เอกสารสรปรายงานแหงชาตวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ฉบบท 6 ของประเทศไทย

BIODIVERSITY PROGRESSความกาวหนา การขบเคลอนการบรหารจดการ ความหลากหลายทางชวภาพ ของประเทศไทย

เปาหมายการพฒนาทยงยนของโลก 17 ประการ

BIODIVERSITY PROGRESSความกาวหนา

การขบเคลอนการบรหารจดการ ความหลากหลายทางชวภาพ

ของประเทศไทย

2 3

3

วยพนธกรณของภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (CBD)

ก�าหนดใหรฐภาคอนสญญาฯ ตองเสนอรายงานตอส�านกเลขาธการอนสญญาฯ

ตามระยะเวลาทก�าหนด ซงมก�าหนดใหสงรายงานแหงชาตทก ๆ 4 ป

เพอสะทอนความกาวหนาการด�าเนนงานของประเทศตามขอตกลงดานสงแวดลอม

ระหวางประเทศ โดยมการจดท�ารายงานฉบบแรก ในป พ.ศ. 2541 และด�าเนนตอเนอง

มาจนถงป พ.ศ. 2561 นบเปนรายงานฉบบท 6

ในการจดท�ารายงานแหงชาตฯ ฉบบท 6 ของประเทศไทย คณะรฐมนตรมมตเมอวนท

28 มนาคม 2560 มอบหมายใหหนวยงานทเกยวของรวมกบส�านกงานนโยบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมด�าเนนการ ซงไดรบความรวมมอจากมลนธ

สถาบนสงแวดลอมไทย ดวยการสนบสนนจากโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต

(UNDP) ประเทศไทย และกองทนสงแวดลอมโลก (GEF) โดยมการรวบรวบขอมล

การแตงตงและประชมคณะกรรมการก�ากบการด�าเนนงาน จดการประชมหารอ

ผมสวนเกยวของ ตอจากนน ไดเสนอรายงานแหงชาตฯ ตอคณะกรรมการอนรกษ

และใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต (กอช.) พจารณาใหขอคดเหน

และเสนอตอส�านกเลขาธการอนสญญาฯ ตามล�าดบ พรอมจดท�าเอกสารฉบบนขน เพอสรป

สาระส�าคญเผยแพรแกผสนใจ

4 5

สถานภาพดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศ

ประเทศไทยมความหลากหลายทางชวภาพมากทสดแหงหนงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทงระบบนเวศ ชนดพนธ และ

พนธกรรม ชวยใหเกดความสมดลในระบบนเวศตาง ๆ สรางความมนคงในการด�ารงชวตของสงมชวตรวมถงมนษย อกทง

มแนวโนมจะน�ามาใชประโยชนเพอเปนฐานในการพฒนาเศรษฐกจ และการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ

มากขน จงตองเขาใจและจดการความหลากหลายทางชวภาพดวยความระมดระวง เพอใหเออประโยชนในดานตาง ๆ

ไดอยางยงยน

ความหลากหลายดานระบบนเวศในประเทศไทย จ�าแนกได 7 ระบบนเวศ โดยมระบบนเวศเกษตรและระบบนเวศปาไม

เปนระบบนเวศหลก คดเปนรอยละ 55.73 และรอยละ 31.68 ของพนประเทศตามล�าดบ (ขอมลป พ.ศ. 2561) นอกจากนน

เปนระบบนเวศทางทะเลและชายฝง ระบบนเวศเกาะ ระบบนเวศแหลงน�าในแผนดน ระบบนเวศแหงแลงและกงชน และ

ระบบนเวศภเขา

ระบบนเวศภเขา ระบบนเวศแหลงน�าในแผนดน

ระบบนเวศปาไม ระบบนเวศทางทะเลและชายฝง

ระบบนเวศแหงแลงและกงชน ระบบนเวศเกาะ

ระบบนเวศเกษตร

5

สวนความหลากหลายดานชนดพนธ จากขอมลเมอป พ.ศ. 2558

พบพชทมทอล�าเลยงและพชไมมทอล�าเลยงไมนอยกวา 14,000 ชนด

โดยมชนดพนธสญพนธในธรรมชาต 2 ชนด ไดแก ฟามยนอยและ

โสกระยา มชนดพนธทถกคกคามประมาณ 964 ชนด และไดม

การส�ารวจพบชนดพนธใหมของโลกในประเทศไทย ในชวงป พ.ศ.

