Download pdf - Bokikely momba ny fanabeazana ho olompirenena vanona sy ny zon'olombelona - Izany ka Tanora Vanona (MEN,OEMC, FNUD, UNDP - 2011)

8/7/2019 Bokikely momba ny fanabeazana ho olompirenena vanona sy ny zon'olombelona - Izany ka Tanora Vanona (MEN,

1/43

IZANY KATANORA VANONAONIVERSITE

Madagasikara

Rakitra Soa Iombonana

MINISTERANNY FANABEAZAM-PIRENENAFOIBENNY FANABEAZAM-BAHOAKA HO OLOMPIRENENA


2/43


3/43

IZANY KATANORA VANONA

ONIVERSITE

Madagasikara

Rakitra Soa Iombonana

MINISTERANNY FANABEAZAM-PIRENENAFOIBENNY FANABEAZAM-BAHOAKA HO OLOMPIRENENA


4/43

4

Fampidirana

Navoaka ho anareo tanora ity boky ity dia ianareo mpianatra eny aminnyAmbaratonga Ambony, mba hanampiana anareo hiaina sy hampihatra ny ZonnyOlombelona hahavita andraikitra aminny fainanareo andavanandro. Rehea tanterakaizany dia ho hita taratra eo aminny sehatra rehetra ny anananny frenena tanora matotra,vanona sy tomponandraikitra, manomboka eo aminny ankohonana ka hatrany aminnyfrenena, mandalo aminny okontany, Kaominina sy ny aritra ary any aminny aritany.

Zava-dehibe eo aminny fainanareo tanora ny fakarana eo aminny fanaranaAmbaratonga Ambony. Izany mantsy no maney sy manomana anareo hiditra eoaminny sehatry ny asa ka hahitanareo ahombiazana ary hahatonga anareo ho tena vatonasondrotry ny tany sy kitro iaharanny ampandrosoam-pirenena.

Ho anohizana ny ea natomboka tany aminny Ambaratonga Fototra syAmbaratonga Faharoa, dia manomana anareo tanora hiatrika ny maha-olompirenenaihany koa ny Anjerimanontolo. Anisanizany ny anabeazana momba ny ZonnyOlombelona izay ototry ny anajana ny aina sy ny ahamendrehanny maha-olombelona.Hohalalinina koa araka izany ny anabeazana momba ny fandeerana, ny ady aminnyanavakavahana sy anilikilihana.

Koa ny tanora eny aminny Anjerimanontolo dia tokony hahaehy ireto sokajinaZonny Olombelona samihaa ireto :

- Zonny isam-batanolona sy plitika

- Zo ara-toe-karena sy farahamonina ary kolontsaina

- Zo hiray hina

Izany andalinana ny ahalalana ea norantovina teo aloha izany no hahatonga

anareo tanora ho olompirenena mandray andraikitra sy mitondra ny anjara biriky eoaminny ampandrosoana ny frenena.

FOIBENNY FANABEAZAM-BAHOAKA HO OLOMPIRENENA

MINISTERANNY FANABEAZAM-PIRENENA


5/43

5

I. NY FE-TAONA MAHAOLONDEHIBE

Manoloana ny lalna : 18 taona

Manomboka eo dia tomponandraikitra aminizay ataonareo ianareotanora, izany hoe tsy iantohanny ray aman-dreny intsony. Noho izany dia ea

iharanny sazy ianareo raha mandika lalna.

Manoloana ny raisana ara-nofo : 18 taona

Tomombana ara-batana ianareo tanora ka aaka miteraka. Ny fraisana ara-noo alohanio e-potoana io dia sady mety hiteraka ahasimbana ara-batana noraranny lalna ka mahavoasazy izay manao izany.

Manoloana ny dianana :- olompirenena eno 18 taona :

Manana kara-panondrom-pirenena,

voasorata anaty lisitry ny mpifdy,

mizaka ny zonny isambatanolona sy ny zo plitika

Mpifdy

- olompirenena eno 21taona : Mpifdy

Hofdina : Lehibem-pokontany, Benny tanna, lehibenny aritra,mpanolotsaina, solombavambahoaka

- olompirenena eno 35 taona : Filoham-pirenena

- Loholona dia ny lalna no mamarita azy

Manoloana ny fanambadiana : 18 taona

Mahaleo tena ianareo tanora ka tsy mila fahiana na anekenny ray aman-dreny raha hiroso aminny anambadiana


6/43

6

II. MOMBA NY ZONNY OLOMBELONA

A. NY FIVOARANY ARA-TANTARAHitantsika aminio aana eto ambany io ny lalana lavitra nolalovana vao tonga

taminny Fanambarna maneran-tany ny zonny olombelona (Dclaration Universelle

des Droits de lHomme)

IREO RAZAMBENNY RIJAN-TENY MOMBA NY ZONNY OLOMBELONA

Taona Anarany

1628 Petition o Rights

1679 Habeas Corpus

1689 Bill o Rights Angleterre

1776 Bill o Rights Virginie1789 Fanambarna ny Zonny Olombelona sy ny Olompirenena

1948 Fanambarna Maneran-tany ny Zonny Olombelona

Ny vokatra mahatsiravina sy mamoa-doza nateraky ny ady lehibe roa teo aminnyfainanny olombelona sy ny tontolo iainana no nahatonga ny mpitondra anjakanamaneran-tany hivondrona ka nanangana ny Firenena mikambana mba tsy hisiannyady sy ny zavatra mamohehatra intsony. Anisanny nekena taminizany ny Fanambarnamaneran-tany ny Zonny Olombelona ary dia noraketina ho lalna iraisam-pirenena

izany.

B. NY FAMARITANA NY ZON NY OLOMBELONA

Ny Zonny Olombelona dia ny zo mahaolona ny olona tsirairay. Ny olombelonarehetra tsy misy anavahana eo aminny lafny frazanana, volonkoditra, toe-batana,ahaizana amam-pahalalana, sosialy, ananana, na eo aminny mahalahy na mahavavy,na eo aminny lafny fnoana amam-pivavahana, na frenena niaviana, na oto-kevitra

ijoroana, dia manana io zo io avokoa.Ny ananana ireo zo ireo no antoky ny ahombiazanny fvelarana sy ftomboanaaminny mahaolona eno ny olona. Ireo zo ireo ihany koa dia manome ahaahana nyolona hanao zavatra iray ary miantoka ny andriampahalemana, ny demkrasia ary nyfraisan-kina.

Azo sokajina telo ny zonny olombelona ekenny fanakaviambe iraisam-pirenena : zonny isam-batan olona sy plitika, zo eo aminny lafny toe-karena, farahamonina sy kolontsaina, zo hiray hina.


7/43

7

D. IREO TOMPONANDRAIKITRA AMINNY ZONNY OLOMBELONAIdealy iraisanny olombelona sy ny frenen-drehetra ny ampivelarana sy ny

ampiroboroboana ny farovana ny zonny olombelona. Noho izany ny olona tsirairay, nyfkambanana sy ny farahamonim-pirenena ary ny Fanjakana dia samy tomponandraikitraavokoa araka ny Fanambarna natao momba ny zo sy ny andraikitry ny olona tsirairayna ao anatinny fkambanana, vondronolona na ONG, ary ny anjakana ho annyanandratana sy farovana ny zonny olombelona sy ny zo ototra ekena maneran-tany(Fanapahan-kevitry ny Fivoriambe 53/144).

Aminny alalanny ampianarana sy ny anabeazana momba ny zonny olombelonano aahana mampivelatra ny anajana ireo zo sy ahaahana. Ny epetra raisina kosa nomiantoka ny anekena sy ampiharana azy aminny olona tsirairay. Ohatra: beazina nyolona hahalala a manana zo haneho hevitra izy; epetra raisina kosa ny anomezanaanjara ftenenana azy sy ny anajany ny zonny haa.

1. Ireo santionana rijan-teny tsara ho fantatra LALANA IRAISAM-PIRENENA MOMBA NY ZONNY OLOMBELONA,

LALAMPANORENANA,

LALANA MALAGASY,

Didim-pitondrana laharana aha-1111 taminny 28 Martsa 1966 : Mandrara nytanora sy ny ankizivavy latsaky ny 18 taona hamonjy lanonana aminny alina,andihizana sy ny mitovy endrika aminizany.

Andininy voalohany : Ny amonjena lanonana aminny alina, ny andihizanasy ny mitovy endrika aminizany dia voarara ho anny tanora sy ny ankizivavylatsaky ny 18 taona tsy arahinny ray aman-dreniny.

2. Hafatra ho anaoMba hahatanteraka ny ampiharana ny zonny olombelona dia ilaina ianao, ilaina

ny olona tsirairay, hangataka tsy an-kiato ny farovana ny zonny olombelona, hanandratrasy hanaja ary hiaro azy. Aza hadinoina a ny ftaizana hahalala ny zonny olombelonano manome lanja ny soatoavina sy omba feritreretana, ary koa mampirisika ny olon-drehetra hampanaja ny zony manokana sy ny anny haa.

Ianao no aaka mampivelatra ny ahaantaranny haa ny maha-tomponandraikitraanao sy hanova ny zonny olombelona ho tena zava-misy eo anivonny faraha-moninasy eo anivonny frenena. Ny anabeazana ny olona hanaja ny zonny olombelona mantsydia tena manampy tokoa mba tsy hisianny anazimbazimbana sy ny anosihosena nyzonny olombelona sy hahaahana mamorona farahamonina mitana ny ahamarinana,ara-dalna, manaraka ftsipika sy manaja ary manao zava-dehibe ny zonny olombelona.

Adidinao ary ny miaina ao anaty anajana ny zo aman-kasinny olombelona. Ary

entano ny namana hanao toy izany koa !


8/43

8

E. NY ADIDINAO AMINNY ZONNY OLOMBELONA!

Mampiroborobo ny zonny olombelona

manaja ny zo aman-kasinny olombelona,

manandratra ny farovana ny zonny olombelona,

mandinika, miady hevitra, mijery ny anajana ny zonny olombelona,

manaparitaka sy mampahalala ny zonny olombelona sy ny fvoarany,

mikaroka sy manely ny vaovao rehetra momba ny zonny olombelona,

mamolavola oto-kevitra sy hevi-baovao momba ny zonny olombelona,

mianerasera aminny fkambanana iraisam-pirenena mahakasika ny zonnyolombelona.

Manohitra ny anitsakitsahana ny zonny olombelona

mandray anjara aminny raharaham-panjakana, mitsikera ny tsy ampiharanana ny tsy anajana ny zonny olombelona ka manolo-kevitra hanatsarana nyomba fasa,

mitaky sy mirotsaka an-tsehatra miaro raha misy anitsakitsahana ny zonnyolombelona,

mametraka ftarainana momba ny anitsakitsahana ny zonny olombelona arymanaraka ny fvoaranny raharaha ahalalana na mianaraka aminny lalnavelona na tsia ny zava-misy,

manampy sy manoro hevitra ary manohana ny farovana ny zonny olombelona.

