11

CENTRALNI NERVNI SISTEM – CNS

Anatomski obuhvata: - kičmena moždina - produžena moždina - mozak

Funkcije CNS-a

Nervna regulacija putem usmjeravanja nervnih impulsa

Koordinacija dejstava nervnih impulsa

Stvaranje uslova za nastanak nervnih impulsa, njihovo širenje i integraciju

Općenito složen sistem regulacije koji morfološki i funkcionalno čini jedinstvenu i nedjeljivu cjelinu

CNS čini vezu sa ostalim oblicima regulacija

22

33

KIČMENA MOŽDINA

44

55

Funkcije kičmene moždine

Sjedište spinalnih refleksnih centara (somatskih i vegetativnih)

Relejna skretnica senzitivnih informacija za pravac cerebralni korteks, odnosno ventralni korjenovi prema motornim korjenovima kičmene moždine

Provodnik ushodnih aferentnih puteva i nishodnih motornih traktova

66

77

Kičmena moždina kao sjedište refleksnih centara

Spinalni centri eksteroceptivnih i interoceptivnih refleksa, te vegetativni centri

Impulse nastale djelovanjem podražaja iz vanjske i unutraš. sredine u centre donose af. nervna vlakna koja u kič. mož. ulaze kroz dorzalne korjenove i završavaju oko ćelija dorzalnih rogova

Impulsi iz k. možd. prema periferiji odlaze efer. vlaknima koja izlaze kroz ventralne korjenove

Izvan k. možd. sva se vlakna prostiru u zajedničkom – miješanom nervu

U centrima veza između afer. i efer. neurona ostvaruje se preko posredničkog neurona – ovim se omogućavaju procesi: širenja, sumacije i inhibicije refleksa

88

99

Spinalni vegetativni centri

Spinalni centar za disanje – niži centri za disanje: motorni neuroni koji daju nervna vlakna za kontrolu interkostalnih mišića (torakalni dio kič. m.)

Niži vazomotorni centri (grade ih some preganglijskih simpatikusnih neurona) iz kojih izlaze simpatikusana vlakna za kontrolu vazomotora – regulacija krvnog pritiska

Centar za refleksnu kontrolu mikcije (vezikospinalni centar) u sakralnom dijeli sive mase

Centar za refleksnu kontrolu defekacije (anospinalni centar) u sakralnom dijelu

Centar seksualnih funkcija (erekcija i ejakulacija)

1010

Kičmena moždina kao provodni aparat

Bijela masa, sastavljena je od mijelinskih aksona grupisanih u snopove nervnih vlakana (traktove) i grade ushodne i nishodne puteve

- provodna uloga – spaja spinalne centre s višim dijelovima CNS-a ili pojedine centre međusobno

Podijeljena je u tri kolumne: - dorzalne kolumne se sastoje iz vlakana koja uspostavljaju vezu između kič. mož. i senzorne

kore velikog mozga - lateralne kolumne sadrže vlakna koja povezuju motornu koru velikog mozga sa motornim

neuronima kičmene moždine - ventralne kolumne pretežno nose vlakna za

transmisiju nocicepcije i termosenzitivnosti, mada sadrže i dio motornih vlakana

1111

Spinalni provodnici se dijele na: - ushodni - nishodni

1212

Moždano stablo: produžena moždina, pons i mezencefalon:

1313

U izvjesnom smislu moždano stablo je proširenje kičmene moždine naviše u kranijalnu duplju

- sadrži motorna i senzorna jedra koja izvode motorne i senzorne funkcije za lice i glavu na isti način kao što ventralni i dorzalni sivi rogovi kičmene moždine izvode ove funkcije od vrata naniže

Ima i specijalne kontrolne funkcije: kontrola - respiratornih funkcija - kardiovaskularnih funkcija (rad srca, pritisak, preraspodjela krvi) - digestivnih funkcija - mnogih stereotipnih pokreta - ravnoteže - očnih pokreta

Iz moždanog stabla izlaze moždani nervi: od III - XII

1414

1515

Funkcija diencefalona: talamusa i hipotalamusa

1616

Talamus: osnovna relejna stanica za senzorne informacije (izuzetak su olfaktorne informacije)

1717

Informacije iz malog mozga i bazalnih ganglija, prije nego što dospiju u cerebralnu koru, prolaze kroz talamus

1818

Talamus je povezan s kortikalnim i subkortikalnim strukturama značajnim za somatske i autonomne funkcije

- veze sa korom su dvosmjerne, prekid tih veza dovodi do gašenja funkcija određenog dijela kore

Talamus i kora v. mozga su osnovne anatomske strukture odgovorne za percepciju iz vanjskog svijeta

