Download pdf - CRNOGORSKA AKADEMIJA NAUKAIUMJETNOSTI · PDF fileMaloljetnicka delinkvencija u Crnoj Gori 413 10. 5. Epidemioloska slika samoubistava u Crnoj Gori 418 10. 6. Epidemioloska slika upotrebe,

CRNOGORSKA AKADEMIJA NAUKAIUMJETNOSTI

Posebna izdanja (monografije i studije) Knjiga 73 Sveska 6

CRNA GORA U XXISTOLJECU

- U ERIKOMPETITIVNOSTI

POPULACIONIASPEKTI

Urednik Petar Vlahovic

Podgorica, 2010.

SADRZAJ

Petar Vlahovic UVODNIOSVRT 15

I DEMOGRAFSKA KRETANJA

1. Radovan Bakic, Dragica Mijanovic, Miroslav Doderovic DEMOGRAFSKA KRETANJA 29

1.1. Tendencije kod apsolutnog i relativnog kretanja 31 1. 2. Tendencije kod prirodnog kretanja stanovnistva 38 1. 3. Tendencije kod mehanickog kretanja stanovnistva 40 1.4. Projekcije migracionih kretanja 41 1. 5. Tendencije kod gustine naseljenosti 41

1.5.1. Ciljevi i projekcije kretanja stanovnistva i gustina naseljenosti 43 1. 6. Tendencije kod kretanja starosne strukture stanovnistva 45

1.6.1. Promjene starosne strukture ukupnog stanovnistva Crne Gore 45 1.6.2. Promjene starosne strukture po regionima 53 1.6.3. StanovniStvo regiona po velikim starosnim

grupama (0-19,20-59 i 60 i vise) 63 1.6.4. Promjene starosne strukture po opstinama 68

1. 7. Ciljevi i projekcije starosne strukture 75 1. 8. Tendencije kod kretanja obrazovne strukture stanovnistva 85 1. 9. Ciljevi i projekcije obrazovne strukture 101 1.10. Tendencije kod ekonomske strukture 101

1.10.1. O odnosima kretanja izmedu aktivnog, stanovnistva sa licnim prihodom i izdrzavanog stanovnistva 101

1.10.2. Kretanje aktivnog stanovnistva po glavnim sektorima djelatnosti 102 1.10. 3. Ispoljene tendencije kod kretanja poljoprivrednog stanovnistva 106

1. 11. Ciljevi i projekcije ekonomske strukture 107 1.12. Tendencije kod kretanja urbanizacije 107

1.12.1. Kretanje gradskog stanovniätva Crne Gore 107 1.12. 2. Demografsko-populacioni aspekti urbanizacije u Crnoj Gori 115

1.12. 2.1. Ciljevi demografskog razvoja 117 1.12. 3. Funkcionalni aspekti kretanja urbanizacije Crne Gore

po regijama i opStinama, stanje problemi i mjere 117 1.12. 3.1. Znacaj posebnih funkcija i proces urbanizacije 117

6

1.12. 3. 2. Mreza i sistem naselja Crne Gore 11° 1. 12. 4. Savremeni drustveno ekonomski procesi razvoja naselja Crne Gore.... 121

1.12. 4.1. Razvoj process u primorskoj regiji 121 1. 12. 5. Razvoj savremenih procesa u sredisnjoj regiji 123 1. 12. 6. Razvoj savremenih procesa u sjevernoj regiji 124 1. 12. 7. Razvoj savremenih procesa u sjeveroistocnoj regiji 125 1. 12. 8. Relacija urbanizacija i odrzivi razvoj podrazumijeva 125 1. 12. 9. Ekonomski i komunalni aspekti kretanja urbanizacije,

po regijama i opstinama, stanje problemi i mjere 126 1.12. 9.1. Urbanizacija i opremljenost naselja Crne Gore 126 1.12. 9. 2. Urbanizacija i opremljenost naselja primorske regije 127 1.12. 9. 3. Urbanizacija i opremljenost naselja sredisnje regije 128 1.12. 9. 4. Urbanizacija i opremljenost naselja sjeverne

i sjeveroistocne regije 129 1. 12. 10. Urbanizacija i ogranicenja u razvoju 131 1. 12. 11. Razvoj saobracaja i urbanizacija 131 1. 12.12. Ekonomski aspekt i urbanizacije 134

