BIOKIMIKA
Juan Arbulu
http://www.arizmendipro.eu
@jarbulu
Materia biziaren osagai molekularrak
• Bioelementuak: Kontzeptuak eta motak
• Biomolekulak: Kontzeptuak eta motak
• Biomolekula inorganikoak: Ura eta gatz mineralak
• Gluzidoak: Kontzeptoa, sailkapena eta funtzioa
• Lipidoak: Kontzeptoa, propietateak, sailkapena eta
funtzioa
• Proteinak: Kontzeptoa, ezaugarriak, propietateak,
egitura, sailkapena eta funtzioa
• Entzimak: Kontzeptua, egitura eta propietateak
• Bitaminak: Kontzeptua eta garrantzia biologikoa
• Azido nukleikoak: Kontzeptua, motak eta egitura
Aurrezagutzak
1.- Ondorengo talde funtzionaletatik zein da esterra?
a) R-COOH;
b) R-CH2OH;
d) R-COOR;
e) R-CHO.
2.- Ondorengo konposatuetatik zein da aldehidoa?
a) R-CHO;
b) R-COOH;
d) R-COR’;
e) R-NH2.
3.- Eta ondorengo konposatuetatik zein saturatua?
a) CH3-CH=CH2;
b) NH2-CH2-(CH2)3-CH3;
d) CH3CH2-(CH2)3-CH3;
e) CH2=N-CH=CH2.
4.- Zihur badakizula nola izendatzen diren karga positiboa duten ioiak;
a) Anioiak;
b) Katioiak;
d) Positroiak;
e) Kloruroak.
5.- Eta elektrizitatearen eroalea den disoluzio batek?
a) Elektroforoa;
b) Elektrolitoa;
d) Hidrogeniona;
e) Hidroxiloa.
6.- Kimika inorganikoari buruz dakizun guztian oinarrituz azpimarra itzazu
gatzak diren konposatuak;
a) Ca2SO4;
b) HBrO4;
d) NaCl;
e) Hg2CO3;
f) LiOH;
g) PbO2;
h) H2CO3.
7.- Orain azidoak diren konposatuak azpimarratu;
a) H2S;
b) HgI;
d) NaOH;
e) H2CO3;
f) H3PO4;
g) NaClO2.
8.- Jakingo al zenuke ondorengo konposatuaren izena ematen: CH3-NH2?
a) Amoniakoa;
b) Dimetilamina;
d) Etanamida;
e) Metilamina.
9.- Aurreko kurtsotatik ikasi duzunean oinarrituz esan zer bitaminaren
gabeziak sortzen duen errakitismoa;
a) C;
b) D;
d) K;
e) B6.
10.- Gogoratzen al duzu ondorengo zer proteina den garraiatzailea?
a) Oboalbumina;
b) Intsulina;
d) Hemoglobina;
e) Antigorputzak.
11.- Zerrenda itzazu ARN eta ADN molekulen artean gogoratzen dituzun
ezberdintasunak.
12.- Ordena itzazu jarraian agertzen zaizkizun elementuak izaki bizidunen
osaketan duen garrantziaz oinarrituz eta justifikatu erantzuna.
P, Fe, H, Cl, C, O, K, S, Cu, N, Mg, Mo.
13.- Ea gogoratzen dituzun azidoen bi propietate.
14.- Jakingo al zenuke definitzen: orbitala, lotura kobalentea, lotura ionikoa
eta erreakzio kimikoa.
15.- Analizatu ondorengo sustantzien portaera urarekin: a) ezkoak; b)
azukreak; d) gantzak; e) arraultza gorringoa; f) arraultza zuringoa; g)
NaCl.
Izaki bizidunak
Biolelementuak
Primarioak
Sekundarioak
Oligoelemtuak
Biomolekulak
Inorganikoak Organikoak
Gluzidoak
Lipidoak
Proteinak
Az. nukleikoak
Ura Gatz Mineralak
Garraiatzaile
Erreakzioak
ingurune urtsuan
Erreaktibo kimikoa
Tenperaturaren
erregulatzailea
Disolbatzailea
nagusia
Azaleko tentsioa
handia
Bero espezifiko
altua
Lurrin bero altua
Eroale ona
Solidoa
Egiturazkoa
Disoluzioan
Prozesu osmotikoen erregulazioa
PH-aren erregulazioa
Prozesu entzimatikoetan
Uzkurketa muskularra
Nerbio bulkaden transmisioa
Osaturik
Elkarturik
Ezaugarriak Jokaera Daude
Funtzioa
Funtzioa
Materiaren osagai kimikoak
Bioelementuak
Materia bizia osatzen duten elementu kimikoak dira.