Osim što povezuje senzorne puteve s korteksom, jedra talamusa vrše i određenu kontrolu korelacije pojedinih područja velikog mozga

1919

HIPOTALAMUS Područje CNS od ključne važnosti za homeostazu Sjedište regulacija ponašanja vezanih za preživljavanje

individua i održavanje vrsta Područje u kome se ostvaruje jedinstvo humoralne i

nervne regulacije

2020

Hipotalamus

2121

Funkcije hipotalamusa

- Regulacija funkcije prednjeg režnja hipofize

- Regulacija bilansa vode

- Regulacija aktivnosti autonomnog nervnog sistema

- Regulacija uzimanja hrane (apetit) i vode (žeđ)

- Regulacija reprodukcije

- Regulacija određenih ponašanja

- Regulacija cikadrijalnog ritma

- Regulacija tjelesne temperature

2222

Hipotalamus, kao glavni efektorni izlazni put LIMBUSNOG SISTEMA integriše fiziološke mehanizme u određene oblike ponašanja jedinke

Limbusni sistem je dobio ime po tome što mu pripadaju granične strukture bazalnih ganglija i što obuhvata dijelove CNS koji okružuju moždano stablo

- on zapravo formira zakrivljenu granicu između kore i moždanog stabla, oko korpusa kalozuma

Anatomski gledano LS obuhvata medijalne i bazalne površine moždanih hemisfera poznate kao: - limbusna (granična), emocionalna ili visceralna kora - subkortikalna jedra - hipotalamus

Svi ovi dijelovi LS funkcionišu povezano u kontroli najrazličitijih funkcija

2323

2424

2525

Funkcije limbusnog sistema:

Regulacija motivacije: motivacioni dio NS je važan zato što izaziva interes za započinjanje, trajanje i prekid neke aktivnosti

Regulacija emocija: emocije nemaju samo mentalne, nego posjeduju i fizičke komponente koje su diktirane iz simpatičkih i parasimpatičkih centara u okviru LS, a podrazumijevaju vegetativnu ekspresiju u vidu:

- pojačanog ili smanjenog znojenja- kolebanja krvnog pritiska, frekvence i ritma rada

srca - promjene protoka krvi kroz kožu- izmjene dubine, frekvence i ritma disanja- promjene motorike i sekrecije digestivnog trakta- podizanja ili spuštanja dlaka ......

2626

Regulacija ponašanja: obzirom da reguliše ponašanje u različitim situacijama LS zapravo kontroliše ispoljavnje i intenzitet raznih nagona i instikata kao što su:

- borbenost, smirenost, liderstvo, razjarenost, ponašanje pri uzimanju hrane, žeđ, glad, apetit,

strah, zadovoljstvo, polni nagon i materinski instikt

LS omogućava različito ponašanje dom. živ. zavisno od vrste, pola, uzrasta, sredine u kojoj žive, godišnjeg doba....

Za kontrolu ponašanja posebno su značajni polni hormoni, zato što mijenjaju ekscitabilnost neurona LS

- androgeni pojačavaju agresivnost i diktiraju karakteristično muški tip ponašanja- ženski p. hormoni, posebno estrogeni, potenciraju tipično žensko ponašanje

2727

Usklađivanje rada unutrašnjih organa: limbusna kora kontroliše autonomne centre hipotalamusa i preko njih, zahvaljujući visceralnim refleksima,

- usklađuje rad unutrašnjih organa, međusobno i shodno uslovima vanjske sredine

LS ima i ulogu “biološkog sata”: kontrola funkcija koje se ritmično ponavljaju, u zavisnosti od stalnih i periodičnih promjena uslova vanjs. sred. (dan-noć, godišnje doba idr.)

LS izaziva: - smjenu budnosti i spavanja, - dnevne i sezonske varijacije lučenja nekih hormona (reguliše ritmičnost estralnih, tj. menstrualnih ciklusa, porast konc. STH tokom spavanja i porast nivoa kortizola u vrijeme budnosti, - oscilacije krvnog pritiska, tj. temperature i krvne slike

2828

Uloga LS u konsolidovanju pamćenja: LS ima ključnu ulogu u memoriji jer, osim što obrađuje motivaciju za učenje i pamćenje,

- omogućava i konsolidaciju kratkotrajnog pamćenja u dugotrajno

Neki dijelovi LS (amigdalna jedra i hipokampus) memorišu podatke i tako doprinose određivanju reakcije na iste ili slične informacije u bliskoj ili daljoj budućnosti