1.12. 12.1. Mjere za podrsku razvojne strategije turizma i urbanizacije 135

1. 12. 13. Ublazavanje regionalnih razlika i urbanizacija 135 1. 12. 14. Urbanizacija i konflikti u koriscenju prostora 136 1. 12. 15. Urbanizacija i drustvene djelatnosti 137 1. 12.16. Odrzivi gradovi u Crnoj Gori u XXI vijeku 137

1.12.16.1. Naselja u Crnoj Gori, povrsine izgradenih struktura i planirane povrsine 138

1.12.16. 2. Mreza naselja i prostorni procesi u Crnoj Gori 139 1. 12. 16. 3. Gradovi i odrzivi razvoj 140 1.12.16. 4. Umjesto zakljucka 153

1. 13. Ciljevi i projekcije urbanizacije 153 1. 14. Tendencije kod kretanja razmjestaja stanovnistva u prostoru 154 1. 15. Redistributivna demografsko-populaciona politika 156

1. 15. 1. Neravnomiernost u razmjestaju stanovnistva Crne Gore na pocetku treceg milenijuma 156

1. 15.2. Neki pokusaji primjene redistributivne demografsko-populacione politike 158

1. 15. 3. Redistributivna populaciona politika kao komponenta prostorne politike 161

1. 15. 4. Moguci model redistributivne populacione politike u Crnoj Gori.... 164 Literatura

II PRIRODNE PROMJENE I ZDRAVLJE I 2IVLJENJE

2. Bozidar Bojovic PRIRODNE PROMJENE STANOVNISTVA 171

2. 1. Kratka demografska istorija Crne Gore 172 2. 2. Pregled kretanja stanovnistva od 1523. do 2003. godine 174

2. 2.1. Indeks porasta stanovnistva u Crnoj Gori 177 2. 3. Prirodne promjene stanovnistva

7

2. 3.1. Radanje - natalitet 181 2. 3.1.1. Kretanje i projekcije nataliteta u svijetu 182 2. 3.1. 2. Kretanje i perspektive nataliteta u Crnoj Gori 183 2. 3.1. 3. Zivorodeni u braku i van braka 192 2. 3.1.4. Zivorodeni uz struònu pomoc 193 2. 3.1. 5. Radanje djece sa malom tjelesnom teiinom 194 2. 3.1. 6. Projekcija nataliteta u Crnoj Gori 194

2. 3. 2. Plodnost - fertilitet 197 2. 3. 2. 1. Kretanje i projekcija fertiliteta u svijetu 197 2. 3. 2.2. Kretanje i perspektive fertiliteta u Crnoj Gori 202 2. 3. 2. 3. Karakteristike starosnog modela fertiliteta 208 2. 3. 2. 4. Prosjeéna starost zena pri radanju 210 2.3.2.5. Éivorodeni po redu rodenja 211 2. 3.2.6. Projekcija fertiliteta u Crnoj Gori 212

2. 3. 3. Umiranje - mortalitet 213 2. 3. 3.1. Mortalitet u Crnoj Gori 214

2.3.4. Prirodni priraátaj 228 2. 3.4.1. Prirodni priraátaj u Crnoj Gori 229 2. 3.4.2. Vitalni indeks 232 2. 3. 4. 3. Projekcija prirodnog priraátaja u Crnoj Gori 235

2.3. 5. Pokazatelji braénosti stanovniátva 237 2. 3. 5.1. Bracna struktura stanovniátva Crne Gore 237 2. 3. 5. 2. Sklopljeni brakovi 239 2. 3. 5. 3. Nivo razvedenosti brakova 241 2. 3.5.4. Porodica prema tipu i broju djece u Crnoj Gori 243

