AVRUPA BİRLİĞİ AVRUPA BİRLİĞİ GÜVENLİK STRATEJİSİGÜVENLİK STRATEJİSİ
1
Tarihsel Süreç
• ABD- Avrupa Savunma Topluluğu• Rus Tehdidi- Dunkirk Antlaşması• 1948- Brüksel Antlaşması Teşkilatı• 1954-“Batı Avrupa Birliği” BAB (The Western
European Union-WEU)
2
Tarihsel Süreç• 19 Haziran 1992- Petersberg Görevleri;kriz
yönetimi ve güç kullanımı görevleri (BAB’ın işlevsel görevleri)
• Soğuk savaş sonrası dönemde NATO’nun Avrupa kanadını güçlendirme projesi
• 1994- NATO Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi Sonuç Bildirisi; “saydamlık ve tamamlayıcılık” ve “rekabet ve duplikasyondan kaçınma’’
3
Avrupa Birliği Kronolojisi Antlaşmaları ve Genişlemesi[ Gizle ]Avrupa Birliği Kronolojisi Antlaşmaları ve Genişlemesi[ Gizle ]
Sovyetler Birliği’nin çöküşü,
Varşova Paktı’nın Dağılması
Avrupa’da Tehdit Algılamalarında Azalma
1990’lar Balkan Krizleri, ABD’nin Irak Müdahalesi
1992 Maastricht Antlaşması ile Ortak Dış ve Güvenlik Politikası öngörülmüştür.
4
Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası
• 1990’lı yıllar sonunda ODGP içinde yapılan bir açılım:• Amsterdam Antlaşması’nda yer alan ODGP’nin hızlıca
uygulamaya aktarılması.• AB’nin uluslararası krizlere müdahale edebilecek, bağımsız
hareket edebilecek sığaya sahip olması ve bunun için yeterli askeri güç ile desteklenmesi.
• NATO’nun bir bütün olarak karışan olmadığı yerlerde AB’nin karar alması için AB’nin uygun bir yapıya ve sığaya kavuşturulması.
• Avrupa’nın güçlendirilmiş silahlı kuvvetlere ihtiyacı bulunduğu ve bunun da rekabetçi bir Avrupa Savunma Sanayi ile desteklenmesi gerektiği
5
-1999 Kosova Müdahalesi, 2003’de ABD’nin Irak’a tek taraflı müdahalesi -AB’nin net bir politika izleyememiş olması-Ciddi bir güvenirlik krizi-2003 Aralık- AB OGSP Yüksek Temsilcisi Javier Solana-Avrupa Güvenlik Stratejisi
-1999 Kosova Müdahalesi, 2003’de ABD’nin Irak’a tek taraflı müdahalesi -AB’nin net bir politika izleyememiş olması-Ciddi bir güvenirlik krizi-2003 Aralık- AB OGSP Yüksek Temsilcisi Javier Solana-Avrupa Güvenlik Stratejisi
6
1. Genel Değerlendirme
AB’nin Durumu
Uluslararası Ortam
Güvenlik Anlayışı
2. Hedef
3. Riskler ve Tehditler
4. Tedbirler
5. Sonuç
1. Genel Değerlendirme
AB’nin Durumu
Uluslararası Ortam
Güvenlik Anlayışı
2. Hedef
3. Riskler ve Tehditler
4. Tedbirler
5. Sonuç
GÜVENLİK STRATEJİ BELGESİ
7
GENEL DEĞERLENDİRMEAB’nin Durumu
Avrupa şimdiye kadarki en güvenli ve özgür
Avrupa’dır. Ayrıca;
Otoriter rejimlerin dengeli ve demokratik rejimler
haline geldiği,
Vatandaşların hayatlarının olumlu yönde
dönüşüme uğradığı,
Sorunlara barışçıl çözümler arandığı ve işbirliğinin
ön plana çıkarıldığı bir Avrupa’dır.
Avrupa şimdiye kadarki en güvenli ve özgür
Avrupa’dır. Ayrıca;
Otoriter rejimlerin dengeli ve demokratik rejimler
haline geldiği,
Vatandaşların hayatlarının olumlu yönde
dönüşüme uğradığı,
Sorunlara barışçıl çözümler arandığı ve işbirliğinin
ön plana çıkarıldığı bir Avrupa’dır.
