CENTRUM SZKOLENIA SIŁ POWIETRZNYCH
im. Romualda TRAUGUTTA
warunkiem bezpieczeństwa – Bezpieczeństwo
publiczne wczoraj i dziś
Redakcja naukowa:
Marian KOPCZEWSKIDariusz SIENKIEWICZ
Koszalin 2017
Ryszard Kałużny, Gwoździewicz,
i Witalis,
Rokiciński Krzysztof
Jarosław Barczewski
Skład komputerowyMałgorzata Sadłyk
Grażyna Pilżys
Projekt okładki
Publikacja nie jest przeznaczona do sprzedaży
Centrum Szkolenia Sił Powietrznych w Koszalinie
Spis treści
WSTĘP ................................................................................................
Bezpieczeństwo publiczne ...................................................
Zagrożenia bezpieczeństwa regionalnego ...........................................
– KAŁUŻNY
Współczesne zagrożenia – ................................
–
Judyta CHAJĘCKA
.........................................................................................
– GWOŹDZIEWICZ
Andrzej GAŁECKIStochastyczność zagrożeń o charakterze naturalnym ..........................
–
, społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia
wpływ na bezpieczeństwo publiczne ............................................
– ROKICIŃSKI
Kobieta żołnierzem na skomputeryzowanej współczesnej wojnie .......
–
Uwarunkowania współczesnej przestępczości zorganizowanej
...................
–
9
13
15
32
43
55
77
106
119
Andrzej MARJAŃSKIRola Ochotniczych Straży Pożarnych w zapewnieniu
bezpieczeństwa ludności ......................................................................
–
SŁOWSKIZespół Wsparcia Społecznego elementem wzmocnienia
reagowania kryzysowego w Siłach Zbrojnych RP ...............................
–
Małgorzata SADŁYKWsparcie działań władz cywilnych przez wojsko w sytuacji
wystąpienia zagrożenia ........................................................................
–
ŻYWICKAProblematyka bezpieczeństwa w polskiej szkole ..................................
–
Zagrożenia w obszarze społecznym
oraz wychowawczo ...............................
–
Edukacja dla bezpieczeństwa ...........................................
Włodzimierz CHUPKAMichał TUMIELEWICZKształcenie nauczycieli edukacji dla bezpieczeństwa jako element
edukacji ustawicznej dla bezpieczeństwa .............................................
–
zpieczeństwa publicznego na przykładzie straży
– GWOŹDZIEWICZ
Marek GÓRKAKultura polityczna a kultura bezpieczeństwa. Refleksje
................................
–
131
148
160
170
188
199
201
215
232
Polityka społeczna a bezpieczeństwo zdrowotne .................................
– ROKICIŃSKI
Zmiany w modelu szkolenia wojskowego kandydatów na oficerów
w ramach studium oficerskiego w ujęciu profesjonalnego
...............................
–
Zagrożenia bezpieczeństwa społecznego .............................................
–
Andrzej OSTROKÓLSKIRacja stanu a polityka bezpieczeństwa w Polsce .................................
–
Jacek PAJĄK Marcin PŁUCIENNICZAK
Bezpośrednie reagowanie na terrorystyczne zagrożenia powietrzne
...................................................
– ROKICIŃSKI
Jarosław PAWEŁEKBezpieczeństwo publiczne w kontekście napływu cudzoziemców
...............................................................................................
–
Marian ŻUBERWpływ zagrożeń technicznych na bezpieczeństwo publiczne ...............
–
Zakład karny jako instytucja resocjalizacyjna .....................................
–
252
264
273
292
313
331
341
358
Bezpieczeństwo socjalne – próba zdefiniowania .................................
– ROKICIŃSKI
Polityka państwa w zakresie realizacji bezpieczeństwa socjalnego
...........................................................................
–
Bezpieczeństwo jako obszar aktywności współczesnej
.......
–
Bezzałogowe statki latające jako współczesne środki
warunkujące bezpieczeństwo................................................................
–
altica w kontekście zagrożeń hybrydowych. Istota i zarys
..............................................................................................
– ŚWIĘTOCHOWSKI
Krzysztof ROKICIŃSKI– szanse i wyzwania ...........................................................
–
Piotr ROWIŃSKIWpływ infrastruktury drogowej na bezpieczeństwo mieszkańców
Koszalina ..............................................................................................
–
Józef SADOWSKIZagrożenia bezpieczeństwa państwa według kryterium
–
Jarosław BARCZEWSKITradycje i doświadczenia edukacji dla bezpieczeństwa w Polsce ………
–
368
378
387
404
421
431
442
453
468
obronnym państwa część I (lata 1918 2010) .......................................
– LIBERACKI
obronnym państwa część II (lata 2011 2017) ......................................
– ŚWIĘTOCHOWSKI
Norbert ŚWIĘTOCHOWSKIEdukacja dla bezpieczeństwa a zagrożenia dla współczesnego
człowieka ..............................................................................................
–
Aksjologiczny wymiar bezpieczeństwa w kontekście re
–
istoryczne uwarunkowania bezpieczeństwa .............
Izabela SZKURŁAT
ochrony polskiej granicy państwowej w drugiej połowie XX w. .........
–
Stanisław BUKOWSKIOrganizacja i funkcjonowanie policji w wybranych państwach
–
francuskiej współpracy
wywiadowczej w drugiej połowie lat 30. XX w.
dla bezpieczeństwa II RP .....................................................................
