Hans Christian AndersenOscar WildeIvana Brliæ MažuraniæIvo Andriæ

Hans Christian AndersenOscar WildeIvana Brli} Ma`urani}Ivo Andri}IS

SN

23

03

-54

63

[kolegijum poklanja ovu knjigu bajki iz lektire roditeljima, sa

namjerom i `eljom da vi{e vremena provedu s djecom u ~itanju i

da ~itaju}i otkriju djeci (a mo`da i sebi) za{to su pri~e i pjesme

va`ne. Stoga izbor pet bajki prate korisna pedago{ka uputstva i

analize svake ponaosob. Lektira narodu!

1

[KOLEGIJUML E K T I R A

1

[KOLEGIJUML E K T I R A

1

Izdava~:Mas Media Sarajevo

Fond otvoreno dru{tvo BiH

Za izdava~a:Emina [ukalo

Dobrila Govedarica

Urednik:Nenad Veli~kovi}

Korektura:Sanja Juri}

Dizajn:Asim \elilovi}

DTP:Bori{a Gavrilovi}

Slika na naslovnoj stranici:Halil Tikve{a, Stara Mlinica,

bakropis i akvatinta, 62x50cm, 1975.

Tira`:3000 primjeraka

ISSN 2303-5463

BAJKES POTPISOMHans Christian Andersen

Oscar WildeIvana Brli} Ma`urani}

Ivo Andri}

Sarajevo, 2014.

7ZA[TO JE VA@NO ^ITATI

17Hans Christian AndersenCAREVO NOVO RUHO

23Oscar Wilde

SRETNI PRINC33

Ivana Brli} Ma`urani}RIBAR PALUNKO I NJEGOVA @ENA

49Hans Christian Andersen

MALA SIRENA

5

Sadr`aj

75Ivo Andri}

ASKA I VUK85

RODITELJSKA PA@NJA

6

Mo ̀ e mo li be zre zer vno tvrdi ti da ~i ta nje izu mi re, a da se neza pi ta mo ko li ko smo do ra sli po tre ba ma da na{ nje dje ce, ra-zu mi je mo li nji ho ve na ~i ne ko mu ni ka ci je, i ka ko im mo ̀ e -mo po mo }i da una pri je de svo je spo so bnos ti ~i ta nja?Da na{ nja dje ca ni {ta ne ~i ta ju, ne za in te re so va na su za li te ra tu rui op sje dnu ta te hno lo gi jom i igri ca ma, re ~e ni ca je ko ju re do vno~u je mo od nas ta vni ka, ro di te lja i dru gih odra slih za bri nu tihza do bro bit no vih ge ne ra ci ja. Is ti ni to – u do broj mje ri, li ce -mjer no – u ve li koj. U eri te hno lo gi je i do mi na ci je vi zu el nihme di ja, pri ma mlji vih i ~es to fas ci nan tnih 3D, 4D... 7D, ~i nise da tra di ci onal no shva }e no ~i ta nje po ma lo gu bi bit ku nasvim me ri di ja ni ma i me |u svim ge ne ra ci ja ma.Pi ta nje je, ta ko |e, da li dje ca i mla di za is ta vi {e ne ~i ta ju, ilisu sa mo pro mi je ni li me dij i for mat u ko jem ~i ta ju. Ve }i na is -tra ̀ i va nja ko ja po ka zu ju da dje ca i mla di da nas sve ma njevre me na pro vo de s knji gom u ru ka ma, ne uzi ma ju u ob zir

ZA[TO JE VA@NO ^ITATI

7

~i nje ni cu da dje ca ~i ta ju i ka da su na in ter ne tu, ka da gle da -ju te le vi zi ju, cha ta ju ili se do pi su ju sa svo jim pri ja te lji ma.I na uka i zdrav ra zum nam go vo re da je spo so bnost ~i ta nja,~i ta nje s ra zu mi je va njem, kri ti ~ko ~i ta nje kao i ~i ta nje iz za-do volj stva izu ze tno va ̀ no, i da je di rek tno po ve za no sobra zo vnim pos ti gnu }i ma i us pje hom u {ko li i `i vo tu. Po-je dnos tav lje no re ~e no, ako dje ca is tin ski ne sa vla da ju spo-so bnost ~i ta nja, i ako ne ~i ta ju sa la ko }om, ima }e ten den ci -ju da iz bje ga va ju sve akti vnos ti po ve za ne s ~i ta njem ko je sudi rek tna ve za sa svim sfe ra ma `i vo ta. Ne }e svi ko ji ~i ta jupos ta ti vrsni go vor ni ci ili pis ci, ali ~i ta nje os ta je pri mar nosred stvo sti ca nja zna nja i do las ka do in for ma ci ja, i mno govi {e od to ga, ~i ta nje je put spo zna je sa mo ga se be i svi je taoko se be. Za ra zli ku od vi zu el nih me di ja, ko ji u ve li koj mje -ri pa si vi zi ra ju gle da oce, ~i ta nje je akti van pro ces ko ji za hti -je va an ga ̀ man ~i ta oca, uklju ~u je niz mi sa onih pro ce sa,emo ci je, ma {tu, vi zu el ne sli ke.^i ta nje ra zvi ja em pa ti ju, so ci jal nu per cep ci ju i emo ci onal -nu in te li gen ci ju. Po ma ̀ e nam da bo lje ra zu mi je mo lju de,pre po zna mo svo ja i tu |a emo ci onal na sta nja, ~i ta nje nas~i ni osje tlji vi jim na stva ri oko se be. Po red to ga, ~i ta nje nampo ma ̀ e da uo bli ~i mo i bo lje izra zi mo sop stve ne mi sli i sta-vo ve, for mu li {e mo ar gu men te, obra zlo ̀ i mo svo je sta no vi -{te i, ne ma nje va ̀ no, ono je di rek tno po ve za no sa spo so -bnos ti ma pi sa nja i go vo ra.Su pro tno to me, dje ca ko ja ne ~i ta ju (po se bno ona ko ja ni -su ni ka da do bro sa vla da la te hni ku ~i ta nja, {to je i je dan odnaj va ̀ ni jih ra zlo ga za {to ne ~i ta ju) ima ju pro ble ma da sa -vla da ju gra di vo, ~e{ }e se osje }a ju frus tri ra ni ma jer ne mo -gu do bro izra zi ti svo ja osje }a nja i po tre be, ~e{ }e ima ju nis -ko sa mo po uz da nje i ma nje su us pje {na u {ko li.U tek stu ko ji sli je di go vo ri }e mo vi {e o to me ka ko mo ̀ e mopo mo }i dje ci da bo lje ~i ta ju, za vo le ~i ta nje, ~i ta ju s ra zu mi -je va njem i pro mi{ lja ju o pro ~i ta nom.

8

Za {to je va`no da dje ca ot kri ju knji ge i ~ita nje od naj ra ni jeg uzras ta?Mno gi mi sle da obra zo va nje po ~i nje tek ka da di je te po |e u{ko lu. Ali spo so bnost ~i ta nja, i mno ge dru ge ne op ho dnevje {ti ne, di je te sti ~e mno go pri je prvog da na {ko le. Dje cako ja su izlo ̀ e na bo ga tim is kus tvi ma po ve za nim sa ~i ta njemkod ku }e, po }i }e u {ko lu spre mni ja da u~e ~i ta nje i pi sa nje(ako ga ve} ni su sa vla da la).Pi sme nost, u u`em smi slu te ri je ~i, po dra zu mi je va ~e ti riosno vne i po ve za ne vje {ti ne – ~i ta nje, pi sa nje, go vor i ra zu-mi je va nje. Ne ka da se mi sli lo da su ove ~e ti ri vje {ti ne raz-dvo je ne i da se ra zvi ja ju pre ma odre |e nom sli je du. Na pri-mjer, mi sli lo se da dje ca prvo na u~e da ra zu mi ju je zik, a po -tom na u~e da go vo re, pa tek ka da to sa vla da ju, mo ̀ e te ihpo du ~a va ti ~i ta nju i pi sa nju. Zbog ova kvog ra zmi{ lja nja,for mal no opi sme nja va nje bi otpo ~e lo tek ka da bi dje ca po-la zi la u {ko lu i ka da su bi la spre mna za u~e nje. Ma lo pa` njeje po sve }i va no onim akti vnos ti ma ko ja sti mu li {u ra zvoj ni -za spo so bnos ti po ve za nih sa ~i ta njem i pi sa njem, kao i sa`e ljom i na vi kom dje ce da ~i ta ju od naj ra ni jeg do ba.U~e nje ~i ta nja i pi sa nja za po ~i nje od sa mog ro |e nja krozuza ja mnu ko mu ni ka ci ju dje ce i odra slih, ra zli ~i te igre, pri -~a nje i ~i ta nje pri ~a, stva ra nje je zi ~ki bo ga tog okru ̀ e nja isl. Sve ovo ne tra ̀ i mno go na po ra, ni ti je za to ro di te lji mapo tre bna ne ka po se bna obu ka.

Za {to je va`no ~ita ti dje ci od ro|enja?^i ta nje ra zvi ja mo zak. Is tra ̀ i va nja o ra zvo ju moz ga ne su -mnji vo su do ka za la da su prve go di ne `i vo ta klju ~ne za cje-lo ku pan ra zvoj li ~nos ti. Mo zak dje te ta se ra zvi ja ta ko {to re -agu je i od go va ra na po dra ̀ a je iz oko li ne. Ka da ~i ta mo ma lojdje ci, mi di rek tno po ti ~e mo na pre do va nje, rast i ra zvoj nji-ho vog moz ga, a u~e nje ~i ta nja i pi sa nja su pri ro dna po slje di -ca sti mu la ci je moz ga, a ne di rek tnih akti vnos ti po u~a va nja.

9

Naj ra ni ja po zi ti vna is kus tva po ma ̀ u dje ci da po ve ̀ u knji ges ro di telj skom lju bav lju, pa` njom i odo bra va njem. Za je dni -~ke akti vnos ti ~i ta nja i pri ~a nja pri ~a po ma ̀ u dje ci i ro di te -lji ma da se zbli ̀ e i u`i va ju u za je dni ~kim akti vnos ti ma. Ro-di te lji je su prvi i naj va ̀ ni ji u~i te lji ko ji po ma ̀ u dje te tu daste kne i za dr`i lju bav pre ma ~i ta nju to kom ci je lo ga `i vo ta.

Za {to dje ca sve ma nje ~ita ju?Iako smo na osno vu ni za me |u na ro dnih is tra ̀ i va nja kon-sta to va li da da na{ nja dje ca ta ko |e ~i ta ju, ali da sve ma nje~i ta ju knji ge, ili ba rem ne ~i ta ju iz za do volj stva, is tra ̀ i va njao sta nju na po dru ~ju BiH ne pos to je. Is kus tvo iz pra ksenam po ka zu je da je spo so bnost ~i ta nja kod dje ce u BiH nanis kom ni vou a, po slje di ~no, i spo so bnost pi sa nja i go vo ra,odno sno ra zvi je nost vo ka bu la ra, spo so bnost mi{ lje nja iizra ̀ a va nja sop stve nih mi sli i sta vo va.Ra zlo ge za to mo ̀ e mo tra ̀ i ti u ni zu fa kto ra, a je dan od njihje i izos ta nak akti vnos ti ko je po ti ~u ra zvoj go vo ra u ra nomdje tinj stvu, ne ra zu mi je va nje i/ili ne do vo ljna po sve }e nostro di te lja ra zvo ju ~i ta ~kih spo so bnos ti i ̀ e lje za ~i ta njem koddje ce. Kul tu ra pri ~a nja pri ~a i ~i ta nja, u~es tvo va nje u akti -vnos ti ma i smi sle noj ko mu ni ka ci ji s odra sli ma sve se vi {egu bi, a za mje nju ju ga TV i dru gi me di ji. I sa mi ro di te lji svema nje ~i ta ju i pi {u, u ku }a ma ne ma dje ~i je i dru ge li te ra tu -re, pa dje ca odras ta ju u okru ̀ e nji ma ko ja im ne nu de mo -del i po ti caj. Po red to ga, za bri nu ti i pod pri tis kom da dje cane }e na u~i ti ~i ta ti i pi sa ti, ro di te lji po ne kad nas to je po u~i tidje cu slo vi ma na na ~in ko ji ni je pri mje ren uzras tu, ili ni jepo ti ca jan za dje cu.Do da tni pro blem je si gur no ne do vo ljna me to di ~ka ospo-so blje nost nas ta vni ka, pre ma lo pri li ka da dje ca vje ̀ ba ju ~i -ta nje, pro mi{ lja ju i raz go va ra ju o pro ~i ta nom. ^i ta nje seugla vnom svo di na oba ve zne le kti re, a za do volj stvo ko jepru ̀ a ~i ta nje se ne nje gu je u do vo ljnoj mje ri.

10

Kao ra zlog za {to je ~i ta nje ne po pu lar na akti vnost dje ca naj -~e{ }e na vo de:Ono {to ~i ta ju u {ko li dje ci je ~es to do sa dno ili ne ra zu mlji vo.Mno gi na slo vi ko ji se nu de dje ci ne ma ju ni ka kvih do dir -nih ta ~a ka s nji ho vim `i vo ti ma i ako im u to me ne po mo -gne mo, dje ci }e bi ti te {ko da pro na |u ve zu s ra dnjom i kon-tek stom u ko jem se ra dnja odvi ja. Ono {to je bi lo za ni mlji -vo na ma ka da smo bi li dje ca, ne mo ra bi ti blis ko i ra zu mlji -vo da na{ njoj dje ci i mla di ma. Dje cu tre ba ohra bri va ti da ~i -ta ju ono {to ih za ni ma (re kla bih i po ci je nu lo {e ocje ne izle kti re, ako ba{ ta ko mo ra). Is to ta ko, ni je ni ma lo sve je dno{ta ~i ta mo. Bez ob zi ra da li se ra di o fi kci ji, stru ~nom tek stuili stri pu, od izu ze tnog je zna ~a ja da se dje ci po nu di kva li -te tna i vje ro dos toj na li te ra tu ra, naj bo lji pri mje ri umje tnos -ti pi sa ne ri je ~i. Mno go je knji ga, dje ~i jih sli ko vni ca i tek sto -va ko ji su ili pri mjer lo {e li te ra tu re ili pak vrve pre dra su -da ma i ste re oti pi ma ili na pros to ni su vri je dni tru da.Ne ma ju vre me na. Sve nas, pa i dje cu, za oku plja niz sva ko -dne vnih akti vnos ti, ~es to mno go pri ma mlji vi jih od ~i ta nja,uklju ~u ju }i me di je po put te le vi zi je ili in ter ne ta. Ne smi je -mo za bo ra vi ti i to da dje ca ima ju sve vi {e do ma }ih za da ta -ka i dru gih oba ve za ko je uklju ~u ju ~i ta nje, ali na ̀ a lost, ~es -to sa svrhom u~e nja na pa met ci je log tek sta ili ~i nje ni ca. Vre-me na za ~i ta nje iz za do volj stva, ra di za ba ve i u`it ka je za is -ta ma lo, pa je i dje ci i odra sli ma po tre ban svje sni na por i pu -no sa mo dis ci pli ne da bi se or ga ni zo va li i odvo ji li vri je me za~i ta nje. Da bi se to do go di lo, dje ci je po tre bna ru ti na, pa ro-di te lji tre ba ju is tra ja ti u to me da je dan pe ri od to kom da na,ma kar sa mo po la sa ta, bu de vri je me ka da svi os ta ve sve {tora de, smjes te se udo bno i ne {to ~i ta ju (strip, ma ga zin, knji -gu, sve je dno je – va ̀ no je da je ova akti vnost po ve za na sosje }a jem u`i va nja). Sli ~nu stvar tre ba ra di ti i u {ko li, odva-ja ju }i re do vno ba rem pe tna es tak mi nu ta za ~i ta nje, ka da }esvi u`i va ti u to me da na ~as uplo ve u dru ga ~i ju stvar nost.

11

To je ne {to {to ra dim sam/a. Dje ca ima ju po tre bu da bu du uin te ra kci ji s os ta li ma, dru gom dje com ili odra sli ma. Evo ne-ko li ko ide ja – za mo li te di je te da vam ne {to pro ~i ta dok vira di te ne {to dru go (mo gu vam pro ~i ta ti naj va ̀ ni je vi jes tiiz no vi na, ~i ta ti vam re cept dok vi ku ha te...); raz go va raj tes dje com o ono me {to ~i ta ju; omo gu }i te dje ci da ~i ta ju je dnidru gi ma, ili sta ri ja dje ca mla |i ma. I dje ca mo gu ~i ta ti na iz -mje ni ~no dio tek sta u pa ru, ta ko da je dno di je te ne {to pro -~i ta, a da ono ko je slu {a su mi ra tek st, pre pri ~a ga ili pos ta -vi pi ta nja. To je i do bar na ~in da po bolj {a mo ra zu mi je va njepro ~i ta nog.^i ta nje im je te {ko. Ka da dje ca ni su do bro sa vla da la vje {ti -nu ~i ta nja, ova akti vnost kod njih mo ̀ e iza zva ti an ksio -znost, {to za po slje di cu ima to da dje ca iz bje ga va ju ~i ta njekao akti vnost. Ne moj te ih tje ra ti, kri ti ko va ti nji ho vu vje {ti -nu ili im se pod smi je va ti. Naj bo lji na ~in je pri la go di ti te ̀ i -nu tek sta ovoj dje ci, omo gu }i ti po dr{ku stra ne vr{nja ka,pro na }i ono {to njih za ni ma i stal no ih ohra bri va ti.

Ni je do vo ljno sa mo ~ita ti, tre ba ~ita ti s ra zu mi je va njem i kri ti~kiUprkos do mi na ci ji elek tron skih me di ja, ~i ta nje os ta je me dijo ko jem naj vi {e ovi si mo ka ko bi smo ste kli zna nje ili do bi liin for ma ci je. Ipak, ~i ta nje tek sta, le kci je iz ud`be ni ka, ili ne -kog dru gog izvo ra ne pre ta ~e se auto mat ski u no vo zna nje,ni ti do vo di do ra zu mi je va nja pro ~i ta nog, a sa mo ~i ta nje,bez in ter pre ta ci je, ne uti ~e na sti ca nje ili iz mje nu sta vo va iuvje re nja.I nas ta vni ci (a po ne kad i ro di te lji) ~es to in sis ti ra ju na ~i ta -nju i pre pri ~a va nju pro ~i ta nog, ali ne i na ~i ta nju s ra zu mi -je va njem, pa na kon ~i ta nja izos ta ju pi ta nja ko ja za di ru u sr`pro ~i ta nog, ko ja tra ̀ e od dje ce da do no se za klju ~ke, pro -mi{ lja ju, za uzi ma ju stav, ar gu men tu ju na te me lju pro ~i ta -nog.

12

Ne ko li ko pra vi la u ~ita nju s dje com:Pri je ~i ta nja, dje cu je po tre bno za in te re so va ti za tek st, pri -~u, knji gu, a to mo ̀ e te u~i ni ti na mno go na ~i na. Mo ̀ e te imre }i za {to vi vo li te i pre po ru ~u je te tu knji gu, mo ̀ e te is pri -~a ti ne {to o kon tek stu, vre me nu i okol nos ti ma u ko jem jeknji ga nas ta la, o auto ru/ici, mo ̀ e te pos tav lja ti pi ta nja ko japo ve zu ju na slov i sa dr`aj knji ge s ̀ i vo tom dje te ta, i po mo -}i im da ra zu mi ju za {to bi njoj ili nje mu bi lo va ̀ no ili za ni -mlji vo da pro ~i ta ju taj tek st. Po ka ̀ i te en tu zi ja zam i pre maknji zi i pre ma ~i ta nju! Pos ta vi te ne ki iza zov, po ta kni te dje -~i ja pi ta nja i po mo zi te im da uvi de da }e ~i ta njem do }i dood go vo ra o ono me {to ih in te re su je.To kom ~i ta nja raz go va raj te s dje com o di je lu knji ge ko ji supro ~i ta li. Pi taj te ih {ta ih je doj mi lo, {ta mi sle za {to se ne {todo go di lo, ka ko bi oni pos tu pi li, {ta mi sle da }e se da lje do-go di ti. Za go li caj te nji ho vu ma {tu i in te re so va nje. Pro ~i taj -te i vi knji gu, ali ne moj te dje ci na me ta ti svoj stav ili mi{ lje -nje, ne go ih pi ta nji ma vo di te k to me da do no se i ar gu -men tu ju sop stve ne sta vo ve.Na kon ~i ta nja raz go va raj te s nji ma, pos ta vi te pro vo ka ti vnai in tri gan tna pi ta nja, po ka ̀ i te sla ga nje ili ne sla ga nje, po ve -`i te pro ~i ta no s dru gim do ga |a ji ma ili stva ri ma u `i vo tu.Po ta kni te dje cu da ne {to na pi {u na kon ~i ta nja – pi smo au-to ru/ici ili li ku iz pri ~e, kra tak tek st s nji ho vim sta no vi {temo da toj te mi, pre po ru ku za knji gu ili tek st, ilus tra ci ju, dru -ga ~i ji kraj, svo ju pri ~u iz dru ge per spe kti ve...I ne za bo ra vi te – sva ki dan bez knji ge je kao dan bez sun -ca! Lju bav pre ma ~i ta nju je naj ve }i dar ko ji mo ̀ e te po da ri -ti dje ci, dar ko ji }e ih gri ja ti, tje {i ti, uvi jek izno va uzbu |i -va ti, go li ca ti ma {tu, pro du blji va ti emo ci je, osna ̀ i va ti mi slii bes kraj no obo ga ti ti nji hov `i vot.

13

Pri mje ri mo gu}ih pi ta nja za baj ku Dje voj~ica sa {i bi ca maEvo pri mje ra ne kih pi ta nja ko ja dje cu vo de od ana li ze sa -mog tek sta, k nji ho vom ra zu mi je va nju pro ~i ta nog i {i rimkon cep ti ma o ko ji ma go vo ri. Svi vje ro va tno zna te An der -se no vu baj ku Dje voj ~i ca sa {i bi ca ma. Pri sje ti te se o ~e mu go-vo ri i ka kve je osje }a je u va ma iza zva la. Ra zmi sli te za {to bibi lo va ̀ no ovu pri ~u is pri ~a ti dje ci.I fa za – opi si va nje i ra zu mi je va nje tek staKa ko se sa da osje }a te? Za {to?[ta je u pri ~i os ta vi lo naj ve }i uti sak na vas?[ta mi sli te, za {to je dje voj ~i ca bi la sa ma na po lju, na hla dno }i?[ta mi sli te {ta se mo ̀ da do go di lo s nje nom maj kom i ocem?[ta su ra di li lju di u ku }a ma, s dru ge stra ne pro zo ra? Da lisu oni ne {to u~i ni li da joj po mo gnu? Za {to ni su?Ka da bis te ne kom pre po ru ~i li da pro ~i ta ovu pri ~u, {ta biste mu re kli? O ~e mu ova pri ~a go vo ri?II fa za – li~no prei spi ti va nje – po ve zi va nje sa `ivo tom dje te taDa li vi po zna je te ili ste ne ka da sre li ne ko di je te ko je `i vi usli ~nim uslo vi ma?[ta ste vi dje li? [ta ste po mi sli li? Ka ko ste se ta da osje }a li?Ka ko se tvoj `i vot ra zli ku je od `i vo ta dje voj ~i ce u pri ~i?[ta mi sli{ da bi ti ura dio/la na nje nom mjes tu?III fa za – kri ti~ko ra zu mi je va nje – uop {ta va nje pro ble ma[ta mi sli te, da li dje ca tre ba ju ra di ti? Za {to ne?[ta on da mo gu da ura de ako su si ro ma {ni?Ka ko se osje }a ju ro di te lji ko ji dje ci ne mo gu da ku pe osno-vne stva ri, hra nu, odje }u?Ko je njoj jo{ mo gao po mo }i?Da li mi ima mo stva ri ko je nam ne tre ba ju ili mi sli te da ku-pu je mo pre vi {e stva ri? Ka ko bi smo dru ga ~i je mo gli utro {i -ti no vac?Da li na si lje rje {a va pro ble me? Ka ko bi se pro ble mi mo glidru ga ~i je ri je {i ti? [ta bis te po ru ~i li ro di te lji ma?

14

IV fa za – tran sfor ma ci ja i akci ja – uvje re nja i vri je dnos ti[ta svi mo ̀ e mo ura di ti da bi svoj dje ci bi lo bo lje?Ko to tre ba da ura di? [ta bis te im po ru ~i li?[ta mi sli te da bi toj dje ci naj vi {e po mo glo?Mi sli te li da vi ne {to mo ̀ e te ura di ti? [ta su va {i pri je dlo zi?

Ko ra ci u ra zvo ju vje {ti na pi sme nos ti

Ono ga tre nut ka ka da po mi sli te da ne ma do vo ljno vre me na za ~i ta nje pri -

~e pred spa va nje pod sje ti te se na tre nu tak ko li ko je krat ko dje tinj stvo va -

{e k}er ke.

Obe }a vam vam da }e i za dva de set go di na va{ te le vi zor jo{ uvi jek bi ti na

is tom mjes tu... ali mo gu vam ta ko |e ga ran to va ti da za dva de set go di na

va {a k}er ka ne }e vi {e bi ti va {a ma la dje voj ~i ca.

Jim Tre le ase, The Re ad-Alo ud Han dbo ok

Ra zvi ja nje vje {ti na ve za nih za pi sme nost otpo ~i nje u ra nojfa zi, od imi ti ra nja zvu ko va, pre ko pre po zna va nja je dnos -ta vnih ri je ~i, do to ga da dje ca pos ta ju akti vni ~i ta te lji i kre -ati vni pis ci:Od ro|enja do dvi je go di ne dje ca...Ek spe ri men ti {u sa je zi kom ta ko {to ispu {ta ju zvu ko ve ko jiimi ti ra ju to no ve i ri tam go vo ra odra slih (pri ~aj te s dje com,pje vaj te, imi ti raj te zvu ko ve i sl.).Odu {ev lje no slu {a ju ra zli ~i te zvu ko ve i ri me (bro ja li ce, je -dnos ta vne pje smi ce ko je tra ̀ e po kre te, ta p{a nje i sl.).Po ka zu ju in te res za knji ge ko je pri ka zu ju pre dme te, `i vo -ti nje i dru ge obje kte ko ji su im po zna ti.Po ~i nju na glas ime no va ti te pre dme te.U~es tvu ju u po dra ̀ a va nju gla sa nja `i vo ti nja ko je vi de uknji zi i dru gih zvu ko va.Od dvi je do tri go di ne...U`i va ju u slu {a nju pri ~a, ri ma i pje sa ma, i lis ta nju sli ko -vni ca.

15

Ra zu mi ju mno go vi {e ne go {to mo gu re }i, pa ~i ta nje sti mu -li {e ra zvoj rje ~ni ka kod dje ce.Odu {ev lje ni su ka da go vo re, ka da ih slu {a ju i ka da od go -va ra ju na je dnos ta vna pi ta nja.U`i va ju u po kre ti ma ko je pra te ~i ta nje.Od tri do pet go di na...Mo gu i tre ba ju u~es tvo va ti u pro ce su ~i ta nja – daj te im pri-li ku da pre dvi |a ju do ga |a je, ko men ta ri {u ra dnju ili ilus -tra ci je, da ju ko men ta re, pos tav lja ju pi ta nja...Va ̀ no je i ka ko ~i ta te – za us tav ljaj te se na va ̀ nim di je lo vi -ma, na gla {a vaj te ih. Dje ca u~e da ko ris te fra ze iz pri ~e, ra-zu mi ju tok ra dnje i mo gu je pre pri ~a ti. Mi je njaj te ri je ~i, krajpri ~e...^i taj te dje ci do bre i ra zno li ke pri ~e, ri mo va ne pri ~e i pje-sme i sl. Igraj te se s dje com po ma ̀ u }i im da od glu me di je -lo ve pri ~e, na pra vi te kos ti me, sce nu...Dje ca u ovom uzras tu ve} otpo ~i nju s ~i ta njem i pi sa njem,prvo pre po zna ju }i ne ko li ko slo va (naj ~e{ }e svog ime na),uo~a va ju }i slo va u svom okru ̀ e nju, a on da ~i ta ju }i i pi {u -}i kra }e ri je ~i – ohra bri te ih ali ih ne moj te tje ra ti. U ovomuzras tu dje ca u~e is klju ~i vo kroz igru i is tra ̀ i va nja.Pra vi te za je dni ~ke sli ko vni ce – o `i vo ti nja ma, bo ja ma, ilus -truj te pje smi cu ili po zna tu pri ~u... Dje ca vo le da ~i ta ju {ta suna pi sa la i po ~i nju ra zu mi je va ti poj mo ve pi sac i ilus tra tor.

Radmila Rangelov Jusovi}

16

Pri je mno go go di na bio ne ki car, ko ji je na da sve ci je nio li-je pu, no vu odje }u, pa je sav svoj no vac tro {io sa mo na to,da se {to bo lje odje ne i na ki ti. Ni je ma rio za svo je voj ni ke,ni za ka za li {te, ni da se pro ve ze {u mom, je di no mu bi ja {edo to ga, da po ka ̀ e svo je no vo ru ho. Imao je po se bno ru hoza sva ki sat u da nu, pa ka ko se ina ~e ka ̀ e o kra lju, da vi je -}a u vi je }u, ta ko su za ovog ca ra lju di go vo ri li: “Car je uodje vnoj so bi!“U ve li kom gra du, gdje mu bi ja hu dvo ri, `i vje lo se ve omave se lo. Sva ki dan do la ̀ a hu mno gi stran ci, a je dno ga da nasti go {e dvo ji ca va ra li ca. Re ko {e, da su tkal ci i da umi ju tka -ti naj lje p{u tka ni nu, {to je ~o vjek mo ̀ e za mi sli ti. Ne sa moda su joj bo je i uzo rak izvan re dno li je pi, ve} ru ho, sa {i ve -no od te tka ni ne, ima to za ~u dno svoj stvo, da je ne vi dlji vosva ko me, tko je ne spo so ban za svo ju slu ̀ bu ili pak nei zre -ci vo glup.