2557-2561 จ�านวน 202 ชนด เชน เขมใบมวง พษนาศนดอยหวหมด

มะพลบเพงคลาย ทองหลางหนปน เปนตน ดานชนดพนธ สตว

มกระดกสนหลง มอยางนอย 4,700 ชนด ซงจากการประเมน

สถานภาพบางสวน พบวา สญพนธแลว 8 ชนด สญพนธในธรรมชาต

4 ชนด ถกคกคาม 569 ชนด และมแนวโนมชนดพนธทถกคกคาม

เพมมากขน นอกจากน ยงมชนดพนธ สตวไมมกระดกสนหลง

อยางนอย 80,000 ชนด และมจลนทรยอยางนอย 200,000 ชนด

ปจจบนมภยคกคามจากชนดพนธตางถนเพมมากขน จงมการส�ารวจ

และปรบปรงทะเบยนชนดพนธตางถนทควรปองกน ควบคม และ

ก�าจด 323 ชนด พบวา มชนดพนธตางถนทมล�าดบความส�าคญสง

จ�าแนกเปนพนธสตวตางถน 12 ชนด และพนธพชตางถน 11 ชนด

(ขอมลป พ.ศ. 2558)

พช อยางนอย 14,000 ชนด

สตวมกระดกสนหลงอยางนอย 4,700 ชนด

สตวไมมกระดกสนหลงอยางนอย 80,000 ชนด

จลนทรยอยางนอย 200,000 ชนด

6 7

ทศทางและนโยบายของประเทศดานความหลากหลายทางชวภาพ

ความหลากหลายทางชวภาพ เปนประเดนทก�าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 อนเปนกฎหมาย

สงสดของประเทศ ระบใหบคคลและชมชนมสทธในการดแลรกษาและใชประโยชนอยางสมดล ก�าหนดใหรฐคอยควบคม

ดแลกจกรรมทอาจสงผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพ

อกทง ยงเปนประเดนส�าคญของยทธศาสตรชาต พ.ศ. 2561-2580 ดานการสรางการเตบโตบนคณภาพชวตทเปนมตรกบ

สงแวดลอม และแผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาตประเดนการเตบโตอยางยงยน นอกจากนน ยงมแผนอน ๆ ของประเทศ

ทเกยวของ ไดแก แผนการปฏรปประเทศดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 12 พ.ศ. 2560-2564 นโยบายและแผนการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2560-2579

แผนจดการคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2560-2564 รวมถงแผนแมบทบรณาการจดการความหลากหลายทางชวภาพ

พ.ศ. 2558-2564 ทจดท�าขนเพอเปนแผนหลกดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศ กลาวคอ

มงลดผลกระทบและดแลรกษาสภาพแวดลอมตามธรรมชาตอนเปนถนทอยอาศยของพชและสตว ใหความส�าคญตอการสรางมลคาจากฐานทรพยากรชวภาพ เกษตรชวภาพและอตสาหกรรมชวภาพ พรอมปรบปรงกลไกการบรหารจดการและพฒนาเครอขายการด�าเนนงานในระดบตาง ๆ

7

เปาหมายระดบชาตวาดวยความหลากหลายทางชวภาพในชวง พ.ศ. 2560 - 2564

ประเทศไทยไดจดท�ากรอบนโยบายและแผนดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศมาอยางตอเนองตงแต พ.ศ. 2551

ส�าหรบแผนแมบทบรณาการจดการความหลากหลายทางชวภาพ พ.ศ. 2558-2564 ทเปนแผนหลกดานความหลากหลาย

ทางชวภาพของประเทศ ประกอบดวยยทธศาสตร 4 ดาน ในการขบเคลอนแผนแมบทฯ ไดมการจดท�าแผนปฏบตการฯ

ขน 2 ระยะ ส�าหรบแผนปฏบตการฯ พ.ศ. 2560-2564 ไดก�าหนดเปาหมายระดบชาตไวจ�านวน 25 เปาหมาย ดงน

บรณาการคณคาและการจดการ

โดยการมสวนรวม ในทกระดบ

อนรกษฟนฟ ความหลากหลาย

ทางชวภาพ

คมครองสทธและแบงปนผลประโยชน

พฒนาองคความรและระบบ ฐานขอมล

1 ความตระหนก 5 ระเบยบทเปนอปสรรค 8 แหลงทอย

อาศย 12 ควบคมมลพษ 16 จ�าแนก

ชนดพนธตางถน

19 กลไก การเขาถง 21 ชมชน

ทองถน 23 ความรทางวทยาศาสตร 25 ระบบขอมล

เทศบาล

2 หลกสตรทกระดบ 6 การมสวนรวม 9 ชนดพนธ

ทถกคกคาม 13 ประโยชน ทยงยน 17 จดการ

ชนดพนธตางถน

20 จดการ ผลประโยชน 22 คนก�าไรส

อนรกษ 24ฐานขอมลส�าคญสง

3 นโยบาย ทกระดบ 7 แรงจงใจ 10 พนท

คมครอง 14 จดการ พนทชมน�า 18ความปลอดภย

ชวภาพ

4 กลไก ทางการเงน 11 คมครอง

พนธกรรม 15 การสญเสยพนทชมน�า

8 9

ประสทธผลการด�าเนนงานเพอบรรลเปาหมายระดบชาต

การประเมนผลการด�าเนนงานตามมาตรการตาง ๆ ภายใตแผนปฏบตการจดการความหลากหลายทางชวภาพ พ.ศ. 2560-2564

