Download pdf - Abdessamed Azarfane-Master of Architecture-Bayt

een alternatief op sociale huisvesting in marokko

titelBayt een alternatief op sociale huisvesting in Marokko

afstudeerderAbdessamed Azarfane (architectuur)

afstudeercommissieJeroen Geurst (mentor)Rogier van den BergSamir Bantal

externe beoordelingscommissiePeter DefescheMarcel van der Lubbe

2014, Abdessamed Azarfane

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopien, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

voorwoord

Bayt is het Arabische woord voor huis. Maar niet het huis zoals wij dat kennen in Nederland. De term bayt beslaat in tegenstelling tot de letterlijke vertaling meerdere schaalniveaus van het huis, zijnde het huis als onderdeel van de ensemble en de eigen (leef)kamer als onderdeel van het huis.

Zoals de titel doet vermoeden gaat dit project over huisvesting. De aanleiding hiervoor wordt gevoed door enerzijds een fascinatie en anderzijds frustratie. Een fascinatie voor de historische, lokale en culturele stedenbouw en architectuur in Marokko. Als je wandelt door de straten van de oude medina van Fez of Marrakech is het bijna onmogelijk om niet onder de indruk te zijn van de verschijningsvorm. In eerste oogopslag zal de medina niet imponeren vanwege haar architectonische uitstraling. Het is de manier waarop wonen en werken, arm en rijk, en het sociale leven op verschillende schaalniveaus, is gentegreerd in een dicht stedelijk weefsel, gericht op de lokale context wat de medina een tot indrukwekkende en vooral inspiratievolle plek maakt.

Anderzijds wordt mijn motief voor dit project gevoed door een grote frustratie jegens de hedendaagse manier van bouwen in Marokko die in essentie niks meer te maken heeft met de eeuwenoude traditie in stedenbouw en architectuur en de manier waarop de sociale klasse van Marokko wordt weggezet buiten de stad. Door de introductie van de moderne westerse manier van stedenbouw en de snelle modernisering van het land is mijn inziens de leefomgeving van traditioneel Marokko grotendeels verloren aan het gaan, wat leidt tot discrepantie tussen leefomgeving en inwonende. Een verschuiving van het leven als gemeenschap, naar het leven als individu. Deze verschuiving heeft vooral een enorme impact gehad op de kloof tussen arm en rijk die niet perse groter werd, maar vooral zichtbaarder door de stijgende individualisering.

Vandaag de dag uit deze kloof zich in de manier waarop de lagere sociale klasse (oa. sloppenwijkbewoners) uit de stad wordt weggezet naar zogehete new towns buiten de stad, speciaal gebouwd en gesubsidieerd voor de minder bedeelde, onder het mom van liefdadigheid. In hoeverre is er eigenlijk nog sprake van liefdadigheid als segregatie en discrepantie hiervan een gevolg is? In hoeverre draagt deze liefdadigheid dan nog werkelijk bij aan de leefomstandigheden van de lagere sociale klasse? In hoeverre is het verwijderen van sloppenwijken de oplossing voor de doorgaande migratie naar de stad? Een probleem waarin politiek, strategie en ontwerp in elkaar verwikkeld zijn.

In dit afstudeerproject hoop ik niet alleen antwoorden te vinden op vragen, maar wil ik ook werken aan een mogelijke oplossing. Mijn doel met dit project is niet om en kant en klaar woonconcept te creren, maar juist opzoek te gaan naar een andere denkwijze en methodiek, binnen de geldende randvoorwaarden. Het is mijn bedoeling om te inspireren en te provoceren. Alleen een goed doordachte strategie en plan in een realistische setting kan op een positieve manier bijdragen aan het probleem. Ik kan hopen dat dit project mensen tot nadenken zet en ze uiteindelijk in de toekomst tot actie doet overgaan.

Bussum, 27 augustus 2014Abdessamed Azarfane

visie / uitgangspunten

introductie

inhoud

masterplan

slot

onderzoek / analyse

syteem / materiaal / detail

opgave

typologie / architectuur

deelfragmenten


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> aanleiding > ambities / doelstellingen

frustratie & fascinatie

de aanleiding voor dit project wordt gevoed door twee hoofdaspecten, zijnde de frustratie jegens het herhuisvestingsbeleid voor sloppenwijkbewoners en de manier waarop deze worden weggezet buiten de stad, anderzijds mijn grote fascinatie voor de traditionele stedenbouwkundige modellen in Marokko welke vandaag de dag alleen als museumstuk te bezichtigen zijn

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 7 / 162organische gegroeide medina versus geforceerde gemaakte nieuwe wijken

ambitie & doelstelling

mijn ambitie in dit afstudeerproject is het zoeken naar een alternatieve denkwijze/methodiek voor het (her)huisvesten van de sociale klasse in Marokko

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 9 / 162niet meer ontwerpen vanuit getallen/orde/functie

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 10 / 162meer ontwerpen vanuit behoefte/gebruik/beleving


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> context / historie > probleemstelling > opgave > case locatie

van tentenkamp naar sloppenwijk

wat begon als positieve migratie voor de industrie ontwikkelde zich tot een grootschalig (huisvestings)probleem vandaag de dag

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 13 / 162oorspronkelijke tentenkampen nabij werkgelegeheid/industrie

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 14 / 162

groei van informele huisvesting

aantal huishoudens 1974aantal huishoudens 2010

jaarlijkse groei (gemiddeld)aantal huishoudens 2020 (prognose)

42.00098.319

4%124.400


in de buurt van Centre An Seba

1 van 1

0 100 200 m

in de buurt van Centre An Seba

1 van 1

0 50 100 150 m

in de buurt van Centre Sidi M

1 van 1

0 50 100 150 m

sloppenwijken in het stedelijk weefsel


klein | < 1 ha

middel | 1 - 10 ha

groot | > 10 ha

overzicht sloppenwijken in Casablanca


actuele statistieken

bidonvillesbezet oppervlakhuishoudensinwoners (5p/gezin)

gem. oppervlak bidonvillegem. aantal huishoudensgem. aantal inwoners

400-500730 ha98.319

491.000

1,5 ha220

1100

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 18 / 162het leven in de bidonville


wall of shame

uit het zicht uit de stad?

