Download pdf - Antyrak Nowy Styl Zycia

5/19/2018 Antyrak Nowy Styl Zycia

1/305


2/305

anty rakN O W Y S T Y L Y C I A


3/305

odpowiada na pytania klu-

czowe dla ycia i zdrowia wikszoci

ludzi. Jaki tryb ycia prowadzi, aby

zmniejszy ryzyko zachorowania na

raka? Co robi, aby zahamowa roz-

wj choroby i jej nawrt? Co je,

jakie stosowa diety? Czego i jakichpotraw bezwzgldnie unika?

Dr ServanSchreiber jest neuropsy

chiatr, zajmuje si terapi osb

cierpicych na nowotwory i inne

cikie schorzenia. Kilkanacie lat

temu, majc 31 lat, dowiedzia si, e

ma guz mzgu. Przey dwie ope-

racje oraz nawrt choroby. Od o-

miu lat nad ni panuje. Stworzy

now koncepcj walki z nowotwora-

mi, opart na stymulacji (przy po-

mocy odpowiednio dobranych dietoraz stylu ycia) naturalnych mecha-

nizmw obronnych organizmu.


4/305

Tytu oryginau:ANTICANCER. A NEW WAY OF LIFE

Copyright David ServanSchreiber, MD, PhD, 2007Ali rights reserved

Polish edition Wydawnictwo Albatros A. Kuryowicz 2008

Polish translation Anna Amsterdamska & Grzegorz Koodziejczyk 2008

Author's cover photo E. Robert Espalieu

Redakcja: Eliza Kujan

Konsultacja medyczna: dr Andrzej JanusProjekt graficzny okadki: Andrzej Kuryowicz

Skad: Laguna

Druk: Druklntro S. A., Inowrocaw

ISBN 9788373597655

Warszawa 2008. Wydanie I

Dystrybutor

Firma Ksigarska Jacek OlesiejukPoznaska 91, 05850 Oarw Maz.

t. /f. 0225350557, 0227213011/7007/7009

www. olesiejuk. pl

Sprzeda wysykowa

www. empik. comwww. merlin. pl

Wydawca

WYDAWNICTWO ALBATROS ANDRZEJ KURYOWICZ

Wiktorii Wiedeskiej 7/24, 02954 Warszawa

t. (22)8429867, email: walbatros@interia. pl
http://www.olesiejuk.pl/http://www.empik.com/http://www.merlin.pl/mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]://www.merlin.pl/http://www.merlin.pl/http://www.merlin.pl/http://www.empik.com/http://www.empik.com/http://www.empik.com/http://www.olesiejuk.pl/http://www.olesiejuk.pl/http://www.olesiejuk.pl/


5/305

Ksik t dedykuj

Moim kolegom lekarzom, ktrzy niestrudzenie walcz

z cierpieniem i lkiem, czasami wykazujc przy tym tak

sam odwag, jak ich pacjenci. Przede wszystkim mam

nadziej, e uznaj j za przydatn i zechc, tak jak ja,

wczy opisane tu zalecenia do swojej praktyki.

Mojemu synowi Sachy, urodzonemu w tych niespokojnych

czasach, ktry podchodzi do ycia z entuzjazmem,

bdcym dla mnie staym rdem inspiracji.


6/305


7/305

Zawsze uwaaem, e najwikszy problem medycyny nau-

kowej polega na tym, i nie jest dostatecznie naukowa.

Nowoczesna medycyna stanie si naprawd naukowadopiero wtedy, gdy lekarze i pacjenci naucz si kierowa

siami ciaa i umysu, wyraajcymi si poprzez vismedicatrix naturae [uzdrawiajc moc natury].

Profesor Ren Dubos, Rockefeller University, NowyJork, USA, odkrywca pierwszego dostpnego na rynkuantybiotyku (1939), inicjator pierwszego Szczytu ZiemiOrganizacji Narodw Zjednoczonych


8/305


9/305

Spis treci

Zastrzeenie 11

Wprowadzenie 13

Rozdzia 1 Pewna historia 19

Rozdzia 2 Ucieczka przed statystyk 26

Rozdzia 3 Niebezpieczestwo i okazja 34

Rozdzia 4 Saboci raka 44Cz 1 Stranicy ciaa sia komrek odpornociowych 45Cz 2 Rak rana, ktra si nie goi" 54Cz 3 Przecicie linii zaopatrzeniowych raka 62

Rozdzia 5 Przekazanie wiadomoci 75

Rozdzia 6 rodowisko antyrakowe 79Cz 1 Epidemia raka 79Cz 2 Powrt do pradawnego sposobu ywienia 87

Cz 3 Nie sposb by zdrowym na chorej planecie 109

Rozdzia 7 Lekcje nawrotu 136

Rozdzia 8 ywno kontra rak 141Cz 1 Nowa medycyna ywienia 141Cz 2 Dlaczego w konwencjonalnych kuracjach raka wci brakuje

porad ywieniowych 166Apendyks do rozdziau 8 Pokarmy antyrakowe w codziennej praktyce. 173

9


10/305

Rozdzia 9 Umys w walce z rakiem 197Cz 1 Zwizek ciaoumys 197Cz 2 Leczenie zadawnionych ran 215Cz 3 czenie si z si ycia 225

Rozdzia 10 Unieszkodliwianie strachu 253

Rozdzia 11 Ciao w walce z rakiem 266

Rozdzia 12 Jak zmieni siebie 284

Rozdzia 13 Podsumowanie 291

Podzikowania 300


11/305

Zastrzeenie

W ksice tej opisuj naturalne metody lecznicze, ktre przyczyniaj sido zapobiegania nowotworom lub wspomagaj walk z nimi i stanowiuzupenienie tradycyjnych metod (chirurgii, radioterapii, chemioterapii).Wiadomoci podane tutaj nie mog zastpi opinii lekarza. Ksika ta nie

powinna by wykorzystywana przy stawianiu diagnoz lub wybieraniuterapii.

Wszystkie kliniczne przykady, o ktrych tu wspominam, pochodzz mojej praktyki (z wyjtkiem kilku opisanych przez innych lekarzyw literaturze medycznej, co kadorazowo odpowiednio zaznaczam). Z oczy-wistych powodw zostay zmienione imiona i nazwiska pacjentw, a take

szczegy umoliwiajce ich identyfikacj. W niektrych przypadkach, dlawikszej jasnoci, poczyem kliniczne detale dotyczce kilku pacjentww opisie stanu jednej osoby.

Moim celem jest przedstawienie w prosty sposb wspczesnego stanu

wiedzy o nowotworach i naturalnych rodkach obronnych organizmu.W pewnych przypadkach nie pozwolio mi to jednak opisa penej zoonocizjawisk biologicznych oraz szczegw kontrowersji dotyczcych badaklinicznych. Cho jestem przekonany, e wiernie zaprezentowaem duchatych bada, przepraszam bioogw i onkologw za uproszczenie tego, codla wielu z nich stanowi wynik pracy caego ycia.


12/305


13/305

Wprowadzenie

Rak spoczywa upiony w kadym z nas. Podobnie jak wszystkie yweorganizmy, nasze ciaa stale produkuj wadliwe komrki. Tak rodz siguzy. Jednak nasze ciaa wyposaone s rwnie w mechanizmy, ktre

wykrywaj takie komrki i kontroluj ich rozwj. Na Zachodzie na rakaumiera jedna osoba na cztery, ale trzy na cztery nie. Ich mechanizmyobronne speniaj swoje zadanie i osoby te umieraj z innych przyczyn 1'2.

Mam raka. Wykryto go pitnacie lat temu. Przeszedem konwencjo-nalne leczenie i udao si osign remisj, ale pniej nastpi nawrt.

Postanowiem wwczas dowiedzie si wszystkiego, co mogo pomcmojemu ciau broni si przed t chorob. Jako lekarz, znany naukowieci byy dyrektor Centrum Medycyny Integracyjnej Uniwersytetu w Pittsburghu, miaem dostp do bezcennych informacji o naturalnych metodachzapobiegania i leczenia nowotworw. Ju od siedmiu lat panuj nadrakiem. W tej ksice chc opowiedzie o faktach naukowych i osobistychdowiadczeniach, stanowicych podstaw tego, czego si nauczyem.

Po operacji chirurgicznej i chemioterapii poprosiem onkologa o rad.

Co powinienem zrobi, eby prowadzi zdrowe ycie, i jakie rodkiostronoci mam podj, by zapobiec nawrotowi? Nie ma nic szczeglnegodo zrobienia. Prosz normalnie y. Bdziemy regularnie wykonywatomografi komputerow, zatem jeli nastpi nawrt, wykryjemy guz wewczesnej fazie" odpowiedzia wybitny przedstawiciel wspczesnejmedycyny.

Czy nie ma jednak wicze, jakie powinienem wykonywa, albodiety, do ktrej mam si stosowa? Czy naley skupi si na swoimnastawieniu psychicznym?" dociekaem. Odpowied kolegi zaskoczya


14/305

mnie. W tym zakresie moe pan robi, co pan chce. Z pewnoci to panunie zaszkodzi. Nie dysponujemy jednak adnymi naukowymi dowodami,e takie metody i zalecenia mog powstrzyma nawrt".

W rzeczywistoci mj lekarz uwaa, e onkologia to niezwykle

skomplikowana dziedzina medycyny, ktra zmienia si z oszaamiajcprdkoci. I tak z trudem nada za rozwojem nowych metod diagnos-tycznych i terapeutycznych. Wykorzystywalimy ju wszystkie lekarstwai wszystkie uznane metody medyczne, stosowane w takich przypadkach

jak mj. Osignlimy granice obecnej wiedzy naukowej. Mj lekarzniewtpliwie nie mia czasu ani ochoty zajmowa si bardziej teoretycznymikoncepcjami z zakresu relacji midzy umysem i ciaem oraz zaleceniamidotyczcymi ywienia.

Jako lekarz uniwersytecki doskonale znam ten problem. Tkwimy

w swoich specjalnociach i tylko od czasu do czasu docieraj do naswiadomoci o fundamentalnych odkryciach publikowane w prestiowychpismach naukowych, jak Natur" czy Science". Zwracamy na nie uwagdopiero wtedy, gdy staj si przedmiotem szeroko zakrojonych badaz udziaem ludzi. Jednak takie przeomowe odkrycia mona niekiedy

wykorzysta do ochrony organizmu na dugo wczeniej, nim one zaowocujprodukcj nowych lekarstw lub opracowaniem metod terapeutycznych,ktre w przyszoci wejd do regularnej praktyki lekarskiej.

Potrzebowaem wielu miesicy bada, nim zaczem rozumie, jak

mog pomc mojemu ciau chroni si przed rakiem. Braem udziaw konferencjach na terenie Stanw Zjednoczonych i w Europie, na ktrychspotykali si badacze koncentrujcy uwag zarwno na samej chorobie,

jak i na czynnikach wspistniejcych wraz z ni. Przegldaem bazydanych i czytaem periodyki naukowe. Wkrtce doszedem do wniosku, edostpne na temat raka wiadomoci s czsto fragmentaryczne i roz-proszone. Znaczenie tych informacji mogem doceni w peni dopierowtedy, gdy je zebraem i poczyem.

Gdy wemiemy pod uwag wszystkie dane naukowe, moemy dostrzec,jak istotn rol w walce z rakiem odgrywaj nasze naturalne mechanizmyobronne. Dziki spotkaniom z innymi lekarzami i terapeutami, ktrzy ju

wczeniej zajli si t problematyk, udao mi si wykorzysta te informacjew praktyce, rwnolegle do stosowanej terapii.

Oto czego si nauczyem: Cho w kadym z nas tkwi upiony,potencjalny nowotwr, kady ma rwnie ciao zaprojektowane" do


15/305

walki z rozwojem guzw. To od nas zaley, czy wykorzystamy naturalnesystemy obronne organizmu. Inne kultury czyni to znaczenie lepiej odnaszej.

Nowotwory atakujce mieszkacw Zachodu na przykad piersi,okrnicy i prostaty wystpuj tu z czstotliwoci od siedmiu doszedziesiciu razy wiksz ni w krajach azjatyckich3. Mimo to z danychstatystycznych wynika, e w prostatach mczyzn z Azji, ktrzy zmarliprzed ukoczeniem pidziesitego roku ycia z innych powodw ni rak,znaleziono tyle samo przedrakowych mikroguzw, co u mczyzn z Za-chodu4. Jest zatem co w ich sposobie ycia, co powstrzymuje rozwj tychmikroguzw. Z drugiej strony czstotliwo wystpowania nowotworw

u Japoczykw, ktrzy osiedlili si na Zachodzie, w cigu jednego lubdwch pokole zrwnuje si z czstotliwoci w caej populacji4. Krtkomwic w naszym sposobie ycia jest co, co osabia mechanizmyobronne organizmu walczce z t chorob.

Wszyscy wierzymy w mity, ktre utrudniaj nam walk z rakiem. Naprzykad wiele osb uwaa, e wystpowanie nowotworw jest przedewszystkim uwarunkowane genetycznie i nie ma zwizku ze stylem ycia.Gdy jednak przyjrzymy si wynikom bada, moemy stwierdzi, e tonieprawda.