8
Belgede;Avrupa’nın bütünleşmesinde ve güvenliğinde ABD’nin
özellikle NATO aracılığıyla önemli rol oynadığı ve hiçbir devletin tek başına günümüzün karmaşık problemleri ile baş edemeyeceği,
Belgede;Avrupa’nın bütünleşmesinde ve güvenliğinde ABD’nin
özellikle NATO aracılığıyla önemli rol oynadığı ve hiçbir devletin tek başına günümüzün karmaşık problemleri ile baş edemeyeceği,
GENEL DEĞERLENDİRMEAB’nin Durumu
9
Balkanlarda yaşanan savaşın Avrupa’da güvenlik
sorunlarının henüz devam ettiğini gösterdiği belirtilmektedir.
Balkanlarda yaşanan savaşın Avrupa’da güvenlik
sorunlarının henüz devam ettiğini gösterdiği belirtilmektedir.
GENEL DEĞERLENDİRMEAB’nin Durumu
10
Ayrıca;
AB’nin ekonomik büyüklüğü, çeşitli çatışma bölgelerinde
Avrupa güçlerini konuşlandırması, Birlik dayanışmasının
artması ile AB’nin kesinlikle küresel bir aktör olduğu ve bu
nedenle;
Küresel güvenliğin sağlanması ve daha iyi bir dünyanın
kurulması için gerekli olan sorumluluğu paylaşmaya hazır
olduğu belirtilmektedir.
Ayrıca;
AB’nin ekonomik büyüklüğü, çeşitli çatışma bölgelerinde
Avrupa güçlerini konuşlandırması, Birlik dayanışmasının
artması ile AB’nin kesinlikle küresel bir aktör olduğu ve bu
nedenle;
Küresel güvenliğin sağlanması ve daha iyi bir dünyanın
kurulması için gerekli olan sorumluluğu paylaşmaya hazır
olduğu belirtilmektedir.
GENEL DEĞERLENDİRMEAB’nin Durumu
11
GENEL DEĞERLENDİRMEUluslararası Ortam
Ticaret ve yatırım akışı, teknolojinin gelişmesi
demokrasinin yayılması insanların büyük kısmına bağımsızlık
ve refah getirmiş, diğerleri için hüsran ve adaletsizliğin nedeni
olmuş, aynı zamanda devlet dışı grupların uluslararası
ilişkilerdeki rolü artmıştır.
Taşıma, enerji, bilgi ve diğer alanlardaki ortak altyapı
üzerinden Avrupa’nın dışa bağımlılığı artmış ve tehditlere açık
hale gelmiştir.
Ticaret ve yatırım akışı, teknolojinin gelişmesi
demokrasinin yayılması insanların büyük kısmına bağımsızlık
ve refah getirmiş, diğerleri için hüsran ve adaletsizliğin nedeni
olmuş, aynı zamanda devlet dışı grupların uluslararası
ilişkilerdeki rolü artmıştır.
Taşıma, enerji, bilgi ve diğer alanlardaki ortak altyapı
üzerinden Avrupa’nın dışa bağımlılığı artmış ve tehditlere açık
hale gelmiştir. 12
GENEL DEĞERLENDİRMEUluslararası Ortam
1990’dan bu yana meydana gelen savaşlarda;
%90’ı sivil olmak üzere 4 milyon insan hayatını
kaybetmiş,
18 milyondan fazla insan evlerini terk etmek zorunda
kalmıştır.
1990’dan bu yana meydana gelen savaşlarda;
%90’ı sivil olmak üzere 4 milyon insan hayatını
kaybetmiş,
18 milyondan fazla insan evlerini terk etmek zorunda
kalmıştır.
13
GENEL DEĞERLENDİRMEUluslararası Ortam
Yoksulluk;
Dünya nüfusunun yarısı günlük 2 Euro’dan daha azıyla
yaşamakta,
Her yıl 45 milyon insan açlık ve yetersiz beslenme
nedeniyle hayatını kaybetmektedir.
Birçok olayda ekonomik başarısızlık, siyasi sorunlarla
ve şiddet içeren çatışmalarla bağlantılıdır.
Yoksulluk;
Dünya nüfusunun yarısı günlük 2 Euro’dan daha azıyla
yaşamakta,
Her yıl 45 milyon insan açlık ve yetersiz beslenme
nedeniyle hayatını kaybetmektedir.