Om de stad, haar inwoners en bezoekers het zicht van de bidonville te onttrekken besloot de overheid muren te bouwen om de stedelijke bidonvilles. Deze muren hebben in de volksmond de naam Wall of Shame gekregen, refererend naar de reden waarom deze muren in het leven zijn geroepen.

Uit het zicht uit de stad? Dat geld alleen voor mensen met oogkleppen op. Het probleem niet ontkennen betekend dat je er iets aan moet doen. Iets wat er niet is, hoeft ook niks aan te gebeuren. Negeren dus.


conclusie bidonville

De bidonvilles zijn relatief klein in omvang vergeleken met sloppenwijken elders in de wereld. Echter is het probleem in Marokko een probleem van grote aantallen welke doorgaans groeien met gemiddeld 4% per jaar. Leegstaande kavels in de stad zijn potentiele bidonvilles. Het verbergen van sloppenwijken is geen optie en ingrijpen is noodzakelijk. De manier waarop dat gebeurt bepaalt echter in hoeverre het resulteert in een duurzame oplossing, voor zowel de korte als langer termijn

het werkelijke probleem

Vanuit het perspectief van de overheid zijn de bidonvilles het grote

probleem. Uitroeien wordt gezien als de grote oplossing. Als je

kijkt naar de geschiedenis dan is de bidonville niet zozeer het

echte probleem, maar een gevolg van de snelle verstedelijking en

tekort aan betaalbare huisvesting. Een probleem wat vandaag de

dag nog steeds actueel is.

De bidonville is niet langer de oorzaak van het hedendaags

probleem, maar een groot gevolg van het grote tekort aan

betaalbare woningen in Marokko dat jaarlijks met ca. 2% groeit

De gemiddelde jaarlijkse groei van bidonvilles tussen 1974 en

2007 bedraagt ca. 4%. Deze is groter dan de jaarlijke groei van

het woningtekort. De bidonvilles zullen dan ook blijven groeien

totdat goede en betaalbare huisvesting voor de sociaal lage

klasse bereikbaar wordt.


overheid/samenleving

1

bidonville

woningtekort

isolatie bidonvilles van stedelijk leven heeft geleid tot segregatieen opstandigheid

3

2

probleemwijk

4

verstedelijking en vraag naar betaalbare woningen blijft groeien

betaalbare woningen onbereikbaar voor sociaal lagere klasse

exclusie van de samenleving vertaalt zich in rebels gedrag en opstanden jegens de overheid

vicieuze cirkel van de problematiek


casablancajaarlijks benodigde woningenjaarlijks woningaanbodjaarlijks woningtekort

120.00093.00027.000

tekort aan formele huisvesting

Ondanks de grote moeite van de overheid om te voorzien in betaalbare huis-vesting, lukt het haar niet om het woningtekort terug te dringen. Het woning-tekort stijgt jaarlijks tussen de 2-4%, terwijl de bidonville jaarlijks groeit met 4-7%

woningtekortactueel woningtekort Marokkoactueel woningtekort Casablancapercentage van totaal

1.700.000600.000

35%

4%

2,5%

groei

krimp

formele huisvesting

informele huisvesting


conclusie probleemstelling

De bidonville zijn niet langer het kernprobleem, maar juist een gevolg van het tekort aan betaalbare huisvesting. Het verwijderen van de bidonvilles lost het probleem niet, maar verschuift het probleem in de meeste gevallen naar elders of naar de toekomst.Informele huisvesting zal blijven groeien zolang het tekort aan formele huisvesting oploopt. Los het woningtekort op, dan lost de bidonville zichzelf op.

opgave

hoe transformeer je een bidonville tot goede en betaalbare huisvesting en een goede leefomgeving, zodat de doorgaande migratie naar de stad duurzaam wordt opgevangen?

her-huisvestingsbeleid

verwijder de mensen uit de stad, verwijder de sloppenwijken, dan zijn de problemen opgelost


GSEducationalVersion GSEducationalVersion

inrichting nieuw plangebied op sattelietlocatie

70 w/ha

bestaande locatie sloppenwijk

120-170 w/ha

toewijzing twee gezinnen per kavel bouw woning + verhuizen

sloop barakken

huidig her-huisvestingsbeleid

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 28 / 162ouled azzouz - new-town in aanbouw


(her-)huisvesten bidonvilleois

verbeterde woon-/leefomgeving

alternatief op reguliere huisvesting

afname woningtekort

afname sloppenwijk

nieuw ontwerp maken voor de grote bidonville van Sidi Moument, waarin de bidonvilleois op locatie ge-herhuisvest worden.

voldoende passend aanbod maakt bidonville overbodig en onaantrekkelijk.

een nieuw woonmodel voor de lagere sociale klasse

duurzame stedelijke ont-wikkeling zonder terugval naar bidonville

transformatie op basis van huidige her-huisvestingsvoorwaarden

sloppenwijk gedachtengoed en inventiviteit inzetten om de groei in formele huisvesting te stimuleren

aanpak opgave

groei

krimp

formele huisvesting informele huisvesting


bidonville

1

overheid /samenleving

woningaanbodsociale woonwijk

de sociale woonwijk neemt naar verloop van tijd de sloppenwijk over

4 2

3

informele huisvesting als inspiratie/leerschool

verlichting van sloppenwijkproblematiek voor de overheid

geld/middelen inzetten in positieve opbouw van sociale woonwijken ipv afbraak van sloppenwijken

beoogd restultaat met mijn opgave

de oplossing > bottom-up?

