Kapitulli 11.1 Objekt i studimit te biznesit nderkombetarMe biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit nderkombetarevetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes nderkombetare(transakcione me vende tjera) jo vetem per profit.Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne funksionimin apo ne operimin e biznesit.

1.2. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetarë?Bizneset apo firmat angazhohen ne Biznesin Nderkometare per 3 arsye kryesore?-Te zgjerojne shitjet e tyre-Shitjet e bizneseve te ndryshme ndikohen nga dy faktor kyq,nga interesi qe konsumatoret e kan per mallrat dhe sherbimet tuaja dhe nga gatishmeria e tyre per ti blere ato mallra dhe sherbime te biznesit tuaj. P.sh. numri I bleresve pra fuqia blerese eshte me e madhe ne disa vende se san e nje vend te vetem, per kete arsye bizneset duhet ti zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te tjera te huaja me fuqi blerese me te madhe. Dihet se me shum shitje dmth me shum fitim, zgjerimi I shitjeve jane motiv I madh I bizneseve ne kohen e sotme, par qe te angazhohen ne Biz.Nderkom.-Te gjejne burime-Perveq qe bizneset nxjerrin jasht mallra dhe sherbimet e tyre atagjithashtu kerkojne jasht edhe burime si teknologji te re, capital ose lende te pare ETJ me kosto me te ulet edhe ne menyre qe ta perdorin ne biznesin e tyre. Ata kete e bejne sepse keto burime ata ne vendet tjera ose I gjejne me kosot a po me shpenzime me te ulta ose per arsye se nuk ka ne vendin e tyre.-Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet-Zgjerimi i burimeve per shitjet dhefurnizimet sherben apo ndikojne ne ate menyre qe I mbrojne apo I ndihmon qe te hiking nga levizjet e medha te shitjeve dhe fitimit te biznesit. P.sh humbjen qe nje biznes mund ta ket ne nje vend nga shitjet e dobta mund ta kompenzoj ne nje vend tjeter ku mallra dhe sherbimet e tyre qeshiten jane ne fazen e gjallerimit. Gjithashtu me diversifikimin e burimeve te furnizimit mund te shmanget efekti I qmimeve te larta ne nje vend.

1.3. Faktoret e rritjes se Biznesit Nderkombetarë ne kohen esotmeEshte veshtire te dihet vellimi I biznesit nderkombetare sepse mungojne te dhenat krahasuese, sepse keto te dhena eshte veshtir te grumbullohen. P.SH me integrimin e 15 vendeve ne BE vlera e tregtis botrore do te jete per 1/3 me e vogel sepse tregtia midis vendeve antare te BE-se nuk do te pasqyrohet si Nderkombetare por vetem ajo qe del jasht kufijve te BE-se. Biznesi Nderkombetare po rritet ne hapa shume te medha me shum se ai vendas, bile ne vitet e fundit ajo po ecen shume shpejte, ne kete pershpehjtim te madh te biznesit nderkombetare kane ndikuar keta 4 faktore kryesor:-Rritja dhe zgjerimi I shpejte I teknologjise-Ne shekullin e fundit teknologjia eshtezhvilluar shume. Ne ditet e sotme njohurite per mallaa dhe sherbime sigurohen edhe me shpejte fale perparimit ne teknologjine e komunikimit dhe transportit. Nje udhetar sot prej New York-u ne Londer arrin per 4 ore, ndersa most a cekin faxin dhe telefonin. P.sh menaxheret e ketij shekulli e kane me lehte te bejne biznes jasht vendit te tyre fale komunikimit satelitor si FAX-I, Interneti, telefoni etj, te cilet shpejtojne shume qarkullimin e informatave.-Liberalizimi I politikave qeveritare per levizjen e mallrave dhe sherbimeve midisvendeve te ndryshme-Sot si rregull qeverite e vendeve te ndryshme ne bote imponojne me pak kufizime per levizjen e mallrave dhe sherbimeve si dhe te burimeve prej nje vendi ne nje tejter, arsyet per kete jane keto:• Qytetaret e tyre kane shprehur deshiren per ti pranuar produket ne sasi dhe lloje teshumta si dhe me qmime te ulta nga vendet tjera.• Qeverite arsyetojne per kete se prodhuesit vendor do te behen me efficient per shkak tekonkurences se huaj. Kufizimet sa me te vogla I jappin raste apo nje shtytje me shum kompanive apo bizneseve te perfitojne nga biznesi nderkombetar.-Zhvillimi I institucioneve te nevojshme per te lehtesuar tregtine nderkombetare-Bizneset besojne ne institucionet qe lehtesojne tregtine nderkombetare siq jane bankat, sherbimet postae, kompanite e sigurimeve. P.sh sigurimet qe mbulojne rrezikun nga demtimet e mallrave gjate rruges apo te mos pagimit nga ana e bleresit, apo marrveshja e kretis me banken, apo te konvertimit te 1 monedhe me tjeter etj.-Rritja e konkurences globale-Rritja e konkurences se huaj mund te nxis ta zgjeroj edhejasht biznesin e saj, kjo arrihet me lehte fale zhvillimeve teknologjike, qeveritare dheinstitucionale. Kompanite sot reagojne shume me shpejte per qdo mundesi shitjesh jasht vendit, ato mund ta zhvendosin shume shpejte prodhimin nga nje vend ne tjetrin per shkak te experiences ne tregjet e huaja.

1.4.Rruget e angazhimit ne Biznesin NderkombetarëKur nje kompani don te hyj ne Biznes Nderkombetar ajo duhet te vendos per format endryshme te hyrjes ne binznes me vendet e huaja. Gjate kesaj ajo se pari duhet te shqyrtojobjektivat e saj, burimet e nevojshme dhe mjedisin ku do te operoj apo afaroj. Kategoritekryesore te biznesit nderkombetare jane:-Eksporti-importi I mallrave-Eksporti I mallrave eshte kur mallrat dergohen jasht venditper tu shitur ndersa imporit I mallrave eshte kur mallra bihen ne vend. Keto (dergimi jasht dhe prurja ne vend e mallrave) quhen edhe eksporte-importe te dukshme pasi qe jaje te mira materiale te prekshme dhe ato shihen gjate hyrjes dhe daljes ne vend ose nga vendi. Kompanite me shume jane te angazhuar me eksporit-import te mallrave se sa me forma te tjera te biznesit nderkombetar, kjo me se shumti ngjan te ndermarrjet e vogla.Ne shumicen e rasteve eksporit-importi I mallrave eshte tip I pare I operacioneve me jashtqe ndermerr nje kompani sepse qyshm e heret eksport-importet kerkojne me pak angazhim si dhe kane me pak rrezik per burimet e kompanise si : Kapitali, personeli, pajisjet etj ne krahasim me investimet jasht vendit(IDH) etj.-Eksport-importi I sherbimeve-Kur mirren te ardhura quhen eksport I sherbimeve nedersakur paguhen quhet import sherbimesh,vetem ne nivel nderkombetare. Meqe sherbimet nuk jane te premkshme ato quhen edhe Eksport-importe te padukshme. Eksport-importi I sherbimeve kaforma te ndryshme si:• Udhtimet, turizme dhe transporti nderkombetare. Jane burime te medha teardhurash per linjat ajrore, agjensionet e udhetimit, kompanite e spedicionit, hotelet etj. Te ardhurat nga turizmi jane shume me te medha se sa nga eksporti i mallrave. SHBA ka fituar me shume nga turizmi se sa nga eksporti I produkteve bujqesore.• Performanca e sherbimeve-Disa sherbime si banka, sigurimet, inxhinjeringurealizojne te ardhura ne formen e tarifave qe jane pagesa per performancen e ketyresherbimeve. Ne nivel nderkombetare paguhet tarifa per sherbimet e inxhinieringut ETJ.• Perdorimi I pasurive-Si marka tregtare, patentat ETJ. Francizat eshte nje menyre perte bere biznes nderkombetare kur francizuesi I shet pales tjeter te tfrancizuaritperdorimin e markes tregtare qe eshte pasuri e nje francizuesi. Francizuesi i assitonvazhdimisht ne sigurimin e komponenteve, sherbimet e menaxhmentit ose teteknologjis etj. Shpesh kompanite levizin drejte francizave ne nje treg pasi kane eksportuar me sukses ne ate treg. Kjo forme zakonisht kerkon nje angazhim me te madh sepse kompania duhet te dergoj nje teknicient te kualifikuar jashte per te ndihmuar te francizuarin per te prodhuar produktin apo kryer sherbimin e ri.-Investimet e huaja-investimet e huaja kan formen e investimeve kapitale dhe ndahen ne investime te drejteperdrejte te huaja dhe ne investime portofol.• Investimet e huaja te drejteperdrjeta(IDH)-jane ato investime qe I japin investitoritkontrollin e kompanise se huaj. Nuk eshte e thene qe kontrolli te jet 100% e as 50%mund te jet 49% kur pjesa tjeter eshte mjaft e shperndare midis aksionareve te tjere.

Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje eperbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrjeMIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase nebiznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohetpersoneli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bereexperience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimportqe ishte athere 4 trilion dollar.• Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin ekompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne njekompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane terendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Atoperdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjetper te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompaniveshpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera praper investime PORTOFOL.• Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dykompanive te marra vesh.• Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale netregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend tebotes. Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe investimet i tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit).

1.5. Ndikimet e jashtme ne Biznesin NderkombetarëMjedisi i jashtem pernje kompani paraqet nje grup faktoresh jasht kompanise qe nidkon nesuskesin e saj. Gjithashtu edhe kompania I ndikon keto faktore por shume pak. Ky mjedis Ijashtem perfshin faktoret fizik si gjeografia e nje vendi dhe faktoret shoqeror si politika e nje vendi, ekonomia, ligjet, kultura dhe faktoret konkurues si klientet dhe kompanite rivale.- Mjedisi fizik dhe shoqeror- Qe menaxheret ta studiojne mjedisin e jashtem ata duhet jovetem te jen menaxher te mire por edhe te kene njohuri baze te shkencave: politike,antropologjike, sociale, ekonomike, gjeografike.—Udheheqja politike e qdo vendi kontrollon zhvillimin e biznesit nderkombetare ne ate vend. Konfliktet politike mund ti nderpresin tregi\tine dhe investimet midis vendeve.—Ligjet vendees dhe nderkombetare percaktojne shume se qfare mund te bej nje menaxher I nje kompanie nderkombetare. Ligjet vendase ndikojne te dyat edhe punen e biznesit ne vend dhe jasht saj: si taksat, punsimi, kembimi valutor etj. Ligjet nderkombetare ne formen e marrveshjeve ligjore rregullojne taksimin e te ardhurave ne menyre te ndersjellte. —Shkencat si ato sociologjike, anttropologjike,psikologjike pershkruajne zhvillimin mendor dhe shoqeror te njeriut, sjelljen e tyre etj. Duke studiuar keto menaxheret mund te kuptojne me mire besimet, sjelljet e te tjereve. —Shkencat ekonomike shpjegojne pse njerzit shkembejne

mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje rend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhojmallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. —Menaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare.Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte Indryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshteshpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I teknologjise dhe komunikimit.