17

Hans Christian AndersenCAREVO NOVO RUHO

“To bi bi lo di vno ru ho“ po mi sli car. “Ako ga bu dem no sio,znat }u, tko u mom car stvu ni je za mjes to, ko je za uzi ma.Mo }i }u ra za zna ti mu dre od glu pih! Ta mi se tka ni na mo raodmah ot ka ti!“ i da de onoj dvo ji ci va ra li ca mno go no va cakao ka pa ru da za po ~nu po sao.Oni pos ta vi {e dva tka la ~ka sta na: pri ~i nja hu se, kao da ra -de, ali ni su ima li po sve ni {ta u ra zbo ji ma. Bez oko li {a nja suza hti je va li naj fi ni ju svi lu, naj ~i{ }e zla to, i sve to stav lja li usvo ju tor bu, a ra di li na pra znim ra zbo ji ma do ka sno u no}.“No, sad bih ve} htio zna ti, ko li ko su sat ka li!“ po mi sli car.Ali bi lo mu je mal ko ne obi ~no pri du {i, kad se sje tio, da oni,ko ji su glu pi ili ni ka ko ne od go va ra ju u svo joj slu ̀ bi, nemo gu vi dje ti te tka ni ne. Prem da je vje ro vao, da se za sa -mog se be ne mo ra bo ja ti, ipak je htio naj pri je po sla ti ko gadru gog, da tu stvar izvi di. ^i tav je grad znao, ka kvu ~u de -snu mo} ima ta tka ni na; svi bi ja hu ra do zna li, ho }e li se po-ka za ti lo {im ili glu pim nji hov su sjed.“Po slat }u tkal ci ma svo ga sta rog, po {te nog mi nis tra!“ po-mi sli car. “On }e naj bo lje vi dje ti, ka kva je tka ni na, jer on jera zu man, a nit ko u svo joj slu ̀ bi ni je bo lji od nje ga!“I sta ri ~es ti ti mi nis tar u|e u dvo ra nu, gdje sje |a hu ona dvo-ji ca va ra li ca ra de }i na pra znim sta no vi ma.“Bo ̀ e me o~u vaj!“ po mi sli sta ri mi nis tar i ra zro ga ~i o~i. “Taja ni {ta ne vi dim!“ Ali ni je to izre kao.Va ra li ce ga za mo le, da do |e bli ̀ e, i za pi ta ju ga, zar ni je uzo-rak li jep, a bo je di vne. I po ka zi va hu na pra zan ra zboj, a ja -dnom sta rom mi nis tru go to vo is ko ~i {e o~i. No ni je mo gaoni {ta vi dje ti, jer ni ~eg i ne bi ja {e.“Go spo de bo ̀ e!“ po mi sli on. “Ta zar sam ja glup? To ne bihni ka da po mi slio, a i ne tre ba, da to it ko sa zna. Ta zar ja ni -sam spo so ban u svom zva nju? Ne, to ne ide, ja ne mo gu re -}i, da ne vi dim tka ni ne!“– Ni {ta ne ve li te! – re }i }e je dan od tka la ca.

18

– Oh, iz vrsno! Upra vo pre kra sno! – ka za sta ri mi nis tar gle-da ju }i kroz na o~a ri. – Ti uzor ci, pa te bo je! Da, re }i }u ca ru,da mi se oso bi to svi |a!– Ra du je mo se! – pri hva ti {e oba tkal ca pa sta do {e na bra ja -ti po ime ni ce bo je i taj oso bi ti uzo rak, a sta ri mi nis tar do broslu {ao, da mo ̀ e to is to po no vi ti, kad se vra ti k ca ru. Ta ko jei u~i nio.Sad va ra li ce za is ka {e mno go no va ca, jo{ svi le i jo{ zla ta. Re -ko {e, da im to tre ba za tka nje, pa sve strpa {e u svo je d`e po -ve, a u tka la ~ki stan ne do |e ni je dna je di na nit, jer su i da -lje tka li na pra znim ra zbo ji ma.Car ma lo za tim po sla dru go ga ~es ti tog slu ̀ be ni ka, da vi di,ka ko na pre du je tka nje, i ho }e li tka ni na us ko ro bi ti go to va.S njim se zbi lo is to {to i mi nis trom: gle dao je i gle dao, alika ko ni ~e ga ni je bi lo osim pra znih ra zbo ja, ni je mo gao ni -{ta ni vi dje ti.– Zar to ni je li je pa tka ni na? – upi ta {e obo ji ca va ra li ca po ka -zu ju }i i obja{ nja va ju }i di van uzo rak, ko jeg uo p}e ni je bi lo.“Glup ni sam!“ mi slio je ~o vjek. “Da kle zna ~i, da ni sam spo-so ban za svo je do bro mjes to? To je zbi lja smi je {no! No nesmi jem do pus ti ti, da to dru gi za mi je te!“ Pa sta ne hva li ti tka-ni nu, ko je ni je vi dio, i uvje ra va ti ih, ka ko mu se svi |a ju teli je pe bo je i taj di vni uzo rak.– Da, upra vo je pre kra sna! – re ~e ca ru.Sve je u gra du go vo ri lo o di vnoj tka ni ni.Sad je i sam car htio da je vi di, dok je jo{ na tka la ~kom sta nu.S ~i ta vom pra tnjom oda bra nih mu ̀ e va, me |u ko ji ma bi ja -hu i ona dva sta ra slu ̀ be ni ka, ko ji su ve} pri je bi li on dje,ode car do one dvo ji ce lu ka vih va ra li ca, {to sa da tka hu izsvih svi la, ali bez ni ti i kon ca.– Zar ni je pre kra sno? – re ko {e ona dvo ji ca ~es ti tih slu ̀ be -ni ka. – Ne ka va {e ve li ~an stvo izvo li po gle da ti. Ka kva liuzor ka, ka kvih li bo ja! – pa po ka zi va hu na pra zan ra zboj,jer bi ja hu uvje re ni, da dru gi vi de tka ni nu.

19

“[ta!“ po mi sli car. “Ja ne vi dim ni {ta! Pa to je stra {no! Zarsam glup? Ili ni sam spo so ban, da bu dem car? To bi bi lo naj -ve }e zlo, ko je bi me mo glo za de si ti!“– O, ba{ je li je po! – re ~e car; – izri ~em vam svo je naj vi {e pri -zna nje! – pa kli ma {e za do vo ljno gla vom i pro ma tra {e pra-zan ra zboj. Ni je htio re }i, da ni {ta ne vi di.Sva pra tnja, ko ja je bi la s nji me, gle da {e i gle da {e, no ne us -pje da vi di vi {e ne go li os ta li. Svi re ko {e po put ca ra: “O, ba{je li je po!“ pa mu sa vje to va hu, da ru ho od te no ve, di vnetka ni ne obu ~e prvi put za ve li ku po vor ku, ko ja se ubrzoima la odr`a ti. “Ve li ~an stve no! Kra sno! Iz vrsno!“ i{lo je odus ta do us ta, i svi bi ja hu ta ko us hi }e ni.Car po di je li obo ji ci va ra li ca vi te {ki kri`, da ga no se u za pu -~ku, i na slov tkal ca-vi te za.Ci je lu no} uo~i da na, kad je ima la bi ti po vor ka, va ra li ce supro bdje le kraj {e sna est i vi {e upa lje nih svi je }a. Na rod jemo gao vi dje ti ka ko se `u re, da do vr{e ca re vo no vo ru ho.Pri ~i nja hu se, kao da ski da ju tka ni nu s ra zbo ja, re za hu ve-li kim no ̀ i ca ma po zra ku, {i va hu iglom bez kon ca i ko na -~no izja vi {e:– Eto, odi je lo je go to vo!Car sa svo jim na jot mje ni jim dvor ja ni ci ma sam do |e ta mo.Va ra li ce po di go {e je dnu ru ku uvis, kao da ne {to dr`e, i go-vo ra hu:– Evo hla ~a! Tu je ka put! Evo pla {ta! – i ta ko re dom.– La ko je kao pa u~i na! ̂ o vjek bi po mi slio, da ne ma ni {ta nati je lu. Ali to i jest, {to vri je di.– Da! Ta ko je! – pot vrdi {e svi dvo ra ni, ali vi dje li ni su ni {ta,jer ni ~e ga ni je ni bi lo.– Ne ka sa da va {e car sko ve li ~an stvo naj mi los ti vi je izvo liodlo ̀ i ti svo je ru ho! – re ko {e va ra li ce – pa }e mo vam obu }ino vo, ov dje pred ve li kim ogle da lom!Car ski nu sa se be sve ru ho, a va ra li ce se pre tva ra hu, kao damu ko mad po ko mad do da ju no vo, ko je su to bo ̀ e sa {i li;

20

pa ca ra uze {e oko pa sa, kao da mu pri~ vr{}u ju sku te, a carse okre tao i vrtio pred ogle da lom.– Bo ̀ e, ka ko do bro pris ta je! Ka ko li je di vno sa {i ve no! – po-vi ka {e svi. – Ka kva li uzor ka! Ka kvih li bo ja! To je dra go cje -no ru ho!– Va ni su no sa ~i bal da hi na, {to }e se no si ti nad va {im ve li -~an stvom u po vor ci – na ja vi vrho vni me {tar ce re mo ni ja.– Eto, ja sam spre man! – re ~e car. – Pris ta je li mi do bro? – Pase jo{ je dnom okre ne pred ogle da lom, a to je tre ba lo zna ~i -ti, da po mno pro ma tra svo ju odje }u.Ko mor ni ci, ko ji su ima li pri dr`a va ti mu sku te, pi pa hu ru ka -ma po po du, kao da ih di ̀ u, pa ko ra ~a hu dr`e }i ru ke u zra -ku, jer se ne usu |i va hu po ka za ti, da ni {ta ne vi de.I ta ko je car i{ao u po vor ci pod kra snim bal da hi nom, a svilju di po uli ca ma i pro zo ri ma go vo ra hu:– Bo ̀ e, ka ko je ca re vo no vo ru ho sa vr{e no! Ka kvih li di-vnih sku ta! Pris ta je mu kao sa li ve no!Nit ko ni je htio pri zna ti, da ni {ta ne vi di, jer bi ti me po ka -zao, ka ko ni je za svo ju slu ̀ bu ili ka ko je ve oma glup. Ni je -dne se ca re ve ha lji ne ni su ta ko svi dje le.– Ta on ne ma ni {ta na se bi! – po vi ka ne ko di je te.– Bo ̀ e, ~uj glas ne vi na dje te ta! – re ~e otac. I je dan {ap ta {edru go me, {to je di je te re klo.– Ne ma ni {ta na se bi! Ne ko di je te ka ̀ e, da car ne ma ni {tana se bi!– Ne ma ni {ta na se bi! Po vi ka na po sljet ku sav puk.Shva tio to i car, jer mu se i sa mom ~i ni lo, da lju di ima ju pra -vo, a mi{ lja {e ot pri li ke ova ko: “Sad ipak mo ram os ta ti u po-vor ci do kra ja!“ I za uze jo{ po no sni je dr`a nje.A ko mor ni ci i da lje no {a hu sku te, ko jih ni je ni bi lo.

21

Vi so ko iznad gra da, na vit kom stu bu sta jao je kip Sre tnogPrin ca. Sav je bio po zla }en tan kim i di vnim lis ti }i ma zla ta.Umjes to o~i ju imao je dva sjaj na sa fi ra, a ve li ki crve ni ru binbli je {tao je na dr{ku nje go vog ma ~a.Za is ta, svi su mu se mno go di vi li.– On je li jep kao vje tro kaz – pri mi je ti je dan od grad skih vi -je }ni ka, ko ji je `e lio da bu de uva ̀ a van zbog svog umje tni -~kog uku sa – sa mo {to ni je to li ko ko ris tan – do da de bo je }ise da ga ne ki lju di ne bi sma tra li ne pra kti ~nim, a on to ustva ri ni je bio.– Za {to ne mo ̀ e{ da bu de{ do bar kao Sre tni Princ? – upi tamu dra maj ka svog sin ~i }a ko ji je pla kao za mje se com. – Sre-tni Princ i ne po mi{ lja da zbog ne ~e ga pla ~e.– Ja sam sre tan da u svi je tu ima ne ko ko je po tpu no sre tan– mu mljao je ra zo ~a ra ni ~o vjek, gle da ju }i pre kra sni kip.

Oscar WildeSRETNI PRINC

23

Je dne no }i pre ko gra da je pre le tje la ma la las ta vi ca. Nje nesu dru ga ri ce pri je {est ne dje lja odle tje le u Egi pat, ali ona jeza ka sni la jer je za vo lje la naj lje p{u trsku. Ona ju je sre la ura no pro lje }e, kad je le tje la za ve li kom `u tom lep ti ri com nizri je ku i bi la o~a ra na nje ̀ nim stru kom pa se za us ta vi la da snjom po raz go va ra.– Smi jem li da te vo lim? – upi ta la je las ta vi ca, ko ja je vo lje -la da odmah pre |e na stvar, a trska joj se du bo ko po klo ni.Las ta vi ca je stal no obli je ta la oko nje, do ti ~u }i se kri li ma vo -de i pra ve }i sre brne ko lu ti }e. To nje no udva ra nje tra ja lo jeci je lo lje to.– To je smi je {na lju bav – cvrku ta le su os ta le las ta vi ce. –Trska ne ma no va ca, a ima to li ku ro dbi nu – i zbi lja, ri je ka jebi la pu na trsa ka. A kad je do {la je sen, sve su las ta vi ce odle-tje le.Kad su oti {le, las ta vi ca se osje ti usa mlje na i obo ̀ a va njetrske po ~e lo je da je za ma ra. – Ona ni {ta ne go vo ri – re ~e, –a ja se bo jim da je nes ta la jer se ne pres ta no igra s vje trom.– I zbi lja, kad god je vje tar du vao, trska se gip ko sa vi ja la. –Do zvo lja vam da je ona ov dje kod ku }e – nas ta vi las ta vi ca– ali ja vo lim pu to va nje a mo ja pri ja te lji ca, pre ma to me, ta -ko |er mo ra da vo li pu to va ti.– Ho }e{ li pu to va ti sa mnom? – upi ta naj zad las ta vi ca trsku,ali trska stre se gla vi com; ona je to li ko bi la ve za na za svo judo mo vi nu.– Ti si se sa mnom sa mo {a li la – uzvi knu las ta vi ca. – Ja pu-tu jem do pi ra mi da, zbo gom – i odle tje.Le tje la je ci je li dan i u grad sti ̀ e no }u.– Gdje }u da pre no }im? – po mi sli ona.Ta da opa zi kip na vi so kom stu bu.– Ja }u od sjes ti ov dje – re ~e ona – ovo je li je po mjes to nasvje ̀ em vaz du hu. – I ona sle tje upra vo me |u no ge Sre tnogPrin ca.

24

– Imam zla tnu spa va }u so bu – re ~e ti ho, raz gle dav {i una oko -lo i spre mi se da spa va; ali ~im je uvu kla gla vi cu pod kri la,pa de na nju ve li ka kap vo de. – ^u dno va to! – vi knu – na ne -bu ni gdje ni obla ~i }a, zvi jez de su po tpu no ja sne i sjaj ne, aipak pa da ki {a. Kli ma je u sje ver noj Evro pi za is ta stra {na.Trska je mno go vo lje la ki {u, ali to je bi la sa mo nje na se bi ~nost.Za tim pa de i dru ga kap.– Ka kva je ko rist od ovog ki pa kad ne mo ̀ e ni ki {u da za -dr`i? – re ~e ona – mo ra }u da po tra ̀ im ne ku do bru stre hu– i odlu ~i da le ti da lje.Ali pri je ne go {to je ra {i ri la kri la, pa de tre }a kap i ona po gle -da go re i ugle da... O! [ta je ugle da la?O~i Sre tnog Prin ca bi le su pu ne su za ko je su se spu {ta le niznje go ve zla tne obra ze. Nje go vo li ce bi lo je na mje se ~i ni ta -ko li je po da je ma la las ta vi ca bi la ve oma dir nu ta.– Ko si ti? – upi ta ona.– Ja sam Sre tni Princ.– Za {to on da pla ~e{? – upi ta las ta vi ca. – Po tpu no si meskva sio.– Kad sam bio `iv i imao ljud sko srce – od go vo ri kip – ni -sam znao {ta su su ze, jer sam `i vio u pa la ~i bez bri ge, u ko -ju `a lost ni je mo gla da stu pi. Po da nu sam se igrao sa svo-jim dru go vi ma u vrtu, a uve ~e sam vo dio ko lo u ve li kojdvo ra ni.Oko vrta je bio po di gnut ogro man zid, ali ja ni ka da ni samupi tao {ta je iza nje ga, oko me ne je bi lo sve ta ko li je po. Mo -ji su me dru go vi zva li Sre tni Princ, i ja sam stvar no bio sre-tan ako je sre }a u ras ko {i. Ta ko sam `i vio i ta ko sam i umro.A sa da, po {to sam mrtav, oni su me pos ta vi li ta ko vi so ko damo gu da vi dim svu ru go bu i bi je du u mom gra du, pa iakoje mo je srce od olo va, ja ne mo gu dru k~i je ne go da pla ~em.– [ta! Zar on ni je sav od zla ta? – po mi sli las ta vi ca u se bi. Bi -la je isu vi {e u~ti va da bi gla sno mo gla da is ka ̀ e svo ja za pa -`a nja.

25

– Da le ko odav de – nas ta vi kip ti him i zvon kim gla som –da le ko odav de u je dnoj uli ~i ci sto ji si ro ma {na ku }a. Je danje pro zor otvo ren i kroz taj pro zor mo gu da vi dim `e nu ka -ko sje di za sto lom. Nje no je li ce mr{a vo i iznu re no. Ru kesu joj gru be i crve ne, izbo de ne od igle, jer je ona kro ja ~i ca.Ona ve ze cvje to ve na svi le noj ha lji ni za naj ljup ki ju od kra-lji ~i nih dvor skih da ma ko ju }e ona obu }i za dvor ski bal. U}o {ku so be u kre ve ti }u le ̀ i bo les tan njen sin ~i}. Ima gro z-ni cu i tra ̀ i na ran ~e. Nje go va maj ka ne ma ni {ta {to bi muda la osim vo de iz ri je ke, a on pla ~e. Las to, las ta vi ce, ma lalas to, ho }e{ li joj odni je ti ru bin s dr{ka mog ma ~a? Mo je suno ge pri~ vr{}e ne za pos to lje, pa se ne mo gu kre ta ti.– Me ne o~e ku ju u Egip tu – od go vo ri las ta vi ca. – Mo je sudru ga ri ce ve} odle tje le do Ni la i pri ~a ju s ve li kim lo to so -vim cvje to vi ma. Us ko ro }e po }i da spa va ju u gro bni ci Ve li -kog fa ra ona. On tu le ̀ i sam u svom sku po cje nom sar ko fa -gu, umo tan u `u to pla tno i bal za mo van ra znim mi ri si ma.Oko nje go vog vra ta je la nac od svi je tlo ze le nog }i li ba ra, aru ke su mu kao uve lo li{ }e.– Las to, las ta vi ce, ma la las to – mo lio je Kra lje vi} – zar ne }e{os ta ti sa mnom je dnu no} i bi ti moj gla snik? Onaj je dje ~akto li ko `e dan, a nje go va je maj ka ta ko `a lo sna.– Ja ni sam si gur na da vo lim dje ~a ke – od go vo ri las ta vi ca. –Pro {log lje ta kad sam sta no va la kraj ri je ke bi la su ta mnodva zlo ~es ta dje ~a ka, mli na re vi si no vi, ko ji su se uvi jek ba-ca li na me ne ka me njem. Oni me, na ra vno, ni ka da ni su po-go di li; mi las ta vi ce le ti mo vrlo brzo, a osim to ga, ja sam po-ri je klom iz po ro di ce po zna te po svom brzom le tu: no ipakje to bio znak ne po {to va nja.Sre tni Princ je iz gle dao ta ko `a los tan da ga je ma loj las ta -vi ci bi lo `ao. – Ov dje je vrlo hla dno – re ~e ona – ali ja }u sto bom os ta ti jo{ je dnu no} i bi }u tvoj gla snik.– Hva la ti, ma la las to – re ~e Princ.

26

Ta ko je las ta vi ca is ko pa la ve li ki ru bin iz bal ~a ka Prin ~e vog ma -~a i odle tje la, dr`e }i ga u klju nu, iznad grad skih kro vo va.Pre le tje la je to ranj sa bor ne crkve, na ko me su bi li izva ja nive li ki an |e li od bi je log mer me ra. Pre le tje la je i pa la ~u i ~u -la zvu ke gla zbe. Di vna dje voj ka iza {la je na bal kon sa svo-jim dra gim. – Ka ko su di vne zvi jez de – re ~e joj on – ka ko jedi vna no} lju ba vi!– Ja se na dam da }e mo ja ha lji na bi ti na vri je me go to va zadvor ski bal – od go vo ri ona – na re di la sam da mi se na njojizve zu cvje to vi, ali kro ja ~i ce su ta ko li je ne.Pre le tje la je ri je ku i vi dje la svje ti ljke obje {e ne na jar bo li mala |a. Pre le tje la je i Ge to i ugle da la sta re trgov ce ko ji su seme |u so bno cje njka li i va ga li no vac na ba kar nim va ga ma.Naj zad sti ̀ e do one si ro ma {ne ku }i ce i po gle da unu tra.Dje ~ak je gro zni ~a vo ka{ ljao na svom kre ve tu, a nje go va jemaj ka za spa la. Bi la je ta ko umor na. Las ta vi ca ule tje unu trai po lo ̀ i ve li ki ru bin na sto po red `e ni nog na prstka. On danje ̀ no oble ti ne ko li ko pu ta oko kre ve ti }a, le pr{a ju }i kri li maiznad dje ~a ko vog ~e la. – Ka ko mi je hla dno – re ~e dje ~ak –si gur no }e mi bi ti bo lje, – i pa de u pri ja tan san.Las ta vi ca on da odle tje na trag Sre tnom Prin cu i is pri ~a mu{ta je u~i ni la. – ^u dno je to – pri mi je ti ona – ali me ni je sa -da sa svim to plo, iako je ta ko hla dno.– To je za to {to si u~i ni la je dno do bro dje lo – re ~e Princ. Ma -la las ta vi ca po ~e o to me da ra zmi{ lja, a on da za spa. Nju jera zmi{ lja nje odu vi jek uspav lji va lo.Ka da je osva nuo dan, ona je odle tje la do ri je ke i oku pa lase. – Ka kva ne obi ~na po ja va – re ~e pro fe sor na uke o pti ca -ma kad je pre la zio pre ko mos ta. – Las ta vi ca zi mi! – O to meje na pi sao du ga ~ak ~la nak u mje snim no vi na ma. Sva ko jetaj ~la nak za pa zio, a u nje mu je bi lo to li ko stra nih ri je ~i daga ni ko ni je ra zu mio.– No }as pu tu jem u Egi pat – re ~e las ta vi ca, odu {ev lje na svo-jim pla nom. Po sje ti la je sve ja vne spo me ni ke i du go sje di -

27

la na vrhu crkve nog tor nja. Kud god je do {la, vrap ci su cvr-ku ta li i go vo ri li je dan dru go me: “Ka kav ugle dan stra nac“,a to je nju ve oma ve se li lo.Kad je iza {ao mje sec, odle tje la je na trag Sre tnom Prin cu.– Ima{ li ka kvu po ru ku za Egi pat? – upi ta ga ona. – Upra -vo kre }em!– Las to, las ta vi ce, ma la las to – re ~e Princ – zar ne }e{ samnom os ta ti jo{ je dnu no}?– ^e ka ju me u Egip tu – od go vo ri las ta vi ca. – Su tra }e mo jedru ga ri ce odle tje ti do Dru gog vo do pa da. Tu se vo de ni konjva lja izme |u ro go za, a na ve li kom pri jes to lu od gra ni ta sje -di bog Me mnon. On ci je le no }i gle da u zvi jez de i kad za svi-je tli zvi jez da Da ni ca, on sa mo je dnom kri kne od ve se lja ion da za {u ti. O po no }i `u ti la vo vi si la ze na oba le ri je ke dase na po je. Nji ho ve su o~i kao ze le ni sma ra gdi, a nji ho va jeri ka ja ~a od ri ke vo do pa da.– Las to, las ta vi ce, ma la las to – re ~e Princ – da le ko iza gra davi dim mla dog ~o vje ka u pot krov lju. Gla vu je spus tio na stopo kri ven pa pi rom, a po kraj nje ga sto ji po su da s ki tom uve-lih lju bi ~i ca. Nje go va je ko sa sme |a i ku dra va, usne su muru me ne kao nar, a ima kru pne, sa nji ve o~i. On nas to ji daza vr{i ko mad za di re kto ra po zo ri {ta, ali mu je hla dno i nemo ̀ e da pi {e da lje. U pe }i ne ma va tre, a mla di} je izne mo -gao od gla di.– Os ta }u s to bom jo{ je dnu no} – od go vo ri las ta vi ca ko ja jeza is ta ima la do bro srce. – Ho }u li i nje mu odni je ti je dan ru -bin?– Na `a lost, ne mam vi {e ru bi na – re ~e Sre tni Princ – sve {tomi je pre os ta lo, jo{ su mo je o~i. One su na prav lje ne od sku-po cje nih i ri jet kih sa fi ra, ko ji su pri je hi lja du go di na do ne -se ni iz In di je. Izva di je dno oko i odne si mu ga. On }e ga pro-da ti dra gu lja ru i ku pi ti hra ne i drva, pa }e do vr{i ti ko mad.– Dra gi Prin ~e – re ~e las ta vi ca – to ne mo gu u~i ni ti – i po ~eda pla ~e.

28

– Las to, las ta vi ce, ma la las to – re ~e joj Princ – u~i ni to ka koti na re |u jem.Ta da las ta vi ca izva di Prin ~e vo oko i odle tje do stu den to veso bi ce. Unu tra je u{la pri li ~no la ko, jer je u kro vu bi lo mno -go ru pa. Pro vu kla se kroz je dnu i u{la u so bu. Mla di je ~o -vjek po krio gla vu ru ka ma, ta ko da ni je ~uo le pr{a nje pti -~jih kri la, i kad je po di gao o~i, ugle dao je kra san sa fir po lo -`en na uve le lju bi ~i ce.– Po ~e li su da me ci je ne – uzvi kne on – ovo je dar od ne kogobo ̀ a va oca. Sa da mo gu da do vr{im svoj ko mad. – Iz gle -dao je ta da po tpu no sre tan.Slje de }eg da na las ta vi ca odle tje do pris ta ni {ta. Spus ti se najar bol ve li ke la |e i po sma tra {e mor na re ka ko iz vla ~e u`e -tom ve li ke san du ke iz ma ga ci na. – Ho-o-ruk! – vi ka li sukad bi se ko ji od san du ka po di gao. – Idem u Egi pat – vi ka -la je las ta vi ca, ali se na nju ni je ni ko oba zi rao i kad je iza {aomje sec, ona se vra ti Sre tnom Prin cu.– Do {la sam da ti ka ̀ em zbo gom – re ~e las ta vi ca.– Las to, las ta vi ce, ma la las to – re ~e Princ – zar ne }e{ samnom os ta ti jo{ je dnu no}?– Zi ma je – od go vo ri las ta vi ca – us ko ro }e ov dje bi ti sni je -ga i mra za. U Egip tu gri je to plo sun ce, ze le ne su pal me, akro ko di li le ̀ e u bla tu i li je no za gle da ju oko li nu. Mo ji dru-go vi gra de gni jez da u hra mu Bal be ka, a crve ni i bi je li go lu-bo vi po sma tra ju ih i je dan dru gom gu ~u. Dra gi Prin ~e, jamo ram da te os ta vim, ali ja te ni ka da ne }u za bo ra vi ti i upro lje }e }u ti do ni je ti dva kra sna dra gu lja umjes to onih ko -jih si se ti odre kao. Ru bin }e bi ti pur pur ni ji od crve ne ru ̀ e,a sa fir }e bi ti plav kao ve li ko mo re.– Do lje na trgu – re ~e Sre tni Princ – sto ji dje voj ~i ca sa {i bi -ca ma. [i bi ce su joj pa le u bla to i po kva ri le se. Njen }e je otactu }i ako ku }i ne do ne se ne {to nov ca i ona }e pla ka ti. Ne mani ci pe la ni ~a ra pa, a gla vi ca joj je ne po kri ve na. I{ ~u paj mii dru go oko i po daj joj ga. Njen je otac ne }e tu }i.