Birçok olayda ekonomik başarısızlık, siyasi sorunlarla
ve şiddet içeren çatışmalarla bağlantılıdır.
14
GENEL DEĞERLENDİRMEUluslararası Ortam
Hastalıklar;
AIDS toplumların çökmesine sebep olmakta,
Yeni hastalıklar hızla yayılmaktadır.
Bu nedenle hastalıklar küresel tehditler haline gelmektedir.
Hastalıklar;
AIDS toplumların çökmesine sebep olmakta,
Yeni hastalıklar hızla yayılmaktadır.
Bu nedenle hastalıklar küresel tehditler haline gelmektedir.
AIDS’in dünyadaki durumu15
GENEL DEĞERLENDİRMEUluslararası Ortam
Su sorunu;
Küresel ısınmayla birlikte su üzerindeki mücadele pek
çok bölgede daha çok kargaşaya ve göçe yol açacaktır.
Enerji bağımlılığı;
Dünyanın en büyük doğal gaz ve petrol ithalatçısıdır,
Bugün %50 oranında, 2030 yılında ise %70 oranında
dışa bağımlı olacaktır,
Bu durum Avrupa için özel bir kaygı alanıdır.
Su sorunu;
Küresel ısınmayla birlikte su üzerindeki mücadele pek
çok bölgede daha çok kargaşaya ve göçe yol açacaktır.
Enerji bağımlılığı;
Dünyanın en büyük doğal gaz ve petrol ithalatçısıdır,
Bugün %50 oranında, 2030 yılında ise %70 oranında
dışa bağımlı olacaktır,
Bu durum Avrupa için özel bir kaygı alanıdır.
16
GENEL DEĞERLENDİRMEGüvenlik Anlayışı
Güvenlik, gelişmenin ön şartıdır.
Çatışma;
Tüm alt yapıyı yok etmekte,
Toplumda bozukluklara yol açmakta,
Suç eğilimini artırmakta,
Yatırımı sekteye uğratmakta,
Normal ekonomik yaşamı imkansız hale getirmekte,
Güvensizlik ve yoksulluk döngüsüne neden olmaktadır.
Güvenlik, gelişmenin ön şartıdır.
Çatışma;
Tüm alt yapıyı yok etmekte,
Toplumda bozukluklara yol açmakta,
Suç eğilimini artırmakta,
Yatırımı sekteye uğratmakta,
Normal ekonomik yaşamı imkansız hale getirmekte,
Güvensizlik ve yoksulluk döngüsüne neden olmaktadır.
17
HEDEF
DAHA İYİ BİR DÜNYADA DAHA GÜVENLİ BİR AVRUPA
Güvenliği sağlamak Değerleri korumak
Güvenliğin hedefi Avrupa’nın sahip olduğu değerleri korumak olarak ifade edilmiştir.
DAHA İYİ BİR DÜNYADA DAHA GÜVENLİ BİR AVRUPA
Güvenliği sağlamak Değerleri korumak
Güvenliğin hedefi Avrupa’nın sahip olduğu değerleri korumak olarak ifade edilmiştir.
18
TEHDİTLER
1.Terörizm,
2.Kitle İmha Silahlarının (KİS) Yayılması,
3.Bölgesel Çatışmalar,
4.Devlet Yönetiminin Çökmesi,
5.Örgütlü Suçlar.
1.Terörizm,
2.Kitle İmha Silahlarının (KİS) Yayılması,
3.Bölgesel Çatışmalar,
4.Devlet Yönetiminin Çökmesi,
5.Örgütlü Suçlar.
19
TEHDİTLER
1.Terörizm:
Avrupa için artan stratejik
bir tehdittir,
Etki alanı küreseldir,
Dini aşırılıkla ilgilidir,
Modernleşmenin yarattığı baskı, kültürel, sosyal ve
siyasi krizler ve yabancı toplumlarda yaşayan gençlerin
yabancılaşması nedenlerinden bazılarıdır.
Avrupa terörizm için hem bir hedef hem de bir üstür.
1.Terörizm:
Avrupa için artan stratejik
bir tehdittir,
Etki alanı küreseldir,
Dini aşırılıkla ilgilidir,
Modernleşmenin yarattığı baskı, kültürel, sosyal ve
siyasi krizler ve yabancı toplumlarda yaşayan gençlerin
yabancılaşması nedenlerinden bazılarıdır.
