“CITOSKELET, GOLDŽIJEV APARAT”SEMINARSKI RAD

PREDMET: CITOLOGIJA

MENTOR: STUDENTI:

SADRŽAJ RADA:

1. UVOD.................................................................................................................. 3

2. RAZRADA TEME............................................................................................. 4

2.1. Građa ćelije............................................................................................ 4

2.2. Citoskelet................................................................................................ 7

2.3. Goldžijev aparat.................................................................................. 10

3. ZAKLJUČAK................................................................................................... 14

4. LITERATURA................................................................................................. 15

2

1. UVOD

Ćelije su osnovne gradivne i funkcionalne jedinice živih bića. Ćelije izgrađuju tijelo,

koriste hranjive materije, iz njih dobijaju energiju, a vrše i neke specifične funkcije. Ćelije sadrže

nasljedni materijal i mogu da naprave sopstvene kopije (ćelijska dioba). Ćelije su izgrađene od

mnogo dijelova, nazvanih organele, od kojih svaki ima različitu funkciju i ulogu.

Upoznavanje građe i funkcije ćelije predstavlja osnovu za svako dublje proučavanje

u biologiji i medicini. Rezultati tog proučavanja doprinose poznavanju normalnog i patološkog

stanja ćelije, a samim tim i čitavog organizma. Grana biologije koja se bavi proučavanjem ćelije

naziva se citologija.

U prirodi postoje brojni organizmi čije se tijelo sastoji iz jedne ćelije, kao što

su bakterije, praživotinje, neke alge i gljive. Sa druge strane višećelijski organizmi mogu imati

više miliona, biliona, kvadriliona ćelija. Tako se u organizmu odraslog čovjeka nalazi oko

1014 ćelija koje obavljaju mnoštvo raznovrsnih funkcija pa se time i međusobno razlikuju. Ćelije

slične građe koje vrše istu funkciju udružuju se gradeći tkiva. Ćelije svih tkiva pokazuju neke

zajedničke osobine kao što su:

rastenje do veličine koja je karakteristična za datu vrstu ćelije;

obavljanje određenih zadataka (funkcija, uloga);

primanje signala iz spoljašnje sredine na koje ćelija na određeni način odgovara;

život ćelije odvija se kroz cikluse koji se završavaju ili diobom ili ćelijskom smrću;

jedinstven hemijski sastav;

jedinstvena građa.

Ćelija se često naziva i "gradivnom jedinicom života". Postoje jednoćelijski organizmi

(npr. bakterije) i višećelijski organizmi (npr. čovjek, 100 bilijona ćelija prosječnog promjera

10 µm i mase 1 nanograma). Najveća poznata ćelija je nojevo jaje.

Ćelijska teorija koju su prvi predložili  Matthias Jakob Schleiden i  Theodor Schwann

1839. godine, govori da su svi organizmi izgrađeni od jedne ili više ćelija. Ćelije mogu nastati

samo iz postojećih ćelija, diobom. Životne funkcije organizma se događaju unutar ćelije, koja

sadrži i nasljedno uputstvo neophodno za regulaciju ćelijskih funkcija i prenos informacija na

sljedeću generaciju.

Sama riječ ćelija dolazi od latinske riječi cellula (ćelija). Ime je odabrao Robert Hooke

posmatrajući tanke prereze pluta.

2. RAZRADA TEME3

2.1. Građa ćelije

Pokušaj da se ćelija šematizuje da bi se vidjela njena građa star je koliko i istorijat o

ćeliji. Prvu šematsku sliku ćelije je 1925. godine dao citolog Viloson i na njoj se vidi vrlo

uprošćena građa ćelije: citoplazma, okružena membranom, u kojoj se nalaze pored jedra

još centrozom i vakuole. Nijedna druga ćelijska organela nije predstavljena, iako se do tada

znalo za većinu organela. Međutim, za njih se mislilo da su vještačke tvorevine koje nastaju kada

se ćelija ne pripremi dobro za bojenje ili se ne oboji dobro.

Zahvaljujući razvoju tehnike i instrumenata saznanja o ćeliji su postala veća i potpunija.