Ondanks het stijgende woningtekort in de formele sector lukt het in de

informele sector wel om mensen te huisvesten. Waarom? Los van verschil in

bouwkwaliteit wonen mensen in de stad, in de buurt van waar werk te vinden

is en hebben ze een dak boven hun hoofd. Het antwoord op de vraag waarom

lukt het hen wel zou mogelijk een oplossing kunnen bieden voor het huisves-

tingsprobleem in de formele sector.


casus locatie

oude medinas

trambaan

tramhalte

medina

sidi moumen

projectlocatie ten opzichte van de stad


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse > de bidonville > bidonville versus new town > ontwerpend onderzoek - 140 w/ha > conclusies

de bidonville

een sociale gemeenschap in een individuele samenleving

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 34 / 162bidonville Rhamna ten opzichte van overige stedelijke bebouwing

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 35 / 162bebouwing

bebouwingDe bidonville kenmerkt zich door

de hoge bebouwingsdichtheid

middels grondgebonden

barakken. In eerste oogopslag

lijkt de bidonville structuurloos

te zijn.

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 36 / 162bebouwing en stratenstructuur in bidonville Rhamna Casablanca

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 37 / 162collectief domein

collectieve ruimteDe contravorm van de bidonville

is de collectieve ruimte. De

straat word gebruikt als

verlengstuk van de (kleine)

woning. Dit voetgangersgebied

loopt on-onderbroken door over

de gehele bidonville, wisselend

in breedte en oppervlak.

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 38 / 162diversiteit aan collectieve ruimte in de bidonville

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 39 / 162randgebieden

randgebiedTussen de bidonville en haar

omgeving bevind zich de periferie.

Dit is de overgangszone van de

collectieve ruimte naar de stad.

Deze zone wordt gekenmerkt

door het gebruik als verlengstuk

van de collectieve ruimte.

Autos die de bidonville niet

kunnen betreden, worden hier

geparkeerd, evenals de opslag

van het opgehaalde vuil. Een

geimproviseerde transferium

zone.

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 40 / 162overgang publiek > prive

overgang prive-publiekIn de bidonville is een voelbare

sociale cohesie aanwezig. De

openbare ruimte in de bidonville

wordt gebruikt en onderhouden

door de bidonvilleois. De meters

voor de deur worden vaak

gebruikt als verlengstuk van

de eigenwoning. De pleintjes

worden gedeeld door bewoners

als speelplaats, wasplaats, oid.

Entreegebieden fungeren als

verzamenplaats voor handel,

autos, (vuil)opslag, e.d. Bij het

verlaten van het entreegebied

verwdwijnt langzaam de

voelbare sociale cohesie. Je

betreedt de grote stad.


principe profielen 1:500 overgang van publiek naar prive 1:5000

publiek semi-publiek collectief prive

D01

D02

D03

D04

D01

D02

D03

D04

prive

collectief

semi publiek

publiek

overgang publiek > prive


autoverkeer 100-50 km/h

autoluw verkeer 50-10 km/h

voetgangers/bromfiets

stratenstructuur

stratenstructuurDe structuur van de bidonville

contrasteerd veel met de

structuur van de stad. De

stedelijke bouwblokken zijn

vrijwel altijd georienteerd op

een as, in tegenstelling tot de

bidonville die zich op het eerste

ook niks aantrekt van assen en

richtingen. Naast de verschillen

in structuur is er ook een groot

verschil in functie. De omgeving

wordt vooral ontsloten door

autowegen, waaraan voor de

gebouwen zich een stoep bevind.

In de bidonville wordt de auto in

de randgebieden geparkeerd

en is het grootste percentage

voetgangersverkeer. Enerzijds

omdat vele inwoners geen auto

bezitten, anderzijds omdat

autos deze smalle straten niet

kunnen betreden


autoverkeer 100-50 km/h

autoluw verkeer 50-10 km/h

voetgangers/bromfiets

voetgangers

stratenstructuur / opbouw sloppenwijk

woonerfen/ensemblesDe bidonville biedt een goed

voorbeeld als het gaat om over-

gang van publiek naar prive. Niet

door borden en hekken, maar

juist door de toegankelijkheid.

Van de brede autoweg, naar de

autoluwe onverharde rand-

gebieden. De straten worden

smaller en de auto kan niet ver-

der. Vanhieruit kan men te voet,

te brommer of zelfs met de ezel

verder. Deze straten ontsluiten

weer de woonerfen. Deze erfen

zijn vooral te herkennen aan de

breedte en het gebruik door de

bewoners.