29

– Os ta }u s to bom jo{ ovu no} – re ~e las ta vi ca – ali ja ne mo -gu da ti izva dim i dru go oko. Bio bi po tpu no sli jep.– Las to, las ta vi ce, ma la las to – re ~e Princ – u~i ni ka ko ti na -re |u jem.Ta da las ta vi ca is klju va Prin cu i dru go oko i po le tje s njim.Spus ti se do dje voj ~i ce i spus ti dra gulj na dlan nje ne ru ke.– Ka kav je to ta ko li jep ko ma di} sta kla – us kli knu dje voj ~i -ca i sva ra do sna otr~a ku }i.Las ta vi ca se vra ti Sre tnom Prin cu. – Sa da si ti sli jep – re ~eona – ja }u s to bom os ta ti za uvi jek.– Ne, ma la las to – od go vo ri Princ – ti mo ra{ da otpu tu je{ uEgi pat.– Ja }u s to bom os ta ti za uvi jek – po no vi las ta vi ca, i za spakod Prin ~e vih no gu.Po sli je to ga, po ci je li bi dan sje di la na Prin ~e vom ra me nu ipri ~a la mu sve {to je vi dje la u stra nim ze mlja ma. Pri ~a la muje o crve nim ro da ma ko je sto je u du gim re do vi ma na oba-la ma Ni la i klju no vi ma hva ta ju zla tne ri bi ce; o Sfin gi ko ja jesta ra kao sam svi jet, `i vi u pus ti nji i zna sve; o trgov ci mako ji po la ga no ko ra ~a ju po red svo jih ka mi la i no se u ru ka -ma bro ja ni ce od }i li ba ra; o kra lju Mje se ~e vih pla ni na ko ji jecrn kao abo nos i obo ̀ a va ve li ki bi ljur; o ve li koj ze le noj zmi -ji ko ja spa va u pal mi, a dva de set sve {te ni ka je hra ni me de -nim ko la ~i ma; o pi gme ji ma ko ji plo ve pre ko ogro mnog je-ze ra na ve li kim lo to so vim lis to vi ma i uvi jek ra tu ju s lep ti -ri ma.– Dra ga ma la las to – re ~e Princ – ti mi pri ~a{ o di vnim stva-ri ma, ali od svih stva ri naj di vni ja je pa tnja lju di. Ne ma ve -}e taj ne od bi je de. Le ti iznad mog gra da, ma la las to, i is pri -~aj mi sve {to bu de{ vi dje la.I las ta vi ca je le tje la iznad ve li kog gra da i vi dje la ka ko se bo-ga ta {i za bav lja ju u svo jim di vnim ku }a ma, dok pro sja ci sje -de pred nji ho vim ka pi ja ma. Le tje la je u us ke mra ~ne uli ~i -ce i vi dje la bli je da li ca iz gla dnje le dje ce, ko ja su tu po gle da -

30

la na crne uli ce. Ispod lu ka mos ta le ̀ a la su dva dje ~a ka ugr~e vi tom za grlja ju nas to je }i da se ta ko uza ja mno za gri ju.– Mi smo ta ko gla dni – go vo ri li su oni. – Vi tu ne smi je te le -`a ti – vi knuo im je stra ̀ ar i oni su iza {li na ki {u.Ona je ta da odle tje la na trag i is pri ~a la Prin cu {ta je sve vi-dje la.– Ja sam po kri ven di vnim zla tom – re ~e Princ. – Mo ra{ gaski da ti lis ti} po lis ti} i no si ti mo jim si ro ma si ma. @i vi lju diuvi jek mi sle da ih zla to mo ̀ e usre }i ti.Las ta vi ca je ki da la lis ti} po lis ti} ~is tog zla ta sve dok Sre tniPrinc ne pos ta de ta man i siv. Lis ti} po lis ti} ~is tog zla ta onaje no si la si ro ma si ma, a dje ~i ja li ca pos ta la su ru me ni ja. Dje -ca su se igra la na uli ci i ve se lo smi ja la. – Mi sa da ima mohlje ba – uzvi ki va li su.Ta da do |e sni jeg, a po sli je sni je ga mraz. Uli ce su iz gle da lekao da su iz gra |e ne od sre bra, to li ko su se si ja le i bli je {ta -le. Du ga ~ke le de ni ce kao kris tal ni bo de ̀ i vi si le su sa stre hana ku }a ma. Lju di su se umo ta va li u krzna, a ma li dje ~a cino si li su crve ne ka pe i kli za li se po le du.Ja dnoj ma loj las ta vi ci bi lo je sve hla dni je i hla dni je, ali onani je htje la da na pus ti Prin ca. Ve oma ga je za vo lje la. Ku pi laje mrvi ce is pred pe ka re vih vra ta kad pe kar to ne bi vi dio inas to ja la da se za gri je le pr{a ju }i kri li ma.Na kra ju je shva ti la da mo ra umri je ti. Ima la je sa mo to li kosna ge da jo{ je dnom uzle ti Prin cu na ra me na. – Zbo gom,dra gi Prin ~e – {a pnu on da – ho }e{ li mi do zvo li ti da te po-lju bim u ru ku?– Ja sam sre tan {to }e{ naj zad otpu to va ti u Egi pat, ma la las -to – re ~e Princ – os ta la si ov dje i su vi {e du go. Ali ti me mo -ra{ po lju bi ti u us ta, jer ja te vo lim.– Ja ne idem u Egi pat – od go vo ri las ta vi ca – ja pu tu jem uze mlju smrti. Smrt je ses tra sna, zar ne?I ona po lju bi Prin ca u us ta i mrtva pa de kraj nje go vih no -gu.

31

U tom tre nut ku u unu tra{ njos ti ki pa za ~u se ~u dno va ti pra-sak, kao da je ne {to pre pu klo. U stva ri, to je bi lo olo vno srceko je je prslo na dva di je la. Zbi lja, bio je stra ho vit, o{tarmraz.Ra no izju tra, gra do na ~el nik je {e tao trgom u dru{ tvu grad-skih vi je }ni ka. Kad su bi li po red pos to lja, gra do na ~el nik jepo gle dao kip. – Bo ̀ e moj, ka ko ja dno iz gle da Sre tni Princ– re ~e on.– Vrlo ja dno – us kli knu {e vi je }ni ci, ko ji su se uvi jek sla ga lis gra do na ~el ni kom. Za tim se po pe {e da ga bo lje raz gle da -ju.– Ru bin mu je spao s ma ~a, ne ma ni nje go vih o~i ju, a ni jevi {e ni zla tan – re ~e gra do na ~el nik – u stva ri, go to vo li ~i napro sja ka!– Li ~i na pro sja ka – sa gla si {e se grad ski vi je }ni ci.– Eno i mrtve pti ce kraj nje go vih no gu! – nas ta vi gra do na -~el nik. – Zbi lja je vri je me da iz da mo pro glas da je pti ca maza bra nje no da ov dje umi ru – a grad ski pi sar je smjes ta za-bi lje ̀ io taj pri je dlog.Us ko ro su ski nu li kip Sre tnog Prin ca. – Kad vi {e ni je li jep,ni je vi {e ni ko ris tan – re kao je pro fe sor es te ti ke na uni ver -zi te tu.Kip su pre to pi li u ve li koj pe }i, a gra do na ~el nik je odr`aosje dni cu grad skog vi je }a da bi se do ni je la odlu ka {ta }e seura di ti s me ta lom. – Sva ka ko, mo ra mo da ima mo dru gi kip– re ~e on – a to }e bi ti moj kip.– Ne, ve} moj – re ~e sva ki od grad skih vi je }ni ka i po ~e {eda se sva |a ju. Jo{ su se sva |a li kad sam ih po slje dnji putslu {ao.– ^u dna je ovo stvar – re kao je nad zor nik ra dni ka u to pi -oni ci. – Ovo slo mlje no srce ne to pi se u pe }i.Da li je znao da je to slo mlje no srce i ma la mrtva las ta vi canaj vre dni je bla go u gra du?

32

I.Do zlo grdio ri ba ru Pa lun ku nje gov bi je dni `i vot. @i vio onsam na pus to me mor sko me kra ju i hva tao po vas dan ri bena ko {ta nu udi cu, jer se za mre ̀ e u ono me kra ju jo{ ni jezna lo. A {to mo ̀ e{ da uhva ti{ na udi cu!– “Ka kav li je ovo bi je dni `i vot?“ – go vo rio Pa lun ko sam se -bi, – “{to da nas uhva ti{, to ve ~e ras po je de{ – i ni ka ko ve ra-dos ti ne ma za me ne na ovo me svi je tu.“Bi ja {e pak do ~uo Pa lun ko, da ima de po svi je tu bo ga tih `u -pa na i ga va na sil ni ka, {to `i ve u slas ti i las ti, u zla tu i u ras -ko {i. Uvrtio si da kle Pa lun ko u gla vu, ka ko bi i on je dnomta ko vo bo gat stvo vi dio i u njem po ̀ i vio. Za to se on za re -kne, da }e tri da na sje di ti u svom ~u nu na mor skoj pu ~i ni,a ri ba hva ta ti ne }e, ne bi li mu ovaj za vjet po mo gao.Ta ko Pa lun ko sje di tri da na i tri no }i u svom ~u nu na mor-skoj pu ~i ni – tri da na sje di, tri da na pos ti, tri da na ri be ne

Ivana Brli} Ma`urani}RIBAR PALUNKOI NJEGOVA @ENA

33

hva ta. Kad tre }i dan is tom po ~e lo svi ta ti, al se iz mo ra iz di -gne sre brn ~un, na njem zla tna ve sla, a u ~u nu, kao kra lje -vna ja sna, sto ji bli je da Zo ra-dje voj ka.– “Tri da na ~u vao si ̀ i vot mo jim ri bi ca ma, a sad re ci, {to `e -li{ da ti do bro u~i nim?“ – pro go vo ri Zo ra-dje voj ka.– “Po mo zi mi iz ove bi je de i pus to ga `i vo ta. Eto po vas danse pre bi jam uz ovaj pus ti kraj. [to da nas na hva tam, to ve -~e ras po je dem, te za me ne ni ka ko ve ra dos ti ne ma na ovo -me svi je tu“ – re ~e Pa lun ko.– “Idi ku }i, na }i }e{, {to ti tre ba“ – re ~e nje mu Zo ra-dje voj -ka. Ka ko re kla, ta ko pro pa la sa sre brnim ~u nom u mo re.Po ̀ u rio Pa lun ko na oba lu pak do svo je ku }e. Kad on do ku -}e, ali pred nje ga izi |e si ro ta dje voj ka, sva umor na od da-le ko ga ho da ona mo iz za gor ja. Re ~e dje voj ka: “Eno mi ma -ti umrla, ni ko ga na svi je tu ne mam, uzmi me za `e nu, Pa-lun ko.“Ne zna sa da Pa lun ko, {to da ura di. “Je li ovo, bo lan, sre }a,{to mi je {a lje Zo ra-dje vi ca?“ Vi di Pa lun ko, da je ono bi je -dna si ro ti nja kao i on, al opet se bo ji, da ne bi kri vo u~i nio isvo ju sre }u proi grao. Za to pris ta ne i uze onu si ro tu za ̀ e nu.A ona, ka ko bi la umor na, le ̀ e i spa va {e do dru go ga da na.Je dva Pa lun ko do ~e kao dru go ga da na, da vi di, ka ko va }eono sre }a da nas ta ne. Al dru go ga da na ni je ni {ta bi lo, ne gokad Pa lun ko uze udi ce, da ide u ri bu, `e na ode u pla ni nu,da be re lo bo du. Vra tio se uve ~er Pa lun ko, vra ti la se `e na, teuz ri bu i ne {to lo bo de ve ~e ra li. “E, ako li je ovo sva sre }a,on da sam i bez to ga mo gao bi ti“ – po mi sli Pa lun ko.Kad pro {la ve ~e ra, sje la `e na uz Pa lun ka, da mu kra ti vri je -me, da mu pri ~a pri ~e. Pri ~a ona o ga va ni ma i car skim dvo-ri ma, o zma je vi ma {to bla go ~u va ju i o kra lje vni {to u vrtubi ser si je a alem `a nje. Slu {a Pa lun ko, sve mu srce od ra do-s ti poi gra va. Za bo ra vio Pa lun ko bi je du svo ju – tri bi go di -ne ova ko slu {ao gdje mu pri ~a. Al se jo{ vi {e obra do vao Pa-lun ko, kad se do mi slio: “Ovo je `e na vi lin ska, po ka zat }e

34

mi put do bla ga zma je va ili do vrta kra lje vne. Tre ba sa moda se strpim, da je ne oja dim.“^e ka Pa lun ko – dan za da nom pro la zio, pro {la go di na, pro -{le dvi je. Ve} im se i si nak ro dio – na zva li ga Vlat kom ma -lim. Al ono u stva ri je dna ko os ta lo: Pa lun ko ri bu hva ta, a`e na se ob dan po pla ni ni za lo bo dom pre bi ja, uve ~er ve ~e -ru va ri, a za ve ~e rom di je te nu na i Pa lun ku pri ~e pri ~a. Svelje p{e ona pri ~a, a sve te ̀ e ~e ka Pa lun ko, dok mu je dne ve -~e ri ne do grdje lo, te kad se `e na ras pri po vi je da la o go le -mom bo gat stvu i ras ko {i Kra lja Mor sko ga, sko ~i gnje vanPa lun ko, {~e pa `e nu za ru ku i re ~e:– “Sa da vi {e okli je va nja ne ma, ne go ti me ne su tra na uran -ku vo di do dvo ro va Mor sko ga Kra lja.“Upla {i la se `e na, gdje je Pa lun ko ona ko sko ~io. Re ~e onanje mu, da ne zna, gdje su dvo ri Mor sko ga Kra lja, ali Pa lun -ko ja ros tan izbi je `e nu i za pri je ti joj, da }e je ubi ti, ne oda limu taj nu vi lin sku.Sad spo zna si ro ta `e na, da ju je Pa lun ko dr`ao za vi lu, te seras pla ~e i re ~e:– “Ni sam ja, bo lan, vi la, ne go sam si ro ta `e na, ko ja ~a ro li jane znam. A {to te bi pri ~am, to mi srce ka zu je, da te ra zo -no dim.“ Jo{ se vi {e na ovo ra zja rio Pa lun ko, gdje se ta ko va -rao za dvi je du ge go di ne, te gnje van za po vje di `e ni, da su -tra pri je zo re po |e sa dje te tom mor skim `a lom na de snustra na, a Pa lun ko }e po }i na li je vu – i da se ne vra }a ju, dokne na |u pu ta do Mor sko ga Kra lja.Kad u zo ru, al pla ~e `e na i mo li se Pa lun ku, da se ne ras ta -ju. – “Tko zna, gdje }e ko je od nas nas tra da ti na ovom ka-me ni tom `a lu“ – go vo ri la ona. Al Pa lun ko opet na srnuo nanju, te ona on da uze di je te i ode pla ~u }i, ku da joj mu` za-po vje dio. Pa lun ko pak ode na dru gu stra nu.I{la ta ko `e na sa dje te tom, ma lim Vlat kom, i{la za se dmi cu,i{la za dvi je. Ni gdje ne na la zi la pu ta do Mor sko ga Kra lja.Umo ri la se ve} ja dni ca kru to te je dno ga da na za spa la na

35

ka me nu uz mo re. Kad se pro bu di, ali nes ta lo ~e da, ne ja ko -ga Vlat ka.Ko li ko se upro pas ti la, uko ~i le joj se su ze na srcu, a od ve li -ke joj se `a los ti pre ki nu la ri je~, te ona oni je mje la.Vra ti la se si ro ta nje mi ca uz oba lu mor sku i sti gla ku }i. Su-tra dan do {ao i Pa lun ko. Ne na {ao pu ta do Mor sko ga Kra-lja, vra tio se ja ros tan i bi je san.Kad on u ku }u, al ne ma ~e da Vlat ka, a ̀ e na ni je ma. Ne mo -`e da mu ka ̀ e, {to se slu ~i lo, ne go sva pro pa la od tu ge.Ta ko od onog da na u njih bi lo. @e na ni ti pla ~e, ni ti ku ka, ne -go ni je ma po ku }i ra di i Pa lun ka dvo ri, a ku }a ti ha i pus takao grob. Za ne ko vri je me po dno si Pa lun ko ovu `a lost, alon da mu sa svim do ja di lo: gdje se bi ja {e naj bo lje po na daoras ko {i Kra lja Mor sko ga, tu mu do {la ova bi je da i ne vo lja.Ri je {i se, ele, Pa lun ko, te se je dnog ju tra opet po ve ze namo re. Na mo ru tri da na sje di, tri da na pos ti, tri da na ri be nehva ta. Kad tre }i dan, pred njeg izi |e Zo ra-dje voj ka.Pri ~a njoj Pa lun ko, {to se slu ~i lo i po tu ̀ i se:– “Go ri je ovo jad ne go li pri je bi ja {e. Nes ta lo dje te ta, `e nani je ma, ku }a pus ta. Da svi snem od ja da!“Ne re ~e ni {ta na ovo Zo ra-dje voj ka, ne go upi ta Pa lun ka:– “[to si za ̀ e lio? Jo{ }u ti je dnom po mo }i.“Al u Pa lun ka sa mo je dna lu da pa met, te ka ko si bi ja {e upi-ljio u gla vu, da se na gle da i na u`i je bo gat stva Kra lja Mor-sko ga, ta ko i ne za tra ̀ i, da mu se ~e do vra ti, ni ti da mu `e -na pro go vo ri, ne go se mo li Zo ri-dje voj ci:– “Haj de mi, svi je tla Zo ro-dje vi ce, po ka ̀ i put do Mor sko -ga Kra lja.“ I opet ni {ta ne re ~e Zo ra-dje voj ka, ne go li je poupu ti Pa lun ka:– “Kad o mla dom mje se cu sta ne dan svi ta ti, ti sje dni u ~un,~e kaj vje tra i oti |i vje trom pre ma is to ku. Odni jet }e te vje-tar do os trva do Bu ja na, do ka me na do Ala ti ra. Ta mo }u tedo ~e ka ti i put }u ti do Mor sko ga Kra lja po ka za ti.“Ode Pa lun ko ra dos tan ku }i.

36

Kad bi lo o mla do me mje se cu, al on ni {ta `e ni ne go vo ri ne -go ra no zo rom u ~un sje da, vje tra ~e ka i ode vje trom pre -ma is to ku.No si vje tar ~un i na ne se ga do mo ra ne zna no ga, do os trvado Bu ja na. Pli va buj no os trvo kao ze le ni vrt. U njem buj natra va i tra ti na, u njem lo za vi no va, u njem man du la ras -cvje ta na. Na sred os trva dra gi ka men, bi jel go ru }i ka menAla tir. Pol ka me na nad os trvom `a ri, po la pod os trvom umo re svi je tli. – Tuj na os trvu na Bu ja nu, na ka me nu na Ala-ti ru, sje di Zo ra-dje voj ka.Li je po Zo ra-dje voj ka Pa lun ka do ~e ka la, li je po ga upu ti la.Po ka za la mu, gdje do os trva na mo ru pli va ko lo mlin sko, aoko ko la Mor ske Dje vi ce igre igra ju. Jo{ ga li je po na u~i la,ka ko }e se ko lu na mo li ti, da ga spus ti do Kra lja Mor sko ga,a da ga ne pro gu ta ju ja zi mor ski.Jo{ mu re ~e Zo ra-dje voj ka:– “Ve li kog }e{ se do bra i ras ko {i na u`i va ti u Kra lja Mor sko -ga, al znaj: na ze mlju ne mo ̀ e{ da se vra ti{, jer su tri stra-ho vi te stra ̀ e pos tav lje ne. Je dna va lo ve di ̀ e, dru ga vje tarvi je, a tre }a mu nje kri ̀ a.“A Pa lun ko ra dos tan u ~un sje da i po ve ze se do ko la mlin-sko ga, mi sle }i u se bi:– “Ne zna{, Zo ro-dje vi ce, {to je bi je da na ovo me svi je tu. Ne -}u se lje ze mlje za ̀ e lje ti, gdje os tav ljam pus tu ne vo lju!“On do ko la mlin sko ga, a oko ko la Mor ske Dje vi ce pus to -pa {ne igre igra ju. U val ro ne, po mo ru se go ne, ko se im sepo va lu ras te ple, sre brne im pe ra je tre pe re, a ru me na im seus ta smi ju. I po ko lu sje da ju i oko ko la mo re za pje nju ju.Do plo vi ~un do ko la mlin sko ga, a Pa lun ko, ka ko ga Zo ra-dje vi ca u~i la, ta ko u~i nio: di gnuo ve slo nad mo re, ka ko gane bi mor ski ja zi pro gu ta li, te ova ko mlin skom ko lu pro go -vo rio:– “Ko lo vrta na vrta, ili do ja za mrtvo ga, ili do Kra lja Mor-sko ga.“

37

Kad Pa lun ko ovo izre kao, {i knu {e Mor ske Dje vi ce kao sre-brne ri bi ce, oku pi {e se oko ko la, uhva ti {e se bi je lim ru ka maza `bi ce te za vrtje {e ko lo – za vrtje {e ga hi tro, vrto gla vo.U~i ni se vir u mo ru, u~i ni se vir stra ho vit, vir du bok, ute gnuvir Pa lun ka, za kru ̀ i Pa lun kom kao ta na nom {i bi com i spu -{ta ga do sil nih dvo ro va Kra lja Mor sko ga.Jo{ Pa lun ku u u{i ma {um mor ski i pus to pa {ni smi jeh Mor-skih Dje vi ca, ali ve} se on na {ao na kra sno me pi jes ku, na si -tno me pi jes ku od su ho ga zla ta.Ogle dnu se Pa lun ko i kli knu:“E, ~u da mi di vno ga, ~i ta va po lja na od zla tno ga pi jes ka!“Ono sa mo mi sli Pa lun ko, da je po lja na, ko li ka je, ali ono bi -la ve li ka dvo ra na Kra lja Mor sko ga. Oko dvo ra ne sto ji mo -re kao mer mer ni zi do vi, nad dvo ra nom sto ji mo re kao svodsta kle ni. Od ka me na od Ala ti ra pla vo svje tlo kao pla va mje -se ~i na. Ovje si le se nad dvo ra nom gra ne od bi se ra, uz di glise po dvo ra ni sto lo vi od ko ra lja.A na kra ju, na dru gom kra ju, svi ra le gdje svi re i si tni pra-por ci gdje bi ju, ona mo u zla tno me pi jes ku u`i va i po ~i vaKralj Mor ski. Pru ̀ io se u zla }a ni pi je sak, sa mo vo luj sku gla -vu po di gao – ukraj nje ga plo ~a od ko ra lja, iza nje ga `i vi caod zla ta.[to ono tan ke svi ra li ce brzo i ta na no svi re, a si tni pra por cistre lo ho tno bi ju, {to se ono sja ja i ras ko {i blis ta – ovo li kosre }e i bla ̀ en stva ne bi ja {e Pa lun ko mi slio da gdje god imana svi je tu!Po ma hni tao Pa lun ko od pus te ra dos ti, u~i ni lo mu se, kaoda se vin ca na ki tio, zai gra lo mu srce, plje snuo u dla no ve,po trkao po zla tno me pi jes ku ko hi tro no go di je te, pre ba ciose po dva, po tri pu ta, kao lu di de ran ~i}.Vrlo se ovo svi dje Mor sko mu Kra lju. U Mor sko ga Kra lja te -{ke no ge pre te {ke, a jo{ te ̀ a gla va vo luj ska. Na smi ja se gro-ho tom Mor ski Kralj, te ka ko u zla tno me pi jes ku po ~i va, ta -ko oko nje ga pi je sak pr{i od smi je ha.

38

– “Ba{ si mo m~e la ko no go“ – re ~e Mor ski Kralj i ski ne vrhuse be gra nu bi se ra te Pa lun ka da ri va. Za po vje di za tim Mor-ski Kralj, te izni je le vi le po mor ki nje na zla tnim pla dnji maje la bi ra no ga i pi }a me de no ga. Bla gu je Pa lun ko uz Mor sko -ga Kra lja na plo ~i od ko ra lja, ele, u ~as ti naj ve }oj.Kad Pa lun ko odru ~ao, pi ta nje ga Kralj Mor ski:– “Je si li jo{ ~e ga za ̀ e lio, mo m~e?“A {to zna de da za ̀ e li bi je dna si ro ti nja, ko ja jo{ ni ka da do -bru ni je pri vi ri la? Ne go ka ko Pa lun ko bio gla dan od da le -ka pu ta, to se on sla bo na jeo je la bi ra ni jeh i pi }a me de no -ga, pa za to re ~e Mor sko me Kra lju:– “Ba{ kad me pi ta{, Kra lju Mor ski, za ̀ e lio sam, da mi je do -bar pla danj va re ne lo bo de.“ Za ~u dio se ovo me Kralj Mor ski,al se on da do sje tio te se na smi jao i Pa lun ku go vo rio:– “E, bra te moj, dra ga je u nas lo bo da, dra ̀ a ne go bi ser i bi-ser njak, jer je od nas da le ko do nje. Al kad si ba{ za ̀ e lio,po slat }u vi lu pre ko mor ku, do ni jet }e ti iz kra ja lo bo de. Alti se me ni jo{ tri pu ta pre ba ci.“Ka ko je Pa lun ko ra dos tan, ni {ta ovo ni je nje mu te {ko. Ska -~e on na no ge la ga ne, a ono se brzo pri ku pi {e i po mor ki njei si tna ~e ljad u dvo ra nu, da ovo ~u do vi de.Za le ti se Pa lun ko po zla tno me pi jes ku, pre ba ci se vje {to je -dan, pa dva, pa tri pu ta kao vje ve ri ca, a Mor ski Kralj i sva~e ljad gro ho tom se na smi ja li toj vje {ti ni.Al se naj sla |e na smi ja lo ne ko di je te ne ja ~ko, a bio to kraljma li, {to ga od igre i obi jes ti se bi po mor ki nje za kra lji le. Sje -di mla di kralj u zla tnoj ko li jev ci, u svi le noj ko {u lji ci. Po ko-li jev ci bi ser ni pra por ci, a dje te tu u ru ci zla tna ja bu ka.Kad se Pa lun ko pre ba cio, a ma li se kralj ona ko slat ko na-smi jao, ogle dnu se Pa lun ko na nje ga. Po gle dnu ma lo ga kra-lja – pre ne ra zi se Pa lun ko: ono je si nak nje gov ne ja ki, Vla-t ko ma li.Ele, pri sje lo ovo Pa lun ku odmah. Ne bi ni sam mo gao po-mi sli ti, da bi mu ova ko brzo pri sje lo!

39

Smrknu se Pa lun ko onim ~a som – ra zje dio se, te kad se ma -lo ra za brao, po mi sli:– “Gle ga, de ran ~i }a, ku da se dje nuo, da kra lju je u igri i obi-jes ti, a ma ti mu kod ku }e od tu ge oni je mje la.“Ki van je Pa lun ko, ne mo ̀ e da gle da ni se be ni si na u ovimdvo ri ma; al ne smje de ni {ta da re ~e, ka ko ga ne bi od dje-te ta ras ta vi li. Za to se on u~i ni slu gom u svo ga si na, Vlat kama lo ga, mi sle }i:“Os tat }u kad god na sa mu s dje te tom, spo me nut }u di je tena oca i maj ku, ute }i }u s nji me, odni jet }u prko nji cu si na,vra ti ti se s nji me k ma te ri.“Ta ko mi slio Pa lun ko te je dno ga da na do ~e kao, os tao na sa -mu s dje te tom te ma lo me kra lju pri {a pnuo: “Haj de sin ko,sa ocem da ute kne mo.“Al Vlat ko bi ja {e ~e do sa svim ne ja ~ko, te ka ko je du go podmo rem bo ra vio, ta ko oca ve} i za bo ra vio. Na smi ja se on,na smi ja se ma li kralj, mi sli on: {a li se Pa lun ko – te Pa lun kano ̀ i com gur nuo:– “Ni si ti otac moj, ti si ona lu da, {to se pred Mor skim Kra-ljem pre ba cu je.“Uje de ovo za srce Pa lun ka, od srd`be bi svi snuo. Ode on ta -ko i ras pla ~e se od gor ko ga je da. Oku pi la se oko nje ga ~e ljadKra lja Mor sko ga, te ova ko je dan dru go me go vo ri li:– “E, ovo mo ra da je ve li ki vel mo ̀ a na ze mlji bio, kad uovo li koj ras ko {i pla ~e.“– “Du {e mi, bio sam is ti kao i Kralj Mor ski. Imao sam di je -te, {to mi se u bra du pe nja lo, `e nu, {to mi ~u da ka zi va la –a lo bo de, bra te, ko li ko ho }e{, ne tre ba{ se ni pred kim pre-ba ci va ti!“ – go vo ri oja |en Pa lun ko.^u di se ~e ljad ovo li ko mu go spod stvu te pu {ta ju Pa lun ka,da tu gu je za svo jom sre }om. A Pa lun ko os ta slu gom u ma-lo ga kra lja. Uga |a sin ku sva ko ja ko, mi sli: pre go vo rit }u gaka ko god, da sa mnom ute kne. A ma li kralj sva kim da nomobje sni ji i pus to pa {ni ji, te {to vi {e da ni pro tje ~u, to di je teza ve }u lu du Pa lun ka dr`a {e.