Gdyby rak by przekazywany przede wszystkim genetycznie, czstowystpowania nowotworw wrd adoptowanych dzieci byaby taka sama,jak wrd ich biologicznych rodzicw. W Danii, gdzie istnieje szczegowyrejestr genetyczny pozwalajcy przeledzi pochodzenie kadej osoby,naukowcy odnaleli biologicznych rodzicw ponad tysica dzieci adop-towanych zaraz po urodzeniu. Ich wnioski, opublikowane w prestiowymperiodyku New England Journal of Medicine", zmuszaj do zmianywszystkich naszych zaoe na temat raka. Badacze stwierdzili, e genybiologicznych rodzicw, ktrzy zmarli na raka przed ukoczeniem pi-dziesitego roku ycia, nie miay adnego wpywu na zagroenie nowo-tworami adoptowanych dzieci. Z drugiej strony miertelno z powoduraka wrd adoptowanych dzieci wzrasta piciokrotnie, jeli jedno z adop-cyjnych rodzicw (ktrzy przekazuj dzieciom nie geny, ale zwyczaje)zmaro na chorob nowotworow przed ukoczeniem pidziesitego roku

ycia

5

. Badania te dowodz, e styl ycia ma podstawowe znaczenie dlapodatnoci na raka. Wszystkie badania nowotworw prowadz do zgodnychwnioskw: czynniki genetyczne s przyczyn nie wicej ni 15% zgonw


16/305

z powodu raka. Krtko mwic, nie wisi nad nami genetyczny wyrok.Wszyscy moemy nauczy si broni*.

Od razu naley stwierdzi, e jak dotd nie istnieje adnaalternatywna metoda terapeutyczna umoliwiajca wyleczenie choroby

nowotworowej. Prby leczenia raka bez wykorzystywania najlepszychosigni konwencjonalnej medycyny zachodniej chirurgii, chemioterapii,radioterapii, immunoterapii i (w nieodlegej przyszoci) genetyki moleku-larnej byyby cakowicie sprzeczne ze zdrowym rozsdkiem.

Tak samo jednak jest rzecz nierozsdn polega wycznie na czystotechnicznym" podejciu i zaniedbywa naturalne mechanizmy organizmu,ktre chroni nas przed guzami. Moemy skorzysta z owej naturalnejochrony, eby albo zapobiec chorobie, albo zwikszy skuteczno terapii.

Poniej opowiem, jak z naukowcabadacza, niemajcego pojcia

o naturalnych systemach obronnych ustroju, zmieniem si w lekarza,ktry przede wszystkim polega na tych mechanizmach. Do tej zmianyprzyczynio si to, e sam zachorowaem na raka. Przez pitnacie latuparcie trzymaem t chorob w tajemnicy. Kocham swoj prac neuropsychiatry i nie chciaem, aby moi pacjenci odnieli wraenie, e teraz tooni musz si mn zaj, zamiast pozwoli, ebym nadal im pomaga. Jako

badacz i nauczyciel nie chciaem rwnie, eby kto uzna moje ideei opinie za owoc osobistych dowiadcze, nie za metody naukowej, naktrej zawsze polegaem. Z osobistego punktu widzenia mog stwierdzi,

e jak wie kady, kto mia raka pragnem nadal normalnie y. Dzi,nie bez pewnej niechci i lku, postanowiem o tym opowiedzie. Jestembowiem przekonany, i powinienem koniecznie udostpni informacje,ktre przyniosy mi korzyci, tym wszystkim, ktrzy mog zechcie jezastosowa.

W pierwszej czci tej ksiki przedstawiam nowy pogld na mechani-zmy choroby nowotworowej. Koncepcja ta odwouje si do podstawowych,

* Badania wpywu czynnikw genetycznych przeprowadzili rwnie uczeni z In-

stytutu Karoliskiego w Szwecji, gdzie wybierani s kandydaci do Nagrody Nobla.Wynika z nich, e blinita jednojajowe, ktre maj identyczne geny, zwykle nie szagroone rakiem w rwnym stopniu. W artykule opublikowanym w New EnglandJournal of Medicine" autorzy stwierdzaj:Dziedziczne czynniki genetyczne maj niewielkiwpyw na podatno na wikszo rodzajw neoplazm(n. b. neoplazma = rak). Wskazujeto, e rodowisko odgrywa zasadnicz rol wrd przyczyn powszechnie wystpujcychodmian raka6.


17/305

lecz wci jeszcze mao znanych, zasad dziaania ukadu odpornociowego,odkrycia procesw zapalnych warunkujcych rozwj guzw nowotworo-

wych i moliwoci zablokowania ich rozprzestrzeniania si przez unie-

moliwienie nowym naczyniom krwiononym dostarczania im poywienia.Taki pogld na istot choroby nowotworowej prowadzi do przyjcia

czterech nowych zasad postpowania. Kady moe zastosowa je w prak-tyce, zaprzgajc swoje ciao i umys do tworzenia wasnej, antyrakowejbiologii. Te cztery zasady okrelaj: (1) jak chroni si przed zaburzeniamirwnowagi w naszym rodowisku, ktre powstay po 1940 roku i przy-czyniy si do wybuchu obecnej epidemii raka; (2) jak zmieni diet w celuograniczenia spoycia substancji sprzyjajcych powstaniu nowotworwi maksymalnego zwikszenia iloci zwizkw fitochemicznych, ktreaktywnie walcz z guzami; (3) jak zrozumie i zaleczy psychiczne rany,ktre wzmacniaj mechanizmy biologiczne sprzyjajce chorobie nowo-tworowej; (4) jak nawiza gbszy kontakt z wasnym ciaem, stymulujcw ten sposb ukad odpornociowy i osabiajc mechanizmy powstawaniastanw zapalnych, ktre przyczyniaj si do wzrostu guzw.

Ksika ta nie jest jednak podrcznikiem biologii. Konfrontacja

z chorob stanowi bolesne dowiadczenie wewntrzne. Nie mgbym jejnapisa, nie wracajc myl do radoci i smutkw, odkry i poraek, dzikiktrym przeywam ycie znacznie intensywniej ni pitnacie lat temu.Mam nadziej, e dzielc si tym wszystkim z Czytelnikami, umoliwi imznalezienie drogi uzdrowienia i przygd, wypenionej piknem i radoci.

Cytowana literatura


18/305


19/305

Rozdzia 1

PEWNA HISTORIA

Mieszkaem w Pittsburghu od siedmiu lat, a ojczysty kraj opuciemprzed dziesicioma laty. Odbywaem sta psychiatryczny, a rwnoczeniekontynuowaem badania zwizane z moj rozpraw doktorsk z neurologii.Wsplnie z przyjacielem, Jonathanem Cohenem, prowadziem laboratoriumbada funkcjonalnych mzgu metod obrazowania, finansowane przezNarodowy Instytut Zdrowia. Usiowalimy zrozumie procesy mylenia,czc je ze zjawiskami zachodzcymi w mzgu. Ani przez chwil niewyobraaem sobie, e te badania doprowadz do wykrycia mojej choroby.

Bardzo przyjaniem si z Jonathanem. Obaj bylimy lekarzamispecjalizujcymi si w psychiatrii. Razem rozpoczlimy studia dokto-ranckie w Pittsburghu. On pochodzi z kosmopolitycznego rodowiska SanFrancisco, ja dotarem tam z Parya przez Montreal. Nieoczekiwanie obajznalelimy si w pooonym w gbi kontynentu amerykaskiego Pitts-

burghu, ktry by nam zupenie obcy. Niedawno opublikowalimy artyku

w prestiowym pimie Psychological Review" na temat roli koryprzedczoowej, sabo zbadanego rejonu mzgu, ktra odgrywa pewn rolw czeniu wiadomoci przeszoci i przyszoci. Dziki komputerowymsymulacjom dziaania mzgu moglimy przedstawi now teori psycho-logiczn. Artyku wywoa pewne poruszenie, dziki czemu cho jeszcze

bylimy studentami otrzymalimy dotacj rzdow na zaoenie labora-torium badawczego.

Zdaniem Jonathana komputerowe symulacje nie mogy ju doprowadzi

do dalszego postpu naszych bada. Musielimy sprawdzi nasze teorie,bezporednio obserwujc dziaanie mzgu za pomoc najnowszych technikbadawczych czynnociowego rezonansu magnetycznego (MRI). W owym


20/305

czasie technika ta bya jeszcze w powijakach. Tylko najnowoczeniejszeorodki naukowe dysponoway precyzyjnymi skanerami. Skanery szpitalne

byy znacznie bardziej rozpowszechnione, ale te bez porwnania mniejdokadne. W szczeglnoci nikomu jeszcze nie udao si zmierzyaktywnoci kory przedczoowej przedmiotu naszych bada za pomocszpitalnego skanera. W odrnieniu od kory wzrokowej, ktrej zmianymona atwo mierzy, obserwacje aktywnoci kory przedczoowej sniezwykle trudne. W celu zademonstrowania jej dziaania na obrazie MRItrzeba wymyli zoone zadania, ktre pobudziyby" j do ujawnieniasi. W tym samym czasie Doug, mody fizyk specjalizujcy si w tech-nikach MRI, wpad na pomys nowej metody rejestracji obrazw, mogcejumoliwi obejcie tej trudnoci. Nasz szpital zgodzi si udostpni namskaner w godzinach od smej do jedenastej wieczorem, po godzinachkonsultacji, dziki czemu moglimy sprawdzi nasze koncepcje.

Doug, jako fizyk, zajmowa si aparatur, natomiast Jonathan i jawymylalimy zadania umysowe, majce maksymalnie pobudzi tenrejon mzgu. Po kilku niepowodzeniach udao si nam uchwyci naekranach obraz dziaania sawnej kory przedczoowej. To bya wyjtkowachwila, kulminacja pewnej fazy intensywnych bada, ktr przeylimyszczeglnie silnie, gdy wizaa si rwnie z nasz przyjani.

Musz przyzna, e bylimy nieco aroganccy. Wszyscy trzej niedawnoprzekroczylimy trzydziestk i zrobilimy doktoraty, a ju mielimy swojelaboratorium. Dziki nowej teorii, ktra wszystkich zainteresowaa,

Jonathan i ja stalimy si wschodzcymi gwiazdami amerykaskiejpsychiatrii. Opanowalimy najnowsz technik badawcz, ktrej dotd niktnie stosowa. Uniwersyteccy psychiatrzy stosunkowo sabo znali metodykomputerowych symulacji sieci neuronowych i czynnociowego obrazowa-nia mzgu za pomoc rezonansu magnetycznego. Tego roku profesor

Widlcher, wybitny francuski psychiatra, zaprosi Jonathana i mnie doParya w celu wygoszenia seminarium w Hospital La PitieSalpetriere,gdzie kiedy pod kierownictwem Charkota studiowa Freud. Przez dwa dni,

wystpujc przed licznie przybyymi francuskimi psychiatrami i neurologa-

mi, wyjanialimy, jak komputerowe symulacje sieci neuronowych mogpomc zrozumie mechanizmy dziaania i zaburze ludzkiej psychiki.W wieku trzydziestu lat mielimy z czego by dumni.

yem peni ycia cho dzi to ycie wydaje mi si nieco dziwne.Byem pewny sukcesw, ufaem solidnej nauce, nie interesowaem si


21/305

nawizaniem kontaktu z pacjentami. Miaem do zaj zwizanych zestaem i prowadzeniem laboratorium, dlatego unikaem pracy klinicznej.Pamitam, e kiedy poproszono mnie o zastpienie kogo w programieszkoleniowym. Podobnie jak wikszo rezydentw, nie zareagowaem nat propozycj szczeglnie entuzjastycznie. Przez sze miesicy miaemsi zajmowa problemami psychicznymi pacjentw przebywajcych

w szpitalu z powodu rnych dolegliwoci somatycznych po bajpasach,przeszczepie wtroby, chorych na raka, tocze, stwardnienie rozsiane...Nie miaem ochoty na to zastpstwo, gdy uniemoliwioby mi onoprowadzenie bada laboratoryjnych. Poza tym wszyscy ci ludzie ze

swoimi schorzeniami niewiele mnie obchodzili. Chciaem bada mzg,publikowa prace naukowe, wystpowa na konferencjach i przyczyniasi do rozwoju wiedzy.

Rok wczeniej pojechaem jako wolontariusz do Iraku, w ramachdziaalnoci organizacji Lekarze bez granic". Widziaem dziejce si tamokropiestwa i ze wszystkich si staraem si, dzie po dniu, agodziludzkie cierpienia. To dowiadczenie nie uwiadomio mi jednak, comgbym robi po powrocie do szpitala w Pittsburghu. To byy dla mniedwa cakowicie rne wiaty. Byem mody i ambitny, tylko to si liczyo.

Dominujce znaczenie pracy w moim yciu niewtpliwie przyczyniosi do bolesnego rozwodu, do ktrego doszo w tym okresie. Przyczynzerwania byo wiele, midzy innymi moja ona nie moga zaakceptowa,i ze wzgldu na karier zawodow postanowiem zosta w Pittsburghu.Chciaa wrci do Francji lub przynajmniej przeprowadzi si do miastatakiego jak Nowy Jork, gdzie ycie jest znacznie ciekawsze. Dla mnie

Pittsburgh by miejscem, gdzie mogem szybko zrobi karier naukow.Nie chciaem zostawia swojego laboratorium i kolegw. W ten sposbskoczylimy w sdzie i pniej przez rok mieszkaem sam w malekimdomku z sypialni i gabinetem.