Mampihatra ny zonny olombelona

mampianaraka ny asa aman-draharaha aminny lalna velona,

manaja ny zonny haa ary miaina ny zonny tena,

misafdy ny asa milamina hiadiana aminny anosihosena ny zonny olombelona,

manao hetsika milamina hanoherana ny sakana aminny ampiharana ny

zonny olombelona.


9/43

9

III - NY ZOKO

AMPIASAIKO NY ZOKO NA LAHY AHO NA VAVY

1. Zo mahaolompirenenaa) Ny hasinny mahaolombelona sy ny tovian-jo ary ny

fahafahana :

And. 1- Teraka ho aaka sy hitovy zo aman-kasina ny olona rehetra,

And. 2- Zo sy ahalalahana mitovy, tsy misy avakavaka.

b) Fiarovana ny aina sy ny fahafahanny isam-batanolona :

And. 3- Zo ho velona aina, hanam-pahalalahana ary harovana,And. 4- Fiarovana aminny anandevozana na anompoana,

And. 5- Zo tsy hampijalina na sazina aminny alalanny ftondrana eno hasiahana syanambaniana,

And. 6- Zo hitaky ny ankatoavana ny maha-olona araka ny voaaritry ny lalna.


10/43

10

d) Manoloana ny lalna sy ny Fitsarana

And. 7- Zo mitovy eo anatrehanny lalna,

And.8- Zo hitory aminny ftsarana raha voahosy ny zo ototra,

And. 9- Zo harovana aminny fsamborana na anagadrana na anaovana sesitany tsyaminantony,

And. 10- Zo hohenoina eo aminny ftsarana mahaleotena sy tsy miangatra,And. 11- Zo hoheverina ho tsy meloka raha tsy voatsara.

e) Eo aminny arahamonina

And. 12- Zo hohajaina aminny fainany manokana,

And. 13- Zo hivezivezy ao anatinny frenena, handao ny tanindrazana sy hiorim-ponenana any aminny tany haa,

And.14- Zo hialokaloka any aminny frenen-kaa,And. 15- Zo hizaka zom-pirenena iray,

And. 16- Zo hanorin-tokantrano rehea eno taona ara-dalana, na lahy na vavy,

And. 17- Zo hanana ananana manokana na itambarana aminny haa.

And. 18 - Zo hanana ahalalahana aminnyheviny sy ny fsainany ary ny fvavahany,

And.19 - Zo hanambara ny heviny an-kalalahana ary hahazo vaovao aminnyalalanireo ftaovam-piandraisana misy,

And. 21 - Zo handray anjara aminnyftantanana ny raharaham-panjakana syzo hifdy.

g) Zo ara-piarahamoninaAnd. 20 - Zo hiditra amina fkambanana syhivory an-kalalahana,

(miandraika aminny ahalalahana ara-potokevitra),

And. 22 - Zo harovana aminny voina,hahazo fantohana ara-tssialy ka hiainaam-pahamendrehana,

And. 24 - Zo hiala sasatra sy hiala voly,And. 28 - Zo hivelatra ao anatina raftramitandro ny flaminana sy ny ahaahanaototra voalaza ao anatinny Fanambarana.

f) Eo aminny fanehoan-kevitra sy plitika


11/43

11

h) Zo ara-toekarena

And. 23- Zo hanana asa sy hisafdy izany malalaka, zo hahazo karama mitovy aminnyasa mitovy, zo hanorina na ho mpikambana amina sendika,

And. 25- Zo hanana ari-piainana mendrika (sakao, ftafana, onenana,ahasalamana, ftsaboana sy kojakoja ilaina rehetra).

i) Zo ara-kolontsaina

And. 26- Zo hahazo anabeazana sy ampianarana.

And. 27- Zo handray anjara aminireo fhetsiketsehana ara-kolontsaina ary koaaminny ampivelarana ara-panahy, ara-tsaina, ara-batana ka hahazotombotsoa avy aminizany.

j) Fotokevitra iorenanny Firenena Mikambana sy mamaritrany andraikitry ny olombelona tsirairay eo aminny

arahamonina

And.29- Adidinny tsirairay ny manaiky sy manaja ny zo sy ny ahaahanny haa kahahaahanizy ireo mivelatra sy miaina an-kalalahana.

And. 30- Tsy misy epetra na dia iray aza aminity Fanambarana ity azonny Fanjakanana vondronolona, na olon-tsotra heverina ho manome aheana azyhandrava ireo zo am-pahalalahana voatanisa ireo.

2. Ny fampiharana ny zonny olombelona

a) Eo aminny tenanareo

Manan-jo hiaina ianareo,

manan-jo hanana ahamendrehana sy hohajaina,

aaka mivezivezy malalaka eto aminny frenena,

manan-jo hanan-javatra ho anareo manokana,

antatrareo a arovanny lalna ianareo ka tsy misy aaka miditra an-keriny aoan-tranonareo raha tsy manana ahazoan-dalana mazava (kara-panondrom-pirenena sy karatra maha-plisy), indrindra alohanny aminny 5 ora marainasy aorianny aminny 7 ora hariva,

manan-jo hiditra na hanorina fkambanana ianareo ary aaka mivory malalaka,

manan-jo hanita-pahalalana hahatraranareo ny tanjona irinareo,

manan-jo hiasa,

manan-jo hahazo vaovao sy hiampizara izany aminny haa. Zonareo ny miala voly.


12/43

12

b) Eo aminny ankohonana

Zonareo ny hotafana, ny hotsaboina raha marary,

Zonareo ny maneho hevitra,

Zonareo ny manana nofnoy sy maminavina ny hoavinareo,

aaka mandray anjara aminny ampandrosoana ny fainam-pianakaviana

ianareo.d) Eo aminny fokontany

manan-jo hahazo ireo taratasim-panjakana momba anareo ianareo :anamarinam-ponenana, taratasy anamarinam-pahavelomana, sns.

manan-jo hifdy sy hofdina ianareo raha mahaeno ny epetra ara-taona,

manan-jo hahaantatra ny ftantanam-bolanny Fokontany ianareo ,

aaka mandroso sosokevitra sy mandray anjara eno aminny ampandrosoana

ny fainam-piarahamonina ianareo.e) Eo aminny kaominina, faritra, faritany, renena

manan-jo hifdy sy hofdiana ianareo,

zonareo ny mandroso sosokevitra sy mandray anjara eno aminnyampandrosoana ny kaominina, ny aritra sy ny frenena,

manan-jo hahaantatra ny ftantanam-bolanny kaominina ianareo.


13/43

13

IV. NY ANDRAIKITRAREO

TANTERAHINAREO NY ANDRAIKITRAREO

a) Eo aminny tenanareo

Tandrovinareo ny ainareo, ny hasina mahaolona anareo ary nyahamendrehanareo ka arovinareo tsy hoviravirainny haa ny tenanareo(vohoka tsy irina, anambadiana alohanny otoana voatondronny lalna),

arovanareo aminny loza samihaa ny tenanareo (loza voajanahary, lozam-piamoivoizana),

hajainareo ny teny nomenareo,

ikelezanareo aina ny fanaranareo,

kolokoloinareo ny tenanareo ho salama sy tomady,

mikaroka sy manaraka ireo vaovao marina eto an-toerana sy maneran-tanyianareo,

tratrarinareo ny tanjonareo hampivoatra ny fainanareo.

b) Eo aminny ankohonanareo

Hajainareo ny fampiehezanny mpianakavy,

hajainareo ny ananana iombonana ao an-trano,

katsahinareo izay mahasoa ny ankohonanareo, tsimbininareo ireo ray aman-dreninareo aminny otoam-pahosany .

d) Eo aminny fokontany

Arahinareo ny vaovao momba ny Fokontany aminny alalanny fjerenamatetika ny peta-drindrina sy amonjena fvoriam-pokonolona,

mandraisa ianareo anjara aminny asa iarahanny mponina ao aminny

Fokontany manatanteraka, tandrovinareo ny aina sy ny hasinny mpiara-belona,

hajainareo ny soatoavina sy ny fampiehezanny mpiara-monina,

hajainareo ny ananana iombonana eo aminny Fokontany sy ny tontoloiainana,

hanentana sy mandray anjara eno aminny asa ampandrosoana ny Fokontanyianareo.

e) Eo aminny kaominina

Hajainareo ny soatoavina sy ny fampiehezanny mpiara-monina,

hajainareo ny ananana iombonana eo aminny kaominina sy ny tontolo


14/43

14

iainana,

Manentna sy mandray anjara eno aminny asa ampandrosoana ny kaomininaianareo.

f) Eo aminny renena

Hajaonareo ny Lalam-panorenana, ny andrim-panjakana, ny lalna sy nyftsipika miehy ny Repoblika,

antaronareo ireo karazanAndrim-panjakana sy ny asany ary ny fandraisany;

manentna sy mandraisa anjara mavitrika aminny ffdianana sy ny ftsapan-kevi-bahoaka ianareo,

mandraisa andraikitra na mirotsaka aminny ffdianana eo aminny seha-pitondrana isanambaratongany ary manaja ny vokatra azo avy aminizany,

mazotoa mianakalo hevitra aminny mpiray monina aminareoianareo;,lazaonareo am-panajana sy am-pamendrehana ny hevitrareo na nyanakianana ny teti-pitondrana ampiharina ao aminny frenena,

antaro sy araho maso ny ftantanana ny ananam-bahoaka eo anivonnyambaratongam-pitondrana ,

mizara mandray anjara mavitrika aminny asam-pokonolona isan-tokonyianareo,

atrehonareo sy mandraisa anjara ny fvoriam-pokonolona ka ampiasao nyahaizanareo maneho hevitra am-pahamendrehana sy mihaino ny haa,

arovinareo ary hajao ny ananana iombonana (trano sy biraom-panjakana ) ,

hajaonareo ny Zonny olombelona, ny mpiara-belona,

tsimbinonareo ny aina, na ny anareo na ny anny haa ka ataovy izay tsyhanelingelenana azy na aminny teny na aminny toetra amam-pihetsika aryampio izy raha mila vonjy indrindra ireo iharam-boina sy mareo,

lalao hatrany ny ahamarinana na eo aminizay ataonareo rehetra aza,

lavonareo tanteraka ny kolikoly aminny endriny rehetra,

hajao ny rindram-piarahamonina ary ny andriampahalemana, hajao ny ftsipika iampiehezana eo aminny tany ama-monina,

aloavy ny adidy manandriy anareo aminny mahaolompirenena anareo,

hajao ny Mahamalagasy anareo : ny tanindrazanareo, ny tenin-drazanareo,ireo omba amam-panao, ireo soatoavina tsy mianohitra aminny ZonnyOlombelona,

ataovy izay hanabe voho sy tsy haharesy tondromaso ny kolontsaina malagasy,

anteno ny kolontsaina vahiny atosaky ny androsoana mba tsy hanohintohinany soatoavina Mahamalagasy anareo,

mahavara mikaro-baovao ianareo a tsy miandry tolorana, miantina izayvaovao marina ary mizara izany aminny mpiara-belona aminareo,


15/43

15

hajaonareo sy arovanareo ny tontolo iainana (tany, rivotra, rano, biby syzavamaniry indrindra ireo karazana arovana sy ahina ho lany taranaka arymampiavaka ny frenena),

kalio sy hajao ny asanareo ho andraisanareo anjara aminny ampandrosoanany toe-karenny aritra misy anareo sy ny Firenena.