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 44 / 162stratenstructuur / opbouw sloppenwijk


woning/barak

dar/baytensemble/blok

derb

woning

ensemble/blok/erf

bidonville/sloppenwijk

kariane

opbouw sloppenwijk


conclusies

stedelijke structuur van de bidonville zit slimmer in elkaar dan in eerste oogopslag zichtbaar is

goede overgangen van publiek naar prive

fijne stedenbouwkundige korrel, alles groeit per woning, per bouwlaag, zelfbouw

hoge dichtheid en daardoor zeer efficient ruimtegebruik

verkeersruimte is collectief voetgangersgebied

ondoordringbaar en onbereikbaar

onveilig > brand, hygiene, bouwkwaliteit, etc.

onbeheersbare groei

+

+

+

+

+

-

-

-

bidonville versus medina

de bidonville heeft qua opbouw veel weg van de traditionele opbouw van de medina

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 48 / 162medina Isguen Algerije


woonkwartier

publieke functies/commercieel

openbare ruimte/groen

zanka

derb

opbouw woonkwartier traditionele medina

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 50 / 162opbouw woonbuurt

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 51 / 162opbouw woonkwartier

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 52 / 162overgang publiek > collectief

privpriv < > collectiefcollectief < > publiekpubliek


woning

dar/baytensemble/blok/erf

derb

ensemble/blok/erfwoning buurt/kwartier wijk

buurt/kwartier

haywijk

houmastadsdeel/stad

medina

opbouw medina


woning

dar/baytensemble/blok/erf

derb

ensemble/blok/erfwoning buurt/kwartier wijk

buurt/kwartier

haywijk

houmastadsdeel/stad

medina

bidonville versus medina

woning/barak

dar/baytensemble/blok

derb

woning

ensemble/blok/erf

bidonville/sloppenwijk

kariane

medina vs bidonvilleDe bouwstenen voor de bidonville

zijn in principe gelijk aan die

van de medina. Echter wordt de

bidonville volledig opgebouwd uit

alleen woonclusters/ensembles

van verschillende formaten in

tegenstelling tot de medina die

in dezelfde organische structuur,

opgebouwd is in meerdere stappen.

Dit resulteert in dezelfde beleving,

maar met een grotere vorm van orde

en overzicht. Voor zowel bewoners

als voor bezoekers.


conclusies

De bouwstenen voor de bidonville zijn in principe gelijk aan die

van de medina. Echter wordt de bidonville volledig opgebouwd uit

alleen woonclusters/ensembles van verschillende formaten in

tegenstelling tot de medina die in dezelfde organische structuur,

opgebouwd is in meerdere stappen. Dit resulteert in dezelfde

beleving, maar met een grotere vorm van orde en overzicht. Voor

zowel bewoners als voor bezoekers.

twee uitersten

de sloppenwijk en de new-towns zijn twee uitersten op de schaal tussen bottum-up en top-down stedenbouw

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 57 / 162bidonville versus new-town

coNtextDe bidonville bevindt zich in de wijk Sidi Moumen. Omringt door bebouwing, commercie en publieke functies is dit een plek waar sloppenwijkbewoners

van al deze faciliteiten gebruik kunnen maken.

coNtextloosIn tegenstelling tot de sloppenwijken wordt Ouled Azzouz (new town) gebouwd buiten de stad in een leeg gebied. Hier is niks te vinden waar het leven

van de sloppenwijkbewoners op kan aanhaken. In de meeste gevallen wonen de sloppenwijkbewoners al op de nieuwe locatie alvorens er publieke

functies gebouwd worden.

chAosDe bidonville is een plek die is ontstaan en niet ontworpen door architecten. Het weerspiegeld de gemeenschap die hierin gehuisvest is. Kleine erfen

waarop families en kennisen samen wonen, uitgegroeid tot een complete wijk. De bouw geschiedt naar behoefte, veranderd naar behoefte en groeit

ook naar behoefte. Evenals straten en publieke ruimte. De ruimte en wensen creeren de uitkomst. Chaos?

orDeOuled Azzouz is een typische nieuwbouwwijk ontworpen door stedenbouwkundigen en architecten. Een rendabele bouwblok waarmee de volledig

wijk gestempeld wordt in een ruim opgezet raster. Alles is geordend en vooraf bedacht, zoals de plek voor de moskee, de hammam en zelfs de

openbare (groene) ruimte.

fijNschAligDe bidonville wordt gekenmerkt door de fijnschaligheid en de uniciteit. Er zijn weinig tot geen plaatsen in de bidonville die identiek zijn aan elkaar.

Iedere plek is gemaakt naar eigen wensen en behoefte van de individu, het erf, de buurt of zelfs de gehele gemeenschap. In die schaal en volgorde is

de bidonville niet bedacht, maar gebouwd en ontstaan. Kleine stappen met kleine blokjes.

grootschAligOuled Azzouz word gekenmerkt door de grootschaligheid waarmee de wijk is bedacht. Zeer brede straatprofielen die tot in de verte doorlopen.

Hoge bebouwing om meer gezinnen te kunnen huisvesten, zonder de (openbare)ruimte te verdichten. Een plan dat bedacht is aan de tekentafel met

statistieken als ontwerptools. Grote stappen met grote blokken.

iN geBruik geNoMeN ruiMteOpenbare ruimte in de bidonville wordt gekenmerkt door het gebruik ervan. De ruimte, maat ligging bepaald voor de omwonende hoe deze ruimte

ingevuld wordt. Daarnaast beperkt deze ruimte zich niet tot een enkele functie. Wat s-ochtends een wasplaats is, kan in de namiddag een speelplaats

zijn.

toegewezeN ruiMteIn nieuwbouw wijken worden in tegenstelling tot de bidonville openbare ruimten/plaatsen ontworpen en toegewezen aan een bepaalde functie. Dat is

in sommige gevallen zeer fijn, zoals in het geval van een ruim geasfalteerd voetbalveld. De keerzijde is echter dat er minder openbare ruimten zijn en

verspreid over een groter gebied. De kleinschaligheid en toegankelijkheid is minder geworden en zels geforceerd.


conclusie

De bidonville en de new-towns als alternatief zijn beide uitersten op de schaal van huisvesting. De ene illegaal, oncontroleerbaar en bottom-up, het ander zeer streng en rigide, bijna onmenselijk, top-down. Beide zijn in mijn ogen geen duurzame oplossing voor de problematiek.