Pewnego dnia, gdy szpital praktycznie opustosza midzy BoymNarodzeniem i Nowym Rokiem, w najspokojniejszy tydzie roku zoba-czyem w stowce mod kobiet czytajc Baudelaire'a. W StanachZjednoczonych rzadko si widuje, by kto w trakcie lunchu czyta

dziewitnastowieczn poezj francusk. Przysiadem si do niej. Bya toRosjanka. Miaa wysokie koci policzkowe i due, czarne oczy. Wydawaasi zdystansowana i niezwykle inteligentna. Chwilami milka, co trochmnie peszyo. Spytaem, co robi. Przeprowadzam test szczeroci tego, co


22/305

pan przed chwil powiedzia" wyjania. Rozemiaem si. Spodobaomi si, e sprawuje nade mn taki nadzr. To by pocztek tej znajomoci.Z biegiem czasu nasz zwizek si pogbi. Nie pieszyem si, onarwnie nie.

Sze miesicy pniej wyjechaem do San Francisco, eby latempracowa w laboratorium psychofarmakologicznym Uniwersytetu Kalifor-nijskiego. Szef laboratorium wybiera si ju na emerytur i chcia, ebymobj po nim stanowisko. Pamitam, jak mwiem Annie, e jeli poznamkogo w San Francisco, moe to oznacza koniec naszego zwizku.Zapewniem j, e w peni zrozumiem, jeli ona zrobi to samo. To chyba jzasmucio, ale chciaem by cakowicie szczery.

Gdy we wrzeniu wrciem do Pittsburgha, Anna przeprowadzia sido mnie. Zamieszkalimy razem w moim domku dla lalek. Czuem, e comidzy nami powstaje, i byem szczliwy. Nie miaem jednak pewnoci,

do czego to zmierza. Dobrze pamitam, e zachowywaem ostrono nie zapomniaem jeszcze rozwodu, ale moje ycie wygldao coraz lepiej.W padzierniku przeylimy dwa magiczne tygodnie. Byo babie lato.Pisaem scenariusz do filmu o swoich dowiadczeniach z pracy dlaLekarzy bez granic". Anna pisaa wiersze. Zakochaem si. I w tymmomencie w moim yciu nastpi radykalny zwrot.

Pamitam, e by pikny, padziernikowy wieczr. Pojechaem moto-cyklem do laboratorium MRI ulicami, wzdu ktrych drzewa pony

wszystkimi kolorami jesieni. Jonathan i Doug ju na mnie czekali.

Mielimy przeprowadzi dowiadczenie ze studentami wystpujcymiw roli winek dowiadczalnych. Za minimalne wynagrodzenie kadli siw skanerze i wykonywali zlecone zadania umysowe. Fascynoway ichnasze badania; cieszyli si rwnie, e na koniec sesji otrzymaj cyfrowyobraz swojego mzgu, ktry bd mogli wysa rodzicom lub powiesi nakomputerze. Pierwszy student przyszed o smej. Drugi mia przyj ok.dziewitej, ale si nie pojawi. Jonathan i Doug zaproponowali, ebym gozastpi. Oczywicie si zgodziem. Z nas trzech to ja miaem najmniejzdolnoci technicznych". Pooyem si w skanerze wskiej rurze,gdzie musiaem trzyma ramiona ciasno przy ciele, jak w trumnie. Wieluludzi le znosi ograniczenie swobody w skanerze: od 10 do 15% pacjentw

wykazuje tak klaustrofobi, e badanie MRI jest wykluczone.Le zatem w skanerze. Jak zawsze zaczynamy od serii obrazw,

ktrych celem jest ustalenie struktury mzgu badanego. Mzgi, tak samo


23/305

jak twarze, rni si nieco midzy sob. Przed wykonaniem pomiarwtrzeba zrobi co w rodzaju obrazu mzgu w spoczynku (tak zwany obrazanatomiczny). Porwnuje si go nastpnie z obrazami otrzymanymi, gdybadany wykonuje zlecone zadania umysowe (obraz czynnociowy).Podczas pracy skaner gono dzwoni, tak jakby kto wielokrotnie stukametalow lask o posadzk. rdem tych dwikw s ruchy elektromag-nesu, ktry jest szybko wczany i wyczany w celu wywoywania zmianpola magnetycznego w mzgu. Czstotliwo dzwonienia zaley od tego,czy wykonywany jest obraz anatomiczny czy czynnociowy. Z tego, cosyszaem, wynikao, e Jonathan i Doug robili obrazy anatomiczne

mojego mzgu.Po dziesiciu minutach cz anatomiczna jest skoczona. Na maychekranach nad moj gow powinny si pojawi zaprogramowane przez naszadania umysowe, stymulujce aktywno kory przedczoowej to wanie

jest celem naszego dowiadczenia. Mam nacisn guzik, ilekro kolejnelitery, szybko pojawiajce si na ekranach, bd takie same (koraprzedczoowa zostaje pobudzona, poniewa jej zadaniem jest zapamitanieprzez kilka sekund liter, ktre ju zniky, w celu porwnania ich z nastp-nymi). Czekam, a Jonathan zainicjuje zadanie i na charakterystyczny,pulsujcy dwik skanera rejestrujcego aktywno mzgu. Jednak przerwasi przedua. Nie rozumiem, co si dzieje. Jonathan i Doug siedz

w pokoju kontrolnym, za wielk szyb. Moemy si kontaktowa tylkoprzez interkom. Nagle sysz w suchawkach: David, mamy problem. Co

jest nie tak z tymi obrazami. Musimy je zrobi jeszcze raz". Dobra. Czekam.Zaczynamy od pocztku. Znowu przez dziesi minut wykonuj obrazy

anatomiczne. Przychodzi pora na zadanie umysowe. Czekam. Suchaj,co jest le sysz gos Jonathana. Idziemy do ciebie". Obaj wchodzdo pomieszczenia skanera i wysuwaj st, na ktrym le. Gdy wyaniamsi z rury, widz, e maj dziwne miny. Jonathan kadzie mi rk naramieniu. Nie moemy przeprowadzi eksperymentu. Masz co w mzgu".Prosz ich, eby pokazali mi obrazy, ktre dwukrotnie zarejestrowakomputer.

Nie byem ani radiologiem, ani neurologiem, ale widziaem wieleobrazw mzgu na tym polegaa nasza codzienna praca. Po prawejstronie mojej kory przedczoowej wida byo kulk wielkoci orzecha

woskiego. To, co znajdowao si w tym miejscu, mogo by jakimniegronym guzem, ktry nie naley do najbardziej zoliwych jak na


24/305

przykad oponiak lub gruczolak i ktry mona usun operacyjnie.Moga to by te cysta, rodzaj agodnego nowotworu wywoywanegoprzez takie choroby, jak na przykad AIDS. Byem jednak zupenie zdrw.Uprawiaem sport, byem kapitanem druyny suasha. Nie bya to zatem

adna choroba tego typu.Nie mona byo udawa, e odkrylimy co nieistotnego. Guz mzguw zaawansowanej fazie moe spowodowa mier w cigu szeciu tygodni,jeli nie jest leczony, a jeli podejmuje si terapi w cigu szeciumiesicy. Nie miaem pojcia, w jakiej jestem fazie, ale znaem danestatystyczne. aden z nas nie wiedzia, co powiedzie. Milczelimy.Jonathan wysa obrazy do dziau radiologii, eby nastpnego dnia spojrzana nie jaki specjalista. Powiedzielimy sobie dobranoc".

Jechaem motocyklem do mojego maego domku po drugiej stronie

miasta. Bya jedenasta wieczorem, na pogodnym niebie wieci piknyksiyc. Anna spaa. Pooyem si do ka i wbiem wzrok w sufit. Tobyo nie do pomylenia, e moje ycie mogo si tak skoczy. Trudno mibyo to sobie wyobrazi. Zbyt dua przepa dzielia to, czego si waniedowiedziaem, od wszystkiego, czym yem przez tyle lat nabraemrozpdu przed dugim wycigiem, ktry mg si zakoczy znaczcymiosigniciami. Miaem wraenie, e dopiero teraz zaczynam zbierapierwsze naprawd istotne wyniki w mojej pracy. Wiele zainwestowaemw wyksztacenie i karier zawodow, w moj przyszo. Zdecydowaemsi na wiele ofiar. Teraz nagle stanem w obliczu groby, e nie mam juadnej przyszoci.

Poza tym byem sam. Moi bracia przez pewien czas studiowaliw Pittsburghu, ale ju zdobyli dyplomy i wyjechali. Nie miaem ony. Mjzwizek z Ann by zupenie wiey. Nie wtpiem, e si rozstaniemy, bokto ma ochot wiza si z partnerem skazanym na mier w wiekutrzydziestu jeden lat? Czuem si jak kawaek drewna spywajcy z nurtemrzeki, ktry nagle zosta wyrzucony na brzeg i utkn w stojcej kauy.Nigdy nie dotrze do oceanu. Zrzdzeniem losu staem si winiemmiejsca, z ktrym nie miaem adnych prawdziwych zwizkw. Miaemumrze. Samotny. W Pittsburghu.

Pamitam, e gdy tak leaem, wpatrujc si w dym unoszcy siz niewielkiego, indyjskiego papierosa, stao si co niezwykego. Niechciao mi si spa. Pogryem si w rozmylaniach. Nagle usyszaem

w gowie wasny gos. Mwiem agodnym tonem, ale z pewnoci,


25/305

jasnoci i przekonaniem, ktre byy dla mnie czym zupenie nowym. Tonie mwiem ja, ale z pewnoci by to mj gos! To nie moe mi siprzytrafi, to niemoliwe", powtarzaem, a jednoczenie drugi gos mwi:

Wiesz co, David? To cakowicie moliwe i wszystko jest w porzdku".Stao si co, co byo rwnoczenie zdumiewajce i niezrozumiae. Od tejchwili nie byem ju jak sparaliowany. To byo oczywiste, tak, to byomoliwe. To stanowio element ludzkiego dowiadczenia. Wielu innychprzeyo to przede mn, nie byem kim wyjtkowym. Nie byo niczegozego w zwykym, ludzkim losie. Mj umys sam znalaz sposb, ebyodczu ulg. Pniej, gdy znowu zaczem si ba, musiaem nauczy siposkramia emocje, ale tej nocy udao mi si w kocu zasn. Nastpnegodnia byem ju gotw zabra si do pracy i podj wszelkie niezbdnekroki, aby stan oko w oko z chorob i dalszym yciem.


26/305

Rozdzia 2UCIECZKA PRZED STATYSTYK

Stephen Jay Gould by profesorem zoologii, specjalist w dziedzinieteorii ewolucji na Uniwersytecie Harvarda. Nalea do najbardziej wpy-

wowych uczonych swojego pokolenia; wielu uwaao go za drugiegoDarwina, gdy sformuowa peniejsz wersj teorii ewolucji.

W lipcu 1982 roku, w wieku czterdziestu lat, Gould dowiedzia si, ema midzyboniaka otrzewnej rzadk i gron odmian raka, przypisy-

wan kontaktom z azbestem. Po operacji spyta lekark: Jakie s najlepszenaukowe artykuy na temat midzyboniaka?". Dotd lekarka rozmawiaaz nim bardzo szczerze, ale teraz stwierdzia, e w literaturze medycznejnie ma na ten temat nic naprawd wartego przeczytania". Prba po-

wstrzymania uczonego takiej klasy przed signiciem do interesujcej go

literatury przypomina nieco jak napisa pniej Gould zalecanie cnotyprzedstawicielom homo sapiens, najbardziej skoncentrowanego na seksiegatunku naczelnych".

Wyszedszy ze szpitala, skierowa si prosto do uniwersyteckiejbiblioteki medycznej i usiad przy stole ze stosem niedawno opub-likowanych pism naukowych. Godzin pniej z przeraeniem zrozumia,dlaczego lekarka wolaa udzieli wymijajcej odpowiedzi. Badania nauko-

we nie pozostawiay adnych wtpliwoci: midzyboniak jest nieuleczal-ny", a mediana czasu przeycia od diagnozy wynosi osiem miesicy.

Podobnie jak zwierz, ktre nagle znalazo si w szponach drapienika,Gould poczu, jak poddaje si panice. By fizycznie i umysowo wstrz-nity; potrzebowa dobrych pitnastu minut, eby wzi si w gar.

W kocu zwyciy jego naukowy trening. To uratowao go przedrozpacz. Ostatecznie przez cae ycie Gould zajmowa si badaniem


27/305

i ilociowym opisem zjawisk naturalnych. Z tych bada wynikaa przynaj-mniej jedna lekcja: w naturze nie obowizuje adna sztywna regua, ktrstosuje si jednakowo do wszystkiego. Istot natury jest zmienno.

Mediana" to abstrakcja, prawo", ktre umys ludzki narzuca na ogromnebogactwo indywidualnych przypadkw. Dla Goulda, jako jednostki rnejod wszystkich innych, zasadnicze pytanie brzmiao, gdzie jest jego miejsce

w zakresie wariacji wok mediany.Skoro mediana czasu przeycia wynosia osiem miesicy, oznaczao to,

e poowa osb chorych na midzyboniaka ya krcej ni osiem miesicy.Druga poowa ya duej. Do ktrej poowy on nalea? By mody, nie

pali, cieszy si dobrym zdrowiem (pomijajc raka), nowotwr zostazdiagnozowany we wczesnej fazie rozwoju, mg liczy na najlepszmoliw terapi. Gould z ulg doszed do wniosku, e ma podstawy, abyprzypuszcza, i naley do bardziej obiecujcej poowy. To ju byo co.

Rysunek 1. Wykres czasu przeycia chorych na midzyboniaka, jakiznalaz Gould.

Nastpnie Gould skupi si na bardziej istotnym problemie. Wszystkiekrzywe ilustrujce czas przeycia maj taki sam asymetryczny ksztat.W przypadku midzyboniaka poowa przypadkw mieci si po lewejstronie wykresu, w przedziale od zera do omiu miesicy.

