Azərbaycan Respublikası Auditorlar
Palatası Şurasının 23 aprel 2007-ci il
tarixli 178/4 saylı qərarı ilə təsdiq
edilmişdir
ON SOZ
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən 16 sentyabr
1994-cü il tarixdə “Auditor xidməti haqqında” Qanunun imzalanması ilə
ölkədə auditor xidmətinin dövlət tənzimlənməsinin hüquqi əsası
qoyulmuş və sonrakı illərdə milli auditin inkişafı üçün zəruri olan
mükəmməl qanunvericilik bazası yaradılmışdır.
Azərbaycan Respublikasında auditor xidmətinin təşkili,
tənzimlənməsi və inkişafı istiqamətində aparılan məqsədyönlü işlər
auditin müvafiq qanunvericilik və nonnativ hüquqi bazasının yaradılması
və təkmilləşdirilməsi ilə sıx əlaqədar olmuşdur.
Ölkəmizdə auditor xidmətinin inkişafında və onun keyfiyyətinin
yüksəldilməsində, auditor kadrlarının hazırlanması və onların peşə-ixtisas
səviyyəsinin artırılmasında audit standartları ilə yanaşı, tədris-təcrübə
yönümlü təlimatların, qaydaların, metodik vəsaitlərin hazırlanmasının
xüsusi rolu vardır.
Belə təcrübə-metodik vəsaitlərdən biri də “Azərdəmiryol- bank”
ASC Bankının Daxili Auditoru Fəran Ağayev və Azərbaycan
Respublikası Hesablama Palatasının bölmə müdiri Vüqar Novruzov
tərəfindən hazırlanmış “Təsəıxüfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi” kitabıdır.
Təsərrüfat subyektlərinin maliyyə-təsəmifat fəalij^ətinin
qiymətləndirilməsi ölkə iqtisadiyyatının bazar münasibətləri şəraitində
möhkəmləndirilməsində və şəffaflığın təmin edilməsində mühüm iqtisadi
əhəmiyyətə malikdir.
Kitabda təsərrüfat subyektlərinin maliyyə-təsəiTÜfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsini əks etdirən əsas 12 bölmə (o cümlədən,
əsas vəsaitlər; kapital qoyuluşları; quraşdırılmaqda olan avadanlıqlar;
qeyri-maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları; mal-
material qiymətliləri; satılmış məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş
xərclər; satış və kommersiya xərcləri, gəlir, debitor borcu, pul vəsaitləri;
verilmiş avanslar, gələcək dövrün xərcləri və digər aktivlər; nizamnamə
kapitalı və ehtiyat fondları; kreditor borcları, ehtiyatlar, məsrəflər; qalıq
cədvəli; borc öhdəlikləri; vergiyə cəlbetmə; subyektin iikvidlik
göstəriciləri) şərh edilmişdir.
Hər bir bölmə iki hissədən ibarətdir.
I hissədə qiymətləndirmə aparılan sahənin hansı prinsiplərə uyğun
aparılması, onun məqsədi və risk dərəcələri öz əksini tapır.
II hissə qiymətləndirilən sahənin iş sənədlərindən ibarətdir ki,
burada həyata keçirilən işin məzmunu öz əksini tapır.
TəsəiTÜfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin
qiymətləndirilməsini əLs etdirən hər bölməyə dair iş sənədləri və audit
prosedurları “Auditorun iş sənədləri” və “Audit prosedurları” audit
standartlarının tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmışdır.
TəsəiTÜfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin
qiymətləndirilməsinin nəzəri-metodoloji aspektləri tədqiqat obyekti və
sferası kimi aktual və praktiki cəhətdən çox əhəmiyyətli sahədir.
Kitab iqtisadiyyatın idarə edilməsinin əsas problemlərindən birini,
yəni təsərrüfat subyektinin rəhbərinin öz müəssisəsinin
maliyyə-təsən-üfat fəaliyyətinə daxili nəzarətin əsasını əhatə etdiyinə görə
sahibkarlar və həmin təsəiTÜfat subyektlərinin auditini həyata keçirən
auditorlar və mütəxəssislər üçün çox faydalıdır.
Əminəm ki, “Təsərrüfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi” kitabında nəzərdə tutulan bir sıra
məsələlər və problemlər, onların sonrakı tədqiqatı üçün əsas ideya
verməklə iqtisadiyyat profilli ali məktəblərin elmi işçiləri, müəllimləri,
tələbələri və magistrləri üçün də çox əhəmiyyətli olacaqdır.
Auditorlar Palatası
Aparatının rəhbəri
Q.Bayramov
21.05.2007
GİRİŞ
Təsərrüfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi
Respublikamızda bazar iqtisadiyyatınm inkişafı təsərmfat
subyektlərinin rəhbərliyini öz təsəiTÜfatlarmın fəaliyyətinə daha geniş və
ətraflı nəzarət etmək məcburiyyətində qoyur. Bundan başqa rəqabətin çox
geniş inkişaf etdiyi zamanda hər bir təsənüfat subyektinin rəhbərliyi,
müdiriyyəti olduğu təşkilatın fəaliyyətini müxtəlif formalarda təhlil etməli
və subyektin maliyyə-təsəiTÜfat fəaliyyətini qiymətləndinnəlidir.
Bu qiymətləndirmə sistemi çox müxtəlif və çox sahəlidir. Beləki,
maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi müxtəlif üsul və
formalarla həyata keçirilir. Biz bu üsul və fonnalardan yalnız birini əsas
götürərək onu həyata keçimıəyə çalışacağıq.
Burada bizim əsas məqsədimiz, hər hansı bir təsərrüfat subyektinin
tam maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini qiymətlən- dimıəkdir. Bunu həyata
keçirmək məqsədi ilə biz aşağıdakıları tətbiq etməyi məsləhət bilirik.
Ən əvvəl onu qeyd etmək lazımdır ki, bizim tərtib etdiyimiz bu
formanı həyata keçirmək üçün auditora çox vaxt lazımdır. Bunu auditor
tək və kompleks şəkildə yerinə yetirə bilər.
Təsərrüfat subyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini (TS MTF)
qiymətləndirmək üçün subyektin maliyyə-təsəiTÜfat fəaliyyətini on iki
bölməyə ayınmşıq.
XII. Bölmə Subyektin likvidlik göstəriciləri
Yuxanda qeyd olunanlardan göründüyü kimi müxtəlifliyindən
asılı olmayaraq, hər bir təsərrüfat subyektinin maliyyə- təsəiTÜfat
fəaliyyəti tam əhatə olunmuşdur.
Qeyd etmək istəyirik ki, TSMTF qiymətləndirilməsi zamanı hər
bir bölmənin tam qiymətləndirilməsi üçün onun iş sənədləri tərtib
edilmişdir. Hər bir bölməyə tərtib edilən iş sənədləri audit prosedurlarına
uyğun olaraq daha geniş aspektdə tərtib edilmişdir. Hər bir iş sənədi
ayrı-ayrılıqda yerinə yetirilməlidir. Bu, həmin şöbənin daha dəqiq və daha
düzgün qiymətləndirilməsini həyata keçirməyə şərait yaradır.
Göründüyü kimi, hər bir bölmə iki hissədən ibarətdir.
I Hissədə qiymətləndirilmə aparılan sahənin hansı prinsiplərə
uyğun aparılması, onun məqsədi və risk dərəcələrim öz əksini tapır.
II Hissə qiymətləndirilən sahənin iş sənədlərindən ibarətdir ki,
burada həyata keçirilən işin məzmunu öz əksini tapır. II Hissə audit
yoxlaması zamanı auditor tərəfindən doldurulur.
Qeyd: Hər bir bölmə üzrə doldurulmalı olan iş sənədlərinin
doldurulma qaydaları eynidir.
Belə ki, iş sənədlərinin doldurulması zamanı auditor ilkin
mühasibat uçotu sənədlərinə diqqətlə baxdıqdan som-a öz qeydlərini iş
sənədlərinin «Müraciət olunan sənədlər» sütununda qeyd aparır.
«Audit» sütununda auditor auditi hansı üsulla apardığını qeyd
edir. Məsələn: Seçmə üsulu ilə və ya tam yoxlama üsulu ilə.
«Məqsəd» sütununda aparılan auditin hansı prinsiplərə (I hissədə
Qimətləndirmə (Assertion)) uyğun olduğunu qeyd edir.
«İcraçı və tarix» sütununda göıiilən işin kim tərəfindən və nə vaxt
həyata keçirildiyi qeyd olunur.
Bu əsas şərtlər yerinə yetirildikdən sonra auditor iş sənədlərində
qeyd etdiyi şərtlərə əsaslanaraq, 1 hissədə «Risk dərəcəsinin» altından xətt
çəkəcək. Bu, audit aparılan sahənin hansı risk dərəcəsi ilə
qiymətləndirildiyini müəyyən edir.
Beləliklə, auditor bu işi subyektin likvidlik göstəricilərinə qədər
yerinə yetirməlidir.
XII Bölmə, yəni «Subyektin likvidlik göstəriciləri» konkret
düstura əsaslanaraq həyata keçirilir ki, bu da aşağıdakı kimi yerinə
yetirilməlidir.
D.V = A - Ə.V
Q.M.Ö = A - X.V
C.E.V = Q.M.Ö
D.V Dövriyyə Vəsaitləri A Aktivlər
Ə.V Əsas Vəsaitlər
X.V Xüsusi Vəsaitlər
C.E.V Cəlb Edilmiş Vəsaitlər
Q.M.Ö Qısa Müddətli Öhdəliklər
Təsənhfat subyektinin likvidlik göstəricilərini təyin etmək üçün
aşağıdakı əmsallar tapılmalıdır.
C.L.Ə
T.D.V
x.v.ə M.A.Ə
Cari Likvidlik Əmsalı
Təmiz Dövriyyə Vəsaiti
Xüsusi Vəsait Əmsalı
Maliyyə Asılılığı Əmsalı
Bu göstəricilər tapıldıqdan som'a auditor təsərrüfat subyektinin
maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin vəziyyəti barədə fikir yürüdə bilər.
Göründüyü kimi, bu audit prosedurlarını yerinə yetirməklə heç
bir auditor təsərrüfat subyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini tam və
dolğun qiymətləndirə bilər.
Belə bir qiymətləndirmə həyata keçirilən zaman auditor bütün
standartlara əməl etmiş olur.
Müəlliflərdən
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı ___________________________________
Y E K U N C Ə D V Ə L I
Bölmənin
nömrəsi BÖLMƏLƏRİN ADI Risk dərəcələri (maliyyə
-təsərrüfat fəaliyyətində) I Bölmə Əsas vəsaitlər,
kapital qoyuluşları,
quraşdınlmaqda olan
avadanlıq
Balans Yüksək Orta Aşağı
Maliyyə nəticələri
haqqında hesabat
Yüksək Orta Aşağı
11 Bölmə
Qeyri-maddi aktivlər
və maliyyə
qoyuluşları
Balans Yüksək Orta Aşağı
Maliyyə nəticələri
haqqında hesabat
Yüksək Orta Aşağı
III Bölmə Mal-material qimətliləri, satılmış məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş xərclər
Yüksək Orta Aşağı
IV Bölmə Satış və kommersiya
xərcləri. Gəlir.
Debitor borcu.
Balans Yüksək Orta Aşağı
Maliyyə nəticələri
haqqında hesabat
Yüksək Orta Aşağı
V Bölmə Pul vəsaitləri (kassa, bank, qiymətli kağızlar və s.)