Tehnika mikroskopiranja je danas dovedena skoro do savršenstva – pronalaskom različitih vrsta

mikroskopa (elektronski, fazni, fluorescentni, ultraviolentni i dr.), što je znatno olakšalo

proučavanje strukture ćelija ljudskog organizma. Sve žive sisteme, prema složenosti građe,

možemo podijeliti na: nećelijske (acelularne) i ćelijske (celularne). Pod acelularnim se

podrazumijevaju oni organizmi koji nisu dostigli nivo ćelijske građe, kakvi su virusi, dok su

ostali organizmi ćelijske građe. Prema složenosti građe ćelije svi ćelijski organizmi se dijele na:

prokariote i eukariote. Prokariotama  pripadaju prave bakterije (Eubacteria), cijanobakterije

(modrozelelne alge) i arhee (Archeabacteria), dok su  eukariote  svi ostali jednoćelijski i

višećelijski organizmi.

Slika br.1. Eukariotska i prokariotska ćelija 1

Unutarćelijske komponente su:

ćelijska membrana;

citoskelet;

genetski materijal i

organele.

Ćelijska membrana je poluprospusni lipidni dvosloj izgrađen od bjelančevina i lipida

koji odvaja unutarćelijski dio od vanćelijskog okruženja. Tvari se u ćeliju i iz ćelije propuštaju 1 http://2.bp.blogspot.com/_ilig-If47ck/SmL1sFtRxoI/AAAAAAAAAGA/_e-2K07PJGQ/s320/450px-Celltypes.svg.png

4

prema principima osmoze, difuzije i aktivnog prenosa. Ćelijska membrana je uključena u

procese adhezije ćelije, ionske vodljivosti i ćelijske signalizacije. Okružuje citoplazmu ćelije i

polazište je nekim strukturama citoskeleta. Ona okružuje prokariotske i eukariotske ćelije.

Citoskelet čini mreža tankih bjelančevinastih niti i cjevčica koje se protežu kroz cijelu

ćeliju. On daje oblik ćelijama, omogućava gibanje ćelija i citokinezu, gibanje ćelijskih

dijelova, ćelijsku diobu, endocitozu, usidrenost ćelijskih organela i citoplazmatskih enzima na

određenom mjestu čime se održava optimalan prostorni raspored u samoj ćeliji i rast same ćelije.

Citoskelet se sastoji od najmanje tri tipa struktura, a to su mikrotubuli, mikrofilamenti i

intermedijarni filamenti. O citoskeletu će više biti rečeno u narednom poglavlju rada.

Genetski materijal nekog organizma su svi njegovi nasljedni podaci kodirani u DNK ili,

kod nekih virusa, u RNK. Prokariotski genetski materijal nukleoida čini jednostavna kružna

DNK (jedan hromosom), dok je kod eukariota DNK linearna te u primjeru čovjeka imamo 23

para hromosoma linearne DNK. U mitohondrijima se nalazi mitohondrijska DNK.

Organela je u ćelijskoj biologiji specijalizovaana podjedinica ćelije koja je funkcionalno

izdvojena od ostatka ćelije vlastitom membranom. Najraznovrsnije tipove organela nalazimo

u eukariotskim ćelija viših organizama, gdje nalazimo sljedeće organele:

Mitohondrij e – ćelijska organela eukariotskih ćelija koja služi kao izvor ćelijske

energije. Mitohondriji su mjesto aktivnosti ciklusa limunske kiseline (Krebsovog

ciklusa) kao i mjesto stvaranja adenozin trifosfata elektronskim transportom i

oksidativnom fosforilacijom. Cilindrične su strukture, prečnika između 0,3 i

1 µm i dugi od 5 do 10 µm. Sastoje se od dvije membrane, od kojih je vanjska

relativno napeta, unutrašnja membrana je naborana kako bi joj se povećala

površina i tako povećala mogućnost stvaranja ATP-a. Vjeruje se da su nastali

endosimbiozom od aerobne bakterije.

Ribosom i – organele koje se nalaze u osnovnoj tvari ćelije. Sastoje se od

bjelančevina i RNK, a služe prevođenju genetskog uputstva koje dolazi u obliku

glasničke RNK (mRNA) u polipeptidni lanac (npr. bjelančevinu). Na njima

se aminokiseline vežu za bjelančevine, koje su jedinstvene za svako živo biće,

osim za jednojajčane blizance. Sastoje se od dvije subjedinice – velike i male.

