Wpływ rozwiązań systemowych na decyzje i aktywność zawodową
rodziców dzieci niepełnosprawnych i samych osób niepełnosprawnych
Wpływ ograniczonego wsparcia oraz pułapki świadczeniowej
Aleksander WaszkielewiczFundacja Instytut Rozwoju Regionalnego
Warszawa, 22 maja 2012 r.
Strategie rodziców
• Rezygnacja z pracy i pełnienie funkcji terapeuty / nauczyciela wspomagającego / opiekuna dla własnego dziecka.
• Finansowanie wsparcia ze środków własnych w postaci „wolontariuszy” przychodzących do placówki bądź płatnych zajęć poza placówką.
• Przeniesienie dziecka do placówki integracyjnej bądź specjalnej.
• Rezygnacja z walki o wsparcie (wypalenie rośnie z wiekiem dziecka).
Na podstawie doświadczeń projektu „Wszystko jasne”
Skala zjawiska
• Wskaźnik zatrudnienia dla kobiet z dziećmi niepełnoletnimi: ~65%, niepełnosprawnymi: ~35%,
• ~60 tys. kobiet pozostaje poza rynkiem pracy z tytułu wsparcia niepełnosprawnych niepełnoletnich dzieci (oprócz tego ~70 tys. matek niepełnosprawnych niepełnoletnich dzieci nie pracuje z powodów kulturowych tak jak inne kobiety),
• Dorosłość dzieci nie uprawdopodabnia powrotu na rynek pracy: w sumie ~120 tys. rodziców dzieci niepełnosprawnych poza rynkiem pracy z ww. powodu (całościowo z wszystkich powodów ~250 tys.).
• Możliwa recepta? Niż demograficzny w szkołach i potencjalna „nadwyżka” etatów nauczycielskich.
Na podstawie: BAEL, SIO, rocznik demograficzny, badanie CBOS o postawach prokreacyjnych Polaków, dane MPiPS o liczbie pobierających świadczenia pielęgnacyjne.
Dzieci dorośleją
• Nadopiekuńczy rodzice:– rodzice rezygnują z pracy, wsparcie dziecka staje się ich
podstawowym celem, który może przekreślić jego usamodzielnienie;
• Dziedzictwo:– w ~2/3 rodzin nie pracował co najmniej 1 rodzic, w 58,3%
gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną nie pracuje ani 1 osoba (BAEL),
– korzystanie ze świadczeń;
• Własne doświadczenia:– pobieranie świadczenia przed ukończeniem edukacji (renta
socjalna),– orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.
System rentowy
• System o wieloletniej historii, w dużej mierze projektowany w innych warunkach, powolna ewolucja (vide zmiana ustawy o rencie socjalnej).
• Świadczenie rentowe dla osób niezdolnych do pracy (art. 12-14 uerfus, art. 4 ust. 1 urs).
• Niezdolność do pracy oznacza jednak możliwość pracy w warunkach pracy chronionej, na przystosowanych stanowiskach lub w telepracy (art. 4 ust. 5 urzszon).
• Taka praca nie stanowi przeszkody w orzeczeniu o niezdolności do pracy (art. 13 ust. 4 uerfus, art. 15 pkt 1 urs).
• Jak zdefiniować / zmierzyć zdolność do pracy?• Kiedy podjęcie pracy oznacza zdolność do pracy?
Strategie młodych osób niepełnosprawnych
• Racjonalne, bezpieczne (lepszy wróbel w garści…):– Wskaźnik zatrudnienia w wieku 25-34: 27,4%
(pełnosprawni: 73,4%), nie pracuje ~3/4 osób.– Wskaźnik zatrudnienia w gospodarstwach 1‑osobowych:
7,4%.
• Pułapka świadczeniowa odstrasza od podejmowania pracy. Podjęcie pracy zwiększa obawy przed negatywnym wpływem pracy na świadczenie.
• Skala zjawiska. ~300 tys. osób pobiera rentę socjalną.
Pułapka świadczeniowa* (1/4)
Obawa przed powtórnym wezwaniem przed komisję: ~58%.
* Badanie pułapki świadczeniowej, FIRR ze środków PFRON, 2011 r.
Pułapka świadczeniowa (2/4)
Obawa przed odebraniem lub „pogorszeniem” orzeczenia: 53%.
Pułapka świadczeniowa (3/4)
Obawa przed pomniejszeniem lub zawieszeniem renty (tego obszaru dotykała liberalizacja urs): ~32%.
Pułapka świadczeniowa (4/4)
• Obawy wobec pułapki świadczeniowej wyraża większość osób niepełnosprawnych bez względu na: (i) status na rynku pracy, (ii) pobieranie lub nie świadczeń, (iii) rodzaj świadczenia.
• Nieznajomość przepisów nie zmniejsza zjawiska.
• Obecny status:– Ryzyko zmierzenia się z nieokreślonością procesu orzekania i– Ewentualna utrata statusu osoby niepełnosprawnej, zwłaszcza z
tytułu podjęcia pracy
są czynnikami demotywującymi do pracy i zachęcają do asekuracyjnych postaw (bierności zawodowej).
Propozycja rozwiązania
• Zastąpienie renty z tytułu niezdolności do pracy dwoma świadczeniami:– Stałą rentą rekompensującą wyższe koszty funkcjonowania,– Wygasającym odpowiednikiem zasiłku dla bezrobotnych.
• Zalety:– Proste orzekanie (jak obecnie przez pzon),– Podjęcie pracy nie ma wpływu na rentę,– Wygasający zasiłek zachęca do starania się o pracę,– Zasadniczo każdy jest zdolny do pracy (w różnym wymiarze, z różną
intensywnością), bardziej podmiotowe podejście,– Zgodność z odczuciem społecznym – wsparcie osób
niepełnosprawnych bez względu na pracę,– Tańszy system dla państwa, motywujący dla obywateli.
Kontakt: Aleksander Waszkielewicze-mail [email protected]
tel. 508 21 33 22
Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Kraków: tel. 12 629 85 14, faks 12 629 85 15
Warszawa: tel. 22 652 91 90, faks 22 247 22 62 e-mail [email protected] , http://www.firr.org.pl
Organizacja Pożytku PublicznegoTwój 1% wykorzystamy na pożyteczne celeNr konta 77 2130 0004 2001 0255 9953 0005