Κεφ 5. «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν»Το ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει μεγάλα οικονομικά προβλήματα στα τέλη του 19ου αιώνα.

Στα 1881, με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και Άρτας, η έκταση της Ελλάδας αυξήθηκε κατά 13.000 τ. χλμ. Περίπου και ο πληθυσμός της κατά 500.000 κατοίκους.

Η ένωση της Θεσσαλίας και της Άρτας με την Ελλάδα άλλαξε το χαρακτήρα του νεοσύστατου κράτους:

Σε οικονομικό επίπεδο, μεγάλωσε η εσωτερική αγορά, και ενισχύθηκε η αγροτική οικονομία της χώρας.

Σε κοινωνικό επίπεδο, μεταβλήθηκε η κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού, εξαιτίας κυρίως του μεγάλου αριθμού κολίγων που δούλευαν στα τσιφλίκια του θεσσαλικού κάμπου.

Ο κολίγας καλλιεργούσε ξένα κτήματα με προσωπική εργασία και το απαιτούμενο υλικό (σπόρους, ζώα, εργαλεία, μηχανές) παίρνοντας ως ανταμοιβή για την εργασία του το μισό της παραγωγής.

Το αγροτικό ζήτημα της Θεσσαλίας θα βασάνιζε το ελληνικό κράτος για πολλές δεκαετίες, ενώ η νέα τάξη των πλούσιων γαιοκτημόνων θα συγκροτούσε ένα νέο υπολογίσιμο πολιτικό και οικονομικό παράγοντα που θα κυριαρχούσε στην πολιτική σκηνή της χώρας.

Στην περίοδο αυτή, με κεφάλαια και δάνεια από το εξωτερικό έγιναν μεγάλα έργα, όπως η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, η αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας, η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου και άλλα σημαντικά έργα, που έβαλαν τις βάσεις για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Η διώρυγα της Κορίνθου κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1880-1893.

Από το 1879 ως το 1890 η χώρα δανείζεται αλόγιστα με αποτέλεσμα το 40-50% των εσόδων της να πηγαίνει στην αποπληρωμή των δανείων.

Ο κρατικός προϋπολογισμός τις χρονιές εκείνες είναι μονίμως ελλειμματικός. Τα έσοδα δηλαδή του κράτους δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τα έξοδά του.

Γελοιογραφία της εποχής που σατιρίζει την πολιτική σύναψης δανείων από τον Τρικούπη.

Το Μάιο του 1892 ο Τρικούπης εκλέχτηκε και πάλι πρωθυπουργός. Για να αντιμετωπίσει τα ελλείμματα προσπάθησε να εξασφαλίσει ένα νέο δάνειο. Απέτυχε όμως.

Οι όροι που έθεταν οι δανειστές όμως ήταν πολύ σκληροί, εξαιτίας των συσσωρευμένων ελληνικών χρεών. Ζήτησαν μάλιστα το δάνειο να μην εγκριθεί από την Βουλή αλλά απευθείας με βασιλικό διάταγμα που θα υπέγραφε.

Γελοιογραφία από τον «Νέο Αριστοφάνη» εικονίζει τον Χαρίλαο Τρικούπη σε εναγώνια αναζήτηση νέου δανείου για να αποφύγει την πτώχευση.

Η αντιπολίτευση με επικεφαλής τον Δεληγιάννη αντέδρασε έντονα προβάλλοντας το επιχείρημα ότι ο δανεισμός αναιρούσε την εθνική κυριαρχία της χώρας και ότι ταπείνωνε την Ελλάδα. Αντιδράσεις υπήρχαν και από τις εφημερίδες, αλλά κυρίως από την κοινή γνώμη.

Έτσι ο βασιλιάς Γεώργιος φοβήθηκε να μην πάρει πάνω του την ευθύνη και δεν υπέγραψε το διάταγμα.

Τότε κυβέρνηση παρουσιάστηκε στη Βουλή με ένα σκληρό πρόγραμμα περικοπών στις δημόσιες δαπάνες με μέτρα αυστηρής λιτότητας και φορολογίας (π.χ. έμμεσοι φόροι).

Γελοιογραφία της εποχής που παρουσιάζει τους Τρικούπη και Δεληγιάννη ως υπεύθυνους για την χρεωκοπία της Ελλάδας.

Η κρίση της σταφίδας

Τη δεκαετία του 1880 υπάρχει ραγδαία πτώση στις εξαγωγές του κύριου εξαγωγικού προϊόντος, της σταφίδας, εξαιτίας και της ανάκαμψης των γαλλικών εξαγωγών.

Η ελληνική οικονομία φτάνει στην κατάρρευση καθώς τα έσοδα από την εξαγωγή της σταφίδας πήγαιναν στην αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους.

Το εξωτερικό χρέος μεγάλωσε πολύ, και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κηρύξει πτώχευση, δηλαδή να δηλώσει ότι τα έσοδα του κράτους δεν έφταναν, για να πληρωθούν οι δόσεις των δανείων.

Το 1893 ο Τρικούπης αναφωνεί στη βουλή το ιστορικό «Κύριοι, δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

Επεξεργασία Σταφίδας στο Αίγιο στις αρχές του 20 αι.

Φωτογραφία: Fred Boissonas,

Η Απεργία των Μεταλλωρύχων του Λαυρίου

Η χρεοκοπία οδήγησε στις πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες με πιο σημαντική εκείνη των μεταλλωρύχων του Λαυρίου το 1896.

Τα Ξημερώματα 8ης Απριλίου οι 1.800 εργάτες μεταλλωρύχοι κήρυξαν απεργία.

Διεκδικούσαν το αυτονόητο: Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και έγκαιρη μεταφορά τους στο νοσοκομείο όταν τραυματίζονταν για να μην πεθαίνουν στο δρόμο. Αύξηση του μισθού τους και κατάργηση των λεγόμενων εργολάβων που εκμεταλλεύονταν τους εργάτες.

Οι απεργοί θέλησαν από την πρώτη στιγμή να διαπραγματευτούν ειρηνικά τα αιτήματα τους. Όταν όμως πλησίασαν τα γραφεία της εταιρείας δέχτηκαν πυροβολισμούς από τους φύλακες και δυο εργάτες σκοτώθηκαν.

Μεταλλωρύχοι στο τέλος του 19ου αι. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Οργισμένοι οι μεταλλωρύχοι μπροστά στη θέα των δολοφονημένων συναδέλφων τους, όρμησαν και έσπασαν τα γραφεία, έσκισαν τα έγγραφα και έβαλαν φωτιά στο κτίριο με δυναμίτες, με αποτέλεσμα να εξοντωθούν όλοι οι φύλακες εκτός από έναν.

Η κυβέρνηση έστειλε στρατό για να καταστείλει την απεργία. Έτσι μετά από 14 μέρες η απεργία έληξε βίαια. Το μόνο που πέτυχαν οι εργάτες ήταν μια μικρή αύξηση του μεροκάματου από 2.5 δραχμές σε 3.5

Μετά την απεργία, εγκαταστάθηκε μόνιμα στα μεταλλεία του Λαυρίου στρατιωτικό σώμα, προκειμένου να αποτρέψει τους εργάτες από νέες εξεγέρσεις.

Μεταλλωρύχοι στο Λαύριο, 1898.