จ�านวน 11 มาตรการ แบงออกเปนระดบตาง ๆ ไดแก มประสทธผล มประสทธผลบางสวน ไมมประสทธผล

โดยพบวาสวนใหญมประสทธภาพบางสวน ดงน

มาตรการท 1 การเสรมสรางความตระหนกและใหการศกษาดานความหลากหลายทางชวภาพ

มาตรการท 2 การบรณาการและสงเสรมการมสวนรวมในการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ

มาตรการท 3 การอนรกษ ฟนฟ และปกปองคมครองความหลากหลายทางชวภาพ

มาตรการท 4 การลดภยคกคามและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

มาตรการท 5 การจดการพนทชมน�า

มาตรการท 6 การจดการชนดพนธตางถนทรกราน

มาตรการท 7 การจดการความปลอดภยทางชวภาพ

มาตรการท 8 การปกปองคมครองทรพยากรพนธกรรม

มาตรการท 9 การวจยและพฒนาเศรษฐกจชวภาพ

มาตรการท 10 การจดการองคความรและฐานขอมล

มาตรการท 11 การสงวนและรกษาภมปญญาทองถนทเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ

ปญหาอปสรรคในการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพของประเทศทผานมา ยงไมมการบรณาการระหวาง

หนวยงานทเกยวของมากนก การใชองคความรและขอมลทางวชาการยงไมเพยงพอ มขอจ�ากดในการเขาถงขอมล ขาดบคลากร

ทมความเชยวชาญดานเทคโนโลยสมยใหม และยงไมไดผลกดนใหกฎระเบยบทรเรมใหมไดมผลบงคบใชอยางจรงจง

9

10 11

ความกาวหนาในการขบเคลอนเปาหมายระดบชาตยทธศาสตรท 1 บรณาการคณคาและการจดการความหลากหลายทางชวภาพ

1 ความตระหนก จากการส�ารวจในกลมตวอยาง พบวา ประชาคมวจยและภาครฐสวนใหญมความรและความตระหนก

ดานความหลากหลายทางชวภาพอยในระดบด ขณะทภาคธรกจเอกชน ชมชน และภาคการศกษา

สวนนอยทมความรความตระหนกในระดบด อยางไรกตาม กลมตวอยางสวนใหญยงมความร

ความเขาใจเกยวกบการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนไมมากนก ทผานมา

หนวยงานทเกยวของไดมการใหความร จดกจกรรม ตงศนยเรยนรในชมชน และประชาสมพนธ

ผานชองทางตาง ๆ อยางหลากลาย

2 หลกสตรทกระดบ

มเนอหาเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพก�าหนดไวในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน

และหลกสตรของสถาบนการศกษาทกระดบ น�าไปสการเรยนการสอนหรอกจกรรมเรยนรในระดบ

การศกษาขนพนฐานและระดบอดมศกษา โดยมกรณตวอยางหลายแหงและมการด�าเนนงาน

ของหนวยงานทเกยวของ ในการสนบสนนการเรยนรดานความหลากหลายทางชวภาพในสถานศกษา

อยางตอเนอง

3 นโยบาย ทกระดบ

นโยบายและแผนของประเทศไดมการผนวกประเดนการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ

ไวอยางชดเจน ตงแตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 ยทธศาสตรชาต

พ.ศ. 2561-2580 แผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาต แผนการปฏรปประเทศดานทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม และแผนของหนวยงานตาง ๆ นอกจากน พบวามการน�าไปผนวกในแผนพฒนา

กลมจงหวด แผนพฒนาจงหวด และขอบญญตทองถนบางแหง

11

4 กลไก ทางการเงน

มกลไกสนบสนนการด�าเนนการดานความหลากหลายทางชวภาพ ไดแก ธนาคารตนไม ตราสารหน

สเขยว (Green Bond) การน�ารองมาตรการตอบแทนการใหบรการของระบบนเวศ (PES) กองทน

สงแวดลอม มาตรการภาษการด�าเนนโครงการสนบสนนปาชมชนลดโลกรอน การลดหยอนภาษ

แกธรกจทมการศกษาวจย พฒนาองคความร หรอการด�าเนนกจกรรมดานอนรกษและใชประโยชน

ความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

5 ระเบยบทเปนอปสรรค

แกไขกฎหมายและจดท�ากฎหมายใหมใหเออตอการมสวนรวมในการจดการความหลากหลาย

ทางชวภาพ ไดแก พรบ.สงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง พ.ศ. 2558

พรบ.สวนปา (ฉ.2) พ.ศ. 2558 พรบ.ปาสงวนแหงชาต (ฉ.4) พ.ศ. 2559 พรก.การประมง (ฉ.2)

พ.ศ. 2560 พรบ.สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต (ฉ.2) พ.ศ. 2561 พรบ.สงวนและ

คมครองสตวปา พ.ศ. 2562 พรบ.อทยานแหงชาต พ.ศ. 2562 พรบ.ปาชมชน พ.ศ. 2562

พรบ.ปาไม (ฉ.8) พ.ศ. 2562 และอยระหวางการจดท�า (ราง) พรบ.ความหลากหลายทางชวภาพ

พ.ศ. ....