Postoji razlika u veličini između prokariotskih i eukariotskih ribozoma. Život bi

bez ribosoma bio nemoguć. Veliki su dvadesetak nm. Neki su vezani

za endoplazmatski retikulum (koji se zato zove "hrapavi"), a neki slobodno

plivaju u citoplazmi.

Ćelijska jezgra   ili nukleus – Najupadljivija, velika organela eukariotskih ćelija

je jezgro ili jedro. Sam naziv – lat. nucleus znači jezgro – govori o značaju

5

nukleusa za ćeliju. U njemu se nalazi DNK, u kojoj su uskladištene informacije o

građi i funkcionisanju ćelije. Jezgro reguliše sve procese u ćeliji, u njemu se

obavlja i sinteza DNK (replikacija) i svih vrsta RNK (transkripcija), kao i

dijela proteina (translacija). Ćelija najčešće ima jedno jezgro, mada ima i onih sa

više jedara (polinuklearne ćelije), a i veoma rijetko ćelija bez jedra (takvi su

npr. eritrociti skoro svih sisara). Jedrro se sastoji od nukleusnog ovoja

(membrane) i jezgrovog soka (nukleoplazme).

Endoplazmatski retikulum – najšire zastupljena  ćelijska, odnosno

citoplazmatska organela i predstavlja sistem membrana. U citoplazmi se nalaze u

obliku relativno spljoštenih kesica ili razgranate mreže cjevčica. Membrane

zatvaraju prostor koji se kontinuirano pruža duž mreže i povezuje se s prostorom

između dvije jedarne membrane. Razlikuju se dva oblika endoplazmatskog

retikuluma: hrapavi (zrnasti, granulirani) i glatki (agranulirani). Hrapavi

endoplazmatski retikulum posjeduje ribozome vezane na površini prema citosolu i

ima spljošten izgled. Glatki endoplazmatski retikulum nema ribozoma na svojoj

površini i ima izgled razgranatih cjevčica. Oba ova tipa endoplazmatskog

retikuluma mogu se naći u istoj ćeliji. Relativna zastupljenost ova dva tipa

endoplazmatskog retikuluma različita je u različitim ćelijama kao i u istoj ćeliji u

toku različitih perioda njene aktivnosti. Hrapavi endoplazmatski retikulum

uključen je u sintezu proteina koji treba da butu izlučeni iz ćelija, dok se u

glatkom sintetišu lipidi. Postoji i specijalni tip glatkog endoplazmatskog

retikuluma koji se zove sarkoplazmatski retikulum koji se nalazi

u mišićnim ćelijama i služi kao skladište i pumpa za kalcijumove jone koji se

oslobađaju prilikom mišićne kontrakcije.

Goldžijev aparat (o kojem će biti riječi kasnije);

Lizosomi – organela koja se proizvodi u Golgijevom tijelu. On sadrži enzime

(previrače), koji ruše složene molekule u organizmu. Lizosomi su obavijeni

jednostrukom membranom, unutar koje se nalaze enzimi. Ako se membrana

lizosoma ošteti enzimi mogu ući u citoplazmu i razgraditi ćeliju. Lizosomi takođe

učestvuju u diferencijaciji, oplodnji, starenju, gladovanju te obrambenom

mehanizmu ćelija.

2.2. Citoskelet

6

Citoskelet je proteinska konstrukcija koja ćeliji daje oblik i određuje raspored organela, te

omogućava pokretanje ćelije. Proteinska vlakna su polimerne proteinske strukture izgrađene od

velikog broja proteinskih podjedinica. Vlakna se učvršćuju povezivanjem sa integralnim

proteinima u ćelijskoj membrani ili membrani organela.

Citoskelet eukariotskih ćelija izgrađuju tri vrste vlakana (filamenata):

mikrotubuli,

intermedijarni filamenti i

mikrofilamenti.

Osnovne razlike između njih su u smještaju unutar ćelije, proteinskom sastavu i promjeru

samih vlakana. Mikrofilamenti i intermedijarni filamenti čine mrežu niti koja se pruža kroz

ćeliju, dok mikrotubuli predstavljaju potporne nosače unutar citoplazme.