–
492
524
554
565
575
577
588
607
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
131
MARJAŃSKIBezpieczeństwa Narodowego
Społeczna Akademia Nauk w Łodzi
Rola Ochotniczych Straży Pożarnych w zapewnieniu bezpieczeństwa ludności
Wstęp
Bezpieczeństwo stanowi naczelną potrzebę człowieka w wymi
jak również grup społecznych, a jego zapewnienie st
nowi jedno z podstawowych zadań państwa, które jak wskazują doświa
czenia historyczne, jest najdoskonalszą formą jego zapewnienia1
ter współczesnych zagrożeń powoduje, że wzrasta zarówno kat
oziom zagrożeń2. Współcześnie coraz większego znaczenia nabiera
realizacja zadań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa w przypadku
wystąpienia zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych, które stały się p
wszechnym elementem otaczającej człowieka przestrz
ich poznanie i tworzenie skutecznego systemu zabezpieczeń, który ma za
zadanie redukować skutki zagrożeń3. Zachodzące przeobrażenia cywil
zacyjne stanowią z jednej strony źródło postępu i rozwoju, ale z drugiej
strony tworzą nowe zagrożenia utrudniające funkcjonowanie zarówno
ostek, grup społecznych jak również państwa4.
Można uznać, że tylko państwo posiada narzędzia do zapewnienia
bezpieczeństwa ogółowi obywateli jak również jego zasobom materia
nym i możl wościom rozwoju5. Powinnością państwa jest przygotowanie
niezbędnych z sobów ludzkich, materialnych, organizacja systemu oraz
1Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego
2System bezpieczeństwa państwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2013, s. 339.3
197. 4
T. Łachacz, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa
zarządzania kryzysowego, zarys, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno
5B. Zdrodowski, Istota bezpieczeństwa, w: B. Zdorodowski (red.), Teoria zarządzania
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
132
podnoszenie sprawności jego działania, a także edukacja ludności, mają-
cych na celu zapewnienie bezpieczeństwa. Organizacja działań w tym
owania działań podmiotów administracji p
blicznej oraz sił i środków przeznaczonych do reagowania w ramach sy
temu zarządzania kryzysowego oraz optymalnego ukształtowania tego 6. Zarządzanie kryzysowe jest realizowane pod presją czasu, na
wiązywania napiętych sytuacji i ma na celu zapobieganie, prz
ciwdziałanie oraz reagowanie w razie wystąpienia zakłóceń stabilności
i przywrócenie normalnego funkcjonowania podmiotu. Celem zarządz
nia kryzysowego jest maksymalne obniżenie stopnia oddziaływ
ników sytuacji kryzysowej na podmiot poprzez minimalizację negaty
nego wpływu na wszystkie elementy podmiotu i skutków, jakie mogą
wywołać7. Najważniejszym podmiotem działania w sytuacjach kryzys
wych jest ludność poszkodowana, szczególnie w zakresie ratowania życia 8. Należy w taki sposób sprawować funkcje zarządcze, aby m
nimalizować zagrożenia życia i zdrowia ludzi oraz śro9.
Przygotowanie struktur państwa w zakresie zarządzania kryzys
wego musi mieć charakter planowy i opierać się o wypracowane proced
ry, wyszkolony personel i przygotowaną infrastrukturę. Musi być proc
sem ciągłym obejmującym działania zarówno w czasie względnego braku
zagrożeń, jak również w przypadku ich wystąpienia. Jednak zasad
rozwiązania organizacyjne muszą zostać zrealizowane zanim zagrożenia
się zmaterializują10
. Jedną z kluczowych funkcji państwa jest z
zagrożeniami. Zadania te w większości przypadków pozostają w
organów administracji publicznej, służb, inspekcji i straży oraz organiz
cji pozarządowych i wolontariatu11
.
Jednakże w systemie zarządzania kryzysowego w wielu obsz
występują dysproporcje pomiędzy możliwościami służb państwo
a skalą występujących zagrożeń oraz oczekiwaniami społeczeństwa
w zakresie niesienia pomocy w przypadku wystąpienia sytuacji kryzys
wej. W takich przypadkach niezbędny jest udział w działaniach społec
6,
x7
B. Zdorodowski, Zarządzanie kryzysowe, w: B. Zdorodowski (red.), Teoria zarządz
8J. Struniawski, o
zarządzania kryz 80.9
Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilita
Wałbrzych 2012, s. 215.10
Zarządzanie kryzysowe w systemie kierowania be
pieczeństwem narodowym, „Bezpieczeństwo Narodowe”, I, 17 2011, s. 45 60. 11
Wsparcie logistyczne działań służb ratowniczych przez organy
PIB, Józefów 2014, s. 9 10.
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
133
nego podmiotu ratowniczego, jakim są Ochotnicze Straże Pożarn
Szczególną rolę z zapewnieniu bezpieczeństwa ludności odgrywają OSP
włączone do Krajowego Sytemu Ratowniczo Gaśniczego. Istotą społ
czeństw demo
zaangażowanie w szereg sfer działalności państwowej i
Ochrona ludności i ratownictwo jest jedną ze sfer, w których aktywność
obywateli jak i organizacji samorządowych powinna być najbardziej ro
winięta. Cel ten można osiągnąć prowadząc szeroko rozumianą edukację
wśród społeczeństwa oraz wspomagając organizacje pozarządowe zajm
jące się problematyką bezpieczeństwa. Jest to na pewno proces dług
trwały, ale prawidłowo zrealizowany przyniesie pozytywne efekty
w przyszłości.
W artykule ukazano istotę Ochotniczych Straży Pożarnych i ich
rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa ludności oraz wskazano
determinujące funkcjonowanie OSP. Przedstawiono również wyniki b
dań jakościowych przeprowadzonych w roku 2016 przydatną w bad
niach społecznych metodą badań etnograficznych Ochotniczych Straży
Pożarnych w powiecie brzezińskim (województwo łódzkie) oraz wskaz
no na kluczowe w opiniach strażaków ochotników czynniki determinują-
ce możliwości funkcjonowania Ochotniczych Strażach Pożarnych w z
pewnieniu bezpieczeństwa ludności.