6 การมสวนรวม มกลไกการเชอมโยงในระดบตาง ๆ ไดแก คณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลาย

ทางชวภาพแหงชาต (กอช.) และคณะอนกรรมการภายใต กอช. 8 คณะ คณะกรรมการกลาง

ความปลอดภยทางชวภาพ คณะกรรมการและคณะท�างานการขบเคลอนโครงการอนรกษพนธกรรมพช

อนเนองมาจากพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ.สธ.) ในระดบ

จงหวดและทองถน

7 แรงจงใจ มมาตรการตาม พรบ.ปาไม (ฉ.8) พ.ศ. 2562 ก�าหนดใหไมทมคาทางเศรษฐกจทขนในทดนทม

กรรมสทธหรอสทธครอบครองตามประมวลกฎหมายทดนไมเปนไมหวงหาม มาตรการแกไขปญหา

เรองทอยอาศยและทท�ากนแกชมชนทอยในเขตปาอนรกษ การสงเสรมใหเกดการใชประโยชนจาก

สมนไพรและภาคประมงอยางยงยน การสนบสนนทนวจย และการมอบรางวลเชดชเกยรตตาง ๆ

12 13

ยทธศาสตรท 2 อนรกษและฟ นฟความหลากหลายทางชวภาพ

8 แหลงทอยอาศย

พนทปาในป พ.ศ. 2561 ม 102.49 ลานไร (รอยละ 31.68 ของพนทประเทศ) เพมขนจากป

พ.ศ. 2560 เลกนอย สวนพนทปาชายเลนในป พ.ศ. 2561 ม 2.86 ลานไร เพมขนจากป พ.ศ. 2557

ขณะทแหลงหญาทะเลในภาพรวมมแนวโนมคงทและสมบรณขน สวนแนวปะการงในภาพรวม

มแนวโนมคงท

9 ชนดพนธ ทถกคกคาม

ประชากรชางปามแนวโนมโดยรวมคอนขางคงท ประชากรกระทงดขนกวาในอดต มการจดท�า

รางแผนปฏบตการเพอคมครองสมเสรจและศกษาแนวทางการขยายพนธเพอน�าไปสการปลอยคน

สธรรมชาต มการปลอยนกกระเรยนพนธไทยคนสพนทธรรมชาตไดมากขน กวางปาไดรบการประกาศ

เปนสตวพนเมองไทยประจ�าถนและพบการกระจายในพนทกลมปาอนรกษตาง ๆ สตวน�าพนถน

กลมปลาโดยรวมมแนวโนมลดลง สวนพลบพลงธารซงเปนชนดพนธเฉพาะถนในพนทภาคใตม

สถานภาพดขน

10 พนทคมครอง

มพนทคมครองและตวแทนทางนเวศทมการบรหารจดการอยางมประสทธภาพเพมขน ดวยการจดตง

คณะกรรมการทปรกษาอทยานแหงชาตตาง ๆ รวม 66 แหง มมาตรการจดการในพนทวกฤตและ

พนททมความส�าคญ ไดแก ผนปาตะวนตก พนทคมครองสงแวดลอม การคมครองทรพยากร

ทางทะเลและชายฝงบรเวณชายหาดในบางพนท แผนการใชประโยชนทดนในระดบจงหวดบางแหง

ใหเออตอการอยอาศยของชนดพนธพชและสตวทมความส�าคญ ไดแก พลบพลงธาร นกชายเลน

ปากชอน เปนตน

11 คมครองพนธกรรม

มการจดตงสวนพนธกรรมไมปา “ศนยวนวฒนวจย” ในพนทตาง ๆ เพอคดเลอกพนธไมทมคา

ทางเศรษฐกจและมลกษณะดจากปาธรรมชาตมาปลก จดท�าแปลงตวอยางถาวรเพออนรกษและ

ศกษาวจยแหลงพนธกรรมไมในระบบนเวศปาธรรมชาต มการด�าเนนโครงการธนาคารทรพยากร

ชวภาพแหงชาต เพออนรกษ วจย และใชประโยชนทรพยากรชวภาพ และอยระหวางจดท�าราง

พรบ.ความหลากหลายทางชวภาพ พ.ศ. ....