Avrupa terörizm için hem bir hedef hem de bir üstür.
20
TEHDİTLER2.Kitle İmha Silahlarının (KİS) Yayılması:
En büyük potansiyel tehdittir.
Ortadoğu’daki KİS ile silahlanma yarışı,
Biyolojik, Kimyasal ve Radyolojik
maddelerle saldırı olasılığı,
Füze teknolojisinin yayılması istikrarsızlığı
artırmaktadır.
En büyük tehdit
Terörist grupların KİS elde etmesidir.
2.Kitle İmha Silahlarının (KİS) Yayılması:
En büyük potansiyel tehdittir.
Ortadoğu’daki KİS ile silahlanma yarışı,
Biyolojik, Kimyasal ve Radyolojik
maddelerle saldırı olasılığı,
Füze teknolojisinin yayılması istikrarsızlığı
artırmaktadır.
En büyük tehdit
Terörist grupların KİS elde etmesidir.21
TEHDİTLER
3.Bölgesel Çatışmalar:
Birlik dışındakiler: Avrupa çıkarları üzerinde direk
yada dolaylı etkilere sahiptir (Keşmir, Ortadoğu, vb),
Birlik içindekiler: Bölgesel istikrarı tehdit etmektedir,
3.Bölgesel Çatışmalar:
Birlik dışındakiler: Avrupa çıkarları üzerinde direk
yada dolaylı etkilere sahiptir (Keşmir, Ortadoğu, vb),
Birlik içindekiler: Bölgesel istikrarı tehdit etmektedir,
22
TEHDİTLERÇatışmalar;
İnsan hayatını, sosyal ve fiziki altyapıyı yok
etmekte,
Azınlıkları, temel özgürlükleri ve insan haklarını
tehdit etmekte,
Teröre, aşırılığa ve devlet yönetiminde çökmelere
yol açmakta,
Örgütlü suç için ortam yaratmaktadır.
En doğru mücadele
Çatışmaların yarattığı eski sorunlarla ilgilenmektir.
Çatışmalar;
İnsan hayatını, sosyal ve fiziki altyapıyı yok
etmekte,
Azınlıkları, temel özgürlükleri ve insan haklarını
tehdit etmekte,
Teröre, aşırılığa ve devlet yönetiminde çökmelere
yol açmakta,
Örgütlü suç için ortam yaratmaktadır.
En doğru mücadele
Çatışmaların yarattığı eski sorunlarla ilgilenmektir.23
TEHDİTLER
4.Devlet Yönetiminin Çökmesi:
Kötü yönetim ve iç çatışma devletleri içeriden çürüten,
(Somali, Liberya, Taliban yönetiminde Afganistan), küresel
yönetişimin gücünü zayıflatan, bölgesel istikrarsızlığı artıran
endişe verici bir olgudur.
4.Devlet Yönetiminin Çökmesi:
Kötü yönetim ve iç çatışma devletleri içeriden çürüten,
(Somali, Liberya, Taliban yönetiminde Afganistan), küresel
yönetişimin gücünü zayıflatan, bölgesel istikrarsızlığı artıran
endişe verici bir olgudur.
24
TEHDİTLER
5.Örgütlü Suçlar:
Örgütlü suçların ana hedefi Avrupa’dır.
Uyuşturucu trafiği,
Kadın ticareti,
Yasadışı göçmenler,
Silah kaçakçılığı.
Bu suç faaliyetleri çoğu zaman zayıf ve çökmekte olan
devletlerle ve terörle ilgilidir.
5.Örgütlü Suçlar:
Örgütlü suçların ana hedefi Avrupa’dır.
Uyuşturucu trafiği,
Kadın ticareti,
Yasadışı göçmenler,
Silah kaçakçılığı.
Bu suç faaliyetleri çoğu zaman zayıf ve çökmekte olan
devletlerle ve terörle ilgilidir.
25
TEDBİRLERUygulanan Güvenlik Tedbirleri
Avrupa’nın güvenliğini sağlamak ve değerlerini korumak
için üç stratejik amaç vardır;
1.Tehditlerle mücadele etmek,
2.AB çevresinde güvenliği sağlamak(barış kuşağı),
3.İşleyen çok taraflılığa dayalı uluslararası bir düzen
oluşturmak(çok taraflılık).
