Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado, es propiedad de la Secretaria
de Educación, fue elaborada en el marco de la Emergencia Nacional COVID-19, en
respuesta a las necesidades de seguimiento al proceso enseñanza aprendizaje, en centros
educativos gubernamentales de Honduras, C. A.
Presidencia de la República
Secretaría de Estado en el Despacho de Educación
Subsecretaría de Asuntos Administrativos y Financieros
Subsecretaría de Asuntos Técnico Pedagógico
Dirección Departamental de Educación Gracias a Dios
Dirección General de Modalidades Educativas
Subdirección General de Educación para Pueblos Indígenas y Afrohondureños
Autoría
Dirección Departamental de Educación El Paraíso
Revisión de estilo y adaptación
Eda Mayra Meza Zelaya
Revisión técnica grafica pedagógica
Dirección General de Innovación Tecnológica y Educativa-SE
Traducción
Livia Arely Valladares Ramos
Elvis Omar Martínez Pascon
Coordinación Departamental de Educación
para Pueblos Indígenas y Afrohondureños
Loy Alessandro Cruz Puerto
Diseño y Diagramación
Yadira Yaneth Figueroa Alvarenga
Eleazar Tomé Escobar
©Secretaría de Educación
1ª Calle, entre 2ª y 4ª avenida de
Comayagüela,
M.D.C., Honduras, C.A.
www.se.gob.hn
Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales Primer Grado
Primera edición 2020
Distribución gratuita – Prohibida su venta
MÂDIKANKA
COVID-19 siknis ka ba mita wan tuktan ka mairin an waikna nani ba aikaina
ra lân taki wâbia dukia ra, utla ra tâ baikaia kûl warkka nani ra, bâku lika asla
îwaia lâka ba kau pawaia sip kabia, pamali kam aikuki, an wan nâtka bara
wan daukan ka nani ba sin kau pain taki wabia dukia ra, naha warkka
wauhka tâya “Utla ra Lân Takaia Ba” yâbisa, utla bîla ra kûl dukia nani brîsma
ba wal, lân takaia warkka nani ba daukbia dukia ra. Warkka sut ba lika lilia
daukia dukia sa, an ai taim ka manki, pamali sut aikuki daukaia dukia ra yâbi
sa.
Sip sa luhpiam mairin apia luhpiam waikna ba, man nît kam takaia, wark nani
kum kum dauki wâbia taim, an wark nani kum kum ra man smalkaia takma,
nahki daukaia tanka nani ra. Baha mita lika aisi, yâpti bara main kaiki uplika
nani sut ba tuktam kam yûla kahbi yâbrika, ai warkka nani daukaia ba târa
pali sa.
Yang nani kasak lûkisna man nani tâ baiki bara main kaiki an lamtwanka lâka
yâbisma ba wal, luhpiam mairin an waikna sut, lân takaia warkka nani ba
utla bîla ra kasak pain daukbia sa.
Secretaría de Estado en el Despacho de Educación
4
WARK WAUHKA TÂYA KUM
KÛL NANI APISKA TARKIKA TARA BA WINA.
Baikan ka silpi: wan win aba nu takaia.
Turka lalba: upla yawan wan wina piska nani
Turka bapanka ba: madiki bara nina makaia, upla wan wina piska sait ra
saki yaba,bara praki laki kaikaia yawan yu bani wark ka dauki ba wal.
SINSKA LAKA PLIKI KAIKAIA
1. Yawan kaikaia, lilka bara nahki tuktan mairin bara waikna nani ba puli
aililia brîba.
ANA MARIA
5
WARK WAUHKA TÂYA KUM
DAVID CARLOS
UNA KAKAIA:
A. Dia dukiara yus munisa wan wina piska ANA kangbiba?
B. Dia wan wina piska ba, MARIA yus munisa bukaia pulaika krukmika ba?
C. Dia wan wina piska yus munisa DAVIN kauhras kira ni?
D. Dia daukaia sipsa CARLOS baha wina piska ra kangbi ba wal?
6
WARK WAUHKA TÂYA KUM
AISI KAIKI BARA LAN TAKS
Wan wina aiska ba piska yumhpa brisa: lal, biara, mihta, bara nina sin.
❖ DAUKAIA WARKA NANI
1. paskanka ba kais.
2. Paskanka nani bara kaiki bara wan wis.wan wina piska nani ba.
3. mariks lamla ba,biamra ba,bara minam,mihtam,namnaba,apia kaka upli
k aman wal bara.
7
WARK WAUHKA TÂYA KUM
WAN WINA AISKA RUTKA
❖ DAUKAIA WARK KA NANI.
Mariks.
1. Utlara slaubla ridi wal,wan lilia brisa
¿Yawan dia nitsa?
a. ½ li kap tatua bakrik.
b. 1/2 sal kap tatua kum pura bakrik
c. 2.2/1 plawar kap tatua wal pura bakrik
d. lat ispun walhwal.
e. plun kalat paskaika sin.
f. praipan plastiku kum.