Citoskelet je jako dinamičan. Brza disocijacija (razdvajanje podjedinica) i asocijacija

(ponovno povezivanje podjedinica) komponenti citoskeleta (prvenstveno tubulina) omogućava

brzu promjenu oblika same ćelije, kao i razmještaj organela unutar citoplazme. Citoskelet je

dinamična struktura koja se konstantno sastavlja i rastavlja.

Mikrofilamenti su sačinjeni od dva lanca aktina koji formiraju dupli heliks (zavojnicu).

Aktin pretstavlja globularni protein izgrađen od 375 amino kiselina, molekulske mase 43kd.

Mikrofilamenti jačaju ćelijsku strukturu, omogućavaju pokretanja tokom ćelijske diobe i

omogućavaju formiranje pseudopodija.  Oni se javljaju kao individualne i mrežaste strukture.

Slika br.3. Mikrofilamenti 2

Mikrofilamenti igraju važnu ulogu u kretanju ćelije i njenom oblikovanju i formi.

Zavisno od uloge koju imaju u određenom dijelu ćelije mikrofilamenti se dijele na grupe koje

obavljaju određene funkcije u ćeliji, i to:

2 http://www.bionet-skola.com/w/Slika:Microfilament.jpg

7

mikrofilamenti koji zajedno sa citoskeletom određuju oblik ćelije;

mikrofilamenti koji učestvuju u formiranju adhezionih pojaseva;

mikrofilamenti koji podržavaju diferencijacije plazmine membrane;

mikrofilamenti koji učestvuju u procesima fagocitoze i pokretima ćelije.

Intermedijerni filamenti su formirani od keratina. Oni omogućavaju ćelijske kontakte

kod višećelijskih organizama. Dobili su ime po tome što im je prečnik nešto veći od prečnika

mikrofilamenata, a manji od prečnika mikrotubula. Koliko je za sada poznato, imaju ih samo

životinjske ćelije. Grade ih veoma različiti proteini. Oni ne učestvuju u pokretima same ćelije

već joj daju mehaničku potporu. Postoji više od 50 vrsta različitih proteina koji su klasifikovani

u 6 grupa na osnovu sekvence amihokiselina koje mogu da čine intermedijalne filamente.

Slika br.4. Intermedijerni filamenti 3

Mikrotubule su sačinjene od proteina tubulina. Tubulin je izgrađen od dve čvrsto

povezane jedinice – alfa i beta tubulina (postoji još jedan tip tubulina, gama tubulin koji se nalazi

na centrozomu).

Slika br.5. Mikrotubule 4

Mikrotubule mogu da se skraćuju i izdužuju. One su u obliku šupljeg cilindra, a u ćeliji

se mogu nalaziti kao pojedinačne ili grupisane u snopove. Samu mikrotubulu čini 13

3 http://www.biologija.rs/intermedijerni_filamenti.gif4 http://www.biokurs.de/skripten/bilder/!tub12.jpg

8

protofilamenata poredanih u krug. Po dosadašnjim saznanjima citologije i bilogije, mikrotibule

imaju tri osnovne uloge u životu ćelije:

pomažu u održavanju oblika;

zajedno sa mikrofilamentima učestvuju u njenom kretanju;

učestvuju u intracelularnom transportu.

Uobičajena ćelijska raspodjela vlakana:

mikrofilamenti (najgušći su ispod ćelijske membrane; učestvuju u fagocitozi,

citokinezi, migraciji ćelije);

intermedijarna vlakna (specifično za tip ćelije);

mikrotubuli (raspoređeni od centrozoma ka periferiji ćelije ili kao poporanj bičevima

i trepetljikama).

Slika br.6. Citoskelet u građi ćelije 5

Citoskelet je vrlo dinamična struktura čije glavne funkcije su:

određuje oblik ćelije,

omogućava kretanje čitave ćelije (bičevi, trepetljike, pseudopodiji),

reguliše kretanje unutarćelijskih struktura (npr. promet organela u eukariotskoj

ćeliji odvija se elementima citoskeleta),

pruža i omogućava mehaničku potporu ćeliji,

određuje raspored određenih struktura (polarnost) unutar ćelije,

učestvuje u diobi ćelije.