Yüksək Orta Aşağı
VI Bölmə Verilmiş avanslar, gələcək dövrün
xərcləri və digər aktivlər
Yüksək Orta Aşağı
VII Bölmə Nizamnamə kapitalı və ehtiyat fondları Yüksək Orta Aşağı
VIII Bölmə Kreditor borcları,
ehtiyatlar,
məsrəflər
Balans Yüksək Orta Aşağı
Maliyyə nəticələri
haqqında hesabat
Yüksək Orta Aşağı
IX Bölmə Qalıq cədvəli Yüksək Orta Aşağı
X Bölmə Borc öhdəlikləri Yüksək Orta Aşağı
XI Bölmə Vergiyə cəlbetmə Yüksək Orta Aşağı XII Bölmə Subyektin likvidlik gö.stəriciləri Yüksək Orta Aşağı
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı
I Bölmə.
Əsas vəsaitlər, kapital qoyuluşları, quraşdırılmaqda olan avadanlığı
(Balans)
I Bölmə. I
Hissə.
№
Qiymətləndirmə (Assertion)
Məqsəd Risk dərəcələri (maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) / 2 3 4 5 6
1 Tamlıq (Completeness)
Bütün əsas vəsaitlər mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Möveudluq
(Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan
bütün əsas vəsaitlər real mövcuddur.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assııracy)
Əsas vəsaitlər mühasibat hesabatında onlara hesablanmış köhnəlmə çıxılmaqla satınalma qiymətində əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
4 Qiymətləndirmə (Valuation)
AR Mühasibat uçotu prinsiplərinə əsasən hazırlanmış balansda əsas vəsaitlər əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
5 Mülkiyyət hüququ (Ownership)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün əsas vəsaitlər müəssisənin mülkiyyətidir.
Yüksək Orta Aşağı
6 Təqdimat (Presentation)
Mühasibat hesabatında əks olunan əsas vəsaitlər və onların məxaric olunması ilə bağlı sənədləşmələr düzgün qruplaşdırılıb (müvafiq sətirlər üzrə) və əlaqədar şəkildə açıqlanıb.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
10
(Maliyyə nəticələri haqqında hesabat)
I Bölmə.
I Hissə.
№
Qiymətləndirmə (Assertion)
Məqsəd Risk dərəcələri (mal iy
y ə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) I 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness) Hesabat dövrü ərzində əsas vəsaitlərin
alınması, çıxması və amortizasiyası ilə
əlaqədar bütün mədaxil və məxaric
mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan əsas vəsaitlərin alınması, çıxması və amortizasiyası ilə əlaqədar bütün mədaxil və məxaric həqiqətən hesabat dövründə mövcud olub.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Hesabat dövrü ərzində əsas vəsaitlərin alınması, çıxması və amortizasiyası ilə əlaqədar bütün mədaxil və məxaric mühasibat hesabatında düzgün əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
11
iş sənədləri
Audit Prosedurları
I Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun i? o ^ od
.2 C ^ «sı
:p — C O (D CD >
2
Əsas vəsaitlərin uçot sisteminin sənədləşdiril- məsinin vacibliyinə, eyni zamanda daxil olma, xaricolma və amortizasiya uçotuna baxmalı. Rəhbərliyə hazırlanan hesabata daxil olunmalı nöqsanların siyahısına baxmalı və onları Ümumi qaydada sənədləşdinnəli. __________
2. Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (lead schedules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablamalarının düzgünlüyünü yoxlamalı. ________________
Titul səhifəsində göstərilmiş hər məbləğ üzrə üzləşdirmə aparmalı. İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləşdirmə aparmalı.
4. Əsas vəsaitlərin növləri üzrə yığılmış amortizasiyanın və balans dəyərinin dəyişilməsini açıqlayan sxem tərtib etməli və almalı. Cədvəl göstəriciləri aşağıdakı məlumatı özündə əks etdirməlidir: • 01 «Ə.sas vəsaitlər» və 02 «Əsas vəsaitlərin
köhnəlməsi» hesabları üzrə daxil olan qalıqlar;
• əsas vəsaitlərin daxil olması; • əsas vəsaitlərin xaric olması; • dövr ərzində yığılmış amortizasiya; • 01 «Əsas vəsaitlər» və 02 «Əsas
vəsaitlərin köhnəlməsi» hesabları üzrə xaric olan qalıqlar. __________________
12
Audit Prosedurları
(I Bölmə. II Hissənin davamı)
Sxemlərin riyazi hesablamalarının düz-
günlüyünü yoxlamalı və əldə edilən mə-
lumatı aşağıdakılarla müqayisə etməli;
• mühasibat hesabatı ilə;
• baş kitabla;
əsas vəsaitlərin uçot reqistrləri ilə.
İstifadə edilən əsas vəsaitlərin uçotu və əsas vəsaitlərə amortizasiyanın hesablanması metodikalarının vacibliyini, qəbul edilmiş mühasibat uçotu prinsiplərinə və sifarişçinin biznesinin spesifikliyinə mü- vafiqliyini yoxlamalı. İstifadə olunan metodikanın şirkətin uçot siyasətində əksini yoxlamalı. _________________________
Seçmə apannalı və dövr ərzində əsas
vəsaitlər üzrə böyük daxilolmaları təsdiqlə-
yici sənədlərdə əsas vəsaitlərin ilkin (balans)
dəyərinin düzgün formalaşdırıldığını
müqayisə eönəli. Aşağıdakıları yoxlamalı:
1. daxil olan əsas vəsaitlər əvvəl 08
«Kapital qoyuluşları» hesabına
salındığını, sonra isə 01 «Əsas vəsaitlər»
hesabına keçirildiyini;
2. əsas vəsaitlərin idxal dəyəri düzgün
valyuta məzənnəsində əks olunduğunu;
3. əsas vəsaitləırin istifadəyə verilmə
aktlarının varlığını və düzgün tərtib
edildiyni;
4. əsas vəsaitlər üzrə böyük daxilolmalarda
seçmə apannalı və ƏDV-nin 19 «Alınmış
qiymətlilər üzrə ƏDV» hesabına aid
edilmənin düzgünlüyünü yoxlamalı. ___
13
Audit Prosedurları
(I Bölmə. II Hissənin davamı)
/
Əsas vəsaitlərin ilkin dəyəri tikintinin,
quraşdırılınanm davam etdirilməsi, yenidən
quraşdırılma və müvafiq obyektlərin müəyyən
dərəcədə ləğv edilməsi nəticəsində dəyişə
bilər. Əsas vəsaitlər - daşınmaz əmlak
alınarkən və ya tikilərkən tikinti obyektinə
mülkiyyət hüququnun düzgünlüyünü
yoxlamalı. Təmir xarakterli xərclərin əsas
vəsait obyekti kimi daxil edilmədiyini
yoxlamalı.
Əgər belə dəyişikliklər nəzərə çarpacaq
dərəcədədirsə, onları təsdiqləyici sənədlər- lə
müqayisə etməli. ______________________
Təmənnasız alınmış əsas vəsaitlər bazar
qiymətində
• istehsal məqsədli əsas vəsaitlər alınarkən -
87 «Əlavə kapital» hesabı;
• qeyri istehsal məqsədli əsas vəsaitləri
alınarkən - 88 «Bölüşdürülməmiş mən- fəət
(bağlanmamış zərər)» hesabı. __________
10. Seçmə aparmalı və hesabat dövrü ərzində əsas vəsaitlərin xaric olunmasını yoxlamalı və təsdiqləyici səndələrlə tutuşdurmalı. Əsas vəsaitlər üzrə mənfəət və zərərin əksinin düzgünlüyünü yoxlamalı, eyni zamanda istifadə olunmuş məzənnənin düzgünlü- yünü yoxlamalı. ___________________________
14
Audit Prosedurları
(I Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7
11. Əsas vəsaitlərin satılması və ya təmənnasız
ötürülməsindən əmələ gələn mənfi nəticələr vergiyə
cəlb-edilmə məqsədilə vergiyə cəlb edilən mənfəəti
azaltmadığına əmin olmalı. («Müəssisə və
təşkilatlardan mənfəət vergisi barədə» AR Qanunu,
maddə 2.4 və «Müəssisə və təşkilatların
mənfəətindən verginin hesablanması və büdcəyə
ödənilməsi qaydaları haqqında» AR VM)
12. Sifarişçi tərəfindən aparılan inventarlaşma sənədlərinin və mülkiyyət hüququnu təsdiqləyən sənədlərin yoxlanılması yolu ilə əsas vəsaitlərin böyük obyektlərinin varlığına əmin olmalı.
13. Belə ki, simsiz telefon şəbəkəsinin hər bir stansiyası
əsas vəsaitlərin uçotunun inventar obyektidir və
stansiyaların şirkətin abonentlərinin istifadəsində
olduğu üçün bu əsas vəsait obyektinin
saxlanılmasına nəzarət mühitinə baxılmalı.
Stansiyaların inventarlaşma aparılması qaydalarını
yoxlamalı.
Müştərilərlə abonent xidməti göstərilməsi barədə
müqavilələri araşdırmalı, bu halda stansiyaların
itirilməsi və xarab edilməsi zamanı zəmanət
məsələlərinə ciddi yanaşmalı, şirkətin əmlakının, 0
cümlədən stansiyaların vəziyyətini və
sığortalanmasını yoxlamalı.
14. İcarəyə alınmış və verilmiş əsas vəsaitlərin uçotunun düzgünlüyünü yoxlamalı.
15. Əsas vəsait obyektlərinin tikintisi və ya alınması ilə bağlı əməliyyatların uçotda əksinin düzgün- lüyünü yoxlamalı.
15
Maliyyə nəticələri haqqında hesabat
İş sənədləri Audit Prosedurları I Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun
O y c3 C 3 j- ° i .j T3 (C £D ■n ^ M ® S :3 JS __
Seçmə apannah və istifadə edilmiş amortizasiya nomıa- larımn AR-da qəbul edilmiş amortizasiya nonnalarına uyğunluğunu yoxlamalı. Amortizasiya hesablanması üçün əsas vəsaitlərin qruplaşdınimasmm düzgünlüyünü yoxlamalı. Aşağıdakı testin həyata keçirilməsinin mümkünlüyünü təhlil etməli; 1. dövr ərzində amortizasiya hesablamalarının əsas
vəsaitlərin qruplar üzrə balans dəyərinə qarşı münasibəti hesablamalı.
2. əldə edilmiş nəticəni qanunvericilikdə qəbul edilmiş normalarla müqayisə etməli və nəzərə çarpacaq uy- ğunsuzluqları yoxlamalı.
3. istifadə olunan amortizasiya hesablanması norma- larını uçot siyasətinə uyğunluğunu müqayisə etməli.
Amortizasiyanın hesablanması metodikasını təhlil etməli və əmin olmalı ki: 1. daxil olan əsas vəsaitlərə amortizasiya, onların
istifadəyə verildiyi aydan sonra gələn birinci aydan başlanaraq hesablanır.
2. xaric olmuş əsas vəsaitlərə amortizasiyanın hesablanması, onların xaric olduğundan sonra gələn aydan başlanaraq dayandırılır.
3. qeyri-istehsal məqsədli və təmənnasız alınmış əsas vəsaitlərin amortizasiyası 88-si «Cari ilin bölüşdürülməmiş mənfəəti (bağlanmamış zərər)» hesabına aid edilir.
Xərclər maddəsində təmir və ya modernləşdirilmə xərcləri kateqoriyasında əsaslı xərclərin əks olunmadığını yoxlamalı. ____________________________________
16
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı ___________________________________
II Bölmə.
Qeyri-maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları
(Balans)
II Bölüm.
I] iissə.
№ Qiymətləndirmə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) / 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness)
Bütün qeyri-maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq
(Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün qeyri-maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları real mövcuddur.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Qeyri-maddi aktivlər və maliyyə
qoyuluşları mühasibat hesabatında
onlara hesablanmış köhnəlmə
çıxılmaqla satınalma qiymətində əks
olunub.