Charakterystyka i cele funk
Ochotniczych Straży Poża
Wśród podmiotów ratowniczych w polskim systemie z rządzania
kryzysowego na pierwszy plan wysuwają się straże pożarne mające na
więcej zadań związanych z rozpoznawaniem zagrożeń, prow
pożarów, likwidacją skutków klęsk żywiołowych i innych
miejscowych zagrożeń. W Polsce Państwowa Straż Pożarna została p
wołana przez państwo, natomiast Ochotnicze Straże Pożarne są powoł
wane przez miejscowe społeczności12
. OSP są umundurowanymi organ
ami społecznymi, wyposażonymi w specjalistyczny sprzęt, a głó
nym celemich działalności jest realizacja zadań z zakresu bezpi czeństwa
ludności, ochrony przeciwpożarowej oraz walka z zagrożeniami natura
nymi i cywilizacyjnymi. OSP stanowią swego rodzaju fenomen społec
ny, są organizacjami, w których strażacy ochotnicy działają społecznie
i są gotowi w każdej chwili i w każdych warunkach nieść pomoc potrz
12B. Zdrodowski, Reagowanie państwa na sytuacje kryzysowe, w: B. Zdorodowski
(red.), Teoria zarządzania kryzysowego, zarys, Szcytno 2014, s. 64.
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
134
bującym. Narażanie życia i zdrowia strażaków schodzi na plan da
choć wymogi bezpieczeństwa są bard13
.
Geneza OSP wskazuje, że należą do najstarszych organizacji sp
łecznych działających na terenie naszego kraju. Pierwsze początki p
czych Straży Ogniowych, bo taka była ich pierwotna
nazwa, datowane są na początek XIX wiek
czątek XX wieku to czas powszechnego ich powstawania. Powołanie
straży zawsze było związane z uświadomieniem przez miejscową lu
ność, że nie jest w stanie pojedynczo poradzić sobie w przypadku wystą-
u kimi w tamtym okresie najczęściej były
pożary. Uświadamiano, że ratowanie życia i zdrowia ludzi oraz mienia
wymaga zespołowego działania i stworzenia niezbędnych struktur organ
zacyjnych. Za tworzeniem OSP przemawiał podmiotowy charakter be
pieczeństwa wskazujący, że każda jednostka, a szczególnie grupy sp
łeczne, mogą zabezpieczać własne interesy w zakresie bezpieczeństwa
indywidualnego jak i grupowego. Wymiar podmiotowy został zdefini
wany przez pryzmat występujących zagrożeń i źródeł ich powstawania,
które ówcześnie głównie miały związek z zagrożeniami pożarowymi14
.
Postęp cywilizacyjny i stosowanie nowych rozwiązań technol
gicznych powodujących nowe zagrożenia spowodowały, że działalność
ratownicza OSP zaczęła obejmować również inne obszary zagrożeń p
tywne zjawiska powodujące prawdopodobieństwo
powstania sytuacji kryzysowej i niebezpieczeństwo prowadzące do kr15
.
Ochotnicze Straże Pożarne z reguły działają na poziomie loka
nym, gdzie bezpieczeństwo zawsze wiąże się z kwestią komfortu życia
ożeń dla wartości preferowanych przez mieszkańców.
Poczucie bezpieczeństwa wywiera wpływ na kształtowanie się więzi
i tożsamości, które powodują, że dana społeczność miejscowa jest organ
zmem spójnym, solidarnym i zdolnym do tworzenia i ochrony wspólnych
wartości i dóbr16
onad 16 tysięcy Ochotniczych
Straży Pożarnych, zrzeszających ponad 690 tysięcy członków będących
głównie mieszkańcami wsi i małych miast17
organizacji pozarządowych mogą poszczycić się długim rodowodem h
storycznym. Ponad połowa OSP powstała przed rokiem 1945, z czego
13L. Berliński, Zarządzanie i dowodzenie Ochotniczą Strażą Pożarną
14Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego 2011,
15Tamże op. cit., s. 38.
16Bezpieczeństwo społeczności lokalnych
17
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
135
wiele straży liczy sobie ponad 100 lat działalności. Kolejne 40% powstało
okiem 1989, a tylko 10% powstało już w III RP.
Główny obszar aktywności OSP stanowią tereny wiejskie, a ich
działalność z reguły ma wymiar lokalny i stanowi formę samoorganiz
wania się ludności obejmującą zarówno ratownictwo i ochronę przeci
pożarową, jak i szereg dziedzin aktywności społecznej m.in. w obszarach
sportu, edukacji i pielęgnowania lokalnych tradycji. Ważnym
czynnikiem kształtującym działanie Ochotniczych Straży Pożarnych jest
ich kultura organizacyjna kształtowana przez dziesiątki lat służby dla l
kalnej społeczności. Bycie strażakiem ochotnikiem najczęściej ma ch
kter rodzinny i wielopokoleniowy. Długi okres funkcjonowania pozw
lił na wypracowanie wysokiego poziomu podmiotowości i niezależności
w działaniu.
Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie OSP
h18
, która normuje zasady funkcj
nowania organizacji. OSP jest dobrowolnym stowarzyszeniem społec
nym tworzonym przez jej członków posiadającym samodzielność organ
zacyjną i decyzyjną oraz osobowość prawną. Kluczową sprawą dla ro
est możliwość posiadania własnego mają
ku, który jest wykorzystywany do realiz cji celów statutowych.