Ćelijsko kretanje je u velikoj zavisnosti od citoskeleta ćelije, odnosno ćelijsko kretanje

zavisi od čvrstine ćelije i njene dinamičnosti. Kao što smo već napomenuli, citoskelet je jako

dinamičan. Brza disocijacija i asocijacija komponenti citoskeleta omogućava brzu promjenu 5 http://www.biologija.rs/citoskelet.gif

9

oblika ćelije i razmještaj organela unutar citoplazme. Citoskelet je dinamična struktura koja se

konstantno sastavlja i rastavlja, čime se omogućava kretanje ćelije.

2.3. Goldžijev aparat

Obrazovanje proteina i lipida počinje u endoplazmatičnom retikulumu, ali se u njemu ne

odigrava do kraja. Proteini svoju konačnu strukturu (kvaternernu) stiču u Goldžijevom

aparatu (Goldžijevom kompleksu, oblasti, tijelu), a isto važi i za lipide. Goldžijev aparat

pohranjuje, pakuje i distribuira proteine i lipide te proizvodi polisaharide. Camillo Golgi je 1898.

godine identifikovao Golgijevo tijelo.

Goldžijev aparat se sastoji od 3 – 8 membranskih vrećica pritisnutih jedna na drugu,

diktiosoma. Diktiosom je građen od šupljina ili tzv. Goldžijevih cisterni omeđenih membranom.

Promjer cisterni iznosi 1 μm, 3 do 8 cisterni ja naslagano jedna iznad druge, na rubovima se

nalazi proširenje od kuda izlaze Goldžijevi mjehurići. Diskoidalne kesice (cisterne) su

međusobno skoro paralelno postavljene (kao naslagani tanjiri) i na krajevima su proširene. Od

njih se odvajaju manje ili veće vezikule (mehurići) u kojima su proizvodi sinteze Goldžijevog

aparata.

Slika br.7. Goldžijev aparat 6

Postoje četiri vrste Goldžijevih mjehurića:

1. Tip – spajaju se sa ćelijskom membranom i izlučuju iz ćelije;

2. Tip – vežu se za ćelijsku membranu gdje vrše razne popravke ćelijske membrane;

6http://edu.jccm.es/ies/alonsoquijano/PaginaVieja/websdelosdepartamentos/webdebiologiaygeologia/imagenes/ imagenes_biologia/5_18.JPG

10

3. Tip – Lizosomi – sadrže enzime za razgradnju hranjivih tvari. Lizosomi se još

nazivaju samoubilačke vrećice, jer ako se rasprsnu unutar citoplazme njihovi enzimi

mogu razgraditi sve ostale ćelijske dijelove kao i samu ćeliju;

4. Tip – Peroksisomi – sadrže enzime za razgradnju otpadnih tvari.

Goldžijevo tijelo kontroliše promet  proteina  i  lipida. Ono učestvuje u sintezi

ugljikohidrata i njegovog nakupljanja. Goldžijev aparat modifikuje proteine; proteini koje se

sintetiziraju u zrnatom ER-u putuju u glatki ER i zatim odlaze u Goldžijevo tijelo gdje se za njih

mogu kovalentnom vezom vezatipolisaharidi, zatim sa takvi izlučuju iz Goldžijeva tijela kao

mjehurići na mjestu proširenja cisterni. Goldžijevo tijelo takođe sudjeluje u stvaranju hormona i

pigmenata. Materije sintetisane u endoplazmatičnom retikulumu dopremaju se transportnim

vezikulama do Goldžijevog aparata gde se vrši njihovo sazrijevanje, obilježavanje i sortiranje da

bi se usmjerili ka tačnom odredištu u ćeliji. Goldžijev aparat, dakle, upravlja kretanjem molekula

u ćeliji. Iz endoplazmatičnog retikuluma u Goldžijev aparat dospijevaju:

sekretorni proteini  (oni koje će ćelija  egzocitozom izbaciti u međućelijski

prostor; npr. insulin u ćelijama pankreasa) pa je to sekretorna uloga ove

organele;

proteini i lipidi koji će biti poslati u ćelijsku membranu;

proteini (enzimi) koji će obrazovati lizosome.