40

II.Dok ovo ta ko bi ja {e, do tle `e na Pa lun ko va u ku }i sa mo va -la i tu go va la. Prve ve ~e ri na ognji {tu oganj po dr`a va la i ve -~e ru va ri la, a kad Pa lun ka ni je do ~e ka la, on da oganj za pu-s ti la i vi {e ga ni je pa li la.Sje di si ro ta nje mi ca na pra gu, ni ti ra di, ni ti spre ma, ni ti pla -~e, ni ti ku ka, ne go se ubi ja ja dom i ~e me rom. Ni ti mo ̀ e dau ko ga upi ta sa vje ta, kad je ni je ma, ni ti mo ̀ e mo rem po }iza Pa lun kom, kad je od tu ge pre klo nu la.Kud }e, da kle, ja dna, ne go je dnog da na ode u da le ko za-gor je, gdje joj je maj ka le ̀ a la sa hra nje na. Ta ko ona nad gro-bom ma te ri nim sta la, a pred nju iza |e li je pa ko {u ta.Pro go vo ri ko {u ta ni je mim je zi kom:– “Ne moj da sje di{ i da se ubi ja{, k}e ri mo ja, jer bi ti srcepu klo, a ku }a bi ti se ra spa la.Ne go ti sva ke ve ~e ri Pa lun ku ve ~e ru spre maj, a iza ve ~e retan ku ku dje lju ra zrje {uj. Ne do |e li Pa lun ko, a ti u zo ruuzmi nje go vu ve ~e ru i me ka nu ku dje lju i jo{ po ne si tan kedvoj ni ce, pa po |i u kr{. Ta mo u dvoj ni ce svi raj, zmi je i zmi -ji }i }e ve ~e ru izjes ti, a ga le bo vi ku dje ljom gni jez da obla ga -ti.“Do bro k}er ka sve ra zu mje la, {to joj ma ti go vo ri la, i ta ko u~i -ni la. Sva ke ve ~e ri ve ~e ru spre ma, iza ve ~e re ku dje lju ra z-rje {u je. Ne vra }a se Pa lun ko, uzi ma `e na u ra nu zo ru dvoj-ni ce, izno si u kr{ ve ~e ru i ku dje lju. Ka ko ona u dvoj ni ce svi -ra, ta na no u de snu svi ra lu svi ra, ta ko izla ze iz kr{a zmi je izmi ji }i. Ve ~e ru bla gu ju, `e ni ni je mim je zi kom za hva lju ju.A kad u li je vu svi ra lu pre bi ra, do li je }u ga le bo vi i ga le bi }i,ku dje lju u gni jez da ra zno se, a `e ni za hva lju ju.Ova ko `e na ra di la sva kim da nom – i ve} se mje sec tri pu tapo vra tio, a Pa lun ka sve je dna ko ne ma.Opet te {ka tu ga obrva ja dnu nje mi cu, te ona ode opet nagrob ma te rin.I{e }e pred nju ko {u ta, a `e na joj ni je mim je zi kom go vo ri la:

41

– “Evo, maj ko, sve sam ta ko ura di la, al Pa lun ka ni ka da! Me -ni do ja di lo ~e ka nje. Il da sko ~im u mo re, il da se ra zbi jem osti je nu?“– “K}e ri mo ja“, re ~e ko {u ta, “ne moj da bu de{ ne vje ra. Lju tumu ku mu ~i tvoj Pa lun ko. A ti slu {aj, ka ko }e{ mu po mo }i. Une zna no me mo ru ima lu bin ve li ki, na lu bi nu zla tna pe ra ja, nape ra ji zla tna ja bu ka. Uhva ti{ li na mje se ~i ni lu bi na, ola k{at}e{ ja de tvom Pa lun ku. Al do mo ra ne zna no ga tre ba pro }i tripe }i ne od obla ka: u je dnoj zmi ja ori ja {ka, maj ka svi ju zmi ja,mo re di ̀ e i va lo ve pra vi; u dru goj pti ca ori ja {ka, maj ka svi jupti ca, bu ru ra zma hu je; u tre }oj zla tna p~e la, maj ka svi ju p~e -la, mu nje kri ̀ a i izvo di. Po |i, k}er ko, do mo ra ne zna no ga, ni -{ta ne po ne si do li udi ce i ta na nih dvoj ni ca, a na |e{ li se u te -{koj ne vo lji, ti otpo ri svoj de sni ru kav, bi je li ne ru blje ni.“Upam ti la k}er ka, dru gog da na ~un uze la, oti snu la se na mo -re de be lo, a ni {ta ne po ni je la do li udi ce i tan kih dvoj ni ca.Lu ta i tu ma ra mo rem, dok je mo re ne na ne se do je dnog mje-s ta, a ta mo na mo ru tri stra ho tne pe }i ne od te {kog obla ka.Na ula zu prve pe }i ne gla vu di gla zmi ja gro zo vi ta, maj kasvi ju zmi ja. Stra {na gla va sav ulaz za tvo ri la, a ti je lom se upe }i ni is pru ̀ i la te ta mo ori ja {kim re pom oma hu je, mo remu ti i va lo ve di ̀ e.Ne smi je `e na ni bli zu ~u do vi {tu, ne go se sje ti la svo jihdvoj ni ca te u de snu svi ra lu sta la pre bi ra ti. Ka ko svi ra, ta kosa kra ja da le ka, kr{e vi ta, hi te, pli va ju zmi je i zmi ji }i. Do pli -va {e, do hi ta {e zmi je {a ro li ke i si tni zmi ji }i, te se mo li li zmi -ji stra ho vi toj:– “Pu {taj, maj ko na {a, `e nu, da pro |e ~u nom kroz pe }i nu.Ona je na ma ve li ko do bro u~i ni la, gdje nas je sva ke zo rena hra ni la.“– “Kroz pe }i nu je pu {ta ti ne mo gu, jer mi da nas va lja ve lomo re di }i“ – od vra ti stra {na zmi ja. “Ali ako vam je do brou~i ni la, do bro }u joj i vra ti ti: il joj vo lja te ̀ ak gru men zla ta,il joj vo lja {est ni za bi se ra?“

42

Ne pre va ri se vjer na `e na na bi ser i zla to, ne go ova ko zmi -ji ni je mim je zi kom go vo ri la:– “Ja sam do {la ra di ma le ne stva ri, ra di lu bi na iz mo ra ne-zna no ga. Ako sam ti do bro u~i ni la, ti me pu {taj kroz pe }i -nu, zmi jo stra ho vi ta.“– “Pu {taj, maj ko na {a“ – pri hva ti le zmi je i zmi ji }i, “eto ko-li ke nas je hra ni la, ko li ke ot hra ni la. A ti le zi, maj ko na {a, papro spa vaj mal ko, a mi }e mo za te be mo re di za ti.“Ne mo ga {e zmi ja odo lje ti ono li koj svoj ti, a bi la ona `e ljnasna od ti su }u go di na. Pus ti da kle `e nu kroz pe }i nu, pa seon da po pe }i ni pru ̀ i te stra {na za spi. Pri je ne go li za spi,zmi ja ma i zmi ji }i ma na lo ̀ i:– “Do bro mi mo re po di gni te, dje co mo ja, dok ja ma lo po ~i -nem.“Pro {la ni je ma `e na kroz pe }i nu, os ta le zmi je i zmi ji }i u pe -}i ni. Umjes to da mo re bur ka ju, a oni mo re ta ̀ e i smi ru ju.Is plo vi la `e na, sti gla do dru ge pe }i ne, a u dru goj pe }i ni pti -ca ori ja {ka, maj ka svi ju pti ca. Na ula zu stra ho vi tu gla vu is -pru ̀ i la i gvoz de ni kljun ra zva li la, a go le ma kri la po pe }i niras kri li la i kri li ma ma {e, vi hor ra zma hu je.La ti la se `e na dvoj nicâ te u li je vu svi ra lu pre bi ra. Do le tje {esa kra ja si vi ga le bo vi i si tni ga le bi }i te se stra {noj pti ci mo li -li, da pus ti `e nu sa ~u nom kroz pe }i nu, jer je nji ma ve li kodo bro u~i ni la, gdje im je sva kim da nom ku dje lju ste ra la.– “Ne mo gu da je pu {tam kroz pe }i nu, jer da nas mi va lja si -lan vi hor po di gnu ti. Ne go ako vam je do bro u~i ni la, ve }e }ujoj do bro vra ti ti. Dat }u joj ̀ i ve vo de iz klju na gvoz de no ga,da joj se `i va ri je~ po vra ti.“Ele, ovo te {ko bi lo ja dnoj `e ni nje mi ci, gdje bi ja {e to li ko po -`e lje la, da joj se `i va ri je~ vra ti! Al ona vjer na os ta de te pti -ci ova ko go vo ri la:– “Ni sam do {la ra di svo je ga do bra, ve} ra di ma le stva ri: ra -di lu bi na iz mo ra ne zna no ga. Ako sam ti do bro u~i ni la, a time ne kroz pe }i nu pu {taj.“

43

Na mo li li ga le bo vi maj ku-pti cu i jo{ je upu ti li, da ma lo nasa nak le gne, a oni }e za nju vi hor ra zma ha ti. Po slu {a la maj -ka-pti ca svoj tu svo ju, ovje si la se gvoz de nim ~a por ci ma ope }i nu te za spa la.A ga le bo vi i ga le bi }i, mjes to da vi hor di ̀ u, a oni vi hor ta ̀ ei smi ru ju.Ta ko ni je ma `e na dru gu pe }i nu pre plo vi la i do tre }e do la -zi la.U tre }oj pe }i ni zla tna p~e la. Na ula zu se zla tna p~e la uzli-je ta la: kri ̀ a ognje ne mu nje i grom ke gro mo ve. Tu tnji mo -re i pe }i na, zve ~e mu nje po obla ku.Stra va uhva ti `e nu, gdje se na {la sa ma u ovoj gro zo ti. Ali seona svog de snog ru ka va do sje ti la, bi je li ru kav ne ru blje niispo ri la, na zla tnu p~e lu nji me oma hnu la te p~e lu u ru kavuhva ti la.Uti hnu le na mah mu nje i gro mo vi, a zla tna se p~e la sta la`e ni mo li ti:– “Pu {taj me ne, `e no, na slo bo du. Ne {to }u te, `e no, na u~i -ti. Gle di ta mo na mo re {i ro ko: ve li ku }e{ ra dost ugle da ti.“Po gle da la `e na na mo re {i ro ko: upra vo bi lo sun ce na uran -ku, za ru me ni le se ne bes ke vi si ne, za ru me ni lo se mo re od is -to ~i, a iz mo ra ta man se iz di gao ~un sre brni. U ~u nu kaokra lje vna bli je da i ja sna Zo ra-dje voj ka, a uz nju di je te ne-ja ko u svi le noj ko {u lji, sa zla tnom ja bu kom. Ono Zo ra-dje -voj ka ma log kra lja ju trom po mo ru {e ta la.Pre po zna la `e na sin ka iz gu blje no ga.E, ~u da pre ~u dno ga, {to je mo re {i ro ko, da ga ni je ma ti sve -ga obu hva ti la, {to je sun ce vi so ko, da ga ni je ma ti ru komdo hva ti la.Zas tre pi la ona od pre ve li ke ra dos ti, dr{}e ona kao ta na naja si ka. Il’ bi ru ke za dje te tom pru ̀ i la? Il’ bi za njim mi lo us -kli knu la? Il’ bi naj bo lje za njim do vi je ka gle da la!Plo vi sre bren ~un po mo ru ru me no mu, u da lji ni se ~u nakiz gu bio, u mo re ~u nak uro nio, a je dva se maj ka pre nu la.

44

– “Ja }u te be pu ta na u~i ti“ – pro go vo ri `e ni zla tna p~e la.“Do }i }e{ do ma log kra lja, do sin ka tvo ga, s njim }e{ u sre -}i bo ra vi ti. Al me pri je pu {taj na slo bo du, da ja kri ̀ am pope }i ni mu nje, i ne moj mi pe }i nom pro la zi ti.“Pe ~al gor ka ja dnu maj ku obrva la, obrva la i uz drma la. ^e dosvo je bi ja {e ugle da la, `e lju svo ju `e ljko va nu uo~i la – uo~i -la, ugle da la a ne ogrli la, ne izlju bi la! Uz drma la pe ~al `e nu:il’ }e bi ti Pa lun ku vje ra il’ ne vje ra? Il’ }e p~e lu pus ti ti i sin -ku svo me do }i, il’ }e pe }i nom pro la zi ti do mo ra ne zna no -ga, po lu bi na ve li ko ga?Ka ko ju je pe ~al uz drma la, ta ko joj se su ze od srca ot ki nu -le, ta ko joj se `i va ri je~ po vra ti la, te ona `i vom ri je ~i p~e ligo vo ri la:– “Ne pe ~a li me, zla tna p~e lo! Ne pu {tam te na slo bo du, jerja mo ram kroz pe }i nu pro }i. Ja sam svo je ~e do opla ka la i usrcu svo me po ko pa la. Ni sam amo do {la ra di sre }e svo je,ve} ra di ma le stva ri: rad lu bi na iz mo ra ne zna no ga.“Ta ko `e na go vo ri la, u pe }i nu uplo vi la. U pe }i ni po ~i nu la, u~un ku oda hnu la, ta mo no }i i mje se ~i ne ~e ka la.E, moj ro de, {to se ono da nas mo re ti ho u~i ni lo, a u zra kubu ra po ~i nu la, gdje u je dnoj pe }i ni spa va zmi ja stra ho vi ta,u dru goj pti ca ori ja {ka, a u tre }oj `e na izmo re na!Ta ko ti ho da nak pro la zio, ta ko ve ~er do la zi la – ta ko mje se -~i na si nu la. Kad mje sec vi so ko na ne bo, a `e na o po no }i umo re ne zna no za plo vi la te na sred mo ra udi cu spus ti la.

III.Za po vje di uve ~er ma li kralj Pa lun ku, da mu no }as sple tedo bre vo |i ce od svi le. “Su tra }u te ra nom zo rom pod ko li -ca pre za ti, da me vo zi{ po zla tno me pi jes ku.“Ele, pre vr{i lo ovo Pa lun ku. Gdje se do sad krio pred Zo rom-dje voj kom, kad bi ju trom pod mo re si la zi la, to }e ga su traugle da ti, gdje ga sin pod ko la upre ̀ e.

45

Spa va sva ~e ljad, spa va Mor ski Kralj, spa va kra lji} obi je sni– sam Pa lun ko bu dan: vo |i ce ple te. Kru to ple te, kao da jene {to smi slio. Kad spleo, ja ke bi ja hu ono uzi ce, pa re ~e Pa-lun ko:– “Ni sam ni ko ga pi tao, dok sam lu do ra dio, ne }u lje ni sa -da, gdje sam se pa me ti do zvao.“Ta ko re kao, ti ha no po {ao do ko li jev ke, gdje mu si nak tvrdospa va {e, pro vu kao uzi ce kroz `bi ce od ko li jev ke, sve zao ko-li jev ku se bi na le |a te po {ao da ute kne sa si nom.Ti ho Pa lun ko pro la zio zla }a nim pi jes kom – pro {ao sil nudvo ra nu ko pros tra nu po lja nu, pro {u ljao se zla tnom `i vi -com, ra zma knuo gra ne od bi se ra. A kad do {ao, gdje sto jimo re ko zi do vi, ni {ta ne okli je va Pa lun ko, ne go za pli va umo re sa dje te tom.Da le ko je, tu ̀ na tu go, od Kra lja Mor sko ga do svi je ta bi je -lo ga! Pli va Pa lun ko, pli va; al {to mo ̀ e ja dan ri bar pre pli -va ti, gdje mu le |a jo{ pri ti snuo ma li kra lji} sa zla tnom ja bu-kom i nje go va ko li jev ka od zla ta. Kao da se mo re nad nji -ma sve vi {e i te ̀ e po di ̀ e!Kad je Pa lun ko ve} po sve izne mo gao, a ono jo {te osje tio:kvrcnu lo ne {to o zla tnu ko li jev ku, za pe lo ne {to o `bi ce ko-li jev ci. Ka ko za pe lo, ta ko lju to hi tro po te za ti sta lo.– “Sad sam ti se ja dan sa `i vo tom opros tio“ – sam se bi Pa-lun ko go vo ra {e. “Ovo me mor ska ne man na zu bu no si.“Al to ne bio zub mor ske ne ma ni, ve} bi la ko {ta na udi ca, apus ti la je `e na Pa lun ko va.Kad ̀ e na osje ti la, da je udi ca za pe la, a ona ra do sna svu sna gusku pi la, vu ~e i po te ̀ e, ka ko ne bi ve li kog lu bi na iz gu bi la.Kad bli ̀ e do vu kla, iz di gle se iz mo ra naj pri je zla tne `bi ceod ko li jev ke. @e na na mje se ~i ni do bro i ne pre po zna la, ne -go odmah po mi sli la: “Eto zla tne pe ra je na lu bi nu.“Pa on da se po ka za lo di je te sa zla tnom ja bu kom. Opet `e nami sli: “Ovo je zla tna ja bu ka na pe ra ji.“ A kad naj po sli je izi -{la iz mo ra gla va Pa lun ko va, ra do sno `e na us kli knu la:

46

“A ovo je gla va ve li ko ga lu bi na!“Ve se lo kli knu la, sa svim k se bi do vu kla. A kad sa svim bli zudo vu kla – e, ro de moj ro |e ni, tko bi znao li je po is ka za ti, ka -ko im je od pre ve li ke ra dos ti bi lo, gdje se ova ko u ~u nu sa-s ta do {e sve tro je, a na mje se ~i ni, usred mo ra ne zna no ga!Ne go vre me na gu bi ti ne smi ju, tre ba pro }i pe }i ne, dok seni su stra ̀ e u pe }i ni pro bu di le. Pa uhva ti {e ve sla te po ve -zo {e hi tro, {to im sna ga da je.Ali eto ja da izne na da! Ka ko je ono ma li kra lji} svo ju maj kuugle dao, odmah se za nju do sje tio. Za grli lo di je te maj ~i cuobje ma ru ~i ca ma – ispa de mu ja bu ka od zla ta. Pro pa de ja-bu ka u mo re, pro pa de do dna mor sko ga, do dvo ro va Kra-lja Mor sko ga, ba{ na ra me Kra lju Mor sko me.Pro bu di se Mor ski Kralj, ru knu lju ti to. Sko ~i iz sna sva ~e -ljad po dvo ra ni. Odmah opa zi li, da je nes ta lo ma log kra lji -}a i slu ga na nje go va. Po di go {e po tje ru za nji ma. Is pli va lena mje se ~i nu Mor ske Dje vi ce, po le tje le u no} la ke pre ko -mor ke, po sla li hi tre sko ro te ~e, da pro bu de stra ̀ e u pe }i ni.Ali ~un ve} bio kroz pe }i ne pro {ao, te se da la po tje ra za ~u -nom. Ve sla ju Pa lun ko i nje go va `e na, ve sla ju {to im sna gada je, a za nji ma pus ti la se haj ka: {i ba ju za nji ma Mor skeDje vi ce, le te za ~u nom hi tre pre ko mor ke, va lja se za nji mamo re uzbur ka no, ma {e, vi je bu ra sa obla ka.Sve se bli ̀ e oko ~u na haj ka skla pa la – ne bi joj ute kla ni naj-bo lja bro di ca, ka mo li ma li ~u nak na dva ve sla! Du go hrli~u nak pred po tje rom, ali upra vo, kad se bi je li dan po mo lio,sklo pi la se sa svih stra na gro za oko ~u na.Pre kri lio vi hor ~u nak, sti gli ga {u mni ta la si, sple le se oko~un ka u vi je nac Mor ske Dje vi ce. Lju lja, lju lja vi je nac oko~un ka, pro pu {ta ju Mor ske Dje vi ce stra ho tne ta la se, ne pro -pu {ta ju ~un ka sa ta la som. Pi {ti, prska mo re i vje tri na.Sti snu la Pa lun ka stra va od pro pas ti, pak u smrtnoj stis ci po-vi kao:– “Oj po mo zi, ja sna Zo ro-dje voj ko!“

47

Iz di gnu la se iz mo ra Zo ra-dje voj ka. Pa lun ka ugle da la, al nepo gle da la, ma log kra lji }a po gle da la, al ne da ri va la – a vjer-noj `e ni hi tar dar da ri va la: ru bac ve ze ni i iglu pri ba da ~u.Od rup ca se bi je lo ja dro po di gnu lo, a od igle kor mi lo sestvo ri lo. Na pe lo se na vje tru ja dro, ko je dra ja bu ka, a `e nauhva ti la tvrdom ru kom za kor mi lo. Ra zbio se vi je nac oko~un ka, si je va ~u nak pre ko si njeg mo ra, kao zvi jez da pre kone ba pla vog! Le ti ~u dno ~u do pred stra ho vi tom po tje rom –{to je haj ka ja ~a, to vi {e mu po ma ̀ e: {to je vi hor br`i, to br`i~un pred vi ho rom, {to je mo re br`e, to br`i ~un po mo ru.Uka za la se u da lji ni oba la kr{e vi ta, na oba li ku }i ca Pa lun -ko va, a pred ku }i com bi je li prud po lo ̀ i ti.Kad se oba la uka za la, odmah haj ki sna ga osla bi la. Bo je sekra ja vi le pre ko mor ke, za os ta ju od oba le Mor ske Dje vi ce,na pu ~i ni os ta ju vi hor i ta la si, a sam ~u nak le ti ra vno dooba le ka no di je te u maj ~i no kri lo.Na le tio ~u nak do oba le, pre le tio pre ko bi je log pru da, uda-rio o hri di nu. Ra zbio se ~u nak o hri di nu, po to nu lo ja dro ikor mi lo, pro pa la u mo re zla tna ko li jev ka, ute kla p~e la zla-to kril ka – a Pa lun ko sa `e nom i dje te tom na {li se na pru dupred svo jom ku }i com.E, kad one ve ~e ri lo bo de ve ~e ra li, {to je bi lo, sve za bo ra vi -li. Pa da ni je za one dvoj ni ce, nit ko ne bi ovo ve} pam tio.Ne go tko god u dvoj ni ce du ne, to mu kru pna svi ra la du di oPa lun ku ova ko:^u do lu do Pa lun ko, Na dno mo ra pro pao, Lju tog ja da do pao.A si tna svi ra la `e nu spo mi nje:Si ni, si ni, zo ri ce, Evo no ve sre }i ce; Da je tri put po to plje na, Izba -vi je vjer na `e na.Ta ko {i rom svi je ta pri ~a ju dvoj ni ce.

48

Da le ko na pu ~i ni mor skoj vo da je ta ko mo dra, kao {to su la-ti ce naj lje p{eg ra zli ~ka, a bis tra po put naj ~i{ }eg pro zir ca, alije i ve oma du bo ka, du blja ne go {to ije dno si dro mo ̀ e do -se }i; mno go bi crkve nih tor nje va va lja lo nas ta vi ti je dan nadru gi, da bi sa dna mor skog do se gli vo di na po vr{je. A nadnu mo ra bo ra ve mor ske vi le ili si re ne.Ne moj te mi sli ti, da on dje ne ma ni {ta do pus ta bi je la pi jes -ka! Ni ka ko! On dje vam ras te naj ~u dni je drve }e i bi lje, {to jeta ko gip ko u sta blji ci i li{ }u, da se odmah po vi ja, ba{ kao daje `i vo, ~im se vo da ma i ma lo uzbi ba. Sva ko ja ke ri be, ma -le i ve li ke, kli ze i pro mi ~u izme |u gra nja, upra vo kao {to ipti ce u nas go re pro li je }u zra kom.Na ovo me mjes tu, gdje je mo re po naj du blje, uz di ̀ u se dvo -ri, u ko ji ma sto lu je kralj po dmor skog svi je ta: sti je ne su imod ko ra lja, vi so ki {i ljas ti pro zo ri od naj ~i{ }eg jan ta ra, a krovod sa mih {ko ljki, {to se ras tva ra ju i skla pa ju, ka ko se ve}

Hans Christian AndersenMALA SIRENA

49

vo da zi ba. Di vo ta ih po gle da ti, jer je u sva koj {ko ljci sjaj nibi ser: je dno je di no ova kvo zrno bi lo bi naj ve }i sjaj u kru nika kve kra lji ce.Onaj kralj na mor sko me dnu bi ja {e ve} mno go go di naudov cem, pa je dvo ri ma uprav lja la sta ri ca mu maj ka. Bi lato umna `e na, no po no sna na svoj vi so ki rod, te je sto ga ino si la dva na est os tri ga na re pu, dok su os ta le si re ne ple-me ni ta ro da smje le ima ti sa mo {est. Ina ~e bi la vri je dna sva -ke hva le, po gla vi to sto ga, {to je ve oma vo lje la ma le kra lje -vne, svo je unu ke. Bi ja {e ih {est, sve kra sne po izbor dje voj -ke, no naj mla |a bi la po naj lje p{a: ko ̀ a joj nje ̀ na i pro zir napo put ru ̀ i ne la ti ce, o~i mo dre kao naj du blje mo re, no, po -put os ta lih mor skih vi la, ni ona ne ima |a {e no gu, ne go jojse ti je lo za vr{a va lo pre la ze }i u ri blji rep.Po cio dan dje ca se igra hu do lje na dvo ri ma, u ve li kim dvo-ra na ma, gdje je iz sti je na ra slo `i vo cvi je }e. Ve li ki se jan tar -ni pro zo ri otva ra hu, pa im do la ̀ a hu ri be, kao {to na makroz otvo re ne pro zo re uli je }u las ta vi ce; no ri be pli va leupra vo do ma lih kra lje vna, ko je ih mi lo va hu, a ri be uzi ma -hu je lo iz nji ho vih ru ku.Is pred kra ljev skih dvo ra ste rao se ve li ki vrt s ognje no-ru -me nim ta mno mo drim drve }em, vo }e se sja lo po put zla ta,a cvi je }e pre li je va lo u `ar kim bo ja ma, ka ko god se sta blji kepo vi ja hu i lis to vi po mi ca hu. Tlo bi ja {e od naj si tni jeg pi jes -ka, ali mo dro kao sum por ni pla men. Na da svim tre pe ri lone obi ~no mo dro svi je tlo – kao da i ni si na mor skom dnu:pri je bi po mi slio, vi so ko si u zra ku, gdje je i pod to bom inad to bom sa mo ne bes ko pla ve tni lo. Za ti ha vre me na mo -glo se vi dje ti sun ce, ko je se uka zi va lo po put ka kva pur pur -na cvi je ta, {to iz svo je ~a {ke izli je va svu onu svje tlost.Sva ka ma la kra lje vna ima {e svo je mjes tan ce u vrtu, gdjemo ga {e po mi loj vo lji ko pa ti i sa di ti. Je dna je svo jim cvje t-nim li je ha ma da la oblik ki ta, dru goj se svi |a lo, da joj je ku -ti} na lik na ma lu si re nu, no naj mla |a svoj vrti} zao kru ̀ i la,

50

da bu de okru gao po put sun ca, a i cvi je }e joj bi lo jar ko i ru-me no kao sun ce.Bi la ona ne obi ~no di je te, ti ho i za mi{ lje no; dok bi se os ta leses tri ce ki ti le naj ~u dni jim stvar ca ma, {to bi ih uzi ma le izpo to nu lih bro do va, njoj – osim nje zi na ru me na i `ar ka cvi -je }a, {to pod sje }a {e na sun ce – bi ja {e naj mi li ji li jep mra mor -ni kip, {to pri ka zi va {e kra sna dje ~a ka; kip bio is kle san u bi-je lu, ~is tu ka me nu, a na mor sko je dno do spio pri li kom ne -kog bro do lo ma. Ma la je si re na kraj ki pa za sa di la po put ru -`e ru me nu `a lo snu vrbu, {to je di vno uzra sla te svi ja la svo -je svje ̀ e gra ne nad ki pom i spu {ta la ih sve do mo dro gapje{ ~a nog tla, gdje se uka zi va la lju bi ~as ta sje na, {to se, ba{kao i gra ne, ne pres ta no po mi ca la; ~i ni lo se, kao da se vr{cisa vi ja ju, da cje lu nu ko ri je nje.Ne bje {e za ma lu si re nu, ve }e ra dos ti do li {to god ~u ti o oni -ma go re, o lju di ma. Sta roj ba ki, va lja lo ne pres tan ce pri po -vi je da ti sve, {to je zna la o bro do vi ma i gra do vi ma, o lju di -ma i `i vo ti nja ma. Na da sve se ma loj kra lje vni u~i ni lo ne obi -~nim i kra snim to, {to go re na ze mlji i cvi je }e mi ri {e – jerna mor sko me dnu ni je mi ri sa lo – {to su on dje {u me ze le nei {to se ri be, ko je se ta mo vi de me |u gra njem, mo gu gla-som jav lja ti te pje va ti to li li je po, da ih je mi li na slu {a ti. Bi -ja {e za pra vo ri je~ o pti ~i ca ma, a ba ka ih na zi va {e ri ba ma,ka ko bi ma le si re ne mo gle ra zu mje ti, jer jo{ ni kad pti ca nevi dje {e.– ^im ko ja od vas na vr{i pe tna es tu go di nu – ka za la im ba -ka – do pus tit }u joj, da izro ni mo ru na po vr{je, da za mje -se ~i ne sje dne na sti je ne i gle da ve li ke bro do ve ka ko onu daje dre; odan de }e vi dje ti {u me i gra do ve.Dru ge go di ne naj sta ri ja ses tra na vr{i pe tna est lje ta. Ka kosu ses tre bi le sve je dna od dru ge za go di nu mla |a, to je naj-mla |oj va lja lo jo{ ~i ta vih pet go di na ~e ka ti, da se uzmo gneoti snu ti sa dna mor skog i po gle da ti, ka ko je u nas. No ses -tre me |u so bom obe }a {e, da }e je dna dru goj pri ~a ti, {to bu -

51

de vi dje la i {to joj se za to ga prvog izlas ka u~i ni naj lje p{im– jer im ba ka ni iz da le ka ni je dos ta na pri ~a la: ta bi lo je to li -ko to ga, {to one ho ti ja hu zna ti.Ni je dna od njih ni je to li ko ~e znu la, da vi di gor nji svi jet, ko-li ko ba{ naj mla |a, ko ja ima {e naj du lje na to ~e ka ti i ko ja bi -ja {e ona ko ti ha i za mi{ lje na. Mno gu je i mno gu no} pros -ta ja la kraj otvo re na pro zo ra gle da ju }i go re kroz ta mno mo -dru vo du, ko jom pli va hu ri be pra }ka ju }i re pom i ra zma -hu ju }i pe ra ja ma. Mo ga {e vi dje ti mje sec i zvi jez de, no ~i nja -hu joj se sa svim bli je dim, a kroz vo du jo{ i zna tno ve }im,ne go {to su u na {im o~i ma. A kad bi ispod njih pro ma knu -la ka kva sje na na lik na crn oblak, zna la je, da je to ili kit, {tonad njom pli va, ili pak brod s mno go lju di, ko ji, da ka ko, ni -su ni slu ti li, da do lje sto ji kra sna ma la si re na i svo je bi je leru ke pru ̀ a pre ma ko lum bi nji ho va bro da.Naj sta ri joj da kle kra lje vi ni bi ja {e pe tna est go di na, pa je sa -da smje la izro ni ti, izi }i mo ru na po vr{je.Kad se vra ti la u du bi ne, nje zi nu pri ~a nju ne bi ja {e kra ja nikon ca. Naj lje p{e je od sve ga, ka za ona, za mje se ~i ne le ̀ a tina pje{ ~a nu pru du po sred ti ha mo ra te pro ma tra ti ve li kigrad na su sje dnoj oba li, gle da ti ka ko mu se svje tla kri je se,kao da sto ti ne zvi jez da tre pe re, slu {a ti gla zbu i bu ku, {tro-pot ko la i gla so ve ljud ske, gle da ti mno ge crkve ne tor nje vei {i ljke, slu {a ti zvu ke, {to se ru ne sa zvo ni ka... Upra vo sto -ga, {to ni je mo gla ona mo, naj vi {e je za tim ~e znu la.O, ka ko li je sve to naj mla |a ses tra slu {a la! Kad je uve ~ersta ja la uz otvo ren pro zor i gle da la kroz ta mno mo dru vo du,mi{ lja {e na ve li ki grad i na svu onu bu ku i vi ku, pa joj seu~i ni, da zvo nja va s da le kih zvo ni ka ~ak do nje do pi re.Dru ge go di ne do pus ti ba ka dru goj ses tri, da izro ni iz vo dei da pli va, ka mo ho }e. Ona izi |e upra vo kad je sun ce za la -zi lo, i taj joj se pri zor u~i nio naj lje p{im. Bi ja {e kao da se svene bo pre kri lo sa mim zla tom, obla ci ta ko li je pi, da im onane mo ga {e kra so te opi sa ti: ru me ni i lju bi ~as ti sus ti za li je -

52

dni dru ge i nad njom plo vi li, no jo{ br`e od njih, po put ka -kve dru ge, bi je le ko pre ne, le tje lo ja to bi je lih la bu do va, pre-le tje lo pre ko vo de i nes ta lo ona mo, gdje bi ja {e sun ce; i onaza pli va u ono me smje ru, ali sun ce odje dnom uto nu, ru ̀ i -~as ta sja ja nes ta s po vr{ja vo de nog, a ru men sta de ga snu tina obla ci ma.Do go di ne tre }a ses tra izro ni na svi jet. Ta je bi la od svih naj-smje li ja, pa je sto ga za pli va la uza {i ro ku ri je ku, {to se u mo -re izli je va. Vi dje la je kra sne ze le ne bre ̀ u ljke s vi no vom lo -zom, pro la zi la po kraj dvo ra ca i se os kih dvo ro va, {to se po-ma lja hu iz di vnog {um skog ze le ni la; pti ce su po svu da pje-va le, a sun ce ta ko gri ja lo, te joj ~es to va lja lo u vo du za ro ni -ti, da ohla di vru }e li ce. U ne kom je ma lom za lje vu nai {lana ci je lu sku pi nu ljud skih ma li {a na: sa svim go li {a vi tr~a huna oko lo i pljus ka hu po vo di; i ona se htje de s nji ma poi gra -ti, ali se dje ca pres tra {i {e te po bje go {e, a na to is ko ~i ma lacrna `i vo ti nja – bio je to pas, sa mo ga ona ni kad pri je ni jevi dje la – te sta de na nju ta ko stra {no la ja ti, da se upla {i la ipo bje gla na {i ro ko mo re. Ni ka ko ne mo ga {e za bo ra vi ti di-vnih {u ma, ze le nih bre ̀ u lja ka i ljup ke dje ~i ce, {to pli va hupo vo di, prem da ne ima hu ri bljeg re pa.^et vrta ses tra ni je bi la ta ko smi ona; os ta la je na sred div ljegmo ra ne mi ~u }i da lje. Pri po vi je da {e, ka ko je upra vo on djenaj lje p{e: vi di{ na mi lje una oko lo, gle da{ na da le ko oko se -be, a nad vo dom ne bo po put sta kle na zvo na. Vi dje la je bro-do ve, ali sa mo iz da le ka: ~i nja hu se kao ga le bo vi, ve se li sedel fi ni pre me ta hu u vo di, a ve li ki ki to vi {trca hu vo dom iznoz drva, ta ko te bi ja {e, kao da je na sto ti ne vo dos ko ka na -oko lo.Do |e red i na pe tu ses tru; nje zin je ro |en dan pa dao ba{ uzi mu, ta ko te ona vi dje, {to os ta le pri je ne vi dje {e. Mo re bi -lo sa svim ze le no, svu da na oko lo pli va li ve li ki le de ni bre go -vi: sva ki se ~i nio kao zrno bi se ra, ka zi va la ona, no bi ja humno go ve }i od crkve nih tor nje va, {to ih lju di gra de. Po ka -

53

zi va hu naj ~u dni je obli ke i sja hu po put dra gu lja. Ona sje dena naj ve }i le de njak, a svi bro da ri bje ̀ a hu u stra hu odan -de, gdje je ona sje la i pus ti la, da joj se vje tar ko som poi gra -va. Po dve ~er se na vu kli obla ci i sa kri li ne bo, sta de si je va ti igrmje ti, a ta mno mo re vi so ko uz di za {e le de ne san te, {to ihos vje tlja va {e bli je sak mu nje. Na svim bro do vi ma sa vi {e je -dra, sve za hva ti strah i tre pet, sa mo ona mir no sje |a {e nasvom le de nja ku, {to je mo rem plo vio, te gle da {e ka ko mo -dre stri je le pa ra ju ne bo i nes ta ju u blis ta vu mo ru.Kad god bi ko ja izme |u ses ta ra prvi put iza {la na gor nji svi-jet, sva ka bi se vra }a la za ne se na no vo{ }u i lje po tom, {to bije go re vi dje la; no ka ko su sa da, kao odra sle dje voj ke, mo -gle slo bo dno go re odla zi ti, kad je ko ja htje la, pos ta do {e ra-vno du {ne pre ma gor njem svi je tu: brzo se vra }a hu na svo -je dvo re, a na kon mje sec da na re ko {e, ka ko je do lje naj lje -p{e i ka ko ni gdje ni je kao u svom do mu.^es to bi se u ve ~e re pet ses ta ra uze lo za ru ke, te bi ta ko za-je dno izla zi le vo di na po vr{je. Ima hu pre kra sne gla so ve,lje p{e ne go {to su u lju di, pa kad bi se on da na di gla bu ra,te one mo gle slu ti ti, da }e bi ti bro do lo ma, pli va le bi is predbro do va i di vno pje va le o lje po ti na dnu mo ra, po zi va ju }imor na re, ne ka se ne pla {e si }i k nji ma; no mor na ri im nemo ga hu ri je ~i ra zu mje ti, ve} mi{ lja hu, da je to olu ja; lje po -ta pod mo rem i ona ko ne sti za hu vi dje ti, jer kad brod po-to ne, po to pe se i lju di, te ta ko mrtvi do la ze na dvo re kra ljupo dmor skog svi je ta.I kad bi ses tre za grlje ne ta ko s ve ~e ra is pli va le na po vr{je,naj mla |a bi gle da la za nji ma os ta ju }i sa ma; bi ja {e joj da za -pla ~e, no su ze joj ni su na o~i na vi ra le, jer u si re ne ne ma su -za, pa sto ga jo{ vi {e trpi.“Ah da mi je ve} pe tna est go di na!“ uz di sa la ma la si re na.“Znam, da }u za vo lje ti onaj svi jet go re, i lju de {to on dje `i -ve.“Na po sljet ku i ona na vr{i pe tna es to lje to.