13

12 ควบคมมลพษ

คณภาพน�าแหลงน�าผวดนในป พ.ศ. 2561 มคณภาพน�าทอยในเกณฑพอใชถงด รอยละ 91 และ

มคณภาพน�าทอยในเกณฑเสอมโทรม รอยละ 9 โดยไมมแหลงน�าทมคณภาพอยในเกณฑดมาก

และเสอมโทรมมาก ในขณะท คณภาพน�าทะเลชายฝง ในป พ.ศ. 2561 มแนวโนมเสอมโทรมลง

โดยคณภาพน�าอยในเกณฑพอใชถงดมาก รอยละ 94 และเกณฑเสอมโทรมถงเสอมโทรมมาก

รอยละ 6

13 ประโยชน ทยงยน

ภาคเกษตร: ขบเคลอนระบบวนเกษตรในเขตปฏรปทดน เปนการนอมน�าหลกปรชญาของเศรษฐกจ

พอเพยงมาเปนแนวทางปฏบต ภาคปาไม: มการสงเสรมการใชประโยชนอยางยงยนโดยการฟนฟ

และอนรกษปาวฒนธรรมในหลายพนท และสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษโดยชมชน ภาคประมง:

หนวยงานทเกยวของไดลงนามประกาศเจตนารมณวาดวยความรวมมอในการปรบปรงการท�าประมง

ปลาโอด�า ฝงอาวไทยใหเกดการใชประโยชนทยงยน ภาคการทองเทยว: มการสงเสรมการทองเทยว

อยางยงยน และจดท�าแผนการจดการทองเทยวเชงนเวศแหงชาต ภาคพลงงานและเหมองแร:

มการสงเสรมการบรหารจดการแรแบบมธรรมาภบาลและเปนมตรตอสงแวดลอม

14 จดการ พนทชมน�า

มกลไกการอ�านวยการบรหารจดการพนทชมน�าในระดบจงหวด มการแตงตงคณะกรรมการจดการ

พนทชมน�าแมน�าสงครามตอนลาง รวมทงมการจดท�าแผนยทธศาสตรการจดการพนทชมน�าแมน�า

สงครามตอนลางแบบบรณาการ พ.ศ. 2560-2564 มการจดการพนทชมน�าอยางมสวนรวมของชมชน

ในไทยและน�าโขง มการแตงตงคณะกรรมการจดการพนทชมน�าจงหวดเชยงราย และคณะท�างาน

จดท�าแผนยทธศาสตรการจดการพนทชมน�าจงหวดเชยงราย เปนตน

15 การสญเสยพนทชมน�า

มพนทชมน�าทมความส�าคญระหวางประเทศ รวม 14 แหง ในจ�านวนน ม 7 แหง ทมการจดท�า

มาตรการการจดการพนทชมน�าตามกฎหมายแลว อยางไรกตาม พนทชมน�าทมความส�าคญระหวาง

ประเทศทอยภายในเขตอทยานแหงชาตจะไดรบการคมครองตามกฎหมาย หามมใหบคคลใด

กระท�าการใด ๆ ใหเสอมสภาพหรอเปลยนแปลงสภาพพนทไปจากเดม

14 15

16 จ�าแนก ชนดพนธตางถน

ส�ารวจและจดท�าฐานขอมลชนดพนธ ตางถนทรกรานในพนทต าง ๆ อาท พนทมรดกโลก

กลมปาดงพญาเยน-เขาใหญ อทยานแหงชาตกยบร ท�าการศกษาและจดล�าดบความส�าคญของ

ชนดพนธตางถนทรกรานทควรปองกนควบคม ก�าจดและ/หรอใชประโยชนและก�าหนดมาตรการ

ในการจดการชนดพนธ ตางถนทรกราน และมการจดท�าค มอทะเบยนชนดพนธ พชตางถน

พรอมเสนทางการแพรระบาด

17 จดการ ชนดพนธตางถน

มมาตรการจดการชนดพนธตางถนทรกรานในระบบนเวศทส�าคญของประเทศ โดยมการเฝาระวง

ประเมนความชกชม และศกษาขอมลเพอน�าไปสการก�าหนดมาตรการจดการชนดพนธตางถน

ทรกรานในระบบนเวศ รวม 3 ชนดพนธ (ปลาหมอสคางด�า ปลาหมอมายน และปลาหมอบตเตอร)

และมประกาศ เรอง หามทงน�ามน น�าปนน�ามน เคมภณฑ น�าเสย อบเฉา หรอสงเปนพษอนตราย

รวมถงขยะ สงปฏกล หรอขยะอนตรายในแมน�า หรอทะเลในอาณาบรเวณการทาเรอแหงประเทศไทย

18ความปลอดภยชวภาพ

ปรบปรงแนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพส�าหรบการด�าเนนงานทเกยวของกบ

เทคโนโลยชวภาพสมยใหม จดท�าแนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพส�าหรบการใช