140 w/ha

zelfde aantal, andere principes, andere woonwaarden, ander resultaat

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 60 / 162stedenbouwkundige configuraties

barakken gestapelde bouwblokken rijwoningen woontorens ensemble


Geschakelde grondgebonden barakken. Woningen zijn relatief klein, waardoor het aantal hoog is. Dit resulteert in veelal smalle straten, met open plaatsen in verschillende afmetingen. Deze wordt gekenmerkt door het autoloze karakter en de breedte van straten.

positief- bouw en groei naar behoefte- voetgangersvriendelijk- bruikbaarheid openbare ruimte- zelfbouw- past bij landstaal (vernacular)

negatief- niet/nauwelijks beheersbaar- bereikbaarheid (bij calamiteiten)- veiligheid (sterkte, brand, etc)

140w/ha -barakken

Schakelen en stapelen van

wooneenheden. Twee families per kavel.

Dit resulteert in bredere straatprofielen

en een ruime opzet.

positief- beheersbaarheid / controle- orde en systematiek- bereikbaarheid (auto)

negatief- gestapelde woningen- groeimogelijkheden- zelfbouw complexer- past niet bij landstaal (vernacular)

140w/ha - woonblokken


Schakelen van grondgebonden

rijwoningen, zij aan zij, rug aan rug. Dit

variant heeft wel weg van de barakken,

alleen dan streng georganiseerd. Hoge

dichtheid aan woningen resulteert in

smalle straten en enkele open plaatsen

in het dichte geheel.

positief- beheersbaarheid- bouw en groei naar behoefte- wonen aan de straat- orde en systematiek- zelfbouw- past bij landstaal (vernacular)

negatief- bereikbaarheid (smalle straten)

140w/ha - rijwoningen

wooNtoreNs 140 w/hA

Stapelen van woonappartementen tot

woontorens van 10 bouwlagen. Door de

hoogte en het geringe grondoppervlak

blijft er relatief veel ruimte over.

positief- laag grondgebruik- hogere dichtheid mogelijk- bereikbaarheid- orde en systematiek

negatief- gestapelde woningen- groeimogelijkheden- geen zelfbouw mogelijk- past niet bij landstaal (vernacular)

140w/ha - woontorens


Schakelen en stapelen van

wooneenheden. Niet in rijen formeren,

maar als omsloten bouwblok. Een

hybride vorm van rijwoning en woonblok.

Woningen op de verdieping worden

van binnenuit ontsloten. Dit resulteert

in bredere straatprofielen en een

ruimere opzet vergeleken met alleen

grondgebonden woningen

positief- beheersbaarheid / controle- bereikbaarheid (auto)- past bij landstaal (vernacular)

negatief- gestapelde woningen- groeimogelijkheden- zelfbouw complexer- orde en systematiek complex

140w/ha - ensemble


conclusie

De invloed van iedere stedenbouwkundige configuratie is zeer divers. Het gevolg op de leefbaarheid ten opzichte van de bestaande structuur varieert heel erg. Met name de hoge mate van repetitie leidt in de meeste gevallen tot onaatrekkelijke stedenbouw. De verhoudingen tussen bebouwd en onbebouwd speelt hierin een belangrijke rol en de functie/karakter die deze ruimten hebben.


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> ontwerpuitgangspunten > concept

uitganspunten in het ontwerp

traditionele architectuur en stedenbouw zijn de basis voor hedendaags (stads)ontwerp


man-made slim / duurzaam privacy / cultuur uitbreidbaar dichtheidcollectiefkorrel wijkopbouw

prive publiek

toolbox - ontwerpuitgangspunten

De bidonville huisvest veel huishoudens. Dit is alleen mogelijk als er sprake is van een hoge bebouwingsdichtheid. Straten en openbare ruimte worden gedefinieerd aan de hand van gebruik en worden veelal zeer efficint gebruikt.

Ondanks de grote mate van collectiviteit is privacy in de eigen woning zeer gewenst. Marokko is van oorsprong een land met weinig tot geen inkijk in de woning. In de bidonville is dit niet anders. Ramen zijn beperkt tot kleine openingen voor minimale daglicht en vooral ventilatie van de woning.

Sloppenwijkbewoners staan erom bekend dat zij bouwen en wonen naar eigen behoefte. Dit houd in dat de woning moet kunnen groeien. Indien het gezin zich uitbreid, zal de woning mee moeten kunnen groeien. Dit zorgt in de bidonville veelal voor zeer bijzondere bouwwerken.

De stedenbouwkundige korrel is de woning. De bidonville groeit per woning. Meerdere woningen vormen een erf, meerdere erven vormen een buurt. Door deze kleinschalige opbouw, is de bidonville bij uitstek toe te passen op zowel grote als kleine locaties.

De woningen in de bidonville zijn doorgaans klein tot zeer klein. Een enkele uitzondering (vroege migrant) heeft veel ruimte. Door deze beperking zijn de woniingen zeer efficient in gebruik. Denk hierbij aan dubbele gebruik van ruimten. s-nachts een slaapkamer, overdag de woonkamer.

Voor de bouw van de woning komt geen aannemer te pas. Dit wordt door de bewoners (en omgeving) zelf gebouwd. Het geringe budget, beschikbare materialen en gebrek aan (groot)bouwmaterieel maakt de woning compact, eenvoudig en soms ook gammel. Ruimten zijn nooit dieper van drie meter van wege de overspanning. De maximale bouwhoogte is daarom ook beperkt tot twee met als uitzondering drie en vier bouwlagen.