16/43

16

V. MADAgAsIKARA TANINDRAZAKOA. NY TANINDRAZAKO Malagasy aho. Madagasikara no tanindrazako. Malagasy ny tenin-drazako. Mahaleo tena ny Taniko hatraminny 26 Jona 1960. Repoblikan i Madagasikara no anarany

Fitiavana, Tanindrazana, Fandrosoana no Filamatra ijoroany. Ry Tanindrazanay malala no Hiram-pireneko. Ny Pasitera Rahajason no nanoratra ny tonony ary

Norbert Raharisoa no nanao ny eony.

B. NY HIRAM-PIRENEKO

RY TANINDRAZANAY MALALA

1- Ry Tanindrazanay malala Ry Madagasikara soa,Ny ftiavanay anao tsy miala,Fa ho anao, ho anao doria tokoa.

Fiv :Tahionao, ry ZanaharyIty Nosin-drazanay ityHiadana sy ho fnaritra:He sambatra tokoa izahay

2- Ry Tanindrazanay malala ,Irinay mba hanompoana anaoNy tena sy o, anahy anananayZay sarobidy sy mendrika tokoa

Fiv :Tahionao, ry ZanaharyIty Nosin-drazanay ityHiadana sy ho fnaritra:He sambatra tokoa izahay

3- Ry Tanindrazanay malala ,Irinay mba hitahiana anaoKa ilay Nahary izao tontolo izaoNo ototra ijoroan'ny satanao.

Fiv (indroa):Tahionao, ry ZanaharyIty Nosin-drazanay ityHiadana sy ho fnaritra:He sambatra tokoa izahay

D. NY SAINAM-PIRENEKO

Ny sainam-pirenena dia mari-pamantarana:- ny maha-frenena ani Madagasikara- ny ahaleovantenany- ny fandrianany- ny taniny


17/43

17

1. Ny lokony Fotsy, Mena, Maitso no lokonny sainam-pireneko.

Ny Fotsy mangatsakatsaka, manambara ny FAHADIOVANA sy nyFAHAMARINANANy Mena midorehitra milaza ny FITIAVAN-TANINDRAZANA sy nyFIANDRIANAM-PIRENENA

Ny Maitso mivolonahitra maneho ny FANANTENANARANAIVOSON Andrianome, mpiasa tao aminny Fiobe TaosaritanyMalagasy no namorona azy.

2. Ny habenny faneva na sainam-pirenenaNy refnny mahitsizoro tsirairay otsy, mena, maitso, izay mandraftra ny anevam-pirenena dia toy izao: indroanny Sakany ny Lavany.(Lavany = Sakany X 2)

1m

0,50m

Ny refnny saina mivelatra dia roa ampahatelonny lavany ny sakanyS= (LX2) = 1,5mX2 = 1m

3 3

- 2,70 m X 1,80 m: MINISTERA, DREN- 2,10 m X 1,40 m: CISCO- 1,80 m X 1,20 m: LISEA, KLEJY- 1, 50 m X 1 m: SEKOLY FANABEAZANA FOTOTRA

Ireo dia refy tsy maintsy hajaina.

1 m

1,50 m


18/43

18

3. Ny fombafomba arahina rehefa manangan-tsainaTandremana tsy hirefarefa aminny tany ny faneva

Trotroina eo ambony sandry roa no ftondra ny saina mbola mivalona Atao eo an-tsoroka ankavia kosa rehea hampakatra azy mba tsy hikasi-tany

Miatrana tsara ny mpanatrika rehetra

Mijoro mahitsy tsara na mijaridina a tsy misabaka Manatrika tsara ny saina ampakarina a tsy miherikerika Atsotra manaraka ny vatana ny tanana a tsy babena na atao eo aminny

kibo Mangina tsara a tsy miresaka na mihomehy na misangisangy Miala satroka sy tsy mielo Tsy mitsakotsako Mijanona mijaridina raha mandeha eny an-dalana no sendra mandalo

ananganantsaina

a) Fananganan-tsaina

DINGANA BAIKO VALINY FANAMARIHANA

1. ALOHANNYFAMPAKARANANY FANEVAM-PIRENENA

HO ANNYREHETRA !ANOY TSARA !JERY ATRIKA!

MIATRANASY MILAHATRATSARA NYREHETRA

MPIANATRA IRAY MIBAIKOMPIANATRA ROAMAMPIAKATRA NY SAINAEFA ATAO EO AN-TSOROKA

HAVIA NY FANEVA FA TSYAVELA HIREFAREFA AMINNYTANY

FANEVAM-PIRENENA !

VONONA! ATAO RENNY OLON-DREHETRANY BAIKO SY NY VALINY

2 . FAMPAKARANANY FANEVAM-PIRENENA

AKARO ! MAMPAKATRANY FANEVA

AKARINA MIADANA NY FANEVAARY TSY AJANONA RAHATSY TAFAPAKA ENY AMINNYTAMPONY

3. REHEFATAFAKATRANY FANEVA

HIRAM-PIRENENA!1, 2, 3 !

MIARA-MIREDONANY HIRAM-PIRENENA

HIRAINA NY ANDININY TELOELALELANINNY FIVERENANAANY AMINNY FARANYVAO AVERINA INDROA NYFIVERENANA

4. AORIANNYFIREDONANA NYHIRAM-PIRENENA

AOKA! ATSAHATRA NY JERY ATRIKA

MIRAVA !BARAKAY !

MIRAVANY MPILAHATRA

REHEFA VITA NY FAMPITAM-BAOVAO SY NY DINIDINIKAFANENTANANA


19/43

19

b) Fampodian-tsaina

DINGANA BAIKO VALINY FANAMARIHANA

1. ALOHANNYFAMPODIANANY FANEVAM-

PIRENENA

HO ANNY REHETRA! ANOY TSARA !JERY ATRIKA!

MIATRANASY MILAHATRATSARA NY

REHETRA

MPIANATRA IRAY MIBAIKO, NYROA MAMPODY!

2. MANDRITRA NYFAMPODIANA NYFANEVAM-PIRENENA

FANEVAM-PIRENENA !

VONONA!

AMPODIO ! MAMPODYNY FANEVA

AMPODINA MIADANA NYFANEVA ARY TANDREMANATSY HIREFAREFA AMINNYTANY.

3. AORIANNYFAMPODIANA NY

FANEVAM-PIRENENA

BARAKAY !MIRAV !

MIRAVA TSY HIRAINA INTSONY NYHIRAM-PIRENENA.

VAHANA NY FANEVA ARYAVALONA TSARA.TROTROINA EO AMBONINNYSANDRY ROA REHEFAATERINA ANY AMINNYTOERANY. (ampodiana)

FANENTANANA

Ny ananganan-tsaina anao any an-tsekoly, ny farahabanasainam-pirenena mandritra ny lanonam-panjakana aryny ananganan-tsaina isan-tokantrano aminny vaninandro lehibe toyny ankalazana ny etim-pirenena no anehoako sy anambarako:

a tiako sy iraiketanny oko ary ireharehako ny Tanindrazako,

a miaina eo anivonny frenena mahaleotena sady mananany fandrianany aho ka sarotiny :

- raha rovidrovitra, na maloto, na tonta, na vasokany sainam-pirenena ao an-trano, na any an-tsekoly, na any aminnyokontany, na any aminny kaominina, na any aminny toeram-piasana- raha misy olona tsy manaja ny sainam-pirenena.


20/43

20

NY TANTARANNY REPOBLIKANI MADAGASIKARA

1958 (14 ktbra) Fanambarana ny maha-Repoblika ani Madagasikara

1959 (29 aprily) Fankatoavana ny Lalampanorenanny Repoblika Malagasyvoalohany

1959 (01 mey) Voafdinny Antenimiera mpanao lalmpanorenana ho FilohannyRepoblika Voalohany Atoa TSIRANANA Philibert

1960 (26 jona) Fanambarana ny Fahaleovantenani Madagasikara

1965 (30 martsa) Laninny mpifdy ho Filoha anindroany Atoa TSIRANANA Philibert,ny olompirenena no mifdy

1972 (30 janoary) Laninny mpifdy ho floha anintelony Atoa TSIRANANA Philibert, nyolompirenena no mifdy

1972 (aprily-mey) Fitokonana sy korontana plitika. Natolotra ny Jeneraly GabrielRamanantsoa ny aheana eno

1972 (29 aogositra) Nivoaka ny didy mampihatra ny lal-miaramila

1972 (8 ktbra) Fitsapan-kevi-bahoaka nampanaovinny Jeneraly RAMANANTSOA.Vokany : nihataka tanteraka Atoa Philibert TSIRANANA

1975 (25 janoary -01 ebroary.)

Rava ny Governemantani Jeneraly RAMANANTSOA.

1975 (06 ebroary.) Natolony ani Klnely Richard RATSIMANDRAVA ny aheana.