Motak:
• Bioelementu primarioak: C, O, H, N, P eta S. Ugarienak dira.
• Bioelementu sekundarioak: Mg, Ca, K, Na, Cl, ... Aurrekoak baino
proportzio txikiagoan agertzen dira.
• Oligoelementuak: Fe, Mn, Co, Cu, Zn, Si, V, Cr, Sn, ... Oso
proportzio txikian agertu arren oso garrantzizkoak dira.
Jarraian agertzen den taulan bioelementuen proportzioa
adierazten da:
Elementua Zenbaki Atomikoa
Litosfera Atmosfera
Hidrosfera %
Giza gorputza %
H C N O F Na Mg Al Si P S Cl K Ca Mn Fe
1 6 7 8 9 11 12 13 14 15 16 17 19 20 25 26
0,95 0,18 0,03 50,02 0,10 2,36 2,08 7,30 25,80 0,11 0,11 0,20 2,28 3,22 0,08 4,18
9,31 19,37 5,14 62,81 0,009 0,26 0,04 0,001
Mespresagarria 0,64 0,63 0,18 0,22 1,38
0,0001 0,005
Biomolekula inorganikoak: URA
1. Konposizio eta egitura molekularra
• Bi elektroi konpartitzen dira
• Ur-molekulek polaritatea dute. Dipoloa
• Hidrogeno zubiak eratzen dira
Hidrogeno
zubiak ur
molekulen
artean
Hidrogeno zubiak
izotzean
Izotza Izotza
urtzen
Ura
O
H H105°
Hidrogeno zubiak
O
H H
O
H H
O
H
H
Hidrogeno zubia
R - H R
Non R atomo elektronegatiboa den (O, N, S)
2.- Propietate fisiko-kimikoak
• Molekulen arteko kohesioa. Ondorioa: gainazleko tentsioa eta
kapilaritatea
• Bero espezifiko handia. Substantzia baten masa-unitateak 1ºC
goratzeko behar den bero kantitatea
• Ahalmen disolbatzaile handia. Polaritatearen ondorioa (substantzia
ionikoak eta polarrak)
• Ionizatzeko joera. Oso proportzio txikian disoziatzen da:
H2O+ H2O H3O+ + OH-
Errazteko, hidronioari hidrogeno ioia esan ohi zaio eta H+ ikurraren
bidez adierazten da.
H2O H+ + OH-
3.- Funtzio biologikoa
• Garraiatzailea
• Bizidunen barne tenperaturaren erregulatzailea
• Ur-izoztuen azpian bizia izatea ahalbidetzen du
• Disolbatzailea
• Hainbat erreakzioetan parte hartzen du
Jarraian agertzen zaizu bizidun ezberdinen ur-edukiera;
Marmoka
Barraskiloa
Krustazeoa
Gizakia
Algak
Onddoak
Esparragoak
Haziak
%90-98
%80
%63
%63
%95
%80
%93
%10
3 Hilabeteko
giza fetoa
Haur jaio
berria
Heldua
%94
%69
%63
Giharreak
Nerbio zelu.
Gibela
Birikak
Hezurrak
%76
%86
%75
%70
%25
pH-aren definizioa ondokoa da: soluzio bateko
hidrogeno ioi askeen (edo hidronio ioien)
kontzentrazioaren logaritmo negatiboa da:
pH = -log10[H+] (baita idazten da pH =
-log10[H3O+]).
non [H+] (edo [H3O+]) da kontzentrazioa mol/L-tan
(molak litro bakoitzeko).
pH
BUFFERS
Buffers-en helburua soluzio baten pH-a
balio konstante batean mantentzea da.
Buffer-ak diren sustantziak pH-aren
aldaketak ekiditzen dituzte sistemako H+
ioi askeak edo OH ioiak zurgatuz.