Y üksək Orta Aşağı
4 Qiymətləndinnə
(Valuation)
Qeyri-maddi aktivlər və maliyyə
qoyuluşları AR Mühasibat uçotu
prinsiplərinə əsasən hazırlanmış
balansda, AR «Mühasibat uçotu
haqqında» Qanuna müvafiq
qiymətlənmədə əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
5 Mülkiyyət hüququ (Ownership)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün qeyri-maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları müəssisənin mülkiyyətidir.
Yüksək Orta Aşağı
6 Təqdimat (Presentation)
Mühasibat hesabatında (maliyyə hesabatında) əks olunan qeyri-maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları, müvafiq mənfəət və zərərlər hesabatda düzgün (müvafiq sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb və əlaqədar şəkildə açıqlanıb.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
17
(Maliyyə nəticələri haqqında hesabat)
II Bölmə.
I Hissə.
№
Qiymətləndirmə
(Assertion)
Məqsəd Ri.sk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) / 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness) Hesabat dövrü ərzində maliyyə
qoyuluşları və qeyri- maddi
aktivlərin alınması, çıxması və
amortizasiyası ilə əlaqədar bütün
gəlir və xərclər mühasibat
hesabatında əks olunub.
Y üksək Orta Aşağı
2 Möveudluq
(Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan maliyyə qoyuluşları və qeyri-maddi aktivlərin alınması, çıxması və amortizasiyası ilə əlaqədar bütün gəlir və xərclər həqiqətən hesabat dövründə mövcud olub.
Y üksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Hesabat dövrü ərzində maliyyə qoyuluşları və qeyri- maddi aktivlərin alınması, çıxması və amortizasiyası ilə əlaqədar gəlir və xərclər mühasibat hesabatında düzgün əks olunub.
Y üksək Orta Aşağı
QEYD:
iş sənədləri
Audit Prosedurları
II Bölmə. II Hissə.
№
T
Məzmun
C
■ö 2 (ü g
O
ffl
co tOi >> ^
CD
>
T3 <
X o 'C c3 cd
Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq
bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (lead
schedules) hazırlamalı.
Hesablar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır.
Titul səhifələrinin riyazi hesablamalarının
düzgünlüyünü yoxlamalı. ___________________
2. Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində göstərilmiş hər məbləğ üzrə üzləşdirmə aparmalı. İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləş- dirmə aparmalı. ________________________________
3. Kateqoriyalar üzrə qruplaşdırılmış, qeyri-maddi
aktivlərin və maliyyə qoyuluşlarının bütün
obyektləri haqqında tam məlumat daşıyan
cədvəlləri almalı. Aşağıdakı məlumatların
olduğuna əmin olmalı: • Göstərilmiş maliyyə qoyuluşlarının hansı növə
aid olduğu, məsələn «müəssisənin qiyməti» (goodwil), qısamüddətli maliyyə qoyuluşları, uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları, nizamnamə fonduna pay haqqı, maliyyə qoyuluşları;
• İstifadə müddəti; • Qiymətləndirmə metodikası; • Qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə
qoyuluşlarının ilkin dəyərinin və yığılmış
amortizasiyasının daxil olan qalığı; • Dövr ərzində qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə
qoyuluşlarının daxil/xaric olması; • Dövr ərzində yığılmış amortizasiya; • Qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə qoyuluşla
rının ilkin dəyərinin və yığılmış amortiza- siyasının xaric olan qalığı; ________________
19
Audit Prosedurları
(II Bölmə. II Hissənin davamı)
Cədvəllərin riyazi hesablamalarının düzgünlüyünü
yoxlamalı və əldə edilmiş məlumatları aşağıdakılarla
tutuşdurun: • Mühasibat hesabatı; » Baş kitab; • Qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə qoyuluşlarının
uçot reqistrləri (jurnal və cədvəllər); » Ötən ilin iş sənədləri. _______________________
5. Qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə qoyuluşlarının uçot
metodikasının istifadəsinin mümkünlüyünü, qəbul
olunmuş mühasibat uçot prinsiplərinə və sifarişçi- nin biznesinin spesifikliyinə uyğunluğunu yoxlamalı.
6. Seçmə apamralı və dövr ərzində qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə qoyuluşlarının ilkin (balans) dəyərinin fonnalaşmasının düzgünlüyünü təsdiqləyən sənədlərlə, qeyri-maddi aktivləri və maliyyə qoyuluşları üzrə, mühüm daxilolmaları tutuşdurmalı. Yoxlamalı: • Maliyyə qoyuluşlarının faktiki xərclər üzrə əks
olunduğunu; • Birja və ya xüsusi hərraclarda kotirovka olunan,
katirovkalan dövrü dərc olunan, hesabatda bazar qiymətində əks olunan (əgər bazar qiyməti alış qiymətindən aşağıdırsa) digər müəssisələrin aksiyalarına qoyuluşlar;
• Qeyri-maddi aktivlər uçot və hesabatda alış məbləğində əks olunub, istehsal və məqsədyönlü istifadə edilməsi üçün yararlı hala salınma xərcləri.
Aktivlərin alınması zamanı valyuta məzənnəsindən düzgün istifadə olunduğuna əmin olmalı. _________
20
Audit Prosedurları
(II Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7
7. Qeyri-maddi aktivlərin daxil olması üzrə seçmə
aparmalı və ƏDV-nin «alınmış qiymətlilər üzrə
ƏDV» düzgün salındığını yoxlamalı.
8. Qeyri-maddi aktivlər alınarkən, onların tam həcmdə
hesabda («Büdcə ilə hesablaşmalar») uçota salınması
zamanı ödənilmiş ƏDV-nin silinməsini,
düzgünlüyünü yoxlamalı.
9. Əgər müəssisə nizamnamə fonduna qoyuluşu əmlakın ötürülməsi yolu ilə həyata keçirmişsə, o zaman verilmiş əmlakın balans dəyəri ilə təsis sənədləri üzrə dəyəri arasındakı fərqin düzgün göstərildiyini yoxlamalı. ƏDV-nin düzgün hesablandığına diqqət yetinnəli.
10. Seçmə aparmalı və hesabat dövrü ərzində maliyyə qoyuluşları və qeyri-maddi aktivlərin xaric olmasının düzgün əks olunduğunu yoxlamalı və müvafiq məbləğləri təsdiqedici sənədlərlə tutuşdurmalı. Qeyri-maddi aktivlərin və maliyyə qoyuluşlarının xaric olarkən mənfəət və zərərin düzgün əks olunduğunu, həmçinin istifadə edilmiş valyuta məzənnəsinin düzgünlüyünü yoxlamalı.
11. Xarici valyutada həyata keçirilmiş maliyyə
qoyuluşları üzrə seçmə aparmalı və 1 yanvar 1998-ci
ildən başlayaraq onların dəyərinin yenidən
qiymətləndirilməyə məruz qalmadığına əmin olmalı.
21
Audit Prosedurları
(II Bölmə. II Hissənin davamı)
12. İri məbləğli maliyyə qoyulu.şlannın və qeyri-
maddi aktivlərin olduğuna aşağıdakı yollarla
əmin olmalı:
• Mülkiyyət hüququnu təsdiq edən sənədlərin
yoxlanılması;
• Digər təsdiqləyici sənədlərin (müqavilələ
rin, razılaşmaların, istehsalat uçotu göstəri- cilərinin). ____________________________
Birgə fəaliyyətin uçot qaydalarının qüvvədə olan
qanunvericiliyə uyğunluğunu yoxlamalı.
14. Seçmə aparmalı və qüvvədə olan birgə fəaliyyət haqda razılaşmaları analiz etməli, birgə fəaliyyət iştirakçılarının birləşdirdikləri əmlakın razılaşma üzrə ümumi işi aparan iştirakçının ayrıca (ümumləşdirilmiş) balansında olduğunu yoxlamalı.
Ayrıca balans göstəriciləri ümumi işi aparan
iştirakçının, müəssisəsinin balansına daxil edilmir.
22
Mənfəət və zərərlər haqqında hesabat
İş sənədləri
Audit Prosedurları
II Bölmə. II Hissə.
jYa Məzmun
fD ^ C ”® C f c/a O .Ol
s ^
-4-<
<
C s
v-< ^ :;ı3 -3 C y-M o (D
- X 0- 'C cö cö 1- H
>
I 2 3 4 5 6 7
1.
Seçmə aparmalı və tətbiq edilən amortizasiya normalarının qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğunluğunu yoxlamalı (qeyri-maddi aktivlərin qəbul olunmuş faydalı istifadə müddətini nəzərə alaraq, normalar Müəssisənin uçot siyasəti tərəfindən müəyyən olunur. Əgər faydalı istifadə müddətini müəyyən etmək mümkün deyilsə, o zaman norma on il müddətinə təyin olunur).
2. Maliyyə qoyuluşlarından əldə edilən gəlirləri təhlil
etməli və onları keçmi$ dgvrlərin göstəriciləri ilə
müqayisə etməli, onların əsaslılığını təsdiqləyici
sənədlərlə tutuşdurmalı.
3. Həyata keçirilmiş maliyyə qoyuluşlarının effektliliyini (mənfəətliliyini) təhlil etməli və əldə edilmiş nəticələr haqqında rəhbərliyə xəbər verməli.
4. Maliyyə qoyuluşlarından əldə edilmiş gəlir və xərclərin açıqlanmış halda göstərildiyinə əmin olmalı.
23
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı _____________________
III Bölmə.
Mal-material qiymətliləri, satılmış məhsullara (iş və
xidmətlərə) çəkilmiş xərclər.
III Bölmə.
I Hissə.
№ Qiymətləndirinə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri
(maliyyə-
təsərrüfatı
fəaliyyətində)
/ 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness)
Müəssisəyə aid bütün mal-material
dəyərliləri (materiallar, məhsullar)
mühasibat hesabatında əks olunub.
fD c/i
>-
CÖ U.
o
>öb od
< 2 Mövcudluq
(Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün
mal-material dəyərliləri real mövcuddur. <0 c/ı
::a o
>5b cd </> <
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün
mal-material dəyərlilərin məbləği
müəssisəyə məxsus olan mal-material
dəyərlilərinin dəyərini və miqdarını dəqiq
əks etdirir.
(D ifi
M o
>5b cd oo- <
4 Mülkiyyət hüququ (Ownership)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün mal-material dəyərliləri müəssisənin mülkiyyətidir.
M CO Ç/3
cö
o
Cd vy <
5 Təqdimat
(Presentation)
Mal-material dəyərliləri satılmış
məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş
xərcləri, həmçinin satılmış məhsulun alış
qiyməti hesabatda düzgün (müvafiq
sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb və əlaqədar
şəkildə açıqlanıb.
CD C/3
::3
c3 u. o
>5b cd
<
6 T amhq (Completeness) Dəqiqlik (Assuracy)
Satılmış məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş xərcləri, alış qiyməti (alış qiyməti, əmək haqqı xərcləri və digər xərclər daxil olmaqla) dəqiq və tamlıqla hesabatda əks olunub.
CD 00
cd
o
>5b cd c/> <
QEYD:
24
iş sənədləri
Audit Prosedurları
III Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun
CD ^ > ^ CD C
g ^ 5 <
İ CD O ^ .2 C o CD
^ X o 'iZ
CQ cö J-.
■*-» CD >
/ 2 4 j 6 7
1, Ehtiyatların uçot sisteminin sənəd-ləşdirilməsinin vacibliyinə baxmalı.
Rəhbərliyə hazırlanan hesabata daxil olunmalı nöqsanların siyahısına baxmalı və onları Ümumi qaydada sənədləşdirməli.
2. Baş kitabda olan və yoxlanılacaq bütün hesablar
göstərilməklə titul səhifələri (lead schedules)
hazırlamalı.
Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır.
Titul səhifələrinin riyazi hesablama-Iarmın
düzgünlüyünü yoxlamalı.
3. Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində göstərilmiş hər
məbləğ üzrə üzləşdirmə aparmalı.
İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləşdinnə
apannalı.
4. Hesabat dövrünün sonuna MMQ qalıqlarının
əsaslandırıldığını təhlil etməli.
5. Şirkət bir hesabat dövrü ərzində ehtiyatların qiymətləndirilməsi üçün qüvvədə olan qanunvericiliyə (LİFO, FİFO və ya orta ölçülmüş) uyğun vahid metoddan istifadə etdiyinə əmin olmalı.
6. Ehtiyatların uçot eədvəlini sifarişçidən almalı, onu titul səhifəsi ilə tutuşdurmalı və yekunların düzgünlüyünü yoxlamalı.
25
Audit Prosedurları
(III Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7
7. Sifarişçiyə məxsus, saxlanılmaqda olan MMQ
miqdarı barədə əldə edilmiş göstəriciləri
ehtiyatların yekun cədvəli ilə tutuşdurmalı.
Materiallar
8. Aşağıdakı göstərilmiş prosedurlardan istifadə
edərək hesabat dövrü ərzində materialların
hərəkətinin düzgünlüyünü yoxlamalı:
• Daxili nəzarət sisteminin (compliance tests)
etibarlı olduğunu yoxlamalı; « Analitik prosedurlar.
9. Alınmış mal və materiallara ƏDV-nin düzgün hesablandığını yoxlamalı.
10. Sifarişçi tərəfindən MMQ üzrə ödənilmiş və ödənilməmiş ƏDV-nin ayrılıqda uçotunun apardığına, qeyri-istehsal məqsədlərinə istifadə olunmuş MMQ üzrə ƏDV xalis mənfəət hesabına (81 və ya 88 hesablara) silindiyinə əmin olmalı.
Hazır məhsul
11. Satışdan maliyyə nəticələrinin müəyyən edildiyi
dövrdə satılmış məhsula çəkilmiş faktiki xərclərin
satış hesabına silindiyini yoxlamalı.
12. Sifarişçidən yoxlama dövrünə məhsula çəkilmiş
xərclərin kalkulyasiyasını almalı, daxil edilmiş
xərclərin yuxarıda qeyd olunan sənədlərə
uyğunluğunu və riyazi hesablamaların
düzgünlüyünü yoxlamalı.
26
Audit Prosedurları
(III Bölmə. II Hissənin davamı)
1 2 3 4 5 6 7
13. Hazır məhsulun qalığını 1999-cü ilin sonuna in- ventarlaşma aktı və analitik uçot göstəriciləri ilə üzləşdirməli. İnventarlaşmanın «Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən aparıldığına əmin olmalı.
14. Sifarişçinin uçot siyasətində hazır məhsula çəkilmiş xərclərin müəyyən edilməsi zamanı, dəyişikliklərin edilmədiyinə əmin olmalı.
Məhsul
15. Aşağıda göstərilmiş prosedurlar-dan istifadə edərək hesabat dövrü ərzində materialların hərəkətinin düzgünlüyünü yoxlamalı: • Daxili nəzarət sisteminin (compliance tests) etibarlı
olduğunu yoxlamalı; • Analitik prosedurlar.
16. Alınmış malların qiymətinin hesablanmasının düzgünlüyünü yoxlamalı.
17. Satışdan maliyyə nətieələrinin müəyyən edildiyi dövrdə satılmış məhsula çəkilmiş faktiki xərclərin (alış qiyməti) satış hesabına silindiyini yoxlamalı.
Satılmış məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş
xərclər.
18. Satılmış məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş xərclərin iqtisadi elementlərə əsasən qruplaşdın!- masının düzgünlüyünü yoxlamalı. Öz iqtisadi məzmununa görə məhsullara (iş və xidmətlərə) çəkilmiş xərclər aşağıda qeyd olunan elementlərə əsasən qruplaşdırılır. • Material xərcləri; • Əmək haqqı üzrə xərclər; • Sosial ehtiyaclara ayırmalar; • Əsas fondların amortizasiyası (köhnəlmə); • Digər xərclər.
27
Audit Prosedurları
(III Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7 19. Xərclərin daimilik prinsipinə əməl olunurmu
(yəni, ilin əvvəlindən seçilmiş istehsal (iş və
xidmət) üzrə xərelərin uçot metodunun, kal-
kulyasiya metodunun, dolayı xərclərin
bölüşdürülməsi üsullarının dəyişməməsi)
20.
Hesabat dövrləri üzrə məhsula (iş və xidmətlərə)
çəkilmiş xərclərin nə dərəcədə düzgün olmasını.
21. Əsas vəsaitlərə, qeyri-maddi aktivlərə və amortizasiyanın düzgün hesablanması. Əsas vəsaitlərin bütün növ təmir xərclərinin satış qiymətinə aid edilməsinin düzgünlüyünü yoxlamalı. Əsas fondların modernləşməsi və yenidən quraşdırılma xərcləri təmir xərclərinə deyil, əsas vəsaitlərin balans dəyərinin artırılmasına aid edilməsi.
22. İstehsalın təşkili və idarə olunması, görülmüş
işlər və göstərilmiş xidmətlərlə bağlı xərclər nə
dərəcədə əsaslandırılıb.
23. Satılmış məhsula (iş və xidmətlər) çəkilmiş xərclərə ezamiyyə xərclərinin faktiki məbləğlərinin, reklam xərcləri, nümayəndəlik xərcləri, yeni kadrların hazırlanması üçün çəkilən xərclərin düzgün ölçüdə aid edilməsinə əməl olunumıu.
28
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı __________________________________
IV Bölmə.
Satış və kommersiya xərcləri. Gəlir. Debitor borcu.
(Balans)
IV Bölmə.
IB
issə.
№ Qiymətləndirmə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində)
1 2 3 4 5 6
1 Tamlıq (Completeness)
Bütün debitor borcu mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks
olunan bütün debitor borcu real
mövcuddur və cari hesabat
dövrünə müvafiqdir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Mühasibat hesabatında əks
olunan debitor borcu cari hesabat
dövründə müəssisənin fəa-
liyyətini düzgün əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
4 Mülkiyyət hüququ (Ownership)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün debitor borcları müəssisənin mülkiyyətidir.
Yüksək Orta Aşağı
5 Təqdimat (Presentation)
Debitor borcu mühasibat hesabatında düzgün (müvafiq sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb və əlaqədar şəkildə açıqlanıb.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
29
IV Bölmə.
I Hissə.
(Maliyyə nəticələri haqqında hesabat)
№ Qiymətləndirmə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri (maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) / 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness) Hesabat dövrü ərzində satışdan
əldə edilən bütün pul vəsaiti və
digər gəlirlər mühasibat
hesabatında əks olunub.
Y üksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan satışdan əldə edilən pul vəsaiti və digər gəlirlər real mövcuddur.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Mühasibat hesabatında əks
olunan, satışdan əldə edilmiş
bütün pul vəsaiti və digər
gəlirlər hesabat dövrü ərzində
müəssisənin fəaliyyətini düzgün
əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
4 Təqdimat (Presentation)
Satışdan əldə edilən bütün pul vəsaiti və digər gəlirlər mühasibat hesabatında düzgün (müvafiq sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb və əlaqədar şəkildə açıqlanıb.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD;
30
iş sənədləri
Audit Prosedurları
IV Bölmə.
II Hissə.
№ Məzmun
CÖ
İD ^
CP C
C/1 ~ı
^ C 1
°
'’O 3 <
^ CD o ^ +-> m .2 C a fO
II
„ X o 'C c3 c3 ■*-» ^ fp >
/ 2 4 5 6 7
1. Mənfəətin əldə edildiyi dövrün sənədləşdirilmə- sinin
vacibliyinə baxdmalı.
Rəhbərliyə hazırlanan hesabata daxil olunmalı
nöqsanların siyahısına baxmalı və onları Ümumi
qaydada sənədləşdirməli.
Balans: Debitor borcları
2. Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (İcad schcdules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablamalarının düzgünlüyünü yoxlamalı.
3. Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində göstərilmiş hər
məbləğ üzrə üzləşdinnə aparmalı.
İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləşdirmə
aparmalı.
4. Qəbul edilmiş uçot prinsiplərinin əvvəlki dövrlərə və hazırki vaxtda optimal uçot təcrübəsinin uyğunluğunu təhlil etməli.
5. Debitor borcları istifadə olunmuş metodikanın (yüklənmə imkanı daxilində - «hesablanma metodu» - alıcıların və sifarişçilərin borcu balansda satış qiymətində əks edilir, yüklənmiş malların dəyəri balansda göstərilmir; yüklənmiş malların ödənilməsi imkanı daxilində - «kassa metodu» - alıcıların və sifarişçilərin borcu balansda yüklənmiş malların dəyəri ilə əks olunur) düzgün qiymətləndirildiyinə nəzarət etməli.
Audit Prosedurları
(IV Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7 6. Ciddi və gözlənilməyən kənarlaşma-lar aşkar
edildikdə, qeyri oxşarlıqların səbəblərini araşdırmalı
və sifarişçidən izahat almalı.
Bütün alınmış izahatlar təsdiqləyici sənədlərə
istinad edilməlidir.
7. İlin sonuna debitor borelar üzrə inventarlaşmanın aparıldığını yoxlamalı. Daha böyük debitorlar üzrə üzləşmə aktlarının surətlərini almalı. Qarşılıqlı tutuşdumra yolu ilə aktların göstəriciləri ilə jurnal-orderlərdə debitorlarını müqayisə etməli. Tələb olunma müddətini göstərməklə ilin sonuna, debitor borcların siyahısını tərtib etməli. Vaxtı keçmiş debitor borclarının və ya ümidsiz borcların olub-olmadığını araşdırmalı.
8. Lazım olduqda, böyük debitorlar üzrə növbəti
dövrdə borcun qaytarılmasını yoxlamalı.
9. Əgər alıcılardan və sifarişçilərdən alınmış təsdiq- ləmələr ilin sonuna debitor borcları üzrə olan qalıqlara uyğundursa, daha çox nəzərə çarpan qalıqlar üzrə təsdiqləmələr almalı, hesab-fakturaları yoxlamalı, lazım gəldikdə isə qalan hesablar üzrə seçmə yoxlama aparmalı.
10. Uzunmüddətli debitor borcları strukturunu təhlil
etməli.
11. Borcun qaytarılacağına şübhə yaranarsa, bu
məbləğin şübhəli borclar üzrə ehtiyat fonduna
salındığına əmin olmalı.
12 Şübhəli borclar üzrə ehtiyat fondunu təhlil etməli və yuxarıda baxılmış məbləğlər istisna olmaqla ehtiyata daxil edilmiş bütün məbləğləri yoxlamalı.
32
Audit Prosedurları
(IV Bölmə. II Hissənin davamı)
l 2 3 4 5 6 7
13. Ayn-ayn debitorlar üzrə yaranmış borcların
müddətinin göstərilməsinin dəqiqliyini malın
yüklənməsi və ödənilməsinə ilkin sənədlərlə
müqayisəsi yolu ilə yoxlamalı.
14. Hesabat dövrü ərzində (məhsulun yüklənməsi və
ödənişin daxil olması müvafiq dövrdə
göstərilməlidir) düzgünlüyünü yoxlamalı.
15. Xarici valyuta ilə olan debitor borcları hesabat
dövrünün sonuna olan məzənnə fərqi ilə
göstərildiyinə diqqət yetirməli.
16. Digər debitorlarla hesablaşmalar hesabı üzrə qalıqları analiz emıəli və müvafiq məbləğləri ilkin sənədlərlə müqayisə etməli. Aşağıdakıları yoxlamalı; • İşçilərə verilmiş avanslar və subsidiyalar; • Üçüncü tərəflərə verilmiş digər avanslar.