1.6. Globalizimi i tregjeve dhe ProdukteveBota ekonomike eshte duke lene pas ekonomite te izoluara prej njera tjetres nga pengesat eshumta ne tregtine edhe investimet nderkufitare. Bota ekonomike po ecen drejte situates ku ekonomite po shkruhen ne nje system te lidhur ekonomik global. Ky fenomen ka marr emrin globalizëm. Globalizimi I ka dy komponente: Globalizimi I tregjeve dhe Globalizimi Iprodukteve.-Globalizimi I tregjeve-ka te bej me shkrirjen e tregjeve te veqanta ne nje treg te fuqiashemglobal. Qysh moti eshte folur se shijet dhe preferencat e konsumatoreve te vendeve te ndryshme jane duke u barazuar drjete disa normave globale, qe paraqet edhe vet krijimin e nje tregu global. P.sh “coca-cola” xhinset “Levi-s” jane disa nga shembujt e globalizimit te tregjeve, keto kompani me produktet e tyre te standardizuara ne mbare boten jane duke ndihmuar per krijimin e tregut global. Megjithate ende ekzistojne dallime midis tregjeve kombetare sa i perket shijes konsumatore dhe preferencave etj.Shumica e tregjeve globale sot nuk jane tregje te predukteve te konsumit ku dallimet ne shije dhe preference jane te medha qe te lejojne globalizimin por jane tregjet e te mirave industriale qe sherbejne nevoja universale ne tere boten. Si tregjet e aluminit, naftes, drithit dhe tregjet e produkteve industriale si ato te mikroporcesoreve, kujtesave te kompjutereve, avionat tregtare etj. Per shkak te zhvillimeve te tilla ne mjaft industri nuk ka me kuptim te flitet per tregun amerikan, gjerman,japonez, per mjaft firma ka vetem nje treg: tregu global.-Globalizimi i produkteve-ka te bej me aftesite e firmave qe te perdorin mallra dhe sherbime nga vise te ndryshme ne tere GLOBIN ne menyre qe te perfitojne nga dallimet kombetare ne koston dhe cilesine e faktoreve te prodhimit (pune, toke, capital,energji etj)

Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire temallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike veqanerisht te komunikimi, perpunimi i informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem.Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.

Kapitulli 11.1Objekt i studimit te biznesit nderkombetarMe biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit nderkombetare vetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes nderkombetare(transakcione me vende tjera) jo vetem per profit.Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne funksionimin apo ne operimin e biznesit.

1.2. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetarë?Bizneset apo firmat angazhohen ne Biznesin Nderkometare per 3 arsye kryesore?-Te zgjerojne shitjet e tyre-Shitjet e bizneseve te ndryshme ndikohen nga dy faktor kyq,nga interesi qe konsumatoret e kan per mallrat dhe sherbimet tuaja dhe nga gatishmeria e tyre per ti blere ato mallra dhe sherbime te biznesit tuaj. P.sh. numri I bleresve pra fuqia blerese eshte me e madhe ne disa vende se san e nje vend te vetem, per kete arsye bizneset duhet ti zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te tjera te huaja me fuqi blerese me te madhe. Dihet se me shume shitje dmth me shum fitim, zgjerimi I shitjeve jane motiv I madh I bizneseve ne kohen e sotme, par qe te angazhohen ne Biz.Nderkom.-Te gjejne burime-Perveq qe bizneset nxjerrin jasht mallra dhe sherbimet e tyre atagjithashtu kerkojne jasht edhe burime si teknologji te re, capital ose lende te pare ETJ me kosto me te ulet edhe ne menyre qe ta perdorin ne biznesin e tyre. Ata kete e bejne sepse keto burime ata ne vendet tjera ose I gjejne me kosot a po me shpenzime me te ulta ose per arsye se nuk ka ne vendin e tyre.-Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet-Zgjerimi i burimeve per shitjet dhefurnizimet sherben apo ndikojne ne ate menyre qe I mbrojne apo I ndihmon qe te hiking nga levizjet e medha te shitjeve dhe fitimit te biznesit. P.sh humbjen qe nje biznes mund ta ket ne nje vend nga shitjet e dobta mund ta kompenzoj ne nje vend tjeter ku mallra dhe sherbimet e tyre qe shiten jane ne fazen e gjallerimit. Gjithashtu me diversifikimin e burimeve te furnizimit mund te shmanget efekti I qmimeve te larta ne nje vend.

1.3. Faktoret e rritjes se Biznesit Nderkombetarë ne kohen esotmeEshte veshtire te dihet vellimi I biznesit nderkombetare sepse mungojne te dhenat krahasuese, sepse keto te dhena eshte veshtir te grumbullohen. P.SH me integrimin e 15 vendeve ne BE vlera e tregtis botrore do te jete per 1/3 me e vogel sepse tregtia midis vendeve antare te BE-se nuk do te pasqyrohet si Nderkombetare por vetem ajo qe del jasht kufijve te BE-se.Biznesi Nderkombetare po rritet ne hapa shume te medha me shum se ai vendas, bile ne vitet e fundit ajo po ecen shume shpejte, ne kete pershpehjtim te madh te biznesit nderkombetare kane ndikuar keta 4 faktore kryesor:-Rritja dhe zgjerimi I shpejte I teknologjise-Ne shekullin e fundit teknologjia eshtezhvilluar shume. Ne ditet e sotme njohurite per mallaa dhe sherbime sigurohen edhe me shpejte fale perparimit ne teknologjine e komunikimit dhe transportit. Nje udhetar sot prej New York-u ne Londer arrin per 4 ore, ndersa most a cekin faxin dhe telefonin. P.sh menaxheret e ketij shekulli e kane me lehte te bejne biznes jasht vendit te tyre fale komunikimit satelitor si FAX-I, Interneti, telefoni etj, te cilet shpejtojne shume qarkullimin e informatave.-Liberalizimi I politikave qeveritare per levizjen e mallrave dhe sherbimeve midisvendeve te ndryshme-Sot si rregull qeverite e vendeve te ndryshme ne bote imponojne me pak kufizime per levizjen e mallrave dhe sherbimeve si dhe te burimeve prej nje vendi ne nje tejter, arsyet per kete jane keto:• Qytetaret e tyre kane shprehur deshiren per ti pranuar produket ne sasi dhe lloje teshumta si dhe me qmime te ulta nga vendet tjera.• Qeverite arsyetojne per kete se prodhuesit vendor do te behen me efficient per shkak tekonkurences se huaj.Kufizimet sa me te vogla I jappin raste apo nje shtytje me shum kompanive apo bizneseve te perfitojne nga biznesi nderkombetar.-Zhvillimi I institucioneve te nevojshme per te lehtesuar tregtine nderkombetare-Bizneset besojne ne institucionet qe lehtesojne tregtine nderkombetare siq jane bankat, sherbimet postae, kompanite e sigurimeve. P.sh sigurimet qe mbulojne rrezikun nga demtimet e mallrave gjate rruges apo te mos pagimit nga ana e bleresit, apo marrveshja e kretis me banken, apo te konvertimit te 1 monedhe me tjeter etj.-Rritja e konkurences globale-Rritja e konkurences se huaj mund te nxis ta zgjeroj edhejasht biznesin e saj, kjo arrihet me lehte fale zhvillimeve teknologjike, qeveritare dheinstitucionale. Kompanite sot reagojne shume me shpejte per qdo mundesi shitjesh jasht vendit, atom und ta zhvendosin shume shpejte prodhimin nga nje vend ne tjetrin per shkak te experiences ne tregjet e huaja.

1.4. Rruget e angazhimit ne Biznesin NderkombetarëKur nje kompani don te hyj ne Biznes Nderkombetar ajo duhet te vendos per format endryshme te hyrjes ne binznes me vendet e huaja. Gjate kesaj ajo se pari duhet te shqyrtojobjektivat e saj, burimet e nevojshme dhe mjedisin ku do te operoj apo afaroj. Kategoritekryesore te biznesit nderkombetare jane:-Eksporti-importi I mallrave-Eksporti I mallrave eshte kur mallrat dergohen jasht venditper tu shitur ndersa imporit I mallrave eshte kur mallra bihen ne vend. Keto (dergimi jasht dhe prurja ne vend e mallrave) quhen edhe eksporte-importe te dukshme pasi qe jaje te mira materiale te prekshme dhe ato shihen gjate hyrjes dhe daljes ne vend ose nga vendi. Kompanite me shume jane te angazhuar me eksporit-import te mallrave se sa me forma te tjera te biznesit nderkombetar, kjo me se shumti ngjan te ndermarrjet e vogla.Ne shumicen e rasteve eksporit-importi I mallrave eshte tip I pare I operacioneve me jasht qe ndermerr nje kompani sepse qyshm e heret eksport-importet kerkojne me pak angazhim si dhe kane me pak rrezik per burimet e kompanise si : Kapitali, personeli, pajisjet etj ne krahasim me investimet jasht vendit(IDH) etj.-Eksport-importi I sherbimeve-Kur mirren te ardhura quhen eksport I sherbimeve nedersakur paguhen quhet import sherbimesh,vetem ne nivel nderkombetare. Meqe sherbimet nuk jane te premkshme ato quhen edhe Eksport-importe te padukshme. Eksport-importi I sherbimeve ka forma te ndryshme si:• Udhtimet, turizme dhe transporti nderkombetare. Jane burime te medha teardhurash per linjat ajrore, agjensionet e udhetimit, kompanite e spedicionit, hoteletETJ. Te ardhurat nga turizmi jane shume me te medha se sa nga eksporti I mallrave.SHBA ka fituar me shume nga turizmi se sa nga eksporti I produkteve bujqesore.• Performanca e sherbimeve-Disa sherbime si banka, sigurimet, inxhinjeringurealizojne te ardhura ne formen e tarifave qe jane pagesa per performancen e ketyresherbimeve. Ne nivel nderkombetare paguhet tarifa per sherbimet e inxhinieringut ETJ.• Perdorimi I pasurive-Si marka tregtare, patentat ETJ. Francizat eshte nje menyre perte bere biznes nderkombetare kur francizuesi I shet pales tjeter te tfrancizuaritperdorimin e markes tregtare qe eshte pasuri e nje francizuesi. Francizuesi I assitonvazhdimisht ne sigurimin e komponenteve, sherbimet e menaxhmentit ose teteknologjis ETJ. Shpesh kompanite levizin drejte francizave ne nje treg pasi kaneeksportuar me sukses ne ate treg. Kjo forme zakonisht kerkon nje angazhim me te madhsepse kompania duhet te dergoj nje teknicient te kualifikuar jashte per te ndihmuar tefrancizuarin per te prodhuar produktin apo kryer sherbimin e ri.-Investimet e huaja-investimet e huaja kan formen e investimeve kapitale dhe ndahen neinvestime te drejteperdrejte te huaja dhe ne investime portofol.• Investimet e huaja te drejteperdrjeta(IDH)-jane ato investime qe i japin investitoritkontrollin e kompanise se huaj. Nuk eshte e thene qe kontrolli te jet 100% e as 50%mund te jet 49% kur pjesa tjeter eshte mjaft e shperndare midis aksionareve te tjere.Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje e

perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrjeMIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase nebiznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohetpersoneli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bereexperience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimportqe ishte athere 4 trilion dollar.• Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin ekompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne njekompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane terendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Atoperdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjetper te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompaniveshpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera praper investime PORTOFOL.• Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dykompanive te marra vesh.• Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale netregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend tebotes.Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe Investimet Itregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit).

1.5. Ndikimet e jashtme ne Biznesin NderkombetarëMjedisi i jashtem pernje kompani paraqet nje grup faktoresh jasht kompanise qe nidkon nesuskesin e saj. Gjithashtu edhe kompania I ndikon keto faktore por shume pak. Ky mjedis Ijashtem perfshin faktoret fizik si gjeografia e nje vendi dhe faktoret shoqeror si politika e nje vendi, ekonomia, ligjet, kultura dhe faktoret konkurues si klientet dhe kompanite rivale.-Mjedisi fizik dhe shoqeror- Qe menaxheret ta studiojne mjedisin e jashtem ata duhet jovetem te jen menaxher te mire por edhe te kene njohuri baze te shkencave: politike,antropologjike, sociale, ekonomike, gjeografike.—Udheheqja politike e qdo vendi kontrollon zhvillimin e biznesit nderkombetare ne ate vend. Konfliktet politike mund ti nderpresin tregi\tine dhe investimet midis vendeve.—Ligjet vendees dhe nderkombetare percaktojne shume se qfare mund te bej nje menaxher I nje kompanie nderkombetare. Ligjet vendase ndikojne te dyat edhe punen e biznesit ne vend dhe jasht saj: si taksat, punsimi, kembimi valutor etj. Ligjet nderkombetare ne formen e marrveshjeve ligjore rregullojne taksimin e te ardhurave ne menyre te ndersjellte. —Shkencat si ato sociologjike, anttropologjike,psikologjike pershkruajnezhvillimin mendor dhe shoqeror te njeriut, sjelljen e tyre etj. Duke studiuar keto menaxheret mund te kuptojne me mire besimet, sjelljet e te tjereve. —Shkencat ekonomike

shpjegojne pse njerzit shkembejne mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje vend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. —Menaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare.-Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte indryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshteshpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I teknologjise dhe komunikimit.

1.6. Globalizimi i tregjeve dhe ProdukteveBota ekonomike eshte duke lene pas ekonomite te izoluara prej njera tjetres nga pengesat eshumta ne tregtine edhe investimet nderkufitare. Bota ekonomike po ecen drejte situates ku ekonomite po shkruhen ne nje system te lidhur ekonomik global. Ky fenomen ka marr emrin globalizëm. Globalizimi I ka dy komponente: Globalizimi I tregjeve dhe Globalizimi Iprodukteve.-Globalizimi i tregjeve-ka te bej me shkrirjen e tregjeve te veqanta ne nje treg te fuqiashemglobal. Qysh moti eshte folur se shijet dhe preferencat e konsumatoreve te vendeve te ndryshme jane duke u barazuar drjete disa normave globale, qe paraqet edhe vet krijimin e nje tregu global. P.sh “coca-cola” xhinset “Levi-s” jane disa nga shembujt e globalizimit te tregjeve, keto kompani me produktet e tyre te standardizuara ne mbare boten jane duke ndihmuar per krijimin e tregut global. Megjithate ende ekzistojne dallime midis tregjeve kombetare sa I perket shijes konsumatore dhe preferencave etj.Shumica e tregjeve globale sot nuk jane tregje te predukteve te konsumit ku dallimet ne shije dhe preference jane te medha qe te lejojne globalizimin por jane tregjet e te mirave industriale qe sherbejne nevoja universale ne tere boten. Si tregjet e aluminit, naftes, drithit dhe tregjet e produkteve industriale si ato te mikroporcesoreve, kujtesave te kompjutereve, avionat tregtare etj. Per shkak te zhvillimeve te tilla ne mjaft industri nuk ka me kuptim te flitet per tregun amerikan, gjerman,japonez, per mjaft firma ka vetem nje treg: tregu global.-Globalizimi I produkteve-ka te bej me aftesite e firmave qe te perdorin mallra dhesherbime nga vise te ndryshme ne tere GLOBIN ne menyre qe te perfitojne nga dallimetkombetare ne koston dhe cilesine e faktoreve te prodhimit(pune, toke, capital,energji etj)

Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire temallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike veqanerisht te komunikimi, perpunimi I informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem.Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.

Kapitulli 33.1. Shkaqet dhe Synimet e Politikave te Tregtise dhe te InvestimeveQdo vend ka politiken e vet te tregtise dhe te investimeve nderkombetare, ketopolitika mund te njoftohen publikisht mirpo mund te mbeten edhe secrete. Politikatshtetrore kane per qellim nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive shtetrore.Ushtrimi I ketyre politikave eshte si rezultat I sovranitetit kombetar qe I jep te drejtenshtetit te kujdeset per vendin dhe qytetaret e saj. Politika shteterore mund te ndikoj netregti apo ne investime ne menyre te drejteperdrejte apo terthorazi.Veprimet politike te shume vendeve sot synojne ne rritjen ose ne ruajtjen e nivelit tejeteses se qytetareve te vendit, stimulojne zhvillimin kombetar, punezenien e plote dheketo synime jane te lidhura njera me tjetre ngusht, rritja e njeres shkakton rritjen e tjeresdhe anasjelltas. Dhe keto synime shtetrore mund edhe te ken ndikim nderkombetare, p.shnese nje vend eksporton me sasira te medha ne nje vend tjeter ateher ne vedin importuespunzenia mund te bjere. Nje vend poashtu mund te ndejk politiken qe synon transferimine teknologjise nga jashte. Gjithashtu qeverite mund te kufizojne importet sepse ata mundte konsiderojne qe importet mund te kercnojne kulturen, shendetsine dhe standardin dhecuisine e jeteses ne vend. Nje nga qellimet me te rendesishme te masave te politikes sejashtme eshte sigurimi kombetare. Shtetet gjithashtu mund te kene nevoje ta kufizojneose ta nxisin fluksin e tregitse dhe te investimeve ne menyre qe te mbrojne kapacitetet eindustries qe jane te rendesishme per sigurimin kombetare. Gjithashtu konfliktet midisvendeve ndodhin kur synimet e politikes se jashtme prekin masat per tregtine dheinvestimet.

3.2.Zhvillimet Globale pas vitit 1945Qysh pas L.II.B me 1945 mendohej qe fluksi I investimeve dhe I tregtisenderkombetare mund te ishin qelsi I lulzimit mbarëbotror. Pas shume negociatave neLonder, Gjeneve, New York arriten deri ne nje marrveshje ne mars te viti 1948 neHavane te Kubes me nenshkrimin e kartes se Havanes per ITO(International TradeOrganization). Aty perfshiheshin marrveshje midis 53 vendeve, kjo organizate botroree tregtise parashikohej te merret me politikat e tregtise nderkombetare, marrveshjetper mallrat, punezenien, rindertimin dhe zhvillimin ekonomik dhe ngritjen e njeagjensioni te ri te Kombeve te Bashkuara per te administruar gjithqka. Mirpo ngashume kombe karta nuk u ratifikua per shkak te dobsimit te sovranitetit kombetare.GATT(General agreement on trade and tariffs)- ka qene organizimi me Isukseshem nderkombetare pas L.II.B, ka qene trupi kryesore per negociata multilateralemes vendeve te ndryshme me qellim te heqjes se barierave tregtare dhe ne krijimin emekanizmave per te thjeshtesuar tregtine nderkombetare. Ka qene e vendosur neGjeneve, sekretariati I GATT-it drejtonte punen e tij nepermjet perfaqesuasve te vendeveantare. Negociatat speciale si Raundi I Tokios, Raundi Kenedi diskutuan per

reduktimin e e barrierave tregtare, ndersa ne Raudnin tjeter te Uruguajit u perqendruanne tregtine e sherbimeve, mbrojtjen e te drejtave te pasurise intelektuale si dhe perreduktimin e barrierave tregtare. WTO(world trade organization) e ka zavendesuarGATT-in qe tash perfshin shumicen e vendeve te globit, dhe ka zgjeruar veprimtarine esaj shume me teper sesa marrveshjet per tregti dhe tarifa.FMN(fondi monetar nderkombetar)- nje institucion tjeter nderkombetar, themeluarne vitin 1943 qe ta siguroj stabilitetin e sistemit monetar nderkombetar dhe dhe qe tesiguroj kurset fikse te kembimit midis vendeve, poashtu huazonte te holla per tindihmuar vendeve te shkatrruara nga lufta dyte botrore.Banka Botrore-Ka pasur ndikim te madh nderkombetare, formuar ne vitin 1944 perte ndihumar vendet qe vuanin nga shkatrrimet e luftes, si dhe me vone e mori detyren perte ndihmuar zhvillimin botror. Kur vendet here pas here kishin emergjenca, ajo I kadhene si nje infuzion thene figurativish per te stimuluar ngritjen ekonomike ne ato vende.