Jak pokazują badania, przeciętna Ochotnicza Straż Pożarna liczy
33 członków, z czego 92% stanowią mężczyźni. Blisko połowa (44%)
liczy mniej niż 30 członków, 1/3 OSP liczy od 31 do 50, a 20% zrzesza
od 50 do 100 osób. Tylko 25 OSP ma więcej niż 100 członków. Nat
miast roczny budżet przeciętnej Ochotniczej Straży Pożarnej wynosi z
ysiąca złotych i składa się ze składek członkowskich, środków
po
OSP ma dochody nieprzekraczające 1 tys. złotych, 26% ma budżet p
między 1 a 10 tys. zł., jedna trzecia ma budżet pomiędzy 10 a 100 tys. zł.,
a jedynie 7% OSP ma budżet większy od 100 tys. zł. Ponad połowa
Ochotniczych Straży Pożarnych jest właścicielami nieruchomości, w któ-
rych są zlokalizowane remizy oraz wyposażenie i sprzętu. Pozostałe k
rzystają z nieruchomości i sprzętu będącego własnością gmin, a OSP p
onentem tych zasobów. Wartość majątku OSP jest znaczna
i w przypadku ok. 1/3 OSP przekracza wartość 100 tys. złotych19
.
W wielu strażach wartość majątku, szczególnie w tych, które p
siadają własne nieruchomości oraz nowy sprzęt jest liczona w milionach
złotych. Jest to efektem wysokiego poziomu zaangażowania członków
straży w pozyskiwanie nowego sprzętu i wyposażenia. To strażacy ocho
18oz. 104 z późn. zm.).
19P. Adamiak, Ochotnicze Straże Pożarne w Polsce –
6, 30 34.
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
136
nicy są najczęściej inicjatorami zakupu nowego samochodu pożarniczego lub innego sprzętu ratowniczego i poświęcają swój czas na pozyskanie z różnych źródeł środków finansowych niezbędnych do zrealizowania
Zasady funkcjonowania OSP w systemie zarządzania kryzysowgo normuje ustawa o ochronie przeciwpożarowej20, która określa i nakłda na samorząd gminny obowiązek finansowania działalności OSP
sie utrzymania ich gotowości do prowadzenia działań ratowniczogaśniczych. W założeniach zapis ten miał zapewnić stabilność finans
yposażenia na poziomie podstawowym i specjalistycznym. Jednak sytuacja ta wiąże OSP z ą-dem terytorialnym i stanowi podstawowe źródło finansowania ich dziłalności w zakresie utrzymania sprzętu i gotowości bojostrony często stanowi negatywną formę wpływania na ich funkcjonownie. W wielu przypadkach samorządy gminne nie wywiązują się ze swich obowiązków i nie zawsze ponoszą wystarczające nakłady na Ochotncze Straże Pożarne. Natomiast pozostała działalność OSP jest finansowna z trudem pozyskiwanych własnych środków. Ustawa o ochronie przciwpoż duje możliwość finansowania Ochotniczych Straży Poża nych w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa również ze środków: budżetu państwa (środki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Państwowej Straży Pożarnej), Funduszu Ochrony Środo dnostek samorządu terytorialnego
21
środków jest trudne i wymaga dużego nakładu społecznej pracy strażków ocho ników.
.
Ochotnicze Straże Pożarne
nieniu bezpieczeństwa ludności
System zarządzania kryzysowego, który realizuje także zadania w zakresie bezpieczeństwa ludności stanowi skomplikowaną strukturę skł dająca się z wielu podmiotów, w skład których wchodzą zarówno
państwowej, administracja rządowa i samrządowa, straże, inspekcje i inne podmioty, w tym także Ochotnicze Strże Pożarne. Działalność systemu reguluje ustawa o zarządzaniu kryzyswym
22. Samo pojęcie ratownictwa należy traktować jako ogół stosow
20 Ustawa z dnia 24.08.1991 o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 1991 nr 81, poz. 351 z późn. zm.).
21 Tamże.22 Ustawa z dnia 24.08.1991 o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 1991 r 81, poz. 351
z późn. zm.).
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
137
nych środków i metod ratowania życia ludzkiego i niesienia pomocy
w warunkach zagrożenia. Natomiast działania ratownicze i niesienie p
mocy stanowią szczególny rodzaj celowego i świadomego zaang żowania
czynnościowego mającego na celu udzielanie pomocy w niebezpiec ń-23
. Struktura systemu ma zapewnić trwałą zdolność do reakcji
w przypadku powstania sytuacji kryzysowych zarówno w stanie norma
nego funkcjonowania państwa jak i w czasie stanów nadzwyczajnych.
zacja systemu jest oparta o zasadniczy podział te
i funkcjonuje na poziomach: gminnym, powiatowym, wojewódzkim
i podsystem wykonawczy. B. Kogut wskazuje, że prawdziwym wyzw
t zachowanie ciągłości
działania, niezmienności działań oraz dostosowanie ich do specyfiki każ-24
.
W wielu przypadkach występują dysproporcje pomiędzy możl
wościami służb państwowych a potrzebami i oczekiwaniami społeczeń-
eczeństwa. W takich przypadkach z pomocą prz
chodzą Ochotnicze Straże Pożarne25
. Kluczową rolę odgrywają OSP włą-
Gaśniczego. Trzeba podkreślić,
że włączenie do KRSG oznacza oddanie do dyspozycji sytemu posiad
nych sił i środków, które posiada OSP, a także konieczność zapewnienia
właściwego wyszkolenia jej członków. Udział w systemie jest niewątpl
wie wyróżnieniem i docenieniem walorów dotychczasowego funkcjon
wania straży, bo do systemu są włączane najlepsze straże pod względem
organizacji, wyszkolenia i wyposażenia. Wszystkie formy działania straży
ochotniczych są efektem dużego zaangażowania ich członków oraz umi
jętności radzenia sobie często w bardzo trudnych sytuacjach26
. O właśc
wym wykonywaniu przez OSP zadań na rzecz lokalnych społeczności
w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego świadczy fakt, że żadna
gmina w Polsce nie wprowadziła innego rozwiązania w wykonaniu ust
wy o samorządzie gminnym jak wykorzystanie stowarzyszeń, jakimi są
Ochotnicze Straże Pożarne we współdziałaniu i pomocą Państwowej
Straży Pożarnej27
.
