý÷ëýõ, ººð÷ëºõ, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò çîðèóëæ ºðºº òàñàëãààíû çîðèóëàëòûã

çºâ òîãòîîõ, òàâèëãà, õýðýãñýë, òåõíèê òîíîã òºõººðºìæ¿¿äèéã

îíîâ÷òîé áàéðëóóëàõ óäèðäàìæ áºãººä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 30

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

èðãýäèéí îð÷íû õÿçãààðëàëòûí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ÷óõàë

à÷ õîëáîãäîëòîé áàðèìò áè÷èã áîëñîí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí,

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õýðýãöýýíä íèéöñýí äýä

á¿òöèéã áèé áîëãîõ òóõàé çààëòóóä Áàðèëãà, Íèéòèéí Àæ Àõóéí

Ãàçðààñ áàòàëñàí “Îëîí íèéòèéí áàðèëãà, òºëºâëºëòèéí

íîðìàëü” /ÁÄ 31-03-03/, “çàõèðãàà áà àæ àõóéí áàðèëãûí

íîðìàëü” /ÁÄ 31-04-03/, “Îðîí ñóóöíû áàðèëãûí çóðàã òºñºë

òºëºâëºõ íîðì áà ä¿ðýì” /ÁÄ 31-03-01/, “Õîò òîñãîíû òºëºâëºëò,

áàðèëãàæèëòûí íîðì áà ä¿ðýì” /ÁÄ 30-01-03/ çýðýã àêòóóäàä

òóñãàãäæýý. Ãýâ÷ ýäãýýð íîðìàëü, áàðèìò áè÷ã¿¿ä íü óëñûí

ñòàíäàðò áèø ó÷ðààñ áàðèëãûí òºëºâëºëòºä á¿ðýí õýìæýýãýýð

òóñ÷ ÷àäàõã¿é áàéíà. Èéìýýñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä

çîðèóëñàí áàðèëãà, áàéãóóëàìæ, äýä á¿òöýä òàâèãäàõ íîðì,

øààðäëàãóóäûã óëñûí ñòàíäàðò áîëãîí õîò òºëºâëºëòèéí

áîäëîãîä ìºðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

9. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé íèéãìèéí õàìãààëëûí

òóõàé õóóëèéí 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 9.3.2-ò “òåëåâèçèéí

ìýäýýëëèéí íýâòð¿¿ëãèéã äîõèîíû õýëíèé îð÷óóëàã÷òàé

ãàðãàõ”, 9.3.3-ò “íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñýë, òºìºð çàì, îðîí

ñóóö, àëáàí áàéãóóëëàãà, íèéòèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðûí îðö,

ãàðö, ãýðýëò¿¿ëýã, áèå çàñàõ ãàçðûí çîð÷èõ õýñãèéã ýäãýýð

èðãýäèéí õÿçãààðëàãäìàë áîëîìæèä òîõèðóóëàí õèéõ”, 9.3.4-ò

“ãýðëýí äîõèî, íèéòèéí ¿çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðûí òàëáàé,

çàì, õàðèëöàà õîëáîîíû õýðýãñýë ýäãýýð èðãýäèéí õýðýãöýý,

øààðäëàãàä çîõèöñîí áàéõ” òóõàé çààñàí áàéäàã. Õàðèí

Õàðèëöàà, õîëáîîíû òóõàé (2001), Àâòî çàìûí òóõàé (1998),

Àâòî òýýâðèéí òóõàé õóóëü (1999)-ä ýíý òàëààð òóñãàéëñàí

çààëò áàéõã¿é áàéíà. ßëàíãóÿà, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò

ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ

òàëààð ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, ýíý òàëààð

òºðèéí áîäëîãî áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà. 2006 îíîîñ

ýõëýí çàì Òýýâýð, Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ßàìíààñ “Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýä áîëîí äóãóéòàé õ¿í, ÿâãàí çîð÷èã÷äûí

çîðèóëàëòûí çàì”-ûí ¿íäýñíèé ñòàíäàðòûã áèé áîëãîõ,

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä çîð÷èõ çîðèóëàëòûí òîíîãëîë

á¿õèé òýýâðèéí õýðýãñëèéã ¿éë÷èëãýýíä íýâòð¿¿ëýõ çîðèëãîîð ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 3

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ñóäàëãààíû àæëûã ýõë¿¿ëñýí íü èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé àðãà

õýìæýý ìºí.

20. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã

íýìýãä¿¿ëýõ, îð÷íû ñààäûã àðèëãàõ, òýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí òóñãàé

õýðýãöýýíä íèéöñýí äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõîä òàòâàðûí îð÷íû

õºíãºëºëò, óðàìøóóëëûí áîäëîãî ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäëûã

øèéäâýðëýõ ¿¿äíýýñ õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà 50-èàñ äýýø õóâèàð

àëäñàí õóâü õ¿íèé îðëîãûã àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ, èéì

èðãýí àæèëëàäàã àæ àõóéí íýãæèä íèéò àæèëòíóóäàä õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýíèé ýçýëæ áàéãàà õóâü õýìæýýãýýð òîîöîí

àëáàí òàòâàðûí õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäýä çîðèóëñàí òóñãàé çîðèóëàëòûí õýðýãñëèéã íýìýãäñýí

ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ òóõàé çààëòóóä òàòâàðûí

õóóëü òîãòîîìæèä òóñãàãäæýý. Ãýõäýý òàòâàðûí áàãö õóóëüä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí òóñãàé õýðýãöýýíä íèéöñýí

àâòîìàøèí, àâòîáóñ çýðýã òýýâðèéí õýðýãñëèéã ãààëèéí,

íýìýãäñýí ºðòãèéí áîëîí îíöãîé àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ

òóõàé òîäîðõîé çààëò ¿ã¿éëýãäýæ áàéíà. Òóñãàé çîðèóëàëòûí

òýýâðèéí õýðýãñëèéã òàòâàðààñ õºíãºëºõ, ÷ºëººëºõ òóõàé

ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò áèé áîëãîõ íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäýä çîðèóëñàí äýä á¿òöèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ÷óõàë

õóâü íýìýð áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà.

2. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã áèåèéí òàìèð,

ñïîðòîä îðîëöóóëàõ òàëààð ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã

áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Áèåèéí òàìèð,

ñïîðòûí òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãîä õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí àñóóäëûã îðõèãäóóëñàí, ýíý ñàëáàðûí

õóóëü òîãòîîìæèä òýäãýýð èðãýäèéí ýðõèéã çºð÷ñºí ç¿éë, çààëò

öººíã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, Áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí òóõàé

õóóëü (2003)-èéí 18 äóãààð ç¿éëèéí 18.3-ò “¯íäýñíèé øèãøýý

áàãèéí òîãòîëöîî íü íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí ¿íäýñíèé øèãøýý,

çàëóó÷óóäûí, îþóòíû, ºñâºð ¿åèéí øèãøýý áàãààñ á¿ðäýíý”

ãýæ çààæýý. Äýëõèé íèéòèéí ïðàêòèêò 20 ãàðóé æèëèéí

ºìíººñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ïàðàîëèìï, äýëõèéí

àâàðãûí òýìöýýí çîõèîí áàéãóóëàãäàæ, óëñ îðíóóä õºãæëèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 32

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí øèãøýý áàãèéã á¿ðä¿¿ëýí äàñãàëæóóëæ,

óëñààñ äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýýð èðñýí áàéíà. Áèåèéí

òàìèð, ñïîðòûí òóõàé õóóëèàð òîäîðõîéëñîí ¿íäýñíèé øèãøýý

áàãèéí òîãòîëöîîíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí øèãøýý

áàãèéã îðõèãäóóëñàí íü òýãø ýðõèéí çàð÷èìä íèéöýõã¿é áàéíà.

Ò¿¿íýýñ ãàäíà, çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 208 äóãààð òîãòîîëîîð

îëèìïûí íààäìûí òîãëîëòîä áàãòäàã ñïîðòûí òºð뺺ð îëèìï,

òèâèéí íààäàì, äýëõèé, òèâèéí àâàðãà, äýëõèéí öîìûí àâàðãà,

îþóòíû óíèâåðñèàä, îþóòíû äýëõèéí àâàðãà øàëãàðóóëàõ

òýìöýýí áîëîí ïàðàîëèìïûí íààäàìä ìåäàëüò áàéðàíä

øàëãàðñàí òàìèð÷äûã óðàìøóóëàõ æóðàì, õýìæýýã òîãòîîæýý.

Ãýòýë òóñ òîãòîîëä õàìààðàõ ñïîðòûí óðàëäààí, òýìöýýíèé

òºðºëä òèâèéí íààäìûã îðóóëñàí àòëàà òèâèéí ïàðà òîãëîëòûã

îðõèãäóóëæýý. Àäèë ò¿âøíèé ñïîðòûí íààäàìä øàëãàðñàí

òàìèð÷äûã øàãíàæ óðàìøóóëàõäàà ÿëãàâàðòàé õàíäàæ áàéãàà

íü õ¿íèé ýðõèéí çàð÷èìä íèéöýõã¿é áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, àäèë

ò¿âøíèé ñïîðòûí òýìöýýíä èæèë àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí ýð¿¿ë áîëîí

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé òàìèð÷äàä îëãîõ ìºíãºí øàãíàëûí

õýìæýý 10 äàõèí ÿëãààòàé áàéãààã àíõààðàõ øààðäëàãàòàé þì.

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéí

òàëààðõ ñòàòèñòèê

22. Àëèâàà óëñ îðîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéíõýý

òàëààð ¿íýí áîäèòîé ñòàòèñòèê, òîî áàðèìòûã ãàðãàæ, ¿¿íäýý

òóëãóóðëàí òýäãýýð èðãýäýä ÷èãëýñýí õóóëü òîãòîîìæ, áîäëîãîî

òîäîðõîéëîõ íü òºðèéí áîäëîãî, ¿éë÷èëãýý çîõèñòîé, ¿ð ä¿íòýé

áàéõàä à÷ õîëáîãäîëòîé áèëýý. Ãýòýë ìàíàé óëñûí õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí òàëààðõ ñòàòèñòèê, òîî áàðèìò òîäîðõîé

áóñ, ýõ ñóðâàëæóóäûí ìýäýý ìàø çºð¿¿òýé áàéíà.

23. 2004 îíä ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðààñ ÿâóóëñàí

“Òàõèð äóòóó èðãýäèéí íýã óäààãèéí á¿ðòãýë” ò¿¿âýð

ñóäàëãààãààð ìàíàé óëñàä íèéò 69253 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýí á¿ðòãýãäñýí áàéäàã7

. Íèéò õ¿í àìûí 2.8 õóâèéã ýçýëæ

áàéãàà õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 38.2 ìÿíãà áóþó 55.2

7

2004 îíû 5 äóãààð ñàðûí 24-íèé áàéäëààðÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 33

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

õóâü íü ýðýãòýé÷¿¿ä, 31.0 ìÿíãà áóþó 44.8 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä

áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, 15 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿í àìûí 0.6 õóâü, 15-59

íàñíû õ¿í àìûí 3.9 õóâü, 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìûí 2.8

õóâèéã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä ýçýëæ áàéãàà áºãººä íèéò

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 9.9 õóâü íü 10-19 íàñíûõàí,

18.7 õóâü íü 20-29 íàñíûõàí, 21.9 õóâü íü 30-39 íàñíûõàí,

27.1 õóâü íü 40-49 íàñíûõàí áàéíà ãýæ ýíý ñóäàëãààíû ä¿íä

ìýäýýëæýý. Õàðèí 1998 îíä Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí Õàìãààëëûí

ßàìíààñ ÿâóóëñàí ò¿¿âýð ñóäàëãààãààð ìàíàé óëñûí õ¿í àìûí

4.8 õóâü íü áóþó 115000 îð÷èì õ¿í õºãæëèéí áýðõøýýëòýé,

òýäãýýðèéí 18.1 õóâü íü îþóí óõààíû õîìñäîëòîé, 5.6 õóâü íü

õýë ÿðèàíû áîëîí ñîíñîõ ýðõòíèé ñîãîãòîé, 36.5 õóâü íü áóñàä

øàëòãààíû óëìààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëñîí ãýñýí òîîí

ìýäýý ãàðãàæ áàéæýý. ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðààñ õèéñýí

ñóäàëãààãààð íèéò õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 9.9 õóâèéã

áóþó 6900 îð÷ìûã 0-19 íàñíûõàí ýçýëæ áàéíà ãýæ ä¿ãíýñýí

áàéõàä, 2003 îíä Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû ßàìíû

ãàðãàñàí ñòàòèñòèê ìýäýýëýëä 37000 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿¿õýä áàéíà ãýæýý. ̺í îíä Óëñûí Õàëàìæèéí Ãàçðààñ 34000

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä áàéíà ãýñýí á¿ðòãýë ñóäàëãàà

ãàðãàñàí áàéíà.

2. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí òàëààðõ ñòàòèñòèê

ìýäýýëýë èéíõ¿¿ õýò çºð¿¿òýé áàéãàà íü ñóäàëãààíóóäûí

àðãà÷ëàë ººð, ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäûí àæëûí óÿëäàà

õîëáîî ìóó áàéãàà òºäèéã¿é õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí

“õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿í” ãýñýí òîäîðõîéëîëò á¿ðõýã

áàéãààòàé õîëáîîòîé ãýæ ¿çýõ ¿íäýñëýëòýé áàéíà. Èéìä

èðãýä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëæ áàéãàà øàëòãààí íºõöëèéã

ñóäàëæ, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí òàëààðõ ¿íäýñíèé õýìæýýíèé ñòàòèñòèê ñóäàëãàà

õèéæ, ¿íýí áîäèòîé òîî áàðèìò ãàðãàæ áîäëîãî, ÷èãëýëýý çºâ

òîäîðõîéëîõîä àíõààðàõ öàã íýãýíò áîëñîí áàéíà. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 3

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

Àëàã÷ëàëààñ àíãèä áàéõ ýðõèéí õýðýãæèëò

25. Ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèëä òºðèéí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí

áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ç¿ãýýñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí òóñãàé õýðýãöýýíä íèéöñýí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, äýä á¿òýö

áèé áîëãîõ òàëààð àðãà õýìæýý àâ÷ ýõýëæ áàéãàà ÷ äîðâèòîé

ººð÷ëºëò ãàðààã¿é áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

îð÷íû ñààä òîòãîð íü ýöñèéí ä¿íäýý òýäãýýð èðãýä íèéãìýýñ

òóñãààðëàãäàí àëàã÷ëàãäàæ, ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íü çºð÷èãäºõºä

õ¿ðãýæ áàéíà. æèøýýëáýë, òºðèéí îðäíîîñ ýõëýýä òºð çàñãèéí

ÿìàð ÷ áàðèëãà áàéãóóëàìæ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé

õýðýãöýýíä íèéöýýã¿é, òýäãýýð èðãýä îðîõ, ãàðàõ áîëîìæ, íºõöºë

õÿçãààðëàãäìàë áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, ýäãýýð áàéãóóëëàãóóäûí

ãàäíàõ çàì, òàëáàéã ãÿëãàð õàâòàíãààð ºíãºëñºí, ýíý íü ºâëèéí

óëèðàëä öàñ ìºñººð õó÷èãäñàí áàéäãààñ õàðààã¿é, òýðãýíöýðòýé,

òàÿãòàé õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿í áèòãèé õýë ýð¿¿ë õ¿í õ¿ðòýë

õàëüòèð÷ óíàõ, áýðòýæ ãýìòýõ, óëìààð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿íèé òîîã íýìýãä¿¿ëýõ ýðñäýëòýé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.

Òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãóóäûí øèéäâýð ãàðãàõ ýðõ

ìýäýë á¿õèé àëáàí òóøààëòíóóäûí àæëûí ºðººí¿¿ä èõýâ÷ëýí

õî¸ðîîñ äýýø äàâõàðò áàéðëàäàã íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéã 纺âºðëºõ øàò, ëèôò áàéõã¿é áàéãàà ºíººãèéí íºõöºëä

òýäãýýð èðãýäèéí òºðèéí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàíä

ºðãºäºë, ãîìäîë ãàðãàõ ýðõýýñ ýõëýýä áóñàä ýðõ õàíãàãäàõã¿éä

õ¿ðãýæ áàéíà. ̺í åðºíõèé áîëîâñðîëûí áîëîí èõ, äýýä

ñóðãóóëü, êîëëåæóóä, óðëàã ñî¸ëûí áàéãóóëëàãóóä, ò¿¿ãýýð ÷

çîãñîõã¿é êëèíèêèéí íýãäñýí áîëîí ä¿¿ðãèéí ýìíýëã¿¿äèéí

àëü íü ÷ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò ñààäã¿é îð÷èíã á¿ðýí

õýìæýýãýýð á¿ðä¿¿ëæ ÷àäààã¿é áàéíà. Õàðèí Ìîíãîëûí

Õ¿¿õäèéí Îðäîí, Øèíæëýõ Óõààí, Òåõíîëîãèéí Èõ Ñóðãóóëèéí

ãàäíà òàëä òýðãýíöýðòýé õ¿í îðîõ, ãàðàõàä çîðèóëñàí

áàéãóóëàìæèéã áèé áîëãîõ ýõëýëèéã òàâüæ ÷àäñàí áàéíà. 2006

îíä õèéñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí áàéäàë”

ñóäàëãààíä îðîëöñîí íèéò õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéí

60 õóâü íü ¿çâýð ¿éë÷èëãýýíä îãò õàìðàãäàãã¿é ãýýä øàëòãààíûã

íü ¿çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàðò îðæ ãàðàõàä õ¿íäðýëòýé áàéäàã ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 35

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ãýæ 39 õóâü, ººðèéí õºãæëèéí áýðõøýýëýýñ øàëòãààëàí ¿çâýð

¿çýæ ÷àääàãã¿é ãýæ 26 õóâü, ¿çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàð ãýðýýñ

íü õîë áàéäàã ãýæ 15 õóâü íü õàðèóëñàí áàéãàà íü äýä á¿òöèéí

òàëààðõ øèéäâýðëýãäýýã¿é àñóóäàë õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéã íèéãìýýñ òóñãààðëàõàä õ¿ðãýæ áóéã õàðóóëæ áàéíà.

26. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä çîðèóëñàí çàìûí

áàéãóóëàìæ áèé áîëãîõ àæèë õàíãàëòã¿é áàéíà. Íèéñëýëèéí

Ñ¿õáààòàð, ×èíãýëòýé, Áàÿíãîë ä¿¿ðýã áîëîí Õàðààã¿é

Õ¿ì¿¿ñèéí Õºäºëìºð Ñóðãàëòûí Òºâèéí îð÷èìä, Ñ¿õáààòàð

ä¿¿ðãèéí 100 àéëûí óóëçâàð, 29 ä¿ãýýð òóñãàé äóíä ñóðãóóëèéí

çàðèì õýñýãò õàðààã¿é, òýðãýíöýðòýé õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí çàì,

õàøëàãà õèéñíýýñ ººð çàìûí áàéãóóëàìæ áàéõã¿é áàéíà.

Ò¿¿í÷ëýí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí òóñãàé õýðýãöýýíä

íèéöñýí íèéòèéí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õýðýãñýë îãò áàéõã¿é

áàéíà.

27. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé íèéãìèéí õàìãààëëûí

òóõàé õóóëèéí 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 9.3.2-ò “òåëåâèçèéí ìýäýýëëèéí

íýâòð¿¿ëãèéã äîõèîíû õýëíèé îð÷óóëàã÷òàé ãàðãàõ”, Îëîí

íèéòèéí ðàäèî òåëåâèçèéí òóõàé õóóëèéí 8 äóãààð ç¿éëèéí

8.2.7-ä “¿íäýñòíèé öººíõ, ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õä¿¿ä, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýä çýðýã íèéãìèéí á¿ëýã, äàâõàðãûí áîëîí

îëîí íèéòèéí ýðýëò õýðýãöýýã òýíöâýðòýé õàíãàõûã ýðìýëçýõ”

òóõàé òóñ òóñ çààñàí áîëîâ÷ ýäãýýð çààëòóóä õýðýãæèõã¿é

áàéíà. Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé Îëîí Íèéòèéí Òåëåâèç áîëîí

Óëààíáààòàð Áðîäêàñòèíã Ñèñòåìñèéí çàðèì ìýäýýëëèéí

íýâòð¿¿ëã¿¿ä àëäàã îíîã äîõèîíû îð÷óóëàã÷òàé ãàð÷ áàéãààã ýñ

òîîöâîë îäîîãîîð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà 16 òåëåâèçèéí

ìýäýýëëèéí õºòºëáºð¿¿ä äîõèîíû õýëíèé îð÷óóëàã÷òàé

ÿâàãäàæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä

õàíãàëòòàé ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà íü äýýðõ

íºõöºë áàéäàëòàé øóóä õîëáîîòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà. 2005 îíä

õèéãäñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã

áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü” ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 55 õóâü íü õóóëü ç¿éí ìýäëýã áàéõã¿é ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 36

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ãýæ õàðèóëñàí áàéãàà íü òýäãýýð èðãýäèéí ìýäýýëýë õ¿ëýýí

àâàõ ýðõ õàíãàãäàæ ÷àäàõã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

28. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîî,

òåõíîëîãèéí ñàëáàð õóðäàöòàé õºãæèæ áàéãàà áîëîâ÷ õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäýä õ¿ðòýýìæòýé áàéæ ÷àäàõã¿é áàéíà.

Õàðààã¿é õ¿íä çîðèóëñàí òàêòèëàí òîâ÷ëóóð á¿õèé êîìïüþòåð,

òåõíèêèéã õýðýãëýýíä íýâòð¿¿ëýõ òàëààð õîëáîãäîõ òºðèéí

áàéãóóëëàãààñ ºíººã õ¿ðòýë ÿìàð íýã àðãà õýìæýý àâààã¿é, ýíý

òàëààð òîäîðõîé áîäëîãî ¿ã¿éëýãäýæ áàéíà.

29. Îð÷íû ñààä áýðõøýýëýýñ øàëòãààëàí õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýä ñîíãóóëüä òýð á¿ð îðîëöîõ áîëîìæã¿é

áàéíà. Áðàéëü ¿ñýã á¿õèé ñàíàëûí õóóäàñ áàéõã¿é, ñîíãóóëèéí

ñàíàë àâàõ áàéðàíä õàðààã¿é, îäîé, òýðãýíöýðòýé èðãýäèéí

õýðýãöýýíä íèéöñýí òóñãàé êàáèíã¿é áîëîí ñàíàëûí õàéðöãèéã

ÿìàð õýìæýýíèé ºíäºðò áàéðëóóëàõ òóõàé ñòàíäàðò

áàéäàãã¿éãýýñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñ òýãø, ÷ºëººòýé,

øóóä ñîíãóóëüä îðîëöîõ áîëîìæ, íºõöºë á¿ðäýýã¿é áàéíà8

.

30. Ñïîðòûí ñàëáàðò õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã

àëàã÷ëàõ õàíäëàãà ò¿ãýýìýë áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

òàìèð÷èä áýëòãýë ñóðãóóëèëò õèéõ áîëîìæ íºõöºë áàéäàãã¿é,

ýíý òàëààð òºðèéí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä ¿¿ðýã õ¿ëýýëãýñýí

ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò áàéõã¿é áîëîí òýìöýýí óðàëäààíä

àìæèëò ãàðãàñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã øàãíàæ

óðàìøóóëàõàä ÿëãàâàðòàé áîäëîãî áàðèìòàëæ áàéãàà íü õ¿íèé

ýðõèéã çºð÷èæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû

208 äóãààð òîãòîîëä îëèìïûí íààäàìä àëòàí ìåäàëü àâñàí

òàìèð÷èíä 120 ñàÿ, ìºíãºí ìåäàëüä 48 ñàÿ, õ¿ðýë ìåäàëüä

24 ñàÿ òºãðºã îëãîõîîð çààñàí àòëàà ïàðàîëèìïûí íààäàìä

àëòàí ìåäàëü àâñàí òàìèð÷èíä 12 ñàÿ, ìºíãºí ìåäàëüä 4.8

ñàÿ, õ¿ðýë ìåäàëüä 2.2 ñàÿ òºãðºãèéí øàãíàë îëãîõîîð çààñàí

íü õýò çºð¿¿òýé, àëàã÷èëñàí øèíæòýé áàéíà.

8

Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññ “Ñîíãóóëèéí õóóëü òîãòîîìæèä ñîíãîõ,

ñîíãîãäîõ ýðõèéí ¿¿äíýýñ õèéñýí ä¿í øèíæèëãýý”, 2005 îí, 8-ð òàëÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 37

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

3. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã òºðèéí òóñëàìæ,

äýìæëýãèéí îáúåêò áèø, ýðõ ýäýëæ ¿¿ðýã õ¿ëýýõ íèéãìèéí

òýãø ýðõýò ãèø¿¿í áîëîõ òàëààñ íü õ¿ëýýæ àâàõ îëîí íèéòèéí

îéëãîëò, õàíäëàãà òºëºâøººã¿é áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëèéí 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí

9.3.1, Ìîíãîë Óëñàä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí

2 äóãààð á¿ëãèéí 2.4.6, Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéã

áîëîâñðîëä òýãø õàìðóóëàí ñóðãàõ õºòºëáºðèéí 5.8-ä õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿íèé òàëààðõè íèéãýì, ñýòãýë ç¿éí òààòàé îð÷èíã

á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð òóñãàñàí áîëîâ÷ õºãæëèéí áýðõøýýëèéí

àñóóäàëä õ¿íèé ýðõèéí ¿¿äíýýñ õàíäàõ îëîí íèéòèéí õàíäëàãûã

áèé áîëãîõîä ÷èãëýãäñýí ¿íýí áîäèòîé ìýäýýëýë íèéãýìä

òýð á¿ð õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é áàéíà. Ýíý íü õºãæëèéí áýðõøýýëèéí

òàëààðõ ñýòã¿¿ë÷ ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ìýäëýã, îéëãîëò ìóó, ýíý

àñóóäàëä õ¿íèé ýðõèéí ¿¿äíýýñ õàíäàæ ÷àäàõã¿é áàéãààòàé

õîëáîîòîé þì.

...Êàòàð Óëñûí Äîõà õîòîä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Àçèéí

15 äóãààð íààäàìòàé çýðýãöýí çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Àçè

òèâèéí 9 äýõ óäààãèéí ïàðà òîãëîëòîä Ìîíãîë Óëñààñ

æóäî áºõ, ìàðàôîí ã¿éëò, áàéò õàðâàà, áóóäëàãûí

ñïîðòûí òºðë¿¿äýýð 7 òàìèð÷èí îðîëöîæ, 1 ìºíãº, 3 õ¿ðýë

ìåäàëèéí àìæèëò ¿ç¿¿ëæýý.

Àçèéí ïàðà òîãëîëòîä àìæèëòòàé îðîëöîæ, ìåäàëüò

áàéðàíä øàëãàðñàí òàìèð÷èä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðä

çàñãèéí ãàçðûí 208 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó õîëáîãäîõ

ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí äýä ñàéäûí íýð

äýýð õ¿ðã¿¿ëñýí áàéíà.

Ò¿¿í÷ëýí, Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Ìîíãîë Óëñûí

Åðºíõèé Ñàéäàä ºðãºäºë ãàðãàæ áàéæýý. Õàðàìñàëòàé íü,

òýä ºíººã õ¿ðòýë òàâüñàí ºðãºäºë, õ¿ñýëòèéíõýý òàëààð

ÿìàð íýã õàðèó õ¿ëýýæ àâààã¿é áàéíà...

ÕݯÊ-ò èðãýäýýñ èð¿¿ëñýí ãîìäîë,

Êàðòûí äóãààð 2007/14ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 38

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

32. ªäºð òóòìûí ñîíèíä õýâëýãäñýí õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã àãóóëãààð íü àâ÷

¿çýõýä, ìýäýýëëèéí 25 ãàðóé õóâü íü òºð áîëîí îëîí óëñûí

áàéãóóëëàãà, îëîí íèéòèéí õºäºëãººíººñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäýä çîðèóëàí õèéæ á¿òýýæ áóé àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð

äóðäñàí, 20 ãàðóé õóâü íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéí

àæèë, àìüäðàëûí òóõàé õºðºã íèéòëýë, 15 îð÷èì õóâü íü

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí àñóóäëààð ¿éë àæèëëàãàà

ÿâóóëäàã îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãûí ìýäýýëýë, ìºí 15 îð÷èì

õóâü íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäòýé õîëáîîòîé àñóóäàë

äýâø¿¿ëñýí õèéãýýä ø¿¿ìæèëñýí íèéòëýë, ¿ëäñýí õóâü íü

ñóðòàë÷èëãààíû áîëîí õàíäèâ, òóñëàìæ õ¿ññýí ìýäýýëë¿¿ä

áàéíà9

.

33. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí òóõàé ìýäýýëýë

õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð òîäîðõîé õýìæýýíä öàöàãäàæ

áàéãàà áîëîâ÷ ìýäýýëëèéí àãóóëãàä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí íýð õ¿íä õèéãýýä ýðõýä øóóä áîëîí øóóä áóñààð

õàëäñàí, ¿ë õ¿íäýòãýñýí, á¿ä¿¿ëýã ¿ã õýëëýã àøèãëàñàí çýðýã

áàéäëóóä ÷ ìºí öººíã¿é áàéãàà íü íèéãìèéí ñýòãýë ç¿éä

ñºð㺺ð íºëººëæ áàéãàà þì. Òóõàéëáàë, 1999 îíä Ýð¿¿ë

Ìýíä, Íèéãìèéí Õàìãààëëûí ßàìíû çàõèàëãààð Ìîíãîë

Óëñûí Èõ Ñóðãóóëèéí ñîöèîëîãèéí òýíõèìýýñ õèéñýí “Òàõèð

äóòóó èðãýäèéí íèéãìèéí õýðýãöýý” ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí

71,4 õóâü íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã áóñàä

õ¿ì¿¿ñýýñ ÿëãààòàé “ººð õ¿ì¿¿ñ” ãýæ ¿çýæ áàéæýý. Ñóäàëãààíä

îðîëöîã÷äîîñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã “íèéãìèéí ýìçýã”

á¿ëãèéí, ºâ÷èí, ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñ ãýæ 23,8 õóâü, íèéãìèéí ç¿ãýýñ

àíõààðàë, õàëàìæ áàéíãà øààðääàã õ¿ì¿¿ñ ãýæ 45,5 õóâü íü

¿çäýã òàëààð òýìäýãëýæýý. ̺í ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 52.8

õóâü íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã

õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýñ àâäàã, 14.7 õóâü íü òýäíèé

9

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò òýãø áîëîìæ îëãîõ ñòàíäàðò ä¿ðìèéí

õýðýãæèëòèéí áàéäàë” ñóäàëãààíû òºñëèéí õ¿ðýýíä õèéãäñýí õýâëýëèéí

êîíòåíò àíàëèçûí ä¿íãýýñÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 39

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

òàëààðõ ìýäýýëýë àâ÷ ÷àääàãã¿é, õàðèí 3.1 õóâü íü ìýäýýëýë

àâàõûã ÷ õ¿ñäýãã¿é ãýñýí áàéíà.

Íèéãìèéí õàëàìæ, õàìãààëàë õ¿ðòýõ

ýðõèéí õýðýãæèëò

3. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä ÷èãëýãäñýí íèéãìèéí

õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýý õ¿ðýõ ¸ñòîé õ¿ì¿¿ñòýý á¿ðýí ã¿éöýä õ¿ð÷

÷àäàõã¿é áàéíà. ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðûí íýã óäààãèéí

á¿ðòãýë, ò¿¿âýð ñóäàëãààãààð íèéò õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí 11.6 õóâü áóþó 8000 ãàðóé èðãýí Ýìíýëýã- õºäºëìºðèéí

ìàãàäëàõ êîìèññîîð õºãæëèéí áýðõøýýëýý òîãòîîëãîîã¿é

áàéñàí òóõàé òîîí ìýäýý ãàð÷ýý. Ýìíýëýã-õºäºëìºðèéí

ìàãàäëàõ êîìèññîîð õºãæëèéí áýðõøýýëýý òîãòîîëãîîã¿é

áàéäëûã øàëòãààíààð íü àâ÷ ¿çâýë õààíà õàíäàõàà ìýäýõã¿é,

áè÷èã áàðèìò á¿ðäýëã¿é, ººðºº õ¿ñäýãã¿é çýðýã øàëòãààí òóñ

á¿ð 10 ãàðóé õóâèéã, ìºí óíààíû çàðäàë õ¿ðýëöäýãã¿é ãýõ

øàëòãààí 6 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, 2006 îíä Ôèëàíòðîïè

õºãæëèéí òºëºº òºâèéí õèéñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò

òýãø áîëîìæ îëãîõ ñòàíäàðò ä¿ðìèéí õýðýãæèëò” ñóäàëãààíä

õàìðàãäñàí íèéò õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 22.6 õóâü íü

íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýíä ¿ç¿¿ëäýã õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãääàã ãýñýí

áºãººä ¿ëäñýí 77.4 õóâü íü áóþó 2057 èðãýí ¿¿íä õàìðàãäàæ

÷àääàãã¿é ãýæýý. 2005 îíä Èòàëèéí çàñãèéí ãàçðûí áóñ Ðàóë

Ôàëåðîãèéí Àíä ͺõäèéí Õîëáîî (ÀÉÔÎ) áàéãóóëëàãûí

äýìæëýãòýéãýýð õýðýãæñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü” òºñëèéí õ¿ðýýíä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí äóíä õèéãäñýí ñóäàëãààíû

ä¿íãýýñ õàðàõàä ñóäàëãààíä îðîëöñîí òàâàí õ¿í òóòìûí õî¸ð

íü íèéãìèéí õàìãààëàë, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàæ

÷àääàãã¿é ãýñýí áàéíà.

35. 2005 îíä áàòëàãäñàí Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé

õóóëüä çààñíààð íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ òýòãýâýð, òýòãýìæ

àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é á¿ðýí õàðààã¿é, õýëã¿é, ä¿ëèé áîëîí îäîé õ¿í,

õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà 70-ààñ äýýø õóâèàð àëäñàí õºãæëèéí ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 0

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

áýðõøýýëòýé õ¿í íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð àâàõ ýðõòýé

áîëñîí íü ºìíºõ õóóëèàð 70-ààñ äîîø õóâèéí õºäºëìºðèéí

÷àäâàð àëäàëòòàé íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýðò õàìðàãäàæ

áàéñàí á¿õ õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ ç¿éí áàéäëûã äîðäóóëæ, òýòãýâðèéã

çîãñîîõîä õ¿ðãýñýí áàéíà. Õºäºëìºð, Õàëàìæèéí ¯éë÷èëãýýíèé

Ãàçðààñ àâñàí àëáàí ¸ñíû ýõ ñóðâàëæèéí ìýäýýãýýð 2007 îíä

áàãòàæ 20000 õ¿íèé íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð çîãñîîãäîõ

òºëºâòýé áàéíà10.

36. Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí Õàìãààëëûí ñàéäûí

õàìòàðñàí 1997 îíû À/250 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí

“Åðäèéí áîëîí Ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèé æàãñààëò”-ä

çààñíààð õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà 70-ààñ äîîø õóâèàð àëäñàíä

òîîöîãäîæ, íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð íü çîãñîîãäñîí

õ¿ì¿¿ñò õºíãºí õýëáýðèéí îþóíû õîìñäîëòîé, øèëáý, øóóíû

òàéðàëòòàé, ò¿íõíèé ìóëòðàëòòàé, ºðººñºí í¿äã¿é, ñóë õàðààòàé,

ñóë ñîíñãîëòîé, îðòîïåä ãóòàë õýðýãëýäýã õ¿ì¿¿ñ õàìðàãäàæ

áàéíà11. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé îëîí ìÿíãàí èðãýäèéí òýòãýâýð,

òýòãýìæèéí õýìæýýã õîðîãäóóëæ, àíãèëàë ººð÷ëºãäºõºä õ¿ðãýæ

áóé äýýðõ øèéäâýðò ýíý ÷èãëýëýýð àæèëëàäàã áàéãóóëëàãóóä

ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ áàéãàà áºãººä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýä õºäºëìºð ýðõëýõ òààòàé îð÷èí á¿ðäýæ ÷àäààã¿é áàéãàà

ºíººãèéí íºõöºëä õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ

àñóóäëûã äàõèí ñóäëàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

37. Ò¿¿í÷ëýí, äýýð äóðäñàí Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí

Õàìãààëëûí ñàéäûí õàìòàðñàí 1997 îíû À/250 äóãààð

òóøààëààð áàòëàãäñàí “Åðäèéí áîëîí ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ

ºâ÷íèé æàãñààëò”-ä ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàí òóñ÷ áîëîõ çàðèì

ºâ÷íèéã åðäèéí ºâ÷èíä òîîöîõîîð çààñàí, íºõºí ñýðãýýãäýõ

áîëîëöîîã¿é çàðèì ºâ÷èí, ãýìòëèéí õóâü õýìæýýã áàãàñãàí

òîãòîîñíîîñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõ çºð÷èãäºõºä

õ¿ð÷ áàéíà.