3.3. Ndryshimet ne Mjedisin Politik Global dhe Politikat e Tregtise dhe te InvestimeveTri jane ndryshimet e medha qe kane ndodhur ne mjedisin global politik qe kanesjellur ndryshime ne politiken e tregtise dhe te investimeve:-Reduktimi I ndikimit te politikave vendase-zgjerimi I lidhjeve globale midiskompanive, industrive dhe vendeve ka ndikuar ne reduktimin e ndikimit te politikavevendase.-Roli I institucioneve nderkombetare--Thellimi I konfliktit midis vendeve te industrializuara dhe vendeve ne zhvillim-

3.4. Politikat e Ndryshimit te Mjedisit te Tregtise dhe Investimeve NderkombetareFormat kryesore te ndryshimit te tregtise dhe te investimeve nderkombetare janemasat per nxitjen apo per kufizimet e tregtise dhe te investimeve midis vendeve.-Kufizimi I importeve- Kur vendet nuk arrijne ne marrveshje vullnetare per terregulluar fluksin e tregtis dhe te investimeve ato shpesh vendosin barriera ne import sitarifa dhe kuota qe jane taksa mbi qimet e produkteve te importuara dhe kufizimesasiore te importeve. Gjithashtu kufizimi I importit mund te behet edhe me barrieraJotarifore siq jane: fushatat e ndryshme per blerjen e poduktit vendor, venies se theksitme shume ne projektet se sa ne perfitimin prej produkteve, nepermjet rëndimit teprocedurave dhe inspektimeve te importeve ETJ. Kufizimet e tilla mund te ndodhin edheper futjen e investimeve dhe tregtine e sherbimeve. Qe ta ruajne pronesine dhe zhvillimine industries vendase shume qeveri vendosin kufizime te ndryshme per flukset einvestimeve dhe te kapitalit te investuar, kete e bejne agjensite e seleksionimit teinvestimeve, duhet pra marre leja speciale prej tyre per projektet e investimeve. Kjo leje

permban edhe kushte te caktuara qe duhet ti permbahen investitoret siq jane: numri Ivendeve te punes qe duhet te krijohen, niveli I te ardhurave qe mund te riatdhesohen,funksioni qe do te kryhen nga te huajt etj, dhe me vendosjen e kufizimeve te imporitmund te themi se shtrenjetohen qmimet ne vend.-Kufizimi I eksporteve- Perveq kufizimit te importeve vendet kontrollojne edheeksportet e tyre, arsyet per kete veprim jane te ndryshme: oferta e kufizuar ne vend apomungesa e ofertes ne vend, deshira per ta mbajtur kapitalin ne vend si dhe sigurimikombetar. Shume vende kufizojne nxjerrjen jasht te kapitalit te tyre ndersa qytetaret janete interesuar ta investojne kapitalin jashte ku niveli I sigurise dhe I interesit eshte me Imadh. Dhe ne kete lufte kompanite fitojne, kjo mase I frenon edhe investitoret e huajpotencial ne vend sepse ata nuk investojne ne nje vend ku eshte e kufizuar nxjerrja ekapitalit jasht vendit pra ata nuk jane te sigurt per riatdhesimin e kapitalit te tyre qe do tainvestojne ne vend.-Nxitja e eksporteve- Deshira per ta rritur pjesmarrjen ne tregitn dhe investimetnderkombetare ka quar qe vendet te hartojne programe te ndryshme per nxitje te saj, ketoprograme behen per ti ndihmuar firmat vendase te zgjerohen, te neutralizojne apo tekundershtojne perpjekjet per eksportet e vendeve tjera. Qeverite ndihmojne ne pajisjenme perparsi te firmave qe punojne per eksport, I ofrojne informacione me kosto me teulet, pjesmarrje ne ekspozita te ndryshme shtetrore me me pak shpenzime I japinsubvencione te promocionit ETJ. Kur vendet kane keqsim te bilancit tregtare(deficit tebilancit tregtar) politikat tregtare te shtetit perqendrohen ne programe te eksporteve.-Nxitja e importeve- Ne fushen e tregitse masat nxitese te importit I zbatojne vendetqe kane suficit te larte bilancit tregtare. Ato shpresojne qe ta balancojne kete bilanctregtare. Rast tipk eshte JETRO organizate japoneze qe ne fillim u krijua per te nxiturimportet nga jasht ndersa tash ben inkurajimin apo nxitjen e eksporteve.Shume vende jane duke perdorur masa per terheqjen e IDH-ve ne vend per te krijuarrritjen ekonomike ne vend. Stimulimet qe perdoren per te terhequr IDH-te ne vend jane:stimujt fiscal-zbritje per shpenzimet kapitale, perjashtimet nga taxat(tax holiday).Stimujt financiar-ofrojne perparsi per investitoret e huaj sin e sigurimin e tokes apondertesave, sigurojne huate dhe garancionet e tyre etj dhe stimujt jofinanciar- simbrojtaj speciale nga konkurenca nepermjet tarifave, kuotave te importit si dhe I bejnelehtesime duke investuar vet vendi ne infrastukture. Duhet cekur se nxitja e IDH-veedhe e importeve ne vend mund te veje ne disavantazh firmat e vendeve.

Kapitulli 55.2. Natyra e Bilancit te PagesaveBilanci I pagesave paraqet nje forme pasqyre qe permban regjistrimet etransakcioneve(pagesave) nderkombetare qe behen ne nje periudhe te caktuar ndermjetsubjekteve te vendeve te ndryshme. Pra bilanci I pagesave paraqet raportin midis tehyrave dhe te dalave gjate nje peridhe te caktuar p.sh nje vit, por mund te perpilohetedhe per nje periudhe 6 mujore ose 3 mujore. Kjo pasqyre e bilancit te pagesavepermban burimet e fondeve dhe perdorimet e fondeve. Qdo transakcion me vende tjeraqe perfundon me daljen e fondeve jasht vendit paraqet perdorim te fondeve(p.sh meimportimin e mallrave, importimin e shperbimeve, eksportimi I kapitalit dhe transferet tenjeanshem) dhe e kunderta qdo transakcion me vendet tjera qe perfundon me terheqjete fondeve nga jasht ne vend paraqet burim te fondeve(p.sh me eksportimin e mallrave,eksportimin e sherbimeve, importimin e kapitalit dhe transferet te njeanshem ). Dhe qdodiference midis perdorimit te fondeve dhe burimit te fondeve mund te rezultoj me deficitkur burimet jane me te vogla se perdorimet dhe me suficit kur burimet e fondeve jane mete medha se perdorimet e fondeve.

5.3.Llogarite e Bilancit te PagesaveBilanci I pagesave perbehet nga tri llogari kryesore: Llogarite Rjedhese, LlogariteKapitale dhe Llogarite e rezervave zyrtare.1.Llogarite rrjedhese- tregojne eksportet-importet e mallrave(bilancit tregtare),eksportet-importet e sherbimeve(bilancin e sherbimeve) si dhe transferimet enjeanshme(unilaterale)(bilanci I transferimeve). Vendet qe eksportojne mallra osesherbime krijojne burime fondesh dhe e kunderta ato qe importojne mallra osesherbime kane perdorim fondesh. Nese nje vend gjate nje viti ka pasur me shumeimporte sesa eksporte themi se ka pasur nje deficit te bilancit tregtar dhe e kunderta.Ndersa me komponentin e llogarise rrjedhese “transferime te njeanshme” kuptojmedhuratat qe nje vend I jep vendit tjeter, pra keto transferime behen pa kompenzim, kubejne pjese dhuratat bamemirese nga jasht vendit, ndihmat e huaja dhe ushtarake etj.Transferimet ne vend paraqesin burim fondesh dhe transferimet jasht vendit paraqesinperdorim fondesh.Bilanci I llogarise rrjedhese paraqet rezultatet e transakcioneve ne mallra, sherbimedhe dhurata ndermjet vendeve.2.Llogarite kapitale- Llogarite kapitale te bilancit te pagesave kane te bejne meregjistrimin e transakcioneve te huave dhe investimeve ndermjet vendeve te ndryshme.Marrja e huave nderkombetare(nga vendet tjera) per huamarresin paraqet burim fondeshnders per huadhenesin paraqet perdorim fondesh, kur paguhet huaja ndodh e kunderta.Investimi nderkombetare perfshin blerjen blerjen e pronave si reale ashtu edhe financiare,shitja e nje prone paraqet burim fondesh per shitesin dhe blerja e asaj prone paraqet

perdorim fondesh. Llogarite kapitale ndahen ne dy zera: sipas pjekurise se investimevedhe te huave si dhe sipas shtrirjes se kontrollit dhe pronesise. Llogaria e IDH-veregjistron investimet me pjekuri te pritshme me shume se nje vit, kur investitori kapronesi me shume se 10 %. Ndersa llogaria e portofolit te investimeve rregjistroninvestimet me pjekuri origjinale mbi nje vit mirpo kur investitori ka ne pronesi me pak se10%, pra ai perfshin blerjet e aksioneve, obligacione etj nga organizata ose individe tendryshem jasht vendit. Keto dy llogari bejne pjese ne llogarite kapitale afatgjate.Llogaria kapitale afatshkurter- Regjistron investimet midis vendeve kur pronatkane nje pjekuri origjinale prej me pak se nje vit. Zerat tipik te kesaj llogaria kapitaleafatshkurter jane depozitat e bankave te huaja dhe huate e linjave te kreditimitafatshkurter jasht vendit.Bilanci I llogarise kapitale tregon rrjedhen neto te investimeve per periudhen ecaktuar raportuese. Nese investimet e hyra kalojne investimet e dala atehere kemi suficitne llogarine kapitale dhe e kunderta.Bilanci I pergjithshem tregon hyrjet diferencen neto midis hyrjeve dhe daljeve tefondeve investive dhe tregtare ne vend ne krahasim me vendet tjera. Suficiti ne bilancin epagesave tregon se ne vend jane futur me shume fonde investime dhe tregtare se sa kanedale.Lidhjet midis llogarive rrjedhese dhe llogarive kapitale-Llogariterrjedhese dhe kapitale jane shume te lidhura ngusht mes njeri-tjetrit per shkak te ketyrearsyeve: 1)Shume transakcione te llogarise rrjedhese shoqerohet me transakcione tellogarise kapitale siq ndodhe kur eksportete behen me kredi si dhe 2)Fondet qe dalin jashtvendit nepermjet llogarive rrjedhese shpesh futen ne vend nepermjet llogarive kapitale.3.Llogarite e rezervave zyrtare-Jane nje prej burimeve te likuditetitnderkombetare te ekonomise kombetare, me likuiditet nderkombetare nenkuptojmeaftesine e vendit qe ti financoj obligimet afatshkurtera ndaj vendeve tjera botrore,perkatesisht jane burime per financimin e deficitit ne bilancin e pagesve.Zeri I pari I llogarise se rezervave zyrtare jane rezervat zyrtare qe jane te lidhurangushte me gjendjen e bilancit te pagesave, deficiti I bilancit te pagesave ndikon ne uljene rezervave zyrtare dhe anasjelltas. Ky ze tregon ndryshimet ne sasine e fondeve qe janemenjehere ne dispozicion te vendit per te bere pagesa nderkombetare, keto rezerva mundte jene ne forme te arit, ne forme te monedhave lirisht te konvertueshme si euro osedollari.Zeri I dyte I llogarise se rezervave zyrtare jane huate zyrtare, ky ze tregonhuadhenien ose huamarrjen midis autoriteteve monetare te vendeve te ndryshme, ketomirren ose jipen per balancim te bilancit te pagesave. Deficiti i bilancit te pagesaverezulton me uljen e rezervave zyrtare ose rritjen e huave zyrtare(marrjes hua ngaautoritetet monetare). Ndersa nje suficit ne bilancin e pagesve rezulton me rritje terezervave zyrtare per te njejten shume sa eshte edhe suficiti ose ne dhenien huaautoriteteve monetare ate shume te suficitit.