De contraruimte van de bebouwing is de collectieve ruimte. Dit is volledig voetgangersgebied. Het gebruik van de ruimte wordt niet bepaald door de stedenbouwkundige, maar door de gebruikers naar eigen/collectieve behoefte.

De bidonville is niet zomaar een grote batterij woningen. Hierin zit een structuur van verschillende buurten en erven. De overgang van publiek, naar collectief de bidonville in. Dan van collectief, naar semi-prive en van semi-prive naar prive, de woning. Deze organisatie speelt een belangrijke rol bij het in stand houden van de gemeenschap.

concept

innovatie start bij het doorontwikkelen van het bestaande, niet door het bestaande te vervangen voor uitheemse modellen


- zelfbouw woningen - gebruik en inrichting pleinen- verdelenen/ordenen publieke voorzieningen

- plannen van stedelijke structuur/contouren

wijkbuurt

entreegebied

clusterwoning

woonstraat/cluster buurtstraat wijkstraat

houmahay

DAglA

derbbayt

derb zenka sharii

wonen

publieke functies / commercie

collectieve ruimte buurt

bidonvillois > prive >

< overheid< publiek

3-7 gezinsleden > 40-60 woningen> clusterplein(en)

> 200-500 woningen> buurtpleinen> ambachtswerkplaatsen> winkels basisvoorziening

> 1800-2000 woningen> publieke plein> publieke functies > moskee > hammam> commercie (winkelstraat)> leisure

2-3m 4-5m 6-8m

conceptschema bayt


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> context locatie (bidonville > bestemmingsplan > plangebied) > opbouw masterplan (wijk > buurt > cluster > woning) > fasering (proces + praktijk) > openbare ruimte (stadspark > publiek plein > buurtplein > clusterplein) > waterberging > eindbeeld (bovenaanzicht)!

context


steengroeve

bidonville in de omgeving


steengroeve

bidonville ten opzichte van bestemmingsplankaart


steengroeve

groeN-sportgroenvoorziening en sportvoorzieningen

(braakliggend)

(actief als steengroeve)

puBlieke fuNctieshuisvesting-kantoren-winkels-scholen

(in aanbouw)

sociAle

woNiNgBouw

max 14m

(in aanbouw)

sociAle

woNiNgBouw

max 14m

(in aanbouw)

sociAle

woNiNgBouw

max 14m

projectlocAtie

Mix-usehuisvesting-kantoren-winkels-hotels

11m

(in aanbouw)

MiDDeNklAssevrijstaand-geschakeld-appartementen

11m

(in aanbouw)

MiDDeNklAssevrijstaand-geschakeld-appartementen

11m

(in aanbouw)

zAkeNceNtruM / iNDustrie

max. 69m

(in aanbouw)

bidonville tov bestemmingen

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 75 / 162nieuw plangebied conform bestemmingsplan


GSEducationalVersion

opbouw wijk > cluster

wijken buurten clustersGSEducationalVersion GSEducationalVersion



2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

22

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2 2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

22

22

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

11

1

1

1

1

1

1

4

4

4

4

3

3

33

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

33

5

3

3

3

33

6

7

8

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

4

4

4

5

5

5

5

5

8

88

9

9

9

publieke pleinenHet centrale plein is de kern van iedere wijk. Dit is de plek waar mensen uit de gehele wijk samen komen, om te ontmoeten, bidden, ontspannen en meer. Hier bevinden zich tevens de grote publieke functies/gebouwen.

centrale winkelstraatDe centrale winkelstraat kun je het beste vergelijken met de winkelstraat in de medina. Het is de levensader van het gehele plangebied en verbindt de verschillende publieke pleinen met elkaar. Hier vind vooral handel plaats in alles wat de markt te bieden heeft van grote winkels tot kleine werkplaatsen waaruit verkocht wordt.

publiek stadsparkHet publiek stadspark is het groene hart van de stad. Waar water is, is leven. Het park fungeert als ontmoetingsplaats op de grotere schaal voor alle bewoners van de stad die aan de drukte willen ontsnappen. Een plek om te ontmoeten

groei / uitbreidingKenmerkend aan sloppenwijken is de snelle groei. Deze groei zouden we moeten vasthouden, maar dan regulieren in het nieuwe concept. Middels uitbreiding in de vorm van clusters, buurten en uiteindelijk wijken, zal de kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid gewaarborgd blijven.

clusterpleinenDe clusterpleinen zijn na de kleinste openbare-ruimten in het plangebied. Deze fungeren vooral als verlengstuk van de eigen woning voor het desbetreffende cluster. Een gedeelde buitenruimte die naar eigen wensen/gebruik ingericht wordt.

entreegebiedenIedere buurt is voorzien van een entreegebied. Dit is de intermediaire ruimte tussen de stad en de buurten. Hier wordt geparkeerd, maar het is ook een plek voor ontmoeting en handel.