1975 (11 ebroary) Nisy namono ny Klnely RATSIMANDRAVA. Natsangana nyFitondrana tarihinny miaramila ka ny Jeneraly ANDRIAMAHAZOGilles no nitarika izany

1975 (15 jona) Voatendrinny Fitondrana miaramila ho Filoham-pirenena syLehibenny Governemanta Atoa Didier RATSIRAKA. Nosoloanany Filankevitra Faratamponny Tolompiavotana ny Fitondranamiaramila

1975 (21 desambra) Nekena taminny alalanny ftsapan-kevi-bahoaka ny Satanny

Revolisinina ssialista, ny Lalmpanorenana mametraka nyRepoblika aharoa, ary maha-flohampirenena anAtoa DidierRATSIRAKA

1975 (30 desambra) Nambara ho Repoblika demkratika ny Repoblikani Madagasikara

1982 (7 novambra) Voafdy anindroany ho Filoham-Pirenena Atoa Didier RATSIRAKA

1989 (12 martsa) Voafdy anintelony ho Filoham-Pirenena Atoa Didier RATSIRAKA

1989 (desambra) Fanitsiana ny Lalmpanorenana mba ho analalahana ny amoronanaantoko plitika

1992 (18septamnbra)

Voafdy taminny ftsapan-kevi-bahoaka ny Lalm-panorenenavaovao ho ananganana ny Repoblika ahatelo

1993 (10 ebroary) Voafdy ho Filoham-Pirenena Atoa ZAFY Albert


21/43

21

1993 (10 aogositra) Voafdinny Parlemanta ho Praiministra Atoa Francisque RAVONY

1995 (17septambra)

Nekena taminny alalanny ftsapan-kevi-bahoaka ny anovana nyLalmpanorenana mba hahaahanny Filohanny Repoblika mifdyny Praiministra.

1995 (30 ktbra) Nametra-pialana Atoa Francisque RAVONY (13 ktbra). AtoaEmmanul Rakotovahiny no nisolo azy

1996 (15 mey) Nolaninny maro anisa tao aminny Antenimieram-pirenena ny motion de censure , Fitsipaham-pitokisana ny PraiministraRAKOTOVAHINY Emmanul Nametra-pialana ny Governemantataminny 20 may.

1996 (05 jona) Voatendry ho Praiministra Atoa RATSIRAHONANA Norbert Lala,Filohanny Fitsarana Avo momba ny Lalmpanorenana

1996 (jolay) Nolanianny Antenimieram-pirenena ny Fampiatoana ny FilohaZAFY Albert aminny asany.

1996 (05septambra)

Nankatoavinny Fitsarana Avo momba ny Lalmpanorenana ny tsyahaahanny Filoham-pirenena manohy ny asany (empchement)nolanianny Antenimieram-pirenena ary notrendreny ho Filoham-panjakana vonjimaika RATSIRAHONANA Norbert

1997 (31 janoary) Voafdy ho Filohanny Repoblika ny Amiraly RATSIRAKA DidierIgnace. Notendreny ho Praiministra Atoa RAKOTOMAVO Pascal (21ebroary1997)

1998 (05 mars) Fitsapan-kevi-bahoaka momba ny anitsiana ny Lalmpanorenana.

50,96 % no ampaham-bato azon ny ENY2001 (16 desambra) Fifdianana ho Filoham-pirenena

2002 (21 janoary) Fiantsoana ftokonana aobe ho anoherana ny anodikodinana nysafdim-bahoaka taminny ffdianana.

2002 (06 mai) Nambara taminny omba fsialy ny maha-Filoham-pirenenaanAtoa Marc RAVALOMANANA.

2006 (3 desambra) Voafdy ho Filohanny Repoblika anindroany Atoa RAVALOMANANAMarc

2007 (4 aprily) Fanavaozana ny Lalmpanorenana (natao ho teny fsialy ahatelo nyteny anglisy miaraka aminny teny malagasy sy ny teny rantsay arynooanana tao anatinny Lalmpanorenana ny teny hoe Fanjakanalahika izany hoe ny tsy fankinanny Fanjakana aminantokom-pivavahana)

2009 (17 martsa) Nametra-pialana Atoa Ravalomanana ary nanome aheana enony Fitondrana miaramila izay namindra izany tamini Atoa AndryRAJOELINA

2010 (06 desambra) Nambaranny Fitsarana Avo momba ny Lalmpanorenana nyahalanianny Lalmpanorenanny Repoblika Faheatra

2010 (11 desambra) Famoahana hanan-kery ny Lalmpanorenanny Repoblika Faheatra

2010 (11 desambra) Fanambarna ofsialy ny ahaterahanny Repoblika Faheatra


22/43

22

IREO DATY ANKALAZAINA

01 janoary : Taombaovao

21 febroary : Andro iraisam-pirenena ho anny tenin-dreny 08 martsa : Andro iraisampirenena ho anny vehivavy 22 martsa : Andro iraisam-pirenena ho anny rano 29 martsa : Fahatsiarovana ny mahery onny ftiavan-tanindrazana 07 aprily : Andro maneran-tany momba ny ahasalamana 01 mey : Fetinny mpiasa 03 mey : Andro maneran-tany ho anny ahalalahanny asa anaovan-

gazety

31 mey : Andro maneran-tany tsy iohana sigara sy ihinanana paraky Volana jona : Volanny ankizy 05 jona : Andro maneran-tany ho anny tontolo iainana 12 jona : Andro maneran-tany iadiana aminny ampikaramana ankizy 16 jona : Andronny ankizy arikanina 26 jona : Andro iraisam-pirenenny iadiana aminny fdorohana zava-

mahadomelina 26 jona : Andro ankalazana ny etimpirenentsika isan-taona

11 jolay : Andro iraisam-pirenena ho anny mponina 12 aogositra : Andro iraisam-pirenena ho anny tanora 08 septambra : Andro iraisam-pirenena ho anny ampianarana mamaky teny

sy manoratra 21 septambra : Andro iraisam-pirenena ho anny andriampahalemana 01 ktbra : Andro iraisam-pirenena ho anny zokiolona 16 ktbra : Andro iraisam-pirenena ho anny sakao 16 novambra : Andro iraisam-pirenena ho anny andeerana

20 novambra : Andro iraisam-pirenena ho ho anny zonny ankizy 25 novambra : Andro iraisam-pirenena ho anaoanana ny herisetra atao

aminny vehivavy 01 desambra : Andro iraisam-pirenena ho anny ady aminny SIDA 03 desambra : Andro iraisam-pirenena natokana ho anny olona manana

ahasembanana 09 desambra : Andro iraisam-pirenena iadiana aminny kolikoly 10 desambra : Andro iraisam-pirenena ho anny zonny olombelona

15 desambra : Andro iraisam-pirenena ho anny demokrasia 25 desambra : Krismasy na Noely


23/43

23

VI. FAMPAHATsIAHIVANA MOMBA NY FANABEAZANA HOOLOMPIRENENA

1. Famaritana

aaka mandray anjara aminny fainana plitika

Izany hoe: mizaka ny zom-pirenena (manana kopiam-pahaterahana, eno 18 taonakatroka, manana kara-panondro, aaka mifdy, aaka mirotsaka hofdina, manana zosamihaa)

manana ahalalahana sy ahaiza-manao samihaa;

Mponina ao aminny Repoblika : anisanny tomponny fandrianam-pirenena, izanyhoe loharanonny aheana izay ampindraminy ny olom-boafdy aminny alalannyffdianana

manana zo sy adidy ary andraikitra araka ny toerana misy azy, manana ahalalana

samihaa.2. Ny fototra iorenanny repoblika

Ny Repoblikani Madagasikara dia anjakana manana ny fandrianany, tokana atsy mizarazara ary repoblikanina.

3. Ny demokrasia

a) Ny fanjakana tan-dalna

Ny lalna no anehoana ny fniavanny daholobe. Natao hiaro na hanasazy ny tsirairay izy.Mitovy ny olona rehetra eo anatrehanny lalna ary samy manana ny ahaahana ototraaraka ny voalazanny lalna, tsy misy anavakavahana na lahy na vavy, na inona na inonaari-pahaizana ananana, na manan-karena na tsia, na avy aiza na avy aiza faviana, nainona na inona fnoana arahina na oto-kevitra ijoroana.

b) Ny fahafahana maneho hevitra an-kalalahana

Ny olompirenena tsirairay dia aaka maneho an-kahalalahana sy am-pahamendrehana

ny heviny rehea tsy manohintohina ny fandrianam-pirenena sy ny flaminam-bahoakaizany. Izany anehoan-kevitra izany dia azony atao aminny ampielezam-peo naahitalavitra na an-gazety.

d) Ny dianana malalaka sy mangarahara

Ny fandrianana dia avy aminny vahoaka izay ototra niavianny aheana rehetra aryny vahoaka no mampiasa izany fandrianana izany aminny alalanny solontenanyizay voafdy taminny ffdianana nandraisanny manan-jo rehetra anjara (ffdiananamivantana na an-kolaka) na aminny alalanny ftsapan-kevi-bahoaka.


24/43

24

TsARA HO FANTATRA

1. Ny fananana iombonana Trano sy biraom-panjakana ary ny hainoaman-jery iombonana,

lalana sy tetezana ary lakan-drano, tohodrano,

andrin-jiro sy tariby, hpitaly sy sekoly ary ny fangonana,

zaridainam-bahoaka sy ny ftanteram-bahoaka,

toeram-pandroana, anasan-damba, fvoahana iombonana,

antsakana,

toerana anaovana anatanjahan-tena,

toeram-pisakaoanana iombonana,

tontolo iainana : zava-maniry sy biby, renirano sy ony ary ny tatatra, lapa, rova, vako-pirenena.

Sokajiana ho ananana iombonana ireo ftaovana ahitanny rehetra tombotsoa na diaanolona na sokajinolona aza (Taxi-be, taxi- ville, taxi-brousse)

2. Ny fanajana ireny fananana iombonana ireny Fikolokoloana ny lalana : tsy anariam-pako indrindra ny dalina,

farovana ny tetezana aminny mpandrava ea,

tsy anoratsoratana aminny rindrina sy ny tambohonny trano sy biraom-panjakana, fkojakojana ny tranom-panjakana ho anizay mahazo tombontsoa mipetraka

aminireny,

andraisana anjara aminny asa iombonana hoentina manatsara sy manadio ny lalana,hpitaly, sekoly,

tsy anariana ako eny aminny tatatra, renirano, ony,

anajana ny voninkazo sy ny hazo ary ny ahadiovana eny aminny zaridainam-bahoaka sy ftanteram-bahoaka (fara, farandalamby, faramanidina),

ftandremana ny robine tsy ho simba eny aminny antsakana, anasan-damba,toeram-pivoahana, toeram-pandroana iombonana sy ftandroana ny ahadiovanamba tsy ho tsentsina.

3. Andraikitry ny mpiara-monina Mikojakoja, manatsara, manadio,

miaro,

mianentana, miampiteny, miananatra, mianitsy.


25/43

25

VII - sEHATRAsA FAMPIHARANA TOMBANA

A. EO AMINNY TENA

1. Ny fananana ny maha-izy azy:

Manana ny maha-ianao anao ve ianao? Valio aminny eny na tsia ireto anontanianaireto.

IANAO VE?