54

– Eto, sad si nam i ti odra sla – ka za joj ba ka, sta ra kra ljev skaudo vi ca. – Ho di, da te na ki tim kao i dru ge tvo je ses tre.I sta vi joj na ko su vi je nac od bi je lih lji lja na, u ko jih sva ka la-ti ca bi ja {e po lo vi na bi ser nog zrna; osim to ga na re di, da jojse na rep pri~ vrsti osam ve li kih os tri ga u znak vi so kog jojro da.– Ali to bo li! – uzvi knu ma la kra lje vna iz po dmor ja.– Va lja ne {to i pre trpje ti za ra di lje po te i odli ~ja! – uz vra ti jojba ka.O, ka ko bi ona ra do zba ci la sav taj ukras sa se be i ski nu la te -{ki vi je nac! Ko li ko bi joj bo lje pris ta ja lo ru me no cvi je }e iznje zi na vrta! No ni je smje la mi je nja ti obi ~a ja.– Zbo gom! – do vi knu ma la si re na te la ko po put mje hu rapro |e kroz vo du i izi |e na po vr{i nu.

Sun ce bi ja {e upra vo za pa lo, kad ona uz di ̀ e gla vu mo ru napo vr{je, ali su jo{ sja li obla ci po put ru ̀ a i zla ta, u ru men -kas tu zra ku ja sno i di vno blis ta la zvi jez da ve ~er nja ~a, uz -duh bio blag i svje`, a mo re sa svim ti ho. Tu se na la zio ve likbrod sa tri jar bo la, je dno mu je di no je dro ra za pe to, jer niod ku da ne bi ja {e da {ka vje tra; po bro du na oko lo, po ko no-pi ma i kri ̀ i ma, sje di li mor na ri, odan de do pi ra la pje sma igla zba, a ka ko se mra ~a lo, upa li {e se sto ti ne ra zno boj nihsvje ti lja ka, {to se ~i nja hu, kao da se u zra ku vi jo re zas ta vesvih na ro da.Ma la si re na za pli va ra vno pre ma okru glom oknu na ka ji ti.Sva ki put, kad bi je vo da don de uz di gnu la, mo ga {e kroz ja -sna sta kla unu tri za vi ri ti. Vi dje, gdje unu tra sto ji mno go lju -di u kra snu ru hu, a me |u nji ma po naj lje p{i bi ja {e mla dikra lje vi} kru pnih crnih o~i ju. Ni je mu mo glo ni ka ko bi ti vi -{e od {e sna est go di na. Upra vo mu bio ro |en dan, pa otudsav onaj sjaj i kras.Mor na ri ple sa li na pa lu bi, a ka ko kra lje vi} izi |e me |u njih,pre ko sto ti nu ra ke ta po le tje u vis: ra svi je tli {e sve na oko lo,

55

kao da je u pol bi je la da na, a ma la se si re na ve oma upla {i teu stra hu za ro ni pod vo du. No ubrzo opet is pli va i uz di ̀ egla vu: sad joj se ~i ni lo, kao da sve zvi jez de s ne bes kog svo -da na nju pa da ju – ni ka da ni je vi dje la ta kve lje po te niumje{ tva, ni je zna la za va tro met. Ve li ka se sun ca okre ta lasi pa ju }i is kre, pre kra sne ognje ne ri be kli zi le u mo dro mezra ku, a sve se zrca li lo u mir no me i ra vnom ogle da lu mor-skom. I na sa mo me bro du bi ja {e to li ko svje tla, da se mo gaovi dje ti sva ki i naj ma nji ko nop, a ne kmo li lju di. A ka ko li jetek kra san bio mla di kra lje vi}, ka ko li je lju ba zno stis kaomor na ri ma ru ku i smi je {io se, dok se zvu ci gla zbe kroz baj -nu no} ra zli je ga hu.Za pa la ve} ka sna no}, no ma la si re na ne mo ga {e o~i ju otr-gnu ti s bro da i s kra sno ga kra lje vi }a. Uga snu {e i ra zno boj -na svje tla, ognje ne zmi je ne {a ra hu vi si ne, ne ~u se vi {e nito pov ski pu canj, ali do lje, u du bi na ma mor skim, sve je {u -mje lo i bru ja lo. Ma la je si re na sje di la na vo di i pus ti la, da jeva lo vi uz di ̀ u i spu {ta ju, pa ta ko sve udilj za va ri va la u ka ji -tu. Brod sa da br`e za plo vi, je dno se je dro ra za pe za dru-gim, no va lo vi se po ~e {e sve vi {e di za ti, ve li ki se obla ci na -dvi {e, a u da lji ni si je vnu mu nja: te {ka se ne po go da spre-ma la. Mor na ri sto ga opet ubra {e je dra; ve li ki je brod brzokli zio i lju ljao se na uzbur ka no me mo ru, vo da se uz di za lapo put ve li kih, crnih bre go va, {to su pri je ti li – re kao bi, sad}e se sru {i ti pre ko jar bo la, no tad bi brod, po put la bu da, jur-nuo izme |u vi so kih va lo va, da se opet na |e na vrhu dru-go ga vo de nog bri je ga.To se ma loj si re ni ~i ni lo za ba vnim, ali mor na ri dru k~i je mi{ -lja hu o toj plo vi dbi, jer je brod pu cao i {kri pao, a de be le sedas ke sa vi ja le od te {kih uda ra ca; va lo vi jur nu {e pre ko pa lu -be i pre lo mi {e jar bol po sri je di, kao da je trska, a brod se na -`e na bok, te vo da po ~e u nj pro di ra ti. Sad i ma la si re na vi dje,da su lju di na bro du za pa li u po gi bao, a i njoj se sa moj va lja -lo ~u va ti gre da i brod skih krho ti na, {to su na oko lo plo vi le.

56

Na ma ho ve bi ja {e ta mno kao u ro gu, ta ko te se ni {ta ne mo -ga {e vi dje ti, no kad bi si je vnu lo, ta ko bi se ra svi je tli lo, da jemo gla sve na la |i ra spo zna ti. Oso bi to je ~es to o~i ma tra ̀ i -la mla do ga kra lje vi }a: vi dje ga upra vo u ~a su, kad ga pro-gu ta mor ska du bi na, po {to se brod ra zbio.U prvi se ~as obra do va mi sle }i, eto sa da kra lje vi }a do lje knjoj, ali se pri sje ti da lju di ne mo gu `i vje ti u vo di i da kra-lje vi} ne mo ̀ e dru k~i je do li mrtav sti }i na o~in ske joj dvo -re. Ne, ne smi je on umri je ti. Sto ga ona za pli va izme |u spo -na i tre ni ca, ko je je vo da ra zno si la, te ne gle da ju }i na po gi -bao i za bo rav lja ju }i, da bi je mo gle zdro bi ti, za ro ni du bo kopod vo du i opet se po ja vi izme |u va lo va, pa ta ko naj po sli -je sti ̀ e do mla dog kra lje vi }a, ko ji vi {e ne mo ga {e pli va ti pouzbur ka no me mo ru: ru ke mu i no ge klo nu le, kra sne se o~isklo pi le – smrt bi mu bi la ne iz bje ̀ na, da se ne po ja vi ma lasi re na. Ona mu pri dr`a gla vu nad vo dom i pus ti, da ih ta-la si no se ka mo im dra go.Uju tro se sti {a stra {no ne vri je me. Od bro da ni ka kva tra ga.Sun ce izi |e iz vo de ta ko crve no i sjaj no, te se ~i ni lo, kao davra }a `i vot u kra lje vi }e ve obra ze, no o~i os ta do {e sve udiljsklo plje ne. Si re na mu po lju bi kra sno, vi so ko ~e lo i za gla dimo kru ko su. Pri ~i ni joj se, kao da je sli ~an mra mor nom ki -pu u nje zi nu vrti }u, te ga i opet po lju bi i po ̀ e lje, da kra lje -vi} po ̀ i vi.Sad pred so bom opa zi ko pno, vi so ke mo dre bre go ve, {toim se na vrhun ci ma sni jeg bi je li, kao da su po nji ma pa li la-bu do vi. Na oba li se ze le nje le di vne {u me, a sa svim spri je -da uz di za la se crkva ili sa mos tan – ni je pra vo zna la, {to je,no sva ka ko bi ja {e ne ka kva gra |e vi na. U vrtu joj ra sli ~e tru -ni i na ran ~e, a pred vra ti ma sta ja le vi so ke pal me. Tu je mo -re stva ra lo ma len za ljev, tih ali ve oma du bok, {to se pru ̀ aodo gre be na, gdje se bi je lio si tni na ne se ni pi je sak. Ova modo pli va si re na s kra snim kra lje vi }em, po lo ̀ i ga na pi je sak ipri pa zi, da mu gla va bu de po vi {e, na to plom sun cu.

57

Uto za zvo ne zvo na na ve li koj, bi je loj zgra di, a mno go mla-dih dje vo ja ka pro |e vrtom. Ma la si re na ot pli va da lje i za |eiza ne kih vi so kih sti je na, {to su str{i le iz vo de; on dje se bina ko su i na prsa sta vi mor ske pje ne, da joj ni ko ne bi ma -log li ca vi dio, te uzme mo tri ti, tko li }e pri }i ubo gom kra lje -vi }u.Ne pro |e du go, a je dna izme |u mla dih dje vo ja ka na i|eonu da. Kao da se naj pri je ve oma upla {i la, no sa mo za ~a -sak, a on da do zva vi {e lju di; si re na vi dje, ka ko je kra lje vi}o`i vio i ka ko se smi je {i svi ma, {to se sa bra {e oko nje ga – svi -ma sa mo ne njoj: ta on i ne zna, da ga je ona spa si la. Ve omase snu ̀ di la, a kad ga uve do {e u ve li ku zgra du, ona tu ̀ naza ro ni u vo du i vra ti se na o~e ve dvo re.

Uvi jek bi ja {e ti ha i za mi{ lje na, a sa da jo{ i vi {e. Ses tre je pi-ta hu, {to je vi dje la na prvom po ho du u gor nji svi jet, ali onani {ta ne ka zi va {e.Mno ge bi ve ~e ri i ju tra izla zi la na ono mjes to, gdje je kra lje -vi }a os ta vi la. Vi dje la bi ka ko plo do vi i u vrtu do zri je va ju ika ko ih lju di be ru, vi dje la bi ka ko se po vi so kim brdi ma sni-jeg to pi, no kra lje vi }a ni kad, pa se sto ga vra }a la sve tu ̀ ni -ja i `a lo sni ja. Je di nom joj utje hom bi lo, kad bi sje di la usvom vrti }u i ovi ja la ru ke oko di vno ga mra mor nog ki pa,{to no je sli ~no{ }u pod sje }a {e na kra lje vi }a. Ni je vi {e nje go-va la cvi je }e, {to je sa da ra slo kao div lje, pre la zi lo pu to ve ista ze, uple ta lo svo je du ge sta blji ke drve }u u li{ }e i gra ne ita ko stva ra lo po tpu nu ta mu.Naj po sli je ne mo ga {e vi {e iz dr`a ti, ve} sve is pri ~a je dnojses tri, a to odmah sa zna do {e os ta le, ali nit ko vi {e do li njihi ne ko li ko dru gih si re na, ko je to opet ne re ko {e ni ko meosim svo jim naj bli ̀ im dru ga ma. Je dna je od ovih zna la, tkoje kra lje vi} – i ona je vi dje la sjaj i slav lje na bro du, a zna laje i to, oda kle je kra lje vi} i gdje mu je kra lje vi na.

58

– Ho di, ses tri ce! – po zva {e je os ta le kra lje vne, pa sve za gr-lje ne izro ni {e u dru gom re du i do |o {e on dje, gdje su zna -le, da sto je dvo ri onog kra lje vi }a.Ti dvo ri bi ja hu od sjaj na svi je tlo ̀ u ta ka me na, s ve li kimmra mor nim stu ba ma, od ko jih se je dne odva ja hu i spu {ta -hu ra vno u mo re. Kra sne po zla }e ne ku po le nad svo |i va hudvo re, a me |u stu po vi ma, {to su se ni za li oko ci je le zgra de,sta ja hu mra mor ni ki po vi, {to se ~i nja hu, kao da su `i vi.Kroz bis tro se sta klo na vi so kim pro zo ri ma vi dje lo u di vnedvo ra ne, gdje su vi sje le umje tni ~ki izra |e ne svi le ne za vje -se i sku po cje ni sa go vi, a sti je ne bi le i{a ra ne ve li kim sli ka -ma – bi ja {e ih do is ta mi li na po gle da ti. Po sred naj ve }e dvo-ra ne prskao ve lik vo dos kok, mla zo vi mu se za li u vi si nu svedo sta kle nog svo da, kroz ko ji si ja {e sun ce na vo du i na kra-sne bi ljke, {to su ra sle u ve li koj ka me ni ci.Sad je da kle ma la si re na zna la, gdje `i vi kra lje vi}, pa je ona -mo mno ge ve ~e ri i no }i izla zi la na po vr{i nu. Do pli va la bimno go bli ̀ e oba li, ne go {to je to ije dna smje la, ~ak bi do {laus ko me ti je snu na kraj, pod kra sni mra mor ni shod, {to ba -ca {e du gu sje nu pre ko vo de. Tu bi sje la i gle da la mla dog kra-lje vi }a, ko ji mi{ lja {e, da je sa svim sam na ja snoj mje se ~ni.Vi dje la bi ga mno ge ve ~e ri ka ko s gla zbom je dri na svo jojbro di ci, na ko joj se zas ta ve vi jo re; pro vi ri va la bi kro za ze le -nu trsku, pa kad bi se vje tar poi grao du gom joj sre bre no-bi je lom ko pre nom, tko god bi je vi dio, po mi slio bi, to la budkri li ma ra zma hu je.Kad bi ri ba ri no }u sa zu blja ma izi {li na mo re, slu {a {e ~es to,gdje mno go do bro ka zu ju o kra lje vi }u, pa se ra do va la, {tomu je `i vot spa si la, ka dno ga na pol mrtva no {a hu va lo vi...Pri sje }a la se, ka ko mu ~vrsto gla va po ~i va {e na nje zi nimgru di ma, te ka ko ga ona od srca cje li va {e; on o sve mu to meni je ni {ta znao; ni je mo gao o njoj ni sa nja ti.Sve je vi {e i vi {e vo lje la lju de i sve ve }ma `e lje la, da mo ̀ eme |u njih do }i; nji hov joj se svi jet ~i nio mno go ve }im ne-

59

go li nje zin; ta oni mo gu na svo jim bro do vi ma kli zi ti pre komo ra, mo gu se pe nja ti na vi so ke bre go ve ne bu pod obla -ke, a ze mlje, {to ih oni po sje du ju, pru ̀ a ju se, sa {u ma ma ili va da ma, mno go da lje, ne go {to nje zi no oko mo ̀ e do se }i.To li ko bje {e to ga, {to bi ona htje la zna ti, ali joj ses tre na sveto ne zna hu da ti od go vo ra, pa je pi ta la sta ru svo ju ba ku, aova do bro po zna va {e gor nji svi jet, {to ga sa svim oprav da -no na zi va {e “ze mlja ma po vrh mo ra.“– Ako se lju di ne uto pe – pi ta {e ma la si re na – mo gu li on davje ~no `i vje ti? Zar ne umi ru, kao {to umi re mo mi na mor-sko me dnu?I oni umi ru, da ka ko! – uz vra ti joj sta ri ca. – Oni su jo{ i kra -}eg vi je ka od nas. Mi `i vi mo tris ta go di na, a kad nas nes ta -ne, pre tvo ri mo se u mor sku pje nu, pa ne ma mo ni gro bame |u svo jim mi lim. Ne ma mo bes mrtne du {e: kad umre -mo, ni kad vi {e ne us krsne mo; mi smo po put ze le ne trske:kad je je dnom po si je ~e{, ni kad se vi {e ne za ze le ni. Lju dime |u tim ima ju du {u, {to uvi jek `i vi – ̀ i vi jo{ i on da, kad seti je lo u ze mlju pre tvo ri lo; on da se uz di ̀ e kroz ve dri nu izrak sve do sjaj nih zvi jez da. Kao {to mi sa dna mor skoguzla zi mo i gle da mo ljud ske ze mlje, ta ko se nji ho ve du {euz di ̀ u u ne po zna te, di vne svje to ve, ko jih mi ne }e mo ni -kad vi dje ti.– A za {to i mi ni smo do bi li bes mrtne du {e? – upi ta ma la si-re na sa svim snu ̀ de no. – Da la bih sve svo je sto ti ne go di na,{to ih imam `i vje ti, da sa mo je dan je di ni dan bu dem ~o vjekpa da on da do bi jem mjes to u ne bes kom svi je tu!– Na to ne tre ba ni da mi sli{! – ka za joj sta ri ca. – Na ma jemno go bo lje, te se osje }a mo mno go sre tni jim, ne go {to sulju di ta mo go re.– I ja }u da kle umri je ti i kao pje na lu ta ti mo rem, ne }u ~u tigla zbe va lo va, ne }u vi dje ti ni kra snog cvi je }a ni `ar kog sun -ca! Zar ba{ ni {ta ne mo gu u~i ni ti, da bi ste kla neu mrlu du -{u?

60

– Ni {ta! – od go vo ri sta ri ca – osim ako te ko ji ~o vjek ne za-vo li to li ko, da mu bu de{ vi {e i od oca i od maj ke, da mu svemi sli bu du te bi po sve }e ne, da svu svo ju lju bav te bi upra vi,da mu sve }e nik de sni cu po lo ̀ i u tvo ju u znak vjer nos ti zasve vi je ke... da, ta da bi nje go va du {a pre {la u tvo je ti je lo,pa bi i ti pos ta la di oni kom u ljud skoj sre }i i bla ̀ en stvu. Onbi ti uda hnuo du {u, a ipak svo je ne bi iz gu bio. No to ni kadne mo ̀ e bi ti! [to je ov dje u mo ru kra so ta, na ime tvoj ri bljirep, nji ma bi na ze mlji bi la ru go ba: {to }e{, oni bo lje i ne ra-zu mi ju. Da te go re sma tra ju li je pom, va lja ti ima ti dva ne-s pre tna upor nja, {to ih zo vu no ga ma!Tu se ma loj si re ni ote du bok uz dah, i ona tu ̀ no po gle da nasvoj ri blji rep.– Ra duj mo se! – uzvi knu sta ri ca. – Ska ~i mo i ve se li mo seovo tris ta go di na, {to nam je ̀ i vje ti, to je do bra no vre me na,a po sli je }e mo la k{e u gro bu po ~i va ti. Ve ~e ras }e bi ti dvor-ski ples!

Bi la to di vo ta, ka kve ni kad ne vi dje {e na ze mlji. Sti je ne istrop u ve li koj ple snoj dvo ra ni bi ja hu od de be la ali pro zir -na sta kla. Mno go sto ti na ve li kih {ko ljki, ru me nih kao ru ̀ a ize le nih po put tra ve, po re da lo se sa sva ke stra ne, a iz njihizbi jao mo dar oganj, {to oba sja va {e ci je lu dvo ra nu i pro si -je va {e kro za sti je ne ta ko te i mo re va ni bi ja {e sa svim ra svi -je tlje no; mo ga hu se vi dje ti bez broj ne ri be, ve li ke i ma le, ka -ko plo ve pre ma sta kle nim zi do vi ma: na je dni ma se ljus kekri je si le kao pur pur no crve ni lo, a na dru gi ma se ~i ni le kaosre bro i zla to. Sre di nom dvo ra ne pro tje ca la {i ro ka ri je ka, nako joj ple sa hu mor ske vi le i vi le nja ci uz ljup ke na pje ve svo-jih pje sa ma. Ta kvih di vnih gla so va ne ma ju lju di na ze mlji.Ma la si re na pje va {e po naj lje p{e me |u svi ma, te joj svi nadvo ri ma pljes ka hu. Za ~as osje ti ra dost u srcu, jer je zna la,da ima naj lje p{i glas od svi ju na ze mlji i pod mo rem. Noodmah se za tim sje ti gor njeg svi je ta: ne mo ga {e za bo ra vi ti

61

di vnog kra lje vi }a i svo je tu ge, {to ne ma neu mrle du {e, ka -kvu kra lje vi} ima. Sto ga se i{u lja s o~e vih dvo ra, i dok unu-tri vla da {e ra dost i pje sma se ra zli je ga {e, ona sje |a {e tu ̀ nai `a lo sna u svo me ma lom vrtu. I dok je ta ko sje di la, za ~u,ka ko odje dnom kroz vo du za je ~a {um ski rog, a na to ma lasi re na sta de mi sli na ma ta ti:“To go re si gur no on je dri, on, ko ji mi je dra ̀ i od oca i maj -ke, on, ko jem hi ta ju sve mo je mi sli i ko jem bi u ru ke po lo -`i la svu sre }u svog `i vo ta. Na sve bih se odlu ~i la, da ste k-nem nje ga i neu mrlu du {u. Dok mi ses tre ple {u na o~e vimdvo ri ma, ja }u po }i po dmor skoj vje {ti ci, ko je sam se uvi jekto li ko pla {i la: mo ̀ da }e me ona sa vje to va ti i po mo} mi pru -`i ti!“I ta ko ma la si re na ode iz svog vrta put bu ~nih vi ro va, izako jih vje {ti ca sta no va {e. Ni kad pri je ni je i{la tim pu tem, nako jem ne ras te ni cvi je }e ni mor ska tra va, sa mo se go lo i si -vo pje{ ~a no dno ste re pre ma vi ro vi ma, gdje vo da po put {u -mnih mlin skih to ~ko va sve za hva }a u ko vi tlac i od vla ~i saso bom u du bi nu. Va lja lo joj pro }i po sred tih stra {nih vrtlo -ga, da bi sti gla na vje {ti ~i no po dru ~je. Na da le ko ne bi ja {edru gog pu ta do li pre ko to pla, uzbur ka na gli ba, {to ga vje -{ti ca na zi va {e svo ji tre se ti {tem.Tu iza vi ro va bio nas tan vje {ti ~in. Ku }a joj sta ja la po sred ne-ka kve ne obi ~ne {u me; drve }e i grmlje u toj {u mi bi ja hu sa -me ho bo tni ce, na pol `i vo ti nje, na pol bi ljke; ~i nja hu se po -put sto gla vih zmi ja, {to ras tu iz ze mlje; sve gra ne bi ja hudu ga ~ki, slu za vi kra ko vi, s prsti ma po put gip kih crvi, a ~la -nak se za ~lan kom mi ~e od ko ri je na do sa mog vr{ka. Sve{to u mo ru uhva te, ~vrsto obuj me i ni kad vi {e ne ispu {ta ju.Ma la si re na zas ta pred nji ma sva pres trav lje na: srce joj uda -ra {e od stra ha; uma lo {to se ne okre nu i ne vra ti, no po mi -sli na kra lje vi }a i na ljud sku du {u, i to je ohra bri. Du gu svo -ju ko su, {to se ras ple la, ~vrsto ste ̀ e oko gla ve, da je za njupo li pi ne do hva te; ru ke sklo pi na prsi ma i pro le tje, kao {to

62

sa mo ri ba mo ̀ e kroz vo du pro le tje ti, pro ju ri izme |u ru -`nih ho bo tni ca, {to za njom pru ̀ a hu svo je gip ke kra ko ve iprste. Vi dje, ka ko sva ka od njih ono, {to je uhva ti la, ste ̀ esto ti na ma si tnih kra ko va kao ka kvim `e lje znim spo na ma;lju di, {to na mo ru `i vot iz gu bi {e te u du bi nu po to nu {e, bi-ja hu sad bi je li kos tu ri, {to pro vi ru ju iz po lip skih kra ko va;po li pi ste za hu ve sla i kov ~e ge, kos tu re `i vo ti nja s ko pna, ai je dnu ma lu si re nu, ko ju ugra bi {e i za da vi {e: to bi ja {e go-to vo naj stra {ni je od sve ga, {to je ma la kra lje vna na svompu tu vi dje la.Sa da sti ̀ e na ve li ko gli bo vi to mjes to u {u mi, gdje su gmi za -le ve li ke ma sne vo de ne zmi je po ka zu ju }i svo je stra {ne bi-je lo-`u te trbu he. Po sre di ni tog pro plan ka uz di za la se ku }asa gra |e na od bi je lih kos ti ju na mo ru pos tra da lih lju di; tu jesje di la mor ska vje {ti ca te iz svo jih us ta hra ni la `a bu kras -ta ~u, kao {to lju di ma log ka na rin ca hra ne {e }e rom. Od vra -tne, de be le vo de ne zmi je na zi va {e svo jim pi li }i ma i pu {ta -{e ih, da joj se va lja ju po ve li kim, mlo ha vim gru di ma.– Znam ve}, po {to do la zi{ – do ~e ka je mor ska vje {ti ca. –Glu po je to od te be, ali ne ka ti bu de, kad si ta ko na umi la; noznaj, li je pa mo ja kra lje vno, da }e{ se u ne sre }u stro va li ti. Tibi se ra do ri je {i la ri bljeg re pa, te bi umjes to nje ga htje la ona-kva dva upor nja, da na nji ma ide{, kao {to lju di idu, a sveto u `e lji, da se mla di kra lje vi} u te be za gle da, pa da ta koste kne{ nje ga i bes mrtnu du {u.Pri tom se vje {ti ca ta ko gla sno i od vra tno na smi ja, da i kra-s ta ~a i zmi je po pa da {e na tle i on dje se po ~e {e va lja ti.– Do la zi{ u pra vo vri je me – pro du ̀ i vje {ti ca. – Su tra ti, kadsun ce izi |e, ne bih vi {e mo gla po mo }i, dok opet ne mi nego di na da na. Pri pra vit }u ti na pi tak, pa }e{ ta ko, pri je ne go{to sun ce izi |e, is pli va ti na ko pno; on dje }e{ sjes ti i po pi tina pi tak; ~im to u~i ni{, nes tat }e tvog re pa: sku pit }e se uono, {to lju di zo vu li je pim no ga ma, ali ti va lja zna ti, da tobo li, ba{ kao da te brit kim ma ~em po si je ku. Svi, ko ji te vi de,

63

mo rat }e re }i, da si naj lje p{e ljud sko di je te, {to su ga ikad vi-dje li. Za dr`at }e{ svoj le pr{a vi hod, ni je dna se ple sa ~i ca ne -}e kre ta ti ta ko kao ti, no sva ki ko rak, {to ga u~i ni{, bit }e,kao da stu pa{ na o{tar no`, pa ti krv mo ra te }i. Ako si spre -mna, da sve to iz dr`i{ i trpi{, on da }u ti po mo }i.– Spre mna sam! – uzvi knu ma la si re na drhta vim gla som tepo mi sli na kra lje vi }a i na to, ka ko }e ste }i neu mrlu du {u.– No imaj na umu – pri klo pi vje {ti ca – kad je dnom do bi je{ljud sko obli ~je, ni ka da se vi {e ne mo ̀ e{ obra ti ti u si re nu!Ni kad vi {e ne }e{ mo }i ova mo u vo du, svo jim ses tra ma ilina o~e ve dvo re! Osim to ga, ne ste kne{ li kra lje vi }e ve lju ba -vi ta ko, da zbog te be za bo ra vi oca i maj ku, da ti bu de odansvom du {om i pred sve }e ni kom ti uzme ru ku i pri zna tesvo jom `e nom... ne za do bi je{ li ba{ ta ko nje go ve lju ba vi,ne }e{ ste }i ni bes mrtne du {e! Prvog ju tra, po {to se o`e nidru gom, srce }e ti pre pu }i, pa }e{ se pre tvo ri ti u pje nu po -vrh vo de.– Pris ta jem! Izus ti ma la si re na i na smrt pro bli je di.– Ali mi mo ra{ pla ti ti! – na do ve za vje {ti ca. – A ja ne tra ̀ imba{ ma lo: u te be je naj lje p{i glas, {to ga ima na mor skomdnu; nji me si mi sli la o~a ra ti kra lje vi }a. Me ni taj glas mo ra{da ti. Za svoj sku po cje ni na pi tak tra ̀ im naj bo lje, {to ima{. Tamo ram u nj uli ti svo je vlas ti te krvi, da bu de jak kao dvo-sje kli ma~!– [ta }e mi on da os ta ti, ako mi glas uzme{! – uzvi knu ma lasi re na.– Tvoj li je pi stas – uz vra ti vje {ti ca – tvoj la ki hod i o~i, {to to-li ko zbo re: nji ma mo ̀ e{ za ni je ti ljud sko srce. [ta, zar si iz-gu bi la hra brost? Ded is pla zi svoj ma li je zik, nje ga }u tiodre za ti u na pla tu, a ti }e{ do bi ti jak na pi tak.– Ne ka bu de! – ka za ma la si re na, a vje {ti ca nas ta vi ko tao, dasva ri ~a ro bni na pi tak.– ^is to }a je kra sna stvar! – pro gun |a vje {ti ca i o~is ti ko taozmi ja ma, ko je je sve za la u klup ko.