23R. Radkowski, Działania ratownicze i ratowniczo gaśnicze. Problematyka terminol
24B. Kogut, Gaśniczego o
Współczesność oraz perspektywy Krajowego Systemu Ratowniczo śniczego, Tom I,
Wydawnictwo Szkoły Aspirantów PSP, Kraków 2014, s. 104,111.25
Tamże, s. 5.26
27A. Marjański, Zarządzanie bezpieczeństwem lokalnym na przykładzie Ochotniczej
Straży Pożarnej w Jeżowie, w: Ł. Sułkowski, A. Marjański (red.), Zarządzanie bezpi
czeństwem narodowym, SWSPiZ, Łódź 2008, 132.
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
138
Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy jest jednym z trzech sy
temowych filarów łącznie z Państwowym Ratownictwem Medycznym
i Systemem Powiadamiana Ratunkowego, które w stałej gotowości są
gotowe do podjęcia działań mających zapewnić obywatelom najwyższy
poziom bezpieczeństwa. Ich współdziałanie ma za zadanie umoż
powiadomienia służb ratowniczych o zagrożeniach, zapewnienie pomocy
medycznej oraz udzielenie doraźnej, bieżącej pomocy ratowniczej28
.
Włączone do systemu Ochotnicze Straże Pożarne, stanowią jego integra
ną część i wspólnie z Państwową Strażą Pożarną tworzą jego trzon rato29
Gaśniczy funkcjonuje od 1 stycznia
1995 roku. Jego powołanie stanowiło nowatorskie rozwiązanie, jako o
powiedź na rosnącą potrzebę skoordynowania i określenia ram współpr
cy służb i formacji ratowniczych współdziałających w czasie zd rzeń
zagrażających życiu i zdrowiu obywateli. Działanie KSRG ma na celu
ochronę życia, zdrowia i mienia lub ś
� walkę z pożarami lub innymi klęskami żywioło
�
�
�
�
� współpracę z jednostkami Państwowego Ratownictwa M30
.
Do KSRG jest włączonych ponad 4 tysiące Ochotniczych Straży
Poża nych, a ich potencjał stanowi 120 tys. druhów w wieku od 18 do
60 lat oraz około 7300 samochodów ratowniczo gaśniczych wraz z wyp
sażeniem31
. Siły i środki tych OSP są przewidziane do użycia w powi
towych lub wojewódzkich planach ratowniczych i mogą być wykorz
stywane poza terenem gminy, w której mają swoją siedzibę. Straże
cze włączone do systemu muszą spełniać szereg standardów
yposażenia oraz stałego pozost
wania w gotowości do podejmowania działań ratowniczych32
nia obejmują posiadanie:
28R. Radkowski, Gaśniczy jako element organizacji
ratownictwa i ochrony ludności w Polsce
49. 29
Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2015, Komenda Główna
30Ustawa z dnia 24.08.1991 o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2009 nr 178, poz.,
1380 z poźń. zm.) 31
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, www.mswia.gov.pl (16.05.2017)32
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15.09. 2014, w sprawie zakresu
szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do
gaśniczego, (Dz.U. z 2014, poz. 1317).
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
139
� co najmniej jednego średniego lub ciężkiego samochodu r
gaśniczego,
� 12 wyszkolonych ratowników,
�
� urządzeń łączności w sieci radiowej systemu na potrzeby dzi
łań ratowniczych.
Straże włączone do KSRG są obowiązane do rozwijania ratowni
go, wysokościowego, wodne
łań poszukiwawczo
W roku 2015 jednostki ochrony przeciwpożarowej interweniow ły
podczas 489881 zdarzeń, w których działaniach ratowniczych brało
udział 1695 tys. druhów (1260 tys. członków OSP włączonych do syst
mu i ponad 425 tys. strażaków ochotników spoza systemu. Jest to wie
kość porównywalna z liczbą 1767 tys. strażaków PSP uczestniczących
w akcjach ratowniczych. W skali Polski do zdarzenia wymagającego po
jęcia działań ratowniczych dochodziło co 1 minutę i 6 sekund33
udziału strażaków OSP ma stałą tendencję rosnącą. W roku 2014 w dzi
łaniach ratowniczo gaśniczych brało udział prawie 1318 tys. ochotn
ków34
, zatem aż o 28% wzrosła w roku 2015 ilość druhów z OSP biorą-
cych udział w działaniach ratowniczych. Wydaje się, że te dane dobitnie
obrazują istotną rolę Ochotniczych Straży Pożarnych w systemie zape
nieniu bezpieczeństwa ludności oraz fakt, iż w wielu przypadkach Pań-
stwowa Straż Pożarna nie była by w stanie efektywnie prowadzić działań
Analiza udziału Ochotniczych Straży Pożarnych
ń
Powiat brzeziński jest najmniejszym z 24 powiatów województwa
łód35
. Graniczy z powiatami ziemskimi: łowickim,
łódzkim w
głość od centrum Łodzi wynosi tylko 15 km. Powierzchnia powiatu
obejmuje 358,5 km² i zamieszkuje go 31 tysięcy mieszkańców, co stan
wi 1,23% ogółu mieszkańców województwa. Powiat tworzy miasto
33Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2015, Komenda Główna
34Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2014, Komenda Główna
35– powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r., „Informacje
wania statystyczne”, Warszawa 2015, s. 20.