2. 3. 6. Zbirni pregled pokazatelja prirodnih promjena stanovniátva sa projekcijom do 2050. godine 244

Osnovne karakteristike porodice 249 2. 3. 7. Suátinski problem! u kretanju prirodnih promjena

stanovniátva Crne Gore 1948-2008 251 2. 3. 7.1. Negativne tendencije prirodnih kretanja 252 2. 3. 7. 2. Pozitivne tendencije u prirodnim kretanjima 252 2.3.7. 3. Identifikacija faktora (uzroka) koji su uticali

na prirodne promjene stanovniátva 253 2.3.7.4. Zaklju£ak 254

2. 3. 8. Program demografskog oporavka 255 2.3.8.1. Glavni ciljevi 255 2. 3.8. 2. Mjere oporavka 256

Literatura 262

3. Novo VujoSevié SOCIOEKONOMSKIUZROCISMANJENJA (POVECANJA) NATALITETA 265

3. 1. MetodoloSke napomene (metodoloáka polaziáta) 265 3.1.1. Odrzivi razvoj 265 3.1. 2. Jasno odredenje prioriteta u razvoju 265 3. 1. 3. Demografski razvoj i populaciona politika 266 3.1.4. Uskladivanje mjera ekonomske, socijalne i populacione politike 266 3.1.5. Neophodnost posmatranja nataliteta u procesu promjena 266 3.1.6. Identifikacija uzroka 267

3. 2. Patrijarhalno drustvo u Crnoj Gori i njegov odnos prema natalitetu 267 3. 2.1. Drultveno-srodnicko grupisanje u patrijarhalnom druátvu 267

8

3. 2. 2. Uticaj patrijarhalnog grupisanja na natalitet, na reprodukciju stanovnistva 268

3. 3. Transformacija patrijarhalnog u savremeno 270 3. 3.1. Slabljenje patrijarhalnog „omotaca" porodice 270 3. 3. 2. Redukcija porodicnih funkcija 270

3. 3. 2.1. „Atomizacija" porodice (domacinstva) 271 3.4. Stavovi ispitanika o broju djece u porodici 272 3. 5. Planska porodica (planiranje poroda) 274 3. 6. Emancipacija zene i natalitet 275

3.6. 1. Emancipacija u porodici 275 3. 6. 2. Zaposljavanje zene kao vid njene emancipate 276

3. 7. Migracije i natalitet 277 3. 7.1. Odlazak u inostrane zemlje 277 3.7.2. Regionalne migracije 278 3. 7. 3. Migracije selo - grad 278

3.8. Devijantna ponasanja 279 3. 9. Drustvena kriza i natalitet 280 3. 10. Socijalno raslojavanje 281 3. 11. Ostaci patrijarhalne svijesti 281

3. 11. 1. Negativno trosenje slobodnog vremena 281 3. 12. Sumiranje uzroka 282 3. 13. Kreiranje adekvatnih mjera u cilju prevazilazenja

negativnih uticaja na natalitet 283 3. 13. 1. Ravnomjerni regionalni razvoj 284 3.13. 2. Revitalizacija sela i poljoprivrede 284 3. 13. 3. Cinjenicka podloga mjera socijalne

i populacione politike 284 3.13. 4. Pretpostavke zdravog drustva 285 3.13. 5. Kako zaustaviti i preusmjeriti neke negativne

tendencije u pravilnosti promjena 285 Literatura 286

4. Milos Banicevic UTICAJ MATERIJALISTIÉKE KULTURE NA STANJE PORODICE IRAZVITAK STANOVNISTVA 287

Literatura 292

5. Sasa Raicevic REPRODUKTIVNO ZDRAVLJE 293

5. 1. Planiranje porodice i kontrola radanja 294 5. 2. Kontracepcija ritma ili periodicna apstinencija 295