Ura izaki bizidunen osagai nagusiena da
Bere ezaugarriak funtzio desberdinak betetzea ondorioztatzen dute
Uraren ezaugarri orokorrak
Erreakzio
kimiko
desberdinetan
parte hartu
Bere Kte.
Dielektriko
handiagatik
hainbat sustantzia
disolbatu
Ur-izoztuetako
lekuetan gaineko
geruza izoztuz
isolatzaile termiko
bezala jokatzen du
eta bizitza egotea
baimentzen du
Indargetzaile
termiko bezala
jokatzen du
Makromolekula
batzurekin
erreakzionatu egiten
du, hauen antolaketa
espaziala eraginez
Garraiatu Erreakzio kimikoak
bultzatu Bikapa
lipidikoa
Proteinen 3.
Mailako
egitura
Sintesia Hidrolisia Oxido-erredukzioa
Duen bero
espezifiko
handiagatik
tenperatura aldaketa
handiak eragozten
du
Duen lurruntze bero
handiagatik bero handia
erregulatzen du
Biomolekula inorganikoak:
GATZ MINERALAK
Izaki bizidunen osagai dira, eta urarekin edo biomolekulekin
alderatuz gero oso proportzio txikian egon arren, oso funtzio
garrantzitsuak dituzte, bai erreakzio metabolikoetan, bai horien
erregulazioan, baita zelulen osagai gisa ere.
1. Ezaugarriak
Base batetik sortutako katioi batez eta azido batetik sortutako anioi
batez osaturik daude
2. Funtzioak
• Solido egoeran daudenean: egiturazko funtzioak betetzen dituzte
• Disolbatuta daudenean: nerbio kinaden garraioa, ioien elkartrukea, pHaren erregulazioa, osmosia, ...
3. Osmosia
Uretan disolbaturiko gatzek baldintzatu egiten dute ur-molekulek mintz
plasmatikoan zehar kontzentrazioak berdintzeko egin beharreko
mugimenduak. Mugimendu hori garraio pasiboaren kasu berezia da eta
osmosia du izena
Ca3(PO4)2
Ca2+ Katioia
PO3- Anioia
Sintesiko galderak
1.- Egin ezazu koadro edo taula bat izaki bizidunen elementu garrantzizkoak eta
betetzen duten funtzioekin.
2.- Ongi dakizun bezala, karbonoa eta hidrogenoa lotura kobalenteen bitartez
elkartzen dira. Irudika ezazu metano molekula bat.
3.- Nolakoak izan behar dira molekula bat osatzen duten atomoak katioiak eta anioiak
sortzeko? Zer indar mota dira lotura ionikoak mantentzen dituztenak?
4.- Identifika itzazu jarraian agertzen zaizkizun loturak:
CH2 CH2 N CH2
2 3 4
S NH3+ H CH3
1
S COO- O CH3 CH3
CH2 CH2 C CH
5.- Ondorengo molekuletatik zeintzuk izango dira uretan disolbagarriak? Ordena
itzazu disolbagarritasun handienetik txikienera:
a) CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - CH3
b) CH2OH - CHOH - CH2OH
NH2
d) CH3 - CH
COOH
e) CH3 - CO - CH2OH
f) CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - COOH
6.- Zure pisuaren %75a urari dagokio. Zenbat ur kilogramo duzu?
7.- Gamelua basamortura ongi egokitutako animali bat da, zeinek denbora luzeetan
ur gutxi galdu eta eratzen duen. Bere gongoilan gantz asko du, erreserba
energetiko bezala erabiltzen duena. Basamortuan bidai luzeak egiten
ditueneannola lortzen du behar duen ur guztia? Zer izen hartzen horrela lortzen
den urak?
8.- Ondorengo ehunen ur-edukieran oinarrituz, ordena itzazu aktibitate fisiologiko
gehienetik gutxienera:
Odola %79 Hezurrak %22 Muskuloak %76
Giltzurruna %83 Marfila %10 Garuna %86
9.- Asma ezazu zeinek edukiko duen ur kopuru gehiago bere gorputzean: 5 urtetako
elefante har batek edo 30 urtetako elefante eme batek?