Avrupa’nın güvenliğini sağlamak ve değerlerini korumak
için üç stratejik amaç vardır;
1.Tehditlerle mücadele etmek,
2.AB çevresinde güvenliği sağlamak(barış kuşağı),
3.İşleyen çok taraflılığa dayalı uluslararası bir düzen
oluşturmak(çok taraflılık).
26
TEDBİRLERTehditlerle Mücadele Etmek
Teröristlerin finans kaynaklarının durdurulması için
adımlar atılmaya(European Arrest Warrant),
Nükleer silahların yayılmasına karşı politikalara
(UAEA’yı) güçlendirmeye çalışmak,
Örgütlü suçla başa çıkabilmek için Balkanlar’da iyi
yönetimin tekrar sağlanmasına, demokrasinin teşvik
edilmesine ve yetkililerin örgütlü suçla mücadele
edebilmelerine çalışılmaktadır.
Teröristlerin finans kaynaklarının durdurulması için
adımlar atılmaya(European Arrest Warrant),
Nükleer silahların yayılmasına karşı politikalara
(UAEA’yı) güçlendirmeye çalışmak,
Örgütlü suçla başa çıkabilmek için Balkanlar’da iyi
yönetimin tekrar sağlanmasına, demokrasinin teşvik
edilmesine ve yetkililerin örgütlü suçla mücadele
edebilmelerine çalışılmaktadır.27
TEDBİRLERTehditlerle Mücadele Etmek
Soğuk savaş’taki kitlesel ve belirgin tehditlerden farklı
olarak yeni tehditlerin hiçbiri tamamen askeri olmadığı gibi
askeri yöntemlerle de çözülemez. Her çözüm birden fazla
yöntemi içerir.
Soğuk savaş’taki kitlesel ve belirgin tehditlerden farklı
olarak yeni tehditlerin hiçbiri tamamen askeri olmadığı gibi
askeri yöntemlerle de çözülemez. Her çözüm birden fazla
yöntemi içerir.
Çatışma yerine Ekonomik ve Siyasi Gücü kullanmak28
TEDBİRLERBarış Kuşağı
Sınır komşularından gelebilecek tehditler
Sınır komşularının iyi yönetilmesi
Yeni ülkelerin katılımı( )Tehlikeli bölgelere yakınlık
Doğu ve Akdeniz sınırındaki ülkelerin iyi yönetilmelerini sağlamak ve bu ülkelerle işbirliğine dayalı ilişkiler geliştirmek amaç olmalıdır.
29
TEDBİRLERBarış Kuşağı
Bunun sağlanması için;
Stratejik bir amaç oluşturulmalı
Reform teşviklerinde bulunulmalı
30
TEDBİRLERÇok Taraflılık
Daha güçlü bir uluslararası toplum
İşlevsel uluslararası kurumlar
Yasal uluslararası düzen
Uluslararası HukukBM Tüzüğü
Uluslararası Barış ve GüvenlikBM Güvenlik Konseyi
31
Stratejik amaçlar gerçekleştirilirken:
Daha Aktif,Aktif PolitikalarEş zamanlı operasyonlarBM ile işbirliği ve destek temini
Daha Tutarlı,Birlikte hareket edersek daha güçlüyüz!AB Ortak Dış ve Güvenlik PolitikasıAB Güvenlik ve Savunma Politikası
Daha Etkili olmalı ve,Bir Savunma Ajansının OluşturulmasıAskeri ve Sivil Kaynakların genişletilmesi ve geliştirilmesiDaha etkili diplomatik yeterlilikBilgi paylaşımı
Diğerleri ile işbirliği yapmalıdır.Uluslararası işbirliği
Çok taraflı işbirliğiAB ve ABD işbirliğiRusyaJaponya, Çin, Kanada, ve Hindistan
32
SONUÇ
Belgenin sonuç bölümünde dünyanın artık yeni tehlikelerle karşı karşıya olduğu ancak bunlarla birlikte yeni fırsatların da elde edilebileceği belirtilmiştir. AB’nin bu yeni tehditlerle mücadele ve yeni fırsatların elde edilmesinde çok önemli bir potansiyeli olduğu aktif ve etkin bir AB’nin küresel seviyede önemli faydalarının olacağı belirtilmiştir. Çok yönlü bir sistem sayesinde AB liderliğinde daha adil, daha güvenli ve bütünleşmiş bir dünya düzeni oluşturulabileceğine de vurgu yapılmıştır.