17. Digər debitorlar tərəfindən borcun qaytarılması mümkünlüyünü qiymətləndimıəli. Bu qalıq məbləğinin sonda tələb olunacaq məbləği keçmədiyinə diqqət yetirməli.
18 Debitor borclarının qüvvədə olan mühasibat
prinsiplərinə müvafiq əks olunduğuna əmin olmaq
üçün aşağıdakı məsələləri araşdırmalı: • Alıcılarla müqavilələrin bağlanması;
• Yüklənmiş mallara hcsab-fakturaların
doldurulması;
• İşçilərlə hesablaşmaların sənədləşdirilməsi;
• Üçüncü tərəflərə ssLidalarm verilməsi üzrə
əməliyyatların sənədləşdirilməsi; • ƏDV hesablanması.
33
iş sənədləri Audit Prosedurları
Mənfəət və zərərlər
IV Bölmə.
II Hissə.
№ Məzmun Məqsəd və
ya onun №-si
Audit Müraciət
olunan sənədlər
icraçı
və tarix
Hesabat dövrü ərzində mənfəətin hansı metodla hesablandığım müəyyən etməli. Əvvəlki dövrlərin təcrübəsinə müvafıqliyini yoxlamalı.
2.
T“
Məhsulun növləri üzrə satış açıqla- malarını hazırlamalı və ya almalı. Satışdan əldə edilmiş vəsaiti bö- yük məbləğlərə və tipik olmayan əməliyyatları təhlil etməli. Onla- rın qüvvədə olan mühasibat uçotu prinsiplərinə müvafiq göstərildi- yinə əmin olmalı.
4. Satışdankənar gəlirlərin açıqlamalarını almalı. Onların qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən göstərildiyinə əmin olmalı: • Xarici valyuta üzrə əməliyyatlar
zamanı məzənnə fərqi ilə bağlı mənfəət və zərərlər;
• Alıcılardan alınmış cərimələr və peniyalar, faizlər;
• Alıcılarla hesablaşmalar hesabına verilmiş veksellər üzrə alınmış mənfəət və zərərlər;
• kredit və istiqrazlar üzrə müştəri tərəfindən ödənilmiş faizlər;
• əsas vəsait obyektlərinin icarəyə verilməsindən əldə edilən gəlirlər;
• birgə fəaliyyətdən gələn gəlirlər; • xarici valyutanın alışı və satışı
zamanı birja yığımı. __________ 34
Mənfəət və zərərlər
(IVBölmə. II Hissənin davamı)
/
5. Malların (iş və xidmətlərin)
yüklənilməsinə, satışdan əldə
edilən vəsaitin daxil olmasına,
məhsula çəkilən xərclərin silin-
məsinə, ƏDV-nin və satışdan
digər vergilərin göstərilməsinə,
məhsulun (iş və xidmətin)
satışından maliyyə nəticələrinin
göstərilməsinə
ınüxabirləşmələrin verilməsinin
düzgünlüyünü yoxlamalı.
6. Satışdan ƏDV-nin düzgün hesablandığını yoxlayarkən, öz göstəricilərinizi vergi orqanlarına təqdim edilmiş ƏDV hesabatlarının göstəriciləri ilə müqayisə etməli. ƏDV üzrə hesabata görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərə görə olan ƏDV aid edilməlidir. Əgər müəssisə satışı müəyyən edərkən «hesablanma metodundan» istifadə edirsə, bu zaman ƏDV üzrə hesabatda göstərilən məbləğlə satılmış məhsula (iş və xidmətlərə) hesablanmış ƏDV məbləği müxtəlif ola bilər.
35
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı ___________________________________________
V Bölmə.
Pul vəsaitləri (kassa, bank, qiymətli kağızlar və s.)
V Bölmə.
I iissə.
№ Qiyınətlon-
dimıo
(Assertion)
Məqsəd Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində)
1 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness)
Bütün nəğd pul vəsaitlərinin və bank
hesablan qalıqlarının məbləği bütövlüklə
mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Möveudluq
(Existenee)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün nəğd pul vəsaitlərinin qalıqları və bank hesablarının qalıqları real möveuddur.
Y üksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün nəğd pul vəsaitləri qalıqları və bank hesablarının qalıqları, həmçinin aparılan əməliyyatlar hesabat dövründə müəssisənin fəaliyyətini düzgün əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
4 Qiymətlən dirmə (Valuation)
Nağd pul vəsaitləri və bank hesablarının qalıqları, həmçinin aparılan xarici valyuta üzrə əməliyyatlar mühasibat hesabatında əks olunan zaman hesabatın tərtib edildiyi müvafiq valyuta məzənnəsindən istifadə edilmişdir.
Yüksək Orta Aşağı
5 Mülkiyyət
hüququ
(Ownership)
Mühasibat hesabatında əks olunan pul
vəsaitləri və bank hesablarının qalıqları,
həmçinin aparılan əməliyyatlar
müəssisənin mülkiyyətidir.
Yüksək Orta Aşağı
6 Təqdimat (Presentation)
Mühasibat hesabatında əks olunan pul vəsaitləri və bank hesablarının qalıqları, həmçinin aparılan əməliyyatlar hesabatda düzgün qruplaşdırılıb.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
36
iş sənədləri
Audit Prosedurları
V Bölmə.
II Hissə.
№ Məzmun Məqsəd və
ya onun №-si
Audit Müraciət
olunan
sənədlər
İcraçı
və
tarix
/ 2 3 4 5 6 7 1. Nəğd pul vəsaitləri ilə bağlı
əməliyyatlarının uçot sisteminin
sənədləşdirilmə- sinə baxınalı.
Rəhbərliyə hazırlanan hesabata daxil
olunmalı nöqsanların siyahısına baxmalı və
onları Ümumi qaydada sənədləşdirməli.
2. Baş kitabda olan və yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (İcad schedules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablamalarının düzgünlüyünü yoxlamalı.
3. Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində
göstərilmiş hər məbləğ üzrə üzləşmə
aparmalı.
İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında
üzləşdirmə aparmalı.
4,
Əmin olun ki, bütün nəğd pul vəsaitlərinin qalıqları, bank və depozit hesabları üzrə qalıqlar hesabatda əks olunub. Bu məsələni sifarişçi ilə araşdırmalı, digər təsdiqedici məlumatlarla üzləşdirməli.
5. Baş kitabdakı bank hesabları üzrə qalıqları (qalıq cədvəli - kompyuterdə çap olunmuş) hesabat dövrünün sonuna olan bank çıxarışları ilə üzləşdirməldi. Uyğunsuzluq olduğu zaman, hesab üzrə qalığı müştəri tərəfindən aparılan əməliyyatın bank çıxarışları ilə üıtuşdunnalı.
37
Audit Prosedurları
(V Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7
6. Zəruri hallarda bilavasitə
bankdan hesabın qalıqlarının
təsdiqini almalı.
7. Qəbul edilmiş uçot prinsiplərinin
əvvəlki dövrlərlə və hazırki
optimal uçot praktikası
uyğunluğunu analiz etməli.
8. Nəğd pul vəsaitləri qalıqları, bank hesablarının qalıqları və xarici valyuta ilə aparılan əməliyyatlar zamanı düzgün valyuta məzənnəsinə uyğun əks olunduğuna əmin olmalı.
9 Valyuta hesabları. Mədaxil olunan böyük məbləğlərin müştəri tərəfindən düzgün həyata keçirildiyini yoxlamalı. Xarici valyuta üzrə alqı-satqı əməliyyatlarının düzgünlüyünü yoxlamalı. Xarici valyutanın alqı-satqısı satılmış məhsula çəkilmiş xərcə deyil, bir qayda olaraq, maliyyə nətieə- lərinə aiddir ki, bu da maliyyə nəticələri haqqında hesabatda ayrıca göstərilməli.
38
Audit Prosedurları
(V Bölmə, II Hissənin davamı)
/ 2 3 4 5 6 7
10.
Aparılmış işlər və göstərilmiş xidmətlərə görə qeyri-rezidentlərə edilmiş böyük məbləğdə valyuta köçürmələri haqda ümumiləşdirilmiş məlumat cədvəlinin müştəri tərəfindən sizə təqdim edilməsini xahiş edin və ya özünüz hazırlayın. Gəlir vergisinin gəlir mənbəyindən tutulduğuna əmin olmalı. Bu seksiya üzrə Laləyən zaman audit prosedurlarının nəticələri və «Vergilərin hesablanması» bölməsi üzrə iy prossesində əldə olunan məlumatlar ilə tanıy olmalı.
11, Hesablaşma hesabı. Bu və ya başqa bölmələrdə yoxlanılmamış, satışdan və ya avans şəklində əldə edilməyən, alıcılardan alınmış böyük məbləğdə pul vəsaitlərinin düzgün əks edildiyini yoxlamalı.
12 Bu və ya başqa sahələrda yoxlanılmamış pul
vəsaitləri ilə aparılan bütün iri əməliyyatları
təyin etməli və təsdiqləyini sənədlərlə
üzləşdirməli.
13. Kassa. Satışdan və ya avans olaraq əldə
olunmayan böyük məbləğdə pul vəsaitlərinin
düzgün əks edildiyini yoxlamalı.
14, Hesabat dövrünün sonuna pul vəsaitləri qalıqlarının kassada düzgün göstərildiyini yoxlamalı, pul vəsaitlərinin, qiymətli kağızların və ciddi hesabat blanklarmın inventarlaşına- sını apannalı, nəticələri kassa kitabı və mühasibat uçotu reqistrləri ilə tutuşdunnalı. Ciddi uyğunsuzluq aşkar edildikdə maddi- məsul şəxslərdən izahat almalı.
39
Audit Prosedurları
(V Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7 15.
Seçmə üsulu ilə kassa
əməliyyatlarını yoxlamalı, icra
edilmək üçün qəbul olunan ilkin
sənədlərin tərtibinə fikir verməli.
16. Əgər nəğd pul vasitəsi ilə
aparılan, ciddi yoxlanılmamış,
əməliyyatlar olarsa, onların
düzgün əks edldiyinə əmin
olmalı.
Əgər məbləğlər maddi deyildirsə göstərilmiş prosedurları həyata keçirməməli. Əgər kassa qalıqlarda xəta (gauge) qəbul edilmiş ölçü həddini aşmırsa, kassa üzrə qalıqların invcntarlaşması prosedurunu həyata keçirməməli.
40
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı
VI Bölmə. Verilmiş avanslar, gələcək dövrün xərcləri və digər aktivlər.
VI Bölmə. I Hissə.
№
Qiymətləndirmə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri (maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) / 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness) Bütün avans ödənişləri, gələcək dövrün xərcləri və digər aktivlər mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün avans ödənişləri, gələcək dövrün xərcləri və digər aktivlər real mövcuddur və cari hesabat dövrünə müvafiqdir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Mühasibat hesabatında qeyd olunan
avans ödənişləri, gələcək dövrün
xərcləri və digər aktivlər müəssisənin
fəaliyyətini düzgün əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
4 Mülkiyyət hüququ (Ownership)
Mühasibat hesabatında əks olunan avans ödənişləri, gələcək dövrün xərcləri və digər aktivlər müəssisənin mülkiyyətidir.
Yüksək Orta Aşağı
5 Təqdimat (Presentation)
Avans ödənişləri, gələcək dövrün xərcləri və digər aktivlər mühasibat hesabatında düzgün (müvafiq sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb və əlaqədar şəkildə açıqlanıb.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
41
iş sənədləri
Audit Prosedurları
VI Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun
Məqsəd və
ya onun
№-si Audit
Müraciət olunan
sənədlər
İcraçı
və
tarix
I 2 3 4 5 6 7
1. Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (lead schedules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablama- larinin düzgünlüyünü yoxlamalı.
2. Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində göstərilmiş hər məbləğ üzrə üzləşdirmə aparmalı. İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləşdirmə aparmalı.
3. Verilmiş bütün böyük məbləğli avanslar, gələcək dövrlərin xərcləri və digər aktivlər haqqında məlumat cəmlənmiş cədvəlləri sifarişçidən almalı. İmkan daxilində siyahılar əvvəlki dövrlərə əsaslanaraq tərtib olunmalı.
4.
Verilmiş avanslar və gələcək dövrlərin
xərcləri üzrə nəzərə çarpan məbləğləri
ayınnah. Məbləğləri təs- diqləyici
sənədlərlə tutuşdurun. Aşağıda qeyd
olunan aktivlərə diqqət yetimıəli. • İşçilərə verilmiş avans və kreditlər; • Üçüncü şəxslərə verilmiş digər avans
və kreditlər; • Qabaqcadan ödəmə.
42
Audit Prosedurları
(VI Bölmə. II Hissənin davamı)
I 4 Verilmiş böyük məbləğli
avansların, gələcək dövrlərin
xərcləri və digər aktivlərin
qüvvədə olan mühasibat uçot
prinsiplərinə uyğun əks
olunduğuna əmin olmaq üçün
aşağıdakı sualları nəzərdən
keçinnəli.
• Üçüncü tərəflərlə
müqavilələrin bağlanması; • İşçilərlə hesablaşmaların
sənədləşdirilməsi;
• Üçüncü tərəflərə ssuda
verilmə əməliyyatlarının
sənədləşdirilməsi;
• ƏDV ödənilməsi
(hesablanması).
6. Gələcək dövrlərin xərclərinin silinməsini analiz etməl, əvvəlki dövrlərin göstəriciləri və təsdiqləyici müqavilələrlə tutuşdurmalı.
43
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı __________________________________________
VII Bölmə. Nizamnamə kapitalı və ehtiyat fondlar
VII Bölmə.
I Hissə.
№ Qiymətləndirmə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) I 2 3 4 6 1 Tamlıq
(Completeness) Nizamnamə kapitalı və ehtiyat
fondları bütövlüklə mühasibat
hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Nizamnamə kapitalı və ehtiyat fondları bütövlüklə mühasibat hesabatında əks olunub, real mövcuddur və hesabat dövrünə müvafiqdir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Mühasibat hesabatında təqdim olunan nizamnamə kapitalı və ehtiyat fondları hesabat dövrü ərzində müəssisənin fəaliyyətini düzgün əks etdirir və nizamnamə sənədlərinə uyğundur.
Yüksək Orta Aşağı
4 Təqdimat (Presentation)
Nizamnamə kapitalı və ehtiyat
fondları hesabatda düzgün (müvafiq
sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb. Bütün
zəruri açıqlamalar mühasibat
hesabatında təqdim olunub.
Y üksək Orta Aşağı
QEYD:
44
iş sənədləri
Audit Prosedurları
VII Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun
T3
a> (/>
er o
C 3 C
o «f
>> fO
>
o ed ed
C CD
§ CD C
O (D
_ X O- ■ OJ C53 t- -*-*
CD
>
Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq
bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri
(İcad sehedules) hazırlamalı. Hesablar üzrə
qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır.
Titul .səhifələrinin riyazi hesablamalarının
düzgünlüyünü yoxlamalı. ________________
Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində göstə-
rilmiş hər bir məbləğ üzrə üzləşmə aparmalı.
İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında
üzləşdirmə aparmalı
3. Mühasibat hesabatında əks olunmuş və
özündə ilkin qalıq, hesablar üzrə hərəkət və
son qalıq haqda məlumat cəmləmiş Nizam-
namə kapitalı, ehtiyat fondları hesabları üzrə
qalıqların siyahısını almalı.
Siyahıda riyazi hesablamaların dəqiqliyini
yoxlamalı.
Təhlil etməli; » Nizamnamə kapitalı; » Əlavə kapital; • Bölüşdürülməmiş mənfəət bağlanmamış
zərər;
• Məqsədli maliyyə və daxilolmalar;
» Ümumi ehtiyatlar;
Xüsusi təyinatlı fondlar və digər fondlar
4. Qəbul olunmuş uçot prinsiplərinin əvvəlki dövrlərlə və hazırki optimal uçot təcrübəsi ilə uyğunluğunu təhlil etməli. _______________
45
Audit Prosedurları
(VII Bölmə. II Hissənin davamı)
_I_ 6.
Nizamnamə kapitalı və ehtiyat fond-
ları üzrə qalıqlar hesabatda əks edil-
diyini və qanuna, Nizamnamə sə-
nədlərinə və Direktorlar Şurasının
qərarlarına müvafıqliyini təsdiqləyən
sənədləri nəzərdən keçinnəli.
Təhlil etməli: • Qanunvericiliyin müvafiq • sənədlərini;
• Hesabat tarixindən əvvəl və son-
ra Direktorlar Şurasının, rəhbər-
liyin və təsisçilərin qərarlarını;
• Təmiz zərərin ehtiyat fonduna
və ya xüsusi təyinatlı fonda aid
edilməsi uçotunun düzgünlüyünü
• Təmiz mənfəət hesabına ayrılan
vergi xərcləri;
• Daxildən maliyyələşən məqsədli
maliyyə və digər fondların uy-
ğunluğu;
• Fondlar arası əməliyyatlar və
onların uçotu.
Bu bölmədə yoxlanılan məlumatların, mühasibat hesabatı açıqlamalarında olan maraqlı tərəflər, xüsusən də dividendlər. Nizamnamə kapitalında payına görə təsisçilərlə hesablaşmalar haqqında məlumatlarla uy- ğunluğuna əmin olmalı. ___________________
46
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı
VIII Bölmə. Kreditor borcları, ehtiyatlar, məsrəflər.
(Balans)
VIII Bölmə.
I] HİSSƏ.
№
Qiymətləndirmə
(Assertion)
Məqsəd Ri.sk dərəcələri (maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) / 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness) Bütün öhdəliklər (kreditor borcu, hesablanmış məsrəflər, gələcək dövrün gəliri, digər kreditorlarla hesablaşmalar, ehtiyat fondları) mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq
(Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün öhdəliklər real mövcuddur və cari hesabat dövrünə müvafiqdir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Mühasibat hesabatında əks olunan
öhdəliklər cari hesabat dövründə
müəssisənin fəaliyyətini düzgün əks
etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
4 Təqdimat
(Presentation)
Öhdəliklər mühasibat hesabatında düzgün (müvafiq sətirlər üzrə) qruplaşdınhb, həmçinin bütün zəruri açıqlamalar təqdim olunub.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
47
(Maliyyə nəticələri haqqında hesabat)
VIII Bölmə. I
Hissə.
№
Qiymətləndirmə
(Assertion) Məqsəd
Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) I 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness)
Hesabat dövrü ərzində çəkilmiş
bütün xərclər mühasibat
hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq
(Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün xərclər hesabat dövrü ərzində müəssisənin maliyyə - təsərrüfat fəaliyyətini düzgün əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Xərclər mühasibat hesabatında
dəqiq əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
4 Təqdimat
(Presentation)
Xərclər mühasibat hesabatında düzgün (müvafiq sətirlər üzrə) qruplaşdırılıb, həmçinin bütün zəruri açıqlamalar təqdim olunub.
İstehsal/satı.^ xərclərinə bax.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
48
iş sənədləri
Audit Prosedurları
VIII Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun
C (D C • — (/i O ^ f
Ä CD >
D <
.2 C CD
/.p. :3 .3 C S ° SH
^ X o 'iZ c3 cd +-•
CD >
l 2 3 4 5 6 7 1.
Sənədləşdirilmənin vacibliyinə baxınalı.
Rəhbərliyə hazırlanan hesabata daxil olunmalı
nöqsanların siyahısına baxmalı və onları Ümumi
qaydada sənədləşdinnəli.
2. Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (İcad sehedules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablamalarının düz- günlüyünəüyoxlamah.
3. Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində göstərilmiş hər
məbləğ üzrə üzləşdirmə aparmalı.
İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləşdirmə
aparmalı.
4. Qəbul olunmuş uçot prinsiplərinin əvvəlki
dövrlərlə və hazırkı optimal uçot təcrübəsi ilə
müqayisəsini təhlil etməli.
5. Sifarişçinin fəaliyyəti haqqında məlumatlara və
onunla müzakirələrə əsasən bütün əsas mal-
göndərənlərini müəyyən etməli.
6. Malgöndərənlərdən və podratçılardan alnmış hesablaşmalar üzrə sənədlərdən, ödəniş tapşırıqlarından, sifarişçinin iş sənədlərindən və onunla müzakirələrdən istifadə edərək, həmin malgöndərənlərə və podratçılara qarşı müvafiq öhdəliklərin şamil olunduğunu müəyyən etməli.
49
Audit Prosedurları
(VIII Bölmə. II Hissənin davamı)
7. Əgor əsas malgöndərənlərə qarşı öhdəliklər heç və ya
tam əks olunmayıbsa, sifarişçidən izahat almalı.
Bütün alınmış izahatlar təsdiqləyici sənədlərə
qoşulmalıdır ________________________________
Əks olunmamış öhdəliklər üzrə axtarış aparmalı. Bu
məsələni həll etmək üçün aşağıdakı prosedurları
etməli:
Mühüm ödənişlərin müvafiq dövrdə əks olunduğuna
əmin olmaq üçün kassa və bank əməliyyatları
jumallarını, göstəricilərini təhlil etməli. Təsdiqləyici
sənədlərə müraciətlər mümkün-dür. Hesabat dövrünə
aid olan göndərilmiş mallar/gös- tərilmiş xidmətlər
üzrə öhdəliklərin kreditor borcu kimi hesab edilməsi
üçün əks olunmamış hesabları və göndərilmiş malların sənədlərini nəzərdən keçirməli. _________
Əks olunmamış öhdəliklərin axtarışı zamanı
aşağıdakı suallara xüsusi fikir verməli:
• Malgöndərənlərə və podratçılara faiz üzrə
öhdəliklər;
• İşçilərlə hesablaşmalar, məsələn, əmək haqqının
hesablanması üzrə;
• Dövlət sosial sığortalamalarına və məşğulluq
fonduna ayırmalar üzrə hesablaşmalar həmin
şirkətdə işləyən xarici vətəndaşlara hesablanmış
əmək haqqından bu fondlara ayırmaların
hesablanmasına xüsusi fikir verməli;
• Büdcə ilə hesablaşmalar və cərimələr;
• ƏDV;
• Malgöndərənlərə və podratçılara verilmiş veksellər.
50
Audit Prosedurları
(VIII Bölmə. II Hissənin davamı)
/ 2 3 4 5 6 7
10. Xarici valyutada olan kreditor
borcu hesabat dövrünün müvafiq
tarixə AMB-ın məzənnəsinə
əsasən manatla əks edildiyini
yoxlamalı.
11. Sifarişçilərdən alınmış avanslar
qüvvədə olan qanunvericiliyə
müvafiq (64 saylı hesabın
kreditində əks olunmalı) qeyd
olunduğunu yoxlamalı.
51
Maliyyə nəticələri haqqında hesabat
İş sənədləri
Audit Prosedurları
VIII Bölmə.
II Hissə.
№ Məzmun Məqsəd və
ya onun
№-si
Audit Müraciət
olunan
sənədlər
İcraçı
və
tarix
I 2 3 4 J 6 7 1. Başqa bölmələrdə (yəni, Ehtiyatlar və
Debitor borcları bölmələrində) baxılmamış, 80 və 81-ci hesablarda (yəni, vergiyə eəlb olunmada nəzərə alınan və alınmayan) nəzərə alınmış bütün xərclər haqqında göstəriciləri almalı.