10 Õºäºëìºð, Õàëàìæèéí ¯éë÷èëãýýíèé Ãàçðûí ìýäýý, 2007.03.01

11 Õºãæëèéí Áýðõøýýëòýé Èðãýäèéí Áàéãóóëëàãóóäûí ¯íäýñíèé ÕîëáîîÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

38. ªíººãèéí áàéäëààð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð 26500 òºãðºã áàéãàà íü òýäãýýð

èðãýäèéí àìüæèðãààíû íààä çàõûí õýðýãöýýã õàíãàæ ÷àäàõã¿é

áàéíà.

39. Ýìíýëýã-õºäºëìºðèéí ìàãàäëàõ êîìèññûí ¿éë

àæèëëàãààíä õîëáîãäîõ òºðèéí áàéãóóëëàãóóä îíöãîéëîí

àíõààðàë õàíäóóëæ, ñàéæðóóëàõ òàëààð òîäîðõîé àðãà õýìæýý

àâàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. 2005 îíä áàòëàãäñàí Íèéãìèéí

õàëàìæèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó 70 áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâèàð

õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí

íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð àâàõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé

ýìíýëýã-õºäºëìºðèéí ìàãàäëàõ êîìèññ èðãýäèéí õºäºëìºðèéí

...“Ìàõ Èìïåêñ” êîìïàíèä àæèëëàæ áàéñàí õýñýã èðãýäýýñ

Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññò õàíäàí ìàëûí õàëäâàðò

áðóöåëë¸ç ºâ÷íèéã “Ìýðãýæëýýñ øàëãààëàõ ºâ÷íèé

æàãñààëò”-ààñ õàññàí íü Ìîíãîë Óëñûí õóóëü òîãòîîìæ,

îëîí óëñûí ãýðýýíä çààñàí ýðõèéã íü çºð÷èæ áàéãàà òóõàé

ãîìäîë èð¿¿ëñýí þì. Ãîìäîëä äóðäàãäñàíààð Õàëäâàðò

ªâ÷èí Ñóäëàëûí ¯íäýñíèé Òºâèéí áðóöåëë¸çûí òàñãèéí

äèñïàíñåðûí õÿíàëòàíä áàéõ 156 ºâ÷òºíèé 96 íü “Ìàõ

Èìïåêñ” êîìïàíèä àæèëëàæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñ, 37 íü ìàëûí

ýì÷, 9 íü çîîòåõíèê÷, áóñàä íü “Ìîí íîîñ” ÕÕÊ, “Ãîâü”

ÕÕÊ, Àðüñ øèðíèé ¿éëäâýð, Ñ¿¿íèé ¿éëäâýð, Áèî ¿éëäâýð,

Ãàõàéí ôåðì çýðýã ãàçðóóäàä àæèëëàæ áàéæýý. Áðóöåëë¸ç

ºâ÷íèéã ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèé æàãñààëòààñ

õàññàíààñ ýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ àøèã õºíäºãäºæ, çàðèì

òàëààð õîõèðîõîä õ¿ðñýí áàéíà.

Ýäãýýð ºâ÷òºí¿¿ä á¿ãä ýðõýëæ áàéñàí àæèë

ìýðãýæëýýñýý øàëòãààëàí óã ºâ÷èí òóññàí íü òîãòîîãäîæ,

ýðõ á¿õèé ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí àêò ¿éëäýãäñýí áàéíà.

Ýíý òàëààð Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ Ýð¿¿ë

ìýíäèéí ßàì, Íèéãìèéí Õàìãààëàë, Õºäºëìºðèéí ßàìàíä

õàíäñàí áîëîâ÷ ºíººã õ¿ðòýë àñóóäëûã áîäèòîéãîîð

øèéäâýðëýýã¿é áàéíà...

ÕݯÊ-ò èðãýäýýñ èð¿¿ëñýí ãîìäîë,

Êàðòûí äóãààð 2006/147ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 2

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

÷àäâàð àëäàëòûí õóâèéã ìàãàäëàí òîãòîîõäîî ìýðãýæëèéí

¿¿äíýýñ íàðèéí, òîäîðõîé íÿãòëàëã¿éãýýð õàâòãàéðóóëàí 70

õóâèàñ äîîø òîãòîîñîí òóõàé ãîìäîë Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿íäýñíèé õîëáîîíä îëíîîð èðýõ

áîëñîí òóõàé ìýäýýëýë áàéíà. ªíãºðñºí îíä çºâõºí Äîðíîä

àéìãààñ ãýõýä èéì òºðëèéí 4 ãîìäîë èðæýý. Ò¿¿í÷ëýí,

ýìíýëýã-õºäºëìºðèéí ìàãàäëàõ êîìèññûí ¿éë àæèëëàãààíä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí

òóñãàé çîõèöóóëàëò ¿ã¿éëýãäýæ áàéãààã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí áàéãóóëëàãóóä ø¿¿ìæèëæ áàéíà.

0. Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäýä 10 ãàðóé òºðëèéí õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëäýã áºãººä ýäãýýð

íü òýäíèé àìüäðàë àõóéä òîäîðõîé äýìæëýã, òóñëàëöàà

áîëäîã áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí

ºâ÷íèé óëìààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëñîí äààòãóóëàã÷èéí

òýòãýâðèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéã òýòãýâðèéí íàñàíä õ¿ðòýë

íü îëãîæ, ñóâèëàëä õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëýõ òîõèîëäîëä ñóâèëëûí

çàðäàë, óíàà, õèéìýë ýðõòýí, çàñàë ýì÷èëãýýíèé òîäîðõîé

íºõöºëò çàðäëóóäûã ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ

øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òºëæ áàéíà12.

Òóõàéëáàë, ñ¿¿ëèéí 5 æèëä 6.0 ìÿíãà îð÷èì äààòãóóëàã÷èä

õèéìýë ýðõòýí, çàñàë ýì÷èëãýý õèéëãýõ, ðàøààí ñóâèëàëä

ýì÷ë¿¿ëýõýä çîðèóëæ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ

øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàëûí ñàíãààñ 440.7 ñàÿ òºãðºã

çàðöóóëñàí ä¿í ìýäýý áàéíà13. Õýäèéãýýð òºðèéí áîäëîãî,

¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäàëä àíõààðàí çîõèõ òºñºâ õºðºíãº

çàðöóóëñààð áàéãàà ÷ íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýã àâáàë

çîõèõ õ¿í íýã á¿ðä íü òýãø, õ¿ðòýýìæòýé õ¿ðãýõýä àíõààðàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà.

12 Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ

øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð, òýòãýìæ, òºëáºðèéí òóõàé õóóëü 2004 îí

13 http://www.ndaatgal.mn ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 3

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

Ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ

àâàõ ýðõèéí õýðýãæèëò

. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëèéí 28 äóãààð ç¿éëä

ñýòãýöèéí ýìãýãèéí ýì÷èëãýý, óäààí õóãàöààíû íºõºõ ýì÷èëãýý

øààðäàõ ýìãýãèéí áîëîí õºíãºâ÷ëºõ ýì÷èëãýýíèé çàðèì

ýìèéí çàðäëûã òºðººñ õàðèóöàõààð çààæýý. Èðãýíèé ýð¿¿ë

ìýíäèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýä çàðèì ýìèéí ¿íèéí õºíãºëºëò àâàõ

áîëîìæòîé áàéíà. Òºðººñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä

ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõ òàëààð íýëýýäã¿é àðãà

õýìæýý àâ÷ áàéãàà áºãººä ÿëàíãóÿà, Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàìíààñ

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýýã

íèéãýì õàìò îëîíä ò¿øèãëýí ÿâóóëàõ, ýíý àæèëä õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ãýð á¿ë, ýöýã ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èä,

ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéí äóðûí òóñëàã÷, íèéãìèéí àæèëòíóóäûã

èäýâõòýé îðîëöóóëàõ áîäëîãûã áàðèìòëàí àæèëëàæ áàéãàà

íü ñàéøààëòàé áàéíà. Ãýñýí õýäèé áîëîâ÷, ýð¿¿ë ìýíäèéí

ñàëáàðò õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé íýð òºðºë öººí,

öàã ¿åýñ õîöðîãäñîí, õ¿í á¿ðò õ¿ðòýýìæòýé áàéæ ÷àäàõã¿é

áàéãàà çýðýã äóòàãäàë áàéíà. 2005 îíä õèéãäñýí “Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ

íü” ñóäàëãààíû ñàíàë àñóóëãàä õàðèóëñàí áàéäëààñ õàðàõàä

ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 40

õóâü íü, òýäíèé àñðàí õàìãààëàã÷èä, ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí

77.7 õóâü íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäýý

õàìãààëóóëàõ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàõ ýðõ õàíãàãäàæ

÷àääàãã¿é ãýæ ¿íýëñýí áàéíà14.

2. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò “Õ¿í àìûí áèå áÿëäðûã

÷èéðýãæ¿¿ëýõ”, “Õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë”,

“Èîä äóòëûí ýìãýãòýé òýìöýõ”, “Îñîë ãýìòëýýñ ñýðãèéëýõ”,

14 2005 îíä Èòàëèéí çàñãèéí ãàçðûí áóñ ÀÈÔÎ áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòýýð

õýðýãæñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé

áîëãîõ íü” òºñëèéí õ¿ðýýíä õèéãäñýí àñóóëãûí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í

Óëààíáààòàð, 2005 îíÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

“Ñýòãýöèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ”, “Ñîõðîëîîñ óðüä÷èëàí

ñýðãèéëýõ”, “Àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë ìýíä”, “Ýð¿¿ë Ìîíãîë õ¿í”

¿íäýñíèé õºòºëáºð çýðýã îëîí òîîíû òºñºë, õºòºëáºð õýðýãæèæ

áàéãàà íü õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ, èðãýäèéã

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä

÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ãýâ÷ ÿäóóðàë,

àìüæèðãààíû òààã¿é îð÷èí, õºäºëìºðèéí àþóëòàé íºõöºë,

õàéõðàìæ áîëãîîìæã¿é áàéäàë, îñîë ãýìòëýýñ õàìãààëàõ,

óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ìýäëýã, àðãà àæèëëàãàà äóòìàãààñ

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé òîî ºñºí íýìýãäýæ áàéãààã

àíõààð÷, õºòºëáºð¿¿äèéí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî, ¿ð íºëººã

ñàéæðóóëæ, áîäèòîîð õýðýãæ¿¿ëýõ, èðãýäýä æèãä õ¿ðòýýìæòýé

áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà. ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðûí

ñóäàëãààãààð íèéò õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 64.5 õóâü

íü îëäìîë õýëáýðèéí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëñîí áàéãàà

áºãººä òýäãýýðèéí 62.6 õóâü íü åðäèéí ºâ÷íººð, 15.8 õóâü íü

àõóéí îñëîîð, 8.7 õóâü íü ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íººð, 2.7

õóâü íü ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîð èéì áàéäàëä õ¿ð÷ýý.

3. Ìîíãîë÷óóäûí óëàìæëàëò àìüäðàëûí õýâ ìàÿãòàé

õîëáîîòîé ìîðü ìàëààñ óíàæ áýðòýõ çýðãýýñ õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé áîëîõ òîõèîëäîë õºäºº, îðîí íóòãèéí èðãýäèéí

äóíä ò¿ãýýìýë áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, ñ¿¿ëèéí ¿åä ºâºë, çóíû àëü ÷

óëèðàëä ºðãºíººð çîõèîí áàéãóóëàãäàõ áîëñîí õóðäàí ìîðèíû

óðàëäààíû ¿åýð õ¿¿õýä áýðòýõ, óëìààð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

áîëîõ òîõèîëäîë öººíã¿é ãàð÷ áàéíà. Òóõàéëáàë, 2006 îíä

óëñûí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí èõ, áàãà ìîðèíû

óðàëäààíóóäàä 10000 îð÷èì õ¿¿õýä ìîðü óíàñàí áàéãàà áºãººä

òýäãýýðèéí 500 îð÷èì íü óðàëäààíû ÿâöàä áèå ýðõòýíäýý

áýðòýë, ãýìòýë àâñàí áàéíà. Áýðòýë, ãýìòëèéí çýðãèéí õóâüä

àâ÷ ¿çâýë 39.8 õóâü íü õºíãºí, 31.0 õóâü íü õ¿íäýâòýð, 20.8 õóâü

íü õ¿íä ãýìòýë àâ÷ýý15.

. Òºðºëò, òºðºëòèéã óäèðäàõ ÿâöûí àëäààíààñ ýð¿¿ë

òýýãäýæ áàéñàí õ¿¿õýä òàðõèíû ñààæèëòòàé áîëæ áàéãàà

òîõèîëäîë àíõààðàë òàòàæ áàéíà. Òóõàéëáàë, Íàëàéõ

15 Õ¿¿õäèéí Һ뺺 ¯íäýñíèé ÃàçàðÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 5

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ä¿¿ðãèéí Õºäºëìºð, Õàëàìæèéí ¯éë÷èëãýýíèé Õýëòñèéí

äýðãýä Äýëõèéí çºí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòýýð àæèëëóóëæ

áóé õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ÿñëèä 2007 îíû 1 ä¿ãýýð

ñàðûí áàéäëààð 0-5 íàñíû 15 õ¿¿õýä õàìðàãäàæ áàéãààãèéí 4

íü äýýðõ øàëòãààíààð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëæýý.

5. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä öàõèëãààí, õºäºë㺺í,

ðàøààí, àãààð, íàð, óñàí, øàâàð ýì÷èëãýý áîëîí èëëýã áàðèà,

ç¿¿ òººí¿¿ð, áÿñàëãàë çýðýã íºõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýýã õèéæ áàéíà.

ͺõºí ñýðãýýõ òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý õºäºº îðîí íóòàãò õàðèëöàí

àäèëã¿é á¿òýöòýé, èõýâ÷ëýí óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýòýé õàâñðóóëñàí êàáèíåò, òàñãèéí çîõèîí

áàéãóóëàëòòàé, õîò ñóóðèí ãàçðûí òîìîîõîí ýìíýëã¿¿äèéí

õóâüä èõýâ÷ëýí àìáóëàòîðèîð òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã

áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí íºõºí ñýðãýýõ òóñëàìæ

¿éë÷èëãýý íü áèå äààñàí òîäîðõîé á¿òýö áàéõã¿é áàéãààã

àíõààð÷, íºõºí ñýðãýýõ ýìíýëãèéí á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààíû

ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà16.

6. ͺõºí ñýðãýýõ ¿éë÷èëãýýíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí õàìðàëò õàðüöàíãóé äîîãóóð áàéãààã 2004 îíä Ýð¿¿ë

Ìýíäèéí ßàìíààñ õèéñýí “Ìîíãîëûí íºõºí ñýðãýýõ òóñëàìæèéí

ºíººãèéí áàéäàë” ñóäàëãààíû òàéëàíä äóðäæýý. “Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü”

ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 47.1

õóâü íü áèå ýðõòíèé àæèëëàãààã íºõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýýíä, 51.4

õóâü íü àëäàãäñàí àæèëëàãààíû õÿçãààðëàëòûã íºõºí ñýðãýýõ

ýì÷èëãýýíä õàìðàãäàæ áàéñàí áîë 33.1 õóâü íü ýìíýëãèéí

¿éë÷èëãýý, ýì÷èëãýýíä îãò õàìðàãäàæ áàéãààã¿é àæýý. 2006

îíä Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýäòýé ýöýã ýõèéí õîëáîîíîîñ

õèéñýí “Ìîíãîë äàõü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí

áàéäàë” ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 975 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿¿õäýýñ õîò ñóóðèí ãàçàð àìüäàðäàã õ¿¿õä¿¿äèéí 70.5 õóâü,

õºäºº, îðîí íóòàãò àìüäàðäàã õ¿¿õä¿¿äèéí 73.0 õóâü íü

ñýðãýýí çàñàëòûí ÿìàð ÷ òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýã àâ÷ ÷àäààã¿é

áàéíà. Ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäààã¿éí øàëòãààíûã

16 Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì, “Ìîíãîëûí íºõºí ñýðãýýõ òóñëàìæèéí ºíººãèéí

áàéäàë” ñóäàëãààíû òàéëàí, 2004 îí, 41-ð òàëÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 6

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ñàíõ¿¿ãèéí áîëîìæã¿é, õààíà õàíäàõàà ìýäýõã¿é, íýãýíò

õýðýãã¿é ãýæ ¿çäýã, íºõºí ñýðãýýõ ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð

ìýäýõã¿é, îðîí íóòàãò òèéì ¿éë÷èëãýý áàéõã¿é ãýæ õàðèóëæýý.

7. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäààñ íºõºí ñýðãýýõ

òóñëàìæèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä òóëãàð÷ áóé òîìîîõîí

áýðõøýýë áîë óã ýì÷èëãýýíä õýðýãëýãääýã òîíîã òºõººðºìæ,

àïïàðàò õýðýãñýë øààðäëàãà õàíãàõã¿é áàéãàà ÿâäàë þì.

Òóõàéëáàë, äýýð äóðäñàí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàìíû õèéñýí

ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòíóóäààñ àâñàí

ñàíàë àñóóëãààð ýìíýëýã, òàñãèéíõ íü ¿éë àæèëëàãààíä áàéãàà

äóòàãäëûã òîíîã òºõººðºìæ õóó÷èðñàí ãýæ 70 õóâü, ºðãºæ¿¿ëýõ

øààðäëàãàòàé ãýæ 22 õóâü, à÷ààëàë èõòýéãýýñ ýì÷èëãýýíèé

÷àíàðò íºëººëäºã ãýæ 8 õóâü íü ¿çñýí áàéíà17.

8. Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí çºâëºìæèéí äàãóó

Íèéñëýëèéí çàñàã Äàðãûí Òàìãûí Ãàçàð, Õ¿¿õäèéã Èâýýõ

Ñàí (Èõ Áðèòàíè) õàìòðàí Óëààíáààòàð õîòíîî õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí íºõºí ñýðãýýõ òºâ áàéãóóëàõ àñóóäëûã

õîëáîãäîõ òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëñýí íü

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéí ºìíº òóëãàð÷ áóé õ¿íäðýë,

áýðõøýýëòýé àñóóäëûã øèéäâýðëýõ íààøòàé ýõëýë áîëëîî.

9. Õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó íèéãìèéí

õàëàìæèéí ñàíãààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíä ¿ç¿¿ëæ áóé

õºíãºëºëòèéí íýëýýä õýñýã íü òóñëàõ õýðýãñëèéí õàíãàëòòàé

õîëáîîòîé áàéäàã. Òóõàéëáàë, 18 õ¿ðòýëõ íàñíû õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí äîòîîäîä õèéëãýñýí ïðîòåçèéí ¿íèéã

õî¸ð óäàà 100 õóâü íºõºí îëãîõ, íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ

òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýíèé äîòîîäîä õèéëãýñýí ïðîòåçèéí ¿íèéã ýõíèé óäàà 100

õóâü, õî¸ð äàõü óäàà 50 õóâü íºõºí îëãîõ, ÿäóó àìüäðàëòàé

ºðõèéí 18 õ¿ðòýëõ íàñíû õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä,

ò¿¿í÷ëýí, íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõ

ýðõ ¿¿ñýýã¿é, ÿäóó àìüäðàëòàé ºðõèéí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýíèé äîòîîäîä õèéëãýñýí îðòîïåä, òýðãýíöýð çýðýã òóñãàé

õýðýãñëèéí ¿íèéã íýã óäàà íºõºí îëãîõ çýðýã õºíãºëºëò¿¿ä

17 ̺í ñóäàëãààíû òàéëàí, 43-ð òàëÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 7

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

áàéäàã áàéíà. Ñýðãýýí çàñàëòûí ¯íäýñíèé Òºâ íü 2006 îíû

ýõíèé õàãàñò 1561 õ¿íä ¿éë÷èëæ 70773.3 ñàÿ òºãðºãèéí ïðîòåç,

îðòîïåäèéí õýðýãñýë ¿éëäâýðëýñíèé 16223.1 ñàÿ òºãðºãèéã

áóþó 22.9 õóâèéã íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ íºõºí òºëæýý18.

Ãýâ÷ òóñëàõ õýðýãñëèéí õºíãºëºëòºä õàìðàãäàõàä õóóëèéí

ºíäºð øàëãóóð òàâèãääàã, õ¿ðòýýìæ ìóó, íèéãìèéí õàëàìæèéí

áàéãóóëëàãóóäààñ íèéë¿¿ëæ áóé òóñëàõ õýðýãñëèéí ÷àíàð

õýðýãëýõ õ¿íèéõýý øààðäëàãàä íèéöýõã¿é çýðýã äóòàãäàë

áàéíà. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã òóñëàõ õýðýãñëýýð

õàíãàõ, òýäýíä õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõäýý

òýäãýýð èðãýäèéí ººðñäèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãûí áàéãóóëëàãààð

äàìæóóëàí õ¿ðãýäýã òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ òóõàé õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí áàéãóóëëàãóóäààñ ãàð÷ áóé ñàíàë íü

òºðèéí õàëàìæ, ¿éë÷èëãýýã æèíõýíý õ¿ðòýõ ¸ñòîé ýçäýä íü

õ¿ðãýõ, àñóóäàëä øóäàðãà õàíäàõàä òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ çºâ

ç¿éòýé ñàíàë ãýæ Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññ ¿çýæ áàéíà.

50. “Ìîíãîë äàõü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí

áàéäàë” ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õ¿¿õä¿¿äèéí äºíãºæ 20.0 õóâü

íü ïðîòåç, îðòîïåäûí õýðýãñýëòýé áàéæýý19. Òóñëàõ õýðýãñëèéí

¿íý íü òºðºë, õýìæýý, çàãâàð, ìàòåðèàëààñ øàëòãààëàí 10000-

250000 îð÷èì òºãðºã áàéãàà áºãººä ýíý íü îðëîãî áàãàòàé

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õóâüä áîëîìæèéí õÿìä ¿íý

áàéæ ÷àäàõã¿é áàéíà.

5. Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãààñ íèéë¿¿ëæ

áóé òýðãýíöýð, ñîíñãîëûí àïïàðàò çýðýã õýðýãñëèéí ÷àíàð

øààðäëàãà õàíãàõã¿é áàéãàà òàëààð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí ç¿ãýýñ òºðèéí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä ãîìäîë,

ñàíàë áàéíãà òàâüæ áàéãàà áîëîâ÷ àñóóäàë äîðâèòîé

øèéäâýðëýãäýõã¿é õýâýýð áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäýä òóñëàõ õýðýãñëèéã òºðèéí àëáàí õààã÷èéí

íýðèéí äîð øîó, ñóðòàë÷èëãàà õýëáýðýýð îëãîæ áàéãàà íü

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã õýò äîîãóóð ¿çñýí, íýð õ¿íäýä

18 Ôèëàíòðîïè òºâ, “Õºãæëèéí Áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò òýãø áîëîìæ îëãîõ

ñòàíäàðò ä¿ðìèéí õýðýãæèëò”, 2006 îí, 26-ð òàë

19 ÕÁÕÝÝÕ, “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí áàéäàë” ñóäàëãàà,

2006 îí, 48-ð òàëÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 8

... Ñîíñãîëûí àïïàðàò, òýðãýíöýð, òàÿã îëäîö ìóóòàé, íýã

óäàà õèéãäñýí ïðîòåçóóä øààðäëàãà õàíãàõã¿é áîëñíîîñ

äàõèí õèéëãýæ ÷àääàãã¿é áàéíà. çàðèì ñîíñãîëûí àïïàðàò

íü øóóãèàä ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é áàéãàà òàëààð

õýä õýäýí ñóìäààñ ãîìäîë òàâüæ áàéíà.

... Ä¿ëèé õ¿ì¿¿ñò îëãîæ áàéãàà Õÿòàä óëñàä

¿éëäâýðëýñýí ñîíñãîëûí àïïàðàò íü õ¿íèé áèåä ìóóãààð

íºëººëæ ñîíñãîëûã íü óëàì ìóóòãàæ áàéíà.

ÕݯÊ-îîñ 2003 îíä õèéñýí “Òàõèð äóòóó èðãýäèéí

ýðõèéí òºëºâ áàéäàë”ñóäàëãààíû ìàòåðèàëààñ...

... Òóëãóóð ýðõòíèé ñîãîãòîé õ¿ì¿¿ñò òóñãàé òàÿã ºãºõ

¸ñòîé. Ãýòýë íàñòàé õ¿íä çîðèóëñàí òàÿã îëãîãääîã.

Ýêñïåðòûí ÿðèëöëàãûí òýìäýãëýëýýñ ...

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

íü òààòàé áóñ áàéíà. Èéìä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä

çîðèóëñàí òóñëàõ õýðýãñëèéí õ¿ðòýýìæ, ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ,

¿íý ºðòãèéã õÿìäðóóëàõ òàëààð áîäèòîé, òîäîðõîé àæèë çîõèîí

áàéãóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéí õýðýãæèëò

52. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí

òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó ñ¿ðüåý çýðýã àðõàã õàëäâàðò ºâ÷íèé

õàëäâàðòàé ¿åä áàéãààãààñ áóñàä òîõèîëäîëä õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýí ýð¿¿ë èðãýäòýé ñóð÷ áîëîâñðîõ, ìýðãýæèë

ýçýìøèõ ýðõòýé ãýæýý. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 42 äóãààð

ç¿éëèéí 42.1-ä “Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí

áàðèëãà áàéãóóëàìæ, òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ íü

áàãø, àæèëòàí, ñóðàëöàã÷èéí õºäºëìºðèéí îíöëîãò òîõèðñîí,

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéí òóñãàé õýðýãöýýíä

íèéöñýí, ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é áàéäëûí øààðäëàãûã õàíãàñàí

áàéíà”, 43 äóãààð ç¿éëèéí 43.2.7-ä “õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

ñóðàëöàã÷èéã ñóðàõ íºõöºë áîëîëöîîãîîð òºðººñ õàíãàõ” ãýæ

òóñ òóñ çààñàí áàéíà. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 9

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

53. Ãýâ÷ îð÷íû ñààä áýðõøýýë, íèéãìèéí ñºðºã

õàíäëàãà, ñóðãàëòûí õºòºëáºð, ¿íýëãýýíèé íèéöã¿é áàéäàë,

áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí áîëîí ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé

äóòìàã áàéäëààñ øàëòãààëàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõ çºð÷èãäñººð áàéíà. Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéã áîëîâñðîëä òýãø õàìðóóëàí ñóðãàõ,

èíòåãðàö÷èëñàí ñóðãàëòûí àðãà áàðèëûã íýâòð¿¿ëýõ áîäëîãûã

òºðººñ áàðèìòàëæ, ýíý òàëààð Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ

Óõààíû ßàìíààñ õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà

áîëîâ÷ óã õºòºëáºðèéã áîäèòîîð õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäýñ ñóóðü

á¿ðäýæ áèé áîëîîã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, Óëààíáààòàð õîòûí

õýìæýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà òºðèéí áîëîí õóâèéí

ºì÷èéí 200 îð÷èì åðºíõèé áîëîâñðîëûí õî¸ð20 ñóðãóóëüä ë

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä ñóðàëöàõàä òîõèðîìæòîé äýä

á¿òöèéã áèé áîëãîñîí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿¿õýäòýé àæèëëàõ ñîãîã ç¿é÷ çýðýã òóñãàé ìýðãýæèëòýí, áàãø

íàð æèðèéí ñóðãóóëèóäàä á¿¿ õýë òóñãàé õýðýãöýýò áîëîâñðîëûí

áàéãóóëëàãóóäàä ÷ äóòàãäàëòàé áàéíà.

5. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿ä áîëîâñðîëä òýãø

õàìðàãäàõàä áýðõøýýë ó÷ðóóëæ áóé ººð íýã õ¿÷èí ç¿éë íü

ñýòãýë ç¿éí îð÷èí á¿ðäýæ ÷àäààã¿é áàéäàë þì. Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéí èõýíõ íü áàãà íàñàà õÿçãààðëàãäìàë,

ãýð á¿ëèéí îð÷èíä ºíãºð¿¿ëæ áàéãàà ó÷ðààñ áóñàäòàé

õàðüöàõàä õ¿íäðýë ó÷ðàõ, è÷èõ, ýìýýõ áýðõøýýë áàéäàã áàéíà.

̺í õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéí ÿëãààòàé áàéäëûã

õ¿ëýýí çºâøººðºõ, ¿å òýíãèéíõýí áîëîí ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà,

áàãø íàðûí ç¿ãýýñ òýäíèé ýðõýì çýðãèéã íü õ¿íäýòãýí õàðüöàõ

õàíäëàãà òºëºâøººã¿é áàéíà. “Ìîíãîë äàõü õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí áàéäàë” ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí

ñóðãóóëüä ñóðàëöäàã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéí 46.6

õóâü íü áóñàä õ¿¿õä¿¿ä øîîëæ äýýðýëõäýãýýñ ñóðàëöàõàä íü

õ¿íäðýë, áýðõøýýë òóëãàðäàã ãýæ òîäîðõîéëæýý21.

20 Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 15, 80 äóãààð ñóðãóóëü

21 ̺í ñóäàëãààíû òàéëàí, 37-ð òàëÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 50

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

55. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéã æèðèéí ñóðãóóëüä

õàìðóóëàí ñóðãàõàä àøèãëàãäàõ ñóðãàëòûí ìîäóëü áàéõã¿é,

ãàðûí àâëàãà, õýðýãëýãäýõ¿¿í íýí õîìñäîëòîé áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí,

òýäãýýð õ¿¿õä¿¿äýä òîõèðñîí ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàëûã áèé áîëãîõ

øààðäëàãàòàé áàéíà. Ýð¿¿ë õ¿¿õäèéí ñóðãàëòûí ¿íýëãýýíèé

àðãààð õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéíõèéã ¿íýëäýã íü åðºíõèé

áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäàä ñóðëàãûí õîöðîãäîë ãàðàõ íºõöëèéã

áèé áîëãîäîã áºãººä ýíý íü íºãºº òàëààñ ñóðãóóëèéí óäèðäëàãóóä

ñóðãàëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã äîîø íü òàòíà ãýäýã øàëòãààíààð õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéã õ¿ëýýí àâàõààñ öààðãàëäàã áàéíà. Èéìä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéã åðäèéí îð÷èíä áîëîâñðîë

ýçýìøèõ íèéãìèéí ñýòãýëç¿éã áèé áîëãîõ, íèéò ñóðãóóëèóäàä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýäòýé àæèëëàõ, áàãø, ñîãîã ç¿é÷

ìýðãýæèëòýí, îð÷èí íºõö뺺ð õàíãàõ, àëü áîëîõ òóñãàé õýðýãöýýò

ñóðãóóëèàñ òàòãàëçàõ áîäëîãî, ÷èãëýëèéã áàðèìòëàí àæèëëàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà.

...Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéã öýöýðëýãò

õ¿ì¿¿æýýä ãàðñàí ÷ ñóðãóóëüä àâàõàä òààã¿é õàíääàã.

æèøýý íü, Óëèàñòàé ñóìûí 10 æèëèéí 3 äóãààð ñóðãóóëèéí

1 ä¿ãýýð àíãèä õýëã¿é, ä¿ëèé 2 õ¿¿õäèéã ºãºõ ãýòýë

òàòãàëçàæ áàéâ. Àéìãèéí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

ñàëáàð çºâëºëä ñàðä èðäýã ºðãºäºë, õ¿ñýëòèéí 80-90

õóâèéã õýëã¿é, ä¿ëèé õ¿¿õäèéã ñóðãóóëüä ñóðàëöóóëæ ºãºº÷

ãýñýí õ¿ñýëò áàéäàã.

ÕݯÊ-îîñ 2003 îíä õèéñýí “Òàõèð äóòóó èðãýäèéí ýðõèéí

òºëºâ áàéäàë” ñóäàëãààíû ìàòåðèàëààñ, Çàâõàí àéìàãÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 5

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

Õºäºëìºðëºõ ýðõèéí õýðýãæèëò

56. ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðûí õèéñýí ñóäàëãààãààð

15 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

26.4 õóâü íü õºäºëìºð ýðõýëæ áàéíà. Òýäãýýð èðãýäèéí 56.9

õóâü íü õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷, 16.4 õóâü íü ãýð á¿ëèéí

áèçíåñò îðîëöîã÷, 12.8 õóâü íü ãýðýýãýýð àæèëëàã÷ áàéíà22.

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ

¿¿äíýýñ òºðèéí, òºðèéí áóñ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí

ç¿ãýýñ íýëýýä àæëûã çîõèîõ áîëñîí íü òîäîðõîé õýìæýýãýýð ¿ð

ä¿íãýý ºã÷ áàéíà. Òóõàéëáàë, 2006 îíä Õºäºëìºð, Õàëàìæèéí

¯éë÷èëãýýíèé Ãàçàð 555 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã

áàéíãûí, 125 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã ò¿ð àæëûí

áàéðààð õàíãàæ, 11 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíä 1-10 ñàÿ

õ¿ðòýëõ òºãðºãèéí çýýë îëãîí, 25 àæëûí áàéðûã øèíýýð áèé

áîëãîí àæèëëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæýý. Ò¿¿í÷ëýí, ìýðãýæèë

îëãîõ ñóðãàëòàíä 479 èðãýíèéã õàìðóóëñàí áàéíà23. 2002-

2004 îíû õîîðîíä õýðýãæñýí “Òàõèð äóòóó èðãýäèéí õºäºëìºð

22 ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçàð, “Òàõèð äóòóó èðãýäèéí íýã óäààãèéí á¿ðòãýë”

ò¿¿âýð ñóäàëãàà, 2004 îí

23 Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí 2005 îíû æèëèéí ýöñèéí òàéëàí Íèéãìèéí

Õàìãààëàë Õºäºëìºðèéí ßàì, 2006 îí

...ªíººäºð òýãø õàìðóóëàõ áîëîâñðîëûí äàãóó

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéã æèðèéí àíãèä ñóðãàõàä

àíãè ä¿¿ðãýëò èõ ó÷ðààñ ìàø õ¿íäðýëòýé. Èéìýýñ àíãè

ä¿¿ðãýëòèéí òîîã öººð¿¿ëýõ õýðýãòýé.

Òýãø õàìðóóëàí ñóðãàõ ¿çýë áàðèìòëàë íü îäîîãîîð

òóíõàãèéí øèíæòýé ë áàéíà. Á¿õ õ¿ì¿¿ñ õ¿¿õýä á¿õýí

òýãø ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõòýé ãýæ ¿çäýã ÷ öàãàà òóëàõààð

ýíý àñóóäàëä àíõààðäàãã¿é. Áàãø íàð ýäãýýð õ¿¿õýäòýé

àæèëëàÿ ãýõýýð áýðõøýýëä íü òîõèðñîí ãàðûí àâëàãà, ÿàæ

àæèëëàõ òàëààð çºâëºìæ áàéäàãã¿é.

Social Monitoring Ñóäàëãààíû òºâ “Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí ýðõèéí áàéäàë” ñóäàëãààíû

ôîêóñ á¿ëãèéí ÿðèëöëàãûí ä¿íãýýñ...ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 52

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ òºñºë”-èéí õ¿ðýýíä 1677 õ¿íèéã

àæëûí áàéðàíä çóó÷èëæ, 825 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã

40 ãàðóé ìýðãýæëýýð ñóðãàæ, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

136 àæ àõóéí íýãæ, á¿ëýã õ¿ì¿¿ñò 62360 àì.äîëëàð, õóâèàðàà

áèçíåñ ýðõëýã÷ 140 õ¿íä 33820 àì.äîëëàðûí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ

÷àäñàí áàéíà.

57. Ãýñýí õýäèé áîëîâ÷ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí

õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõýä îð÷íû ñààä, îëîí

íèéòèéí îéëãîëò, õàíäëàãà áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí ººðñäèéí èäýâõè ñàíàà÷ëàãà, õàíäëàãàòàé õîëáîîòîé

òààëàìæã¿é àñóóäëóóä öººíã¿é áàéíà. Ìîíãîëûí Õºãæëèéí

Áýðõøýýëòýé Èðãýäèéí ׺뺺ò ¯éëäâýð÷íèé Ýâëýëýýñ 2006

îíä õèéñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºðëºõ ýðõ”

ñóäàëãààãààð õºäºëìºð ýðõýëæ áóé 832 õ¿í, õºäºëìºð ýðõëýõ

ñîíèðõîëòîé 316 õ¿í, íèéò 1148 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýýñ

àâñàí ñàíàë àñóóëãààð òýäãýýð èðãýä õºäºëìºð ýðõëýõýä íü

ó÷èð÷ áóé õ¿íäðýë áýðõøýýëèéã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä

ººðñ人 õóóëèà ìýääýãã¿é, õºäºëìºð ýðõëýõ ñîíèðõîëòîé

áîëîâ÷ ýð¿¿ë ìýíäèéí øàëòãààíààð àæëûí öàã áàðèìòëàõ

áîëîìæã¿é, àæèë îëãîã÷ íàð õ¿ëýýæ àâäàãã¿é, èõýâ÷ëýí öàëèí

áàãàòàé òóñëàõ àæèë õèéäýã ó÷ðààñ òîãòâîðòîé àæèëëàæ

÷àääàãã¿é ãýæ òîäîðõîéëñîí áàéíà.

58. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºð

ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä àæèë îëãîã÷èä, õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ãýð á¿ëèéíõýí áîëîí íèéãìèéí ñýòãýë

ç¿éí ýåðýã õàíäëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà. ÀÉÔÎ

áàéãóóëëàãûí õèéñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõ

ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü” òºñëèéí õ¿ðýýíä õèéãäñýí

ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí 40

ãàðóé õóâü íü ººðñäèé㺺 àæèë õºäºëìºð ýðõëýõýä õ¿íäðýë,

áýðõøýýë áàéõã¿é ãýñýí áàéõàä òýäãýýð èðãýäèéí àñðàí

õàìãààëàã÷äûí 25 õóâü íü, àëáàí õààã÷äûí åð人 5.7 õóâü íü

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä àæèë õºäºëìºð ýðõëýõ áàéäëààð

íèéãìèéí èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõîä õ¿íäðýë

ãàðàõã¿é ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. Ýíý íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 53

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ

èðãýäèéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðûí òàëààðõ ýð¿¿ë õ¿ì¿¿ñèéí

îéëãîëò òºñººëºë òºäèéëºí ñàéíã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

59. Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëèéí 111 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 50

áà ò¿¿íýýñ äýýø àæèëòàíòàé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü

àæèë, àëáàí òóøààëûíõàà 3, ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéí îðîí òîîíä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áóþó îäîé õ¿íèéã àâ÷ àæèëëóóëàõ

òóõàé çààëòûã òºâ, îðîí íóòàãò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà

¿éëäâýð, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä òóí õàíãàëòã¿é áèåë¿¿ëæ áàéíà.

2006 îíä Ìîíãîëûí Õºãæëèéí Áýðõøýýëòýé Èðãýäèéí ׺뺺ò

¯éëäâýð÷íèé Ýâëýëýýñ õèéñýí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí õºäºëìºðëºõ ýðõ” ñóäàëãààíä íèéñëýëèéí 9 ä¿¿ðãèéí

50 áà ò¿¿íýýñ äýýø àæèëòàíòàé 521 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà

õàìðàãäæýý. Õóóëüä çààñíû äàãóó ýäãýýð áàéãóóëëàãóóäàä

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä àæèëëàâàë çîõèõ 2486 àæëûí

áàéðíû 58.3 õóâüä íü áóþó 1450 îðîí òîîí äýýð õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýä àæèëëàæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, òóñ ñóäàëãààíä

7 àéìãèéí 164 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õàìðàãäñàí áºãººä

òýäãýýð áàéãóóëëàãàä íèéò 784 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä

àæèëëàæ áîëîõóéö îðîí òîî áàéãààãèéí 63.2 õóâüä íü õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýä àæèëëàæ áàéíà. Õóóëèàð òîãòîîñîí

...Íèéñëýëèéí Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí 2 äóãààð õîðîîíû

èðãýí, îäîé “æ.Á” íü 1999 îíä Õóäàëäàà ¯éëäâýðëýëèéí

Äýýä Ñóðãóóëèéã â ¿íýëãýýòýéãýýð òºãññºí, 2001 îíä

êîìïüþòåðèéí íýã æèëèéí êóðñ òºãññºí áîëîâ÷ àæèëä

îðîõîä õ¿íäðýëòýé áàéíà.

Òýðýýð “Áè îëîí ãàçàð àæèë õàéæ î÷ñîí. Ñîíèí,

òåëåâèçèéí çàðààð àíêåò, äèïëîìûí õóóëáàðàà ºãºõºä

ÿðèëöëàãàä îðóóëíà ãýäýã. Ãýõäýý óóëç÷èõààä, ãîë íü

íàìàéã õàð÷èõààä “áèä ýðýãòýé õ¿í àâíà”, “áèäýíä àðàé

ººð õ¿í õýðýãòýé”, “÷àì óðóó ýðãýýä ÿðèíà” ãýæ õýëýýä

àâäàãã¿é.

ÕݯÊ-îîñ 2003 îíä õèéñýí “Òàõèð äóòóó èðãýäèéí

ýðõèéí òºëºâ áàéäàë” ñóäàëãààíû ìàòåðèàëààñ...ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 5

õýìæýýíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä àæèëëóóëààã¿éí íºõºí

òºëáºðèéã áàéãóóëëàãóóä òýð á¿ð á¿ðýí ã¿éöýä òºëºõã¿é áàéíà.

Óã ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 685 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäàä

õºäºëìºðèéí óëñûí áàéöààã÷èéí øààäëàãààð íèéò 9.042

ìÿíãàí òºãðºãèéã Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºãæëèéí

ñàíä íºõºí îðóóëàõààð áîëñîí áàéíà.

60. Õóóëèéí äýýðõ çààëò õýðýãæèõã¿é áàéãààãèéí ººð íýã

øàëòãààí áîë õºäºº, îðîí íóòãèéí õóâüä 50 áà ò¿¿íýýñ äýýø

àæèëòàíòàé áàéãóóëëàãóóä íü èõýâ÷ëýí ýìíýëýã, ñóðãóóëü,

òàìãûí ãàçàð, öàãäàà çýðýã òºñâèéí áàéãóóëëàãà áàéãààòàé

õîëáîîòîé áàéíà. պ人, îðîí íóòãèéí õóâèéí õýâøëèéí àæ

àõóéí íýãæ¿¿ä íü èõýâ÷ëýí ìàø öîìõîí á¿òýöòýé, õàìãèéí

èõäýý 25 îð÷èì õ¿íèé îðîí òîîòîé áàéíà. ̺í õóóëü ñàõèóëàõ

áîëîí áàòëàí õàìãààëàõ áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àëáàí

òóøààëòíóóäûí ç¿ãýýñ Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëèéí äýýðõ

ç¿éë, çààëòûã áèåë¿¿ëýõýýñ öààðãàëæ áàéñíûã “Õºãæëèéí

áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºðëºõ ýðõ” ñóäàëãààíû òàéëàíä

äóðäæýý.

...Òºâ àéìãèéí Öàãäààãèéí õýëòñèéí äàðãà “Ý” íü “Ýíý

õóóëèéí çààëò Ìîíãîë Óëñûí Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí

òóõàé õóóëüòàé çºð÷èëääºã. Öàãäààãèéí àæèëòíóóä

áýëòãýãäñýí, ºíäºð øààðäëàãà òàâèãääàã, òºðèéí òóñãàé

àëáàí õààã÷èä áàéäàã ó÷ðààñ ýíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

õ¿ì¿¿ñèéã àâ÷ àæèëëóóëàõ áîëîìæã¿é. ͺõºí òºëáºð

òºëºõ òóõàéä òºñºâ õ¿ðýëöäýãã¿é òóë òºëæ ÷àäàõã¿é.

Öààøèä òºðèéí òóñãàé àëáàäûí õóâüä ýíý õóóëèéí

¿éë÷ëýëèéã õÿçãààðòàé áàéëãàõ òàëààð õîëáîãäîõ ýðõ

á¿õèé áàéãóóëëàãàä íü äàìæóóëààðàé” ãýæ áàéëàà.

“Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí õºäºëìºðëºõ ýðõ” ñóäàëãààíûòàéëàíãààñ...

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 55

Ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí õýðýãæèëò

6. Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ ñýòãýöèéí ºâ÷òýé

õ¿ì¿¿ñèéí ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàõ ýðõèéí õýðýãæèëòèéí

òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí

¯íäýñíèé Òºâèéí ñòàöèîíàðèéí ¿éë àæèëëàãààíä øàëãàëò

õèéëýý. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2006 îíû 331 ä¿ãýýð òóøààëààð

Ñýòãýöèéí Êëèíèêèéí Ýìíýëýã, Íàðêîëîãèéí ¯íäýñíèé

Òºâèéã íýãòãýí Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâèéã

áàéãóóëæýý. Òóñ òºâ íü 450 îðòîé, 437 ýì÷ àæèëëàãñàäòàé,

ºâ÷òºíèéã õýâò¿¿ëæ ýì÷ëýõ 11 òàñàã, ýì÷èëãýý, ¿éë÷èëãýýíèé

20 íýãæòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.

62. Øàëãàëò õèéõ ¿åèéí áàéäëààð òóñ òºâä íèéò 427

ºâ÷òºí õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëæ áàéëàà. Íèéò ºâ÷òºí¿¿äèéí 241

áóþó 56.4 õóâü íü àñðàí õàìãààëàõ, õàðãàëçàí äýìæèõ õ¿íã¿é

áóþó àð ãýð íü àñðàí òýòãýõýýñ çàéëñõèéñýí, 3 ñàðààñ äýýø

õóãàöààãààð õýâòýæ áóé ñýòãýöèéí àðõàã ºâ÷òºí¿¿ä áàéíà.

Ýäãýýð ºâ÷òºíèé õýâòñýí õóãàöààã ñóäëàõàä 3 ñàðààñ 1 æèë

õ¿ðòýë õóãàöààãààð 40 áóþó 16.59 õóâü íü, 1 æèë 1 ñàðààñ 3 æèë

õ¿ðòýëõ õóãàöààãààð 130 áóþó 53.94 õóâü íü, 3 æèë 1 ñàðààñ 5

æèë õ¿ðòýëõ õóãàöààãààð 27 áóþó 11.2 õóâü íü, 5 æèë 1 ñàðààñ

äýýø õóãàöààãààð 44 áóþó 18.25 õóâü íü òóñ òºâä “áàéíãà”

àìüäàð÷ áàéíà. 144 ºâ÷òºíèéã ãýð îðîí íü îãò àâäàãã¿é àæýý.

63. 2003 îíä Ìààíüò äàõü Ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñèéí

óëñûí àñðàìæèéí ãàçàð òàòàí áóóãäàæ 183 õ¿í Ñýòãýöèéí

Êëèíèêèéí Ýìíýëýãò øèëæèæ èðñíýýð òóñ ýìíýëãèéí à÷ààëàë

èõýñ÷, “õàãàñ àñðàìæèéí ãàçàð”-ûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

áîëæýý. Ò¿¿í÷ëýí, 2006 îíä Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ñàéäûí òóøààëààð

Íàðêîëîãèéí ¯íäýñíèé Òºâèéã òóñ ýìíýëýãòýé íýãòãýæ,

100 ãàðóé àæèëòàí, àæèëëàãñàäòàé áàéãóóëëàãà Ñýòãýöèéí

Êëèíèêèéí Ýìíýëãèéí áàéðàíä àæèëëàõ áîëñîí íü Ñýòãýöèéí

Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâä ýì÷ë¿¿ëýãñäèéí ýðõ çºð÷èãäºõ

¿íäñýí øàëòãààí áîëæ áàéíà.

6. Òóñ òºâä ýì÷ë¿¿ëýãñäèéí îðîí áàéðíû íºõöºë ìóó,

íýã ºâ÷òºíä îíîãäîõ òàëáàéí õýìæýý ñòàíäàðòàä çààñíààñ

2-3 äàõèí áàãà áàéãàà þì. “Òºðºëæñºí íàðèéí ìýðãýæëèéí

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 56

ýìíýëãèéí á¿òýö, ¿éë àæèëëàãàà” MNS 5203:2002 ñòàíäàðòàä

çààñíû äàãóó íàñàíä õ¿ðñýí íýã ºâ÷òºíä 7 ì2

, õ¿¿õäýä 6 ì2

òàëáàé íîîãäîõ ¸ñòîé áàéõàä òóñ òºâèéí íàñàíä õ¿ðñýí ºâ÷òºíä

äóíäæààð 2.4-3 ì2

òàëáàé, íàñàíä õ¿ðýýã¿é ºâ÷òºíä 3.8 ì2

òàëáàé îíîãäîæ áàéíà. çàðèì òàñãóóäûí õîíãèë, êîðèäîðò, ýñõ¿ë

íýã îðîí äýýð õî¸ð ºâ÷òºí õýâò¿¿ëæ áàéãàà áºãººä ýìíýëãèéí

à÷ààëàë èõýäñýí òîõèîëäîëä ºâ÷òºíèéã ãóäàñ çàñ÷ íààðëàí

õýâò¿¿ëäýã áàéíà.

65. Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâèéí áàðèëãà

áàéãóóëàìæ, ñàíòåõíèêèéí øóãàì õóó÷èð÷ ìóóäñàí, ºðººíèé

òààç, õàíà 캺ãºíöºðòñºí, ÷èéãøèë èõòýé, àãààðæóóëàëò ìóó,

íýã ºðººíä õýò îëîí õ¿í õýâòýæ áàéãàà çýðýã íü õàëäâàðò ºâ÷èí

òàðõàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí

¯íäýñíèé Òºâä õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëýã÷äèéí äèéëýíõ íü ñ¿ðüåý

ºâ÷òýé áàéãàà áºãººä øàëãàëò õèéõ ¿åèéí áàéäëààð óã ºâ÷èí

íü õóðö ¿åäýý áàéãàà 19 ºâ÷òºí ÿìàð íýã òóñãààðëàëã¿é áóñàä

ºâ÷òºí¿¿äòýé õàìò ýì÷ë¿¿ëæ áàéëàà. ̺í õàìóó çýðýã àðüñíû

ºâ÷èí òóñ òºâèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä òàðõàæ áàéíà. Ñ¿ðüåý ºâ÷íººð

ºâ÷òºí¿¿ä òºäèéã¿é ýìíýëãèéí ýì÷, àæèëòíóóä õàëäâàðëàõ

òîõèîëäîë öººíã¿é ãàð÷ áàéíà. Òóõàéëáàë, 2006 îíä òóñ

òºâèéí çºâõºí íýã òàñãèéí 3 ýì÷ ñ¿ðüåý ºâ÷íººð ºâäñºíººñ íýã

íü õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäàæ áàéæýý.

66. Òóñ òºâèéí ºâ÷òºí¿¿ä ÷ºëººò öàãàà ¿ð á¿òýýëòýé

ºíãºð¿¿ëýõ, ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë

áàéíà. Õýäèéãýýð ºâ÷òºí¿¿äèéí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü òýíäýý

áàéíãà àìüäàð÷ áàéãàà áîëîâ÷ òàñãóóäàä ÷ºëººò öàãàà

ºíãºð¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé òîãëîîì íààäãàé, íîì, ñîíèí

ñýòã¿¿ë õàíãàëòã¿é, õàðèëöàà õîëáîî, øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýý

àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéíà.

67. Ýì÷èëãýýíä õýðýãëýæ áóé ñýòãýöýä íºëººëºõ ýìèéí

òàëààð çàðèì àñóóäàë àíõààðàë òàòàæ áàéíà. Òóõàéëáàë,

Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí Õàìãààëëûí ñàéäûí 2000 îíû 210

äóãààð òóøààëûí äàãóó ìàíàé óëñàä ñýòãýöýä íºëººëºõ 11

òºðëèéí ýì õýðýãëýæ áàéãàà áºãººä ýäãýýð ýì áýëäìýë¿¿äýýñ

àìèíàçèí, ãàëèîïåðèäîë çýðýã çàðèì ýì ãàæ íºëºº èõòýé,

¿éë÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í òààðóó, äýëõèéí óëñ îðíóóäàä õýðýãëýõýýñ

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 57

àëü áîëîõ òàòãàëçàõ áîëñîí áàéíà. Àìèíàçèí, ãàëèîïåðèäîë

çýðýã ýìýýñ äàâóó ¿éë÷èëãýýòýé çóêëîïåíòèêñîë, ãàëîïåðèäîë-

äåêîíàò çýðýã øèíý òºðëèéí çºâøººðºãäñºí ýìèéã ýì÷èëãýýíä

õýðýãëýæ áîëîõ áîëîâ÷ ºíäºð ºðòºãòýé ó÷ðààñ íýã ºâ÷òºíèé

õîíîãèéí ýì, òàðèàíû òºñºâ õ¿ðäýãã¿é àæýý. Ò¿¿í÷ëýí, ñ¿¿ëèéí

æèë¿¿äýä ýìèéí æàãñààëòàíä îðóóëñàí øèíý ýì, òàðèàã õàíãàí

íèéë¿¿ëýã÷ îëäîõã¿é áàéãàà íü ýì÷èëãýý, ¿éë÷èëãýýíä áýðõøýýë

ó÷ðóóëæ áàéíà. æèøýýëáýë, çóêëîïåíòèêñîë, ãàëîïåðèäîë-

äåêîíàò çýðýã ýìèéã àâàõààð 2005 îíä òåíäåðèéí ñàíàëä

îðóóëñàí áîëîâ÷ îäîîã õ¿ðòýë íèéë¿¿ëýëò õèéõ áàéãóóëëàãà

îëäîõã¿é áàéãàà àæýý.

68. Ñýòãýöèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëèéí 12 äóãààð

ç¿éëèéí 12.3-ò “Ýìíýëýãò àëáàäàí ýì÷ë¿¿ëñýí, íèéãýìä

àþóëòàé ¿éëäýë õèéæ áîëçîøã¿é ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿íèé

ñýòãýöèéí áàéäàë àëáàäàí ýì÷ëýõ ºâ÷íèé çààëòòàé òîõèð÷

áàéãàà ýñýõèéã ºâ÷òºíèéã ýìíýëýãò õýâòñýíýýñ õîéø 72 öàãèéí

äîòîð òóñãàé êîìèññ ìàãàäëàí òîãòîîíî” ãýæ çààñíû äàãóó òóñ

òºâèéí åðºíõèé çàõèðëûí 2007 îíû 42 äóãààð òóøààëààð òóñ

òºâèéí ìàãàäëàí òîãòîîõ êîìèññûã áàéãóóëñàí áîëîâ÷ îãò ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëàõã¿é áàéíà. Ìàãàäëàí òîãòîîõ êîìèññûí

á¿ðýëäýõ¿¿íä îðñîí ýì÷ àæèëòíóóä ýíý òóõàéãàà ìýäýýã¿é,

êîìèññ áàéãóóëàãäñàíààñ õîéø íýã ÷ óäàà ìàãàäëàí òîãòîîõ

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëààã¿é áàéãàà íü õ¿íèé õàëäàøã¿é äàðõàí

áàéõ ýðõ çºð÷èãäºõ ýðñäëèéã áèé áîëãîæ áàéíà.