จลนทรยดดแปลงพนธกรรมในสภาพควบคม เพอใชในระดบโรงงานตนแบบและอตสาหกรรม

แนวทางปฏบตในการประเมนความปลอดภยทางชวภาพส�าหรบพชดดแปลงพนธกรรมแบบรวมยน

และผลตภณฑ แนวทางปฏบตการสรางโรงเรอนทดลองส�าหรบพชดดแปลงพนธกรรม รวมถงไดน�า

หลกการระมดระวงลวงหนาไปใชในด�าเนนการก�ากบดแลความปลอดภยทางชวภาพอยางตอเนอง

15

ยทธศาสตรท 3 ปกปองคมครองสทธประโยชนของประเทศ และบรหารจดการเพอเพมพน และแบงปนผลประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพโดยสอดคลองกบแนวทางเศรษฐกจสเขยว

19 กลไก การเขาถง

มหนวยงานหลกภายใตกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงสาธารณสข และ

กระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงท�าหนาทในการก�ากบดแลการเขาถงและการแบงปนผลประโยชน

จากการใชทรพยากรพนธกรรม ไดด�าเนนการจดท�าหรอปรบปรงกลไกการใหอนญาตเขาถงและ

การแบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรพนธกรรมและภมปญญาทองถนเรยบรอยแลวกวา

10 หนวยงาน

20 จดการ ผลประโยชน

มกฎระเบยบทเกยวของกบการเขาถงและแบงปนผลประโยชน และตดตามตรวจสอบการใชประโยชน

จากทรพยากรพนธกรรม ไดแก พรก.การประมง (ฉ.2) พ.ศ. 2560 พรบ.อทยานแหงชาต พ.ศ. 2562

มการแตงตงคณะอนกรรมการวชาการความหลากหลายทางชวภาพดานการเขาถงและแบงปน

ผลประโยชน และมโครงการตาง ๆ เกยวกบการสรางกระบวนการและการพฒนาพฒนาเครองมอ

กลไก ส�าหรบการเขาถงทรพยากรชวภาพและการแบงปนผลประโยชน

21 ชมชน ทองถน เตรยมความพรอมใหกบชมชนทองถนน�ารองเกยวกบกลไกและระเบยบการเขาถงทรพยากรชวภาพ

และการแบงปนผลประโยชนทรพยากรพนธกรรม และจดท�ากลไกและกฎระเบยบเกยวกบ

การเขาถงและการแบงปนผลประโยชนจากทรพยากรพนธกรรมในประชาคมวจย

22 คนก�าไรสอนรกษ มมาตรการและกลไกน�าผลตอบแทนทางเศรษฐกจทไดจากผลตภณฑชวภาพกลบคนสแหลงก�าเนด

ชวภาพเพอสนบสนนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน เชน

การจดท�ายทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ ระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560-2579) การมอบ

ตราสงเสรมผลตภณฑจากฐานทรพยากรชวภาพใหกบผผลตสนคาตามหลกเกณฑทก�าหนด

16 17

ยทธศาสตรท 4 พฒนาองคความรและระบบฐานขอมลดานความหลากหลายทางชวภาพ ใหเปนมาตรฐานสากล

23 ความรทางวทยาศาสตร รเรมจดท�าระบบคลงขอมลทรพยากรชวภาพของประเทศ (Thailand Biodiversity Information

Facility : TH-BIF) เพอเปนศนยกลางขอมลความหลากหลายทางชวภาพ (พช สตว จลนทรย)

ของประเทศทมระบบสบคนเพอเขาถงขอมลได ณ จดเดยว และเปนเครองมอชวยใหการน�า

องคความรทางวทยาศาสตรมาใชไดมากขน มกลไกการน�าองคความรทางวทยาศาสตรมาใช

ในรปแบบคณะกรรมการตาง ๆ มเวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลาย

ทางชวภาพ (Clearing House Mechanism) และชองทางอน ๆ

24ฐานขอมลส�าคญสง จดท�าฐานขอมลทะเบยนแหงชาตเรองภมปญญาทองถนและความรพนบาน ดานภมปญญาการแพทย

แผนไทยและแพทยทางเลอก มการจดเกบขอมลฐานขอมลเฉพาะเรองในประเดนดานความหลากหลาย

ทางชวภาพทมล�าดบความส�าคญสง เชน ฐานขอมลพรรณไม ฐานขอมลเกาะในประเทศไทย

ฐานขอมลความหลากหลายทางชวภาพ เปนตน

25 ระบบขอมลเทศบาล มองคกรปกครองสวนทองถนทเขารวมเปนสมาชกฐานทรพยากรทองถนในโครงการ อพ.สธ.