5.4. Qekuilibri i Bilancit te PagesaveQekuilibri I bilancit te pagesave te nje vendi tregon qe ka nje jostabilitet apo njedisharmoni midis hyrjeve dhe daljeve tregtare dhe te investimeve me vendet tjera.Qekuilibiri I bilancit te pagesave ndodh kudo ku suficitet apo deficitet perseriten neperiudha te gjata ne BP. Dhe nje bilanc pagesash mund te kthehet ne gjendje ekuilibruesepermes: ndryshimit te kurseve te kembimit, ndryshimit te qmimeve, ndryshimit te teardhurave dhe te nderhyrjes se autoriteteve zyrtare(shtetror).Ekuilibrimi I bilancit te pagesave me ane te kurseve te kembimit- kursi Ikembimit te nje vendi tregon vleren e nje monedhe shprehur ne nje monedhetjeter.Kerkesa dhe oferta e monedhes se vendit eshte pasqyrim I transakcioneve tregtaredhe te investimeve qe kryhen midis qdo vendi dhe pjeses se tjeter te botes. P.sh deficitet(Importet>Eksportet) e B.P te SHBA-ve tregojne qe kerkesa e SHBA-se per monedhate vende te tjera eshte e larte, kurse kerkesa per dollare e ulet dhe si rezultat ky deficitindikon ne renien e vleres se dollarit ne raport me monedhat e tjera dhe nese nuk do tenderhyjne autoritetet monetare, pozita e dollarit ne tregjet e huaja te kembimit do te bjere.

Kapitulli 71. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder?Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne miremjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjetjane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tripjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhemarrveshjet midis vendit mik dhe prites.2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites?Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjete vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagenminimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon ketonderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetjenderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierattregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznesnderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet teperqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollete eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder.3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet?Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise selire te mallrave dhe sherbimeve me background politikë. Sanksionet jane masa te veqantashtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise selarte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht.Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak teqendrimeve te tyre ne rajon.4. Kontrollet e eksporteve?Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane:sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja earmeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksportevenepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) meqender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevojate kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet eeksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjateberjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentetperkatese qe detyron kontrolli.Formatted: German (Germany)Formatted: German (Germany)5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder?Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesitnderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te

rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare janebojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ.6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik?Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilinoperon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston njeqeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rrezikupolitik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I uleteshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojneedhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve tehuaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurisenga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendetgjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj.7. Kufizimet dhe diferencat ligjore?Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi Ityre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje tebazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujtdhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh teshkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve tebotes.8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare?Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dheligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare,nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj.9. Ligji nderkombetare?E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol temadh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet eletersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjetdy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshtee caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.

Kapitulli 71. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder?Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne miremjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjetjane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tripjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhemarrveshjet midis vendit mik dhe prites.2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites?Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjete vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagenminimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon ketonderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetjenderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierattregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznesnderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet teperqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollete eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder.3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet?Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise selire te mallrave dhe sherbimeve me background politikë. Sanksionet jane masa te veqantashtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise selarte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht.Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak teqendrimeve te tyre ne rajon.4. Kontrollet e eksporteve?Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane:sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja earmeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksportevenepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) meqender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevojate kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet eeksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjateberjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentetperkatese qe detyron kontrolli.Formatted: German (Germany)Formatted: German (Germany)5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder?Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesitnderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te

rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare janebojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ.6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik?Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilinoperon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston njeqeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rrezikupolitik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I uleteshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojneedhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve tehuaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurisenga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendetgjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj.7. Kufizimet dhe diferencat ligjore?Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi Ityre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje tebazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujtdhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh teshkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve tebotes.8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare?Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dheligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare,nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj.9. Ligji nderkombetare?E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol temadh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet eletersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjetdy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshtee caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.

Kapitulli 9Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren ngate gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesinemonetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen epagesave nderkombetare.

9.1. Zhvillimi I sis.mon.nderkSMN-ja para L.II.BQe te funksionoj sistemi I pagesave nderkombetare pa veshtiresi mjetet e pagesaveduhet te jene te pranueshme nga nga pjesmarresit ne biznesin nderkombetare, ato mjetepra duhet te jene lehte te konvertueshme.Para L.II.B si mjete te pageses ishte ari qe ishte e pranueshme ne tere boten. Nekohen e standardit te arit te paster(SAP) ai sherbente si para universale, mirpo kjo formee parase ishte e pavolitshme sepse duhej te transferohej dhe te matej gjate transakcioneve.Per keto arsye shume vende te botes adaptuan standardin e modifikuar te arit(SMA) perte lehtesuar transakcionet gjate biznesit nderkombetare. Keto vende perdoren parane leterne vend te arit, qdo vend deklaroi paritetin e monedhes se tyre te shprehur ne ari. SMAishte nje system I kurseve fikse te kembimit sepse vlera e qdo menedhe ishte e fiksuar neraport me arin dhe ne raport me monedhat e tjera. Faktoret qe quan ne renien e SMAgjate luftes se pare botrore ishin: oferta botrore e arit filloi te behej me e vogel ne raportme vellimin e tregtise botrore, shperthimi I luftes beri qe transportimi I arit te behet me Irrezikshem dhe me I shtrejte, gjate vitit 1914 shumica e vendeve ia kthyen shpinen SMA.SMN-ja gjate viteve 1920-1944SMN gjate dy luftrave botrore ishte kaotike. Problemi kryesore ishin mosmarrveshjetrreth raporteve midis vlerave te monedhave. Shumica e monedhave luhateshin ne raportme njera tjetren nen ndikimin e kerkeses dhe ofertes, vlera e monedhave percaktohej meshume nga forcat e tregut sesa nga autoritetet monetare.SMN-ja gjate viteve 1944-1973Pas L.II.B u krijua nje sistem I ri monetare nderkombetare si rezultat I mbledhjesmidis vendeve te zhvilluara, SMN-ja u quajt marrveshja e Bretton Woodsit, kjombledhje morri vendim per themelimin e FMN-s dhe Bankes Botrore.Qellimi I Bankes Botrore atehere ishte te kujdesej per rindertimin e vendeve teEvropes pas luftes, Banka I jipte hua ketyre vendeve. Me vone Banka Botrore pati synimne zhvillimin e vendeve e te varfera ne bote.FMN-ja eshte autoriteti I pare nderkombetare mbi autoritetet monetare kombetare,objektivat kryesore te saj ishin:- Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar.-Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare.-Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit.

-Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare.-Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave.-Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshmegjate debalancimeve te bilanit te pagesave.Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullate saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave,madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit.Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqetsistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinenmarrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneveinfalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit.SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve)Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet enaftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat enorvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raportme monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollaritne vitet e 70’ dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.Pte SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme neraport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper.Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruanse nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve:

1. shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi Ivendeve ne zhvillim,

2. filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillimdhe

3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimine borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajtenkembime me barter.SMN-ja pas krizes se naftesNe vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan neXhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduanqe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dheata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes.Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim teB.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes sepergjithshme te borxheve.

9.2.Argumentet per kurset Luhatse te kembimitArgumenti I pare I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato sigurojne ekonominenga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese te

kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben eFilipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatesete kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kursevefikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha terezervave monetare.

9.3. Argumentet per kurset Fikse te kembimitSistemi I kurseve fikse te kembimit eshte karakterizuar nga paqendrueshmeria evlerave te monedhave, me 1975 nje dollar vlenre 2.5 marka ndersa me 1980 vlente 1.7marka, me 1987 dollari arriti ne 3.1 marka ndersa ne fund te 1987 ra prap ne 1.6 marka.Kurset fikse te kembimit mund te shkaktojne masa proteksioniste sepse politikanet nukdo te jen te gatshme ta rregullojne bilancin e pagesave neprmjet efektit te te ardhurave.

9.4. Mundesia e kompormisitNe praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit janepropozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne ngashkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren emonedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet mekonceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE.1.Target Zone – Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin njekufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren.2.Reference Zone – Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nukjane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport memonedhat e tjera.

Kapitulli 9Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren ngate gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesinemonetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen epagesave nderkombetare.