10.- Letxuga entsalada olio, ozpin eta gatzarekin nahasten da. Zergatik nahasten da
justu jan aurretik eta askoz lehenago? Zer gertatuko zen ordu batzuk lehenago
eginez gero?
11.- Zergatik gomendatzen da frijitzen den haragiari gatza egin ondoren botatzea?
12.- Laxanteak gorotzen bigunketa bat dakarte; ehunetatik heste lodira ur-aporte bat
ematen da. Epsonita, SO4Mg, liseri hodiaren horma zeharkatu ezin duen
molekula bat da eta laxante bat da. Gorotzetan duen eragina osmosi fenomenoan
du oinarria. Nola azalduko zenuke gertatzen dena?
Aktibitateak
1.- Zer ezaugarri dituzte izaki bizidunak osatzen dituzten atomoak? Zergatik dira egokiagoak molekula organikoak eratzeko momentuan? Lurrazalean ugariagoak diren elementuak (Al, Si,...) funtzio berbera betetzeko gai izan al daitezke?
2.- Ur molekulen arteko zer elkarketa motak bermatzen du ura presio eta tenperatura arruntetan egoera likidoan egotea?
3.- Zer problema izango zuten zelulak uraren ionizazio maila handiagoa izanez gero?
4.- Zergatik kostaldeko lurraldetan negua ez da izaten barnekaldean bezain gogorra?
5.- Nola azalduko zenuke ondorengoa? “Suero fisiologiko (ura eta NaCl 0,15M) litro bati Hcl 0,1N mililitro bat botatzen badiogu, pH-a 2ko balio batetara jeisten da; Hcl 10N mililitro bat botatzen badiogu odol plasma litro bati pH-aren jeitsiera 7,4tik 7,2ra ematen da soilik”.
6.- Laborategiko praktika
Bota ezazu 2 saiodi garbi eta lehorretara: batean 3 ml listu eta bestean, 3 ml ur destilatua. Neurtu ezazu pH-a papera erabiliz eta bakoitzari 2, 3 eta 5 tanta Hcl 0,1%-akin bota ondoren emaitzak analizatu eta behatutako desberdinatasunak arrazonatu.
7.- Laborategiko praktika
Beha itzazu mikroskopioan tipularen epidermiaren zelulak uretan eduki ondoren lehenengo eta gero NaCl soluzio kontzentratu batean eduki ondoren. Zer gertatzen da bi kasuetan?
8.- Zergatik ez dira usteltzen haragi zein arraion erako elikagaiak frigorifikotik ateratzen ditugunean eta gatzez estalirik ditugunean?
9.- Zer zelula izango dira erraztasun handiagoarekin puskatzen direnak ingurune hipotonikoan egoten direnean, animali edo landare zelulak? Zergatik?
10.- Zergatik elementu kimiko berdinez eta kopuru berean osatutako konposatuak dituzte halako propietate desberdinak?
11.- Zer onura eduki dezake animali batentzako elikagaietatik jasotako glukosak glukogenoan bihurtzea eta gibelean eta muskuluetan pilatzea?
12.- Zergatik zelulosa molekula ez da energetikoki baliagarria gizakiantzako? Eta berez, zergatik da garrantzizkoa gure dietan edukitzea?
13.- Zer onura jasotzen dute izainek euren listu guruinetan heparina edukitzearekin?
14.- Nola eragin dezake listuan dugun lisozima entzimak bakterioak desegiterakoan?
15.- Laborategiko praktika
Bota 2 ml olio duen saiodi batetara NaOH 1ml %20. Behatu, hauteman eta azaldu ordu bat igaro ondoren gertatutako aldaketak.
Zergatik igotzen da gantz azidoen fusio puntua hidrokarbono katea luzatzen denean? Zergatik egoten dira likido egoeran inguruneko tenperaturan landareetan jatorria duten olioak eta animalietan jatorria dutenak solido egoeran?
17.- Zergatik ezin du urak soilik olioa disolbatu eta bai ordea, xaboia gehitzen diogunean?
18.- Zergatik hiltzen dira itota uretako hegaztiak gertatutako petroleozko marea beltzez buztitzen direnean?