33
AGSB ile Diğer Uluslararası Ana Aktörlerin Güvenlik Strateji Belgelerinin
Karşılaştırılması
•ABD Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi(2002)- ABD'nin güvenlik kaygılarının paylaşılması, Trans-Atlantik işbirliği•ABD- Güç kullanımı ve “Ön alıcı Müdahale”•AB- “Önleyici Müdahale” ve “Yumuşak Gü甕ABD-AB-Çin: Uluslararası Ortam Değerlendirmeleri farklı
34
• Güvenlik Yaklaşımları Açısından Karşılaştırma;
• AB- Liberal Kurumsalcı; uluslararası örgütler, işbirliği, ekonomi, dünya toplumu, barış, demokrasi, uyum vb.
• ABD- Hedefler bakımından idealist, araçlar ve imkânlar bakımından realist
• Çin- Ortak güven, ortak fayda, eşitlik ve işbirliği temeli
35
• Hedefler Açısından Karşılaştırma;• AB- Birlik içinde güvenliği sağlamak ve sahip
olduğu değerleri koruyarak birleşik ve barışçıl bir kıta oluşturmak
• ABD- İyi yönetilen ve demokratik ülkelerden oluşan bir dünyanın oluşturulmasına yardım etmek
• Çin- Ulusal güvenliği ve birliği ayakta tutarak ulusal gelişmeyi garanti altına almak
• Rusya- Varlığına, bütünlüğüne kastedecek tehditleri bertaraf etmek, Rusya’nın ve müttefiklerinin ulusal çıkarlarını korumak
36
Türkiye İle İlgili Çıkarımlar• Türkiye’ye doğrudan atıf yok• ABD başta olmak üzere, Rusya, Japonya, Çin,
Kanada ve Hindistan• “Önümüzdeki dönemde bir komşumuz olacak olan
Güney Kafkasların problemlerinde daha güçlü ve aktif bir rol almalıyız”
• Türkiye’nin tehdit algılamaları- terörizm- AB tarafından birinci tehdit
• Tehditlerle mücadele etmede kullanılacak yöntemlerin farklı oluşu
37
Genel Değerlendirme
• Ortak bir strateji kültürü oluşturma, ortak tehdit algılama ve çıkar tanımlaması yönünde atılmış önemli bir adım
• Güvenlik konusunda bütünleşme ve birlik sağlama amacı * rekabet
• Türkiye’nin konumu• Dinamik bir süreç
38
Yararlanılan Kaynaklar• A Secure Europe in a Better World European Security Strategy (2003,
Aralık). Brussels: Europen Union.• Ateşoğlu Güney, N. (2006). Batı'nın Yeni Güvenlik Stratejileri AB-NATO-
ABD. İstanbul: Bağlam Yayınları.• Baç, M. M. (2006). Türkiye Avrupa Birliği İlişkilerine Güvenlik Boyutundan
Bir Bakış. Dış Politika Analiz Serisi 4. içinde TESEV Yayınları.• Buharalı, C. (2004, Haziran). AB, Türkiye ile Daha mı Güvenli Olacak?.
Görüş, s.18-21.• Büyükbaş, H. (2006, Temmuz-Eylül). Avrupa Güvenlik Strateji Belgesi ve
Türkiye. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi (61-1), s. 37-66.• Efe, H. (2007). AB'nin Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası Oluşturma
Çabaları. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi.• Efe, H. (2007). AB'nin Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası Oluşturma
Çabaları. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi.39
Yararlanılan Kaynaklar
• İşyar, Ö. G. (2008). Günümüzde Uluslararası Güvenlik Stratejileri: Kavramsal Çerçeve ve Uygulama. Akademik Bakış.
• Smith, M.E. (2005).Europe' s Foreign adn Security Policy: The Institutionalization of Cooperation, Cambridge University Press, s.6.
• Ülger, İ. K. (2002). Avrupa Birliği'nde Siyasal Bütünleşme-Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikasının Oluşumu. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Yılmaz, S. (2009). Ulusal Savunma Strateji, Teknoloji, Savaş. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Yücel, Z. (2008). Avrupa Birliği’nin Genişleme Politikasının Güvenlik Boyutu. Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 4, No: 13, ss.37-54.
• http://europa.eu/index_en.htm• http://www.abgs.gov.tr/
40