9.1.Zhvillimi i sistemit monetar nderkombetarSMN-ja para L.II.BQe te funksionoj sistemi I pagesave nderkombetare pa veshtiresi mjetet e pagesaveduhet te jene te pranueshme nga nga pjesmarresit ne biznesin nderkombetare, ato mjetepra duhet te jene lehte te konvertueshme.Para L.II.B si mjete te pageses ishte ari qe ishte e pranueshme ne tere boten. Nekohen e standardit te arit te paster(SAP) ai sherbente si para universale, mirpo kjo formee parase ishte e pavolitshme sepse duhej te transferohej dhe te matej gjate transakcioneve.Per keto arsye shume vende te botes adaptuan standardin e modifikuar te arit(SMA) perte lehtesuar transakcionet gjate biznesit nderkombetare. Keto vende perdoren parane leterne vend te arit, qdo vend deklaroi paritetin e monedhes se tyre te shprehur ne ari. SMAishte nje system I kurseve fikse te kembimit sepse vlera e qdo menedhe ishte e fiksuar neraport me arin dhe ne raport me monedhat e tjera. Faktoret qe quan ne renien e SMAgjate luftes se pare botrore ishin: oferta botrore e arit filloi te behej me e vogel ne raportme vellimin e tregtise botrore, shperthimi I luftes beri qe transportimi I arit te behet me Irrezikshem dhe me I shtrejte, gjate vitit 1914 shumica e vendeve ia kthyen shpinen SMA.SMN-ja gjate viteve 1920-1944SMN gjate dy luftrave botrore ishte kaotike. Problemi kryesore ishin mosmarrveshjetrreth raporteve midis vlerave te monedhave. Shumica e monedhave luhateshin ne raportme njera tjetren nen ndikimin e kerkeses dhe ofertes, vlera e monedhave percaktohej meshume nga forcat e tregut sesa nga autoritetet monetare.SMN-ja gjate viteve 1944-1973Pas L.II.B u krijua nje sistem I ri monetare nderkombetare si rezultat I mbledhjesmidis vendeve te zhvilluara, SMN-ja u quajt marrveshja e Bretton Woodsit, kjombledhje morri vendim per themelimin e FMN-s dhe Bankes Botrore.Qellimi I Bankes Botrore atehere ishte te kujdesej per rindertimin e vendeve teEvropes pas luftes, Banka I jipte hua ketyre vendeve. Me vone Banka Botrore pati synimne zhvillimin e vendeve e te varfera ne bote.FMN-ja eshte autoriteti I pare nderkombetare mbi autoritetet monetare kombetare,objektivat kryesore te saj ishin:

_ Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar._ Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare._ Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit._ Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare._ Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave._ Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshmegjate debalancimeve te bilanit te pagesave.Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullate saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave,madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit.Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqetsistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinenmarrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneveinfalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit.SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve)Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet enaftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat enorvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raportme monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollaritne vitet e 70’ dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.Pte SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme neraport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper.Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruanse nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve:1.shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi Ivendeve ne zhvillim, 2.filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillimdhe 3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimine borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajtenkembime me barter.SMN-ja pas krizes se naftesNe vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan neXhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduanqe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dheata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes.Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim teB.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes sepergjithshme te borxheve.

9.2.Argumentet per kurset Luhatse te kembimitArgumenti I pare I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato sigurojne ekonomine

nga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese tekembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben eFilipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatesete kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kursevefikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha terezervave monetare.

9.3.Argumentet per kurset Fikse te kembimitSistemi I kurseve fikse te kembimit eshte karakterizuar nga paqendrueshmeria evlerave te monedhave, me 1975 nje dollar vlenre 2.5 marka ndersa me 1980 vlente 1.7marka, me 1987 dollari arriti ne 3.1 marka ndersa ne fund te 1987 ra prap ne 1.6 marka.Kurset fikse te kembimit mund te shkaktojne masa proteksioniste sepse politikanet nukdo te jen te gatshme ta rregullojne bilancin e pagesave neprmjet efektit te te ardhurave.

9.4.Mundesia e kompormisitNe praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit janepropozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne ngashkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren emonedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet mekonceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE.1.Target Zone – Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin njekufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren.2.Reference Zone – Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nukjane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport memonedhat e tjera.

Kapitulli 1111.1. Kuptimi I Korporatave ShumekombesheDiskutimi I perkufizimit te KSH-ve vazhdon lidhur me numrin minimal te vendeve,permasat e kompanise etj. Kombet e Bashkuara I perkufizojne KSH si nderrmarje qekane kontrollin e prodhimit dhe te sherbimit ne vendet ku jane te vendosura ato. KSH-tejane nderrmarje qe marrin iniciativa globale ne tregjet dhe produktet e huaja, dhe ato janete gatshme ti provojne te tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes p.sh IBM,Mc’Donalds etj.

11.2. IDH-teIDH-te jane ato investime qe I japin investitorit kontrollin e kompanise se huaj, ne njeIDH perveq qe angazhohet kapital aty transferohet edhe personeli dhe teknologjia. IDHteviteve te fundit kane pasur rritje jashtezakonisht te medha. Firmat bejne IDH per ketoarsye apo per keto faktor:Faktoret e marketingut – siq jane rritja e tregut, deshira per te avancuar eksportet ekompanise, ndjekja e konkurences, ndjekja e klienteve etj.Faktoret e kostos – si jane deshira per te qene afer lendeve te para, kostoja me e ulete punes, kostoja me e ulet e transportit, disponibilitetii I kapitalit dhe teknologjise etj.Klima e investimeve – siq jane stabiliteti politik, lehtesite e kembimit te monedhes,stabiliteti I kembimit te valutave, struktura e taksave etj.

11.3. Efektet e IDH-ve ne vendin prites (jashtem)Qeveria mikpritese duhet te mbaj mardhenie te ngushta me investitoret e huaj tedrejteperdrejte sepse ata ndikojne ne rritjen ekonomike te atij vendi. Ekzistojne ndikimesi pozitive ashtu edhe negative nga IDH-t ne vendin prites. Ndikimet pozitive – IDH-teformojne(krijojne) kapital ne vendet me burime te brendshme te kufizuara. GjithashtuIDH-ja ne vendin prites mund te terheqe kapitalin local ne projekte te ndryshme qe mepare ishte I kufizuar. IDH-te mund te ndikojne ne zhvillimin e rajoneve te caktuaragjeografike apo ne zhvillimin e sektoreve te ndryshme te industrise. Me ane te IDH-vemund te ulet papunesia ne vendin prites pra ne vendin ku ndodhin keto IDH. Ndikimetnegative – Nje nder ndikimet negative te IDH-ve ne vendin prites eshte edhe dominimiindividual, ne shume vende shume sector industrie dominohen nga IDH-te. KSH mund tendikojne ne emigracionin e njerzve te kualifikuar jasht, pastaj fluksi I hyrjes se kapitalitne vend mund te shoqerohet me daljen e saj jasht ne nje shalle me te larte dhe per njekohe me te gjate. Shume qeveri te vendit prites I shikojne KSH-te si shqetsuse dhe

qrregulluese te planeve te tyre ekonomike sepse ato lane pak ndikim ne vendimmarrjesn eKSH-se.

11.4. Efektet e IDH-ve ne vendin mikPer vendin investitor(mik) IDH-ja don te thot shtese ne GNP nga fitimet einvestimeve te tyre jasht vendit. Shume vende nxitjen e IDH-ve e shohin si mjet per tastimuluar rritjen ekonomike te vendit, zgjerim tregjesh te eksportit si dhe per qellimepolitike. Ndikimi negative I IDH-ve ne vendin mik(investitor) shkakton renie te punsimitne vend.

11.5. Transferimi I TeknologjiseRoli I IDH-ve perqendrohet ne transferimin e teknologjise jasht vendit, KSH jane meefikase per ta bere ket veprim. Transferimi I teknologjise nuk nenkupton vetem dergimine makinvave dhe te manueleve jasht, ky tranferim duhet te shoqerohet edhe medemonstrim te perdrimit te tyre nga teknicientet per vendin marres te ketyre makinave.Transferimi I teknologjise rritet ndjeshem me rritjen e industrializimit qe do te krijojneboja te reja te teknologjise. Kerkesat baze per transferimin e teknologjise jane:disponimi I teknologjise se pershtatshme, kushtet ekonomike dhe sociale qe favorizojnetransferimin, gadishmeria dhe aftesia e pales marrese per ta perdorur teknologjine.

11.6. Nderrmarjet e Perbashketa (JV)Me rritjen e kostos se zhvillimit te biznesit sot dhe me rritjen e konkurenceskompanite po kerkojne JV(Joint Venture) si rruge per te dale nga keto probleme te tyre.JV(nderrmarjet e perbashketa) mund te perkfizohen si bashkim I dy ose me shumekompanive se bashku me nje nderrmarje ne te cilen qdo pale kontribon me kapital, prone,teknologji etj dhe gjithashtu ato pale e ndajne rrezikun dhe perfitimin. Faktoret qepercaktojne nje nderrmarrje te perbashket(JV) jane: legjislacioni dhe kuadri shtetror,nevojat e njerit partner per pervojen e tjetrit, nevojat e njerit partner per kapitaliete tjetrit.Perparsite e JV – Nje Joint Venture(nderrmarje e perbashket) ka vlere kur bashkimiI burimeve siq jane kapitali, teknologjia, puna e paleve te ndryshme qe bejne pjese ne ateJV sjellim me shume leverdi ne nje treg te veqant. Perparsite e JV jane sepse kur njefirme mund te kete epersi ne teknologji por ka mungese te kapitalit te mjaftueshme per tebere nje IDH ajo mund te kerkoj nje firme qe e ka ate epersi dhe te formojne nje JV.Gjithashtu nje perparsi e nderrmarjeve te perbashketa(JV) eshte edhe deshira e partenreveper te minimizuar rrezikun qe shoqerojne investimet kapitale afatgjata.Mangesite e JV – Shume JV kane deshtuar, arsyet kryesore jane ne konfliktet einteresave, mosmarrveshjet lidhur me sasine e fitimit qe ndahet, mungesa e krijimitparaprak gjate krijimit te JV. P.sh njeri partner mund te kerkoj ndarjen e dividendeve

ndersa tjetri mendon qe fitimin e akumuluar ta riinvestoj per zgjerimin e veprimtarise.Kompromisi – Per formimin e nje JV duhet te gjihen partneret e pershtatshem, ajonuk mund te krijohet nese partneret qe dojne te hyne ne nje JV kane pervoje ne te njejtenfushe. Para krijimit te nje JV se pari duhet te negociohet lidhur me: Politikat dhestrukturat financiare, punsimin dhe tranjimin, organizimin e marketingut, prodhimin,pronsine kontrollin dhe drejtimin, zgjidhjen e konflikteve, ne te kunderten nuk do tefunksionoj nje JV I tille.Kontratat e drejtimit – Kontrata e drejtimit paraqetitet kur firmat shesin pervojen eudhheqjes te kompanise per shmangien e rrezikut dhe per perfitimet nga pronesia.Kontratat e drejtimit mund te jene me teper se masat mbrojtese, ato perdoren per tembrojtur interesat e investimeve ekzistuese kur ato jane shpronesuar pjeserisht ngaqeveria vendase. Nje forme e specializuar e kontratave te drejtimit jane operacionetTURKNEY.