19.- Gizakion artean organu trasplante bat ematen denan sortu daiteken arazo larriena ez onartzea da. Zerikusia izango du honek proteinen espezifizitatearekin? Nukleoko zer sustantzia dira proteinen espezifizitatearekin lotuta daudenak?
20.- Laborategiko praktika
Diluituta dagoen zuringo 2 ml duen saiodi batetara bota NaOH %20 2 ml eta ondoren kupre sulfato %1 tantaka batzuk. Behatu eta azaldu gertatutako aldaketak. Gauza bera egin dezakezu esnea erabiliz.
21.- Zergatik aminoazidoak hartzen dute izen hori?
22.- Nola lortzen dute katalizatzaileak erreakzio kimikoen abiadura bizkortzea?
23.- Zergati ez dira usteltzen hain errez frigorifikoan ditugun haragi eta arrainak bakterioen eraginez, hauek toki guztietan baldin badaude?
24.- Entzuten baduzu landareak ez dutela bitamina gabeziarik, zer argumentu erabiliko zenuke esaldia baieztatzeko?
25.- Nola liteke posible ADNak informazioa zitoplasmaruntz bidaltzea nukleotik ezin bada irten?
Biomolekula organikoak:
GLUZIDOAK
Baita ere, Karbohidratoak edo azukreak ere deitzen dira.
Jarraian agertzen zaizkizue, eskema eran, motak, ezaugarriak eta
funtzioak.
Gluzidoak izaki bizidunek dituzten osagai molekularretatik
ugarienetakoak dira. Formula empiriko orokor gisa Cx(H2O)y dute; x
eta y hizkiek balio desberdinak har ditzakete
Hiru gluzido mota nagusi ditugu: monosakaridoak, disakaridoak eta
polisakaridoak. Oinarrizko unitateak monosakaridoak dira, eta
horietatik abiatuta, beste guztiak eratzen dira.
GLUZIDOAK “AZUKREAK” POLISAKARIDOA
K Monosakaridoak Disakaridoak Propietate fisikoak Molekula txikiak
Zapore gozoa Uretan disolbagarriak Kristal-itxurakoak
Makromolekulak Ez dute zapore gozorik Uretan nekez disolbatzen dira edo ezin dira disolbatu Ez dute kristal-itxurarik
Sintesia “Azukre bakunak” Bi monosakari- doen lotura gliko- sidikoz elkartuta
Monosakarido asko, lotura glikosidikoz elkartuta
Formula orokorra (CH2O)n n=3-9
Normalean C12H22O11 (bi hexosa)
Cx(H2O)y
Propietate kimikoak
Denak erreduktore- Ak dira
Batzuk erredukto- re dira, beste batzuk ez
Ez dira erreduktoreak
Gluzidoen sailkapena 1
Gluzidoak
Orokorrean: C, O, H
eta batzutan: N eta P
• Erreserbakoa
• Egiturazkoa
• Energetikoa
Osakera Funtzioak
Monosakaridoak Oligosakaridoak Polisakaridoak
Sailkapena
Gluzidoen sailkapena 2
Monosakaridoak
Alkohola,
Aldehidoa,
Zetona
Enantiomorfoak
D eta L
Epimeroak Anomeroak
Eta
•Forma irekia
•Forma itxia:
Haworth
Izakera kimikoa Esteroisomeriak
Forma espaziala
•3...8 Karbono
•Solido zuri, disolbagarri
eta gozoak
•Fehling-a erreduzitzaileak
•Izendatzeko OSA
TRIOSAK
C3H6O3
•Glizeraldehidoa
•Dihidroxiazetona
TETROSAK
C4H8O4
•Eritrosa
PENTOSAK
C5H10O5
•Erribosa
•2-Desoxierribosa
•Erribulosa
HEXOSAK
C6H12O6
•Glukosa
•Fruktosa
•Galaktosa
Ezaugarriak Sailkapena
Gluzidoen sailkapena 3
Oligosakaridoak
2...10 monosakaridoen elkarketa Lotura Glukosidikoa
Nola
Disakaridoak
Garrantzitsuenak
Motak
Maltosa
•Malta, garagarrean
•-D-G(14)D-G(
edo )
•Erreduktorea
Laktosa
•Esnean
•-D-Ga(14)-D-G
•Erreduktorea
Sakarosa
•Kainaberan
•-D-G(14)-D-F
•Ez erreduktorea
Zelobiosa
•Zelulosan
•-D-G(14)-D-G
•Erreduktorea
Homopolisakaridoak
Gluzidoen sailkapena 4
Polisakaridoak
10> Monosakarido
Osagaiak
•Zapore gozoa galdu
•Disolbagarritasun txikia edo
eza
•Ahalmen erreduktorea galdu
Ezaugarriak
Heteropolisakaridoak
Motak
Almidoia:Landare erreserba, Amilosa: -D-
G(14) -D-G; Amilopektina:-D-G(14) -D-G
eta -D-G(16) -D-G
Glukogenoa:Animalien erreserba; -D-G(16)
-D-G
Zelulosa:Landare egitura; -D-G(14) -D-G
Kitina:Egitura molusko eta intsektuetan; N-azetil-
glukosamina (14)
Pektina:Landare horma
Agar-agarra:Alga gorriak
Mukopolisakaridoak
Gluzidoei buruzko galdeketa
1.- Aldopentosa, zetohexosa, aldohexosa eta zetohexosa bat irudikatu. Esan zer isomero mota diren, D edo L.