1- Manao anamby aminny tenanao ? TSIA ENY

2- Saro-piaro amini Madagasikara? TSIA ENY

3- Mirehareha aminny maha Malagasy anao? TSIA ENY

4- Mahay maka tahaka sy mampianaraka izany aminny

zava-misy sy ny kolontsaina malagasy ?

TSIA ENY

5- Mahaehy tena manoloana ny akam-panahy maro? TSIA ENY

6- Vonona hanohy fanarana hatraminny arany ? TSIA ENY

7- Sahy miatrika olana ? TSIA ENY

8- Sahy mitsikera ny tsy mety am-panajana ? TSIA ENY

ENY < TSIA -> Mila miezaka ianao mba hanananao ny maha-ianao anao

ENY = TSIA -> Eo ho eo ihanyENY > TSIA -> Manana ny maha-ianao anao ianao

2. Ny fananana idealy / sahy manonofyNy ahaizana mandamina tsara no entina miady. Hitantsika aminny fainantsika

andavanandro a raha voapetrapetraka mialoha ny zavatra ataontsika dia mora oana nymanatanteraka azy na dia misy tranga miseho tampoka tsy nampoizina aza; a raha isikano tsy mandamina mialoha dia mikorontana sy very hevitra isika raha eo am-panaovanazavatra iray no misy seho tsy nampoizintsika. Inona no tiana ahatongavana? Ny tianaambara dia izao tokony hanana paikady isika iatrehana ny fainana ka ireto misy toe-tsaina maromaro hampahomby ny ataonao. Niniana nakorontana anea ny flaharanymba hanananao saina tia karokaroka mitrandraka sy mampitombo ny zavatra atolotra.

Alaharo araka izay heverinao ho mahamety azy ary ireo toe-tsaina tsara anananaireo ary ampiharo dia ho hitanao ny ahombiazany, ka ahitsio aminny otoana rehetraahatsapanao a tsy mety ny flaharana nataonao.


26/43

26

Tsy milavo leona,

manatratra tanjona,

sahy manonoy,

mahay mamorona ,

mamaritra tanjona,

manatsara ny zava-bita,

mikendry ahombiazana,

manana idealy,

manombana ny zava-bita,

mikatsaka ny tonga laatra.

3. Ny asa Izay tsy mahay sobika, mahay atam-bary . Manan-jo hahazo asa ny olona

tsirairay arakaraky ny ari-pahaizana sy ahalalana ananany. Mety ho ny anjakanamivantana no manolotra asa ho azy na manamora ny ahitany asa na ihany koa manomevahana ny amoronana asa ataonny olontsotra na orinasa teratany sy vahiny. Marokarazana ny asa misy eto Madagasikara sy any ivelany. Fomba iray manampy anao tsy hodiso safdy ny anatonana sy fresahana aminny olona matihanina manao ny asa tianaohatao, mba hahaantaranao misimisy momba ny toetra takinilay asa sy ny ahalalana

tokony horantovina ary ny lalana tokony hizorana ahatongavana aminilay asa. Manampyanao ihany koa ny ftsidihana toeram-piasana samihaa ahitanao ny fzotranny asa atao.

Fantatrao ve ireo karazana asa mianaraka aminny mari-pahaizana sy nyahalalana ary ny toe-tsaina aman-toe-batana anananao ?

Nanana nofnoy sy idealy ianao, inona ny dingana ea vitanao hahatanterakaazy aminizao ?

Maro ny mahita asa tsy mianaraka aminny fanarana nataony. Inona noataonao raha tojo izany ?


27/43

27

B. EO AMINNY FIARAHAMONINA :

1. Ny ainaLahitokana ny aina ary Ny aina tsy ananam-piry, hoy ny Ntaolo Malagasy mba

hanehoana ny mahazava-dehibe sy mahasarobidy ny aina ka tokony harovana. Zoanananny olombelona tsirairay rahateo ny zo ho velona. Na izany aza samy manana ny

olana sedrainy hiarovany ny ainy ny olombelona tsirairay araka izay azony atao satria tsytomponny aina izy. Raha vao torontoronina ny olona iray dia maro ny olana eo aminnyfaraha-monina manakantsankana ny zony ho velona, mandra-pahatapitry ny ainy.

Ampio araka ny ahalalana anananao ireo olana manakana ny zo ho velonavoatanisa manaraka ireo, aminireto vanim-potoana ahavelomanny aina ireto.

Vanim-potoana Olana aminny zo ho velona Fanampiny

fantatrao

Vao miorona ao an-kibo Aretina, toe-batanny ray aman-dreny

Mandritra ny vohoka Olana ara-tsakao sy adin-tsaina

Eo am-piterahana Olana ara-bola sy ara-pitaovana

Fahenim-bolana Olana ara-pahasalamana sy ara-bola

Fahazazana Fanolanana sy anaovana sorona

Fahatanorana Olana ara-tssialy, amonoan-tena

Fahalehibiazana Olana ateraky ny asa sy anenjehana

Fisotroan-dronono Aretina sy olana ara-pahasalamanaFahanterana Fanararaotana, tsy fraharahanny haa

Manana namana mpanao gazety ianao, Maria no anarany. Nanao lahatsoratrataminny gazetiny izy ary nahatezitra olona ambony izany. Ny ampitso dia nisy olona tsyantatra maromaro tonga tao an-tranony ary nisambotra azy. Nampiharana herisetra izyary nohidina irery tao aminny ef-trano iray mandritra ny enim-bolana.

Maro ny zo ototra ananani Maria no voahosihosy.

Inona avy ireo zo voahosihosy ireo ? Fantatrao ve ny andininireo zo ireo aoaminny Fanambarana maneran-tany ny zonny olombelona ?

Manorata ary taratasy any aminny Ministry ny ftsarana sy ny tomponandraikitramisahana ny anjavonanny olona mitantara ny zavatra nitranga.

2. Ny trano fonenanaVitsy ny Malagasy no miaina ny zo hanana trano onenana. 65% ny mponina

manana trano onenana eto Madagasikara kosa no mipetraka aminny trano manara-penitra araka ny antontanisa navoakanny Ministeranny Mponina taminny volanaFebroary 2010 teo.


28/43

28

Raha ny hevitrao, trano onenana manao ahoana no azo lazaina a manara-penitra ?

Misy ireo toetranny trano onenana manara-penitra nataonny MinisterannyMponina, inona no maha-haa ny anao aminio ? Hazavao ny antony,

Trano manara-penitra, miaro ny tontolo iainana nea kely mason-karena noilainny vahoaka madinika. Omeo ny soso-kevitrao sy vahaolana hitanaoaminizany.

3. Ny teny mandratraTotohondry tsy mivokona aminizany maty hozatra hoy ny omba fteny, a inona

tokoa no etra tsy maintsy apetraka rehea te-haneho hevitra isika ? Manan-jo ve isikahiteny izay tiantsika hotenenina na aiza na aiza, na aminny otoana inona na otoanainona, na aminiza na iza ?

Manaova sary olona aminny taratasy A4, manana tongotra telo, voamaso telo,mikorontam-bolo, sofna iray, molotra roa, nono telo, rantsan-tnana 14, rantsan-tongotra 6 sns. Ataovy izay maharatsy endrika ilay sary sy ny lokony. Avy eo, kiano ilaysary nataonao ka isaka ny manakiana ny tsy fetezany sy ny haratsiny ianao dia rovito kelyilay taratasy dia toy izany hatrany. Rehea tsy mahita kianina momba ilay sary intsonyianao dia mak scotch hanakambananao ilay rovidrovitra taratasy ho lasa taratasy A4araka ny endriny taminny voalohany. Ho hitanao a tsy ho taaverina aminny laoninymihitsy ilay taratasy norovidrovitinao na dia noezahinao napetaka aza.

Tahaka izany koa ny onolombelona rehea miteny ratsy azy na manao ftenymandratra aminy na manaratsy azy ianao. Marary ny ony, rovitra vokatrireny teninaoireny. Indraindray ianao miezaka miala tsiny sy manao azaady aminilay olona arymamela anao izy nea tadidio a tsy mora ny hamaa ny alahelony satria namela takaitratsy voaaa nandratra ny ony, toy ilay taratasy rovitra dia napetaka scotch.

Ilaina araka izany ny ahaizanao maneho ny hevitrao anatinny anajana sy nyahaizanao mihaino ny hevitry ny haa. Hanampy anao aminizany ny fzarana miadyhevitra aminny olona tsy mitovy hevitra aminao.

4. Ny manan-karena sy mahantraRehea misy ny mazava, dia tsy maintsy misy ny maizina ary rehea misy fakarana

dia tsy maintsy misy ny fdinana. Eo aminny faraha-monina ihany koa dia tsy maintsymisy ny manan-karena ary misy ny mahantra. Na tsy mitovy ari-pananana aza anea ireodia mitovy zo eo anatrehanny lalna.

Manaova anehoan-kevitra na loa-bary an-dasy mampahaantatra ny olona amitovy zo ny manan-karena sy ny mahantra. Tsy tokony hiankahala na hiampitsaraivelany satria samy manana ny olana sedrainy na tsy mitovy ari-pananana aza, samy

manana izay mahaaly azy na tsy mitovy falam-boly aza, samy manana ny eritreretinnysainy na tsy mitovy ari-pahalalana aza, samy sahirana aminny oto-pivelomany na tsymitovy asa aza sns


29/43

29

5. Ny fahaizana mifandray aminny mpiara-belonaTondro tokana tsy mahazo hao, Hazo iray tsy mba ala ary Olona iray tsy mba

vahoaka. Tanora mahay miandray aminny mpiara-belona no ilainny frenena satria tsyaaka miaina irery ny olombelona ary tsy misy olona mahavita tena.

Anisanilay tanora ilainny frenena ry ve ianao? Ireto misy torolalana ho anao ka

trandraho izay mbola tsy anananao. Mahay miampiresaka

Mahay miampiraharaha

Mahay mandresy lahatra

Mandala ny fanajana

Manana andeerana

Mahay mampihavana

Manaja ny marina, rariny, hitsiny

Mitsara tsy miangatra

Mandala ny soa iombonana

6. Ny fanavakavahanaSakamalaho sy havozo, samy manana ny hanitra ho azy ary Aza atositosika

ny ondry botry a tsy antatra izay hanao kambana. Ny andininy aha-2 ao aminnyFanambarna maneran-tany dia manambara a aaka mirehareha aminny ananany zo sy

ahaahana rehetra ny tsirairay ao anatinny tsy anavakavahana. Noho izany, mianipakatanteraka aminny oto-kevitra iorenanny zonny olombelona ny fheverana a ny maha-lahy na maha-vavy, ny maha-tra-pahasembanana na tsia, ny maha-mainty na maha-otsyna maha-mavo, dia mampitombo na mampihena ny zo ananana. Tetika anivanana nyhaa sy anandratana tena eo aminny toeram-piasana na toeran-kaa ny ampiasana nyahasamihaana ho entina manavakavaka.

a. Fanavakavahana ny vavy sy ny lahy

Fanavakavahana ahita matetika ny anavakavahana aminny mahalahy namahavavy noho ny ahasamihaana ara-biljika. Sarotra ho anny ankamaroannyolona tokoa ny hanadino izany ahasamihaana izany ka nahatonga ny hetsika maroisan-karazany hampitoviana lenta ny lahy sy ny vavy ary nanokanana andro manokanamihitsy ho anny vehivavy. Noho izany, ny toe-batana tsy mitovy sy ny herim-batana tsymitovy dia tsy mampiova ny zo iaraha-manana.