64

Sad vje {ti ca naj pri je za re za u svo je gru di te u ko tao pus tisvo je crne krvi; pa ra se izvi ja {e u naj ~u dni je pri li ke, od ko -jih te je za pro ̀ i ma la; za tim je sva kog ~a sa u ora ni ju ba ca lano ve sas toj ke i ~a ro li je, a kad je sve do bro uza vre lo, za pi {taiz ko tla, kao da je kro ko dil pro cvi lio. Na po sljet ku na pi tak bigo tov; bi ja {e bis tar po put naj bis tri je vo de.– Evo ti na pit ka! – izus ti vje {ti ca i odre za je zik ma loj si re ni, ko -ja sa da po tpu no za ni je mi: ni ti mo ga {e go vo ri ti ni ti pje va ti.– Ako bi te po li pi za hva ti li, kad se bu de{ vra }a la mo jom {u -mom – upo zo ri je vje {ti ca – ba ci na njih sa mo kap ovog na-pit ka, pa }e im se kra ko vi i prsti ra spu ca ti u ti su }e ko ma di }a.No ni je bi lo ni ka kve po tre be za tim po se za ti, jer se ho bo -tni ce pres tra {e no po vu ko {e pred njom, ~im ugle da {e blje -{ta vi na pi tak, {to se u nje zi noj ru ci sjao, kao da je ja sna zvi-jez da. Ta ko si re na brzo pro |e {u mu, kroz glib i bi je sne vi-ro ve.Mo ga {e vi dje ti o~e ve dvo re; zu blje bi ja hu uga sle u ve li kojple snoj dvo ra ni; si gur no svi na dvo ri ma spa va hu. Ni je imse usu |i va la pri la zi ti, jer sad bi ja {e ni je ma, a us to je na u-mi la za uvi jek se s nji ma ras ta ti. Bje {e joj, kao da }e joj srcepre pu }i od `a los ti. Od{u lja se u vrt, ubra cvi jet iz cvje tnja -ka sva ke ses tre, po sla na vr{ci ma prsti ju ti su }e po lju ba capre ma dvo ri ma te se uz di ̀ e kroz ta mno mo dru mor sku vo -du.Sun ce jo{ ni je gra nu lo, kad ma la si re na ugle da kra lje vi }e vedvo re i uzi |e na mra mor ne stu be. Tu pri di vnoj i ja snojmje se ~ni po pi `es to ki i o{ tri onaj na pi tak, a ka ko ga ispi,osje ti bol, kao da joj ci je lim nje ̀ nim ti je lom pro |e dvo sje -kli ma~; one svi jes ti se i sru {i kao mrtva.

Kad je sun ce na po vr{ju za sja lo, pro bu di se i osje ti lju tu bol;po di ̀ e po gled, o to pred njom sto ji kra sni, mla di kra lje vi},upro u nju svo je crne o~i, ta ko te ona obo ri svo je i ugle da,da vi {e ne ma ri bljeg re pa, ve} dvi je kra sne ma le, bi je le no -

65

`i ce, ka kve sa mo dje voj ~i ca mo ̀ e ima ti. No bi ja {e sa svimna ga, pa se sto ga po kri du gom svo jom ko som.Kra lje vi} je upi ta, tko je i ka ko je ova mo do {la, a ona ga bla -go, no ipak tu ̀ no po gle da svo jim ta mno mo drim o~i ma, jerne mo ga {e go vo ri ti. Na to je on uze za ru ku i po ve de u dvo -re. Sva ki joj ko rak, ba{ ka ko no vje {ti ca pro re ~e, bi ja {e bo lan,kao da stu pa po tan ko vrhim {i li ma i o{ trim no ̀ e vi ma, ali jeto ra do trpje la. O kra lje vi }e voj ru ci ta ko la ko stu pa {e na-pri jed, kao da je la ki mje hu ri}, ta ko te se i on i svi ~u |a hunje zi nu ljup ku i la ga nu ho du.Na dvo ri ma joj da do {e sku po cje no ru ho, obu ko {e je u svi -lu i u naj fi ni je tka ni ne. Bi ja {e on dje naj lje p{a od svi ju, no ini je ma: ni ti je mo gla pje va ti ni ti go vo ri ti. Kra sne ro bi nji ceodje ve ne u svi lu i zla to, do la ̀ a hu i pje va hu pred kra lje vi -}em i nje go vim kra ljev skim ro di te lji ma; je dna izme |u njihpje va {e lje p{e od os ta lih, a kra lje vi} pljes ka {e ru ka ma te jojse os mje hi va {e; na to se ma la si re na ras tu ̀ i, jer je zna la, daje pje va la da le ko bo lje. “O, kad bi on znao“, po mi sli u se bi,“da sam ja za uvi jek da la svoj glas, sa mo da bih mo gla uzanj bi ti!“Sa da ro bi nji ce za po ~e {e ljup ke, le pr{a ve ple so ve uz naj lje -p{u gla zbu, a na to ma la si re na is pru ̀ i svo je di vne, bi je leru ke, po di ̀ e se na vr{ko ve prsti ju, za le bdje pre ko dvo ra nei za ple sa, ka ko jo{ ni je dna ni je za ple sa la; pri sva kom joj sepo kre tu sve vi {e po ka zi va la kra so ta, a o~i srcu du blje go-vo ri le ne go li pje va nje ro bi nji ca.Svi bi ja hu na da sve za ne se ni, a naj vi {e joj se di vio kra lje vi},ko ji je na zva svo jim ma lim na ho ~e tom. A ona i da lje ple sa -la, ma da joj sva ki pu ta, kad bi se no gom po da do ta knu la,bi ja {e kao da sta je no ̀ e vi ma na o{ tri ce. Kra lje vi} ka za, ka -ko `e li, da za uvi jek os ta ne na dvo ri ma, te joj do pus ti, dapo ~i va pred nje go vim vra ti ma, na jas tu ku od bar {u na.Na re di, da joj skro je mu {ko odi je lo, ka ko bi ga mo gla pra-ti ti na ko nju. Ja {u }i bi pro la zi li kroz mi ri sne {u me, gdje joj

66

se ze le ne gra ne do ti ca hu ra me na, a ma le joj pti ce pje va huizme |u svje ̀ eg li{ }a. S kra lje vi }em se pe nja {e na vi so kebre go ve, pa iako su joj nje ̀ ne no ge krva ri le, ta ko da to idru gi mo ga hu vi dje ti, ona se smi je {i la i sli je di la ga, dok podso bom ne bi ugle da li obla ke ka ko plo ve po put ja ta pti ca,{to odla ze u tu |e kra je ve.A kod ku }e, na kra lje vi }e vim dvo ri ma, dok bi no }u svi spa-va li, si la zi la bi ni za {i ro ke mra mor ne stu be, gdje joj je hla-dna mor ska vo da go di la no ̀ i ca ma, {to su ona ko gor je le;sto je }i ta ko u vo di, sje }a la bi se svo jih do ma, u mor skim du-bi na ma.Je dne se no }i po ja vi {e nje zi ne ses tre dr`e }i se za ru ke; pje-va hu to li `a lo sno, dok pli va hu na vo di; ona im ma hnu, aone je pre po zna {e, te joj pri po vje di {e, ka ko ih je sve ras tu -`i la. Na kon tog su sre ta sva ke joj no }i do la ̀ a hu u po ho de,a je dnom, da le ko na pu ~i ni, opa zi i svo ju os tar je lu ba ku,ko ja mno ge i mno ge go di ne ne izla ̀ a {e mo ru na po vr{je;bi ja {e on dje i kralj po dmor skog svi je ta, s kru nom na gla vi;obo je pre ma njoj pru ̀ a hu ru ke, no ne smje do {e ko pnu pri -}i ta ko bli zu, ka ko mu ses tre pri la ̀ a hu.Iz da na u dan bi va {e kra lje vi }u mi li ja; vo lio ju je, kao {to semo ̀ e vo lje ti do bro, mi lo di je te, ali ne po mi{ lja {e na to, daje u~i ni svo jom kra lji com; a ipak mu je mo ra la `e nom pos -ta ti, jer ina ~e ne bi ste kla bes mrtne du {e, ne go bi se po vrhto ga na dan nje go va vjen ~a nja pre tvo ri la u mor sku pje nu.“Zar ne vo li{ me ne iznad sve ga os ta log?“ Kao da ka zi va huo~i ma le si re ne, kad bi je uzeo u na ru ~je i po lju bio u kra sno~e lo.– Da, ti si mi naj mi li ja – re ~e joj kra lje vi} – jer je u te be naj-bo lje srce; naj dra ̀ a si mi sto ga, {to si mi na jo da ni ja i {to sina lik na mla du dje voj ku, ko ju je dnom vi djeh, ali je ni kadvi {e ne na |oh. Bi jah na bro du, {to se ra zbio, a va lo vi me iz-ni je li na ko pno kraj ne kog sve tog hra ma, gdje bi ja {e vi {emla dih dje vo ja ka, naj mla |a me na |e na oba li i `i vot mi

67

spa si, a ja je sa mo dva put vi djeh; ona je je di na, ko ju bih natom svi je tu mo gao vo lje ti, no ti si joj ta ko sli ~na, da go to vobri {e{ nje zi nu sli ku u mo joj du {i; ona pri pa da ono me sve-tom hra mu, pa mi je sto ga mo ja do bra sre }a te be po sla la;ni kad se ne }e mo ras ta ti.– “Ah, on i ne zna, da sam mu ja `i vot spa si la!“ po mi sli ma -la si re na. “Ne zna, da sam ga ja pre ni je la pre ko mo ra doone {u me, gdje je hram; ja sam se sa kri la u pje nu i gle da la,ne }e li tko god na i}i; vi dje la sam li je pu dje voj ku, ko ju onvo li vi {e od me ne!“ I pri tom ma la si re na du bo ko uz da hnu– pla ka ti ne mo ga {e. “Ka zao je, ka ko dje voj ka pri pa da ono -me sve tom hra mu, da kle ne }e vi {e ni kad u svi jet, ni kad sene }e s nji me sas ta ti, a ja sam kraj nje ga, vi dim ga sva kogda na, ja }u ga dvo ri ti, vo lje ti, `i vot mu svoj `rtvo va ti!“Ta ko mi{ lja {e ma la si re na, a kra lje vi} se me |u tim, ka ko lju -di pri po vi je da hu, spre mao da o`e ni li je pom k}e ri su sje -dno ga kra lja! Za to i opre ma onaj kra sni brod. Ide u po ho -de su sje dno me kra lju i nje go voj ze mlji, ali odla zi za pra voza to, da vi di nje go vu k}er, a s nji me po la zi ve li ka pra tnja.Ta ko go vo ra hu. No ma la je si re na stre sa la gla vom i sa mose smi je {i la: ta zna la je ona kra lje vi }e ve mi sli mno go bo ljene go li svi os ta li.– Mo ram vi dje ti li je pu kra lje vnu – ka zao joj kra lje vi}; – ta -ko mo ji ro di te lji `e le: ali me ne }e pri si li ti, da je ku }i do ve -dem kao ne vjes tu. Ne mo gu je vo lje ti. Ni je sli ~na li je pojdje voj ci iz sa mos ta na, ko joj si ti ta ko sli ~na; tre ba li da je d-nom oda be rem se bi za ru ~ni cu, bit }e{ to pri je ti, ni je mo mo -je na ho ~e rje ~i tih o~i ju!I po lju bi je u ru me na us ta, poi gra se nje zi nom du gom ko -som i po lo ̀ i gla vu na nje zi no srce, ta ko da je sni va la o ljud-skoj sre }i i bes mrtnoj du {i.– Va ljda se ne bo ji{ mo ra, ni je mo mo je di je te? Upi ta je, kadbi ja hu na kra snom bro du, ko ji ih ima {e odves ti u ze mljusu sje dnog kra lja.

68

Go vo rio joj o bu ri i ti {i ni na mo ru, o ne obi ~nim ri ba ma idru gim `i vo ti nja ma, {to u mo ru `i ve, o to me, {to su ro ni ocivi dje li u du bi ni, a ona se na sve sa mo smi je {i la: ta bo lje jeod ikog zna la, {ta je i ka ko je na dnu mo ra.U no }i oba sja noj mje se ~i nom, dok svi na bro du bi ja hu usnu, svi osim pi lo ta, ko ji sta ja {e uz ko lo kor mi la, sje |a {e onana pa lu bnoj ogra di i gle da {e kroz bis tru vo du; ~i ni lo joj se,da vi di o~e ve dvo re i na nji ma ba ku sa sre brnom kru nom nagla vi; sto ji ba ka vi so ko go re i kroz si lo vi te mor ske stru je upi -re po gled pre ma brod skoj ko lum bi. Za tim joj ses tre izi |o {emo ru na po vr{je te ̀ a lo sno gle da hu za njom i pru ̀ a hu svo -je bi je le ru ke. Ona im do ma hnu i na smi je {i se; htje de im ka-za ti, ka ko joj je do bro i ko li ko je sre tna, ali se uto pri bli ̀ ibrod ski ma li; ses tre odmah za ro ni {e u du bi ne, a on mi{ lja -{e da je ono bi je lo, {to vi dje, sa mo pje na na mo ru.Su tra dan izju tra uplo vi brod u lu ku pre kra snog gra da, gdjebi ja hu dvo ri su sje dnog kra lja. Za zvo ni {e sva crkve na zvo na,s vi so kim tor nje va za ori {e bo ri je, a voj ni ci se s ra zvi je nim za-s ta va ma i svi je tlim ba jo ne ti ma svrsta li u re do ve za sve ~ando ~ek. Sva ko ga da na bi ja {e no vog slav lja, re da hu se ple so vii po zi vi, ali se kra lje vna jo{ ne po jav lji va {e; go vo ra hu, ka konju od ga ja ju u ne kom sa mos ta nu, da le ko odan de; on dje seu~i svim kra ljev skim kre pos ti ma. No na po sljet ku i ona sti ̀ e.Ma la je si re na `i vo `e lje la da vi di nje zi nu kra so tu. Kad jeugle da, mo ra de i sa ma pri zna ti, da je di vna: lje p{eg stvo rajo{ ni kad ne vi dje. Li ce joj bi lo nje ̀ no i svi je tlo, a iza du gihta mnih tre pa vi ca smi je {i la se dva ta mno mo dra, vjer na oka.– Ti li si ona – us kli knu kra lje vi} – ko ja si me spa si la, kadsam na pol mrtav le ̀ ao na oba li!I pri |e svo joj za ru ~ni ci, ko ja je po ru me nje la, te je ste gnu uza grljaj.– O, sre tan sam i pre sre tan! – okre nu se ma loj si re ni. – Ispu-ni lo mi se naj bo lje, ~e mu sam se ikad smio na da ti. Ra do vat}e{ se mo joj sre }i, jer me ti naj vi {e vo li{.

69

A ma la ga si re na u ru ku cje lu nu; ~i ni lo joj se, da ve} osje }aka ko joj srce pu ca. Ta ima la je umri je ti prvog ju tra po nje-go vu vjen ~a nju i u mor sku se pje nu pre tvo ri ti.Sa svih se zvo ni ka ra zli je ga li zvu ci, gla sni ci ja ha li kroz uli -ce sva dbu na jav lju ju }i, na svim `rtve ni ci ma gor je lo ra zli ~i -to mi ri sno ulje u sku po cje nim sre bre nim svje ti ljka ma, sve -}e ni ci ma ha li ka di oni ca ma, a za ru ~nik i za ru ~ni ca pru ̀ i lije dno dru go me ru ku i do bi li bis ku pov bla go slov. Ma la si re -na sta ja la sva u svi li i zla tu i pri dr`a va la ne vjes ti ne du gesku te, ali joj uho ne ~u sve ~a ne gla zbe, nje zi ne o~i ne gle-da hu slav lja ni ti vi dje {e sve tog obre da: pred njom bi ja {enje zi na sa mrtna no}, mi{ lja {e na sve, {to je na ovom svi je -tu iz gu bi la.Jo{ se is te ve ~e ri mla den ci ukrca {e na brod, pra }e ni grmlja -vi nom to po va i vi jo re njem zas ta va. Tu se na sre di ni pa lu beuz di zao kra ljev ski ~a dor od zla ta i gri mi za s pre kra snim uz-glav lji ma; tu su ima li mla den ci pro ves ti ti hu, svje ̀ u no}.Je dra se na du {e na vje tru, te brod la ko i mir no kli znu po vrhbis trog mo ra.Kad osvo ji ta ma, upa li {e ra zno boj ne svje ti ljke, a mor na ri za -po ~e {e ve se le ple so ve na pa lu bi. Ma la si re na uto nu u sje }a -nje, pri sje ti se, ka ko je prvi put izro ni la iz mo ra i vi dje la is tionaj sjaj i ra dost – te i ona po ~e ple sa ti. Le pr{a la je i le bdje lapo put las ta vi ce, kad je go ne, ple sa la ta ko li je po, da su joj sesvi di vi li i ra do sno kli ca li: ni kad jo{ ni je ta ko kra sno ple sa la.A njoj bi ja {e, kao da joj o{ tri no ̀ e vi si je ku nje ̀ ne no ge, ali ni -je to ga osje }a la: jo{ ja ~e i bol ni je re za {e u srcu. Zna la je, da jeto po slje dnja ve ~er, da po slje dnji put gle da ono ga, ra di ko je -ga je os ta vi la svoj rod i dom, `rtvo va la svoj kra sni glas i sva-kog da na po dno si la ne iz mjer ne mu ke, a da on o to me ni je nislu tio. Bi ja {e to nje zi na po slje dnja no}, po slje dnji put udi {ezrak, {to ga i on udi {e, po slje dnji put gle da du bo ko mo re imo dro zvjez da no ne bo. ̂ e ka je vje ~i ta no} bez mi sli i sno va,jer ona ne ma du {e, ni je je mo gla ste }i.

70

Sve na bro du pli va {e u ra dos ti, ve se lje po tra ja pre ko po no -}i, a ona se smi je {i la i ple sa la sa sa mrtnim mi sli ma u srcu.Vi dje, ka ko kra lje vi} po lju bi svo ju kra snu dru gu, ko ja seigra {e nje go vom crnom ko som, vi dje, ka ko ru ku pod ru kuodo {e na po ~i nak pod ras ko {ni ~a dor.Na bro du sad za vla da mir i ti {i na, sa mo kor mi lar sta ja {e zasvo jim ko lom. Ma la si re na po lo ̀ i svo je bi je le ru ke na pa lu -bnu ogra du i po gle da pre ma is to ku, za ju tar njim ru me ni -lom; zna la je, da }e je prva sun ~a na zra ka ubi ti. Ta da opa zika ko joj ses tre izla ze iz mo ra; bi ja hu bli je de kao i ona, du -ga im ko sa ni je vi {e na vje tru le pr{a la: bi ja {e odre za na.– Da do smo ko su vje {ti ci, eda bi smo ti, ka ko po mo gle, dane umre{ no }as! Da la nam je no`, evo ga! Vi di{ li, ka ko jeo{tar? Pri je ne go {to sun ce gra ne, mo ra{ ga za bos ti kra lje -vi }u u srce, pa kad ti nje go va to pla krv ka pne na no ge, opet}e sras ti u ri blji rep; bit }e{ opet si re nom, mo }i }e{ k na masi }i i pro ̀ i vje ti svo jih tris ta go di na, pri je ne go {to pos ta ne{mrtvom, sla nom pje nom vrh mo ra. Po ̀ u ri se! Je dno mo raumri je ti: ti ili on, pri je ne go li se sun ce ro di. Sta ri ca se na {aba ka to li ko `a los ti, da joj je od to ga otpa la si je da ko sa, ba{kao {to je i na {a oti {la pod vje {ti ~i nim no ̀ i ca ma. Ubij kra-lje vi }a pa se vra ti! @u ri se! Vi di{ li onu crve nu pru gu na ne -bu? Za ko ji }e ~as sun ce gra nu ti, a on da ti va lja umri je ti!I uz du bok i ne obi ~an uz dah uto nu {e u va lo ve.Ma la si re na odma knu gri mi zni sag sa ~a do ra te vi dje kra snune vjes tu ka ko gla vom po ~i va kra lje vi }u na gru di ma; si re na sesa gnu nad njim, po lju bi ga u kra sno ~e lo, po di ̀ e o~i pre mane bu, gdje je zo ra sve vi {e ru di la, za tim po gle da u o{ tri no` paopet u kra lje vi }a, ko ji u snu do zi va {e svo ju dru gu po ime nu:sa mo mu ona bi ja {e u mi sli; no` za drhta u ru ci ma le si re ne –ali ga ona odba ci da le ko u va lo ve... Va lo vi se pre li {e crve ni -lom, gdje no` pa de, te bi ja {e, kao da ka pi krvi izbi ja ju iz vo de.Jo{ je dnom tu ̀ nim po gle dom obu hva ti kra lje vi }a pa se ba ci sbro da u mo re i osje ti, ka ko joj se ti je lo u pje nu ras ta pa.

71

Sun ce se po ja vi iz mo ra, bla ge mu i to ple zra ke pa do {e nahla dnu mor sku pje nu. Ma la si re na ni {ta od smrti ne o}u -tje, gle da {e jar ko sun ce, dok su iznad nje le bdje le sto ti nepro zir nih, di vnih bi }a; kroz njih mo ga {e vi dje ti bi je la brod-ska je dra i ru me ne obla ke ne bes ke; go vor im bi ja {e gla zba,no ta ko pro du hov lje na, da je ljud sko uho nje mo glo ~u ti,kao {to ni ljud sko oko ne mo ga {e njih vi dje ti; bez kri la leb-di ja hu u zra ku svo jom la ko }om. Ma la si re na vi dje, da je unje ti je lo kao u njih i da se sve vi {e di ̀ e iz pje ne.– Ka mo to idem? – za pi ta, a glas joj za zvo ni, kao {to je zvo-nio u svih onih bi }a, to li du ho van, da ga ni ka kva ze malj skagla zba ne mo ̀ e odra zi ti.– Me |u zra ~ne vi le! – od go vo ri {e joj os ta la bi }a. – Si re nane ma neu mrle du {e ni ti je mo ̀ e ima ti, osim ako za do bi jelju bav ne kog ~o vje ka; u tu |oj je mo }i nje zin vje ~i ti bi tak.Ni k}e ri zra ka ne ma ju bes mrtne du {e, ali je mo gu ste }i do-brim dje li ma. Le ti mo u to ple kra je ve, gdje spar ni ku ̀ nizrak mo ri lju de, pa im do no si mo hla da. [i ri mo zra kom mi -ris cvi je }a te {a lje mo okre pe i li je ka. Kad tris ta go di na pro-ve de mo ~i ne }i do bro, ko li ko sa mo mo ̀ e mo, sti ~e mo bes -mrtnu du {u i pos ta je mo di oni ci ma vje ~i te ~o vje ~je sre }e. Iti si, ubo ga ma la si re no, svim srcem te ̀ i la za is tim kao i mi,trpje la si i pa ti la te se uz di gla u svi jet zra ~nih du ho va, a sa -da ~i ne }i do bra dje la kroz tris ta go di na mo ̀ e{ sa ma ste }ineu mrlu du {u.I ma la si re na uz di ̀ e svo je pro zra ~ne ru ke pre ma bo ̀ jemsun cu i prvi put o}u tje su ze na o~i ma.Na bro du bi ja {e opet `i vo i bu ~no. Vi dje kra lje vi }a ka ko jesa svo jom kra snom dru gom svu da tra ̀ i. Opa zi gdje `a lo -sno gle da ju u ta la sa vu pje nu, kao da zna ju, da je u va lo vesko ~i la. Ona mu ne vi dlji vo po lju bi dru ̀ i cu u ~e lo, na smi -je {i mu se te se s os ta lim k}e ri ma zra ka uz di ̀ e na ru men -kas ti oblak, {to je plo vio kroz uz duh.– Za tris ta }e mo go di na ova ko uzla zi ti u bo ̀ je car stvo!

72

– Mo ̀ e mo i pri je ona mo do }i! Pro {ap ta je dna izme |u njih.– Ne vi |e no leb di mo u ljud skim do mo vi ma, gdje ima dje ce,pa za sva ki dan, u ko ji na |e mo do bro di je te, {to je svo jimro di te lji ma na ra dost te za slu ̀ u ju nji ho vu lju bav, za sva kinam ta kav dan bog skra }u je vri je me ku{ nje. Di je te ne zna,kad le ti mo kro za so bu, pa ako mu se od ra dos ti na smi je {i -mo, odbi je nam se je dna go di na od one tri sto ti ne; vi di moli pak zlo ~es to di je te, mo ra mo li ti su ze `a lo sni ce, a sva kata kva su za do da je je dan dan vre me nu na {e ku{ nje.