2.- Ondorengo azukreen formula sinplifikatua idatz ezazu.
D-TREOSA, D- RIBOSA , D- ARABINOSA eta D- MANOSA
* Irudikatu L isomeroak.
3.- Ondorengo molekulen formula osoa idatz ezazu.
ERITROSA RIBULOSA SORBOSA MANOSA
* Izenda itzazau karbono kopurua, eta aldehido edo zetonak diren arabera.
* Denak dira erreduktoreak? Zergatik?
4.- Zergatik dihidroxiazetonak ez du isomero optikorik?
5.- L-Glukosaren ziklazioa pausoka burutu.
6.- Irudikatu zuzenean D-Manosaren formula ziklikoa.
7.- Ondorengo formula sinplifikatua osoan bihurtu.
* Zer da edo ?
* Nola ezagutu duzu?
8.- Zergatik izendatzen dira formula ziklikoak hemiazetalikoak?
* Zer talde erreakzionatzen dute hemiazetal bat sortzeko?
9.- Zer molekula da ondorengoa?
* Nola sortu da?
* Zer izen hartzen du lotura berriak?
* Molekula honen polimerizazioz zer molekula sortzen da?
* Zer funtzio betetzen du?
10.- Lot itzazu ondoko bi zutabeak:
1.- Galaktosa A.- Polisakaridoa
2.- Maltosa B.- Disakaridoa
3.- Kitina D.- Monosakaridoa
4.- Zelulosa E.- Azukre erreduktorea
5.- Fruktosa F.- F. energetikoa
6.- Sakarosa G.- Erreserba F.
7.- Almidoia H.- Egitura F.
J.- Glukosa bere osagaia bakarra
K.- Glukosa eta beste monosakarido bat
L.- Aldosa
M.- Zetohexosa
1 2 3 4 5 6 7
LIPIDOAK
• Ugaztun batek zeluletan dituen osagai molekularren pisuaren %5 lipidoei zor die. Lipidoek organismoak behar duen energiaren %42 ematen digute.
• Lipido ezagunenen artean alioa, gantza eta gurina ditugu. Naturan ikusi ohi ditugun kolore gorri, hori eta laranjatu gehienak ere, karotenoide deritzen lipidoek ematen dituzte.
• Lipidoen taldea oso heterogeneoa da, hala ere, badute ezaugarri komunik: ura bezalako disolbatzaile polarretan oso gutxi edo bat ere ez dira disolbatzen, C-H gisako lotura apolar ugari dituztelako. Horrezgain, oso ondo disolbatzen dira disolbatzaile organikoetan, hala nola, bentzeno, eter, kloroformo, hexano, eta abarretan.
• Lipidoak osatzen dituzten elementu kimikoen artean karbonoa, hidrogenoa eta oxigenoa ditugu. Batzuek nitrogenoa eta fosforoa ere badituzte.