2

1

3

4

5

6

7

8

9

buurtpleinenDe buurtpleinen zijn open ruimten op een grotere schaal, in de buurt. Deze pleinen zijn ruimer en beter toegankelijk (per auto) dan clusterpleinen. De pleinen kunnen worden ingezet als speelplaats, maar ook als ambachtsplaats waar de productie van theepotten plaatsvind bijvoorbeeld.

grote marktpleinDe centraal gelegen plek tussen de verschillende wijken is de grote marktplaats. De marktplaats verbindt de verschillende wijken met elkaar en is ook een plek voor grote bijeenkomsten of evenementen.

stadsboulevardDe hoofdstraat tussen de nieuwe wijken en het park wordt ingericht als stadsboulevard. Dit biedt commercieel perspectief voor de nieuwe bewoners en de mogelijkheid voor commercie in de vorm van winkels en eet/drink gelegenheden.

woonkavelKavel bestemd en geschikt voor wonen, gelegen in een rustige omgeving.

woon/werkkavelKavel bestemd voor wonen en werken (werkplaats), gelegen aan de bredere buurtstraten

randkavelKavel bestemd voor wonen en werk/winkelfunctie, gelegen aan de randen van de buurten.

woon/winkelkavelKavel bestand voor wonen en winkelfunctie, gelegen aan de winkelstraat, de commerciele route

randkavelKavel bestemd voor wonen en werk/winkelfunctie, gelegen aan de hoofdwegen.

publieke functiesKavels bestend voor publieke functies als moskee, hammam, scholen en overige publieke gebouwen

masterplan functioneel

fasering

kleinere stappen, maken een duurzamer plan



bidonville Rhamna 2004 versus 2010



toewijzing clusters/bewoners

uitgeven kavels/start bouw


sloopt oude woningen / bouwrijp maken

casco gereed /verhuizing

fase 01



toewijzing clusters/bewoners

uitgeven kavels/start bouw


sloopt oude woningen / bouwrijp maken

casco gereed /verhuizing

fase 02


GSEducationalVersion GSEducationalVersion GSEducationalVersion GSEducationalVersion

GSEducationalVersion GSEducationalVersion GSEducationalVersion GSEducationalVersion

fase 03 > fase 06 > transformatie compleet

water > groen > leven

waar water is is groen, waar groen is is leven, een leefbare omgeving

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 84 / 162palm oase in Thineghir, Marokko


regenval Casablanca mm/maand benodigde watervoorziening m3 / dag wateroverschot m3 / dag = opslag

jan

59.0

50.7

40.2

18.8

5.8

0.7 0.4

4.9

31.1

75.1

77.7

62.2

mei sepfeb jun oktmar jul novapr aug dec jan mei sepfeb jun oktmar jul novapr aug dec

1050 m3

660 m3

260 m3

190 m3

70 m3

940 m3

720 m3

460 m3

460 m3

90 m3

200 m3

140 m3

jan mei sepfeb jun oktmar jul novapr aug dec

1050 m3

660 m3

260 m3

190 m3

70 m3

940 m3

720 m3

460 m3

460 m3

90 m3

123 m3

190 m3

910 m3

535 m3

727 m3

830 m3

200 m3

140 m3

1090 m3

grafieken omtrent regenval, benodigde watervoorziening & opslag


openbare ruimte / wateropslag woningen openbare ruimte / wateropslag clusters openbare ruimte / wateropslag buurt/wijk openbare ruimte / wateropslag stadsparkGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersionGSEducationalVersion


principe doorsnede wateropslag 1:500



waterdistibutie plangebied woning > cluster > buurt > wijk > park

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 88 / 162plankaart


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> entreegebied > woon-/werkgebied > winkelstraat > publiek plein/gebouw

entreegebied

de intermediair tussen de stad en de nieuwe enclave

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 91 / 162plattegrond fragment 1:200

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 92 / 162doorsnede fragment 1:200

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 93 / 162impressie entreegebied

woon-/werkgebied

een multifunctioneel gebied waar wonen en ambacht samenkomen in het collectieve domein

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 97 / 162impressie woon-/werkgebied

de winkelstraat

economische levensader door het plangebied

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 101 / 162impressie winkelstraat

het publieke plein

waar ontmoeten centraal staat

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 105 / 162impressie publiek plein


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> uitgangspunten/spelregels > groeien naar behoefte/vermogen > modelwoningen

doorontwikkelen

evolutie ontstaat wanneer je voortbouwt op het oude, dit herziet, verbetert en wederom inzet.


traditioneel woning model westers (amerikaans) woning model nieuw woning model

woningmodellen


traditioneel woning model westers (amerikaans) woning model nieuw woning model

configuratie en schakelingen

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 110 / 162principe patio zomer