69. Ýð¿¿ë Ìýíä, Íèéãìèéí Õàìãààëëûí ñàéäûí 2000

îíû 210 äóãààð òóøààë áîëîí òºâèéí åðºíõèé çàõèðëûí 2007

îíû 42 äóãààð òóøààëààð ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿íèéã íîìõîòãîõ

äºðâºí òºðëèéí àðãûã òîäîðõîéëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ æóðìûã

òîãòîîæýý. Ýäãýýð ýðõ ç¿éí àêòóóäàä çààñíû äàãóó íèéãýìä

àþóëòàé ¿éëäýë õèéæ áîëçîøã¿é ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿íä

óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð äàðààõ àðãóóäûã õýðýãëýæ

áîëíî. ¯¿íä:

• ªâ÷òºíèéã òºìºð îðîí äýýð õýâò¿¿ëæ, õºíæ뺺ð ºëãèéäºõ

àðãà

• ªâ÷òºíèéã îðîí äýýð õýâò¿¿ëæ, öýýæ áà ºâäãºí òóñ ãàçàð

íü áîîëò õèéõ àðãà

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 58

• ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëæ, öýýæ áà ºâäãºí

òóñ ãàçàð íü áîîëò õèéõ àðãà

• ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëæ, õºíæ뺺ð ºëãèéäºõ

àðãà çýðýã áîëíî. Ãýâ÷ òóñ òºâä îãò çºâøººðºã人ã¿é

àðãà áóþó èõ áèåèéí ÿìàð íýã îðîîëò, áîîëòã¿éãýýð

ºâ÷òºíèé 2 ãàðûã 纺ëºí äàðóóëãààð òºìºð îðòîé õ¿ëæ

áýõëýõ àðãûã ò¿ãýýìýë õýðýãëýæ áàéãàà íü äýýð äóðäñàí

àêòóóäàä íèéöýõã¿é áàéíà.

70. Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâä óäààí

õóãàöààãààð õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëæ áàéãàà 44 ºâ÷òºí íèéãìèéí

õàëàìæèéí òýòãýâýð òýòãýìæèä õàìðàãäàæ ÷àäààã¿é, 45 ºâ÷òºí

èðãýíèé ¿íýìëýõã¿é áàéíà.

7. Òóñ òºâèéí õ¿¿õäèéí òàñàãò íèéò 26 ºâ÷òºí ýì÷ë¿¿ëæ

áàéãààãèéí 13 íü ýðýãòýé, 13 íü ýìýãòýé áàéãàà áºãººä 19

õ¿¿õýä íü òóñ òºâä áàéíãà àìüäàð÷, àñðóóëäàã áàéíà. Ýäãýýð

19 õ¿¿õýä ÿìàð ÷ òºðñíèé ãýð÷èëãýý, áè÷èã áàðèìòã¿é áàéíà.

Òºðèéí õÿíàëò, èðãýíèé á¿ðòãýëýýñ ãàäóóð áàéãàà íü õ¿¿õäèéí

ýðõ íîöòîé çºð÷èãäºæ áîëçîøã¿é ýðñäëèéã áèé áîëãîæ áàéãàà

þì.

72. Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâèéí

ýì÷, àæèëòíóóäûí öàëèí õºëñíèé íýìýãäýë, óðàìøóóëàë

íü ã¿éöýòãýäýã àæèë ¿¿ðýã, àæèëëàõ îð÷íû îíöëîãòîé íü

õàðüöóóëàõàä õàíãàëòã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, ýì÷, àæèëòíóóä

õàìòûí ãýðýýíèéõýý äàãóó õºäºëìºðèéí õýâèéí áóñ íºõöºëä

àæèëëàñíû 7000 òºãðºãèéí íýìýãäýë àâ÷ áàéãàà þì. Ýì÷,

àæèëòíóóä ºâ÷òºí人 öîõèóëàõ, ãýìòýë àâàõ òîõèîëäîë

ò¿ãýýìýë áàéäàã áºãººä ñ¿¿ëèéí 3 æèëä çºâõºí 3 äóãààð òàñãààñ

12 àæèëòàí õ¿íä, õ¿íäýâòýð ãýìòýë àâ÷ áàéæýý. Èéìýýñ ýì÷,

àæèëòíóóäûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä àíõààðàë õàíäóóëàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà.

ÕΨÐ. ÕªÃæËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 59

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ

ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí òàëààðõ äýëõèé

íèéòèéí ÷èã õàíäëàãà

. Õ¿íèé Ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëûí 26 äóãààð

ç¿éëèéí 26.2-ò “Áîëîâñðîë íü áèå õ¿íèéã ºâ òýãø õºãæ¿¿ëýõ,

õ¿íèé ýðõ, ¿íäñýí ýðõ ÷ºëººã óëàì á¿ð õ¿íäýòãýäýã áîëîõîä

÷èãëýõ ¸ñòîé. Áîëîâñðîë íü àëèâàà óëñ ò¿ìýí, ÿíç á¿ðèéí

àðüñòàí õèéãýýä øàøíû á¿ëã¿¿ä áèå áèåíýý õàðèëöàí îéëãîõ,

õ¿ëöýí òýâ÷èõ, ýâñýí íàéðàìäàõ, ìºí ò¿¿í÷ëýí, ͯÁ-ààñ

ýíõ òàéâíûã ñàõèóëàõ òàëààð ÿâóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíä

òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ ¸ñòîé” õýìýýí áîëîâñðîëûí çîðèëãûã íýí

îíîâ÷òîé òîäîðõîéëæýý. Õ¿íèé Ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëûí

ýíýõ¿¿ ¿çýë ñàíààã ͯÁ-ààñ áàòëàí ãàðãàñàí õ¿íèé ýðõèéí áóñàä

ñóóðü ãýðýý, êîíâåíöèîð áàòàëãààæóóëñàí áàéäàã. Òóõàéëáàë,

Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêòûí

13 äóãààð ç¿éë, Õ¿¿õäèéí ýðõèéí êîíâåíöèéí 29 ä¿ãýýð ç¿éë,

Ýìýãòýé÷¿¿äèéã àëàã÷ëàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé îëîí

óëñûí êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éë, Àðüñ ¿íäñýýð àëàã÷ëàõ

¿çëèéí á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé îëîí óëñûí êîíâåíöèéí 7

äóãààð ç¿éëä õ¿íèé ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã áàòàëãààæóóëæ,

èðãýä ýíý ýðõýý ýäëýõ íºõöºë áîëîëöîîã áèé áîëãîõ òºðèéí

¿¿ðãèéã òîäîðõîéëñîí áàéíà.

2. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ

çîðèëãîîð ͯÁ áîëîí áóñàä îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäààñ

îëîí ÷óõàë àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëæ, íýëýýä îëîí òîîíû

õºòºëáºð, çàð÷èì, òóíõàãëàëûã áàòëàí ãàðãàñàí þì. Òóõàéëáàë,

1993 îíû âåíèéí òóíõàãëàë áà ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð24,

2001 îíä ªìíºä Àôðèêèéí Äóðáàí õîòíîî õóðàëäñàí Àðüñíû

¿çýë, àðüñ ºí㺺ð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ êñåíîôîáè áîëîí

áóñàä ¿çëèéí ýñðýã Äýëõèéí ÷óóëãà óóëçàëòûí òóíõàãëàë, ¿éë

24 1 ä¿ãýýð õýñãèéí 33,34 áà 2 äóãààð õýñãèéí 78-82 äóãààð ç¿éë¿¿äÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 60

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

àæèëëàãààíû õºòºëáºð çýðãèéã äóðäàæ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí, 1993

îíä Ìîíòðåàë õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàãäñàí îëîí óëñûí èõ

õóðëààñ áàòàëñàí “Õ¿íèé ýðõ áà àðä÷èëëûí òóõàé áîëîâñðîëûí

äýëõèéí õºòºëáºð”, 1994 îíû Áîëîâñðîëûí îëîí óëñûí áàãà

õóðëààñ ãàðãàñàí “Ýíõ òàéâàí, õ¿íèé ýðõ áà àðä÷èëëûí òàëààðõ

òóíõàãëàë áà õàìòûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäýñ ñóóðü” áàðèìò

áè÷èã, 1995 îíû ÞÍÅÑÊÎ-èéí Åðºíõèé áàãà õóðëààð áàòàëñàí

“Õ¿ëýýöòýé õàíäàõ òóõàé òóíõàãëàë”, 1995 îíû “Áîëîâñðîë-Á¿õ

íèéòýä” Äàêàðûí òóíõàãëàë çýðýã áàðèìò áè÷ã¿¿ä áàòëàãäàí

ãàð÷ýý.

3. ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññåìáëåé 1995-2004 îíûã “Õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîëûí ͯÁ-ûí 10 æèë” áîëãîí çàðëàæ,

óã àðâàí æèëèéí õóãàöààíä óëñ îðîí á¿ð õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé õýìæýýíèé ¿ð ä¿íòýé, òîãòâîðòîé

ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëýí

àæèëëàæýý. 2004 îíä ͯÁ-ààñ Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí

10 æèëèéí ¿ð ä¿íä ¿íýëãýý õèéñýí þì. Õýäèéãýýð 1995-2004

îíä äýëõèé íèéò, á¿ñ íóòàã, óëñ îðîí á¿ð õ¿íèé ýðõèéí ¿çýë

ñàíààã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàæ, îëîëò

àìæèëòàíä õ¿ðñýí áîëîâ÷ ýíý àæëûã öààøèä ÷ ¿ðãýëæë¿¿ëýõ

øààðäëàãàòàé áàéãàà íü ͯÁ-ûí õèéñýí ¿íýëãýýíýýñ õàðàãäñàí

áàéíà. Èéìä 2004 îíä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññåìáëåéí 59 ä¿ãýýð

÷óóëãàíû õóðàëäààíààñ “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí äýëõèéí

õºòºëáºð”-èéã áàòàëæ, 2005 îíû1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ

ýõëýí õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëæýý.

. “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí äýëõèéí õºòºëáºð”-ò

äýâø¿¿ëýí òàâüñàí íýí òýðã¿¿íèé çîðèëò áîë 2005-2007 îíä áàãòààí

óëñ îðîí á¿ð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí òîãòîëöîîíä

õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîæ áóé ¿éë àæèëëàãààíäàà ¿íýëãýý

õèéõ, ¿íýëãýýíäýý òóëãóóðëàí õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí òàëààð

õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ, õ¿íèé ýðõèéí ñóðãàã÷ áàãø íàðûã áýëòãýõ

ÿâäàë þì. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 6

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí òàëààðõ Ìîíãîë Óëñûí

õóóëü òîãòîîìæ, òºðèéí áîäëîãî

5. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí 16 äóãààð ç¿éëèéí

16.7-ä “èðãýí íü ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõòýé. Òºðººñ á¿õ íèéòèéí

åðºíõèé áîëîâñðîëûã ¿íý òºëáºðã¿é îëãîíî”, Áîëîâñðîëûí

òóõàé õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëèéí 5.1.4-ò “...èðãýíèéã ñóð÷

áîëîâñðîõîä ¿íäýñ óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ õ¿éñ, õºãæëèéí

îíöëîã, ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí ãàðàë áàéäàë, õºðºí㺠÷èíýý,

ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäëîîð

íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é áàéõ, ýõ õýëýýðýý ñóð÷ áîëîâñðîõ

íºõö뺺ð õàíãàíà” ãýæ çààñàí áàéäàã.

6. Ìîíãîë Óëñûí èðãýí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõýý ýäëýõ îð÷èí

íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, áîëîâñðîëûí çàð÷èì, àãóóëãà, çîðèëãûã

òîãòîîõ ¿¿äíýýñ Óëñûí Èõ Õóðëààñ òºðººñ áîëîâñðîëûí òàëààð

áàðèìòëàõ áîäëîãî (1995)-ûã òîäîðõîéëæ, Áîëîâñðîëûí òóõàé

(2002), Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí òóõàé (2002) áîëîí Äýýä

áîëîâñðîëûí òóõàé (2002) çýðýã õóóëèóäûã òóñ òóñ áàòëàí

ãàðãàæýý. Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òºâëºðëèéã

ñààðóóëàõ, ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíòèéã àéìàã, îðîí íóòãèéí

óäèðäëàãàä øèëæ¿¿ëýõ, èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæóóäûí

áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõ, õóâèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí

áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áîëîí áîëîâñðîë íü

íýýëòòýé, õ¿ðòýýìæòýé áàéõ áîäëîãûã äýýðõ õóóëü òîãòîîìæèä

òóñãàñíû ä¿íä õóâèéí ºì÷èéí ñóðãóóëü îëíîîð áàéãóóëàãäàæ,

ºðñºë人íèé ¿íäñýí äýýð áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ÷àíàðûí àõèö

ãàð÷ áàéíà.

7. Ìîíãîë Óëñàä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð

(2003)-èéí 1.1.2.6-ä “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí òºëºâ áàéäàë,

õýðýãöýý øààðäëàãà, õàìðàõ õ¿ðýýã ñóäàëñíû ¿íäñýí äýýð

... õ¿íèé ýðõèéí àëáàí áà àëáàí áóñ ñóðãàëòûí òîãòîëöîîã

á¿ðä¿¿ëæ, ýíý àñóóäëààð ¿íäýñíèé ìýðãýæèëòýí, ñóðãàã÷äûã

áýëòãýõ äýä õºòºëáºð ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëíý” õýìýýí çààæýý. Óã

õºòºëáºð áàòëàãäñàíààñ õîéø 4 æèë ºíãºð÷ áàéãàà áîëîâ÷ õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîëûí õýðýãöýý, òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëîõ

ñóäàëãàà õèéãäýýã¿é, äýä õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëààã¿é ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 62

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

áàéíà. Èéì íºõöºë áàéäàë íü óã õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ

ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã øèéäâýðëýýã¿é, ìåõàíèçìûã öàã

òóõàéä íü òîäîðõîéëæ ÷àäààã¿éòýé õîëáîîòîé áàéíà. Õàðèí

çàñãèéí ãàçðûí 2007 îíû 17 äóãààð òîãòîîëîîð “Õ¿íèé ýðõèéã

õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé

2007-2008 îíû òºëºâëºãºº”-ã áàòàëæ, õ¿íèé ýðõèéí àëáàí áà

àëáàí áóñ ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû çàãâàð áîëîâñðóóëæ, õ¿íèé

ýðõèéí ìýðãýøñýí ñóðãàã÷ áàãø íàðûã áýëòãýõ äýä õºòºëáºð

áîëîâñðóóëæ àæèëëàõûã Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû

ßàìàíä äààëãàæýý. Ãýõäýý óã àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ õºðºíãèéã

óëñûí òºñºâ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòýýñ

ãàðãàõààð çààñàí íü òîäîðõîé áèø áàéãàà áºãººä òºëºâëºãäñºí

àæèë öàëãàðäàõ, îðõèãäîõ íºõöºë áàéäëûã ¿¿ñãýæ áîëçîøã¿é

áàéãààã õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóä àíõààðàëäàà àâàõ

øààðäëàãàòàé áàéíà.

Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí õýðýãöýý, øààðäëàãà

8. Èðãýäèéí õ¿íèé ýðõ, ýðõ ç¿éí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí,

õýðýãöýý, øààðäëàãûã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð òºðèéí áà òºðèéí

áóñ áàéãóóëëàãóóäààñ íýëýýä îëîí òîîíû ñóäàëãàà õèéñýí

áàéíà. Òóõàéëáàë, ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðèéí “Ýðõ ç¿éí

ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãàà, òóñëàëöààíû õ¿ðòýýìæòýé áàéäàë”

(2005), Ìîíãîë Óëñûí Áîëîâñðîëûí Èõ Ñóðãóóëèéí íèéãìèéí

óõààíû òýíõèìèéí “Ìîíãîë äàõü õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë

áà ñî¸ëûí õàðüöàíãóé ÷àíàð” (2005), Õóóëü ç¿éí ¯íäýñíèé

Òºâèéí “Èðãýäèéí ýðõ ç¿éí àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ýðýëò

õýðýãöýýíèé ñóäàëãàà” (2005), ÀÍÓ-ûí Àçèéí ñàíãèéí “Ýðõ

ç¿éí ãýãýýðýë-Ìîíãîë Óëñàä” (2004) çýðýã ñóäàëãààã äóðäàæ

áîëíî. Ýäãýýð ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ èðãýäèéí äèéëýíõ íü

õ¿íèé ýðõ, ýðõ ç¿éí áîëîâñðîëûí à÷ õîëáîãäëûã ìýäýæ áàéãàà

áîëîâ÷ õ¿íèé ýðõèéí òàëààð öîãö ìýäëýã îéëãîëòã¿é, ýðõ,

ýðõ ÷ºëººãºº õàìãààëàõ ÷àäâàð äóòìàã áàéãààã òîãòîîæýý.

Äýýðõ ñóäàëãààíóóäàä èðãýäèéí èõýíõ íü ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íü

çºð÷èãäñºíèé äàðàà ë õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë ÷óõàë áîëîõûã

îéëãîäîã òàëààð äóðäñàí íü àíõààðàë òàòàæ áàéíà. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 63

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Àëáàí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîí äàõü õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîë

9. 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ñóðãóóëèéí ºìíºõ

áîëîâñðîë îëãîõ 742 áàéãóóëëàãàä 94.7 ìÿíãà, òºðèéí áà õóâèéí

ºì÷èéí 706 åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä 542.5 ìÿíãà, 41

ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäàä 24.7 ìÿíãà, òºðèéí

áîëîí õóâèéí ºì÷èéí 164 èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä 142.4

ìÿíãàí ñóðàëöàã÷ õàìðàãäàæ áàéíà. Ýíý íü ìàíàé óëñûí íèéò

õ¿í àìûí 30 ãàðóé õóâèéã ýçýëæ áàéãàà þì. Àëáàí áîëîâñðîëä

õàìðàãäàãñäûí òîî èéì ºíäºð ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéãàà íü õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîëûã åðºíõèé áîëîâñðîëûí áîëîí èõ, äýýä

ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ºíººãèéí òîãòîëöîîíä ò¿øèãëýí îëãîõ

áîëîìæòîéã õàðóóëæ áàéíà.