Lipidoen sailkapena
1.- Gantz-azidoak
2.- Gantz-azidoak dituzten lipidoak (saponifikagarriak)
Azilglizeridoak edo gantzak
Ezkoak
Glierofosfolipidoak
Esfingolipidoak
Glikoesfingolipidoak
3.- Gantz-azidorik ez duten lipidoak (saponifikaezinak)
Esteroideak
Terpenoak
LIPIDOAK
Saponifikagarriak Ez-saponifikagarriak Gantz azidoak
Gantzak
Glizerina
Gantz azidoak
Erreserba
Energetikoa
Ezkoak
Alkohol miriz.
Gantz azidoak
Babesa
Fosfoglizeridoak
Glizerina
Gantz azidoak
Az. Fosforikoa
Egitura
Esfingolipidoak
Fosfoesfingolipidoak
Esfingosina
Gantz azidoak
Az. Fosforikoa
Aminoalkohola
Egitura
Glukolipidoak
Esfingosina
Gantz azidoak
Gluzidoak
Egitura
Zerebrosidoa
Gangliosidoa
Terpenoak
Isoprenoa
Xantofilak
Karotenoak
A Bitamina
Esteroideak
Esteranoa
Esterola:
Kolesterola
Behazun azidoa
Hormona esteroid.
D Bitamina
Funtzio desberdinak
Saturatuak
Ez-saturatuak
Lipidoen inguruko galdeketa
Aurreko mapa kontzeptualean oinarrituz eta konposatu kimiko hauei dagokiona garatu ondoren, saia zaitez ondoko galdekizuna erantzuten;
1.- Zer disolbatzaile mota erabiliko zenuke hormona sexual arra gramo bat disolbatzeko? Gantzak, fosfolipidoak edo A bitaminakin disolbatzaile berbera erabiliko al zenuke? Zergatik?
2.- Triolina oliba olioan oso ugaria da eta hiru az. oleiko eta glizerinaren esterifikazioz sortzen da. Idatzi erreakzioa.
3.- Zergatik Triolina aurkitzen dugu egoera likidoan inguruneko tenperaturan, eta Tripalmitina (az. palmitikoaren esterra) egoera solidoan?
4.- Gantzak eta olioak molekula apolarrak dira, eta fosfolipidoak? Arrazonatu erantzuna.
5.- Zer motatako gantz azidoa izango du txerriaren urdaiak?
6.- Zer dute amankomunean ain desberdinak diren mentola eta A bitaminak? Eta honek Kolesterolakin?
7.- Zer motatako lipidoa da ondorengoa? Seinalati bere polo hidrofilo eta hidrofoboa, eta azpian irudikatu bere adierazpen eskematikoa.
PROTEINAK
• Proteinak zeluletan ditugun molekula organikoetan ugarienak dira, zelularen pisu lehorraren %50etik gora hartzen baitute. Mota askotakoak dira: entzimak, hormonak, erreserba-proteinak (hegazti eta narrastien arrautzetan eta hazietan), inmunoglobulinak (antigorputzak), mintzetako proteinak, proteina estruktural desberdinak, etab. Beraz, funtzio aldetik ikaragarri proteina pila dugu; kimikoki ordea, ez dira horren konplexuak.
• Proteinak -aminoazidoz osatutako polimero linealak dira, eta egitura desberdin ugari izan ditzakete. Aminoazidoak lotura peptidikoz daude elkarrekin lotuta. Elkartutako aminoazido-kopurua ehunetik gorakoa ez bada, polimeroari peptido esaten zaio.
PROTEINAK
Polipeptidoak Egitura Mailak
1.,2.,3. eta 4.
Lotura peptidikoa
Aminoazidoak
. Polarrak
. Polarrak karga gabe
. Polarrak karga +
. Polarrak karga -
. Anfoteroak
. Esteroisomeroak
Osatuta
Elkartuta
Osatuta
Motak
Ezaugarriak
. Egitura
. Entzimatikoa
. Garraioa
. Hormonala
. Uzkurketa
. Defentsa
. Aa. erreserba
Funtzio
a
. Disolabarraitasun
desberdina
. Espezifikoak
. Amortiguadoreak
. Desnaturalketa
Ezaugarriak
Sailkapena
HOLOPROTEINAK
(Aa bakarrik)
Globularrak
Firukarak
HETEROPROTEINAK
(Aa + talde prostetikoa)
Glukoproteinak
Lipoproteinak
Nukleoproteinak
Fosfoproteinak
Kromoproteinak
Proteinen inguruko galdetegia
1.- Proteina guztiak aminoazido berdinez osaturik egonik, nola edo zergatik agertzen dira multzo honetako hainbeste sustantzia desberdin izaki bizidunetan?