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
140
ziny i gminy wiejskie: Brzeziny, Dmosin, Jeżów i Rogów36
terytorium powiatu przebiegają ważne komunikacyjne szlaki drogowe
o dużym natężeniu ruchu z możliwością transportu materiałów niebe
– wódzkie
704, 705, 708 i 715. Przez powiat przebiega także ważny szlak kolejowy
Łódź Warszawa. Następstwem tych połączeń jest zwiększone ryzyko
wystąpienia zagrożenia życia i zdrowia ich użytkowników. Na terenie
ny jest również odcinek rurociągu PERN „Przyjaźń”.
Na terenie powiatu występują zakłady o zwiększonym ryzyku w
stąpi nia poważnej awarii przemysłowej np. rozlewnia gazu propan
butan. Zabudowa miasta Brzeziny powoduje zagrożenia pożarowe,
a z powodu swojego położenia jest narażone także na zagrożenia pow
dziowe, związane z nagłymi ulewami deszczu. Na terenie miasta znajduje
się wiele obiektów zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi ZL III i ZL
dużych kubaturowo oraz wiele obiektów ZL I i ZL II. Możliwość ro
przestrzeniania się ognia powoduje również zwarta zabudowa w centrum
miasta Brzeziny, gdzie zlokalizowane są kompleksy kamienic w znac
części o palnych konstrukcjach dachów, stropów i innych elementów37
.
Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Brzezinach
m i najważniejszym elementem Krajowego Systemu Rato
Gaśniczego na poziomie interwencyjnym. Swym obszarem dzi
łania obejmuje teren powiatu oraz obszary chronione znajdujące się na
terenie powiatów łódzkiego wschodniego i skierniewickiego38
.
strukturze działa jedna Jednostka Ratowniczo Gaśnicza. Obsada osobowa
Komedy obejmuje 43 funkcjonariuszy i 2 pracowników cywilnych.
Gaśniczej służba strażaków odbywa się w sy
temie trzymianowym, co oznacza, że do działań ratowniczych może w
jechać jednorazowo jedynie od 4 do 6 strażaków PSP. Ograniczona o
sada osobowa strażaków JRG pokazuje, że występują dysproporcje p
między możliwościami JRG a potrzebami i oczekiwaniami społecznymi
w zakresie niesienia pomocy ludności w stanach zagrożeń. Kolejnym
zińskiego zastęp JRG jest w stanie dotrzeć z czasie do 8 minut.
W większości przypadków jako pierwsi działania ratownicze podejmują
strażacy ochotnicy, którzy mają bliżej do miejsca zdarzenia. Ma to o
brzymie znaczenie szczególnie dla ratowania życia i zdrowia poszkod
Sytuacja taka w poważny sposób utrudnia prowadzenie, a czas
uniemożliwia prowadzenie działań ratowniczo gaśniczych tylko przy w
36
37KP PSP Brzeziny, Ocena Zagrożenia Powiatu Brzezińskiego, Brzeziny 2014, s. 38.
38Analiza Gotowości Operacyjnej, KP PSP w Brzezinach, B
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
141
ystaniu sil i środków Państwowej Straży Pożarnej. Niezbędny stsię udział Ochotniczych Straży Pożarnych, szczególnie włączonych do KSRG, aby wspólnie z pozostałymi służbami działającymi na terenie pwiatu system mógł reagować zgodnie z procedurami na powstałe zagrżenia. Tabela 1 obrazuje liczby zdarzeń, które wystąpiły na terenie powitu brzezińskiego w latach 2011 łania ratownicze podczas zdarzeń w obszarach chronionywiatu brzezińskiego.
Tabela 1. Liczba zdarzeń na terenie powiatu brzezińskiego w l 2015
2011 2012 2013 2014 2015
ożary 148 173 90 126 179
ożenia 392 511 527 392 555
larmy fałszyw 16 23 44 35 43
556 707 661 553 777
Źródło: Informacja o działalności Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej
Na terenie powiatu brzezińskiego funkcjonuje 26 Ochotniczych Straży Pożarnyc Gaśniczym jest włączonych 8 OSP. W roku 2015 19 OSP brało udział w 625 dział niach ratowniczych, z tego włączone do KSRG 536 razy, często wystawiając do działań ratowniczych po dwa lub więcej zastępy straż ków. Np. OSP w Jeżowie w czasie pożaru lasu w Rewicy wystawiła jednocześnie do działań ratowniczych 4 pojazdy pożarnicze oraz 20 strżaków ochotniczych. Oznacza to, że OSP uczestniczyły w ponad 80% wszystkich działań ratowniczo gaśniczych jakie miały miejsce na
ńskiego w 2015 roku. Do najczęściej biorących udział w działaniach rato niczych należą 39 – 130 wyjazdów, OSP Jeżów – – 95 wyjazdów, OSP Rogów – 90 wyjazdów, OSP Jordanów – ów –jazdów.
Istotnym zadaniem związanym z funkcjonowaniem OSP w systrządzania powiatu jest zapewnienie gotowości operacyjnej straży
włączonych do KSRG. W roku 2015 przeprowadzono siedem inspekcji, które wykazały, że wszystkie straże funkcjonujące w KSRG spełniają
39 Informacja o działalności Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Brz
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
142
ymagane standardy oraz posiadają niezbędny sprzęt i wyposażenie. Na poziom gotowości operacyjnej wpływają również przeprowadzane cklicznie ćwiczenia obiektowe z udziałem OSP I JRG Brzeziny, których
otną kwestią jest zachowanie odpwiedniego poziomu wyszkolenia strażaków ochotników. Komenda Pwiatowa przeszkoliła 93 ratowników OSP. Dzięki systematycznie prowdzonym szkoleniom udaje się zapewnić we wszystkich strażach włącz
rdy wyszkolenia. Dzięki prowadzonym niom udaje się zapewnić we wszystkich strażach włączonych do
Z przeprowadzonych badań można wnioskować, że kluczowe czynniki dla efektywności i sprawności działania Ochotniczych Straży
ożarnych powiatu brzezińskiego w systemie zarządzania kryzysowego są spełnione. Niestety, występuje szereg negatywnych aspektów w relcjach z samorządami gminnymi oraz Komendą Powiatową PSP, które utrudniają strażakom ochotnikom wypełnianie ich zadań w systemie zrządzania kryzysowego i zapewnieniu bezpi czeństwa ludności.