0. 1998-2003 îíä Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû

ßàì, Ìîíãîëûí Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýíãýýñ õàìòðàí

õýðýãæ¿¿ëñýí “Õóóëü áèäíèé àìüäðàëä” õºòºëáºð íü îð÷èí

¿åèéí øààðäëàãàä íèéöñýí õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã åðºíõèé

áîëîâñðîëûí ñóðãàëòàíä íýâòð¿¿ëýõýä áîäèòîé õóâü íýìýð

îðóóëñàí þì. Õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íä åðºíõèé áîëîâñðîëûí

ñóðãóóëèéí ýðõ ç¿éí õè÷ýýëèéí àãóóëãà, õýðýãëýãäýõ¿¿í, àðãà

ç¿éã öîãö áàéäëààð áîëîâñðóóëæ, äóíä ñóðãóóëèóäàä õ¿íèé ýðõ

ñýäâýýð áèå äààñàí õè÷ýýë îðîõ áîëñîí áàéíà.

. 2004 îíä Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû

ßàìíààñ “Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò”-ûã øèíý÷ëýí

áàòàëñàí áºãººä óã ñòàíäàðòûí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëîõ “Ò¿¿õ,

íèéãìèéí óõààíû áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò”-ä ñóðàëöàã÷äàä

õ¿íèé ýðõèéí òóõàé ìýäëýã, ýðõýý ýäýëæ, çºð÷èãäñºí ýðõýý

õàìãààëàõ ÷àäâàð îëãîõ áîëîí õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õ¿íäýòãýõ

õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëýí òàâüæýý. Ò¿¿í÷ëýí,

àðâàí õî¸ð æèëèéí ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíä øèëæèõ áýëòãýë

àæëûí õ¿ðýýíä Ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí àãóóëãûí

¿ëãýð÷èëñýí õ¿ðýýã òóðøèõ òóõàé Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ

Óõààíû ñàéäûí 2004 îíû 132 äóãààð òóøààëä åðºíõèé

áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí “Õ¿í áà íèéãýì”, “Èðãýíøèë”, “Èðãýí

áà íèéãýì” çýðýã õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ç¿éí òóõàé ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 6

ìýäëýã, îéëãîëòûã 1-11 ä¿ãýýð àíãèóäàä òóñ á¿ð ñóäëàõààð

çààñàí áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý äýýðõ òóøààëä ñóðàã÷èä

õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ àæëûí õ¿ðýýíä “Èðãýíèé áîëîâñðîë”

õè÷ýýëèéã ñóäëàõààð òóñãàñàí íü õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã

ò¿ãýýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñîí áàéíà.

2. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã åðºíõèé áîëîâñðîëûí

òîãòîëöîîíä íýâòð¿¿ëýõ òàëààð òºðººñ äýýð äóðäñàí áîëîí

áóñàä àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãàà áîëîâ÷ áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí

ñòàíäàðò, õºòºëáºð íü øèëæèëòèéí, òóðøèëòûí ãýõ áàéäëààð

îëîí óäàà ººð÷ëºãäºæ, òîãòâîðæèõã¿é áàéãàà äóòàãäàë áàéíà.

3. 2005 îíä Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ

ÞÍÅÑÊÎ-ãèéí äýìæëýãòýé “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë-Åðºíõèé

áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä” ñóäàëãààíû àæëûã õèéæ, åðºíõèé

áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä ñóäàëæ áóé “Õ¿íèé ýðõ” õè÷ýýëèéí

÷àíàð, ¿ð íºëºº, ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, õýðýãëýãäýõ¿¿í,

áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé áîëîí ñóðãóóëèéí õ¿íèé ýðõèéí

îð÷èí íºõöëèéí òàëààð ¿íýëãýý õèéñýí áîëíî. Óã ñóäàëãààíä

Àðõàíãàé, Áàÿí-ªëãèé, Äàðõàí-Óóë, ªìíºãîâü, Ñ¿õáààòàð,

Õîâä çýðýã àéìàã, íèéñëýëèéí 6 ä¿¿ðãèéí íèéò 175 ñóðãóóëü

õàìðàãäñàí.

. Ñóäàëãàà õèéõ ¿åä ìºðäºæ áàéñàí áîëîâñðîëûí

ñòàíäàðò áîëîí Ãýãýýðëèéí ñàéäûí 1998 îíû 100 äóãààð

òóøààëààð áàòëàãäñàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíèé äàãóó õ¿íèé

ýðõèéí õè÷ýýëèéã 6 äóãààð àíãèä õóâüñàõ áîëîí òîãòâîðòîé

àãóóëãààð ñóäëàõààð òîãòîîñîí áàéâ. Ãýâ÷ Óëààíáààòàð õîòûí

Áàÿíãîë, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí õóâèéí ºì÷èéí 13 ñóðãóóëüä

“Õ¿íèé ýðõ” õè÷ýýë îãò îðäîãã¿é, áóñàä ñóðãóóëèóäûí õóâüä

31 ñóðãóóëüä 9 öàãààð, 37 ñóðãóóëüä 18 öàãààð, 38 ñóðãóóëüä

27 öàãààð òóñ òóñ îðæ áàéñàí áàéíà. Èéíõ¿¿ ñóðãàëòûí

òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí “Õ¿íèé ýðõ” õè÷ýýëèéã çàðèì

ñóðãóóëèóä îãò îðäîãã¿é, çàðèì ñóðãóóëèóä õýò öººí öàãààð

îðæ áàéñàí íü ñóðàã÷äàä õ¿íèé ýðõèéí öîãö ìýäëýã, ÷àäâàð,

õàíäëàãà òºëºâøèæ ÷àäàõã¿éä õ¿ðãýæ áàéíà.

5. Õ¿íèé ýðõèéí ñóðãàëòûí ÷àíàð, ¿ð ä¿íä áàãø íàðûí

çààõ àðãà ç¿é õîöðîãäñîí, ñóðãóóëèéí óäèðäëàãààñ ìýðãýæèë,

àðãà ç¿éí òóñëàëöàà õàíãàëòòàé ¿ç¿¿ëæ ÷àääàãã¿é, íýã àíãèä

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 65

ñóðàëöàæ áóé ñóðàã÷äûí òîî õýò îëîí, íîì, ñóðàõ áè÷ãèéí

õ¿ðòýýìæ ìóó áàéãàà çýðýã íü ñºð㺺ð íºëººëæ áàéíà.

Òóõàéëáàë, ñóäàëãààíû õ¿ðýýíä íèéòäýý 29 áàãøèéí õè÷ýýëä

ñóóæ àíàëèç õèéõýä õàíãàëòòàé 5 áóþó 17.2 õóâü, äóíä 17 áóþó

58.6 õóâü, õàíãàëòã¿é 7 áóþó 24.1 õóâèéí ¿ç¿¿ëýëòòýé õè÷ýýë

çààãäæýý. Ò¿¿í÷ëýí, óã ñóäàëãààãààð åðºíõèé áîëîâñðîëûí

ñóðãóóëèóäûí íîìûí ñàíä áàéãàà õ¿íèé ýðõèéí õîëáîãäîëòîé

íîì, ãàðûí àâëàãûí õ¿ðòýýìæ, õàíãàëòàíä àæèãëàëò õèéñýí.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íèéò ñóðãóóëèóäûí 67.5 õóâü íü ñóðàõ

áè÷ãýýñ ººð õ¿íèé ýðõ, ýðõ ç¿éí ÷èãëýëèéí íîì, ãàðûí àâëàãààð

õàíãàãäààã¿é áàéíà.

6. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä õ¿íèé ýðõèéí

õè÷ýýëèéí õºòºëáºð, àãóóëãûã øèíý÷ëýí òîãòîîñîí áîëîâ÷

òóõàéí õè÷ýýëèéã çààõ áàãøèéã áýëòãýõ, äàâòàí ñóðãàõ àæèë

óäààøðàëòàé áàéíà. Õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéã òóõàéí ÷èãëýëýýð

ìýðãýøýýã¿é, ººð ìýðãýæëèéí áàãø íàð çààõ ÿâäàë íèéòëýã

áàéãààãààñ õè÷ýýëèéí à÷ õîëáîãäîë áóóð÷, õýëáýðèéí òºäèé

ñóðãàëò ÿâàãäàæ áàéíà. Ñóäàëãààãààð õ¿íèé ýðõ õè÷ýýëèéã çààæ

áóé áàãø íàðûí íèéòëýã áýðõøýýëèéã áàãøèéí íîì áàéäàãã¿é,

ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í õîìñ, õ¿íèé ýðõèéí òàëààð íàðèéí

ìýäëýãã¿é, íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ áîëîëöîî ìóó, ñóðàã÷äûí

òîî õýò îëîí, áóñàä áàãø íàð òºäèéã¿é ñóðãóóëèéí óäèðäëàãóóä

õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéí à÷ õîëáîãäëûã îéëãîäîãã¿é ãýæ

òîäîðõîéëñîí áàéíà.

7. Õ¿í ººðèéí õ¿ðýýëýí áóé îð÷íîîñ èõèéã ñóð÷ ìýääýã

áà òóõàéí õ¿íèé çàí òºëºâ ÷ îð÷íîîñîî õàìààðàí òºëºâøäºã òóë

ñóðãóóëèéí õ¿íèé ýðõèéí îð÷èí íü áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíû

¿íýò ç¿éë áàéõ ¸ñòîé. Ñóðãóóëüä õ¿íèé ýðõèéí îð÷èí

á¿ðäýýã¿é íºõöºëä õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýë çààãààä ÷ áîäèòîé ¿ð

ä¿í ãàð÷ ÷àäàõã¿é áèëýý. Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí

ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäàä õ¿íèé

ýðõèéí îð÷èí á¿ðäýæ ÷àäààã¿é áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.

ßëàíãóÿà, ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, áàãø íàðûí ç¿ãýýñ ñóðàã÷äàä

íýð õî÷ ºãºõ, ¿ã õýëýýð äîðîìæëîõ, õ¿÷ õýðýãëýõ, ÿëãàâàðëàí

ãàäóóðõàõ, ñóðàã÷äûí ¿çýë áîäëûã ¿ë õ¿íäýòãýõ çýðýã çºð÷èë

ò¿ãýýìýë ãàð÷ áàéíà.

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 66

8. Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ óã ñóäàëãààíû

¿ð ä¿íä òóëãóóðëàí “Õ¿íèé ýðõ” õè÷ýýëèéã çààõ áàãø íàðò

òàâèãäàõ øààðäëàãà, Óëñûí Èõ Õóðàë, çàñãèéí ãàçàð,

Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû ßàì, Óëñûí Ìýðãýæëèéí

Õÿíàëòûí Ãàçàð, Áîëîâñðîëûí Õ¿ðýýëýí, Àéìàã, Íèéñëýëèéí

Áîëîâñðîë, Ñî¸ëûí Ãàçàð, áàãø áýëòãýäýã èõ, äýýä ñóðãóóëèóä

áîëîí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäàä õàíäñàí çºâëºìæèéã

áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëñýí þì.

9. Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ÿëàíãóÿà, ýðõ ç¿é÷, òºðèéí

çàõèðãààíû àëáàí õààã÷äûã áýëòãýæ áóé ñóðãóóëèóäûí

ñóðãàëòûí õºòºëáºðò õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéã çààâàë ñóäëàõ

õè÷ýýë áîëãîí îðóóëàõ, õ¿íèé ýðõèéí ìýäðýìæòýé òºðèéí àëáàí

õààã÷äûã áýëòãýí ãàðãàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Ãýãýýðëèéí

ñàéä, Õóóëü ç¿éí ñàéäûí õàìòàðñàí 1997 îíû 230/200 äóãààð

òóøààëûí äàãóó ýðõ ç¿é÷ ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã èõ, äýýä

ñóðãóóëèóäàä õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéã 36 öàã ¿çýõýýð çààñàí

áàéäàã. 2003 îíä Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññîîñ ýðõ ç¿éí

áîëîâñðîë îëãîæ áóé èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä õ¿íèé ýðõèéí

õè÷ýýëèéã õýðõýí çààæ áóé áàéäàëä ¿íýëãýý õèéõýä öººí òîîíû

ñóðãóóëèóä õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéã çààâàë ¿çýõýýð, èõýíõ

ñóðãóóëèóä ñîíãîí ñóðàëöàõ áàéäëààð ¿çýõýýð ñóðãàëòûí

... “Í” áàãø ìîíãîë õýëíèé ñóìûí îëèìïèàäàä íàäààñ

èõ àëäñàí õ¿¿õäýä õ¿ðýë ìåäàëü ºãñºí áàéñàí. Ýíä áè èõ

ãîìäñîí áîëîâ÷ õààíà õàíäàõàà ìýäýýã¿é. Óðàì èõ õóãàðñàí.

Õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷èä õýëñýí áîëîâ÷ ºíãºðñºí õîéíî íü õýë

àì òàòàëëàà ãýñýí.

... Áàãø íàð çàðèì ç¿éë äýýð èëò ÿëãàâàðëàäàã. æèøýý

íü, ñàéí ñóðäàã õ¿¿õäýý èë¿¿ àíõààð÷, äàíäàà ºðãºäºã,

÷àäëààðàà õèéñýí õ¿¿õäèéã äýìæäýãã¿é. Õàìàã àíõààðëàà

ñàéí õ¿¿õäýäýý òàâüæ, òýäíèéã îëèìïèàä òýìöýýíä áýëääýã.

... Áàãø íàð äàðàìòàëäàã, íýð õî÷ ºãäºã. æèøýý íü, òîëãîéã

÷èíü öîî öîõèîä, íóñûã ÷èíü ñóãà àëãàäààä, öîíõîîð øèäíý

ø¿¿ ãýæ çàãíàäàã.

Ñóäàëãààíû ¿åýð ñóðàã÷èäòàé

ÿðèëöñàí òýìäýãëýëýýñ...

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 67

òºëºâëºãººíä çààñàí áàéâ. Áóñàä èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä ýðõ

ç¿éí õè÷ýýëèéí öàãò õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéã õàìòàòãàí ¿çýæ

áàéñàí íü ¿íýëãýýíèé ä¿íãýýñ õàðàãäàæ áàéíà.

20. 2003 îíä Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññ íü ýðõ

ç¿éí áîëîâñðîë îëãîäîã èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí õ¿íèé ýðõèéí

õè÷ýýëèéí çàãâàð õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëñàí. Ýíý àæëûí

õ¿ðýýíä 2 êðåäèò öàãààð ñóäëàõ “Õ¿íèé ýðõ” õè÷ýýëèéí çàãâàð

õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ, àãóóëãà, àðãà ç¿éã íü òîäîðõîéëîõ,

õóóëü ç¿éí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä ò¿ãýýõ, ñóðãàëòàíä íýâòð¿¿ëýõ,

èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áàãø íàðûã ñóðãàõ çýðýã àæëóóäûã çîõèîí

áàéãóóëñàí íü ¿ð ä¿íòýé áîëñîí þì. Ãýâ÷ ýíýõ¿¿ çàãâàð

õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ çîðèëãîîð õóóëü ç¿éí èõ, äýýä

ñóðãóóëèóäûí õ¿íèé ýðõèéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðòýé òàíèëöàõ

õ¿ñýëò òàâèõàä îëîíõ ñóðãóóëèóäàä èéì õºòºëáºð áàéõã¿é

ýñõ¿ë îëäîõã¿é áàéíà ãýæ áàéñàí íü õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëä

õýðõýí àíõààð÷ áàéãààãèéí èëýðõèéëýë ãýæ ¿çýæ áàéíà.

2. Áàãø áýëòãýõ, äàâòàí ñóðãàõ èõ, äýýä ñóðãóóëüä õ¿íèé

ýðõèéí õè÷ýýë ¿çäýã áàéõ íü õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí

äýëãýð¿¿ëýõ îëîí ÷óõàë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé

þì. 2004-2005 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí Ìîíãîë Óëñûí

Áîëîâñðîëûí Èõ Ñóðãóóëèéí ýðõ ç¿é, íèéãìèéí óõààí, ò¿¿õèéí

áàãøèéí àíãèóäàä “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë” õè÷ýýëèéã

ñîíãîí ñóðàëöàõ õýëáýðýýð ñóäàëæ ýõýëæýý. Ò¿¿í÷ëýí, 2006

îíîîñ òóñ ñóðãóóëü íü äýðãýäýý “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí

òºâ”-èéã íýýí àæèëëóóëæ, õ¿íèé ýðõèéí ñóðãàã÷ áàãø áýëòãýõ,

ñóðãàëòûí ìàòåðèàë áîëîâñðóóëàõ, õ¿íèé ýðõèéí ìýäýýëýë,

ñóðãàëòûí èíòåðíýò õóóäàñ25 àæèëëóóëàõ çýðýã îëîí àæèë õèéæ

áàéíà. Ìàíàé óëñûí áàãø áýëòãýõ òîãòîëöîîíû öºì áîëñîí

Ìîíãîë Óëñûí Áîëîâñðîëûí Èõ Ñóðãóóëü èéíõ¿¿ õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîëûí àñóóäàëä àíõààð÷, óã ñàíàà÷ëàãûã ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí

ñàí, Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû ßàìíààñ äýìæèæ áàéãàà

íü ñàéøààëòàé áàéíà.

22. Õýäèéãýýð äýýð äóðäñàí íààøòàé àëõìóóä õèéãäýæ

áàéãàà áîëîâ÷ õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã àëáàí áîëîâñðîëûí

òîãòîëöîîíä íýâòð¿¿ëýõ àæèë íèéòèéã õàìàð÷ ÷àäàõã¿é,

25 www.humanrights.org.mn

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 68

õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä ÿâàãäàæ áàéíà. ßëàíãóÿà, ìýðãýæëèéí

áîëîí äýýä áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë

îëãîõ íýãäñýí áîäëîãî ¿ã¿éëýãäýæ áàéíà. Èéìä õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîëûã äýýä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàí ýðõ ç¿é÷,

áàãø, ýì÷, òºðèéí çàõèðãàà, óäèðäëàãûí ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã

èõ, äýýä ñóðãóóëüä çààâàë ¿çýõ, áóñàä äýýä áîëîí ìýðãýæëèéí

áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäàä ñîíãîí ñóðàëöàõ õýëáýðýýð

îëãîæ, ÷àíàð, ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõýä àíõààðàõ øààðäëàãàòàé

áàéíà.

Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîí äàõü

õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë

23. Íèéò èðãýäýä õ¿íèé ýðõèéí àëáàí áóñ áîëîâñðîë

îëãîõ àæëûã òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãààñ îëîí

óëñûí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòàðñàí òºñºë, õºòºëáºð¿¿äèéí

õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, ýíý àæèëä õýâëýë,

ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãóóä èäýâõòýé îðîëöîæ áàéíà.

2. 2005 îíîîñ ýõëýí Ìîíãîë Óëñàä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ

¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîéãîîð òºðèéí

çàõèðãààíû òºâ áîëîí íóòãèéí çàõèðãààíû á¿õ áàéãóóëëàãàä

õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ñàëáàð õîðîîä áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ

áàéíà. Ýäãýýð õîðîîäûí ¿éë àæèëëàãààíû ãîë ÷èãëýë íü

áàéãóóëëàãûíõàà àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûí õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû

àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ ÿâäàë þì. Èéìä òºðèéí àëáàí õààã÷äûí

õ¿íèé ýðõèéí ìýäëýã, îéëãîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, èðãýäèéí ýðõ,

ýðõ ÷ºëººã õ¿íäýòãýí õàðüöàõ õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõ ¿¿ðãýý

ã¿éöýòãýõýä íü ýäãýýð ñàëáàð õîðîîäûã ìýðãýøèë, àðãà ç¿é,

ñàíõ¿¿, íººöººð äýìæèõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí,

õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ñàëáàð õîðîîäûã òîãòâîðòîé àæèëëàõ

íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãàõ óëìààð òºðèéí àëáàí õààã÷äàä

õ¿íèé ýðõèéí àëáàí áóñ áîëîâñðîë îëãîõ ò¿øèö íýãæ áîëãîí

õºãæ¿¿ëýõýä àíõààðàõ íü ç¿éòýé áàéíà.

25. Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí òóõàé õóóëèéí 13

äóãààð ç¿éëèéí 13.2.5-ä çààñíû äàãóó Êîìèññ íü õ¿íèé ýðõèéí

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 69

áîëîâñðîë îëãîõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Ò¿¿í÷ëýí õ¿íèé ýðõèéí

ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã á¿õ øàòíû òºðèéí áîëîí òºðèéí

áóñ áàéãóóëëàãà, èðãýäèéã õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëæ, 2001-

2006 îíû õîîðîíä 18.0 ìÿíãà îð÷èì îðîëöîã÷äîä 2.1 ìÿíãà ãàðóé

öàãèéí õ¿íèé ýðõèéí ñóðãàëòûã ÿâóóëñàí áà òåëåâèç, ðàäèîãèéí

70 ãàðóé á¿òýýë, 40 îð÷èì íîì òîâõèìîë, ãàðûí àâëàãûã

õýâë¿¿ëýí íèéòýä õ¿ðòýýë áîëãîñîí áàéíà. Ýíý õóãàöààíä 21

àéìàã òóñ á¿ðä 2-3 óäàà õ¿íèé ýðõèéí íýýëòòýé ºäºðëºãèéã çîõèîí

áàéãóóëæýý. Êîìèññûí õ¿íèé ýðõèéí ìýäýýëýë ëàâëàãààíû

áîëîí õ¿íèé ýðõèéí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû òºâ¿¿ä õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîëûã äýìæèõýä áîäèò õóâü íýìðýý îðóóëæ áàéíà.

Ýäãýýð àæëóóäûí èõýíõèéã ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð, Êàíàä

Ñàí, Îëîí Óëñûí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãà, Øâåäèéí Õºãæëèéí

Àãåíòëàã çýðýã äîíîð áàéãóóëëàãóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýé

õèéæ ã¿éöýòãýñýí þì. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí ºðãºí õ¿ðýýòýé

¿éë àæèëëàãàà çîõèîí áàéãóóëàõàä òºñºâò òóñãàãäñàí 1.5-2.8

ñàÿ òºãðºã õàíãàëòã¿é áàéíà. Èéìä Êîìèññûí õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîë, ñóðòàë÷èëãààíû òºñâèéã íýìæ, õóóëèàð õ¿ëýýñýí

¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ íºõöºë áîëîëöîîã õàíãàæ ºãºõ øààðäëàãàòàé

áàéíà.

26. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä èðãýíèé

íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóä èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëæ áàéíà. 2007

îíû áàéäëààð Õóóëü ç¿é, Äîòîîä Õýðãèéí ßàìàíä 4200 ãàðóé

òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà á¿ðòãýãäñýíýýñ õ¿íèé ýðõèéí ÷èãëýëýýð

àæèëëàäàã 25726 áàéãóóëëàãà áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, Ìîíãîëûí

¯íäýñíèé Îëîí Íèéòèéí Ðàäèî, Òåëåâèçèéã îðîëöóóëààä íèéò

16 òåëåâèç, 1604 ºäºð òóòìûí áîëîí ÷ºëººò ñîíèí, 490 ñýòã¿¿ë,

226 ðàäèî àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýð áàéãóóëëàãà íü èðãýäèéí õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîë, ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõèéã ò¿ãýýí

äýëãýð¿¿ëýõ àñàð èõ íººö, áîëîëöîî ìºí. Èðãýíèé íèéãìèéí

áàéãóóëëàãóóäààñ õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîëûí ÷èãëýëýýð çîõèîí

áàéãóóëæ áàéãàà àæëûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ, ìýäýýëëýýð

õàíãàõ çýðãýýð äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

26 Õóóëü ç¿é, Äîòîîä Õýðãèéí ßàìíû Ìýäýýëýë, õÿíàëò, øèíæèëãýý,

¿íýëãýýíèé ãàçðûí ìýäýýëýë, 2007 îí

ÃÓÐÀâ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÁÎËÎâÑÐÎËÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀËÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 70

ÑÀÍÀË, ǪÂ˪ÌÆ

Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé õýðýãæèëòèéí òàëààðõ ýýëæèò

6 äàõü èëòãýëòýé õîëáîãäóóëàí Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé

Êîìèññûí òóõàé õóóëèéí 13 äóãààð ç¿éëèéí 13.1.1, 13.1.2-ò

çààñíû äàãóó äàðààõ ñàíàë, çºâëºìæèéã ãàðãàæ áàéíà.

Íýã. Öýðãèéí àëáàí õààã÷èä ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõ íºõöºë,

áîëîëöîîã ñàéæðóóëàõ, òýäíèé õàëäàøã¿é äàðõàí áàéõ

ýðõèéã íü çºð÷èæ áóé õóóëü áóñ ¿éëäëèéã òàñëàí çîãñîîõûí

òóëä:

1. Õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã äàðàìòëàõ, àéëãàí

ñ¿ðä¿¿ëýõ, ìºíãº, ýä ç¿éë øààðäàõ, õóâèéí àæëàà õèéëãýõ

çýðãýýð õóóëü áóñ õàðüöäàã çºð÷ëèéã òàñëàí çîãñîîõîä

÷èãëýñýí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò, õÿíàëò øàëãàëòûí

¿ð ä¿íòýé òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ;

2. Öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä ñàõèëãûí øèéòãýë îíîãäóóëàõòàé

õîëáîãäñîí ä¿ðýì, æóðìóóä áîëîí ñàõèëãûí õîðèõ áàéðíû

ñòàíäàðòûã õ¿íèé ýðõèéí çàð÷èì, øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí

ººð÷èëæ, öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã òóñãààðëàí ñààòóóëàõ

øèéòãýëèéã ïðîêóðîðûí áàéíãûí õÿíàëòàíä ã¿éöýòãýäýã

äàäëûã õýâø¿¿ëýõ;

3. Áàòëàí Õàìãààëàõûí Èõ Ñóðãóóëü, Õèëèéí Öýðãèéí Äýýä

Ñóðãóóëü áîëîí öýðãèéí àëáàí õààã÷äàä çîðèóëàí çîõèîí

áàéãóóëàãääàã ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîëûí ÷èãëýëýýð òóñãàé õè÷ýýë îðóóëæ áàéõ;

4. Öýðãèéí áàéãóóëëàãûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëò

ñòàíäàðòàä íèéöýæ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàí òîãòîîõ íýãäñýí

¿çëýã çîõèîí áàéãóóëæ, öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí àæèëëàõ,

àìüäðàõ íºõöºë áàéäëûã ñàéæðóóëàõ òàëààð äýñ äàðààòàé

àðãà õýìæýý àâàõ;

5. Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã ÷àíàðòàé, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà

õàíãàñàí õîîë, õ¿íñ, õóâöàñ, õýðýãñëýýð õàíãàõàä îíöãîé

àíõààð÷, òýäãýýðèéí íèéë¿¿ëýëò, ò¿ãýýëòýä òàâèõ õÿíàëòûã

ñàéæðóóëàõ; Öýðãèéí õîîë õ¿íñ, õóâöàñíû íîðì, íîðìàòèâûã

ÑÀÍÀË, çªâ˪ÌæÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 7

ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð øèíý÷ëýí òîãòîîëãîæ,

ìºðäºõ;

6. Öýðãèéí àíãè, áàéãóóëëàãàä öýðãèéí àëáàí õààã÷èä àëáàíû

áýëòãýë ñóðãóóëèëòûã õàíãàõààñ ãàäíà õºãæèõ, ñóð÷

áîëîâñðîõ, áèåèéí òàìèð, ñïîðòîîð õè÷ýýëëýõ, àìðàëò,

÷ºëººò öàãàà ¿ð ºãººæòýé ºíãºð¿¿ëýõ áîëîìæòîé îð÷íûã

á¿ðä¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ ìàòåðèàëëàã íºõöëèéã áèé

áîëãîõîä äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;

7. Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí õºëñ, òýòãýâýð òýòãýìæ,

íèéãìèéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ, ÿëàíãóÿà, àëñëàãäñàí

õºäºº, îðîí íóòàãò àæèëëàæ áóé öýðãèéí àëáàí õààã÷èä õîò

ñóóðèí ãàçàðò ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺠ýçýìøèõ áîëîìæèéã

íýìýãä¿¿ëýõ, òýäíèé ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí ýðõýý ýäëýõ

áîëîìæ íºõöëèéã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýñýí àðãà õýìæýý

àâàõ;

8. Öýðãèéí áàéãóóëëàãàä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàæ

áóé àæèëëàãñäûí ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí áàéãóóëëàãûã ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëàõ íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãàõ.

Õî¸ð. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä òýãø áîëîìæ îëãîõ,

òýäýíä ýýëòýé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð:

1. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿í èðãýíèé, óëñ òºðèéí, ýäèéí

çàñãèéí áîëîí ñî¸ëûí á¿õèé ë ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº áóñäûí

àäèë ýäëýõ íºõöëèéã áèé áîëãîõîä ÷èãëýãäñýí, ͯÁ-ûí

Åðºíõèé Àññàìáëåéí 2006 îíû A/61/611 äóãààð òîãòîîëîîð

áàòëàãäñàí “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ýðõèéí òóõàé

îëîí óëñûí êîíâåíöè”-èéã ñî¸ðõîí áàòëàõ àñóóäëûã ñóäëàí

øèéäâýðëýõ;

2. Íýð òîìú¸îíû õýò åðºíõèé áàéäëààñ ¿¿äýí ãàð÷ áóé ñºðºã

¿ð äàãàâðûã àðèëãàõûí òóëä Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé

íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëèéí 3.1-ä

çààñàí “õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí” ãýñýí òîäîðõîéëîëòûã

òîäîðõîé, îéëãîìæòîé áîëãîí ººð÷ëºõ;

3. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàà÷èëñàí áîëîí Íèéãìèéí

Õàìãààëàë, Õºäºëìºðèéí ßàìíû áîëîâñðóóëñàí ñàëáàðûí

õóóëü òîãòîîìæèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí

ÑÀÍÀË, çªâ˪ÌæÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 72

òºñëèéã õýëýëöýõäýý Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí

ýíýõ¿¿ èëòãýëä òóñãàãäñàí àñóóäëóóäûã õàðãàëçàí ¿çýõ;

4. Ýíýõ¿¿ èëòãýëä äóðäñàí àñóóäëóóäûã õàðãàëçàí Íèéãìèéí

õàëàìæèéí òóõàé, Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé

íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëèóäûí çàðèì ç¿éë çààëò

áîëîí Øàãíàë, óðàìøóóëëûí õýìæýý òîãòîîõ òóõàé

çàñãèéí ãàçðûí 208 äóãààð òîãòîîë (2005), Ìýðãýæëýýñ

øàëòãààëàõ áîëîí ýíãèéí ºâ÷èí, ãýìòëèéí æàãñààëò (1997),

Ýìíýëýã-õºäºëìºðèéí ìàãàäëàõ êîìèññûí ä¿ðýì (1994),

Àìáóëàòîðè, ïîëèêëèíèêýýð ¿íý òºëáºðã¿é ýì÷ëýõ ºâ÷èí,

ò¿¿íä õýðýãëýõ ýìèéí æàãñààëò (2003) çýðýã õóóëü÷èëñàí

àêòóóäûã àëü áîëîõ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã ýðõýý

ýäëýõ òýãø áîëîìæîîð õàíãàñàí, òýäíèé ýðõ ç¿éí áàéäëûã

äýýðä¿¿ëñýí áàéõàà𠺺ð÷ëºõ;

5. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé òóñãàé õýðýãöýýíä íèéöñýí

áàðèëãà, òàëáàé, çàì, ã¿¿ð, õàðèëöàà õîëáîî, àæëûí áàéð,

òýýâðèéí õýðýãñýë çýðýã íýí øààðäëàãàòàé äýä á¿òýö,

áàéãóóëàìæèéí ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ;

6. Àëèâàà õóóëü òîãòîîìæ, áîäëîãî, õºòºëáºðèéã áàòëàõäàà

òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿ðýëöýõ¿éö ñàíõ¿¿æèëòèéí

àñóóäàë, ìåõàíèçìûã öîãöîîð íü øèéäâýðëýæ áàéõ;

7. 2010 îíä ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðààñ ÿâóóëàõ õ¿í àìûí

íýãäñýí òîîëëîãîòîé õàìòàòãàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé

èðãýäèéí òàëààð íàðèéí òîî áàðèìò ãàðãàæ, òºðèéí áîäëîãûã

çîõèñòîé õýðýãæ¿¿ëýõ, ¿éë÷èëãýýã ¿ð ä¿íòýé õ¿ðãýõ, ¿ð ä¿íã

íü áîäèòîéãîîð ¿íýëýõ íºõöºë áîëîëöîîã áèé áîëãîõ;

8. Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâ, Ñýðãýýí çàñëûí

¯íäýñíèé Òºâ, Òóñãàé Õýðýãöýýò Áîëîâñðîëûí Áàéãóóëëàãóóä

çýðýã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä çîðèóëàãäñàí

áàéãóóëëàãóóäàä îíöãîéëîí àíõààðàë õàíäóóëæ, õýâèéí

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ íºõöºë áîëîëöîîã õàíãàõ òàëààð

àðãà õýìæýý àâàõ;

9. Ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí òóñãàé àñðàìæèéí

ãàçàð áèé áîëãîõ;

10. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã äýìæèõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð,

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí îðîëöîîã äýìæèõ äýä

ÑÀÍÀË, çªâ˪ÌæÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 73

õºòºëáºð áîëîí 2006 îíû Õ¿íèé ýðõèéí áàéãóóëëàãóóäûí

¿íäýñíèé ÷óóëãàíààñ ãàðãàñàí çºâëºìæèéí õýðýãæèëòèéã

õàíãàõ, õÿíàëò òàâèõ.

Ãóðàâ. Àëáàí áà àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä õ¿íèé

ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîõ àæëûí ÷àíàð, ¿ð ä¿íã ñàéæðóóëàõ

¿¿äíýýñ:

1. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîæ áóé ºíººãèéí íºõöºë

áàéäàëä öîãö ¿íýëãýý õèéñíèé ¿íäñýí äýýð Ìîíãîë

Óëñàä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðò çààñíû

äàãóó “Õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîõ äýä õºòºëáºð”-èéã

áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ; Äýä õºòºëáºðèéã ýíý

÷èãëýëýýð ãàðñàí îëîí óëñûí áàðèìò áè÷èã, õºòºëáºð¿¿äýä

íèéö¿¿ëýí áîëîâñðóóëàõ;

2. Àëáàí áà àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä õ¿íèé ýðõèéí

áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, ¿íýëãýýíèé

õóâèëáàðóóäûã áîëîâñðóóëæ, òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà

ç¿éí çºâëºì溺ð õàíãàõ;

3. Ýðõ ç¿é÷, òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí öýðãèéí àëáàí õààã÷èä,

ýì÷, áàãø áýëòãýäýã èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðò

õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîõ õè÷ýýëèéã çààâàë ñóäàëäàã

áîëãîõ; Ýì÷ëýõ, áàãøëàõ çýðýã ýðõ îëãîõ øàëãóóðò õ¿íèé

ýðõèéí ìýäëýã, õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

òóñãàõ;

4. Õ¿íèé ýðõèéí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà, ìàòåðèàë áóñàä

õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ, ñóðãàã÷ áàãø íàðûã

áýëòãýõ, òýäíèé ìýðãýæèë, ìýäëýãèéã òàñðàëòã¿é äýýøë¿¿ëýõ

àæëûã íýãäñýí áîäëîãîîð çîõèîí áàéãóóëàõàä äýìæëýã

¿ç¿¿ëýõ;

5. Á¿õ íèéòýä õ¿íèé ýðõèéí áîëîâñðîë îëãîõ òàëààðõ

èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäûí ñàíàà÷ëàãûã äýìæèõ,

óðàìøóóëàõ, õàìòðàí àæèëëàõ.

ÑÀÍÀË, çªâ˪ÌæÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÈËÒÃÝË 2007 ÎÍ 7

ͯÁÕÕ íü ìýäëýã, òóðøëàãà, íººöèéã õîëáîæ, óëñ

îðíóóäûí ººð÷ëºëòèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ çàìààð

èë¿¿ ñàéí ñàéõàí àìüäðàëûã öîãöëîí áàéãóóëàõàä

õ¿ì¿¿ñò òóñëàõ çîðèëãî á¿õèé ͯÁ-ûí äýëõèé

íèéòèéí õºãæëèéí ñ¿ëæýý þì.

Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÊÎÌÈÑÑ

Óëààíáààòàð õîò, Ýðõ ÷ºëººíèé òàëáàé,

çàñãèéí ãàçðûí XI áàéð, 5 äóãààð äàâõàð

Óòàñ: 262589, 262902

Ôàêñ: 976-11-262752

Öàõèì øóóäàí: contact@mn-nhrc.org