5. 2.1. Prekinut odnos (coitus interuptus) 296 5.2.2. Barijerne metode 296 5.2.3. Hormonska oralna kontracepcija 296

5.3. Abortus 296 5. 4. Reproduktivno zdravlje u Crnoj Gori 297 5. 5. Zakljucak 298 Literatura 298

9

Noviça Vujosevic ZDRAVLJE 12IVLJENJE 299

6.1. Determinante zdravlja 300 6. 1. 1. Broj i rast stanovnistva, polna i dobna strukture 300 6. 1.2. Dobna struktura 304 6.1.3. Ocekivano trajanje zivota 307 6.1. 4. Bracno stanje 308 6.1. 5. Natalitet 308 6.1. 6. Fertilitet zenskog stanovnistva 310 6.1.7. Smrtnost 312 6.1.8. Smrtnost odojcadi 315 6.1. 9. Prirodni prirastaj 316 6.1.10. Nacionalna i vjerska pripadnost 317 6.1. 11. Pismenost i obrazovni nivo 318 6.1. 12. Zaposlenost i zarade 318 6.1.13. Zastita zivotne sredine i 320 6.1. 14. Voda za pice 321 6.1.15. Kontrola zdravstvene ispravnosti zivotnih namirnica

i predmeta opste upotrebe 322 6.1.16. Obolijevanje stanovnistva 323

6.2. Bolnicka sluzba 328 6. 3. Stomatoloska zdravstvena zastita 328 6. 4. Zdravstvene ustanove i zdravstveni radnici 329

6. 4.1. Zdravstveni radnici i zdravstveni saradnici 333 6.5. Finansiranje 335 6. 6. Zdravlje i zivljenje u buducnosti 337 6. 7. Strateske smjernice na unapredenju zdravlja i zivljenja 342 6. 8. Ciljevi u unapredenju zdravlja i iivljenja 343 6.9. Zakljucak 347 Literatura 348

III POPULACIJAIPOJEDINAC U DRUSTVENOM SISTEMU

TEHNOLOGIJE VLASTI

7. Slobodan Vukicevic KOMPETITIVNOSTITEHNOLOGIJA VLASTI SA STANOVlSTA P0L02AJA POJEDINCA IPORODICEICRNOGORSKOM DRUSTVU 353

7.1. Teorijski pristup: socioloskí pojam kompetitivnosti 354 7. 2. Progres, demokratija i kompetitivnost 355 7.3. Institucije - kljucna varijabla razvoj a 358 7.4. Trziste i kompetitivnost 359 7. 5. Moralna kontrola i kompetitivnost 359 7. 6. Socijalni kapital i kompetitivnost 359 7. 7. Drustvena patologija i kompetitivnost 360 7. 8. Demografski razvoj u kontekstu drustvenog razvoja 362 7. 9. Populacija i pojedinac u drustvenom sistemu

tehnologije vlasti u Crnoj Gori 363

10

7. 10. Drustvo-porodica u stavovima gradana 366 7. 11. Zavrána anliza - preporuke 377

Literatura

8. Goran Ceranic FENOMEN SOCIJALNEISKLJUCENOSTII KARAKTER KOMPETITIVNOSTI DRU$TVENOG SISTEMA CRNE GORE 385

Literatura

9. Ljiljana Vujadinovic FENOMEN I POLITIKA STANOVANJA I KOMPETITIVNOST DRUSTVENOG SISTEMA 401

9.1. Pregled broja stanova za Crnu Goru i opstine: Podgorica, Niksic, Bijelo Polje i Budva 404

9. 2. Politika stanovanja u Crnoj Gori 406 9. 3. Prostorni resursi i javna dobra u eri kompetitivnosti 407 Literatura 408