NAHKI DAUKAIA
Pas ba: miks munaia plawar, sal, lat, bara plun kalat paskaika
sin bara praipan plastiku kum.
Wal kaba: li mangkai tawa, tawa, miks muni pulaia plawarka
takbia bakat.
Yumhpimka ba: pat ridi kabia ninkara plawarka pulaika ba,
upla lilka kum paskaia.
8
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Walhwal kaba: upla sut ra madikaia upla lilka paskan ba.
Ulbaia wauhka tayara apia kaka paskanka ba kalat nani wal paskaia upla
lilka kum, bara praks lal, mina, biara, mihta nani sin.
WINA PISKA ALSUT
Laki kaikaya
1. Ai wina piska wal puli naniba kalat ka diks.
Aisi kaiki lan taks
wan wina piska ba wal ra baiki sakisa,pasba mihta bara kuhma nani wal.
DAUKAIA WAR KA NANI
1. klamhkla nani ba purara buki bara niks.
2. ulbaia wauhkan taya ba aima wal purara buks.
3. pliskam kat pali bara aima yumhpa pals.
4. plapi bara aima wal wilwi taus.
5. wan wis ani wina piska ba wal,wark pas taura
Ba daukan.
9
WARK WAUHKA TÂYA KUM
❖ Ulbaia wauhka taya ba bukaia kaka yus
munisa._____________________________________________________
❖ palaia kaka yus
munaiasa.__________________________________________________
❖ srutwaia kaka yus
munania.___________________________________________________
❖ plapaia bara yus
munia._____________________________________________________
6. Ulbaia wauhka tayara klaki paraks tuktan kum bal puli kaka.
10
WARK WAUHKA TÂYA KUM
TÛRKA LAL: WAN WINA MAINKA KAIKAIABA.
Lukan ka bapankaba: nahki natkara wan win aba pain mainkaikaia bara
piska bani ba kakaira kaia.
LUKANKA KAIKPI
1. Krukma kum wal praks, ansaba wan wina kiln brikaia dukiara wan wiba.
2. Wan wis ani wina piska banira yus muni ba.naha dimaika dukia nani
ba.bara ta mangkaia turka aslika yariba.
❖ sus naniba yus munisa
wan________________________________________________
❖ prak nani ba yus munisa
wan________________________________________________
❖ lal mangka ba yus minisa
wan________________________________________________
❖ nana mangka ba yus munisa
wan________________________________________________
❖ traus nani ba yus munisa
wan_____________________________________________
11
WARK WAUHKA TÂYA KUM
LAN TAKAIA
Wan wina ba prakaia nitsa kuala wal bara baku lika wan win aba lapta bara
li nani ba wan amras bara wan busras kabia, daiwan nani sin wan samras
kabia.
Wan wina pain kabia watsa kaka wapaiasa, plapayasa, aiwanayasa,
pulayasa liura yawaiasa, bara klin pali kaia.
LAN TAKANBA KULKAIASA
1. lain kum wal prakaia prak nani ba ani wan wina piskara yus muniba.
12
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Wan Kupia kraukaia
Wam wina mainkaia sa kaka, plapaia, palaia, wapaia, aiwanaia, ruk pulaia,
dans pulaia, bara kiln kaia piuwa banira.
Turka lalba: wan wina piska nani ba nahki ain warka dauki ba kumi bani pura
tan ira bara muhta tan ira sin.
Lukanka bapanka ba: wan wina piska nani ai warka kumi bani brisa aut tan
ira bara muhta taniraba kasak kakaira, bara lan takaiasa.
WAN LILIA BRIPI
Naha lawankana amia pah aiwans man dia tiunka nusmaba wal.
Tuktan waikna bara mairin nani pulaia taki wabiabra, ai wina piska nani ba
nikbi.
Kum, wal, yumhpa, kulki aiwanaia:
Lamla, klahmkla, pamhpaia, bara minam nani ba nikbaia takaskraskira ni.
Lukanka laki kaipi
➢ Dia daukisa tuktan mairin bara waikna nani ba, lawanka ba wal?
➢ Ani wina piska ba nikbiaki?
➢ Ani wina piska ba kau nikbaia laik takansa ki?
13
WARK WAUHKA TÂYA KUM
LAN TAKPI
Yawan, wark, pulanka, bara yu bani wark ka daukaia kakaia kaka yawan
yus munisa wan wina piska nani, bara witin nani bani ba ai wark ka takanka
tanka brisa.
SAMPLA KUM.
❖ Wan mihta prukaia, alkai, kangbaia kaka wan mihta ba yus munisa, bah
aba wan wina piska pura saitka kum yus munisa.
❖ Plapaia, wapaia, palaia, kaka yawan wan mina ba yus munisa bah aba
wan wina piska mayara nanin ba wina sa.
WARK TAKI WAYA NANI BA
1. Nina maks ani wark wala nani dauki yus muniba wan wina piska pura sait
bara muhta sait bani.