73

Ovo se de si lo u ov ~i jem sve tu na Strmim Li va da ma. Kad jeAja, kru pna ov ca te {kog ru na i okru glih o~i ju, oja gnji la svo -je prvo ja gnje, ono je iz gle da lo kao i sva os ta la no vo ro |en -~ad: {a ka vla ̀ ne vu ne ko ja po ~i nje da kme ~i. Bi lo je `en -sko. I bi lo je si ro ~e, jer je Aja upra vo tih da na iz gu bi la mu -`a ko ga je mno go vo le la. To de te maj ka je na zva la As ka, na-la ze }i da je to vrlo pris ta lo ime za bu du }u ov cu-le po ti cu.Prvih da na ja gnje je i{lo za maj kom, kao i sva os ta la ja-gnjad, ali ~im je sta lo da tr~i na svo jim jo{ kru tim i ne obi ~noiz du ̀ e nim no ̀ i ca ma, i da pa se sa mos tal no, odmah je po ~e -lo da po ka zu je svo ju }ud. Ni je se dr`a lo maj ~i na sku ta, njeslu {a lo nje na do zi va nja ni ku ca nje zvo na na ovnu pret ho -dni ku, ne go je vo le lo da lu ta pu te vi ma ko je je sa mo na la -zi lo, da tra ̀ i odvo je nu pa {u na uda lje nim mes ti ma.Maj ka je opo mi nja la svo je ina ~e do bro i le po i pa me tno de -te, oba si pa la ga sa ve ti ma i pre ko ri ma i pre do ~a va la mu sve

Ivo Andri}ASKA I VUK

75

opa snos ti ta kvog vla da nja u kra ju kao {to je nji hov, gde imauvek po ne ki lu kav i krvo lo ~an vuk, ko me ~o ba ni ni {ta nemo gu i ko ji ko lje ov ce i nji ho vu ja gnjad, na ro ~i to kad seodvo je i za lu ta ju. Stre pe la je Aja, i ~es to se pi ta la u ko ga seume tnu lo ovo nje no de te, i to `en sko, da je ova ko svo je gla -vo i ne mir no. Na kog je da je, tek to {i lje ̀ e – ta ko u ov ~i jemsve tu na zi va ju {i pa ri ce i de ~a ke – bi lo je ve li ka bri ga ma te -ri na. U {ko li, As ka je pri li ~no u~i la i dos ta do bro na pre do -va la. Ali kad god bi maj ka oti {la da se ra spi ta za nje ne oce -ne i vla da nje, u~i te lji ca je od go va ra la da je de te da ro vi to imo glo bi da bu de prvi |ak, sa mo da ni je ta ko `i vo i ra se ja -no. Je di no iz fis kul tu re ima lo je stal no odli ~nu oce nu.Je dnog da na, kad je za vr{i la sa do brim uspe hom ra zred,As ka je sta la pred maj ku i izja vi la da `e li da u~i ba let sku{ko lu. Maj ka se naj pre odlu ~no odu prla. Na vo di la je mno -ge ra zlo ge, sve je dan ube dlji vi ji od dru gog. Do ka zi va la jeda ni ko u nji ho voj po ro di ci ni je bio dru go do mir na ov cado ma }i ca. Ume tnost je, go vo ri la je maj ka, ne si gu ran po zivko ji nit hra ni nit bra ni onog ko mu se oda. Put ume tnos tiuop {te je nei zves tan, var ljiv i te ̀ ak, a igra je po naj te ̀ a i naj-var lji vi ja od svih ume tnos ti, ~ak ozlo gla {e na i opa sna sta-var. Tim pu tem ni je po {la ni je dna ov ~i ca iz do bre ku }e. Isve ta ko. – [ta }e, naj po sle, ka za ti ceo ovaj na{ ov ~i ji svetkad ~u je da je mo ja }er ka po {la upra vo tim pu tem?Ta ko je od go va ra la As ku nje na bri ̀ na i do bro na mer na maj -ka. Ali po zna va ju }i na rav svo je k}e ri, una pred je zna la dase nje noj `e lji ne }e mo }i du go odu pi ra ti. I po pus ti la je. Upi-sa la je ma lu u ov ~i ju ba let sku {ko lu, na da ju }i se da }e ta komo ̀ da do ne kle ukro ti ti njen uro |e ni ne mir iako su i ov cei ovno vi iz sta da u ve }i ni osu |i va li tu maj ~i nu odlu ku.Ne bi se mo glo re }i da je Aja bi la ra vno du {na pre ma za mer-ka ma i ogo va ra nji ma ova ca i ovno va u to ru i na pa {i, ali maj -ka vo li svo je de te to li ko da uz nje ga za vo li i one nje go veoso bi ne ko je ne odo bra va u du {i. Ma lo-po ma lo, mi ri la se

76

ov ca-maj ka sa }er ki nom `e ljom i po ~i nja la dru ga ~i je da gle -da na stvar. Ona se pi ta la {ta, na kra ju kra je va, mo ̀ e bi ti ru -`no u ume tnos ti? A igra je naj ple me ni ti ja od svih ve {ti na, je-di na kod ko je se slu ̀ i mo is klju ~i vo svo jim ro |e nim te lom.To mi re nje joj je bi lo uto li ko la k{e {to je ma la As ka za is tapo ka zi va la mno go da ra i vo lje za igru, i vi dno na pre do va -la. A uz to, de voj ~i ca je bi la ~e dna i be za zle na ka ko se sa mopo ̀ e le ti mo ̀ e. Ali svo je ~u dne i opa sne na vi ke da lu ta da-le ko od ov ~i jih pa{ nja ka i plan di {ta ni je mo gla da se oslo-bo di ni ka da. I je dnog da na de si lo se ono ~e ga se Aja uvekpri bo ja va la.As ka je sa odli ~nim uspe hom za vr{i la prvu go di nu ba let ske{ko le i upra vo je tre ba lo da po ~ne dru gu. Bio je po ~e tak je-se ni sa jo{ ja kim sun cem, ko je ne pri me tno po ~i nje da ble di,i to plim ki {a ma od ko jih se stva ra ra do sna du ga iznad vla -`nih i oba sja nih pre de la. As ka je to ga da na bi la na ro ~i to ve -dra i `i va hna i – ra se ja na. Za ne se na sve ̀ i nom da na i le po -tom so ~ne tra ve, za {la je ma lo-po ma lo sve do ivi ce uda lje -ne bu ko ve {u me, pa ~ak i u nju. Tu je tra va bi la, ka ko se As -ki ~i ni lo, na ro ~i to so ~na i {to du blje u {u mu, sve so ~ni ja.U {u mi je bi lo jo{ mle ~ne ma gle ko ja se, kao os ta tak ne ke~u dne no }ne igre, po vla ~i la pred sun cem. Be lo i sve tlo i ti -ho. Sla ba vi dlji vost i po tpu na ti {i na stva ra le su za ~a ran pre-deo u kom pros tor i da lji na ni su ima li me re i u kom je vre -me gu bi lo svo je zna ~e nje.As ka je nju {i la sta re na gnu te bu kve obra sle ma ho vi nom ko -ja opi ja kao pri ~a o ne obi ~nom do ̀ iv lja ju, pre tr~a va la sve -tle ze le ne ~is ti ne, i ~i ni lo joj se da pri ~i ne ma kra ja ni ne obi -~nim do ̀ iv lja ji ma bro ja. I kad je bi la na je dnoj od ta kvih~is ti na – na {la se odje dnom li ce u li ce sa stra {nim vu kom. Is -ku san, star i drzak, on se bio pri vu kao sve do tih kra je va uko je ina ~e vu ko vi u to do ba ne si la ze. Nje go vo oli nja lokrzno, ze len kas to i sme |e, omo gu }i lo mu je da se izje dna -~i sa je se njim bu kva ma i tra vom ko ja po ~i nje da ve ne.

77

Di vni pre deo, ko ji je opi jao i za no sio As ku, di gao se odje d-nom kao tan ka i var lji va za ve sa, a pred njom je sta jao vuku`a gre nih o~i ju, po dvi je na re pa i kao na smeh mal ko is ke -`e nih zu ba, stra {ni ji od svih maj ~i nih opo me na. Krv se uAs ki sle di la i no ̀ i ce su pod njom odrve ne le. Pri se }a la se datre ba da do zo ve svo je, i otva ra la je us ta, ali gla sa ni je bi lo.Ali smrt je pred njom bi la, ne vi dlji va a je di na i sva gda{ nja,gro zna i ne ve ro va tna u svo joj gro zo ti.Vuk je na pra vio po lu krug oko svo je ne po mi ~ne `rtve, po la-ga nim, me kim ho dom ko ji pret ho di sko ku. Iz gle da lo je dasa ne ve ri com, uko li ko vu ko vi po zna ju ne ve ri cu, po sma tra{i lje ̀ e i da se sa su mnjom, jer za su mnju su vu ko vi spo so -bni, i sa stra hom od zam ke pi ta ka ko je ova ko mla do, be lo ile po, mo glo za lu ta ti ~ak ova mo i do }i mu ta ko re }i pod zub.Za `rtvu to su bi li ne o~e ki va ni ~u dni tre nu ci, ne gde izme -|u sa mrtnog u`a sa, u kom je ve} bi la po to nu la, i ne za mi{ -lji ve, krva ve i ko na ~ne ~i nje ni ce ko ja se kri je iza re ~i – smrt.To je ve} pre mrloj As ki os tav lja lo ne {to ma lo vre me na i ta -mo gde je mi sli la da ga vi {e ne ma i ne mo ̀ e bi ti, ali ta koma lo da je to je dva li ~i lo na vre me. To joj je da lo i sna ge zapo kret, ali to ni je bio po kret od bra ne jer za nje ga ni je bi laspo so bna. Po slje dnji po kret mo gao je bi ti sa mo – igra.Te {ko, kao u mu ~nom snu, de voj ~i ca je u~i ni la prvi po kret,je dan od onih po kre ta ko ji se ve ̀ ba ju uz “{tan glu“ i ko ji jo{ne li ~i na igru.Odmah za tim je izve le dru gi, pa tre }i. Bi li su to skro mni,ubo gi po kre ti na smrt osu |e nog te la, ali do vo ljni da za ko -ji tre nu tak za us ta ve izne na |e nog vu ka. I kad je je dnom po -~e la, As ka ih je ni za la je dan za dru gim, sa u`a snim ose }a -njem da ne sme sta ti, jer ako izme |u je dnog i dru gog po-kre ta bu de sa mo se kund ra zma ka, smrt mo ̀ e u}i kroz tupu ko ti nu. Izvo di la je “ko ra ke“, onim re dom ko jim ih je u~i -la u {ko li i kao da ~u je o{ tri glas svo je u~i te lji ce: “Je dan – i –dva! Je dan – i – dva – i – tri!“

78

Ta ko je i{lo sve re dom. Sve {to je u to ku prve go di ne mo glada na u~i. Po kre ti su krat ki, brzi, i ne mo gu da ispu ne vre -me {to sto ji ne po mi ~no kao pra zni na iz ko je stal no pre tismrt. Pre {la je i na fi gu re ko je se u {ko li izvo de bez oslo na,na sre di ni sa le. Ali tu su nje no zna nje i nje ne sna ge bi liogra ni ~e ni. Pra vil no i po tpu no je ume la da izve de dve-tri fi-gu re. I ona ih je izvo di la gro zni ~a vo. Je dna, pa dru ga, patre }a. I tu je bio ot pri li ke kraj nje nog zna nja i ve {ti ne. Mo-ra la je da po nav lja po kre te, a bo ja la se da po nav lja njem neiz gu bi od svo je sna ge i pri vla ~nos ti. I uza lud je nas to ja la dase se ti jo{ ne ~e ga {to bi mo gla da izve de i ~i me bi za trpa lapo nor ko ji ~e ka na kra ju igre. Vre me pro la zi, vuk jo{ gle dai ~e ka, ali ve} po ~i nje da se pri bli ̀ a va, a pred njom su ne-mi lo srdno za tvo re na sva da lja zna nja kla si ~ne igre, i glasu~i te lji ce pos ta je sve ti {i, gu bi se ne gde po tpu no. Do bro jepo slu ̀ i lo nje no zna nje, ali sad je i nje mu do {ao kraj. Zna-nje izne ve ri lo, {ko la ne ume ni {ta vi {e da joj ka ̀ e, a va lja `i -ve ti i, da bi se `i ve lo – igra ti.I As ka je kre nu la u igru iznad {ko la i po zna tih pra vi la, mi -mo sve ga {to se u~i i zna.Ko zna da li je svet ovaj, ot kad pos to ji, vi deo ono {to je tog da -na vi de la skro mna i be zi me na {u ma iznad Strmih Li va da.Pre ko ze le nih ~is ti na, pre ko us kih pro la za, izme |u si vih ite {kih bu ko vih drve ta, po glat kom i sme |em }i li mu od li{ -}a ko je se go di na ma sle ̀ e je dno na dru go, igra la je ov ~i caAs ka, ~is ta, tan ka, ni jo{ ov ca ni vi {e ja gne, a la ka i po kre -tna kao be la vrbo va ma ca ko ju no si ve tar, siv kas ta kad biu{la u pra men tan ke ma gle, a sve tla, kao iznu tra oba sja na,kad bi se na {la na ~is ti ni pre li ve noj sun cem. A za njom je,ne ~uj nim ko ra ci ma i ne odva ja ju }i po gle da od nje, i{ao ma-to ri kur jak, du go go di{ nji i ne vi dlji vi krvnik nje nog sta da.Lu ka vi, hla dni i po slo vi ~no opre zni vuk, ko me ni lju di ni `i -vo ti nje ni su mo gli ni {ta, bio je naj pre izne na |en. To izne -na |e nje pre tva ra lo se sve vi {e u ~u |e nje i ~u dnu, ne odo lji -

79

vu ra do zna lost. Is prva se pri se }ao ko je i {ta je, gde se na-la zi i {ta tre ba da ra di, i sa mo je go vo rio se bi: “Da se prvona gle dam ovog ~u da ne vi |e nog. Ta ko }u od ovog ~u dnog{i lje ̀ e ta ima ti ne sa mo krv i me so ne go i nje go vu ne obi ~nu,sme {nu, lu du i lu do za ba vnu igru, ka kvu kur ja ~ke o~i jo{ni su vi de le. A nje go va krv i me so ni kad mi ne gi nu, jer gamo gu obo ri ti i za kla ti kad god ho }u, i u~u ni }u to, ali tek nasvr{et ku igre, kad vi dim ce lo ~u do do kra ja.“Mi sle }i to, vuk je i{ao za ov ~i com, zas taj ku ju }i kad ona za-s ta ne i pru ̀ a ju }i ko rak kad ona ubrza ri tam igre.As ka ni je mi sli la ni {ta. Sa mo je iz svog ma log te la, ko je je bi -lo sat ka no od ~is tih so ko va `i vo tne ra dos ti a osu |e no nane mi no vnu i ne po sre dnu smrt, iz vla ~i la ne o~e ki va nu sna -gu i ne ve ro va tnu ve {ti nu i ra zno li kost po kre ta. Zna la je sa -mo je dno: da `i vi i da }e `i ve ti dok igra, i {to bo lje igra. Iigra la je. To vi {e ni je bi la igra, ne go ~u do.Ta ko se – no vo ~u do! – i vu ko vo ~u |e nje pre tva ra lo sve vi -{e u div lje nje, stvar po tpu no ne po zna ta u vu ~i jem ro du, jerkad bi vu ko vi mo gli da se i~em na sve tu di ve, oni ne bi bi -li ono {to su. A to ne po zna to ose }a nje div lje nja obe zna ni loje vu ka to li ko da ga je ova iz gu blje na ov ~i ca, mrtva od stra -ha od smrti, vu kla za so bom kao da ga vo di na ne vi dlji vojali ~vrstoj uzi ci, ve za noj za ne vi dlji vu al ku ko ja mu je pro-tu re na kroz nju {ku.Idu }i ta ko me se ~ar ski, ne gle da ju }i gde sta je i ne da ju }i se -bi vi {e ra ~u na o prav cu u kom ide, vuk je je dna ko po nav -ljao sam u se bi: “Krv i me so ovog {i lje ̀ e ta ni kad mi ne gi -nu. Mo gu da ga ra{ ~e re ~im u sva kom tre nut ku, kad mi sepro hte. Ne go, da se na gle dam ~u da. Da vi dim jo{ ovaj po-kret, pa jo{ ovaj...“I sve ta ko, jo{ ovaj, pa jo{ ovaj, a sva ki je bio za is ta nov i uz-bu dljiv i obe }a vao idu }i, jo{ uzbu dlji vi ji. Pro mi ca le su, je -dna za dru gom, {um ske ~is ti ne i su mra ~ni vla ̀ ni ho dni ciispod bu ka va, zas trti su vim li{ }em.

80

Sto `i vo ta ose }a la je sa da u se bi ma la As ka, a sve nji ho vesna ge upo tre bi la je da pro du ̀ i je dan je di ni, svoj `i vot, ko -ji je ve} bi la pre go re la.Mi i ne zna mo ko li ko sna ge i ka kve sve mo gu }nos ti kri je use bi sva ko `i vo stvo re nje. I ne slu ti mo {ta sve ume mo. Bu-de mo i pro |e mo, a ne sa zna mo {ta smo sve mo gli bi ti i u~i -ni ti. To se ot kri va sa mo u ve li kim i izu ze tnim tre nu ci ma kao{to su ovi u ko ji ma As ka igra igru za svoj ve} iz gu blje ni `i -vot. Nje no te lo se vi {e ni je za ma ra lo, a nje na igra je sa ma izse be stva ra la no ve sna ge za no vu igru. I As ka je igra la. Iz-vo di la je sve no ve i no ve fi gu re, ka kve ne po zna je {ko la ni-je dnog u~i te lja ba le ta.Kad bi joj se u~i ni lo da se vuk pri bi ra i pri se }a ko je i {ta je,ona je po ja ~a va la brzi nu i sme lost svo je igre. Izvo di la je pre -ko obo re nih de ba la ne obi ~ne sko ko ve, ko ji su vu ka na go -ni li na smeh i na no vo div lje nje i iza zi va li u nje mu `e lju dase po no ve. Ska ka la je na po va lje ne bu kve i na onom jas tu -~i }u od ma ho vi ne ko ja ih po kri va, sto je }i sa mo na stra` njimno ga ma, pra vi la od se be be lu ve se lu ~i gru ko ja za sle plju jeo~i gle da oca. Za tim bi us prav lje na, sa mo na pre dnjim no-ga ma, pre tr~a la si tnim i sve br`im ko ra ci ma ne ku ra vnu ijo{ ze le nu po vr{i nu me |u drve ti ma. Kad bi nai {la na otvo -re nu strmi nu, spus ti la bi se strmo gla vo, opo na {a ju }i sme -lu ski ja {i cu, niz sta zu od glat kog su vog li{ }a, ali ta ko brzokao kad ne ko pal cem pre vu ~e bri ljan tan “gli san do“ pre kokla vi ja tu re: fuuu-it! A vuk bi se sa su ljao za njom {to br`emo ̀ e, sa mo da ne iz gu bi iz vi da ni {ta od igre. Jo{ uvek jepo nav ljao u se bi da mu, pre ili po sle, krv i me so ovog {i lje -`e ta ne gi nu ni kad, sa mo da vi di po tpu no i do kra ja nje go -vu igru, ali je to po nav ljao sva ki put sve kra }e i sla bi je, jerje u nje mu sve vi {e mes ta za uzi ma la igra a po tis kva la sveos ta lo.A ni vre me ni du ̀ i nu pu ta ni su me ri li ni vuk ni As ka. Onaje `i ve la a on u`i vao.

81

Kad su ~u li bol ni me ket ov ce Aje i ra za bra li uzne mi re nostko ja je i{la od sta da do sta da, ~o ba ni su iza bra li izme |u se -be dvo ji cu mla |ih i sme li jih i po sla li ih u {u mu da po tra ̀ eiz gu blje no ne po slu {no {i lje ̀ e. Je dan od njih imao je sa modre no vu to lja gu, ali do bru, a dru gi je no sio o ra me nu pu -{ku, ako se ta ko mo ̀ e na zva ti ono ne {to ga ra ve ka pi sla re.To je bi la sla vna sta ru di ja, jer se pri ~a lo da je nje gov otacubio iz nje, na sa moj ogra di svog to ra, iz gla dne la vu ka. A ito, kao i sve {to se pri ~a, ko zna ka ko je bi lo, i da li je bi lo ilini je. Sva ka ko, to je bi lo je di no par ~e va tre nog oru ̀ ja na Str-mim Li va da ma, i ono je slu ̀ i lo vi {e da po di gne hra brost isa mo po uz da nje kod ~o ba na, ne go {to je bi lo stvar no opa-sno za vu ko ve.Do {li su do ivi ce {u me i tu su ma lo okle va li, pi ta ju }i u komprav cu da kre nu. Jer na {u mi hi lja du ula za, a ko }e sa gle -da ti ne vi dlji ve ta go ve ja gnje }ih pa pa ka. Po {li su po tra guze le ne tra ve i do bre pa {e, kao naj si gur ni jem. Sre }a ih je po -slu ̀ i la. Tek {to su u{li ma lo du blje u {u mu i ispe li se na ma -lu uzvi si nu, ugle da li su u du bi ni is pred se be ~u dan pri zor.Sta li su i pri ta ji li se. Kroz du bok otvor u gra nju mo gli su ne-pri me }e ni da vi de: u sme lim a pra vil nim pi ru eta ma ov ~i caAs ka pre la zi ze le nu ~is ti nu, a za njom, na od sto ja nju od ne-ko li ko ko ra ka, kli p{e kru pni oli nja li vuk, i obo re ne nju {ke,sav u po gle du, po vla |u je re pom.Ne ko li ko tre nu ta ka ~o ba ni su sta ja li kao ska me nje ni od ~u -da, ali on da su se pri bra li. Kad je As ka do {la do prvih drve -ta i tu na glo pro me ni la oblik i ri tam igre, a vuk se na la zio jo{na ~is ti ni, okre nut gle da oci ma bo ~no, sta ri ji ~o ba nin je ski-nuo pu {ku, na ni {a nio i opa lio. Odje knu la je {u ma i po le te -lo su vo li{ }e za je dno sa ret kim, upla {e nim pti ca ma.Na kra ju ~is ti ne de si la se ne o~e ki va na stvar. Iz svog pre ki -nu tog po kre ta, kao pti ca po go |e na u le tu, pa la je – As ka, avuk je kao ze le na sen ka kli snuo u {u mu.

82

^o ba ni su str~a li i na ra vnom mes tu na {li one sve{ }e nu As -ku. Ni ka kve po vre de ni je bi lo na njoj, ali je le ̀ a la u {um skojtra vi kao mrtva. Iza vu ka je os tao krvav trag.Sta ri ji ~o ba nin je na pu nio pu {ku, a mla |i je pri hva tio svo -ju to lja gu sa obe ru ke, i ta ko su kre nu li za krva vim tra gom.I{li su spo ro i opre zno. Ali ni je im tre ba lo mno go i}i. Ra nje -ni vuk je imao sna ge da be ̀ i sve ga sto ti njak ko ra ka, dokmu je ra na bi la jo{ vru }a, a on da se sru {io u je dnom ~es ta -ru. Stra` nji deo te la bio mu je odu zet, ali je pre dnjim no ga -ma ko pao ze mlju, izma hi vao gla vom i ke zio zu be. La ko suga do tu kli.Sun ce je bi lo tek pre {lo po lo vi nu ne ba kad su se ~o ba ni vra-ti li. Si la zi li su za ga si tim pa{ nja ci ma, izme |u sta da i to ro va.Mla |i je ve zao kur ja ka svo jom tka ni com za stra` nje no ge ila ko vu kao ni za stra nu nje go vu krva vu i iz du ̀ e nu te le si nu.A sta ri ji je no sio be lo {i lje ̀ e. Pre ba cio ga je, po ~o ban skomobi ~a ju, se bi pre ko vra ta. As ki na le pa gla va vi si la mu je, kaomrtva, niz le vo ra me.Ve li ka je bi la ra dost na Strmim Li va da ma. Bi lo je ~es ti ta nja,gra je i pe va nja, i pre ko ra i su za i po ci ki va nja i ve se log ble-ja nja bez kra ja i kon ca.As ka je do {la se bi. Pri bi ra la se spo ro, le ̀ e }i u tra vi ne po mi -~na i sko pne la, vi {e sli ~na ba ~e nom ru nu ne go `i voj ov ~i ci.Ni je ose }a la na se bi zdra va mi {i }a ni `i li ce ko ja ni je bo le la.Oko nje je, su zna i pre sre }na, u`ur ba no tr~a la nje na maj kai ku pi le se ov ce i ovno vi kao na ~u do.As ka je du go bo lo va la i spo ro se opo rav lja la od stra {nogdo ̀ iv lja ja, ali su nje na mla dost i vo lja za `i vo tom, maj ~i nado bra ne ga, i op {te sa u~e{ }e svih sta no vni ka Strmih Li va -da naj po sle sa vla da li bo lest. I As ka je oz dra vi la i pos ta la po -slu {na }er ka i do bra u~e ni ca, a s vre me nom i prva ki nja ba-le ta na Strmim Li va da ma.Po sve tu se pi sa lo i pri ~a lo i pe va lo o tom ka ko je ov ~i ca As -ka na di gra la i pre va ri la stra {nog vu ka. As ka sa ma ni je ni ka -

83

da go vo ri la o svom su sre tu sa zve rom ni o svo joj igri u {u -mi. Jer, o naj ve }im i naj te ̀ im stva ri ma svog `i vo ta ni ko nevo li da go vo ri. Tek kad je pro {lo ne ko li ko go di na i kad je use bi pre bo le la svo je te {ko is kus tvo, As ka je po svo joj za mi -sli pos ta vi la ~u ve ni ba let, ko ji su kri ti ~a ri i pu bli ka na zva li“Igra sa smr}u“, a ko ji je As ka uvek na zi va la “Igra za `i vot“.Po sle je `i ve la du go i sre }no, pos ta la je igra ~i ca svet skoggla sa, i umrla u du bo koj sta ros ti.I da nas, po sle to li ko go di na, igra se taj njen ~u ve ni ba let uko me ume tnost i vo lja za otpo rom po be |u ju sva ko zlo, pai sa mu smrt.

84

Umjes to po go vo ra, pri la ̀ e mo ov dje ~i ta oci ma, ali pri je svihro di te lji ma, od go vo re na ne ka od pi ta nja ko ja se mo gu ja vi -ti to kom ~i ta nja ovog izbora. Cilj nam je uka za ti na ne ka va -`na mjes ta u baj ka ma, na nji hov pe da go {ki po ten ci jal i na te meo ko ji ma se po vo dom njih s dje com mo ̀ e raz go va ra ti. Vje-ru je mo da baj ke ne tre ba ju slu ̀ i ti sa mo to me da uspa va judje cu, ne go i da pro bu de nji ho va osje }a nja i mi{ lje nje.Na po me ne ko je sli je de tek su ori jen tir i po mo} ro di te lji ma inas ta vni ci ma, ali i dru gim ~i ta oci ma, da ra zmi sle o ne kimva ̀ nim te ma ma i po ru ka ma iz tek sta. Na ra vno, i vi i dje camo ̀ e te do }i i do ni za dru ga ~i jih za klju ~a ka, ili }e vam ~i ta -nje pri ~a otvo ri ti ne ka, sa mo va ma va ̀ na pi ta nja i di le me.

Pri je sva kog raz go vo ra s dje com po tru di te se da i sa mi pa` -lji vo pro ~i ta te pri ~u. Ra zmi sli te o njoj, i pro mi sli te o ~e mubis te sve s dje com mo gli raz go va ra ti. Po tru di te se da pi ta -

85

Radmila Rangelov Jusovi}Nenad Veli~kovi}

RODITELJSKA PA@NJA

nja ko ja pos tav lja te (ma ko li ko ma la dje ca bi la) po ta knu nji-ho vo ra zmi{ lja nje i ma {tu, do ta knu se nji ho vih osje }a nja,ali i otvo re ne ka no va pi ta nja. Ne moj te sa mo pos tav lja ti pi-ta nja, ne go raz go va raj te s nji ma bez na me ta nja sop stve nogmi{ lje nja, je dne i je di ne is ti ne, je dnog ta ~nog od go vo ra.Uvu ci te ih u ras pra vu to kom ko je se ne mo ra te sla ga ti, alisvo je sta vo ve mo ra te obra zla ga ti.U`i vaj te!

Ri bar Pa lun ko i nje go va `ena

Baj ka Ri bar Pa lun ko, auto ri ce Iva ne Brli} Ma ̀ u ra ni}, ni je nije dnos ta vna ni krat ka pri ~a, pa, u za vi snos ti od uzras ta,mo ra mo po mo }i dje ci da je ra zu mi ju i do ̀ i ve na pra vi na -~in, odno sno da pro na |u u njoj ono {to je za njih va ̀ no ismi sle no. Pri ~a o Pa lun ku vje ro va tno do bi ja na aktu el nos -ti u vre me nu ka da se sre }a sve vi {e mje ri bo gat stvom, a za-bo rav lja ju mno ge va ̀ ne stva ri ko je ve} ima mo u `i vo tu.Me |u tim, ni je u re du pot cje nji va ti dje cu li ce mjer no ihubje |u ju }i da je bo lje bi ti si ro ma {an a sre tan, odno sno da subo ga ti lju di ne sre tni. Uos ta lom, to i ni je te ma ni ti po uka ovepri ~e. Klju ~ni pro blem je Pa lun ko va za sli je plje nost ide jomo mo gu }em bo gat stvu ko je mu se, ka ko on vje ru je, nu di napla dnju (da li i va ma pa da ju na pa met igre na sre }u i kla di -oni ce?) i ko je je ul ti ma ti vni put ka bo ljem `i vo tu, da vi {ene vi di vri je dnost u ono me {to ima (pri vr`e nu i vri je dnu`e nu, si na), i {to je naj go re, to li ko gu bi kom pas da pos ta jeimun i sli jep na pa tnje ko je uzro ku je u po tra zi za bo gat -stvom. Sa dru ge stra ne, pri ~a go vo ri o po ̀ rtvo vnos ti i osna zi ko ju do bi ja mo ka da se bo ri mo za ono {to vo li mo, go-vo ri o vjer nos ti i bor bi.

[ta ste po mi sli li i ka ko ste oka ra kte ri sa li ri ba ra Pa lun ka napo ~et ku baj ke?

86

Ri ba ra Pa lun ka, prvog od dva gla vna li ka u baj ci, Iva naBrli} Ma ̀ u ra ni} pri ka zu je kao si ro ma {nog i uz to ne za do -vo ljnog i ne odvi {e bis trog ~o vje ka, ko ji vje ru je da sa mo bo-gat stvo do no si sre }u. (Po ne kad je tu oso bi nu la k{e pre po -zna ti u pri ~i ne go u sop stve nom `i vo tu. Ova pri ~a nas mo -`e po ta }i da i mi ra zmi sli mo o to me ko li ko nam je ma te ri -jal no bla gos ta nje uis ti nu va ̀ no. Gdje po vla ~i mo ne vi dlji -vu crtu izme |u bla gos ta nja i eko nom ske si gur nos ti? Ko li kosa ti dne vno po tro {i mo ba ve }i se stva ri ma i ma te ri jal nimdobrima, za ne ma ru ju }i pri tom dru ge va ̀ ne stva ri u `i vo -tu?). Iva na Brli} Ma ̀ u ra ni} i pi {e ovu baj ku s na mje rom dapo ka ̀ e ko li ko je i za {to ta kvo vje ro va nje po gre {no. Odno -sno, ko je dru ge vri je dnos ti mo gu `i vot ispu ni ti ra do{ }u. Te -ma ove pri ~e iz da vni ne mo gla bi se, pre ma to me, sves ti napi ta nje: [ta je uis ti nu bo gat stvo ~o vje ka i {ta smo sve spre -mni da ura di mo (ili `rtvu je mo) ka ko bi smo ste kli ma te ri -jal nu do bit?

Za {to Pa lun ko mi sli da je nje go va `ena vi la?Pa lun ko ne pre po zna je smi sao i vri je dnost ono ga {to je do -bio od Zo ra-dje voj ke. Zar nam se svi ma ne do ga |a da nepre po zna je mo vrli ne lju di oko se be, ili da od njih o~e ku je -mo ne {to {to nam ne mo gu da ti ili ne mo gu bi ti. Ova pri ~aje i do bar po vod da s dje com raz go va ra mo o ro dnim ulo ga -ma, i ka ko se one vi de u dru{ tvu. Ka kva su o~e ki va nja mu -{ka ra ca, a ka kva `e na i {ta se o~e ku je od mu {ka ra ca, a {taod `e na? Za {to `e na u ovoj pri ~i ne ma ime na?

Ka ko to za ni je mi mo od bo la, kao {to se do go di lo Pa lun ko voj`e ni?Pa lun ko va am bi ci ja na kra ju do ve de do to ga da on, za sli je -pljen `e ljom za bo gat stvom, os ta ne bez si na. Bol maj ke jeto li ka, da od nje za ni je mi? Raz go va raj te s dje com o emo ci -ja ma pa i onim bol nim. Za {to su ri je ~i ta da su vi {ne?

87

[ta Pa lun ko tra`i po dru gi put od Zo ra-dje voj ke?Iako ima pri li ku da is pra vi {te tu ko ju je nje go voj po ro di cido ni je la nje go va po hle pa, on ne tra ̀ i da se pro na |e di je tei `e ni po vra ti mo} go vo ra, ne go da mu Zo ra-dje voj ka po ka -`e put do Mor sko ga Kra lja. Iva na Brli} Ma ̀ u ra ni} sli ka ka-ra kter ego is te, be zo sje }aj nog ~o vje ka, spre mnog da pre ga -zi vlas ti tu ljud skost ka ko bi udo vo ljio sop stve noj ugo di ios tva re nju sna o la go dnom `i vo tu u izo bi lju.

Ka da i za {to Pa lun ko do la zi pa me ti?Kad u dvo ru pod vo dom u Mla dom Kra lju pre po zna svogsi na, a na kon {to je sa znao da lo bo da, ko ju je jeo sva ko ve -~e sa svo jom `e nom u nji ho voj ku }i ci, ov dje u zla tnoj dvo-ra ni pod mo rem pred stav lja ri jet kost i ve li ko bo gat stvo, dra -`e od bi se ra i bi ser ja, Pa lun ko po ~i nje shva ta ti da je bo gat stvore la ti van po jam. Ako stal no tra ga{ za onim {to ne ma{, ni -kad ne mo ̀ e{ bi ti sre tan. Ali, obrnu to, ako bo gat stvo pro na-la zi{ u ono me {to ima{, on da s tim uvi jek mo ̀ e{ bi ti sre tan.