10. Tatjana Vujovic KOMPETITIVNOST DRUSTVENOG SISTEMA I SOCIOPATOLOSKE POJAVE 409

10.1. Uvod 409 10.2. Adolescent! kao rizicna grupacija u Crnoj Gori 410 10. 3. Porodicni faktori rizika za nastanak sociopatoloskih pojava 412 10.4. Maloljetnicka delinkvencija u Crnoj Gori 413 10. 5. Epidemioloska slika samoubistava u Crnoj Gori 418 10. 6. Epidemioloska slika upotrebe, zloupotrebe i zavisnosti

od psihoaktivnih supstanci u Crnoj Gori 418 10.7. Drustveni kontekst krize obrazovnog sistema i oblici skolskog nasilja 420 10. 8. Epidemioloska slika rasprostranjenosti nasilja u skolama u Crnoj Gori 421 10. 9. Mjere prevencije i suzbijanja sociopatoloskih pojava 421 10.10. Zakljucak 422 Literatura 423

11. Slobodan Zecevic KONFESIONALNA STRUKTURA CRNOGORSKOG DRUSTVA KAO SOCIJALNI KAPITAL SA STANOVlSTA KOMPETITIVNOSTI DRUSTVENOG SISTEMA CRNE GORE 425

11.1. Uvod 425 11. 2. Kompetitivnost i socijalni kapital 426 11. 3. Tehnologija vlasti 427 11.4. Metodoloske postavke 427 11. 5. Izvori i analiza podataka 428 11.6. Zakljucak 430 Literatura

11

IV URBANIZACIJA, RURALIZACIJA, OBEZBJEDENJE HRANE, VÖDE MUL-TINACIONALNA I MULTIKONFESIONALNA DRZAVA, ODNOS POLO-VA I POLOZAJ ZENE U CRNOJ GORI; IDENTIFIKACIJA STANOVNISTVA I KULTURNIIDENTITET; MIGRACIJE SELO - GRAD I TRADI-

CIONALNA ARHITEKTURAIULOGA U SAVREMENOM DOBU

12. Petar Vlahovié NEKE ETNOLOSKO-ANTROPOLOSKE ODREDNICE 435

12.1. Urbanizacija 435 12.1.1. Uvod 435 12.1. 2. Stanje 436 12.1.3. Problem! 437 12. 1. 4. Preporuke 440

12. 2. Ruralizacija 442 12.2.1. Uvod 442 12.2.2. Stanje 442 12.2.3. Problem! 445 12. 2. 4. Preporuke 445

12. 3. Etika multinacionalne i multikonfesionalne drzave 449 12.3.1. Uvod 450 12. 3. 2. Stanje 450 12.3.3. Problem! 454 12. 3. 4. Preporuke 454

12.4. Obezbjedenje hrane i vode 455 12.4.1. Uvod 455 12.4. 2. Hrana 456

12. 4. 2.1. Stanje 456 12.4.2.2. Problem! 457 12.4.2.3. Preporuke 458

12.4.3. Voda 459 12.4.3.1. Uvod 459 12.4.3.2. Stanje 459 12. 4. 3. 3. Problem! 461 12.4.3.4. Preporuke 461

12. 5. Odnos polova i zapoüljavanje 461 12.5.1. Uvod 461 12.5.2. Stanje 461 12.5.3. Problem! 468 12. 5. 4. Preporuke 468

12.6. Polozaj zene 469 12. 6. 1. Uvod 469 12. 6. 2. Stanje 469 12.6.3. Problem! 477 12. 6. 4. Preporuke 477

12

13. Lidija Vujacic IDENTIFIKACIJAI PROJEKCIJA STANOVNISTVA NA KULTUROLOSKOMIANTROPOLOSKOM PLANU (ODNOS LOKALNOG, REGIONALNOG I GLOBALNOG) 479

13. 1. Uvod 480 13. 2. Kulturni identitet, region(alizacija) i globalizacija,

kultura svijeta - teorijski okvir procesa 482 13.2.1. Kulturni (nacionalni) identitet 482 13. 2. 2. Region(onalizacija) 483 13. 2. 3. Globalizacija 484 13.2.4. Kultura svijeta 487