Ireo boky vakinao sy ny flazam-baovao arahinao ary ny zavatra hitanaoandavanandro ve :

Miresaka momba ny lehilahy sy ny vehivavy ? TSIA ENY Mampiseho ny vehivavy ho tomponandraikitra mahery o, salama, tia

karokaroka sy amoronana, mikarakara izay ananany ary maniry hiasaaminny sampana toy izao na toy izao ? TSIA ENY


30/43

30

Mampiseho ny lehilahy ho be angorahana, mahakolokolo, aaka manampyny haa, tsy manafna ny fhetseham-pony, tsy menatra holazainny haaa tsy mahery, mihevitra azy a ambaninny vehivavy, maniry hianatra syhanao raharaha ao an- tokantrano ary hikarakara ny ankizy ?TSIA ENY

Mampiseho ny fanajanny lahy sy ny vavy satria mitovy zo ? TSIA ENY

Mampiseho lehilahy manana andraikitra mavitrika ao an- tokantrano ?TSIA ENY

Mampiseho vehivavy manana andraikitra mavitrika ivelanny tokantranonyary be karama ? TSIA ENY

Raha ENY > TSIA : Ea mihamahazo vahana ny ampitoviana lenta (ZO) ny lahy syny vavy

Raha ENY < TSIA : Mbola lavitra ezaka ny ampitoviana lenta (ZO) ny lahy sy nyvavy

Raha ENY = TSIA : Mbola tsy tafta ny ampitoviana lenta (ZO) ny lahy sy ny vavy

Ireto misy fanontaniana vitsivitsy azonao dinihina sy valina mahakasika

ny lahy sy ny vavy :

eo aminny taranja tantara, moa ve resahina kokoa ny momba ny toerannyvehivavy noho ny lehilahy ?

eo aminny toe-karena, moa ve resahina ny toeranny vehivavy eo aminnysehatry ny asa ?

eo aminny lalna, ahoana ny zonny vehivavy momba ny ananana ?

eo aminny farahamonina, moa ve resahina ny ahavitsianny vehivavy eoaminny ftantanana ny raharaham-pirenena ?

eo aminny siansa, moa ve mba voasoritra ny zava-bitanny vehivavy ?

aminny omba ahoana no hahatsapana a manavakavaka aminny maha-lahy

na maha-vavy ny fanarana literatiora, tenim-pirenena sy ny zava-kanto ?

b. Fanavakavaham-bolonkoditra

Endri-panavakavahana ratsy indrindra ny anavakavahana miototra aminnyvolon-koditra na ny frazanana. Ny ahasamihaana manokana ahindrahindra matetika,dia miaara aminny andavana ny maha-iray ny olombelona sy ny zo iarahanny rehetramanana. Maro ny hetsika ea nataonny frenena samy haa sy ny tolona izay nahaatesanaolona maro mba hanaoanana io endri-panavakavahana io saingy mbola mitoetra

mandraka ankehitriny izany. Ny atao hoe mpanavakava-bolonkoditra dia izay mihevitraa ny favahana manokana (mandrakariva eo aminny toe-batana) hita eo aminnyantokonolona sasany na lahy na vavy dia mahatonga azy ho ambony na ho ambaninnyhaa. Ny volon-koditra no isanny antony nararaotinny olombelona hampiharana ny


31/43

31

anavakavahana eo aminny samy olombelona.

Ea nanilika olona haa volonkoditra na frazanana aminao ve ianao saea nailiky ny olona noho izany ? Jereo ange ny tanna misy anao e ! Misytrano maromaro samy haa loko ao nea ny adidy aloa isam-bolana sy nyzo anananny isan-tokantrano aminny okontany dia mitovy ihany, tsy misyanavahana lokon-trano. Ny tompontrano misafdy ny lokon-trano izay tiany

nea ny olombelona tsy nanan-tsafdy a volon-koditra voajanahary. Iza ryno tokony hiharanny anavakavahana ?

Manaova sary anairana miady aminny anavakavaham-bolon-koditra ! Hoandraisanao anjara aminio ady io dia apetaho ao an-tranonao ilay saryka izay olona mamangy anao dia hahita ary hahatakatra ny haatra tianaohampitaina ary entano izy hanao toy izany koa raha manontany anao.

d. Fanavakavahana ny fahasembanana ara-batana na ara-

tsaina

Endri-panavakavahana iray ihany koa ny anavakavahana atao aminny olonamanana ahasembanana na eo aminny ara-batana na eo aminny ara-tsaina. Manan-jomitovy aminny olombelona rehetra izy ireny ary manana ny zony manokana aza aminnymaha-tra-pahasembanana azy. Anisanny hetsika tsara hahaantaranao ny zava-manjoireny olona ireny ny anatonana azy akaiky na ny fkarakarana azy.

Manatna olona manana ahasembanana dia miresadresaha aminy. Anontanioazy ny olana sedrainy sy ny ahasahiranana hitany, ny lesona azony synotsoahiny taminny zavatra niainany sy momba ny zo manokana izay takiny.

Diniho izay avaliny anao dia eritrereto tsara raha tokony havakavahana na tsiaizy ireny.

Diniho ny sekoly ianaranao sy ny manodidina raha mety ho anny olona mananaahasembanana na tsia. Raha tsia, inona avy ny anovana takiany ? Inona noanjara biriky azonao atolotra ?

e. Fitondran-tena manavakavakaNy ftondran-tena manavakavaka dia miteraka anilikilihana, ampihatahana ireo

heverina a haa na ambany ka miaara aminny anorisorenana, ny anararaotana na nyandroahana tanteraka ilay olona ka manosihosy ny zo ananany. Misy fantraikany eoaminny fhetsiky ny olona tsirairay ny kolontsaina azony sy ny farahamonina nitaizanaazy. Anisanizany ny ahaahany manaiky izay hitanny masony, ny ahaahany mandrayny ampianarana iraisana, ny omba ftantarany tranga iray.

Ea niaina na nahita endri-panavakavahana ve ianao ? Tantarao ny zava-nitranga. Araka ny hevitrao, rariny ve ny nataonilay nanavakavaka ? Rarinyve ny nihatra taminilay navakavahana ?

Mahaantatra olo-malaza niady hamongorana ny anavakavahana ve ianao,toa ani Martin Luther King na Nelson Mandela na Gandhi ? Inona no nataony


32/43

32

ary inona no vokatrizany taminy sy taminny farahamonina ? Inona noazonao alain-tahaka aminy ?

Manatna olona maromaro samy haa (volonkoditra, manana ahasembananana tsia, lahy na vavy) manana andraikitra ambony na mandray anjara mavitrikaaminny fainam-bahoaka. Anontanio izy raha niharanny anavakavahana natsia, ary anontanio azy ny heviny momba ny anavakavahana ?

f. Ny fahalalahana hivondrona

Mitabe tsy laninny mamba ary Akanga maro tsy vakinny amboa .

Zo hiditra kambananaManana zo hiditra fkambanana ianao. Tena tsara ny hidiranao aminireny fkambananamanabe, mandala ny soa iombonana sy miaro ny zonny olombelona ireny satriamanampy anao aminny andraisana andraikitra sy ny aneena ny toetra. Maro ny

andraikitra iampizarna sy azo sahanina ao anatinireny fkambanana ireny ka reheaantatrao ny tanjonilay fkambanana idiranao dia ampisehoy a ilaina ianao.

Zo hanangana kambananaManana zo hanangana fkambanana koa ianao. Farito mazava ny tanjona sy nyantsipirianny asa miandry ny fkambanana ary omeo andraikitra ny mpikambana tsirairay.Azo atao ny maka ohatra aminny sata amam-pitsipiky ny fkambanana ea misy. Alaminony otoam-pivoriana raikitra. Mak vaovao momba ny asa ataonny fkambanana haa

izay mitovy tanjona sy frehan-kevitra aminilay vao hatsangana na eo aminny sehatranasionaly na iraisam-pirenena ka miandraisa matetika aminy.


33/43

33

D. EO AMINNY FIRENENA

1. Ny tiavan-tanindrazanaOmeo isa 0 ka hatraminny 5 ny tenanao ahalalanao ny ftiavanao ny tanindrazanao.

IANAO VE ? ISA IANAO VE ? ISA

Manaja ny hira sy ny anevam-pirenena malagasy Tia manampy ny namana sy nympiara-belona

Mandala ny soa iombonana Miasa ho anny tanindrazana

Mandala ny soatoavina aman-kolontsaina malagasy

Mirehareha aminny maha-Malagasyazy

Miezaka hanome laza tsara aniMadagasikara aminizay atao

Anatinny fkambanana mpanao asasoa (skotisma, Lions, Rotary, )

Anatinny fkambanana miaro ny

tontolo iainana

Anatinny fkambanana miady

aminny VIH/SIDAManohitra ny kolikoly Manaja sy miaro ny Zonny

olombelona

Manaja sy miaro ny anananaiombonana

Nandray anjara taminny ffdiananateto aminny frenena

Tontalinny isa azonao Tontalinny isa azonao

0 < isa < 21 -> TIA TANINDRAZANA AM-BAVA FOTSINY IANAO!21 < isa < 32 -> TIA TANINDRAZANA IHANY IANAO FA TSY AMPY

33 < isa < 42 -> TIA TANINDRAZANA IANAO!

43 < isa < 65 -> TENA TIA TANINDRAZANA IANAO!


34/43

34

2. Ny fandalana ny soatoavina demokratikaFirenena demkratika i Madagasikara. Noho izany, ilaina ny ahaantaranao sy

iainanao ary andalanao ny soatoavina demkratika na eo anivonny oniversite ianaranaona eo aminny farahamonina misy anao ary indrindra eo aminny ambaratongan-draftramisy eto Madagasikara (Fokontany, Kaominina, Faritra, Distrika, Firenena).

Trandraho ary ireto ary iampizarao aminny namanao sy ny mpiara-belonaaminao a mahatsara ototra ny forenanny demkrasia ireto.