Ka da i od ko ga Pa lun ko va `ena do bi ja sa vjet i po mo}?Pa lun ko va `e na na gro bu svo je maj ke, od ko {u te u ~i jemse ti je lu maj ka obja vi la k}e ri, do bi ja sa vjet ka ko da pri do -bi je za sa ve zni ke zmi je i ga le bo ve, ko ji }e joj ka sni je da tipo tre bnu po mo}. Kad se njen mu` sve je dno ne po ja vi, onase maj ci obra }a jo{ je dnom, i bi va upu }e na na mo re, gdje jojje cilj uhva ti ti lu bi na sa zla tnom pe ra jom. Ka ko to da sa vje -te do bi ja mo i od onih ko jih vi {e ne ma? Ka ko mu drost i do-bro tu ko ju smo do bi li od svo jih ro di te lja, ili dru gih lju di,no si mo u se bi i ka da oni vi {e ni su s na ma?

Ka ko Pa lun ko spa {a va se be i si na iz po dmor skog za tvo re -ni{ tva?Pa lun ko bje ̀ i pli va ju }i, sa si nom na le |i ma, ali ga izne mo -glog spa {a va `e na, za ~i ju se udi cu Pa lun ko za ka ~io. Da bi

88

se na {la na tom mjes tu `e na je sli je di la sa vjet svo je maj ke,i pro {la kroz tri is ku {e nja, ko ja su je u gra da ci ji ma mi la daodus ta ne od za dat ka na ko ji ju je maj ~in duh upu tio. Spa-se nje se, pre ma to me, ne mo ̀ e pri pi sa ti sa mo Pa lun ku, iakose ~i ni da je nje go va ulo ga ve }a. Ko li ko smo is traj ni i upor -ni, ko li ko smo hra bri i pre da ni, ka da se bo ri mo za ono {tonam je va ̀ no?

Za {to Zo ra-dje voj ka ne po ma ̀ e Pa lun ku i Vlat ku, a po ma -`e Pa lun ko voj `e ni?Za ra zli ku od Pa lun ka i si na, Pa lun ko va `e na je po mo} za -slu ̀ i la. Ona je sve vri je me zna la {ta su pra ve vri je dnos ti ido slje dno se bo ri la za njih. Za hva lju ju }i njoj svi bi va ju spa -{e ni iz po bje snje lih ta la sa. I za to je dvoj ni ce {i rom svi je tahva le kao vjer nu `e nu.

Iva na Brli} Ma ̀ u ra ni} NAS ovom baj kom po no vo pod sje -}a na po ro di ~ne vri je dnos ti i vri je dnost po ro di ce, a kao nje-nog ~u va ra vi di `e nu, su pru gu i maj ku. Ar ha i~an je zik ko -jim se pri po vi je da, i ko ji obi lu je fra za ma usme nog ka zi va -nja, uz dru ge ele men te baj ke (li ko vi kra lje va i vi la, ispu nja-va nje `e lja, ne mo gu }i do ga |a ji, `i vo ti nje ko je go vo re i po -ma ̀ u ju na ci ma) u slu ̀ bi je pa tri jar hal nog po gle da na svi-jet, ko ji Iva na Brli} Ma ̀ u ra ni}, iako je ̀ e na, ne do vo di u pi-ta nje. Za to je gla vna ju na ki nja os tav lje na bez li ~nog ime -na. Ona je os tva re na kao mu {kar ~e va vjer na `e na.Baj ke, me |u tim, u nas ta vi knji ̀ e vnos ti u sa vre me nomobra zo va nju, ne tre ba da os ta ve dje cu u uvje re nju da je pa-tri jar hat po ̀ e ljan sis tem vri je dnos ti, ni ti da je ulo ga maj keuje dno i ulo ga `rtve. Is to ta ko, ni je sva ki mu {ka rac po hle -pan i be zo sje }a jan. Otvo ri te dis ku si ju s dje com o ulo ga mai po lo ̀ a ju mu {ka ra ca i ̀ e na u dru{ tvu, o to me {ta se o~e ku -je od mu {kar ca, a {ta od `e na i sl. Vo di te ra ~u na o to me dau raz go vo ru ko ris ti te ar gu men te.

89

Sre tni Princ

Da li smo uis ti nu sre tni ili sa mo ta ko iz gle da mo? Da li lju -di mo gu bi ti sre tni, ako su dru gi lju di oko njih ne sre tni, gla-dni, si ro ma {ni?Za is ta, svi su mu se mno go di vi li, i svi su gle da li Sre tnog Prin -ca na svom pos to lju, za vi de }i nje go voj sre }i. Ali, ka ko lju diko ji se di ve ki pu ra zu mi ju nje go vu lje po tu? Po vr{no. Onimi je {a ju sjaj i bo gat stvo sa sre }om. Ne vi de, ne na slu }u juda Sre tni Princ ni je uis ti nu sre tan. Ne pi ta ju se {ta taj kippred stav lja, za {to je tu, {ta je nje go va svrha. Kao i u `i vo tu,di vi mo se iz da le ka lju di ma vje ru ju }i da bla gos ta nje i sjajdo no se sre }u.

Pa za {to Sre tni Princ ni je sre tan?Ilu zi ja `i vo ta ko ju je Sre tni Princ `i vio unu tar ogra da nje go -vog dvor ca, za {ti }e nog i u{u {ka nog, ras to pi la se i ra spa la kaoku la od ka ra ta je dnom ka da je iza {ao u stvar ni svi jet. Oka-me njen u svo joj sre }i, sa stu ba na trgu, on vi di ne sre }u, vi diglad, bo lest, tu gu, i je di no {to mu pre os ta je je da bo gat stvoko je ima, dra go ka me nje i lis ti }e zla ta, po di je li s dru gi ma. Jer,ni ko se ne bi tre bao zva ti sre tnim dok je okru ̀ en ne sre }om.

Po ~e mu se las ta vi ca ra zli ku je od lju di ko ji su se di vi li spo-me ni ku?Las ta vi cu uzbu |u je lje po ta, ali ona je pre po zna je svu daoko se be, osje }a je, ra du je joj se. Njo me uprav lja ju emo ci -je, a ne oprez, ni ti ko ris to lju blje. Vi so ko ci je ni pri ja telj stvo,i ra zo ~a ra na je kad trska odbi ja po }i s njom jer je su vi {e ve-za na za svo ju do mo vi nu.

Za {to las ta vi ca odla`e svo je pu to va nje?Iako se ra du je odlas ku na jug, ko ji opi su je `i vo, s ra do{ }u,s mno go de ta lja ko ji sli ka ju bo gat i za ni mljiv `i vot, las ta vi -

90

ca os ta je u gra du jer u Sre tnom Prin cu na la zi ono {to ni jena {la u trsci, i me |u dru gim las ta vi ca ma: em pa ti ju, ne se bi -~nost, bri gu za dru ge.

Za {to Sre tni Princ `e li slu {a ti od las te o pa tnja ma lju di, a neo lje po ta ma s oba la Ni la?Sre tni Princ ka ̀ e da ne ma ve }e taj ne od bi je de, a pri po vje da~nje nim o~i ma opi su je ne prav du: vi dje la ka ko se bo ga ta {i za bav-lja ju u svo jim di vnim ku }a ma, dok pro sja ci sje de pred nji ho vim ka-pi ja ma. Le tje la je u us ke mra ~ne uli ~i ce i vi dje la bli je da li ca iz gla -dnje le dje ce, ko ja su tu po gle da la na crne uli ce. Ispod lu ka mos tale ̀ a la su dva dje ~a ka u gr~e vi tom za grlja ju nas to je }i da se ta ko uza-ja mno za gri ju. – Mi smo ta ko gla dni – go vo ri li su oni. – Vi tu nesmi je te le ̀ a ti – vi knuo im je stra ̀ ar i oni su iza {li na ki {u.Os car Wil de po ka zu je bi je du, ali ne za bo rav lja po ka za ti inje no na li ~je: `i vot bo ga ta {a ko ji su za nju od go vor ni. Nji-ho va be{ }u tnost ne mo ̀ e se ni ~im oprav da ti.

Za {to las ta vi ca os ta je sa Sre tnim Prin cem, iako ti me se bi po -tpi su je smrtnu pre su du?Kao u pri ~i o ma loj si re ni, pos to je si tu aci je u ko ji ma ne ra -zmi{ lja mo o se bi i ono me {to nas ~e ka, jer na pros to ne mo -`e mo pris ta ti da ura di mo ne {to {to se ko si s na {im prin ci -pi ma. Las ta vi ca ne mo ̀ e os ta vi ti Sre tnog Prin ca, sa mog isli je pog. Ona ra zu mi je ko li ko je va ̀ no to {to Princ ra di, iko li ko ta do bra dje la za vi se i od nje. Za to ga ne na pu {ta. Iov dje je vi dlji vo ko li ko je sva ~i ja ulo ga va ̀ na, i da svi mo-ra mo po mo }i da svi jet bu de bo lje i sre tni je mjes to. Sre tniPrinc i las ta vi ca sku pa ~i ne do bro, obo je ne vo de }i ra ~u nao svo joj si gur nos ti i bu du }nos ti.

Za {to Sre tnom Prin cu pu ca srce?Tu ga zbog smrti vjer ne pri ja te lji ce, zbog nje ne ul ti ma ti vne`rtve, ~i ni da Sre tnom Prin cu nje go vo olo vno srce, uz pra-

91

sak od si li ne tu ge, prsne na dva di je la. I da lje ne vi de }i (iline `e le }i da se bi pri zna ju) zlo ko je su prou zro ~i li, lju di go-vo re da mu je olo vno srce pu klo jer je bio o{tar mraz. Kadna re de da se kip is to pi, u to pi oni ci va tra ni {ta ne mo ̀ e slo -mlje nom srcu. Ne mo ̀ e se is to pi ti. Ne mo ̀ e nes ta ti, i odnje ga se ne mo ̀ e na pra vi ti ni {ta dru go, jer do bro ta se nemo ̀ e uni {ti ti.

Pri po vje da~ ka ̀ e da su slo mlje no srce i mrtva las ta vi ca naj-vre dni je bla go u gra du. Da li i vi ta ko mi sli te? Za {to?U pri ~i Sre tni Princ Os car Wil de nam pri po vi je da o uni ver-zal nim pi ta nji ma – si ro ma{ tvu ko je je uzro ko va no po hle -pom i neo sje tlji vos ti bo ga tih, kla snoj po di je lje nos ti, ali i opri ja telj stvu, do bro ti, mo gu }nos ti ma da mi je nja mo svi jetsa mo ako smo spre mni da otvo ri mo o~i za ono {to se okonas do ga |a, kao {to je to u~i nio Sre tni Princ. Svi jet bi mo -gao bi ti bo lji kad bi se umjes to glu pos ti i okru tnos ti lju diu~i li lju ba vi i em pa ti ji. Mi sli ti o dru gi ma, pri mje }i va ti nji ho -ve po tre be, nas to ja ti im po mo }i, ne bi ti se bi ~an, po dr`a va -ti dru ge u ple me ni tim nas to ja nji ma, to mo ̀ e sva ko. I s tomvje rom je na pi sa na ova baj ka. I ma da je las ta vi ca ugi nu la,a Sre tni Princ pre to pljen, nje go vo ne uni {ti vo srce je os ta loda `i vi kroz do bro tu ko ju je pru ̀ io i `i vo te lju di ko ji ma jepo mo gao.

Na kon ~i ta nja ove baj ke mo ̀ e te raz go va ra ti o pri ja telj stvu:ka ko se mo ̀ e pre po zna ti pra vi pri ja telj, za {to se is pla ti bi tine se bi ~an ~ak i ka da je to te {ko? Dje te tu se mo ̀ e pos ta vi tipi ta nje da li vo li ~i ni ti do bra dje la, ko me ih ~i ni i ka ko seosje }a po sli je. Cilj je uka za ti na za do volj stvo ko je ~o vjekmo ̀ e ima ti po ma ̀ u }i dru gi ma, ali i po mo }i dje ci da uvi deda i da nas mno gi lju di i dje ca `i ve te {ko, ̀ i ve u si ro ma{ tvu,i da svi tre ba mo u~i ni ti ne {to da im po mo gne mo. Da je bi -lo ta ko, las ta vi ca bi bi la zbri nu ta u ne kom to plom do mu do

92

pro lje }a, a kip Sre tnog Prin ca bi nas ta vio da `i vi na trgu, isi ja svo jim stvar nim sja jem, do bro tom.

Ca re vo no vo ru ho

Car je go! Ili ni je? Jes te, bi lo je u no vi na ma! Da li vi {e vje-ru je mo svo jim o~i ma ili ono me {to nam ka ̀ u (auto ri te ti,me di ji, po li ti ~a ri, u~i te lji)? Je smo li spre mni da vi di mostvar nost ili je gle da mo o~i ma dru gih, onih ko ji su mo }ni -ji, ja ~i? I ka da je vi di mo, da li smo spre mni i do vo ljno hra-bri da na glas ka ̀ e mo {ta smo vi dje li? O ni zu sli ~nih pi ta njago vo ri ova baj ka, pa haj de da je po bli ̀ e ana li zi ra mo.

Za {to se svi na dvo ru pra ve da vi de ne {to {to u stva ri ne vi -de?U ovoj baj ci An der sen opi su je lju de ko ji su spre mni la ga tida ne bi iz gu bi li ola k{i ce u ko ji ma u`i va ju, za to {to se bo jeka zne ko ju bi mo gli do bi ti, ili na pros to za to {to se ne usu -|u ju odu pri je ti auto ri te tu. @i vot na dvo ru je la go dan i za-ba van, a ci je na ko ja se tre ba pla ti ti ni je ve li ka: sa mo ne tre -ba go vo ri ti is ti nu. S dru ge stra ne An der sen pri ka zu je vje {teva ra li ce, ko je ko ris te ta kvu si tu aci ju i do da tno je pod gri ja -va ju go vo re }i da ru ho ko je tka ju ima to za ~u dno svoj stvo daje ne vi dlji vo sva ko me tko je ne spo so ban za svo ju slu ̀ bu ili paknei zre ci vo glup.

Za {to je di no di je te ka`e is ti nu?Di je te je sim bol ne is kva re nos ti, ne vi nos ti, ono jo{ uvi jek ni -je upa lo u zam ku odra slih, zam ku li ce mjer stva i la ̀ i, pa mo -`e go vo ri ti is ti nu. Za di je te je is ti na jo{ uvi jek ve za na za is -kre nost, a ri je ~i ko ris ti da opi su je ono {to za is ta i vi di. Pri ~anam otva ra i dru ga pi ta nja o to me ka da pos ta je mo li ce -mje ri, ka ko mi kao ro di te lji ili u~i te lji do pri no si mo to me dadje ca po ~nu go vo ri ti la ̀ i ili ono {to se od njih o~e ku je, bez

93

ob zi ra na to {to za is ta vi de ili mi sle. Vre me nom, mi ih na -u~i mo i to da pres ta nu da mi sle i da se sli je po pri kla nja juono me {to im se na me }e kao is ti na.

Ka da je is ti na ot kri ve na, i ka da i car i nje go va svi ta shva te dasu pre va re ni, oni i da lje nas tav lja ju s po vor kom kao da se ni -{ta ni je do go di lo. [ta nam An der sen ti me `e li re }i?Is ti na ne oba ve zu je ca ra (mo }ni ke, vlas to dr{ce) ni na {ta.Nje go va vlast, i uop {te mo} dr`a ve, ne sto ji na is ti ni i mu-dros ti, ne go na for mi, na si li i auto ri te tu. A na rod mu kli ~ei poz drav lja ga i ako vi di i ako ne vi di is ti nu.

Ova pri ~a je do bar po vod za raz go vor o auto ri te ti ma i za -{to ih uvi jek mo ra mo prei spi ti va ti; za {to tre ba mo tra ga ti zais ti nom i ka da nam go vo re dru ga ~i je; za {to tre ba mo vje ro -va ti svo jim o~i ma, svom umu i ra zu mu.

Ma la Si re na

Ma la Si re na je baj ka ko ja nas tje ra na ra zmi{ lja nje o lju ba -vi i `rtvi, o su da ru svje to va i ra zli ~i tos ti.

Ka ko An der sen opi su je ra zli ku izme |u dva svi je ta – po d-mor skog i ze malj skog?Ve li ki broj ~u de snih de ta lja u po dmor skom svi je tu ~i ne gaza ni mlji vim, ne obi ~nim i li je pim. Uto li ko je `rtva ko ju Ma -la Si re na ~i ni ve }a, kad odlu ~i sve to os ta vi ti da bi sli je di lasvo je srce. Me |u tim, lje po ta po dmor skog svi je ta uve }a valje po tu ze malj skog, jer je on jo{ bo ga ti ji: lju di mo gu i plo-vi ti i tr~a ti, cvi je }e mi ri {e, pti ce pje va ju. An der sen nam da -je gra da ci ju vri je dnos ti, ko ja po la zi od po dmor skog svi je ta,pre ko ze malj skog, do ne bes kog. Ne bes ki svi jet u ko jem bo-ra ve bes mrtne du {e (sim bol za raj) on ne opi su je, ali je ja -sno da mo ra bi ti jo{ lje p{i od dva opi sa na.

94

[ta je uslov da Ma la Si re na ste kne bes mrtnu du {u?U to me se sla ̀ u i ba ka i vje {ti ca: uslov da si re na ste kne be-s mrtnu du {u jes te da se vjen ~a s ~o vje kom ko ji se za lju bi unju. Ali taj uslov ni je mo gu}, jer Ma la Si re na ne ma glas ko -jim mo ̀ e kra lje vi }u is pri ~a ti da ga je ona spa si la, i da je onadje voj ka ko ju `e li uze ti za ̀ e nu. An der sen pro go va ra o ne-prav di i na {oj ogra ni ~e nos ti da se osla nja mo na spo ljnestva ri po put ri je ~i (vi da, tu |eg mi{ lje nja), a ne da vi di mo i~u je mo srcem (ka ko nas u~i Ma li Princ).

Ma la Si re na se mo ̀ e vra ti ti u svoj po dmor ski svi jet, ali ipakto ne ~i ni. Za {to?Lju bav ni je re ci pro ~na, ona je ne se bi ~na i be zu slo vna. Iakokra lje vi} ni je uz vra tio Ma loj Si re ni lju bav, ona ne `e li ubi-ja ti da bi `i vje la. Za odlu ku da ba ci no` ona bi va na gra |e -na: ne pre tva ra se u pje nu, i ne odla zi u ni {ta vi lo, kao {to seto do ga |a si re na ma; na pro tiv, po pri ma ti je lo zra ~ne vi le, imo gu }nost da za do bi je bes mrtnu du {u.

Za vr{e tak baj ke spo mi nje do bru i zlo ~es tu dje cu. S ko jimci ljem An der sen ta ko po en ti ra?Pi sac `e li da nje go va baj ka pod sta kne di je te na do bro po -na {a nje, jer ta ko mo ̀ e u~i ni ti da Ma la Si re na pri je os tva risvo ju `e lju da se di gne u Bo ̀ i je car stvo, odno sno da ste knebes mrtnu du {u. Ti me bi njen po du hvat uspio i baj ka ima lasre tan kraj, uprkos smrti gla vne ju na ki nje, ne os tva re noj lju-ba vi i uza lu dnoj `rtvi nje nih ses ta ra.

Ma la si re na jes te tu ̀ na pri ~a, ali s dje com tre ba raz go va ra -ti i o tu ̀ nim emo ci ja ma, smrti, ne sre }i, jer ih i ona osje }a jui `e le ra zu mje ti. U `i vo tu ne ide sve ka ko smo o~e ki va li, alito ni je ra zlog da ~i ni mo stva ri ko je }e po vri je di ti dru ge lju -de. S dru ge stra ne, tre ba mo pos ta ti osje tlji vi ji na do bro tu ilju bav oko se be, ~ak i ka da ona ni je vi dlji va na prvi po gled.

95

As ka i vuk

... ni ko u nji ho voj po ro di ci ni je bio dru go do mir na ov ca do ma }i ca.Ume tnost je, go vo ri la je maj ka, ne si gu ran po ziv ko ji nit hra ni nitbra ni onog ko mu se oda. Put ume tnos ti uop {te je nei zves tan, var-ljiv i te ̀ ak, a igra je po naj te ̀ a i naj var lji vi ja od svih ume tnos ti,~ak ozlo gla {e na i opa sna stvar. Tim pu tem ni je po {la ni je dna ov -~i ca iz do bre ku }e. I sve ta ko. – {ta }e, naj po sle, ka za ti ceo ovaj na{ov ~i ji svet kad ~u je da je mo ja }er ka po {la upra vo tim pu tem?Pre po zna je te li ove ri je ~i iz na {eg sva ko dne vnog `i vo ta?Ko li ko ~es to dje cu obes hra bru je mo i go vo ri mo im da ne tre-ba ju da se ba ve umje tno{ }u (ko li ko god da ih te akti vnos tive se le), jer je bav lje nje umje tno{ }u neo zbi ljno, gu blje nje vre-me na, i ne vo di us pje hu u ̀ i vo tu. Bav lje nje umje tno{ }u mo -`e bi ti ne si gur na pro fe si ja, ali ko ja to ni je? Is to ta ko, ne mo-ra ju sva dje ca pos ta ti umje tni ci, ali bav lje nje bi lo ko jom odnjih ople me nju je ~o vje ka, po ti ~e ra zvoj moz ga, otva ra imno ve ho ri zon te i u~i da bu du kre ati vni.

Ka kva je ov~ica As ka?As ka, kao i sva ko di je te, je ra zi gra na, po ma lo la ko mi sle na ineo pre zna, ali i ra do zna la, odlu ~na i vje {ta. Ni je se dr`a lomaj ~i na sku ta, nje slu {a lo nje na do zi va nja ni ku ca nje zvo na naovnu pret ho dni ku, ne go je vo le lo da lu ta pu te vi ma ko je je sa mona la zi lo, da tra ̀ i odvo je nu pa {u na uda lje nim mes ti ma... de voj ~i -ca je bi la ~e dna i be za zle na ka ko se sa mo po ̀ e le ti mo ̀ e. Ali svo je~u dne i opa sne na vi ke da lu ta da le ko od ov ~i jih pa{ nja ka i plan di -{ta ni je mo gla da se oslo bo di ni ka da...

I, {ta se on da do go di? Ono ~i me nas odra sli pla {e od ma le -na – po ja vio se vuk, i sve ono {to on sim bo li zu je (opa snost,ri zik, zlo). As ka se s vu kom su sre }e izne na da, kao {to to u`i vo tu i bi va, usred svog odu {ev lje nja ne po zna tim i ~a ro -bnim pre dje lom.

96

[ta odlu~uje As ka? Ka ko se ona mo`e bo ri ti pro tiv vu ka?Vje ro va tno ste svi, i to s pra vom, bi li za bri nu ti za As ku mi -sle }i o to me ka ko ma la ov ~i ca si gur no ne ma {an si pro tivstra {nog vu ka. Ali, gle ~u da, As ka odlu ~u je da svom svo-jom sna gom i umi je }em bo ri za svoj `i vot i po ~i nje da igra,naj bo lje {to zna.

Je li nje na odlu ka is pra vna? Ili ne pro mi{ lje na? Da li je ima -la dru gog izbo ra?As ka ni je odlu ~i la, pos tu pi la je in tu iti vno. An dri} su ge ri {eda umje tnost ne po ~i va na sva ko dne vnoj ra ci onal nos ti, daona sto ga ni je ni po zva na da ra ci onal no obli ku je sva ko -dne vni cu. Ona je na {a rea kci ja na stvar nost, po tre ba za pre -`iv lja va njem, i od go vor na zlo oko nas.

Dok As ka igra igru `ivo ta, {ta se de {a va s vu kom?Ka da je prvi put ugle dao As ku, vuk je bio izne na |en nje-nim ~u dnim ple som. Zna ju }i, ili ba rem vje ru ju }i, da imamo} nad nje nim `i vo tom, i da ples mo ̀ e pre ki nu ti bi lo ka -da, on od ga |a taj tre nu tak ka ko bi za do vo ljio svo ju ra do -zna lost i na po sljet ku u`i vao. Ka ko je vri je me odmi ca lo, igraga je obu zi ma la i po tis ki va la dru ge na go ne.

Va ̀ no je pri mi je ti ti ka ko pi sac mi je nja stil ka da opi su jeigru: i nje go ve re ~e ni ce pos ta ju lje p{e:Pre ko ze le nih ~is ti na, pre ko us kih pro la za, izme |u si vih i te {kihbu ko vih drve ta, po glat kom i sme |em }i li mu od li{ }a ko je se go di -na ma sle ̀ e je dno na dru go, igra la je ov ~i ca As ka, ~is ta, tan ka, nijo{ ov ca ni vi {e ja gnje, a la ka i po kre tna kao be la vrbo va ma ca ko -ju no si ve tar, siv kas ta kad bi u{la u pra men tan ke ma gle, a sve tla,kao iznu tra oba sja na, kad bi se na {la na ~is ti ni pre li ve noj sun cem.

Ona je `i ve la, a on u`i vao! ka ̀ e An dri}. U ~e mu je to u`i vaovuk?

97

Ta ko se – no vo ~u do! – i vu ko vo ~u |e nje pre tva ra lo sve vi {e u div-lje nje, stvar po tpu no ne po zna ta u vu ~i jem ro du, jer kad bi vu ko -vi mo gli da se i~em na sve tu di ve, oni ne bi bi li ono {to su. A tone po zna to ose }a nje div lje nja obe zna ni lo je vu ka to li ko da ga je ovaiz gu blje na ov ~i ca, mrtva od stra ha od smrti, vu kla za so bom kaoda ga vo di na ne vi dlji voj ali ~vrstoj uzi ci, ve za noj za ne vi dlji vu al -ku ko ja mu je pro tu re na kroz nju {ku.Vuk je u`i vao u igri, u umje tnos ti. ̂ i nje ni ca da je igra u nje -mu po ti snu la sve os ta lo, da je pro mi je ni la nje go vu }ud, ma -kar pri vre me no, naj ve }i je do kaz sna ge umje tnos ti. Umje t-nost, po An dri }u, spa {a va i ople me nju je, i mo ̀ e do dir nu tii one naj tvrdo kor ni je du {e kao {to je vu ~i ja.

Dok As ka ple {e da bi otje ra la smrt od se be, ona odras ta. [taje shva ti la o se bi As ka u tim tre nu ci ma?Mi i ne zna mo ko li ko sna ge i ka kve sve mo gu }nos ti kri je u se bisva ko `i vo stvo re nje. I ne slu ti mo {ta sve ume mo. Bu de mo i pro -|e mo, a ne sa zna mo {ta smo sve mo gli bi ti i u~i ni ti.Ovo je va ̀ na mi sao o ko joj svi tre ba mo ra zmi sli ti, po se bnoka da od ga ja mo dje cu. U sva kom dje te tu kri ju se ne slu }e nemo gu }nos ti i ta len ti, sva ko di je te ima po ten ci jal da ras te ira zvi ja se, ali se to de {a va on da ka da ga po ti ~e mo i ohra bru-je mo, ka da ga stav lja mo pred stvar ne iza zo ve i pi ta nja.

^o ba ni ubi ja ju vu ka, jer ne zna ju {ta se de si lo, jer sma tra -ju da je to je di no is pra vno i naj bo lje po sta do i po As ku. Paipak, prvo za bu na oko to ga ko je po go |en hi cem, a po tomsli ka u ko joj i As ku no se kao mrtvu, upu }u je na po ve za nostAs ke i vu ka. Za umje tnost je po tre ban i vuk, onaj ko gaumje tnost mo ̀ e mi je nja ti, ili ople me nji va ti. Hi tac je sim bo -li ~no, us mrtio obo je, jer se u nju uple la stvar nost.

An dri} sva ka ko ni je na ivan u svom vre dno va nju umje tno-s ti; ona ne mo ̀ e po bi je di ti smrt, po bi je di li su je ~o ba ni,

98

ubiv {i vu ka. Ali ono {to mo ̀ e jes te da pris ka ~e u po mo}, ute {kim i va ̀ nim mo men ti ma `i vo ta.Pri ~a As ka i vuk u pro gra mu je pe ti ra zred. Ona svo jom te -mom i ide jom mo ̀ e pre va zi }i mo gu }nos ti dje ce da ra zu -mi ju zna ~aj umje tnos ti, kao obli ka ~o vje ko vog pre va zi la -`e nja smrti.Pa ipak, ne tre ba mo pot cje nji va ti dje cu ko ja si gur no mo gura zu mje ti pri ~u o je dnoj po se bnoj mla doj oso bi ko ja se iz-dva ja iz ko le kti va po svo joj ra zli ~i tos ti, ko ja zbog to ga do-la zi u `i vo tnu opa snost i ko ja se iz te te {ke si tu aci je spa {a -va svo jim umi je }em, ta len tom, spo so bno{ }u. Dje ca mo gushva ti ti ide ju pri ~e – da se po sve }e nost ne kom `i vo tnomizbo ru is pla ti. Iako ni je la ko, iako je opa sno, is to vre me no jeli je po i vri je dno ri zi ka.

Radmila Rangelov Jusovi}Nenad Veli~kovi}

99

Preuzeto iz:

Hans Christian AndersenBAJKE

Izdava~ko knji`arsko poduze}eMladost, Zagreb 1957.

prevod: Maja Spiz i Josip Tabak

Oscar WildeBAJKE

Zavod za izdavanje ud`benika – Sarajevoprevodilac nije naveden u izdanju

Ivana Brli} Ma`urani}PRI^E IZ DAVNINA

Izdava~ko knji`arsko poduze}eMladost, Zagreb 1961.

Ivo Andri}ASKA I VUK

Svezame, otvori se!~itanka za 5. razred osnovne {kole

NIK Sezam, Sarajevo 2008.

Hans Christian AndersenOscar WildeIvana Brliæ MažuraniæIvo Andriæ

Hans Christian AndersenOscar WildeIvana Brli} Ma`urani}Ivo Andri}IS

SN

23

03

-54

63

[kolegijum poklanja ovu knjigu bajki iz lektire roditeljima, sa

namjerom i `eljom da vi{e vremena provedu s djecom u ~itanju i

da ~itaju}i otkriju djeci (a mo`da i sebi) za{to su pri~e i pjesme

va`ne. Stoga izbor pet bajki prate korisna pedago{ka uputstva i

analize svake ponaosob. Lektira narodu!

1