2. Daha böyük məbləğdə və qeyri-adi xərclər haqqında sifarişçidən izahat almalı, təsdiqləyici sənədlərə baxmalı.
3. Əgər gələcək dövrlərin mühüm xərcləri cari dövrdə əks olunubsa, onların uçotunun və açıqlamalarının AR mühasibat uçotunun qaydalarına (yəni istehsala çəkilən xərclərə daxil olunmamalıdır) uyğun olduğunu yoxlamalı.
4. Hesabat dövründə çəkilmiş, lakin gələcək dövrlərə aid bütün xərclər açıqlanmalı və AR «Mühasibat uçotu haqqında» Qanuna (31 saylı - «Gələcək dövrələrin xərcləri» hesabına salınmalı) əsasən nəzərə alınmalı.
52
Maliyyə nəticələri haqqında hesabat
(VIII Bölmə. II Hissənin davamı)
2
Bütün xərclərin açıqlandığını və AR
mühasibat uçotu qaydalarına əsasən
nəzərə alındığını yoxlamalı:
• Sosial-mədəni və məişət qayğılarına
çəkilən xərclər - Qoyulmuş
nonnadan artıq xərclər şirkətdə
qalan mənfəət hesabına aid edilir.
• Məzənnə fərqi - Xarici valyuta
əməliyyatlarını yalnız müvafiq
qaydada qeydiyyata alınmış
şirkətlərlə aparmaq olar. • Faizlər - Bank kreditləri üzrə faizlər
görülmüş və həyata keçirilmiş işlərə çəkilmiş xərclərə daxil edilir; Bankın vaxtı keçmiş və müddəti uzadılmış kreditləri üzrə faizlərin ödənilmə xərclərinin vergiyə cəlb olunması üçün xalis mənfəət hesabına nəzərə alınır.
• Digər təsərrüfat xərcləri, məsələn,
əsas vəsaitlərin satışı zamanı
zərərlər.
• Digər satışdankənar xərclər,
məsələn, silinmələr, cərimələr, təbii fəlakətlər və s.
53
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı
IX Bölmə. I
Hissə.
IX Bölmə.
Qalıq cədvəli
№
Qiymətləndimıə
(Assertion)
Məqsəd Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində)
1 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness)
Bütünlüklə aktiv və passivlərin, xüsusi
kapitalın, gəlir və xərclərin cəmi
bütövlüklə mühasibat hesabatında əks
olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütünlüklə aktiv və passivlərin, xüsusi kapitalın, gəlir və xərclərin cəmi real mövcuddur.
Y üksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Mühasibat hesabatında təqdim olunan aktiv və passivlərin, xüsusi kapitalın, gəlir və xərclərin cəmi hesabat dövrü ərzində müəssisənin fəaliyyətini düzgün əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
4 Təqdimat (Presentation)
Bütün aktiv və passivlərin, xüsusi
kapitalın, gəlir və xərclərin cəmi
hesabatda düzgün (müvafiq sətirlər
üzrə) qruplaşdırılıb.
Bütün zəruri açıqlamalar mühasibat
hesabatında təqdim olunub.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
54
Audit Prosedurları
IX Bölmə. II Hissə.
İş sənədləri
№ Məzmun Məqsəd və
ya onun
№-si
Audit Müraciət
olunan
sənədlər
İcraçı
və
tarix
I 2 3 4 5 6 7
1. Sifarişçinin bütün aktiv və passiv
hesablan, xüsusi kapitalı, gəlir və
xərcləri göstərilmiş qalıq cədvəlini
almalı. Riyazi hesablamaların
düzgünlüyünü yoxlamalı və debet
qalıqlarının məbləğinin kredit
qalıqlarının məbləğinə bərabər olduğuna
əmin olmalı.
2. Qalıq cədvəlinə bütün sintetik hesabların daxil edildiyinə əmin olmalı. Bu zaman hesab nömrələrinin xüsusi Hesablar planı ilə tutuşdurulması mümkündür. Müəssisənin hesablar planını xüsusi Hesablar planı ilə tutuşdurmalı. İstifadə olunan hesabların müəssisənin uçot siyasətində əks olunduğunu yoxlamalı.
3. Qalıq cədvəlinə nəzər salmalı və
mühasibat uçotunun bütün hesabları
üzrə audit prosedurlarının aparıldığına
əmin olmalı.
Qalıq cədvəli üzrə hesabların qalıqlarını
maliyyə hesabatındakı məlumatlarla
tutuşdurmalı. Düzəliş müxabir- ləşmə
aparılan hesablar dövriyyə cədvəlinin
qalığında nəzərə alınmalı, hesabat
dövrünün sonuna yekun qalıq
çıxarılmalı.
4. Böyük məbləğlərə və hesabların qalıqlarına gəldikdə isə, auditor iş sənədlərinin hazırlandığına əmin olmalı və bu qalıq məbləğlərini hər müvafiq bölmənin titul səhifəsinə (lead schcdiucs) əsaslandımıah.
55
Audit Prosedurları
(IX Bölmə. II Hissənin davamı)
2
Qalıq cədvəlində bütün əhəmiyyətsiz
məbləğlər və hesabların qalıqları qeyri-
maddi aktiv kimi qeyd olunduğuna əmin olmalı.
Yekun qalıq cədvəlini yekun mühasibat
hesabatı göstəriciləri ilə tutuşdurmalı.
Hesablar üzrə məbləğ və qalıqlarını
mühasibat hesabatı ilə tutuşdurmaq üçün
müvafiq titul səhifələrinə əsaslanmalı.
Əgər bunu etmək praktiki mümkündürsə, hər müvafiq bölmə üzrə titul səhifələrində düzəlişlər, auditor yoxlaması gedişində hesablar üzrə edilmiş bütün düzəlişlər qeyd olunmaqla aparıldığını izləməli.
Bu halda titul səhifələri yekun mühasibat
hesabatı göstəricilərinə dəqiq uyğun
olacaqdır.
56
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı
X Bölmə. I Hissə.
X Bölmə.
Borc öhdəlikləri
№
Qiymətləndinnə
(Assertion)
Məqsəd Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində)
I 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness) Bütün kreditlər və borclar tamlıqla
mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 Mövcudluq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan bütün kredit və borclar real mövcuddur və hesabat dövrünə müvafiqdir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik (Assuracy)
Kredit və borclar müəssisənin
fəaliyyətinə tam uyğundur.
Yüksək Orta Aşağı
4 Təqdimat (Presentation)
Kredit və faizlər mühasibat hesabatında
düzgün qruplaşdırıhb və əlaqədar
şəkildə açıqlanıb.
Yüksək Orta Aşağı
5 Tamlıq (Completeness) Mövcudluq (Existence) Dəqiqlik (Assuracy)
Kreditlər üzrə bütün faizlər düzgün
hesablanıb və mühasibat hesabatında
əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
57
iş sənədləri
Audit Prosedurları
X Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun Məqsəd və
ya onun
№-si
Audit Müraciət
olunan
sənədlər
icraçı və
tarix
5
Baş kitabda olan və bu bölmədə yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (lead schedules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablamalarının düzgünlüyünü yoxlamalı.
Qalıq cədvəli ilə titul səhifəsində
göstərilmiş hər məbləğ üzrə
üzləşdirmə apannalı.
İş sənədləri ilə titul səhifəsi arasında üzləşdirmə apannalı.
Mühasibat hesabatının göstəricilərinə uyğun, qısa və uzun müddətli borclar haqqında açıqlamalardan ibarət bütün borc öhdəliklərinin siyahısını sifarişçidən alınalı. Siyahıda riyazi hesablamaların düzgünlüyünü yoxlamalı. Nəzərdən keçirməli: » Banklardan və digər hüquqi şəxslərdən girovlar; » İcarə öhdəlikləri.
58
Audit Prosedurları
(X Bölmə. II Hissənin davamı)
4. 2 Bütün əhəmiyyətli borc öhdəliklə- rini və ya girovları əks etdinnək məqsədilə təsdiqedici məlumatları təhlil etməli. Aşağıda qeyd olunan məsələlərə nəzər yetirməli: • Potensial borc öhdəliklərini təyin
etmək üçün mümkün olan məh- kəmə xərclərin (rüsumları) xarak- terinin müzakirəsi;
• Hesabat dövründən əvvəl və sonra Direktorlar Şurasının iclasları haq- qında hesabatlar;
• İcarə müqavilələri; • Əsas girov və faizlərin araşdırıl-
ması üzrə kredit müqavilələri; • «Kreditor borcları» aparılmış işlə
əlaqələndirməli
Borc öhdəlikləri üzrə əhəmiyyətli qalıqlara gəldikdə isə ƏDV uçotu və məzənnə fərqləri qəbul olunmuş uçot prinsiplərinə uyğun həyata keçirildiyinə diqqət yetirməli
Borc öhdəlikləri üzrə əhəmiyyətli qalıqlara gəldikdə aşağıdakı uçot elementlərinin düzgünlüyünə diqqət yetirməli: • kapitallaşdırılmış / ödənilməmiş
faizlər; • xarici valyutada hesablanmış borc
öhdəlikləri.
Borc öhdəlikləri üzrə əhəmiyyətli qalıqlara gəldikdə qısa və uzunmüddətli borcların qruplaşdırılmasının təsdiqləyici sənədlərə uyğunluğuna diqqət yetirməli. _____________________
59
Audit Prosedurları
(X Bölmə. II Hissənin davamı)
/ 2 4
8. Bank kreditlərindən və girov
vəsaitlərindən istifadə faizlərinin
hesablanması və ödənilməsinin
düzgünlüyünü yoxlamalı. Bu
zaman vaxtı keçmiş və
prolonqasiya (vaxtı uzadılmış)
edilmiş kreditlərə faizlərin
hesablanmasına diqqət yetirməli.
Əgər kredit Azərbaycan
Respublikasında qeydiyyatdan
keçməmiş xarici şirkət və ya
bankdan alınıbsa, o zaman
Azərbaycan Respublikasında
mənfəətdən gəlir vergisinin
tutulduğunu yoxlamalı.
60
Təsərrüfat subyektinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçi təşkilatın adı
XI Bölmə. I
Hissə.
XI Bölmə.
Vergiyə cəlbedilmə.
№
Qiymətləndirmə (Assertion)
Məqsəd
Risk dərəcələri (maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində) I 2 3 4 5 6 1 Tamlıq
(Completeness)
Bütün vergi öhdəlikləri (gəlir vergisi, mənfəət vergisi, ƏDV, yol istifadəçilərindən vergi, əmlak vergisi, xarici hüquqi şəxslərdən vergi və digər vergilər) mühasibat hesabatında əks olunub.
Yüksək Orta Aşağı
2 MöveudİLiq (Existence)
Mühasibat hesabatında əks olunan
bütün vergi öhdəlikləri real
mövcuddur və cari hesabat dövrünə
müvafiqdir.
Yüksək Orta Aşağı
3 Dəqiqlik
(Assuracy)
Mühasibat hesabatında göstərilən vergi öhdəlikləri müəssisənin fəaliyyətini düzgün əks etdirir.
Yüksək Orta Aşağı
QEYD:
61
iş sənədləri
Audit Prosedurları
XI Bölmə. II Hissə.
№ Məzmun Məqsəd və
ya onun
№-si
Audit Müraciət
olunan
sənədlər
İcraçı və
tarix
I 2 3 4 5 6 7 1. Baş kitabda olan və bu bölmədə
yoxlanılacaq bütün hesablar göstərilməklə titul səhifələri (lead schcdules) hazırlamalı. Hesablar üzrə qalıqlar A bölməsində göstərilən qalıq cədvəlinə uyğun olmalıdır. Titul səhifələrinin riyazi hesablama- lannın düzgünlüyünü yoxlamalı.
2. Hesab qalıqlarım əsaslandıran iş
sənədləri ilə titul səhifəsi arasında
üzləşdirmə aparmalı.