GSEducationalVersionGSEducationalVersion



principe patio winter

incrementeel huisvesten

wonen naar behoefte en vermogen, groeien naar behoefte en vermogen


kavel voorzien van nutsvoorzieningen bouwplan modelwoning voor aanbouw woning

casco groei naar verloop van tijd



leefkameropp:6,0 m2

keukenopp:3,5 m2

badkameropp:2,5 m2

salonopp:8,5 m2

patioopp:7,5 m2

A AB

B

slaapkameropp:7,0 m2




verkaveling plangebied



0 > 1 jaar



1 > 2 jaar



2 > 3 jaar



5 + jaar

gezinswoning


leefkameropp:6,0 m2

keukenopp:3,5 m2

badkameropp:2,5 m2

salonopp:8,5 m2

patioopp:7,5 m2

A A

BB



slaap/leefkameropp:8,8 m2slaap/leefkamer

opp:4,6 m2

slaap/leefkameropp:7,3 m2A A

BB


A A

BB

dakterrasopp:28,1 m2

balkonopp:1,8 m2

plattegronden 1:100

begane grond eerste verdieping dakterras


doorsneden 1:100

doorsnede A-A doorsnede B-B

impressie patio

groot gezin + ambachtswerkplaats

+


werkplaats area: 17,0 m2

badkamer area: 2,5 m2

kast area: 1,5 m2



A A

BB


badkameropp:2,5 m2

patioopp:6,0 m2

slaap-/leefkameropp:6,0 m2

leefkameropp:8,0 m2

A A

BB


patioopp:9,5 m2

keukenopp:6,0 m2

badkameropp:2,5 m2

salon/leefkameropp:17,0 m2

A A

BB


balkonopp:4,0 m2


A A

BB


badkamer area: 2,5 m2

slaap-/leefkamer area: 6,0 m2



A A

BB

+

plattegronden 1:100

begane grond eerste verdieping

derde verdieping

tweede verdieping

dakterras

+GSEducationalVersion GSEducationalVersion

doorsneden 1:100


impressie woonkamer

woning + winkel

+



winkelruimteopp:14,5 m2


werkruimteopp:7,0 m2

A A

BB

CC


patioopp:9,5 m2

badkameropp:3,0 m2

salon/leefkameropp:12,5 m2

keukenopp:5,5 m2



A A

BB

CC


slaapkamer area: 6,0 m2

slaapkamer area: 5,0 m2

A A

BB

CC

dakterras area: 25,5 m2

+

plattegronden 1:100


+GSEducationalVersion GSEducationalVersion

doorsneden 1:100


impressie patio

meergeneratie woning


badkameropp:2,5 m2

keukenopp:3,5 m2


salonopp:12,5 m2

leefkameropp:10,0 m2


A A

BB

patioopp:14,5 m2


slaap/leefkameropp:10,0 m2





keukenopp:5,5 m2

badkameropp:4,5 m2

A A

BB



slaapkameropp:5,5 m2badkamer

opp:4,5 m2


A A

BB

plattegronden 1:100



doorsneden 1:100


impressie patio


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> zelfbouw / ambacht > bouwsystematiek > community architectuur > bouwkundige/architectonische details

zelfbouw > ambacht > waarde

zelfbouw creert een grotere gevoel van waarde voor de eigen woning in tegenstelling tot een verkregen woning

grootschalige ontwikkeling versus kleinschalige aanpassingsmogelijkheden

bouwmethodiek

low tech en door de mens gemaakt

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 139 / 162goedkoopste bouwmethodiek voor woningbouw in Marokko

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 140 / 162de goedkopere variant in de bidonville > betonsteen

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 141 / 162betonsteen als hoofdelement



i.h.w. gestort kolommen in betonsteen

(plaatselijk)stucwerk gevelafwerking

gestapelde betonsteen

vloeropbouw:> betonnen balken+broodjes> i.h.w. gestort beton > plavuizen gelegd in cement

afvoer regenwater bovengronds/deksel kabels en leidingen

kabels en leidingen ondergronds

bouwsystematiek

gewone mensen, gewone

materialen, gewone constructie,

bijzondere woningen

diversiteit en identiteit kun je niet ontwerpen, dat ontstaat, je kunt enkel voorzien in middelen, welke bijdragen aan bijzondere architectuur



muur

BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 145 / 162deuropening


BAYT sociale huisvesting in stedelijke gebieden 146 / 162winkeldeur opening




raamopening voorzien van luiken



gevelopening voorzien van houtsnijwerk/metaal traliewerk



gevelopening erker



opengewerkte muur versie 01



opengewerkte muur versie 02



uitwendige hemelwaterafvoer



verzonken hemelwaterafvoer



plantenbakken in de gevel



plantenbakken icm zitelement in de gevel


deelfragmenten

introductie

opgave

slot



masterplan

onderzoek / analyse

> beoogd resultaat behaald?

resultaat behaald?

van fascinatie naar ambitie, van ambitie naar visie, van visie naar strategie, van strategie naar het beoogd resultaat


behaald resultaat als alternatief op het huidige huisvestingsbeleid

fascinatie voor het traditionelenew-towns als oplossing voor de doorgaande migratie naar de stad en huisvesting van de sociale klasse

bidonville als startpunt


slotwoord

Terugkijkend naar het proces van afgelopen en het plan dat

daaruit voortgekomen is kan ik concluderen dat dit een geslaagd

experiment is geweest. Binnen de huidige kaders omtrent

huisvesting is het wel degelijk mogelijk om met een andere kijk

en aanpak een betere leefomgeving te creren. Een omgeving

genspireerd door de lokale kracht. Een leefomgeving waar de

inwoners en hun woonomgeving op elkaar zijn afgestemd, een

dynamische omgeving welke zich langzaam vormt en groeit en

een eindbeeld feitelijk niet bestaat.

Dit plan markeert een mogelijkheid. De mogelijkheid om middels

anders te denken nieuwe wegen in te slaan en te werken aan

duurzame oplossingen voor zowel inwoners als overheid. Het

is een dynamisch plan, net als de gepresenteerde casus. Een

mijlpaal op weg naar duurzame, stedelijke ontwikkelingen in

Marokko.

Abdessamed Azarfane


literatuur

Urban form in the Arab World, past and presentStefano Bianca, 1994 ETH Zurich

Casablanca, colonial myths and architectural venturesJen-Louis Cohen & Monique Eleb, 2002 The Monacelli Press

ELEMENTAL, incremental housing and participatory designAlejandro Aravena & Andres Lacobelli, 2012 Hantje Cantz

Aldo van Eyck, the shape of relativityFrancis Strauven, 1998 Architectura & Natura

Architecture of the CityAldo Rossi, 1984 The MIT Press

A sense of place, a sense of timeJohn Brinckerhoff Jackson, 1994 Yale University

Dood en leven van grote Amerkaanse steden Jane Jacobs, 1993 The Modern Library

Understanding Sustainable CitiesK. David Pijawka & Martin A. Gromulat, 2012 KandallHunt publishing company

Het ontwerpen van woningenBernard Leupen & Harald Mooij, 2008 NAI Uitgevers

2014, Abdessamed Azarfane

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopien, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.