Druga poowa, po prawej stronie, obejmuje przedzia znacznie szerszy


28/305

ni osiem miesicy. Krzywa tak zwany rozkad zawsze ma ogon, ktrysiga duych wartoci czasu przeycia. Gould nerwowo poszukiwaw pismach penego wykresu czasu przeycia chorych na midzyboniaka.Gdy znalaz, przekona si, e ogon krzywej siga a do kilku lat. Nawet

jeli mediana wynosi tylko osiem miesicy, ogon przedstawia nieliczngrupk chorych, ktrzy yli przez lata od momentu wykrycia choroby.Gould nie widzia powodu, dlaczego on nie miaby trafi do tego ogona.Odetchn z ulg.

Podbudowany tymi odkryciami biolog zwrci uwag na trzeci fakt,rwnie istotny, jak dwa pierwsze: krzywa przeycia, ktr znalaz, dotyczyaludzi leczonych od dziesiciu do dwudziestu lat wczeniej. Korzystali onize znanych wwczas metod terapii, w warunkach, jakie wtedy panoway.

W takiej dziedzinie jak onkologia dwie rzeczy stale si zmieniaj:konwencjonalne metody leczenia i wiedza o tym, co kady z nas moezrobi, eby zwikszy ich skuteczno. Jeli te dwa czynniki si zmieniy,musiaa si rwnie zmieni krzywa czasu przeycia. Gould mg liczyna to, e jeli dopisze mu szczcie, to dziki nowym metodom terapii jegoprzypadek bdzie opisywaa nowa krzywa, z wysz median i duszymogonem rozkadu by moe nawet sigajcym staroci i mierciz przyczyn naturalnych*.

Stephen Jay Gould zmar dwadziecia lat pniej na zupenie innchorob. Mia mnstwo czasu na godn podziwu prac naukow. Dwamiesice przed mierci by wiadkiem wydania swego magnum opus The Structure of Evolutionary Theory". y trzydzieci razy duej, niprzewidywali onkolodzy.

Przykazanie, jakie zawdziczamy temu wielkiemu biologowi, jestbardzo proste: statystyka to informacja, a nie wyrok. Gdy kto ma rakai chce walczy z losem, musi dy do tego, eby znale si w ogonierozkadu.

Nikt nie jest w stanie precyzyjnie przewidzie przebiegu chorobynowotworowej. Profesor David Spiegel z Uniwersytetu Stanforda odtrzydziestu lat organizuje grupy wsparcia dla kobiet z przerzutami raka

* Stephen Jay Gould opisa sw reakcj na dane statystyczne dotyczce jego rodzajunowotworu w doskonaym eseju The Median isn 't the Message, ktry mona znale nastroniewww. cancerguide. org.Jestem wdziczny Steve'owi Dunnowi za udostpnienie tejinformacji szerszej publicznoci na swojej stronie internetowej.
http://www.cancerguide.org/http://www.cancerguide.org/http://www.cancerguide.org/http://www.cancerguide.org/


29/305

piersi. W wykadzie dla onkologw, wygoszonym na Harvardzie i opub-likowanym w New England Journal of Medicine", wyjania przyczynyswojej dezorientacji: Rak to bardzo dziwna choroba. Znamy pacjentw,

ktrzy mieli guzy wtrne w mzgu [uwaga autora: czsto bardzo gronezjawisko w przypadku raka piersi]osiem lat temu, a dzi s w doskonaymstanie. Dlaczego? Nikt nie wie. Jedn z wielkich tajemnic chemioterapiijest to, e niekiedy guzy znikaj, jakby si roztopiy, i nie maj wpywu naczas ycia. Zwizek midzy oporem somatycznym i rozwojem choroby,nawet z czysto onkologicznego punktu widzenia, wci jest bardzo trudnydo ustalenia1.

Wszyscy syszelimy historie o cudownych przypadkach uzdrowienia,

o ludziach, ktrzy mieli przed sob tylko kilka miesicy ycia, a jednakprzeyli lata, a nawet dziesiciolecia. Nie zapominajcie ostrzegajnas e to bardzo rzadkie przypadki". Czsto spotyka si opini, e nie

jest to przykad wyleczenia raka, lecz bdnej diagnozy. W celu wyjanieniatej sprawy w latach osiemdziesitych dwaj uczeni z Uniwersytetu Erazmaw Rotterdamie systematycznie zbadali przypadki spontanicznej remisjiraka, gdy diagnoza nie budzia ju adnych wtpliwoci. Ku ich wielkiemu

zdumieniu w cigu osiemnastu miesicy bada w niewielkim rejonieHolandii znaleli a siedem takich przypadkw rwnie niewtpliwych, jakniedajcych si wyjani2. Z ca pewnoci takie przypadki s znacznieczstsze, ni si powszechnie uwaa.

Uczestniczc w pewnych programach, takich jak w CommonwealCenter w Kalifornii, pacjenci usiuj zapanowa nad rakiem, nauczy siy w wikszej harmonii z wasnymi ciaami i przeszoci, szukawewntrznego spokoju, uprawiajc jog i medytujc, oraz wybiera

jedzenie sprzyjajce walce z rakiem, a unika takiego, ktre przypieszajego rozwj. Analiza ich przypadkw wskazuje, e yj dwa lub trzy razyduej, ni yj przecitnie ludzie majcy taki sam rodzaj raka w tej samejfazie rozwoju*.

Zaprzyjaniony onkolog z Uniwersytetu w Pittsburghu, ktremuopowiedziaem o tych danych, mia pewne zastrzeenia: To nie s typowipacjenci. S lepiej wyksztaceni, bardziej zmotywowani, w lepszymoglnym stanie zdrowia. To, e yj duej, niczego nie dowodzi". Nie

* Nie jest to wynik bada naukowych, lecz wniosek oparty na obserwacji stanupacjentw uczestniczcych w programie3.


30/305

mia racji. Nawet jeli te wyniki nie pasuj do kanonw podwjnielepych, losowych testw, to i tak dowodz, e niektrzy ludzie mog

wygra ze statystycznym prawdopodobiestwem. Ci, ktrzy wicej wiedzo swojej chorobie, lepiej troszcz si o swoje ciao i umys, w konsekwencji

otrzymuj to, czego potrzebuj dla poprawy stanu zdrowia; potrafizmobilizowa funkcje yciowe organizmu do walki z rakiem.Bardziej formalnych dowodw dostarczy pniej profesor medycyny

Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco, doktor Dean Ornish,pionier medycyny integracyjnej. W 2005 roku opublikowa on wynikibezprecedensowych bada onkologicznych4. Dziewidziesiciu trzechmczyzn majcych raka prostaty we wczesnej fazie co potwierdziabiopsja zdecydowao si na rezygnacj z operacji, eby pod nadzoremonkologw ledzi rozwj nowotworu. W tym celu regularnie mierzonopoziom PSA (swoisty antygen gruczou krokowego) we krwi. Antygenywydzielane przez komrki raka prostaty powoduj wzrost poziomu PSA,co wskazuje na mnoenie si komrek rakowych i powikszanie si guza.

W czasie prowadzenia obserwacji pacjenci ci zrezygnowali z wszelkichform konwencjonalnej terapii, co umoliwio ocen dziaania metodnaturalnych. Podzielono ich na dwie grupy metod losowania, dzikiczemu byy one cakowicie porwnywalne. Osoby z grupy kontrolnejpozostaway po prostu pod nadzorem regularnie mierzono ich poziomPSA. Dla pacjentw drugiej grupy doktor Ornish opracowa kompletnyprogram zabiegw majcych poprawi ich zdrowie fizyczne i psychiczne.

Przez rok przestrzegali oni wegetariaskiej diety z suplementami (antyutlenicze witaminy E, C i selen, gram kwasw tuszczowych omega3dziennie), uprawiali wiczenia fizyczne (pgodzinny spacer sze razy

w tygodniu), praktykowali panowanie nad stresem (joga, wiczeniaoddechowe, wiczenia wyobrani i pogbionego relaksu) i raz na tydziebrali udzia w godzinnym spotkaniu grupy wsparcia, zoonej z pacjentwuczestniczcych w tym programie.

Przyjcie takiego planu oznaczao radykaln zmian stylu ycia,zwaszcza dla yjcych w stresie menederw i gw rodzin, odpowiedzial-

nych za wiele spraw. Takie metody dugo uwaano za dziwaczne,nieracjonalne lub oparte na przesdach. Dwanacie miesicy pniejwyniki byy zupenie jednoznaczne.

Z czterdziestu dziewiciu pacjentw, ktrzy niczego nie zmieniliw swoim yciu i ograniczyli si do regularnego ledzenia rozwoju choroby,


31/305

Rysunek 2. Krew pacjentw uczestniczcych w programie dr. Ornisha siedemrazy skuteczniej blokuje rozwj rakowatych komrek prostaty ni krewpacjentw, ktrzy niczego nie zmienili w stylu ycia.

stan szeciu wyranie si pogorszy i musieli przej zabieg usuniciaprostaty, a nastpnie chemioterapi i radioterapi. Natomiast adenz czterdziestu jeden chorych, ktrzy brali udzia w programie poprawy

zdrowia fizycznego i psychicznego, nie musia skorzysta z takiej terapii.W pierwszej grupie poziom PSA (wskanik rozwoju guza) wzrs rednioo 6%, pomijajc chorych, ktrzy musieli wycofa si z badania z powodupogorszenia stanu zdrowia (ich poziom PSA by jeszcze bardziej niepoko-

jcy gdyby ich uwzgldni, wzrost redniego poziomu byby jeszczewyszy). Ten wynik wskazuje, e ich guzy stale rosy powoli, alesystematycznie. Natomiast w drugiej grupie, zoonej z pacjentw, ktrzyzmienili styl ycia, poziom PSA obniy si rednio o 4%, co dowodzi, e

nastpia regresja w rozwoju guzw.Jeszcze wiksze wraenie robi zmiana, jaka nastpia w organizmach

pacjentw, ktrzy przyjli nowy styl ycia. Ich krew, w zetkniciuz typowymi rakowatymi komrkami prostaty (komrkami z linii LNCaPuywanymi w testach rnych czynnikw stosowanych w chemioterapii)siedem razy skuteczniej hamowaa rozwj rakowatych komrek ni krewpacjentw, ktrzy nie zmienili niczego w swoim yciu.


32/305

Najlepszym dowodem zwizku midzy zmianami w stylu yciai powstrzymaniem rozwoju komrek raka jest to, e im pilniej chorzyprzestrzegali rad doktora Ornisha i stosowali je w praktyce, tym aktywniejich krew walczya z komrkami raka! *.

Rysunek 3. Zdolno krwi do zablokowania rozwoju komrek raka prostatyjest tym wiksza, im bardziej rygorystycznie pacjent realizuje programpoprawy zdrowia fizycznego i psychicznego.

Krtko mwic, dane statystyczne dotyczce czasu ycia po za-

chorowaniu na raka, jakie zwykle widujemy, nie rnicuj ludzi biernieakceptujcych wyrok lekarza od tych, ktrzy mobilizuj swoje naturalnesystemy obronne. Ta sama mediana uwzgldnia chorych, ktrzy nadalpal, maj kontakt z substancjami rakotwrczymi, stosuj si do typowej,zachodniej diety bdcej jak si przekonamy prawdziwym nawozemdla raka oraz sabotuj swj ukad odpornociowy nadmiernymi stresamii kiepsko kieruj swoimi emocjami lub ktrzy wyrzekaj si swoich cia,pozbawiajc je fizycznej aktywnoci. Na t sam median skadaj sirwnie ci, ktrzy yj znacznie duej. Dzieje si tak najprawdopodobniej

dlatego, e oprcz konwencjonalnej terapii w jaki sposb zachcaj do

* Trudno dokadnie okreli, ktre z symultanicznych dziaa doktora Ornishai w jakiej mierze przeciwdziaay rozwojowi komrek nowotworowych oraz czy nie jest to

bardziej efektem swoistej synergii. Jest to kwesti dalszych intensywnych bada.


33/305

dziaania swoje naturalne mechanizmy obronne. Udao im si poczyw harmonijn cao nastpujcy kwartet: detoksykacja organizmu z sub-stancji rakotwrczych, dieta antyrakowa, odpowiednia aktywno fizyczna,

denie do emocjonalnego spokoju.Nie istnieje naturalna metoda leczenia raka, ale te nikt nie jestskazany na zagad. Podobnie jak Stephen Jay Gould moemy spojrze nadane statystyczne z odpowiedniej perspektywy i zrobi wszystko, abytrafi do dugiego ogona rozkadu po prawej stronie. Nie ma lepszegosposobu na osignicie tego celu ni poznanie sposobw wykorzystaniapotencjau wasnego organizmu, umoliwiajcego dusze i bogatsze ycie.

Nie kady wybiera t drog na mocy wiadomej decyzji. Niekiedy

decyduje o tym choroba. Po chisku sowo kryzys" zapisuje si jakokombinacj znakw oznaczajcych niebezpieczestwo" i okazj". Rak

jest tak grony, e niekiedy olepia trudniej nam wtedy doceni jegotwrczy potencja. Choroba zmienia moje ycie pod wieloma wzgldamina lepsze, i to w sposb, ktrego nie potrafibym sobie wyobrazi, gdybymsdzi, e jestem skazany. Zaczo si to wkrtce po tym, jak lekarzepostawili diagnoz...