Mahay miady hevitra,

mahay mianakalo hevitra,

mahay mandray anapahan-kevitra,

manatanteraka ny tapaky ny maro anisa,

manaja ny hevitry ny vitsy anisa.

3. Ny ranoHarena maniy dia maniy ny rano. Mahatsapa tsara anizany ny mponina aminny aritramaina sy tsy ampy orana. Tombano ange ny habetsahanny rano laninao e !

Manaova sary mampiseho ny rano sotroinao, ny rano anasanao lamba, ary nyrano isasanao sy androanao isanandro.

Firy metatra kioba izany ny rano laninao mandritry ny taona iray ?

Ampitomboy aminny isanny taonanao dia ho hitanao sy tsapanao a sarobidy

ny rano.

Raha mitohy ny andanilanim-poana ny rano dia hitranga amintsika aaka 60taona ny tantara raiketinity taratasy nosoratana taminny taona 2070 ity ! Lehilahy iraymitantara ny zavatra iainany. Vakio ange e !

50 taona aho izao kanea dia toy ny lahiantitra 85 taona no ahitana ahy. Mananaaretina momba ny voa aho satria tsy ampy intsony ny rano sotroiko. Kely sisa ny androiainako ary izaho no olona antitra indrindra ato aminny farahamonina misy ahy.

Tadidiko ony izany izaho vao 5 taona. Haa daholo ny zava-drehetra. Feno hazony zaridaina ftsangantsanganana, namboly voninkazo tsara tarehy ny isan-trano aryaaka manararaotra mandro mandritra ny adiny iray aho. Aminizao otoana izao kosa diaservieta lemana aminny menaka mineraly no isasanay.

Taloha dia aly ery ny vehivavy mampiseho ny hakantonny volony. Aminizaootoana izao kosa dia voatery kakasana ny loha mba hitazonana azy hadio. Taloha nyraiko dia manasa fara aminny rano tarihina aminny antsona plastika. Ankehitriny,sarotra aminny ankizy ny mino a zavatra toa izany no andaniana rano.

Tadidiko a betsaka taloha ny nampitandrina hoe: Tandremo! Kajio ny rano ! atsy nisy olona niraharaha anizany. Noheverinay a tsy mety tapitra, tsy mety ritra ny rano.Ankehitriny, ny ony rehetra, ny tohodrano rehetra, ny arihy rehetra eny hatraminireoloharano any ambaninny tany aza dia na voapoizina tanteraka na ritra tanteraka.


35/43

35

Toy ny tany eftra daholo izay tazanina rehetra. Ny aretim-bavony sy aretin-tsinay,ny aretin-koditra sy aretim-pivalanan-drano no mamono betsaka indrindra ny olona.

Tsy aa-mihetsika sy mihodina intsony ny indostria ary miavosa izaitsizy ny isannytsy anasa. Ny ozinina analana ny sira aminny ranomasina no loharanonasa voalohany.Dia rano no hany karama omena ny mpiasa.

Betsaka ny olona no misy manafka eny an-dalana satria mitondra rano 1 bid.Ny 80%n-ny sakao dia sakao tsy voajanahary tsy mila rano. Taloha dia asaina misotrorano imbalonny vera isanandro ny olon-dehibe. Ankehitriny dia zara raha aaka misotroantsasaky ny vera.

Satria tsy aaka manasa lamba intsony ny olona dia ariana avy hatrany ny akanjomaloto ary dia mitombo aoka izany ny habetsahanny ako. Voatery namerina ny lava-piringa ampiasa taminny taonjato aha-19 ny olona satria tsy mandeha intsony nytambajotra anarian-drano noho ny tsy ahampianny rano.

Mampatahotra ny mijery ny olona : osa sy mahia ny vatany, miketronketrona ny

hodiny satria tsy ampy rano sady eno ery noho ny taratra ultraviolet izay tsy voasivanaintsony noho ny ahapotehanny lafkznina. Noho ny hakarankainanny hoditra, nytovovavy 20 taona dia mitovy aminny vehivavy 40 taona.

Manao fkarohana tsy tapaka ny manam-pahaizana a tsy misy vahaolanaazo antenaina. Tsy aaka manamboatra na mamorona rano ny olombelona. Tsy azoamboarina na oronina mantsy ny rano.

Simba koa ny ksizenina satria tsy misy hazo maniry intsony, hany ka mihenaizaitsizy vokatrizany ny haranitan-tsainireo ara sy dimby. Niharam-piovana koa ny

tsirinainny olona maro hany ka sesehena ny zaza teraka no marary, sembana na sampona.Asainny governemanta mandoa hetra aminny rivotra ohinay koa izahay: 137

m3 isanandro no anjaranny olon-dehibe iray. Izay tsy aa-mandoa vola dia voaroakahiala aminireo toerana vatsian-drivotra, izay nasiana avokavoka goavam-be hetsehinaaminny angovo azo avy aminny haananny masoandro. Tsy dia tsara kalitao izany rivotraizany, saingy mba ahazoahazoanao aina kely. 35 taona no salanny e-taona iainannyolona aminny ankapobeny.

Firenena vitsivitsy no mba nahavita nitahiry nosin-java-maniry avy aminny

riandranony. Miaramilanny tafka no miambina akaiky ireny toerana ireny. Tonga entanatsy ahita sady zava-tsarobidy be mpitsiriritra indrindra ny rano, mihoatra lavitra noho nyvolamena sy ny diamondra.

Any aminny aritra tsy mba misy hazo kosa dia saika tsy avy mihitsy intsony nyorana. Ary raha sendra mba avy dia ranonorana mandoro sy mikiky hoditra no mirotsaka.Tsy misy intsony ny fzaran-taona noho ny fovanny toetrandro sy ny asa animbana nytontolo iainana nandritra ny taonjato aha-20.

Betsaka anea taminizany ny nampitandrina a ilaina ny hikojakojana io tontoloiainana io saingy notsinontsinoavinny rehetra izany.

Rehea mangataka amiko ny zanako hoe tantarao hoe Dada taminareo tanora,dia lazaiko azy hoe manao ahoana izany hasoanny ala. Tantaraiko azy ny orana, nyvoninkazo, izany hafnaretana milomano sy ny manjono eny aminny renirano sy ny


36/43

36

arihy, ny misotro rano araka izay tiana. Ary ny ahasalamanny mponina.

Dia nanontany ahy izy hoe: Dada a! Fa maninona no tsy misy intsony ny rano?Dia kenda tsy mahateny aho.

Dia mahatsiaro tena ho anisanny tompon-keloka satria isanilay taranakananatanteraka ny anapotehana ny tontolo iainana noho ny tsy fhainoana sy tsyanomezan-danja ireo ampitandremana marobe novoizina taminizany. Kanea diaanisanilay taranaka arany aaka nanova ny fzotranny raharaha aho, saingy anapahan-kevitra mianohitra taminizany no noraisiko.

Raha mba azoko atao mantsy ny miverina any aminny lasa mba hampahatongasaina ny olombelona rehetra hahatsapa izao zava-doza izao... taminny otoana mbolanisy azo natao hanavotana ity planeta Tany onenantsika ity !!!

Koa raha sitrakao, raha tsapanao fa antambo no miandry ny taranatsika,

dia tantarao, ampitampitao aminizay rehetra azonao ampitana azy ity

taratasy ity mba ho fandraisana anjara, na dia bitika aza, aminny ezakafampahatongavan-tsaina anizao tontolo izao momba ny maha-zava-dehibe

ny rano.

Tsy kilalao mantsy izao fa efa zava-misy iainana. ataovy ho anny zanakao

izany, ary raha mbola tsy manan-janaka ianao, tsarovy fa mbola hiteraka any

aoriana.

Aoka tsy ho afobe no lova apetrakao ho anny sombiniainao! ainana

avela ho azy!

Anjaranao ny misaintsaina sy maka izay tandriy anao, anao ny safdy!

Nea koa antaro a mitondra ako sy singa miteraka aretina ny rano. Noho izany,tena ilaina ny ahaizana mampiasa ny rano, na ny akna azy na ny anariana azy mbahitsinjovana ny be sy ny maro. Diniho ny omba ftarihan-drano sy anariana ny ranomaloto iray aminny toerana misy anao, ary manomeza soso-kevitra hanatsarana izany.

4. Ny fanjakana sy ny lalana

Tsy misy olona aaka milaza ho tsy mahaantatra ny lalna. Tsara ny ahaantaranaoa aaka mampahaantatra sy mitaky ny ampahaantarana sy ny anajana ary nyfarovana ny zonny olombelona ianao aminny mahaolombelona anao. Ny lalna aneadia manome endrika ara-dalna ireny angatahana ireny. Noho izany ny fanovana nytakiana ho lalna manan-kery no dingana voalohany tsy maintsy atao.

Marihina a ny frenena izay mankat ny lalna iraisam-pirenena dia mampihatraizany ho lalna velona sy manan-kery ao aminy. Na dia izany aza anea dia ilaina nyhanavaozana ny lalnny frenena hianaraka aminireny lalna iraisam-pirenena ireny.

Ny lalna koa dia mirakitra ampianarana tsy azo hamaivanina. Io no manoritraara-panjakana ny lalan-kalehanny farahamonina sy mametraka ny ftsipika arahina syiampiehezana. Ny lalna no ey mametra ny lalan-kizoranny olompirenena rehetra navahoaka tsotra izy na mpitondra anjakana.


37/43

37

5. Ny ambaratongam-pahefana sy ny lalana avoakany

a. Ireo karazan-dalna misy

Misy karazan-dalna maro izay avoakanny raftra samy haa eo anivonny iraisam-pirenena na frenena. Ny raftra mamoaka azy no mahatonga ny anarany ho samy haana dia samy lalna velona sy manan-kery aza.

IREO KARAZAN-

DALANA

RAFITRA MAMOAKA AZY HANANKERY

Lalna iraisampirenena Fivoriambenny Firenena mikambana, Firaisambearikanina

Lalam-panorenana Fitsarana momba ny Lalampanorenana

Lalna ehizoro Antenimiera

Lalna Antenimiera

Didy hitsivolana Fiadidiana ny Repoblika

Didim-panjakana Filan-kevitry ny Governemanta

Didim-pitondrana (Arrt) Ministera, Faritany, Faritra, Kaominina

Didy anampahana (dcision) Ministera; Vondrombahoaka itsinjarampaheana

Note de service (teny midina) Ministera, SG, Tale

Note circulaire (tenimita) Ambaratongampaheana

Lettre ocielle Vondrombahoaka itsinjarampaheana

b. Ratra mpanao lalna

Ny raftra mpanao lalna eo aminny frenena tsirairay no manao ny lalna. Manan-jo hahaantatra ny fzotranny anaovana lalna ianao.