2929

MALI MOZAK

Lokalizacija: kaudalno od velikog mozga, iznad produžene moždine i ponsa

3030

Funkcije malog mozga: učestvuje u kontroli motorike

Koordinacija pokreta: - oštećenjem m. mozga nastaju nekoordinisani i

netačni pokreti (ataksija) koji remete brzinu, snagu, dužinu i pravac pokreta

Započinjanje i zaustavljanje brzih pokreta: dobijajući informacije o stanju i položaju ekstremiteta u svakom trenutku, MM kontroliše i vodi voljne pokrete

3131

Regulacija tonusa ekstenzornih mišića:

- Mali mozak koriguje eventualne “greške”: greške koje nastaju u toku obavljanja voljnih pokreta

- MM prima istovremeno informacije - iz motorne kore VM o “namjeri”, - kinetičkih receptora iz perifernih dijelova tijela i vestibularnog aparata o tonusu mišića - čulo dodira, sluha i vida informišu ga o trenutnom položaju jedinke i njenih dijelova tijela

- Tako dolazi do upoređivanja pristiglih informacija sa namjerom te se prave signale greške, koje šalje nazad u motornu koru VM, kako bi korekcijom pokreta koji traju obezbjedio preciznost

3232

Održavanje ravnoteže: pri naglim promjenama položaja tijela, sa receptora iz srednjeg uha (čulo ravnoteže) odlaze signali u antagonističke mišiće, najčešće ekstenzore, koji sprečavaju dalji razvoj promjene

- na ovaj način MM koriguje mišićni tonus u cilju održavanja ravnoteže između kontrakcija fleksora i ekstenzora, pri čemu se reguliše stav i položaj tijela

= ravnoteža tijela

3333

Vegetativni (autonomni) Nervni Sistem - VNS

Opšta funkcija: zajedno sa sistemom humoralne regulacije obavlja korelaciono-regulacionu ulogu funkcije pojedinih organa ili sistema, usklađujući im funkciju s potrebama organizma

Funkcioniše na bazi informacija koje neprekidno prima iz unutrašnjih organa, slično somatskom i VNS je organizovan na principu refleksnog luka takozvanih visceralnih (autonomnih) refleksa

- generalno gledano, posredstvom hormona, simpatičkom i parasimpatičkom regulacijom, visceralni refleksi kontrolišu homeostazu, reproduktivne funkcije i regulišu emocije

Visceralni refleksni luk, isto kao i somatski, posjeduje pet osnovnih komponenti:

3434

3535

3636

Funkcionalna organizacija VNS-a – sastoji se iz 2 dijela:

Centralni dio VNS: pripadaju mu strukture - limbičkog sistema (limbusna kora, odgovarajuća subkortikalna jedra i hipotalamus u kome se nalaze glavni centri) - određene strukture moždanog stabla - kičmena moždina

Periferni dio VNS čine simpatičke i parasimpatičke ganglije i vlakna koja ih povezuju sa receptorima i efektorskim ćelijama unutrašnjih organa

3737

Vegetativne ganglije: nervne tvorevine smještene između vegetativnih centara i efektornih organa na periferiji

3838

Vegetativna nervna vlakna: prema pravcu provođenja impulsa: aferentna i eferentna:

Aferentna vlakna: provode impulse od unutrašnjih organa (receptora) prema CNS-u

- čitavom dužinom su mijelinizirana - ne prekidaju se u ganglijama - obično su u sastavu somatskih nerava - završavaju i sinaptički kontaktiraju s ganglijskim ćelijama zadnjih i lateralnih rogova kič. možd.

I analognim formacijama produžene moždine - preko ovih vlakana prenose se impulsi

(informacije) za niz respiratornih, vazomotornih, viscero-somatskih i drugih refleksa

3939

Eferentna vegetativna vlakna: na bazi odnosa prema ganglijama dijele se na preganglijska i postganglijska

Preganglijska simpatikusna i parasimpatikusna vlakna uglavnom su mijelinisana vlakna tipa “B”, dok su postganglijska vlakna pretežno nemijelinisana “C” vlakna

4040

Funkcionalno se VNS može podijeliti na holinergični (ACh) i noradrenergični (NA):

Holinergična vegetativna vlakna: - sva preganglijska vlakna simpatikusa i

parasimpatik. - postganglijska parasimpatikusna vlakna - malobrojna simpatikusna vazodilatacijska vlakna za vazomotore skeletnih mišića, krvne sudove površinskih dijelova kože, znojne žlijezde i za mišiće podizače dlaka

Noradrenergična vegetativna vlakna: postganglijska simpatikusna vlakna (ostala !)

4141

4242

4343

4444

4545

4646

4747

4848