Slika br.8. Promet u Goldžijevom aparatu 7

Između Goldžijevog aparata i endoplazmatičnog retikuluma se nalaze vezikule malog

prečnika, a sa suprotne strane se nalaze vezikule većeg prečnika. Strana koja je bliža

7 http://kvhs.nbed.nb.ca/gallant/biology/golgi_apparatus.jpg

11

endoplazmatičnom retikulumu se naziva regeneraciona (cis strana), dok se strana najudaljenija

od endoplazmatičnog retikuluma označava kao sekterorna (trans strana).

Na ponašanje ćelija utiče kretanje ćelije. Najvažniji tip ćelijskih pokreta u tijelu su

pokreti specijalizovanih mišićnih ćelija u srčanom mišiću, skeletnim i glatkim mišićima. Pored

ovih specijalizovanih oblika kretanja, postoje dva osnovna tipa kretanje ćelija, i to:

ameboidno kretanje i

cilijarni pokreti.

Ameboidno kretanje je kretanje cijele ćelije (npr.kretanje leukocita kroz tkivo). Ovaj

oblik ćelijskog kretanja podsjeća na kretanje ameba. Ovo kretanje se sastoji od nekoliko faza:

isturanje pseudopode na jednom kraju ćelije;

pričvršćivanje pseudopode za novi dio tkiva;

kretanje ostatka ćelije za pseudopodom.

Ameboidno kretanje nastaje kao posljedica kontinuirane egzocitoze koja stvara novu

ćelijsku membranu na početnom dijelu pseudopode, dok se u drugim dijelovima ćelije

kontinuirano odvija endocitoza. Za pokretanje ćelije napred bitno je vezivanje pseudopode za

okolno tkivo. Ono se ostvaruje uz pomoć proteinskih receptora koji ublažuju unutrašnjost

egzocitne vezikule. Kad vezikula postane dio membrane pseudopode, ona se otvara, tako da njen

unutrašnji dio postaje spoljašni dio membrane i receptori se vezuju za ligande u okolini. U

procesu ameboidnog kretanja nije poznat izvor energije koji pokreće vezikule.

Ameboidno kretanje vrše najčešće leukociti koji iz krvi prelaze u tkiva i postaju tkivni

makrofagi i mikrofagi. Pored leukocita, po ameboidnom kretanju poznati su i fibroplasti, koji se

kreću prema oštećenim dijelovima tkiva da saniraju oštećenja. Ovaj vid kretanja je posebno

značajan kod fetusa kada embrionalne ćelije prelaze velike razdaljine.

Ono što je karakteristično za proces ameboidnog kretanja ćelije je hemotaksa, odnosno

kontrola kretanja. Hemotaksa nastaje kao posljedica pojavljivanja određenih hemijskih supstanci

(hemotaksičnih materija) u tkivu. Većina ćelija kreće se prema izvoru hemotaksične supstance,

sa mjesta manje koncentracije na mjesto veće koncentracije, a to se naziva pozitivna hemotaksa.

Neke ćelije se kreću na suprotnu stranu od izvora i to je negativna hemotaksa.

Cilijarni pokreti su drugi vid ćelijskog kretanja. To su pokreti koji liče na pokrete bića.

Vrše ih treplje (cilije) koje se nalaze na površini ćelije. Postoje dva mjesta u ljudskom tijelu gdje

se dešavaju ovi vidovi ćelijskih pokreta:

unutrašnja površina respiratornih puteva i

12

unutrašnja površina jajovoda reproduktivnog trakta žena.

U donjim respiratornim putevima i nosnoj šupljini pokreti cilija uzrokuju pomjeranje

sloja mukusa prema farinksu brzinom oko 1cm/min. tako se respiratorni putevi stalno čiste od

mukusa i čestica koje se u njemu talože. U jajovodima treplje pokreću tečnost od ostijuma prema

šupljini uterusa. Ovakvo kretanje tečnosti prenosiu jajnu ćeliju od ovarijuma do materice.

Nije poznato na koji način se kontroliše kontrakcija cilija, pa samim tim i cilijarno

kretanje ćelije.