13. 3. Postoji li evropski kulturni identitet? 489 13. 4. Crna Gora i Evropska unija 493

13. 4.1. Stanje i razvojne pretpostavke 493 13.4.2. Moguci problem! 494 13.4.3. Moguci pravci razvoja 497

13. 5. Crna Gora i proces (kulturne) globalizacije 498 13. 5. 1. Stanje i razvojne pretpostavke 498 13. 5. 2. Moguci problem! 499 13.5.3. Moguci pravci razvoja 499

13. 6. Kulturni (nacionalni) identitet u funkciji turistickog imidza Crne Gore ...500 13. 6.1. Stanje i razvojne pretpostavke 500 13.6.2. Moguci problem! 502 13.6.3. Perspektive razvoja 502

13. 7. Zakljucak 503 Reference 504 Literatura i izvori 504

14. Simeun Raonic MIGRACIJE SELO - GRAD I MOGUCI PRAVCI RAZVOJA BRDSKO-PLANINSKIH NASELJA 507

14.1. Uvodne napomene 507 14. 2. Migarcije selo - grad 508

14. 2.1. Demografske posljedice 512 14. 2. 2. Socijalne posljedice 513 14.2.3. Ekonomske posljedice 515 14. 2. 4. Prostorne posljedice 516

14. 3. Ekonomski faktor - primarni faktor raslojavanja i strukturne mijene seoskog drustva 518 14.3.1. Deruralizacija 520 14. 3. 2. Deagrarizacija 523 14. 3. 3. Polutani 529

14. 4. Ruralizacija gradova u drugoj polovini XX vijeka 530 14. 5. Neke karakteristike tranzicionog razdoblja 532 14. 6. Moguci pravci razvoja brdsko-planinskih naselja 536

14. 6.1. Infrastrukturna obnova 538 14. 6. 2. Kadrovi i kvalitet 540 14. 6. 3. Demografska revitalizacija 542 14. 6.4. Poljoprivreda i turizam - osnova razvoja brdsko-planinskih naselja 545

13

14. 7. Umjesto zakljuèka 549 Literatura 550 Analizirana dokumentacija 552 Statistiâka grada 553

15. Vladislav Ivanovic CRNOGORSKA TRADICIONALNA ARHITEKTURA INJENA ULOGA U SAVREMENOM DOBU 555

15.1. Uvod 556 15.2. Regionalizacija teritorije Crne Gore u kontekstu teme 558

15.2.1. Tipologija tradicionalne varoske i seoske kuce i element! arhitekture 558 15.2.1.1. Tipologija i elementi arhitekture u okviru juzne regije 558 15. 2.1. 2. Tipologija i elementi arhitekture u okviru sredisnje regije... 559 15.2.1. 3. Tipologije i elementi arhitekture u okviru sjeverne regije.... 559

15. 3. Stanje i problemi zaätite graditeljskog nasljeda u Crnoj Gori 560 15. 4. Savremene realizacije i preporuke za gradenje 562

15. 4.1. Opste smjernice za gradnju 562 15.4.1.1. Smjernice za zone nove gradnje 562

15. 4. 2. Pozitivni primjeri odnosa prema kontekstu kao preporuke za gradenje 564 15. 4. 2.1. Realizacije sa prostora primorja (juzna regija) 564 15.4.2. 2. Realizacije sa prostora sredisnje regije

(karstna oblast i Zetsko-bjelopavlicka ravnica) 564 15.4. 2. 3. Realizacije i projekti sa prostora visokih planina

(sjeverna regija) 564 15. 5. Zakljuõak 565 Literatura 565

Saradnici na potprojektu „Populacioni aspekti" 567 Pregled aktivnosti na potprojektu 569 Projekat „Crna Gora u XXI stoljecu - u eri kompetitivnosti" 571