34/305

R o z d z i a 3

NIEBEZPIECZESTWO I OKAZJA

Przemiana w pacjenta

Dowiedziawszy si, e mam guza mzgu, z dnia na dzie odkryemwiat, ktry do tej pory wydawa si znajomy, ale w rzeczywistoci by mi

cakiem obcy wiat pacjenta. Neurochirurga, do ktrego natychmiastzostaem skierowany, poznaem ju wczeniej. Mielimy pacjentw, ktrymi

wsplnie si zajmowalimy, on interesowa si moimi badaniami. Gdystwierdzono, e jestem chory, nasze rozmowy zupenie si zmieniy. Koniecze wzmiankami o dowiadczeniach naukowych. Poprosi mnie o przedsta-

wienie intymnych szczegw mojego ycia i dokadne opisanie wszystkichsymptomw. Rozmawialimy o blach gowy, mdociach, prawdopodo-

biestwie ataku. Pozbawiony zawodowych atrybutw, znalazem si wrdzwykych pacjentw. Czuem, e ziemia usuwa mi si spod ng.

W miar monoci staraem si zachowa swj dotychczasowy status.Na wizyty do lekarza chodziem w biaym fartuchu, z nazwiskiemwypisanym niebieskimi literami. Wypadao to do aonie. W moimszpitalu, gdzie hierarchia jest do wyrana, pielgniarki i sanitariuszezwracali si do mnie z szacunkiem doktorze". Gdy jednak leaem nanoszach, bez biaego fartucha, mwili do mnie pan" lub czciej skarbie". Jak wszyscy siedziaem w poczekalni, przez ktr jako doktorprzechodziem szybkim krokiem, unikajc kontaktu wzrokowego z pacjen-tami, eby nie mogli mnie zatrzyma. Jak wszystkich, zabierano mnie na

badanie w fotelu na kkach. To, e poza tymi krtkimi chwilami sam

biegaem po korytarzach, nie miao adnego znaczenia Takie s reguyobowizujce w szpitalu" tumaczy sanitariusz. Musiaem si poddai pozwoli, eby traktowano mnie jak kogo, o kim nie wiadomo, czy moechodzi.


35/305

Znalazem si w wiecie pozbawionym kolorw. W tym wiecie nieuznaje si kwalifikacji i zawodw. Tu nikogo nie obchodzi, co robiew yciu i o czym mylisz. Czsto jedyn interesujc rzecz zwizan

z twoj osob jest najnowszy skan. Wikszo lekarzy nie wiedziaa, jaksi do mnie zwraca jako do pacjenta i rwnoczenie kolegi. Pewnego

wieczoru spotkaem na kolacji mojego wczesnego onkologa, znakomitegospecjalist, ktrego bardzo lubiem. Na mj widok poblad, a niedugopotem wyszed pod jakim kiepskim pretekstem. Nagle poczuem, eistnieje klub ywych, ktrzy daj mi sygna, e ju nie jestem jegoczonkiem. Przestraszyem si, e stanowi oddzieln kategori ludzi,

zdefiniowan przez chorob. Baem si, e stan si niewidoczny, eprzestan istnie jeszcze przed mierci. Jeli nawet miaem wkrtceumrze, chciaem normalnie y, a do koca.

Kilka dni po wieczornej sesji eksperymentalnej z Jonathanem i Dougiem, do Pittsburgha przyjecha w sprawach subowych mj brat Edward.

Wczeniej nie podzieliem si z wiadomoci z nikim poza Ann. Chociskao mnie w gardle, staraem si normalnie rozmawia z Edwardem.Nie chciaem sprawia mu przykroci, a rwnoczenie, co dziwne,

wydawao mi si, e ta rozmowa przyniesie mi pecha. W jego piknych,niebieskich oczach pojawiy si zy, ale nie wpad w panik. Po prostumocno mnie obj. Przez chwil pakalimy, potem pogadalimy o mo-liwych metodach leczenia, danych statystycznych, o wszystkim, z czym

bd musia sobie teraz radzi. Potem udao mu si mnie rozmieszy, cozawsze wietnie mu wychodzio. Przypomnia mi, e z ogolon gow

bd wreszcie wyglda jak punk, nad czym rozmylaem, gdy miaem

osiemnacie lat, ale wwczas zabrako mi odwagi. Dla niego naleaem dowiata ywych.Nastpnego dnia Anna, Edward i ja poszlimy na lunch do restauracji

blisko szpitala. Wyszlimy z niej w doskonaych humorach. Pod wpywemwspomnie miaem si tak bardzo, e a musiaem oprze si o latarni.W tym momencie podszed do nas Doug. Wydawa si ponury i zaskoczony.W jego oczach dostrzegem nawet dezaprobat. Zdawa si pyta: Jakmoesz si tak mia, skoro niedawno otrzymae tak z wiadomo?".

Byem oburzony. Wikszo ludzi najwyraniej sdzi, e ludzie cikochorzy nie maj prawa do miechu. Od tej pory do koca ycia miaem sizachowywa jak osoba skazana na mier.


36/305

mier? To niemoliwe...

No i jeszcze przeladowa mnie problem mierci. W pierwszej chwilipo zdiagnozowaniu raka czowiek czsto nie moe w to uwierzy. Gdy

prbujemy sobie wyobrazi wasn mier, umys si buntuje. mier toco, co zdarza si innym. Tostoj doskonale opisa t reakcj w mierciIwana Iljicza. Jak wielu przede mn, rozpoznaem w tym opowiadaniusiebie. Iwan Iljicz jest sdzi w Sankt Petersburgu. Prowadzi uporzd-kowane ycie, dopki nie zapada na jak chorob. Nikt mu jednak niemwi, jak powanie jest chory. Gdy wreszcie zdaje sobie spraw, eumiera, jego caa istota buntuje si przeciw temu. To niemoliwe!

W gbi duszy Iwan Iljicz wiedzia, e umiera, jednak nie mg nie

tylko przyzwyczai si do tej myli, ale po prostu nie pojmowa tego,

nie mg tego zrozumie.

Przykad wnioskowania, jakiego si uczy w podrczniku logiki

Kiesewettera: Kaj jest czowiekiem, ludzie s miertelni, dlatego Kaj

jest miertelny, zdawa mu si w cigu caego ycia suszny w za-

stosowaniu do Kaja, ale nigdy do niego. Kaj by czowiekiem,

czowiekiem w oge, i wszystko byo w porzdku; ale on przecie nie

by Kajem i nie czowiekiem w oge, tylko zawsze zupenie, zupenie

innym ni wszyscy stworzeniem; by Wani z mam i tat, z Miti

i Woodi, i z zabawkami, i z furmanem, i z niani; potem z Katiek,

ze wszystkimi radociami, wszystkimi smutkami, wszystkimi unie-sieniami dziecistwa, chopicych, lat, modoci. Czy to dla Kaja

istnia zapach skrzanej paskowanej piki, ktr tak kocha Wania?

Czy to Kaj tak caowa rk matki i czy to jemu tak szeleci jedwab

przymarszczonej sukni matczynej? Czy to on namawia kolegw

w szkole do buntu z powodu leguminy? Czy to Kaj by taki zakochany?

Czy to Kaj tak umia prowadzi sesje?

Kaj rzeczywicie jest miertelny i musi umrze, ale nie ja, Wania,

Iwan Iljicz, z moimi uczuciami, mylami; ja to zupenie co innego.

Nie moe tak by, abym ja musia umiera. To byoby zbyt straszne *.

* Lew Tostoj, mier Iwana Iljicza, prze. J. Iwaszkiewicz, Wydawnictwo TPPRWsppraca", Warszawa 1985, s. 6465.


37/305

Dopki nie otrzemy si o mier, ycie wydaje si nie mie granici wanie tak wolimy o nim myle. Wydaje si, e zawsze bdziemy mieczas na szukanie szczcia. Najpierw musz skoczy studia, spaci

kredyty, wychowa dzieci, przej na emerytur... O szczciu pomylpniej. Gdy odkadamy na jutro poszukiwania rzeczy najwaniejszych,moemy si przekona, e ycie przecieko nam przez palce, nimpoczulimy jego smak.

Otwarcie oczu

Rak niekiedy leczy t dziwn krtkowzroczno, ten taniec waha.Ujawniajc krtko ycia, diagnoza moe przywrci jego prawdziwysmak. Kilka tygodni po tym, jak poznaem diagnoz choroby, miaemdziwne wraenie, e unis si jaki welon, ktry wczeniej utrudnia mi

widzenie. W pewne niedzielne popoudnie, w niewielkim, nasonecznionympokoju w naszym domku, patrzyem a Ann. Skupiona i spokojna,siedziaa na pododze przy stoliku do kawy, prbujc przeoy francuski

wiersz na angielski. Po raz pierwszy zobaczyem j tak, jaka bya, bezzastanawiania si nad tym, czy wolabym kogo innego. Po prostu

widziaem kosmyk wosw, ktry zsun si jej z czoa, gdy pochyliagow nad ksik, jej delikatne palce zacinite na pirze. Byemzdumiony, e nigdy nie zwrciem uwagi, jak wzruszajce s drobne ruchy

jej szczki, gdy ma kopoty ze znalezieniem odpowiedniego sowa. Naglezobaczyem j jako j sam, niezalenie od moich pyta i wtpliwoci. Jejobecno staa si dla mnie niesamowicie poruszajca. To, e byem

wiadkiem tej chwili, wydao mi si ogromnym przywilejem. Dlaczegonigdy wczeniej nie patrzyem na ni w ten sposb?W ksice o transformacyjnej sile mierci Irvin Yalom, wybitny

psychiatra z Uniwersytetu Stanforda, cytuje list napisany przez szedziesiciokilkuletniego senatora, wkrtce po tym, jak dowiedzia si, e

jest ciko chory na raka1.

Nastpia we mnie zmiana, jak sdz, nieodwracalna. Zagadnienia

prestiu, sukcesy polityczne, status finansowy to wszystko stao sidla mnie nieistotne. W cigu pierwszych godzin po uwiadomieniu

sobie, e mam raka, ani przez chwil nie mylaem o miejscu


38/305

w senacie, rachunku bankowym czy o przeznaczeniu wolnego wiata...

Od kiedy moja choroba zostaa zdiagnozowana, ani razu nie kciem

si z on. Przedtem czsto zwracaem jej uwag, e wyciska past do

zbw od gry tubki, zamiast od dou, nie dba dostatecznie o za-

spokojenie mojego wybrednego apetytu, sporzdza list goci, nie

konsultujc si ze mn, za duo wydaje na ubrania... Teraz albo nie

zwracam uwagi na takie sprawy, albo wydaj mi si niewane.

Zamiast tego zaczem docenia rzeczy, ktre kiedy wydaway

mi si oczywiste lunch z przyjacielem, podrapanie Muffeta za

uchem i suchanie jego mruczenia, towarzystwo ony, czytanie ksiki

lub gazet przy nocnej lampce, wypad do kuchni po szklank soku

pomaraczowego z lodwki lub kawaek ciasta. Po raz pierwszy

pomylaem, e dopiero teraz czuj smak ycia. W kocu uwiadomiem

sobie, e nie jestem niemiertelny. Czuj wstrzs na myl o tych

wszystkich okazjach, ktre sam zmarnowaem nawet gdy cieszyem

si wietnym zdrowiem z powodu faszywej dumy, sztucznych

wartoci i wydumanych uraz.

Perspektywa bliskiej mierci moe zatem doprowadzi do swoistegowyzwolenia. W jej cieniu ycie nagle nabiera intensywnoci, wibracjii smaku, jakich nie znalimy nigdy wczeniej. Oczywicie, gdy nadchodzikres, czujemy rozpacz z powodu koniecznoci odejcia, tak jakbymyegnali si z kim kochanym, wiedzc, e nigdy ju go nie zobaczymy.

Wikszo z nas lka si tego smutku. Czy jednak nie byoby czymjeszcze gorszym odej, nie znajc penej radoci ycia? Czy nie byobygorzej, gdybymy w chwili rozstania nie mieli powodu do smutku?

Musz wyzna, e na pocztku miaem przed sob dug drog. GdyAnna przeprowadzia si do mnie, pomagaem jej ustawia ksiki.Natknem si wtedy na ksik Czego uczy Budda? Dlaczego marnujeszczas na takie rzeczy?" spytaem zaskoczony. Teraz dobrze pamitam tozdarzenie: mj racjonalizm graniczy z tpot. W mojej kulturze Buddai Chrystus byli w najlepszym razie starowieckimi moralistami i kaz-

nodziejami, a w najgorszym sprawcami moralnych represji w subieburuazji. Przeyem niemal szok, gdy stwierdziem, e kobieta, z ktrmiaem y, zajmuje si takimi bzdurami koncepcjami, ktre przywykemuwaa za opium dla mas". Anna spojrzaa na mnie z ukosa. Postawiaksik na pk. Myl, e pewnego dnia to zrozumiesz" powiedziaa.


39/305

Zmiana drogi

W tym czasie odwiedzaem lekarzy i rozwaaem argumenty za

i przeciw rnym metodom leczenia. W kocu zdecydowaem si naoperacj. Szukaem chirurga, ktry wzbudziby we mnie najwikszezaufanie. Ten, ktremu w kocu postanowiem powierzy swj mzg, nieby wprawdzie szczeglnie polecany ze wzgldu na sw technik operacyj-n, ale miaem wraenie, i najlepiej mnie rozumie. Czuem, e nie porzucimnie, jeli co le pjdzie. Nie mg od razu przeprowadzi operacji. Naszczcie w tej fazie guz rs bardzo wolno, zatem poczekaem kilkatygodni na okienko w jego rozkadzie zaj. Przez ten czas czytaem

ksiki autorw, ktrzy dociekali, czego moemy nauczy si dzikikonfrontacji ze mierci. Anna kochaa pisarzy ze swojego ojczystegokraju, dlatego pod jej wpywem czytaem Tostoja, a take Yaloma, ktryczsto cytuje go w swojej znakomitej ksice o psychoterapii egzystencjal-nej1. Najpierw przeczytaem mier Iwana Iljicza, pniej opowiadaniePan i parobek, ktre wywaro na mnie gbokie wraenie.