กวา 1,700 แหง เปนเทศบาลเกอบ 500 แหง (เทศบาลทงหมด 2,444 แหง) ทงน มเปาหมาย

ใหองคกรปกครองสวนทองถนทกแหง เขารวมสนองพระราชด�ารสมเดจพระกนษฐาธราชเจา

กรมสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในการอนรกษพนธกรรมพช

17

18 19

การด�าเนนงานเพอบรรลเปาหมายของกลยทธทวโลกส�าหรบการอนรกษพช

ารจดท�ารายงานแหงชาตฯ ในป พ.ศ. 2561 ประเทศไทยไดมการรายงานการด�าเนนงาน

ตามกลยทธทวโลกส�าหรบการอนรกษพช (Global Strategy for Plant Conservation: GSPC)

ซงประกอบดวย 5 วตถประสงค 16 เปาหมาย โดยประเทศไทยสามารถบรรลเปาหมาย GSPC

ไดในเวลาทก�าหนด พ.ศ. 2563 เปนสวนใหญ เนองจากทผานมา ไดด�าเนนงานครอบคลมการจดท�าและ

เผยแพรขอมลรายชอพรรณไม การประเมนสถานภาพการอนรกษชนดพนธ พชทจ�าแนกระบแลว

ไวเกอบทงหมด นอกจากน มการจดท�าขอมล การพฒนาองคความร และการพฒนาบคลากร รวมถง

เครอขายตาง ๆ

อยางไรกตาม การอนรกษพนธพชสวนใหญด�าเนนการในเขตอนรกษตามกฎหมาย ซงยงถกคกคามจาก

การทองเทยว การลกลอบเกบพชหายากเพอการคา สวนพนทในภาคการเกษตรยงไมมขอมลทสามารถ

ท�าการประเมนไดชดเจน นอกจากน ยงขาดขอมลการรกษาชนดพชทถกคกคามไวในแหลงรวบรวม

นอกถนทอยอาศย เพอการน�ากลบไปฟนฟในธรรมชาต

ส�าหรบเปาหมายทมแนวโนมจะไมบรรล ไดแก เปาหมายเกยวกบการใชทดนในการผลตไดรบการจดการ

อยางยงยน สอดคลองกบการอนรกษความหลากหลายของพช การคมครองชนดพนธ ทถกคกคาม

โดยการรกษาไวในแหลงรวบรวมนอกถนทอย อาศย และการทผลผลตพชทเกบเกยวจากปาทงหมด

มาจากแหลงทมความยงยน

19

การมสวนรวมของชมชนทองถน

ารมสวนรวมของชมชนทองถนมความโดดเดนและกระจายในภมนเวศตาง ๆ ซงหลายชมชนยงคง

สบสานภมปญญาทองถนและผสานองคความรใหม มการดแลรกษาปาชมชนกวา 2.4 ลานไร

การฟนฟทรพยากรชายฝง ทงปาชายเลน พนธสตวน�า เกบขยะชายฝง การเฝาระวงการท�าลาย

ถนทอยอาศยจากกจกรรมและมลพษ รวมถงการพฒนาเครอขายทกระจายในภมภาคตาง ๆ อยทวประเทศ

ชมชนทองถนบางแหงมสวนส�าคญในการด�ารงรกษาความหลากหลายทางพนธกรรม สวนกระแสกบการบรโภค

และการพงพงเกษตรพาณชยของสงคมภายนอก มการอนรกษพนธขาวซงมคณคาตอความมนคงทางอาหารและ

สรางความหลากหลายทางชวภาพในระบบนเวศเกษตร โดยรวมตวกนรวบรวมพนธขาวพนเมอง การท�านาแบบ

ดงเดมเชอมโยงไปยงการอนรกษวฒนธรรมประเพณเกยวกบขาวและการสงเสรมการทองเทยว มการอนรกษ

พนธขาวเฉพาะถนในพนทตาง ๆ นอกจากน มผรในทองถนอนรกษพชสมนไพร โดยอาศยภมปญญาทถายทอด

จากคนรนกอน การรวบรวมและอนรกษพนธกลวยไม และการเขารวมเปนอาสาสมครประจ�าหมบานในโครงการ

อนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ.สธ.)

ท�าการส�ารวจ รวบรวม และขยายพนธพช รวมทงเกบรกษาพนธกรรมดงเดม

สวนวถชมชนเกยวกบการอนรกษและการใชประโยชนอยางยงยน ไดมการก�าหนดกฎกตกาการใชประโยชนจาก

ตนไมและปลกทดแทน ก�าหนดวธการตดหนอไมในปาชมชน ก�าหนดฤดการเกบหาหนอไมและเหดเพอใหปา

ไดฟนตว หามจบสตวน�าในฤดวางไข หามจบสตวน�าขนาดเลก ก�าหนดแหลงเพาะพนธสตวน�า มการรวมตวกน

จดการทองเทยวเชงนเวศโดยไมสงผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพในทองถน

20 21

บทบาทของผหญง

บทบาทของผหญงในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ พบวา ผหญงไทยมกอยเบองหลงความส�าเรจ

ตาง ๆ มสวนในการตดสนใจของผชายซงเปนหวหนาครอบครว โดยผหญงมความใกลชดกบทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ทงในฐานะผใชประโยชนและผดแลรกษาฐานทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพ โดย