Pyetje KAPITULLI 121. Faktoret qe percaktojne tregtine me kompenzim(CT)?

Tregtia me kompenzim(Counter Trade) eshte nje shitje me kompenzim, pa para, temallrave sherbimeve apo indeve. Transakcionet ne tregtine me kompenzim rriten kurrrethanat ekonomike bejne me fitimprurese kembimin e mallrave drejtepërdrejtë sesame ndermjetesimin e parase. Faktoret qe nxisin kete lloj biznesi jane mungesa e parave,mungesa e besimit tek paraja apo lehtesia me e madhe e transakcioneve duke perdorurvetem mallrat.

2. Llojet e tregtise me kompenzim(CT)?Llojet e tregtise me kompenzim jane: Blerja me counter(marrveshja paralele) - mirposhpesh blerja nuk eshte ne vlere te barabart prandaj ajo mund te kompenzohet me njeshume parash per te plotesuar diferencen. Bay Back(marrveshja me kompenzim) - njeshembull tipik eshte marrveshja midis “Levi’s” dhe Hungarise ku kompania ia dha KnowHow-in dhe markat e “Levi’s” Hungarise, ku nje pjese te prodhimit hungaria ia jep sikompenzim firmes se “Levis’it”. Nje forme tjeter e tregtise me kompenzim eshte quajturOffset qe lidhen me shitjen e artikujve me permasa dhe qmime te medha si avionet etj.Koheve te fundit me shpesh perdoret marrveshja paralele(Counter Purchase).

3. Qendrimi zyrtar ndaj tregtise me kompenzim(CT )?Qendrimet nacionale ndaj tregtise me kompenzim ndahen ne tri grupe: 1.Qendrimi Iqeverive nacionale I manifestuar ne vend dhe jasht vendit, 2.Qendrimi I qeverive te huajadhe grupimeve ekonomike rajonale si BE-ja etj dhe 3.Qendrimi I institucionevenderkombetare si GATT, FMN, OKB etj. Duhet cekur se qeverite nacionale kane pasurdukshem nje qendrim kunder tregtise me kompenzim.

4. Qendrimi I institucioneve nderkombetare ndaj tregtise me kompenzim?Institucionet nderkombetare jane kunder tregtise me kompenzim, qendrimet e FMN-s dhe te GATTOBT-s pra jane kunder tregtise me kompenzim, ato ankohen dhe thone qe edhe mbijetesa e ketyreinstitucioneve kercnohet prej efekteve te tregtise me kompenzim. Zyrtaret e OECD-s gjithashtu nuk Iaprovojne marrveshjet per tregti me kompenzim te cilet ndjejne se marrveshjet e tilla rrisin konfliktettregtare ofruesve konkurues qe nuk bejne marrveshje te tregtise me kompenzim dhe ofruesve jokonkuruesqe jane te perfshira ne marrveshje te tregtise me kompenzim.

5. Qendrimi I korporatave ndaj tregtise me kompenzim?Megjithese shumica e korporatave mund te mos I pelqejne transakcionet e tregtise me kompenzim

ata detyrohen te angazhohen ne to sepse firmat e tyre mund te humbnin ne krahasim me rivalet qe janete angazhuar ne tregti me kompenzim. Gjithnje e me teper kompanite jane te deyruara te marrin pjese nesigurimin e mllrave nepermjet tregtise me kompenzim per shkak te motiveve reaktive dhe proaktive.Koheve te fundit korporatat po e perdorin tregtine me kompenzim per te ndryshuar pozicionin e tyre netreg.

6. Shfaqja e ndermjetesve te rinje ne tregtine me kompenzim?Rritja e transakcioneve ne tregtine me kompenzim ka ndikuar ne shfaqjen e ndermjetesve te rinje qemirren me keto lloj transakcionesh, keta ndermjetes jane disa kompani te specializuara qe jane krijuar perte ndihumuar transakcionet ne tregtine me kompenzim te kompanive tjera.

Pyetje KAPITULLI 131. Drejtimi I rrezikut te kurseve te kembimit?

Nje nder rreziqet kryesore per qdo firme qe eshte e angazhuar ne biz.nder. eshte luhatjae kurseve te kembimit dhe natyrisht menaxheri I firmes nuk mund te ndikoj mbi to mirponga menaxheret kerkohet qe ti analizojne mire luhatjet e kurseve te kembimit dhe tikontrollojne ato kur eshte e mundur.

2. Ekspozimi I konvertimit(EK)?Ekspozimi I konvertimit perfshin efektet e mundshme ne pasqyrat financiare te firmes,e keto efekte e kane burimin nga ndryshimet ne vleren e monedhave.Kontrollimi Iekspozimit te konvertimit mund te behest me ane te nje teknike te quajtur “BalanceSheet hedge”. Ndryshe ekspozimi I konvertimit quhet edhe “ekspozimi kontabel”.

3. Ekspozimi I transakcioneve(ET)?Ekspozimi I transakcioneve ndodh ne qdo kohe qe nje firme eshte e angazhuar netransakcione ne nje monedhe te huaj, kjo ndodh sepse kursi I kembimit mund te ndryshojnga nga momenti ne moment. Ekzistojne disa menyre per te kontrolluar Ekspozimin eTransakcioneve, duke marrur pjese ne tregjet “Future” “Forward” apo “Option”.

4. Ekspozimi ekonomik(EE)?Ekspozimi ekonomik paraqet nje koncept me afatgjate sesa EK dhe ET. Ai paraqetmundesine qe ndryshimi I vleres se monedhave te ket nje efekt afatgjate mbi vleren efirmave. Vlerat e firmave mund te ndryshojne per shkak se ndryshimi I kurseve tekembimit mund te ndikoje shumen e Cash Flow-it per nje periudhe te caktuar.

5. Politika e kapitalit qarkullues?Politika e kapitalit qarkullues ka te bej me menaxhimin afatshkurter te mjeteve dhedetyrimeve te firmes. Menaxhimi I arkes(Keshit) eshte me I rendesishmi ne politiken ekapitalit qarkullues. Menaxheri financiare duhet te mbeshtet ne keto tri drejtime per teudhhequr arken.

1. Menaxheri duhet te sigurohet qe keshi eshte I mjaftueshem per teshlyer te gjitha detyrimet.

2. Menaxheri financiare duhet ti minimizoj tepricat e keshitdhe te sigurohet qe ky kesh te investohet sa me shpejt dhe me efikasitet me te larte.3. Duhet te merren masa qe keshit te arketohet sa me shpejte qe eshte e mundur.6. Qka paraqet SWIFT?SWIFT(Society of WorldWide Interbank Financial Telecommunications) paraqet njesistem per te transferuar fondet nga nje vend ne vendin tjeter, dhe ajo eshte prone e njegrupi bankash, dhe perparsia e SWIFT-it eshte tek shpejtesia dhe siguria e larte,transakcionet mund te kreditohen brenda minutes.7. Qka paraqet Ekstraterritorialiteti?Ekstraterritorialiteti paraqet p.sh kur nje KSH funksionon ne shtetin tjeter me ligjet evendit te vet. Rast tipik I ekstraterritorialitetit jane edhe AMBASADAT.

8. Financimi I tregtise nderkombetare?Financimi I tregtise nderkombetare eshte shume kompleks sepse shitesi dhe bleresigjate berjes biznesit nderkombetare nuk e njohin njeri tjetrin dhe qka eshte me erendesishmja nuk jane te familjarizuar me gjendjen financiare te njeri-tjetrit dhe tregtiame llogari te hapur ne kete rast paraqet nje rrezik te madh per shitesin. Dhe formatkryesote re financimit te tregtise nderkombetare jane “Kredia Dokumentare” dhe“Kambialet”.9. Kredia dokumentare(KD)?Kredia Dokumentare paraqet formen me te zakonshme te financimit te tregtisenderkombetare. Kredia dokumentare eshte nje premtim qe bleresi nepermjet saj ia benshitesit per tia paguar mallin por nuk eshte mjet pagese. Kete e ben kur bleresi nga bankae tij kerkon nje leter krediti ne emer te shitesit me te cilen kjo banke i premton se do tapaguaj shitesin ose banken e tij.10. Kambialet?Pagesat gjate financimit te tregtise nderkombetare kryhen me kambiale qe paraqesin njedokument te ngjajshem me qekun personal. Ai eshte urdher I njeres pale per te paguartjetren. Kambiali mund te jet sight draft dhe time draft. Sight draft eshte urdher per tupaguar me tu pare ndersa Time draft eshte I ngjajshem me qekun e padatuar pra bankado ta paguaj ate draft pas disa koheve pas 30, 60, 90 diteve.11. Buxhetimi kapitalit nderkombetare?Buxhetimi kapital paraqet procesin e analizes se projekteve te investimeve afatgjata tefirmes. Kriteri me I pershtatshem per analizen e buxhetimit te kapitalit eshte vlera etanishme neto(VTN). Per nje projekt investimi kjo paraqet shumen e hyrje-daljeve tekeshit minus perqindja e caktuar e interesit. Metoda e VTN-s mbeshtetet e fluksin ekeshit(CASHFLOW) dhe merr parasysh edhe koston oportune te parave te investuara.12. Ndikimet ne biznesin nderkombetare?Fitimet e gjeneruara nga nje projekt investimi jasht mund te ndryshoj na fitimet qearrijne te merren nga kompania meme, kjo ndodh per disa arsye: 1.Vendi prites ku ngjaninvestimi mund te vendos kufinje per riatdhesimin e fondeve nga kompania meme, prafondet mund te jene te larta por nuk mund te disponohen nga kompania meme.2. Ndryshimet ne kurset e kembimit mund te kene efekte te ndjeshme ne shumen e fitimevete marra nga kompania meme. Analiza e rrezikut nderkombetare – per te menaxhuarrrezikun nderkombetare duhet ti analizojme ket faktore: Levizjen negative te kurseve tekembimit, Shpronsimin, ndryshimet ne nivelin e inflacionit, ndryshimet ne ligjin etaksave etj.13. Financimi I investimeve nderkombetare?Financimi I investimeve nderkombetare behest ne disa menyra, menaxheri financiare separi duhet te mendoj a ta bej financimin me kapitalin e vet apo hua qe eshte quajturstruktura e kapitalit. Perdorimi I financimit me shume me hua sesa me kapital te vet eshterrezik I larte por edhe kthim I larte. Financimet e firmave nderkombetare mund te

behen me ane te huave siq jane: Obligacionet e emetuara nga vendi kompanise meme,euro-obligacionet etj dhe me ane te kapitalit te vet siq jane: Aksionet e emetuara nevendin prites, aksionet e emetuara ne vendin e vet ETJ.