W tym opowiadaniu panem jest ziemianin majcy obsesj na punkciewasnych interesw. Tostoj opisuje jego przemian. Pan, za wszelk cenpragnc dobi pewnego targu, ktry moe mu przynie marny zysk, mimozej pogody wyrusza noc w podr saniami. On i jego parobek, Nikita,

bdz podczas zamieci. Gdy pan zdaje sobie spraw, e moe to by jegoostatnia noc, radykalnie zmienia swoje nastawienie do wiata. Kadzie sina marzncym furmanie, eby ogrza go swoim ciaem. Umiera, ale ratujeNikit. Tostoj opisuje, jak ofiarowujc siebie, przebiegy ziemianin osigastan aski, ktrego nigdy wczeniej nie dowiadczy. Po raz pierwszy yje

teraniejsz chwil. Gdy przenika go mrz, czuje si zjednoczony z Nikit,tworz jedno. Wasna mier przestaje by dla niego istotna, poniewaNikita bdzie y. Wykraczajc poza egoizm, odkrywa prawd zwizanz istot ycia. W chwili mierci widzi wiato wielkie, biae wiato nakocu ciemnego tunelu.

W tym okresie zmieniem kierunek pracy zawodowej. Do tej poryzajmowaem si nauk, niemal dla niej samej. Teraz stopniowo z tegorezygnowaem. Jak prawie wszystkie badania w dziedzinie medycyny,

praca laboratoryjna w niewielkim stopniu miaa bezporedni zwizekz poszukiwaniem sposobw przyniesienia ulgi w cierpieniach. Wielunaukowcw, takich jak ja, w pocztkowej fazie kariery, z naiwnym


40/305

entuzjazmem pogra si w pracy, ktra jak wierz doprowadzi doznalezienia sposobu leczenia choroby Alzheimera, schizofrenii lub raka.Po pewnym czasie, sami nie wiedzc, jak si to stao, nagle budz sii stwierdzaj, e z pasj opracowuj lepsze metody mierzenia receptorwkomrkowych reagujcych na specyficzne lekarstwa. Gromadz odpowied-ni ilo materiau, eby publikowa artykuy w naukowych pismachi otrzymywa dotacje, dziki ktrym w ich laboratoriach wrze praca.Jednak to, co robi, jest bardzo odlege od ludzkiego cierpienia.

Hipoteza, ktr badalimy we dwch, Jonathan i ja dotyczca rolikory przedczoowej w schizofrenii jest dzi powszechnie akceptowanteori w neurologii. W dalszym cigu stanowi podstaw rnych programw

badawczych w laboratoriach na caym wiecie. Z ca pewnoci bya toprzyzwoita, solidna praca naukowa, ale nie pomoga nikogo wyleczy. Nieprzyczynia si nawet do poprawy stanu choby jednego chorego. Teraz,gdy yem w cigym strachu przed chorob, cierpieniem i mierci, byoto co, czym postanowiem si zaj.

Po operacji wrciem do pracy naukowej i szpitalnej. Odkryem, ewbrew temu, co wczeniej sdziem, to wanie praca kliniczna interesowaamnie najbardziej. Zupenie tak, jakbym sam odczuwa ulg, ilekroudawao mi si pomc pacjentowi cierpicemu na bezsenno lub ktregochroniczne ble gowy skaniay do myli o samobjstwie. Byo tak,

jakbym wreszcie si z nimi zjednoczy. Z tego punktu widzenia pracalekarza nie wydawaa mi si ju obowizkiem, lecz wspaniaym przywile-

jem. Poczuem, e w swoim yciu osignem stan aski.

Zagroenie

Pamitam jedno z tych ulotnych zdarze, ktre sprawiaj, e od-czuwamy krucho ycia i doceniamy cud, jakim jest zwizek z innymimiertelnikami. To nie byo nic wanego krtkie spotkanie na parkinguna dzie przed moj pierwsz operacj. Dla zewntrznego obserwatora

mogoby si wyda banalne, ale dla mnie miao ono szczeglne znaczenie.Anna i ja przyjechalimy do Nowego Jorku. Zaparkowaem przed

szpitalem. Staem na parkingu, wdychajc wiee powietrze. Zostao mikilka minut wolnoci przed przyjciem do szpitala, badaniami i saloperacyjn. Zauwayem starsz kobiet, ktra niewtpliwie wracaa do


41/305

domu po hospitalizacji. Bya sama, niosa torb; poruszaa si o kulach.Bez pomocy nie bdzie moga wsi do samochodu. Spojrzaem na ni.Byem zdziwiony, e pozwolili jej wyj w takim stanie. Ona te mnie

zauwaya. Wyraz jej twarzy mwi, e niczego si po mnie nie spodzie-waa. Niczego. Bylimy przecie w Nowym Jorku, gdzie kady musi sobieradzi sam. Poczuem, e cignie mnie do niej co, co wynikao z naszej

wsplnoty oboje bylimy pacjentami. To nie byo wspczucie, alegbokie poczucie braterstwa. Czuem, e jestem jej bliski, e jestemzrobiony z tej samej materii, co ta osoba, ktra potrzebowaa pomocy, choo nic nie prosia. Woyem jej torb do baganika, wyjechaem jejsamochodem z miejsca parkingowego, pomogem usi za kierownic.Z umiechem zatrzasnem drzwi. Przez kilka minut nie bya sama. Byemszczliwy, e mog udzieli tej skromnej pomocy. W rzeczywistoci toona pomoga mnie, poniewa potrzebowaa mnie wanie w tej chwili.Dziki temu miaem szans poczu, e oboje naleymy do ludzkoci.Nawzajem si obdarowalimy. Wci widz jej oczy, w ktrych obudziemco w rodzaju zaufania do innych, poczucie, e yciu mona ufa, skoro

w odpowiedniej chwili na jej drodze pojawi si kto, kto gotw by

pomc. Prawie nie odzywalimy si do siebie, ale jestem pewien, e onarwnie czua, jak cenne byo to spotkanie. Poczuem ciepo w sercu. My,bezbronni, zagroeni ludzie, moemy sobie pomaga i wspiera siumiechem. Udaem si na operacj z wszechogarniajcym uczuciemspokoju.

Walka o ycie, a do koca

Wszyscy chcemy czu si potrzebni i uyteczni dla innych. To poczuciestanowi nieodzowne poywienie dla duszy. Gdy ta potrzeba nie zostaniezaspokojona, powoduje cierpienie, szczeglnie bolesne w obliczu zbliaj-cej si mierci. Tak zwany strach przed mierci polega w znacznej mierzena przekonaniu, e nasze ycie nie miao adnego znaczenia, e ylimy naprno, a nasze istnienie nie byo istotne dla nikogo i dla niczego.

Pewnego dnia wezwano mnie do Joego, modego mczyzny z licznymi

tatuaami, alkoholika i narkomana, majcego na koncie wiele przestpstwz uyciem przemocy. Gdy dowiedzia si, e ma raka mzgu, puciy munerwy i zacz niszczy wszystko w pokoju. Przeraone pielgniarki nie


42/305

chciay si do niego zbliy. Przedstawiem si jako psychiatra. Joesprawia wraenie lwa w klatce, ale zgodzi si ze mn porozmawia.Usiadem obok niego. Syszaem, jak wiadomo pan wanie otrzyma.Wiem, e jest pan zdenerwowany i przygnbiony. Wyobraam sobie, jak

bardzo moe to by przeraajce". Joe w odpowiedzi wygosi dugtyrad, ale po dwudziestu minutach si rozpaka. Jego ojciec byalkoholikiem, matka osob zamknit w sobie i emocjonalnie nieobecn.Nie mia przyjaci, tylko kolegw z barw, ktrzy teraz niewtpliwiewypn si na niego. By zagubiony. Nie wiem, co bd w stanie dla panazrobi odpowiedziaem. Mog panu jednak obieca, e jeli to panupomoe, bd si z panem spotyka raz na tydzie". Uspokoi sii rzeczywicie przychodzi do mnie raz na tydzie przez sze miesicy, ado mierci.

W czasie tych spotka nie miaem mu wiele do powiedzenia. Suchaemgo. Troch pracowa, by elektrykiem. Latami nie potrafi dugo utrzymapracy i y z zasikw. Nie rozmawia z rodzicami. Caymi dniami ogldatelewizj. By potwornie samotny. Wkrtce stao si jasne, e perspektywamierci bya dla niego tak trudna do zniesienia, poniewa niczego niepotrafi zrobi ze swoim yciem. Spytaem, czy w czasie, jaki mu jeszczezosta, mgby zrobi co uytecznego dla innych. Nigdy o tym niepomyla. Zastanawia si przez chwil. Niedaleko mnie jest koci odpowiedzia wreszcie. Myl, e mog co zrobi dla proboszcza. Chcezaoy klimatyzacj. Mog si tym zaj". Zachciem go, eby poroz-mawia z ksidzem, ktry oczywicie bardzo si ucieszy z tej propozycji.

Joe wstawa codziennie rano i udawa si do kocioa instalowaklimatyzacj. Praca sza mu powoli. Z powodu duego guza mzgu miakopoty z koncentracj, ale si nie pieszy. Parafianie przywykli do jego

widoku na dachu. Odzywali si do niego, przynosili mu kanapki i kaw nadrugie niadanie. Gdy o tym opowiada, mia zy w oczach. Po razpierwszy w yciu robi co, co miao znaczenie dla innych. Zmieni sii ju nigdy nie wybuchn gniewem. W rzeczywistoci za jego szorstkpowierzchownoci kryo si dobre serce.

Pewnego dnia Joe nie mg ju pj do pracy. Zadzwoni do mnieonkolog, eby powiedzie, e Joe jest w szpitalu, zblia si koniec i trzebago umieci w hospicjum. Poszedem do jego szpitalnego pokoju zalanegosocem. Joe lea na ku, by spokojny, jakby spa. Pielgniarki usuny

ju wszystkie kroplwki. Usiadem na brzegu ka, eby si poegna.


43/305

Otworzy oczy. Chcia co powiedzie, ale zabrako mu siy. Unis rki wskaza, ebym si zbliy. Przyoyem prawe ucho do jego ust. Niechpana Bg bogosawi wymamrota. Uratowa mi pan ycie".

Dobrze zapamitaem t lekcj. Mona uratowa czyje ycie, nawetgdy kto jest ju na progu mierci. To dao mi do siy, ebym podj si

jakiego zadania i by gotw, gdy nadejdzie mj czas. W pewien sposbJoe take uratowa moje ycie.

Niedawno obchodziem czternast rocznic" diagnozy. Nie pamitamdokadnej daty tej sesji dowiadczalnej przy skanerze z Jonathanemi Dougiem. To musiao by okoo pitnastego padziernika. Dlatego okresod pitnastego do dwudziestego padziernika ma dla mnie specjalneznaczenie, troch jak Jom Kippur, Wielki Tydzie lub ramadan. Toosobisty rytua. W tym czasie jestem sam. Czasami odbywam co w rodzajuprywatnej pielgrzymki" do kocioa, synagogi lub jakiego witegomiejsca. Myl o tym, co mi si przydarzyo, o cierpieniu, strachu,kryzysie. Dzikuj za przemian, gdy teraz, po moich drugich narodzinach,

jestem znacznie szczliwszym czowiekiem1.

Cytowana literatura

1. Yalom I.,Existential Psychotherapy(Psychoterapia egzystencjalna), NowyJork, Basic Books, 1977.


44/305

Roz dz ia 4SABOCI RAKA

W obliczu ataku raka na wojn wyrusza cae ciao. Komrki rakanaprawd zachowuj si jak uzbrojeni bandyci, stale amicy prawo. Nie

powstrzymuj ich adne ograniczenia, jakie szanuje zdrowy organizm. Zeswymi anomalnymi genami nie poddaj si mechanizmom kontrolnymnormalnej, zdrowej tkanki. Na przykad nie umieraj po pewnej liczbiepodziaw. Staj si niemiertelne". Ignoruj sygnay z otaczajcej jetkanki zaalarmowanej tokiem eby przestay si mnoy. Co gorsza,zatruwaj otoczenie wydzielanymi substancjami. Te trucizny powodujlokalne zapalenie, ktre, kosztem ssiadw, jeszcze bardziej stymulujerozwj raka. W kocu, niczym maszerujca armia szukajca zaopatrzenia,nowotwr rekwiruje najblisze naczynia krwionone. Zmusza je do rozwoju

i dostarczania tlenu oraz poywienia, koniecznego do wzrostu nowotworu,ktry wkrtce zmienia si w guz.

W pewnych warunkach dziaania tych dzikich band s zakcanei przestaj by grone: (1) gdy ukad odpornociowy mobilizuje przeciwnim wszystkie siy, (2) gdy ciao nie dopuszcza do powstania stanuzapalnego, bez ktrego nie mog one atakowa nowych terenw, (3) gdynaczynia krwionone nie rozwijaj si i nie dostarczaj surowcwkoniecznych do rozbudowy guza. Dziaanie tych mechanizmw monawzmocni, eby zapobiec rozwojowi choroby. Gdy guz ju istnieje, aden

z tych naturalnych mechanizmw nie moe zastpi chemioterapii lubradioterapii. Mona je jednak wykorzysta, obok konwencjonalnych metodterapii, eby w peni zmobilizowa ukad odpornociowy organizmu dowalki z rakiem.