3. Bütün hesablanmış vergi məbləğlərini təhlil etməli və onların əvvəlki dövrlərin nəticələrinə uyğunluğunu və müəssisənin fəaliyyət səviyyəsini nəzərə alaraq ümumi gözləni- lənlərlə tutuşdurmalı. Qeyri-adi və ya böyük kənarlaşmalar ayırd edildikdə izahat və ya təs- diqləyici sənədləri almalı, lazım olarsa yoxlama aparmalı.
4. Hər bir nəzərə çarpan vergi üzrə 1 və 3 punktlarında müəyyən edilmiş, hesabat dövrünün əvvəlinə qalıqlar, vergi məbləği, ödəmələr göstərilməklə cədvəl hazırlamalı. Hər bir qalıq cədvəlinin riyazi hesablamalarının dəqiqliyini yoxlamalı.
62
Audit Prosedurları
(XI Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7 5. Qalıq cədvəlində vergilər və hesabat dövrünün
sonuna öhdəliklər üzrə xərcləri və ya baş
köməkçi cədvəllərə daxil edilmiş (lead sheets -
hər bir bölmə üçün titul cədvəlləri) digər
balanslar üzrə əsaslanmaları uzlaşdırmalı və
tutuşdunnalı.
6. Hər bir diqqəti cəlb edən və müəyyən olunmuş vergi üzrə aşağıdakı prosedurları həyata keçirməli:
• Əvvəlki dövrün iş sənədləri ilə hesabat dövrünün əvvəlinə hesabatlar üzrə qalıqları tutuşdurmalı;
• Seçmə üsulu ilə vergilər üzrə borcların
ödənildiyinə baxmalı.
• Ödəmələrin vaxtında həyata keçirildiyinə əmin
olmalı (əgər faiz və cərimələrin ödənilməsi üzrə
nəticələrə baxılmazsa)
7. Müxabirləşmə cədvəllərinin təhlil olunması və
sifarişçi ilə müzakirə nəticəsində müəssisənin
vergilər üzrə borcu ilə büdcənin müəssisəyə
olan borcu arasında qarşılıqlı hesablaşmanın
aparıldığını yoxlamalı, bütün buna uyğun
vergilərin mühasibat hesabatında müvafiq
qaydada təqdim olunduğuna əmin olmalı.
8, Uçotda əks olunmamış vergilər və ya yığılmalar üzrə baş verə biləcək cərimələr və faizləri nəzərə almalı.
9. Vergi orqanlarının bütün yoxlamaları barədə məlumatları almalı və digər əlavə öhdəliklərin əks olunmasının vacibliyini müəyyən etməli.
63
Audit Prosedurları
(XI Bölmə. II Hissənin davamı)
I 2 3 4 5 6 7 10. Sifarişçi tərəfindən xərclərin xalis mənfəət
hesabına müəyyənləşdirməni təhlil etməli və
onların 81 və 88 hesablara salındığına əmin
olmalı.
11. «Mənfəətdən vergi hesablanması» fonnasını
almalı və bütün nəzərə çarpan məbləğləri təhlil
etməli.
12. Daha vacib vergilər üzrə hesablaşmaları almalı:
• Gəlir vergisi;
• Mənfəət vergisi;
• ƏDV;
• Yol istifadəçilərindən vergi;
• Əmlak vergisi;
• Xarici hüquqi şəxslərdən vergi;
• İdxal vergisi;
• Sosial sığortalamalarma ayırmalar;
• Əhalinin məşqulluğu fonduna ayırmalar;
• Əlillər fonduna ayırmalar.
• Aksiz vergisi və s.
13. Qeyd olunmuş vergilərin hesablanma qaydalarının və uçotda əks edilməsinin qüvvədə olan vergi qanunvericiliyinə müvafıqliyinə əmin olmalı.
14. Vergilər üzrə güzəştlərin düzgünlüyünü
yoxlamalı.
15. Müəssisədə qəbul olunmuş uçot siyasətini əvvəlki dövrlərlə və hal-hazırda uçotun optimal təcrübəsi ilə uzlaşdığını yoxlamalı.
64
Audit Prosedurları
(XI Bölmə. II Hissənin davamı)
2
Vergi öhdəlikləri üzrə borcların dəyişilməsini
açıqlayan sxem hazırlamalı və sifarişçidən
almalı. Cədvəl göstəriciləri özündə aşağıdakı
məlumatları toplamalıdır:
• İlin əvvəlinə 67 saylı «Büdcədənkənar fond-
larla hesablaşmalar», 68 saylı «Büdcə ilə he-
sablaşmalar», 69 sayla «Sosial sığortalama-
lar üzrə hesablaşmalar» (vergi növləri və
ayırmalar üzrə subhesablara bölünməklə)
hesablar üzrə daxil olan qalıq;
• hesabat dövrü ərzində vergilərin və ayırma-
ların hesablanaması;
• hesabat dövrü ərzində vergi öhdəliklərinin
ödənilməsi; • İlin əvvəlinə 67 saylı «Büdcədənkənar fond-
larla hesablaşmalar», 68 saylı «Büdcə ilə hesablaşmalar», 69 sayla «Sosial sığortala- maları üzrə hesablaşmalar» (vergi növləri və ayırmalar üzrə subhesablara bölünməklə) hesabları üzrə xaric olan qalıq.
17. Vergi orqanları ilə qarşılıqlı hesablaşmaların vəziyyətini yoxlamalı, vergi orqanlarında olan göstəriciləri müəssisənin analitik və sintetik uçot göstəriciləri ilə tutuşdurmalı. Bu zaman öhdəliklərin işlənməsi və əks olunmasında vergi orqanları və müəssisənin mühasibat uçotu arasındakı vaxt fərqini nəzərə almalı. Ötən ilin 4-cü rübü üzrə göstəricilər vergi orqanında cari ilin 1 -ci rübündə əks olunur, cari ilin 4-cü rübü üzrə göstəricilər ilə vergi orqanı uçotunda əks olunmayacaq. Beləliklə, hesabat ilinin təqdim olunmuş son hesabatında müəssisə göstəricilə- ri ilə vergi orqanı arasında fərq ola bilər. _____
65
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı
I Hissə
XII Bölmə. Subyektin likvidlik göstəriciləri.
Qısa adı Tam adı Risk dərəcələri
(maliyyə-təsərrüfatı
fəaliyyətində)
Qeyd
1 CI.Ə Cari Likvidlik Əmsalı Yüksək Orta Aşağı
2 TDV Təmiz Dövriyyə Vəsaiti Yüksək Orta Aşağı
3 XVƏ Xüsusi Vəsait Əmsalı Yüksək Orta Aşağı
4 MAƏ Maliyyə Asılılığı Əmsalı Yüksək Orta Aşağı
Qeyd:
66
iş sənədləri
Audit prosedurları
XII Bölmə.
II Hissə.
Qısa adı Tam adı Balans dəyəri
(manatla)
Qeyd
1 D.V Dövriyyə Vəsaitləri
2 A Aktivlər
3 Ə.V Əsas Vəsaitlər
4 x.v Xüsusi Vəsaitlər
5 C.E.V Cəlb Edilmiş Vəsaitlər
6 Q.M.Ö Qısa Müddətli Öhdəliklər
Qısa adı Tam adı Dərəcəsi; dəyəri
Qeyd
1 C.L.Ə Cari Likvidlik Əmsalı
2 T.D.V Təmiz Dövriyyə Vəsaiti
3 X.V.Ə Xüsusi Vəsait Əmsalı
4 M.A.Ə Maliyyə Asılılığı Əmsalı
67
Təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı maliyyə-təsərrüfat
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.
Sifarişçinin adı __________________________________________
D.V Dövriyyə Vəsaitləri
A Aktivlər
Ə.V Əsas Vəsaitlər
x.v Xüsusi Vəsaitlər
C.E.V Cəlb Edilmiş Vəsaitlər Q.M.Ö Qısa Müddətli Öhdəliklər
D.V = A-Ə.V
Q.M.Ö = A-X.V
C.E.V = Q.M.Ö
Təsənüfat subyektinin likvidlik göstəricilərini təyin etmək üçün
aşağıdakı əmsallar tapılmalıdır.
C.L.Ə
T.D.V
X.V.Ə
M.A.Ə
C.L.Ə
T.D.V
X.V.Ə
Cari Likvidlik Əmsalı
Təmiz Dövriyyə Vəsaiti
Xüsusi Vəsait Əmsalı
Maliyyə Asılılığı Əmsalı
D.V/ Q.M.Ö
D.V- Q.M.Ö
X.V/A
M.A.Ə = C.E.V/X.V
68
Mündəricat
Ön söz ................................................................................................... 3 Giriş ...................................................................................................... 5
Yekun cədvəli ....................................................................................... 9
1 Bölmə. Əsas vəsaitlər, kapital qoyuluşları, quraşdırılmaqda
olan avadanlıq (Balans) ...................................................... 10
Əsas vəsaitlər, kapital qoyuluşları, quraşdırılmaqda olan
avadanlıq (Maliyyə nəticələri haqqında hesabat)....! 1
İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 12
İş sənədləri (Maliyyə nətieələri haqqında hesabat) ............ 16
2 Bölmə. Qeyri maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları (Balans)... 17
Qe3ni maddi aktivlər və maliyyə qoyuluşları
(Maliyyə nəticələri haqqmda hesabat) ............................... 18
İş sənədləri (Audit prosedurları) ........................................ 19
İş sənədləri (Maliyyə nəticələri haqqında hesabat) ............ 23
3 Bölmə. Mal-material qiymətliləri, satılmış məhsullara
çəkilmiş xərclər ................................................................ 24
İş sənədləri (Audit prosedurları) ........................................ 25
4 Bölmə. Satış və kommersiya xərcləri. Gəlir.
Debitor borcu (Balans) ..................................................... 29
Satış və kommersiya xərcləri. Gəlir. Debitor borcu
(Maliyyə nəticələri haqqında hesabat) .............................. 30
İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 31
İş sənədləri (Mənfəət və zərərlər) ..................................... 34
5 Bölmə. Pul vəsaitləri ...................................................................... 36
İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 37
69
6 Bölmə. Verilmiş avanslar, gələcək dövrün xərcələri
və digər aktivlər ................................................................ 41
İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 42
7 Bölmə. Nizamnamə kapitalı və ehtiyat fondlar ............................. 44 İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 45
8 Bölmə. Kreditor borcları, ehtiyatlar, məsrəflər (Balans) .............. 47
Kreditor borcları, ehtiyatlar, məsrəflər
(Maliyyə nəticələri haqqında hesabat) .............................. 48
İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 49
İş sənədləri (Maliyyə nəticələri haqqında hesabat) .......... 52
9 Bölmə. Qalıq cədvəli ..................................................................... 54 İş sənədləri (Audit prosedurları) ....................................... 55
10 Bölmə. Borc Öhdəlikləri ............................................................. 57 İş sənədləri (Audit prosedurları) ..................................... 58
11 Bölmə. Vergiyə cəlb edilmə ........................................................ 61 İş sənədləri (Audit prosedurları) ..................................... 62
12 Bölmə. Subyektin likvidlik göstəriciləri ...................................... 66 İş sənədləri (Audit prosedurları) ..................................... 67
70
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI AUDİTORLAR PALATASI
F.Ağayev, V.Novruzov
Təsərrüfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin
qiymətləndirilməsi
Bakı -Mütərcim - 2007
Çapa imzalanıb: 17.06.07. Format: 60x64 1/16. Qarnitur: Times.
Həcmi: 4,5 ş.ç.v. Tiraj: 300. Sifariş №57. Qiyməti müqavilə ilə.
«Mütərcim» Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi Bakı, Rəsul Rza küç., 125
tel./faks 596 21 44 e-mail: ınutariim@maiL.ı ıı