Pyetje KAPITULLI 141. Diferencat ne funksionet kontabel ndermjet vendeve?Ekzistojne kater ndryshime konceptuale ndermjet vendeve ne kontabilitet lidhur meqeshtjet makroekonomike, mikroekonomike, kontabilitetit si discipline e pavarur dhekontabilitetit uniform. Duhte cekur se alternativa e kontabilitetit uniform lejon shumepak ndryshime ne praktikat e kontabel te vendeve te ndryshme.2. Pershtatja dhe harmonizimi I sistemeve te ndryshme kontabel?Dokumentet financiare te nje vendi rralle here jane te krahasueshme me ato te nje venditjeter, kjo krijon veshtersi per te gjithe perdoresit nderkombetare te informacionevekontabel e veqanerisht per investitoret e huaj dhe kreditoret. Edhe ata qe I shfrytezojnedhe ata qe I perpilojne raportet financiare deshirojne qe ato te jene te krahasueshme meato te vendeve te tjera, mirpo ne kete drejtim ka shume pengesa: nuk ekziston ndonjeautoritet me fuqi mbinacionale qe te diktoj standardet nderkombetare te kontabilitetit,diferencat konceptuale lidhur me qeshtjet e financave dhe te kontabilitetit nuk mund tezgjidhen lehte. Megjithate jane bere perpjekje per harmonizimin e praktikave tekontabilitetit ne bote siq eshte IASC (komiteti per standardet nderkombetare tekontabilitetit) qe tani ka mbi 50 perfaqesues.3. Kontabiliteti I transakcioneve nderkombetare?Parimet nderkombetare te kontabilitetit aplikohen vetem atehere kur firma hyn netransakcione qe shperehn ne monedhe te huaj. Keto transakcione mund te jene te dyllojeve: transakcionet qe perfshihen ne INCOME STATEMENT qe lidhen me impekspe mallrave dhe sherbimeve duke perdorur monedhen e huaj dhe transakcionet qeperfshihen ne BILANC SHEET lidhen me dheninen hua dhe investimet jasht venditduke perdorur monedhen e huaj.4. Raportimi financiar I operacnoneve nderombetare?Menyra e raportimit financiare te firmes qe kryen operacione jasht vendit varet masa ezotrimit te kapitalit themelues. Nese nje firme posedon me pak se 10% te kapitalit tekompanise se huaj atehere per evidentimin e investimeve perdoret metoda e kostos,nese ka prej 10%-50% perdoret metoda e kapitalit dhe nese ka me shume se 50%perdoret metoda e konsolidimit.5. Taksimi Nderkombetare?Te gjitha qeverite kane te drejte per te vendosur taksa mbi te ardhurat dhe fitimet qe

siguron qedo subjekt ne kufijte e vendeve te tyre. pra qdo firme e huaj ne nje vendpaguan taksa qe jane ne fuqi ne ato vende dhe obkektiv I firmave eshte minimizimi Ishumes se taksave qe duhet te paguajne.6. Taksimi I te ardhurave nga jasht vendit?Te ardhurat e firmave te realizuara nga eksporti, sipas kodit te taksave, taksohen njejtesi te ardhurat nga shitjet ne ved. Kur korporatat eksportojne nepermjet kompanivetregtare te eksportit perfitojne nje ulje te taksave, e cila paraqet edhe nje stimulim per teeksportuar.7. Taksimi I te ardhurave te degeve?Te ardhurat e siguruara nga deget jasht vendit u shtohen te ardhurave te firmes memeper te percaktuar detyrimin ndaj taksave. Ne mjaft vende firmat paguajne taksa dyhere sine vendin meme edhe ne vendin prites, per te minimizuar taksimin e dyfishte ne keterast perdoret rikuperimi I taksave te paguara jasht ne formen e kreditimt te taksave dhezbritjes se taksave.8. Marrveshjet mbi taksat?Nje nga qellimet e marrveshjeve mbi taksat eshte per te ngushtuar sferen e tatimit tedyfishte. P.sh zotruesit e huaj te aksioneve taksohen me 30% per dividendet qe marrinnga firma amerikane, nese midis vendeve ka marrveshje per taksat kjo shifer mund tebie deri ne 15%.9. Qmimi I Transferimit?Qmimi I transferimit paraqet qmimin me te cilin mallrat dhe sherbimet kalojne ngafirma tek filialet dhe nga filialet tek firma. Nje nder faktoret qe percaktojne qmimin etransferimit eshte edhe efekti I taksave.10. Taksa “HAVENS”Vendet me taksa “Havens” jane ato ku taksat mbi te ardhurat qe vijne nga jashte janeshume te ulta ose nuk aplikohen fare si dhe klima e biznesit eshte shume miqesore neketo vende p.sh: Stabilitet ekonomik politik, konvertim I lire I monedhes, sherbimete konsoliduara bankare, komunikimi e transporti.11. TVSH?Kjo forme e taksimit perdoret ne mjaft vende te Evropes, ajo paraqet taksen mbi vlerene shtuar. Ne kosove eshte 15% TVSH-ja p.sh nese blejme nje produkt 10€ dhe e shesimper 15€ atehere 5€ eshte vlera e shtuar mbi te cilen aplikohet ky lloj tatimi.

Pyetje KAPITULLI 151. Dretjimi nderkombetare I burimeve njerzore?Pavarsisht nese firma veprojne ne vend apo jasht vendit ato kane dy objektiva kryesorelidhur me burimet njerzore: se pari zgjedhja e fuqise puntore qe jane te afte per fushenperkatese te biznesit, se dyti rritja e efektivitetit te fuqise puntore.2. Drejtimi I Menaxhereve Nderkombetare?Kur nje firme veprone ne biz.nder. me ane te operacioneve fillestare pergjegjes perfillimin e veprimtarive te eksportit jane menagxheret e marketingut ose menaxheret eshitjes. Menaxheri I marre ne pune duhet te ket pasur pervoje ne deyra, sherbime apobashkpunime me jasht. Kur nje firme vepron ne biz.nder me ane te operacioneve teavancuara menaxhimi I I punonjesve duhet te orientohet ne nevojat per personel sipastregjeve dhe funksioneve te ndryshme., fillimisht behest vlersimi I punonjesve ekzistues epastaj behen plane per te zgjedhur, rekrutuar e per te trajnuar per vende qe nuk mund teplotsohen nga burimet e brendshme te vet firmes.3. Kriteret e perzgjedhjes se punonjesve qe do te punojne jasht vendit?Tiparet e pershtatshme te nje menaxheri nderkombetare jane sa reale aq edhe ideale, aiduhet te jet person fleksibil, intelektual, me kulture te gjere, kompetence arsimoreprofesionaleetj. Menaxheri jasht vendi ka me shume pergjegjesi se menagjeri qe punonne vendin e vet. Ai duhet te jete me shume I motivuar per marrjen e vendimeve dheudhheqjen e biznesit. Gjithashtu nje kriter tjeter I rendesishem jane edhe karakteristikatpersonale te menaxherit qe do te punoj jasht zakonisht firmat interesohen per shendetin enjerzve qe mund te dergohen jasht. Duhet permendur edhe krieterer e kompetences,pershtatjes dhe karakteristikave personale te menaxhereve qe do te punojne jasht vendit.4. Perzgjedhja dhe orientimi I menaxherve?Per shkak te shpenzimeve te transferimit te menaxheri jasht shume firma I sterhollojneprocedurat e perzgjedhjes duke perdorur metoden e proves. Gjate fazes se provesperdoren metoda te intervitimit te kandidatit dhe familjes se tij. Kandidatet e perzgjedhurpas kesaj duhet te marrin pjese ne nje program orientimi per qeshtjet ebrendshme(kompenzimi, shperblimi dhe pergjegjesine) dhe te jashtme te emrimit.5. Shoku kulturore?Shoku kulturor paraqet nje term qe perdoret per te shprehur qrregullimin psikologjikqe provojne shume njerez kur qendrojne per nje periudhe te gjate ne nje kulture qendryshon shume nga ajo e vendit te vet.6. Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit?Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit ndahet ne dy kategori te rendesishme: a)Pagabaze dhe shtesat qe lidhen me pagat dhe b)Shtesat qe nuk lidhen me pagat. Pagat baze tenje menaxheri lidhen me kualifikimin, pergjegjesine dhe detyren dhe kjo page eshte enjete si per punonjesit e vendit meme ndersa shtesat mbi pagen jane ato qe lidhen me

ndryshimin e kostos se jeteses dhe ndryshimin e kurseve te kembimit. Shtesat qe nuklidhen me pagat jane: shtesat per zhvendosjen, shpenzimet e udhtimit, shpenzimet eperkohshme per te jetuar etj.7. Metodat e pages?Metoda me e perhapur e pages eshte te paguhet nje pjese e pages ne monedhen evendit prites kurse pjesa tjeter ne monedhen e vendit meme sepse edhe vet menaxherido te ishte I interesuar te kishte nje pjese te pages ne monedhen e vendit te tij.8. Menaxhim I I punetorve?Fuqia puntore paraqet nje nga pasurite dhe problemet me te medha te firmes. Strategjiae punes mund te shihet nga tri perspektiva 1.pjesmarrja e fuqise puntore ne proqesin eudhheqjes dhe vendimmarrjes, 2.roli I angazhimit te sindikatave ne keto marrdhenie,3.politikat e caktuara te burimeve njerzore lidhur me perzgjedhjen, trajnimin dheshperblimin.9. Permirsimi I cilsise se kushteve te punes?Me permirsim te cilsise se kushteve te punes kuptojme perpjekjet per rritjen eproduktivitetit dhe rritjen e kenaqesise se punonjesve. Ketu duhet permendur:riprojektimin e punes, ndertimin e skuadrove dhe grafiket e punes.10. Politikat Nderkombetare te Burimeve Njerzore?Shume vende kane legjislacion me kufizime per pranimin e te huajve ne pune, shumeprej tyre p.sh vendet e BE-se kane plotsuar mungesat e fuqise puntore duke terhequr njenumer te madh puntopresh nga evropa lindore, Turqia, Jordania etj. BE-ja kaprojektuar edhe marrveshje per levizjen e lire te punes ne vendet anatre te tij por edhemarrveshje te tjera per levizjen e lire te punes edhe te vendeve qe jane ne rruge per tukyqur ne BE.