45/305

C z 1

STRANICY CIAA SIA KOMREK

ODPORNOCIOWYCH

Zniszczenia powodowane przez komrki S180

Ze wszystkich szczepw komrek raka, wykorzystywanych przezbadaczy, najbardziej zoliwe s komrki SI80 sarkomy (misaka) 180.Komrki te, pochodzce od pewnej myszy ze szwajcarskiego laboratorium,hoduje si w masowych ilociach. S uywane na caym wiecie dobadania raka w identycznych warunkach. Komrki te s wyjtkowoanomalne, gdy zawieraj nietypow liczb chromosomw. Wydzielajobficie cytokiny toksyczne substancje niszczce bon komrek, z ktrymimaj kontakt. Po wstrzykniciu myszy komrek SI80 mno si one takszybko, e masa guza powiksza si dwukrotnie co dziesi godzin.

Atakuj otaczajc j tkank i niszcz wszystko na swej drodze. W jamiebrzusznej ich wzrost szybko przekracza moliwoci ukadu limfatycznegodo usuwania ciekw. Tak zwane pyny puchlinowe zbieraj si w brzuchu

jak w wannie z zapchanym odpywem. w jasny pyn stanowi idealnerodowisko dla rozwoju komrek SI80. Rozmnaaj si one tak dugo, a

wreszcie zostanie zniszczony jaki wany organ wewntrzny lub duenaczynie krwionone, co powoduje mier.

Prawa zwierzt

W ksice te j, a zwaszcza w tym rozdziale, opisuj liczne badaniaprowadzone na laboratoryjnych myszach i szczurach. Kocham zwierztai nie lubi myle o cierpieniach, jakie musz znosi w eksperymentachtego typu. Jednak jak dotd ani obrocy praw zwierzt, ani naukowcyprzejmujcy si ich losem, nie znaleli alternatywnych metod wykonywania

takich dowiadcze. Jak si przekonamy, dziki nim pewnego dnia wieluludzi dzieci i dorosych bdzie mona leczy skutecznie i bez cierpie.Skorzystaj z tego rwnie liczne zwierzta, ktre j a k my take czstochoruj na raka.


46/305

Mysz odporna na raka

W swoim laboratorium na Uniwersytecie Wake Forest w KaroliniePnocnej profesor biologii, doktor Zheng Cui, nie bada raka, lecz

metabolizm tuszczw. Do eksperymentw potrzebowa antycia, zatem ebyje otrzyma, wstrzykn myszy komrki SI80. Komrki spowodowayprodukcj pynu puchlinowego, z ktrego mona byo atwo wydzieliprzeciwciaa. adna z myszy, ktre otrzymay kilka tysicy komrek SI80, nieprzeya duej ni miesic, zatem ta standardowa procedura wymaga staegoodnawiania inwentarza". A wreszcie pewnego dnia stao si co dziwnego.

Moda uczona, Liya Qin, wstrzykna dwiecie tysicy komrek SI80grupie myszy. Bya to standardowa dawka dla tej procedury. Jedna z nich,mysz numer 6, nie zareagowaa na zastrzyk. Wci miaa paski brzuch.Liya powtrzya zastrzyk. Bez powodzenia. Za rad Zheng Cui, ktrynadzorowa jej badania, dwukrotnie powikszya dawk. Wci bez efektu.Zwikszya dziesiciokrotnie liczb komrek, do dwch milionw. Ku jejzaskoczeniu oporna mysz nie zachorowaa na raka i nie miaa puchlinybrzusznej. Zheng Cui zacz mie wtpliwoci, czy jego asystentkawaciwie wykonuje zastrzyki. Postanowi zaj si tym osobicie. Dlapewnoci wstrzykn myszy dwadziecia milionw komrek i upewni si,czy pyn rzeczywicie wnikn do jamy brzusznej. Dwa tygodnie pniejmysz nadal bya zdrowa! Sprbowa wstrzykn jej dwiecie milionwkomrek tysic razy wicej, ni wynosi standardowa dawka bez skutku.

Dotd w jego laboratorium ani jedna mysz, ktrej wstrzyknito komrkiSI 80, nie przeya dwch miesicy. Mysz numer 6 ya ju smy miesic,mimo wstrzyknicia jej astronomicznych dawek komrek rakowych prosto

w brzuch, gdzie zwykle rozmnaaj si najszybciej. Zheng Cui zaczpodejrzewa, e natknli si na co niemoliwego mysz wykazujcnaturaln odporno na raka.

W ubiegym wieku w literaturze medycznej i naukowej pojawiay sidoniesienia o pacjentach, uwaanych za miertelnie" chorych na raka,u ktrych nowotwory nagle zaczy si zmniejsza i w kocu cakowiciezniky1 7. Takie przypadki zdarzaj si jednak bardzo rzadko. Rzecz jasna,trudno je bada, poniewa s nieprzewidywalne i nie mona ich odtworzyna danie. Zwykle przypisuje sie je bdom w diagnozie (to zapewne nie

by rak") lub opnionej reakcji na wczeniejsz, konwencjonaln terapi(zapewne wreszcie zadziaaa ta zeszoroczna chemioterapia").


47/305

Jednak kady, kto nie jest uprzedzony, musi przyzna, e takie niewyja-nione przypadki remisji dowodz istnienia sabo poznanych mechanizmwprzeciwdziaajcych rozwojowi raka. W cigu ostatnich dziesiciu lat

niektre z tych mechanizmw udao si zidentyfikowa i zbada w laborato-rium. Mysz numer 6 profesora Zheng Cui rzucia wiato na pierwszy z nich:potg cakowicie zmobilizowanego ukadu odpornociowego.

Gdy Zheng Cui nabra przekonania, e synna mysz znana teraz jakoSupermysz" jest odporna na raka, skupi si na nowym problemie. Miatylko jedn Supermysz, a myszy yj co najwyej dwa lata. Gdy tazdechnie, jak bdzie mona bada jej niesamowit odporno? A jelizapie jakiego wirusa lub dostanie zapalenia puc? Zheng Cui rozwaazachowanie jej DNA lub sklonowanie jej. Akurat wczeniej pojawiy sidoniesienia o pierwszych udanych prbach klonowania myszy. Wwczas

jeden z jego kolegw zada mu proste pytanie: A czy rozwaaemoliwo, eby po prostu wyhodowa jego potomstwo (by to samiec)?".

Rysunek 4. Supermysz mysz numer 6, odporna na raka. Za zgod dr. ZhengCui, Uniwersytet Wake Forest.

Supermysz miaa liczne potomstwo z normaln, pozbawion odpornocina raka samic. Poowa jej wnukw odziedziczya po nim odporno nakomrki SI80 *. Podobnie jak dziadek, myszy te z powodzeniem znosiy

* Zheng Cui nie sprawdza odpornoci dzieci Supermyszy, poniewa obawia si, ewszystkie zdechn, jeli gen odpowiedzialny za odporno na raka jest recesywny.


48/305

zastrzyk dwch milionw komrek SI80 teraz ju standardowej dawkiw laboratorium Zheng Cui. Byy w stanie znie nawet wstrzykniciedwch miliardw komrek SI80 to 10% masy wagi normalnej myszy. Totak, jakby czowiekowi wstrzyknito od szeciu do omiu kilogramwnadzwyczaj zoliwych komrek raka.

Tajemniczy mechanizm

W pewnym momencie Zheng Cui musia opuci laboratorium na kilkamiesicy w zwizku z dugim urlopem na badania naukowe. Wrciwszy,podj dowiadczenia z odpornymi myszami. Czekao go jednak powanerozczarowanie. Po dwch tygodniach od wstrzyknicia im zwykej dawkikomrek SI80 wszystkie miay nowotworow puchlin brzuszn. Wszyst-

kie, bez wyjtku. Co si stao? Dlaczego podczas jego nieobecnocistraciy odporno? Zheng Cui rozmyla nad tym przez kilka dnii zastanawia si, gdzie popeni bd. Wikszo jego kolegw ju

wczeniej zapowiadaa, e to odkrycie" jest zbyt pikne, aby mogo byprawdziwe. Poczu takie rozczarowanie, e w ogle przesta zaglda domyszy laboratoryjnych. Cztery tygodnie po wstrzykniciu im komrekSI80 ju pewnie wszystkie zdechy. Gdy w kocu z cikim sercem wrcido laboratorium i podnis pokryw klatki, dozna kolejnego wstrzsu:myszy yy, a puchlina brzuszna znika.

Po kilku dniach gorczkowych eksperymentw udao mu si znalewyjanienie. W pewnym wieku szeciu miesicy w przypadku myszy, coodpowiada pidziesiciu latom u czowieka mechanizm zapewniajcyodporno ulega osabieniu. Po wstrzykniciu myszom komrek S180 zaczsi rozwija nowotwr, co wyjania puchlin brzuszn. Mniej wicej dwatygodnie pniej (rok lub dwa w ludzkiej skali czasowej) obecno guzaspowodowaa uaktywnienie mechanizmu odpornociowego organizmu.Guzy malay z minuty na minut i w cigu dwudziestu czterech godzin(miesic lub dwa w ludzkiej skali) cakowicie zniky. Myszy wrciy do

normalnego trybu ycia, w tym rwnie do aktywnego ycia seksualnego. Poraz pierwszy uczeni dysponowali powtarzalnym modelem eksperymental-nym spontanicznej regresji raka8. Wci jednak naleao wyjani mecha-nizm tajemniczej resorpcji guza. T tajemnic przenikn doktor Mark S.Miller, kolega Zheng Cui, specjalista w dziedzinie rozwoju komrek raka.


49/305

Badajc pod mikroskopem prbki komrek S180 pobranych z brzuchwcudownych myszy, Mark Miller odkry prawdziwe pole bitwy. Zamiastnormalnych komrek raka okrgych, wochatych i agresywnych znalaz

gadkie, uszkodzone i pene dziur. Komrki raka zaciekle walczyyz biaymi komrkami krwi, midzy innymi ze synnymi komrkami NK czyli naturalnymi zabjcami"(natural killer). Millerowi udao si nawetsfilmowa pod mikroskopem atak biaych komrek krwi na komrki SI80(patrz: Ryc. 3A, 3B, 3C na wkadce kolorowej). Znalaz wyjanienietajemnicy. Odporne myszy byy w stanie broni si dziki systemowiodpornociowemu, nawet gdy choroba nowotworowa ju si rozwina9.

Agenci specjalni walczcy z rakiem

Naturalni zabjcy komrki NK to agenci specjalni systemuodpornociowego. Jak wszystkie biae komrki, stale patroluj organizm

w poszukiwaniu bakterii, wirusw lub nowych komrek raka. W przeci-wiestwie do innych komrek ukadu odpornociowego, ktre musz mie

wczeniej kontakt z agentami" choroby, eby rozpozna i podj walk,komrki NK nie potrzebuj wczeniejszego spotkania z przeciwciaem,eby si zmobilizowa. Po nawizaniu kontaktu komrki NK niczymobracajca si wieyczka czogu kieruj swoje naturalne instrumenty nacel. Tymi naturalnymi instrumentami s pcherzyki napenione truciznami.

Po zetkniciu z powierzchni komrki raka pcherzyki s oprnianei chemiczna bro komrek NK perforin i granzymy przenika przez bon.

Czsteczki perforinu maj ksztat mikroskopijnych piercieni, te za ukadajsi w rurk, ktr przez bon komrkow przepywaj granzymy.Wewntrz komrki raka granzymy aktywuj mechanizmy zaprogramowanejautodestrukcji. To tak, jakby komrka raka otrzymaa rozkaz popenieniasamobjstwa i nie moga odmwi jego wykonania. W odpowiedzi na tensygna jdro komrki rozpada si, a komrka raka ginie. Resztki komrkistanowi pokarm dla makro fagw, czyli zbieraczy mieci ukadu odporno-ciowego, zawsze wdrujcych ladami komrek NK10'11.

Podobnie jak komrki ukadu odpornociowego myszy Zheng Cui,komrki NK w organizmie czowieka s w stanie niszczy komrkirnych rodzajw raka, midzy innymi misaka oraz nowotworw piersi,prostaty, puc i okrnicy12.


50/305

Trwajce dwanacie lat badania grupy siedemdziesiciu siedmiu kobietchorych na raka piersi dowiody, jak due znaczenie maj te komrki dlapowrotu do zdrowia. Prbki guza z piersi kadej kobiety, pobrane w okresiestawiania diagnozy, hodowano razem z jej komrkami NK. Komrki NK

niektrych pacjentek nie reagoway, zupenie jakby z jakiego tajemniczegopowodu utraciy naturaln witalno. Komrki NK innych pacjentekpodejmoway walk, co wskazywao na aktywno systemu odporno-ciowego chorej. Dwanacie lat pniej, pod koniec eksperymentu, zmaraniemal poowa (47%) pacjentek, ktrych komrki NK nie reagoway

w laboratorium, natomiast nadal yje 95% chorych, ktrych ukadodpornociowy by aktywny podczas obserwacji mikroskopowych13.

Inni uczeni otrzymali podobne wyniki: im mniej aktywne s komrkiNK i inne biae komrki krwi obserwowane przez mikroskop, tym szybciej

rozwija si rak i tym czciej rozprzestrzenia si w organizmie w postaciprzerzutw14, co zmniejsza szanse przeycia jedenacie lat od diagnozy15.ywotne komrki odpornociowe s konieczne do skutecznej walki ze

wzrostem guzw i przerzutami1617.