W zakresie działalności operacyjnej badani wskazywali na nispójności w systemie alarmowania do działań ratowniczych. Zdarza się, że pierwszej kolejności alarmowana jest Jednos Gaśnicza w Brzezinach, a dopiero po kilku minutach lokalna OSP, na której obszrze działania wystąpiło zagrożenie. Wskazywano, że adamiają nas
o zdarzeniu, kiedy są tuż za miedzą –
j strony opóźnia podjęcie działań ra z drugiej ma wymiar społeczny, powoduje ośmieszenie strażaków
ków w oczach lokalnej społeczności oraz stwarza wątpliwości, co do możliwości niesienia skutecznej pomocy przez OSP.
Kolejne zastrzeżenia w niektórych przypadkach budziła kolejność dysponowania do działań. Zwracano uwagę, że dysponowanie jako pierwszej OSP spoza terenu gminy czy miejscowości, w której działa OSP, powoduje duże wątpliwości społeczeństwa, co do prawidłowego
k anej straży. Tego typu zdarzenia często są dyskutowane, np. na forum samorządu gminnego i w negatywnym świetle stawiają strżaków ochotników. Zwracano także uwagę, że w nielicznych na szczę-ście przypadkach, gdy prowadzenie działań ratowniczych wymagało dżego zaangażowania fizycznego, z działań wyłączali się strażacy PSP.
ono się również do problemów w komunikacji interpersonalnej występujących w czasie działań ratowniczych. Postulowano o dopreczowanie zasad prowadzenia działań ratowniczych na teren ą-cych ze sobą powiatów, ponieważ lepiej dzielić szybszej pomocy z terenu sąsiedniej gminy, ale będącej w innym powiecie niż długo oczekiwać na
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
143
Kolejnym problemem jest system powiadamiania, który pomimo
ych kosztów na nowoczesne terminale ala
ysyła jest
oniczną informację o treści „Alarm pożarowy”, bez podania
miejsca i charakteru zagrożenia. Przy dzisiejszych możliwościach Syst
ydaje się
W kwestiach organizacyjnych zwracano uwagę, że nie uwzględ
się specyfiki działalności społecznej i nie szanuje się czasu strażaków
ochotników. Jako przykłady podawano, że
towej PSP są organ zowane z reguły w godzinach pracy, co powoduje, że
aby wziąć udział w zebraniu, trzeba brać urlop w pracy. Problemy istnieją
z systemem funkcjonowania dotacji dla OSP z KSRG, często trzeba prz
gotowywać plany zakupów „z dnia na dzień”. Wskazywano, że przez
ponad pól roku nic się nie dzieje, a później w ciągu kró
przekazaniu środków finansowych trzeba dokonać zakupów i złożyć ro
liczenie. Zwracano uwagę, że wysokość dotacji z KSRG w zbyt małym
stopniu pozwala na pokrycie kosztów pozyskiwania i utrzymania wzrast
jącej ilości sprzętu wymaganego przez standardy ratownictwa specjaln
ściowego. Bolączką jest również nieskorelowanie terminów uruchamiania
środków przez samorządy gminne, które swoje budżety uchwalają na p
czątku roku ze środkami z KSRG uruchamianymi w drugiej połowie r
ku. Uniemożliwia to uzyskanie efektu synergicznego związanego z połą-
czeniem źródeł finanso
W obszarze współpracy z gminnym samorządem terytor
rzecz którego OSP realizują zadania z zakresu zarządzania kryzysow go
wskazywano na niejasne kryteria finansowania i nieuzasadnioną n
chęć ograniczenia kosztów utrzymania OSP poprzez np. ogranicz
kosztów ogrzewania i oświetlenia. Urzędniczka gminna miała zastrzeż
nia, że strażacy przebywają w rem zie OSP. W gminie Jeżów strażaków
zbulwersowało zarządzenie wójta gminy w sprawie gospodarki paliw
wej, w którym bez żadnego uzasadnienia zmniejszono normy zużycia
ta oraz nakazano dokonywać zakupu p
liwa w obecności pracownika urzędu gminy w godzinach jego pracy.
Osoby odpowiedzialne za gospodarkę wskazywały, ze traktuje się je jak
ncjalnych złodziei. Nie wskazano jednocześnie w formalny sposób
której mają być dokonywane zakupy, ani nazwiska i sp
sobów kontaktu z pracownikiem w obecności, którego ma być zakup d
Trzeba podkreślić, że na zakupy paliwa przeznaczane jest ok.
10 tys. zł) z ogółu wydatków ponoszonych przez gminę Jeżów
ochronę przeciwpożarową. W gminie Brzeziny jednej ze straży odmó-
wiono zwrotu pieniędzy za zakupione w nocy czasie powrotu z działań
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
144
ratowniczych paliwo, ponieważ było zakupione na innej niż wy
a ta była w tym czasie zamknię ie Rogów, wójt nie
przyznał ryczałtu dla kierowcy
mu nie odpowiadała.
Ochotnicze Straże Pożarne muszą rozwiązywać szereg problemów
wewnętrznych związanych z ich działalnością, np. z pozyskiwaniem n
wych członków gotowych bezinteresownie angażować się w działalność
straży, trudnościami w pozyskiwaniu i utrzymaniu sprzętu oraz pozysk
waniem środków na działalność statutową nie związaną bezpośrednio
z ratownictwem. Ponadto muszą także rozwiązywać trudne problemy
związane z ich niejasnymi regułami współpracy z administracją samorzą-
dową, nadmiernie rozbudowaną biurokr cją administracji publicznej.