มบทบาทส�าคญ ดงน

• ผหญงในสงคมไทยมกท�าหนาทเปนผดแลบตรหลาน จงมความใกลชดและมโอกาสถายทอดความรและภมปญญา

ในการดแลรกษาฐานทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพ

• ผหญงมบทบาทส�าคญเกบรกษาเมลดพนธและการเพาะปลกพช ท�าการผลตอาหารทปลอดภยไมสงผลกระทบ

สงแวดลอมและถนอาศยของพชและสตว

• ผหญงมบทบาทส�าคญในการเกบหาของปาและใชประโยชนจากปาอยางยงยน

• ผหญงมทกษะในการประสานงานและสอสารใหเกดความรวมมอ ตลอดจนการรเรมกลมในชมชน ซงไดกอใหเกด

ศกยภาพและพลงในการจดการความหลากหลายทางชวภาพ

ฯลฯ

อกทง มสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง ทรงเปนแบบอยางในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ดงพระราชสมญญา “พระมารดาแหง การคมครองความหลากหลายทางชวภาพ” และสมเดจพระกนษฐาธราชเจา กรมสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ใหความสนพระทยในการอนรกษพนธกรรมพช มาโดยตลอด

21

22 23

การบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพในอนาคต

ทศทางการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพของประเทศในอนาคต ควรใหความส�าคญตอการมสวนรวม

การบรณาการ การใชองคความร และการเชอมโยงกบประเดนสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงคม รวมทงการเชอมโยง

กบนโยบายและแผนในระดบตาง ๆ ดงน

บรณาการความหลากหลายทางชวภาพกบหวงโซอปทานในภาคสวนตาง ๆ ไดแก

ภาคการเกษตร ประมง พลงงาน ทองเทยว และโครงสรางพนฐาน รวมทงเชอมโยงกบแผนสงเสรม

การผลตและการบรโภคทยงยน แผนงานและโครงการขนาดใหญของภาครฐ

บงคบใชกฎหมายใหเกดผลเปนรปธรรม โดยเฉพาะทเพงประกาศใช อาท กฎหมาย

ทเกยวกบปาไม การประมง การจดการขยะมลฝอยและน�าเสย รวมถงแนวปฏบตเพอความปลอดภย

ทางชวภาพ

ดแลรกษาแหลงทอยอาศยของชนดพนธส� าคญนอกเขตอนรกษ ซงควรจดท�า

ผงการใชทดนเปนการเฉพาะเพออนรกษถนทอยอาศยของพชเฉพาะถน นกอพยพ รวมถงพนทชมน�า

ในระดบทองถน

สงเสรมบทบาทและการมสวนรวมของคนรนใหม และภาคธรกจเอกชน ตลอดจนองคกร

ปกครองสวนทองถน โดยเชอมโยงกบวาระการพฒนาทยงยนในเรองหนสวนความรวมมอ

23

ศกษาวจยและพฒนาบคลากร ใหมศกยภาพเพยงพอตอการขบเคลอนการด�าเนนงานตามกรอบ

การจดการความหลากหลายทางชวภาพในระดบประเทศและนานาชาต

เสรมความรวมมอระหวางประเทศ ในดานการจดการและควบคมชนดพนธตางถนทรกราน

การจดการขยะในทะเลและระบบนเวศทางทะเล ความรวมมอเพอการอนรกษนกอพยพ การจดการ

พนทรอยตอหรอคาบเกยวระหวางประเทศ ตลอดจนการระดมทรพยากรและงบประมาณ

ตดตามประเดนทเกดขนใหม เชน ชววทยาสงเคราะห (Synthetic Biology) ขอมลดจตอล

ของล�าดบพนธกรรม (Digital Sequence Information) พนททะเลและชายฝงทมส�าคญทางนเวศ

การเขาถงและแบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม

(Access and Benefit Sharing) เปนตน

BIODIVERSITY PROGRESSความกาวหนาการขบเคลอนการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

รววรรณ ภรเดช เลขาธการพรณ สยยะสทธพานช รองเลขาธการจตตนนท เรองวรยทธ ผอ�านวยการกองจดการความหลากหลายทางชวภาพเบญจมาภรณ วฒนธงชย นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการพเศษ วลลภ ปรชามาตย นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการพเศษ

โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ประเทศไทย

แสงโรจน ศรสวสดไกรศร Programme Specialist/ Team Leader Inclusive Green Growth and Sustainable Development นภาพร อยเบก Programme AnalystInclusive Green Growth and Sustainable Development

จดท�าโดย มลนธสถาบนสงแวดลอมไทย เบญจมาส โชตทอง วาสฐ แกวจลลา ธนรตน ธนวฒน วภาวรรณ คลงเงนออกแบบ ณชชน พชรชยกล

พมพท ส�านกพมพสอตะวน, กรงเทพฯจ�านวน 1,000 เลม

ธนวาคม 2562