2.- Aukera itzazu hiru aminoazido eta tripeptido bat eratzeko bete behar den erreakzioa idatzi. Lotura peptidikoak seinalatu eta azpimarratu lehenengo aminoazidoa.
3.- Zergatik glizina aminoazidoak ez du isomerorik eta beste aminoazido guztiak ez?
4.- Zisteina aminoazido asko duen proteina baten egitura tertziarioan zer nolako loturak sortuko dira?
5.- Zer erlazio dago proteina baten lehenengo eta hirugarren mailako egituren artean?
6.- Ondorengo proteinen funtzioan edo kokapenean oinarrituz esango al zenuke zeintzuk diren globularrak eta zeintzuk firukarak?
Elastina (ehun konjuntiboa)
Laktasa (entzima)
Fibrina (seta)
Hemoglobina (oxigeno garraioa)
Keratina
AZIDO NUKLEIKOAK
Azido nukleikoak funtsezkoak dira bizitzarako. Izaki bizidun guztien material genetikoa osatzen dute. Organismoek dituzten proteina ugari eta desberdinak sintetizatzeko informazioa azido nukleikoetan dago kodifikatuta, eta beraiek dira informazioa itzultzen dutenak. Azido nukleikoen funtzioa zehaztea oso eraza zaigu gaur egun, baina zientziaren historiaz dakigunagatik, gauden lekura iristea ez da batere erraza izan. Azido nukleikoak nukleotidoen polimeroak dira. Bi mota ditugu: azido desoxirribonukleikoa (DNA) eta azido erribonukleikoa (RNA)
AZIDO NUKLEIKOAK
Nukleotidoak
H3PO4
Pentosa
Base
nitrogenatua
Erribosa
Desoxierribosa
Adenina
Guanina
Zitosina
Timina
Uraziloa
Hirukoteka Kode genetikoa
Aminoazidoak
. Azido nukleikoen
osagaia
. Koentzinak
ATP
NADH
FADH
A Koentzima
. Mezulari kimikoa
Funtzioa
Desoxierribonukleotidoak
A,G,C,T
Erribonukleotidoak
A,G,C,U
Lotura fosfodiesterra Lotura fosfodiesterra
ADN ARN
EGITURA: 1., 2., nukleosoma
Perla idunekoa
KOKAPENA:
Eukariotak: nukleoa,
kloroplastoak,
mitokondrioak
Prokariotak: Zitoplasman
FUNTZIOA:
Informazio genetikoa
bildu: Proteinen
sintesia zuzendu
Informazio genetikoa
transmititu: Erreplikazioa
BIRUSETAN: Katabakarrekoa,
bikatenarioa, lineala edo
zirkularra
EGITURA: 1. mailakoa
KOKAPENA:
Eukariotak: nukleoa,
zitoplasman
Prokariotak: Zitoplasman
FUNTZIOA:
Informazio genetikoa
espresatu: Proteinen
sintesia burutu
MOTAK: ARNt, ARNm eta
ARNr
BIRUSETAN: Katabakarrekoa,
bikatenarioa, lineala
Azido nukleikoen inguruko galdetegia
1.- Ondorengo base sekuentzia ADN zati batena da;
T A C C A A C G G C A T
.- Idatzi bere osagarria
2.- Ondorengo adierazpen eskematikoa polinukleotido kate bati dagokio;
* Zer molekulari dagokio sinbolo bakoitza?
* Nola desberdintzen dira ADN eta ARNa?
* Nukleotido bat errepresentatu.
polinukleotido kate batetik abiatuz nukleotidoak ematen dituena?
* Zer molekulak hartuko du parte erreakzio horretan?
* Zer entzima motak katalizatzen du?
polinukleotido kate batetik abiatuz nukleotidoak ematen dituena?
* Zer molekulak hartuko du parte erreakzio horretan?
* Zer entzima motak katalizatzen du?