1. Azonao atao ny mangataka hanatrika ny asanny raftra iray izay manapa-kevitra eo anivonny aritra na ny anjakana mba hahitanao ny omba

anamboarana lalna.2. Azonao atao koa ny manatrika ny ftsarana any aminny tribonaly hahitanao

ny omba ampiharana ny lalna sy ny omba andraisana anapahan-kevitraarakaraky ny raf-pitsarana misy ary ny ambaratonga lalovanny tolo-dalnana volavolan-dalna iray mandra-pahatongany ho lalna velona hampiharinaeo aminny frenena.

3. Azonao atao ihany koa ny manontany mandritra ny fvoriam-be azo atrehinaeo anivonny Antenimieran-doholona sy ny Antenimieram-pirenena.

4. Azonao atao ihany koa ny manatona mpahay lalna na mpitsara,miampiresadresaka aminy ny antony hanajana ny lalna, ny ombaamoahana didim-pitsarana, ny anajana ny oto-kevitra miehy ny tsyftongilanana ary ny ampiharana ny lalna nivoaka.


38/43

38

NY FITIAVAN-TANINDRAZANA

Ny etinny ahaleovantena izay ftsingerenanny daty nahaterahanny Repoblika Malagasy dia otoana

andinihan-tena sady fsaintsainana lalina momba ny frenena sy ny tanindrazana. Taiza avy ireo lalana nandalovany?

Fitsapana inona avy no nosedrainy? Fenitra inona no ea tratrany? Dingana inona no ea tanterany? Aiza ho aiza

ny toerana misy azy eo anivonizao tontolo izao? Ary indrindra indrindra manao ahoana ny fandraisany aminireo

zanany dia ny olom-pirenena tsy an-kanavaka?

Tanindrazana

Ny tanindrazana dia tsy ilay sombin-tany niaviana izay misy ny trano sy ny asan-drazana, ilay

ambanivohitra anananny ankamaroanny Malagasy ihany; tsy ilay nosin-tany misarin-tongotra ankavia zara

taninny Malagasy eto anivonizao tontolo izao otsiny koa. Fa ny tanindrazana dia ftambaranny tany sy ny mponina

eo aminy. Koa ny tanindrazana ho antsika Malagasy dia ny ftambaranny Nosy Madagasikara sy izay olona mizaka ny

zom-pirenena malagasy ka mipetraka eo an-toerana na mivahiny any aminny frenen-kaa. Ho anny olom-pirenena

dia io tanindrazana io no ananana iombonana lehibe indrindra ary izay rehetra ataony hampandrosoana azy diafkatsahana ny soa iombonana.

Fitiavan-tanindrazana

Fihetseham-po mamatotra ny olona aminny tanindrazany ny ftiavan-tanindrazana. Io fhetseham-po io no

miteraka ny embona sy hanina raha sendra ka lavitra azy, indrindra noho ny tsy fdiny. Io fhetseham-po io ihany no

mamerina ny haravoana rehea taaverina sy taody soamantsara. Io fhetsehampo io ihany no mampirehareha raha

tsara laza ny tanindrazana. Io fhetseham-po io koa no mampitanondrika sy mampitomany manoloana ny ahareseny

sy ny ahatarany. Farany ny ftiavan-tanindrazana no tsy mahataandry mandry manoloana ny ahantranny mpiraytanindrazana ka ikelezana aina mba hahaahanny tsirairay misitraka ny anjara masoandrony.

Eo aminny sehatra misy azy avy dia samy aaka maneho ny ftiavany ny tanindrazany ny olona tsirairay. Koa

ftiavan-tanindrazana manao ahoana no mipololotra ao anatinny onao?

Fitiavan-tanindrazananny sahy sedra

Ny sahy sedra dia ireo olona nitoka-miavaka ka nahatanteraka zava-mahatalanjona noho ny toetra

maningana nananany na noho izy nitay herim-po tsy manam-paharoa manoloana ny loza mety haningotra ny ainy.Natosiky ny fitavan-tanindrazana izy ka nanao tsinontsinona ny tenany manoloana ny tombontsoa amboninny

tanindrazana. Izy ireny no atra-pikatsaka ny soa iombonana ka nahavita nanao vy very ny ainy mba hanavotana ny

mpiray tanindrazana aminy na hitazonana na hamerenana ny ahaahanny freneny.

Anisanireo sahy sedra azo tanisain-ko ohatra ny Menalamba tsy nanaiky ny anjanahantany; ny VVS sy ny

MDRM niady ho anny fverenanny ahaleovantena; ireo miaramila nanao variboba ny aina hiarovana ny mpiara-

belona aminny asa ratsinny dahalo.

Fitiavan-tanindrazanny olom-panjakana

Tsy ny fsedrana ahaatesana hiarovana ny frenena ihany no ftiavan-tanindrazana. Fa misy koa ireo olom-

panjakana mitana andraikitra ambony no mideraderanny ftiavan-tanindrazana ka mandany mondron-kery hoenti-


39/43

39

mampandroso ny tanindrazany. Dia izay tomponandraikitra atra-panaja ny ananana iombonana sy tsy mitsaha-

mikaroka izay tetikady enti-mandresy ny ahantrana sy ny tsy ananana asa na hanandratana ny lazanny freneny

hany ka mendrika ny ftokisanny vahoaka sady mendrika ny karama omena azy.

Dia olom-panjakana aaka mampandeftra ny tenany ka tsy hitaky tombontsoa mihoa-pampana a vonona

aza hampihena izay raisiny raha mahatsapa a latsaka an-katerena ny freneny.

Dia olom-panjakana mampiasa ny ara-ahaizany hitondrana amahana aminny olana mianjady aminnyfreneny.

Dia olom-panjakana mahaoy ny fainam-pianakaviany hiasana andro amanalina ho anny olom-pirenena

nifdy azy na mandoa ny karamany.

Fitiavan-tanindrazanolon-tsotra

Fa tsy voatokana ho anny olo-maningana sahy sedra na ireo mitana andraikitra lehibe ao aminny frenena

ihany ny ftiavan-tanindrazana. Ny olon-tsotra toa ahy sy ianao koa dia aaka maneho ftiavana ny tanindrazana.

Aminny omba ahoana? Aminny fezahana hahalavorary sy hahatomombana ny asa atao andavanandro.

Tia tanindrazana ny ankizy sy ny tanora miloo aminny fanarany satria ny ahaizana amam-pahalalana

rantoviny dia ftaovana enti-manompo ny frenena rahatrizay.

Tia tanindrazana ny tantsaha tsy mitarain-tana-miempaka manatsara ny omba fasany mba

hampitomboana ny vokatry ny ambolena sy fompiana izay ototry ny harin-karem-pirenena.

Tia tanindrazana ny mpiasa birao manaja ny ora sy andro fasana sy manatanteraka haingana araka izay

azo atao ny raharaha ankinina aminy sy manome ahaaham-po ny mpanjia tsy an-kanavaka.

Tia tanindrazana ny olonny fkambanana tsy miankina aminny anjakana mikely aina mba hanamaivana

ny ahasahirananny valalabemandry ka misintona azy hivoaka ny kizonny tsy ahaizan-taratasy sy ny tsy ahalalana.Tia tanindrazana ny mpanakanto sy mpanao anatanjahantena mandany ron-doha sy mondro-kery

hampakatra ny kalitaonny sampanasany sy hanatsara hatrany ny zava-bitany mba hampanakoako ny lazanny

freneny.

Tia tanindrazana ny olom-pirenena miara-mientana hanosika ny ahantrana, hamongotra ny kolikoly,

handresy ny SIDA ary izany rehetra izany dia ao anatinny fkatsahana ny soa iombonana satria ny tena ftiavan-

tanindrazana dia maimaim-poana a tsy mila valiny.

NY FOIBENNY FANABEAZAM-BAHOAKA

HO OLOM-PIRENENA ~ MEN


40/43

40

AORIANNY FIANARAKO ENY AMINNY ONIVERsITE, IZAHO DIA:

LASA AFAKA

TONGA SAINA Mampiasa ny ahasamihaana ho hery itandroana ny fraisan-kina

Mandanjalanja ny anapahan-kevitra sy ny safdy raisina

Mampihatra ny ahaizana amam-pahalalana azokoMitady anampiana hamoronako asa ho ahy sy ho anny haa

SAHY Maneho hevitra ampahibemaso

Miatrika ny anatontoloana ampitomboana hasina ny freneko

Manohitra ny ampiasna herisetra

Manohitra ny kolikoly

TIA

TANINDRAZANA

Manentana aminny anajana ny saina sy hiram-pirenena

Mirehareha aminny maha-Malagasy ahyMampiasa ny ahaizana ampandrosoana ny tanindrazana

Miaro ny harem-pirenena tsy ho tantely aa-drakotra

Miaro ny ananana iombonana

FITARATRA

FILAMATRAMODELY

Miaina ny zoko ary manaja ny anny haa

Miandray tsara aminny mpiara-belona

Manome lanja ny hasina mahaolona sy ny ahamendrehako

Mandray andraikitra, mahatapa-kevitra, mizaka ny vokany

Mampanjaka ny mangarahara hatrany aminizay atao


41/43

41

Fizahan-takila

I - NY FE-TAONA MAHA-OLONDEHIBE 05II - MOMBA NY ZONNY OLOMBELONA 06

A. NY FIVOARANY ARA-TANTARA 06

B. NY FAMARITANA NY ZON NY OLOMBELONA 06

D. IREO TOMPONANDRAIKITRA AMINNY ZONNY OLOMBELONA 07

E. NY ADIDINAO AMINNY ZONNY OLOMBELONA! 08

III - NY ZOKO 09

1. ZO MAHAOLOMPIRENENA 09

2. NY FAMPIHARANA NY ZONNY OLOMBELONA 11

IV - NY ANDRAIKITRAREO 13

V - MADAGASIKARA TANINDRAZAKO 16

A. NY TANINDRAZAKO 16

B. NY HIRAM-PIRENEKO 16

D. NY SAINAM-PIRENEKO 16

1. NY LOKONY 17

2. NY HABENY 17

3 - NY FOMBAFOMBA ARAHINA REHEFA MANANGAN-TSAINA 18

E. IREO DATY MALAZA ANKALAZAINA 22

VI - FAMPAHATSIAHIVANA MOMBA NY FANABEAZANA HO OLOMPIRENENA

23

VII - SEHATRASA FAMPIHARANA TOMBANA 25

A. EO AMINNY TENA 25

B. EO AMINNY FIARAHAMONINA 27

D. EO AMINNY FIRENENA 33


42/43

42


43/43

con

[email protected]