Istnieje również pilna potrzeba doskonalenia zasad współpracy z Pań-
stwową Strażą Pożarną.
zorganizowania ochotniczego pożarnictwa
jest wynikiem ciągłego rozwoju i dostosowywania do nowych wyzwań
i zmieniającej się skali zagrożeń. Nie ulega wątpliwości że ponad 16 t
sięcy Ochotniczych Straży Pożarnych, w tym ponad 4000 tys. włącz
mającym za priorytet organizację ratownictwa i niesienie
pomocy ludności w sytuacjach zagrożeń, stanowi bardzo ważny element
systemu zarządzania kryzysowego Polski. Jest to także przykład, kiedy
suwerenna organizacja, jaką jest OSP, oddaje się z pełnym zau
rozkazy profesjonalnych służb.
Gaśniczy, bez dobrze wyposaż
nych, wyszkolonych i sprawnie działających Ochotniczych Straży Poża
nych nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa. OSP mają dominujące
w których nie ma zlokalizowanych Jednostek R
Gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej. Przykład powiatu
brzezińskiego pokazuje, że Ochotnicze Straże Pożarne uczestniczą w p
nad 80% ogółu działań ratowniczych, dysponując do ich prowadzenia
e więcej sił i środków niż Jednostka Ratown Gaśnicza
Należy zdawać sobie sprawę, że występujące braki legislacyjne,
rozbieżności i niespójności interpretacyjne unormowań prawnych oraz
brak zrozumienia specyfiki działalności społecznej powodują coraz wię
sze ograniczenia w funkcjonowaniu i rozwoju OSP. Społeczna działa
ność ochotniczych straży powoduje, że są bardzo odporne w czasie pr
wadzonych działań ratowniczych, ale bardzo wrażliwie na próby ingere
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
145
cji w ich życie wewnętrze, próby ograniczania ich suwerenności oraz p
niżania godności osobistej ich członków.
Co prawda badania dotyczyły jedynie jednego powiatu i nie mogą
być traktowane jako reprezentatywne dla Polski, ale można z dużym
prawdopodobieństwem wnioskować, że persp
nowania Ochotniczych Straży Pożarnych na rzecz zapewnienia bezpi
czeństwa ludności nie są pomyślne. Niepokojące efekty już są w
postępuje coraz większe zniechęcenie do podejmowania się peł
funkcji w zarządach straży oraz trudności w pozyskiwaniu nowych czło
ków. Coraz powszechniej wyrażana jest obawa, że w perspektywie
10 15 lat nie będzie chętnych do ochotniczej służby na rzecz poszkod
wanej ludności.
1. Wsparcie logistyczne działań służb ratowni
przez organy zarzą PIB, Józ fów 2014.
2. Ochotnicze Straże Pożarne w Polsce – a ,
3. Analiza Gotowości Operacyjnej, KP PSP w Brzezinach, Brzeziny 2015.
4. erliński L., Zarządzanie i dowodzenie Ochotniczą Strażą Poża ną
5. Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2014, Komenda
Główna PSP, Warszawa 2015.
6. Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2015, Komend
Główna PSP, Warszawa 2016.
7.
8. – powierzchnia i ludność w pr , „I
formacje i opracowania statystyczne”, Warszawa.
9. ,
10. Informacja o działalności Komendy Powiatowej Państwowej Straży Poża
016.
11. Gaśniczego,
w: Kogut B. (red.), Współczesność oraz perspektywy Krajowego Systemu
Gaśniczego, Wydawnictwo Szkoły Asp rantów, Kraków 2014.
12. KP PSP Brzeziny, Ocena Zagrożenia Powiatu Brzezińskiego, Brzez ny
2014.
13. Łachacz T., Zagrożenia bezpieczeństwa państwa o
Teoria zarządzania kryzysowego, zarys, Wydawnictwo Wyższej Szkoły P
146
, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2013.
30. Zdorodowski B., Zarządzanie kryzysowe
zarządzania kryzysowego, zarys, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji,
31. ZdrodowskiB., Istota bezpieczeństwa
zarządzania kryzysowego, zarys, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji,
no 2014.
32. ZdrodowskiB., Reagowanie państwa na sytuacje kryzysowe
ski B. (red.), Teoria zarządzania kryzysowego, zarys, Wydawnictwo Wyż-
szej Szkoły Policji, Szczytno 2014.
Bezpieczeństwo publiczne wczoraj i dziś
147
rządzania kryzysowego, który realizuje zadania
związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ludności istnieją w wielu o
cje pomiędzy możliwościami służb państwowych
ludności. W wielu przypadkach służby
ń ierają Ochotnicze Straże Pożarne, z których szczególną
rolę odgrywają włączone do Krajowego Sytemu Ratowniczo Gaśniczego.
Ochotnicze Straże Pożarne są umundurowanymi organizacjami
społecznymi, wyposażonymi w specjalistycznym sprzęt, których głó
est realizacja zadań z zakresu bezpieczeństwa ludności,
ochrony przeciwpożarowej i walka z zagrożeniami naturalnymi i cywil
zacyjnymi. OSP stanowią fenomen społeczny, są organizacjami, w któ-
rych strażacy ochotnicy działają społecznie i są gotowi w każdej c
i w każdych warunkach nieść pomoc potrzebującym, a narażanie swoj go
życia i zdro
Słowa kluczowe: system bezpieczeństwa ludności, zarządzanie kryzys
we, Ochotnicze Straże Pożarne.
Role of Voluntary Fire Brigadesin Ensuring Civil Security
n
n
o