Oba navedena vida ćelijskog kretanja su u velikoj zavisnosti od citoskeleta ćelije,

odnosno ćelijsko kretanje zavisi od čvrstine ćelije i njene dinamičnosti. Kao što smo već

napomenuli, citoskelet je jako dinamičan. Brza disocijacija i asocijacija komponenti citoskeleta

omogućava brzu promjenu oblika ćelije i razmještaj organela unutar citoplazme. Citoskelet je

dinamična struktura koja se konstantno sastavlja i rastavlja, čime se omogućava kretanje ćelije.

3. ZAKLJUČAK

Svako živo biće sastavljeno je od ćelija. Vidljive su pod mikroskopom, ali ta osobina ne

umanjuje njihovu ulogu u organizmu, niti govori o njenoj jednostavnosti. Naprotiv, ćeliju

13

možemo nazvati najmanjom i najsloženijom "mašinom" koja je neprestano u funkciji radi

održavanja zdravosti organizma.

Složenost ćelije ogleda se ne samo u njenoj funkciji nego i građi. Tako malen sistem ali

ipak sastavljen iz nekoliko djelova, koji opet za sebe čine novi sistem. Svaki dio ima posebnu

ulogu u održavanju normalnog stanja ćelije. Tako da samu ćeliju možemo posmatrati kao jedan

ogranizam. Unutar jednog živog bića, bilo ljudskog, životinjskog ili biljnog, mogu se naći ćelije

različitog oblika i veličine. Ćelije su osnovne građevne jedinice tkiva koje grade različite organe

i organske sisteme. Ćelije su složene i raznolike, specijalizovane za posebne oblike opstanka. 

Eukariotske ćelije imaju visoko organizovanu citoplazmu kroz koju se pruža mreža

tankih cjevčica, odnosno ćelijski kostur ili citoskelet. Citoskelet određuje oblik ćelije,

omogućava njeno kretanje i reguliše organizaciju untarćelijskih struktura. Upravo brza promjena

komponenti citoskeleta omogućava promjenu oblika ćelije i njeno kretanje. Proteini citoskeleta

su raspoređeni tako da grade rešetku, koja se naziva mikrotrabekularna rešetka. Ona obavija

sve organele i prostire se oko njih prožimajući čitavu ćeliju. Rešetka ujedinjuje organele i

citoskelet u jedinstven sistem, dajući time organizaciju citoplazme, određuje oblik same ćelije,

kao i pokrete same ćelije i raspored organela unutar nje.

Goldžijev aparat je citoplazmatična organela koju čini nekoliko elemenata u preciznom

međusobnom odnosu. Uočeno je da se obično nalazi u blizini jedra. U izgradnji ove organele

učestvuju membrane koje omeđavaju unutrašnji prostor – cisternu. Goldžijev aparat (diktiozomi)

su veoma brojne strukture u citoplazmi. Ova organela je izgrađena od malih, grupisanih ili

raspršenih kesa u citoplazmi. Diktiozomi su uključeni u završnu obradu materijala koji će se

izbaciti iz ćelije da bi se od njih izgradio ćelijski zid. Tipičan diktiozom biljne ćelije izgleda kao

grupa tankih, 6-7 spljoštenih kesica (vezikula), koje su naslagane jedna na drugu. U Goldžijevom

aparatu se vrši sazrijevanje, obilježavanje i sortiranje materija sintetisanih u endoplazmatskom

retikulumu, koje se dopremaju transportnim vezikulama do Goldžijevog aparata se da bi se

usmjerili ka tačnom odredištu u ćeliji.

4. LITERATURA

Babić, M. i saradnici. Medicinski leksikon. Zagreb: 1999.

14

Grujčić-Milović, S. i Tomašić, Lj. Atlas hematologije i citologije. Zagreb: 2001.

Grozdanović-Radovanović, J. Citologija. Beograd: 2004.

Guyton, A. C. i Hall, J. E. Medicinska fiziologija. SAD: 1992.

Melita, Š. Citologija – priručnik za nastavnike. Sarajevo: 1976.

Sobota, J. Histološki atlas–citologija, histologija, mikroskopska anatomija. Zagreb: 2004.

Hristić, M. i Potparević, B., Praktikum iz Biologije sa Humanom genetikom.

15