Rak na uwizi

MaryAnn, Szkotka, ktra bynajmniej nie bya chora na raka, przekonaasi w okrutny sposb, jak wan rol odgrywa ukad odpornociowy

w zapobieganiu nowotworom. Cierpiaa na... powan chorob nerek,ktra powoduje, e nie mog one filtrowa krwi. W organizmie gromadzsi zatem toksyczne substancje. W celu uniknicia dializ, na ktre musiaabychodzi do szpitala kilka razy na tydzie, MaryAnn zdecydowaa si naprzeszczep nerki. Przez rok ya prawie tak, jak kay zdrowy czowiek,musiaa tylko codziennie zaywa leki immunosupresyjne. Jak wskazujenazwa, lekarstwa takie tumi dziaanie ukadu odpornociowego, ebyorganizm nie odrzuci przeszczepu, ktremu zawdziczaa ycie. Po szeciumiesicach zacza odczuwa uporczywy bl w okolicach przeszczepionej

nerki. Podczas rutynowej mammografu w jej lewej piersi znalezionoanomaln grudk. Biopsja wykazaa podwjny przerzut czerniaka, gronegonowotworu skry. Nie znaleziono natomiast pierwotnego rda czerniaka,z ktrego pochodziy te przerzuty. Wezwana na konsultacj dermatologRona MacKie rwnie nie potrafia wyjani tajemniczego przypadku


51/305

czerniakazjawy. Lekarze robili, co mogli, eby uratowa MaryAnn.Przestaa zaywa rodki immunosupresyjne, usunito jej przeszczepionnerk. Byo ju jednak za pno. Sze miesicy pniej zmara z powodu

oglnej inwazji czerniaka, ktrego pierwotnego rda nigdy nie udao siustali.

Niedugo potem George, drugi pacjent, ktremu przeszczepiono nerkw tym samym szpitalu, rwnie zachorowa na czerniaka i tak samo jakMaryAnn mia przerzuty bez pierwotnego guza. Tym razem doktor MacKienie uwierzya w przypadek i nie chciaa odwoywa si do nieprzenikalnychtajemnic medycyny. Korzystajc z rejestru przeszczepianych organw,

stwierdzia, e obie nerki pochodziy od jednej dawczyni. Jej stan zdrowia byzgodny ze wszystkimi zwykymi kryteriami: adnego zapalenia wtroby, HIVi, oczywicie, adnego raka. Rona MacKie nie daa jednak za wygran.Znalaza nazwisko dawczyni w bazie danych pacjentw chorych na czerniaka.Osiemnacie lat wczeniej przesza operacj usunito jej maleki (0, 26 cm)nowotwr skry. Przez pitnacie lat znajdowaa si pod opiek klinikionkologicznej. W kocu, na rok przed przypadkow mierci zupenieniezwizan ze star". chorob, zostaa uznana za cakowicie wyleczon".

W organach pacjentki uznanej za cakowicie zdrow przetrway jednakmikroskopijne guzy, utrzymywane pod kontrol ukadu odpornociowego. Temikroskopijne guzy zostay przeszczepione do nowych organizmw Geor-ge'a i MaryAnn ktrych systemy odpornociowe zostay osabione, ebyzapobiec odrzuceniu przeszczepu. Nie napotykajc adnych przeszkd zestrony osabionych systemw, guzy szybko podjy zmasowan inwazj.

Dziki tej detektywistycznej pracy doktor MacKie zdoaa przekonakolegw z wydziau transplantacji nerek, eby przestali podawa drugiemu

pacjentowi rodki immunosupresyjne. Zamiast nich George otrzyma lekistymulujce dziaanie ukadu odpornociowego, eby jego organizm jaknajszybciej odrzuci przeszczep zawierajcy komrki czerniaka. Kilkatygodni pniej usunito przeszczepion nerk. Cho George musia

wrci do dializ, dwa lata pniej y i nie wykazywa adnych objawwczerniaka. Gdy jego ukad odpornociowy odzyska naturaln moc, wykonaswoje zadanie i zlikwidowa nowotwory*.

* Przypadki MaryAnn i George'a (imiona zmienione) zostay opisane w artykuleopublikowanym w New England Journal of Medicine", z ktrego zaczerpnem podaneinformacje18.


52/305

Natura nie czytaa naszych podrcznikw"

Dziki myszom Zheng Cui naukowcy wykazali, e biae komrki krwiw cigu kilku tygodni mog wyeliminowa a dwa miliardy komrek

rakowych. Zaledwie sze godzin po zastrzykniciu komrek rakowychw brzuchu takiej myszy zbiera si sto szedziesit milionw biaych komrekkrwi. Taka kontrofensywa powoduje, e po dwunastu godzinach giniedwadziecia milionw komrek rakowych. Przed dowiadczeniami z Supermyszi jej potomkami nikt nawet nie przypuszcza, e ukad odpornociowymoe si a tak zmobilizowa. Nikt nie wierzy, e moe sobie poradziz rakiem, ktrego masa wynosi 10% masy ciaa. Nikt nie miaby wyobrazisobie czego takiego, a ju na pewno aden immunolog. Panujcy konsensus

w sprawie granic moliwoci ukadu odpornociowego zapewne sprawiby, eaden konwencjonalny immunolog nie zwrciby uwagi na niezwyke zdrowiemyszy numer 6. Tak uwaa midzy innymi Lloyd Old, profesor immunologiiSloanKettering Cancer Center w Nowym Jorku.Powinnimy by wdziczni, enie jest Pan immunologiem. W przeciwnym razie z pewnoci bez wahaniawyrzuciby Pan t mysz napisa Old w licie do Zheng Cui.Powinnimy sicieszy, e natura nie czyta naszych podrcznikowi odpisa Zheng Cui19.

Wspczesna nauka wci zbyt czsto nie docenia zasobw ciaa i jegomoliwoci zwalczania chorb. Oczywicie w przypadku Supermyszy jejnadzwyczajna odporno bya uwarunkowana genetycznie. A co z tymi,takimi jak wikszo czytelnikw i ja, ktrzy nie zostali wyposaeni w takniezwyke geny? W jakiej mierze moemy liczy na to, e zwyky" ukadodpornociowy poradzi sobie z niezwykymi zadaniami?

Odpowied na to pytanie zaley od ducha walki naszych komrek systemuodpornociowego, bdcych gwnymi uczestnikami wojny z rakiem.Moemy pobudzi ich energi, a przynajmniej nie tumi jej. Supermyszomudao si to lepiej ni innym, ale kady z nas moe przycisn" swoje biaekomrki krwi, eby w konfrontacji z rakiem day z siebie wszystko. Z wielu

bada wynika, e jak onierze komrki ukadu odpornociowego walczlepiej, gdy (1) s traktowane z szacunkiem (to znaczy, s dobrze odywione

i chronione przed toksynami), (2) ich dowdca zachowuje chodn gow(panuje nad emocjami i wykazuje spokj w dziaaniach).

Jak si przekonamy, badania aktywnoci komrek ukadu odpornocio-wego (w tym komrek NK) dowodz, e dziaaj najlepiej, gdy przestrzegamyzdrowej diety, yjemy w czystym rodowisku, a nasza aktywno fizyczna


53/305

obejmuje cae ciao (a nie tylko mzg i rce). Komrki ukadu odpornociowe-

go s rwnie wraliwe na przeywane przez nas emocje. Reaguj

pozytywnie, gdy w naszym stanie emocjonalnym dominuj rado i poczucie

zwizku z otoczeniem. To tak, jakby mobilizoway si szczeglnie wtedy, gdy

su obronie ycia, ktre obiektywnie jest warte obrony. W dalszych

rozdziaach zetkniemy si jeszcze z tymi wiernymi stranikami, gdy bdziemy

rozwaa naturalne metody, ktre powinny towarzyszy wszystkim zabiegom

majcym na celu zapobieganie i leczenie raka *.

Tabela 1. Czynniki blokujce i pobudzajce komrkisystemu odpornociowego

Blokujce

Tradycyjna dieta zachodnia

(sprzyja zapaleniom)

Stumione emocje

Stres, gniew, depresja

Izolacja spoeczna

Negowanie swej prawdziwej

tosamoci (np. homoseksualizmu)

Siedzcy tryb ycia

Pobudzajce

Dieta rdziemnomorska, indyjska,

azjatycka (przeciwdziaa zapaleniom)

Emocje wyraone

Spokj, rado

Wsparcie ze strony otoczenia

Akceptacja siebie, swoich wartoci

i historii

Regularna aktywno fizyczna

* Zwizek midzy aktywnoci ukadu odpornociowego i rozwojem raka jest lepiej

potwierdzony w dowiadczeniach z myszami ni na podstawie obserwacji ludzi. Niektre

odmiany raka s niewtpliwie zwizane z wirusami (np. wtroby i szyjki macicy), a zatem

silnie zale od stanu systemu odpornociowego, ale z innymi odmianami sprawa nie jest tak

jasna. Gdy ukad odpornociowy jest osabiony jak u pacjentw chorych na AIDS lub

otrzymujcych due dawki rodkw immunosupresyjnych wzrasta czsto wystpowania

tylko niektrych typw nowotworw, takich jak choniak, biaaczka i czerniak. Z drugiejstrony, wiele bada wykazuje, e ludzie, ktrych ukad odpornociowy jest szczeglnie

aktywny w walce z rakiem, s chronieni przed wieloma rodzajami nowotworw (piersi,

jajnikw, puc, okrnicy, odka), w odrnieniu od tych, ktrych ukad odpornociowy jestbierny, a gdy maj guzy, prawdopodobiestwo przerzutw jest mniejsze

15', 7

'20

~22

.


54/305

Cz 2

RAK RANA, KTRA SI NIE GOI"

Podwjne oblicze zapalenia

Wszystkie ywe organizmy maj zdolno naprawiania tkanek uszko-dzonych w wyniku zranienia. U zwierzt i ludzi podstawowym mechaniz-mem tego procesu jest zapalenie. Dioskorides, grecki chirurg yjcy

w I wieku n. e., opisa zapalenie tak prosto, e jego sowa wci spowtarzane w akademiach medycznych:rubor, tumor, color, dolor.Miejscezapalenia jest: czerwone, spuchnite, ciepe i bolesne. Te proste oznakizewntrze skrywaj jednak bardzo skomplikowane procesy.

Gdy tylko dojdzie do zranienia tkanki wskutek szoku, cicia, oparzenia,infekcji ran wykrywaj pytki krwi. Gromadz si wok uszkodzonegomiejsca i wydzielaj substancj chemiczn, tak zwany pytkowy czynnik

wzrostu (PDGF plateletderived growth factor). PDGF alarmuje biaekomrki ukadu odpornociowego, ktre z kolei wytwarzaj inne substancjeprzekazujce sygnay. Maj one dziwne nazwy i powoduj wiele efektw. Tecytokiny, chemokiny, prostaglandyny, leukotrieny, tromboksany koordynujnapraw tkanek. Najpierw poszerzaj naczynia otaczajce uszkodzone

miejsce, eby uatwi przypyw innych komrek ukadu odpornociowego,wezwanych na pomoc. Nastpnie zamykaj wejcie, inicjujc koagulacjkrwi wok zebranych pytek, oraz sprawiaj, e tkanka staje si przepusz-czalna. Komrki ukadu odpornociowego mog przedosta si do miejscazranienia i zaatakowa intruzw, gdziekolwiek si znajduj. Na koniecinicjuj wzrost komrek uszkodzonej tkanki. Brakujcy fragment tkankizostaje odtworzony, powstaj te niewielkie naczynia krwionone, dostar-czajce w rekonstruowane miejsce tlen i substancje odywcze.

Te mechanizmy maj fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania

organizmu. Ciao wykorzystuje procesy odbudowy, gdy radzi sobie z agresji wypadkami, ktre s nieuniknione. Gdy procesy te s dobrze wyregulo-

wane i dostosowane do innych funkcji komrek, przebiegaj z cudownharmoni i same si kontroluj. Oznacza to, e rozwj nowej tkankizatrzymuje si natychmiast po zakoczeniu rekonstrukcji. Komrki ukadu


55/305

odpornociowego pobudzone do zwalczania intruzw wracaj do swojegonormalnego stanu; s gotowe do dziaania. Jest to konieczne, eby niezaatakoway one zdrowej tkanki.

W ostatnich latach przekonalimy si, e rak niczym ko trojaskiwykorzystuje proces naprawy, eby zaatakowa organizm i doprowadzido jego zniszczenia. To jest wanie podwjne oblicze zapalenia: ma onoprowadzi do uzdrowienia przez odtworzenie tkanki, ale moe rwniezosta wykorzystane do wsparcia rozwoju raka.

Niegojce si ranyDoktor Rudolf Virchow by znakomitym niemieckim lekarzem i twrc

nowoczesnej patologii nauki zajmujcej si zwizkami midzy chorobi procesami zachodzcymi w tkankach. W 1863 roku zaobserwowau kilku pacjentw nowotwory w miejscach uderze lub wielokrotniedranionym przez but albo narzdzia robocze. Badajc tkanki rakowe podmikroskopem, zauway w nich wiele biaych komrek krwi. Wysun

wtedy hipotez, e rak jest wynikiem nieudanej prby naprawy rany. Tenopis wydawa si zbyt anegdotyczny, niemal zbyt poetycki i nigdy niezosta powanie potraktowany. Mniej wicej sto trzyd