2. Ta mangkaia naha turka aslika yari bani ba kau dia turka apu ba.
a. Ulbisna bara dia wini piska yus
munisna._________________________________
b. Plapisna bara ansa wini piska ba yus
munisna._________________________________
14
WARK WAUHKA TÂYA KUM
BAIKANKA SILPIWAL: WAN SINSKA YAMNI KA TARABA.
Turka lalba. Wan sinska ba wan wina piska kum tara bara painkira sa.
Lukanka bapanka ba: lan takaia wan sinska ba winam piska kum wan wina
aukara manis munisa.
SINSKA LAKI KAIKPI
Lilka sat ka wal bara kaiki bara kalatka nani dingkaia ansa lilka kalat want
waba
15
WARK WAUHKA TÂYA KUM
UNA KAKUNA
❖ Ani nani ba sat sat kan prauram?
❖ Ansa wan wina piska ba mita wan madikisa wan mapla wala ba?
❖ Ani wan lal piska ba mita lukaia ba wankiasa?
AISI KAIKI BARA LAN TAKAIA
Lalba wan wina pura satka kum sa, bara bahara wan mawan sin barasa.
Wan mawan ra kaikisa yawan liliasa bamna.
Wan sinska ba mita manis munisa wan wina nani ba ayawaia.
Wan sinskaba sika wan lal kamhka ba mita praki yukuki brisa.
16
WARK WAUHKA TÂYA KUM
WAR NANI DAUKAIA
1. Tukta waikna ba pain pali kaikisa lilka paskan ka ba.
2. Aisa bara yapti nani, aisi kaikaia aima kum apia wal piska nani bani ba.
3. Baha ninkara tuktab ba kulkbia kumi bani paskanka lilki bara.
4. Ai lalba alki kaiki bara nina piska bani ba makbia.
WAN SINSKA BA WAN WINAPISKA YAMNI KUMSA
AISI KAIKI BARA KUPIA KRAUKS
Wan sink aba mita wan wina aiska ra mannis munisa, wark daukaia bara wan
lukaika ra sin.
DAUKAIA WARK KA NANI
1. Lilika nani ba kaiki bara man sin dauks.
Lilia sirang iwan sari lawisa
17
WARK WAUHKA TÂYA KUM
2. Ulbaia wauhkam tayara paskai mawan bani lilika ba laki kaiki.
3. Ulbaia wauhkam tayara uls, turka aslika nani kau ulbaia nit nani ba, yus
mun kuir silpi nani mayara ba.
a):______________________________ sinska bara mainkaikisa.
b):_______________________________ lukaia wan ta baikisa.
c):_______________________________ lilika nani ba wan wisa.
4. Lilka tihmuka bani ba pliki saki praks.
sinska mawan lal kamhka
18
WARK WAUHKA TÂYA KUM
5. Wan tahti sinkara ai glaska pliki ta baiks.
BAIKANKA SILPI YUMHPA: SINSKA LAKA NANI YABALKA
TURKA LAL: WAN SINSKA NANI
Turka bapanka ba: madiki bara wiyaia wan wina piska kumi baniba dia ai
warka brisa, bamna nahki mainka kaikaia ba sin kupia kraukaia.
LÛKANKA KAIKPI
1. Man tuktikam ra aisi kaiki yas naha turka yamni luan na.
UNTA WAN PANIKA NANI
Unta laiuhra pali ra, wan pana nakra ba iwikan,bara kakma mairin wihki
tukta silpi twisa ba sin,mairin wan taya ba bara wan daktar ka kiama
ba.mairin taya ba mita dactar kiama ra turi nani ba brihwikan dia nakra
kakma wal aisiba.wan tuktika kakma ba kiawalaia laik kan ani bak lui awaya
bara,wan tuktika twisa ba sin yula kahbi sa yu kumi kan witin nani ba asla taki
aisi kaikan bara lukanka kumi brin asla wark takaia, bara mawan painkira
kum paskaia
19
WARK WAUHKA TÂYA KUM
2. Aisi kaikuma ninkara tuktikam ra, makabi wals bilamni, naha makabanka
naniba.
a. Ya naniba unta laihura iwikan.?
b. Wan panika unta wina nanikan ba dia daukaia laik kan.?
c. Nahki mawan painkira ba paski mauhwan.?
3. Mamwanra kulki bara wan wis,baha turka luanra aisata ba.
LAN TAKAIA
Yawan wan sinska matsip brisa: wan kaikaika, wan wlaika, wan dabaika,
wan kiawalaika, wan mihta kangbaika.
Witin, nani bilka bak yawan dia takiyaba nu takisa.
20
WARK WAUHKA TÂYA KUM
WARK NANI DAUKAIA
1. wauhkam taya ra ulbi bara paskaia uplika nani untara kan turka aisata
ba.
2. Yapti bara aisa nani, luhpiam nanira ta baikaia bara ai ulbaika
wauhkatayara ulbia lilka banira kaiki bara turka aslikaba ta mangkaia kau
want ba.
a.yang brisna____________walaia dukiara.
b.yang brisna____________kaikaia dukiara.
c.yang brisna____________alkaia dukiara.
d.yang brisna____________piaya dukiara.
e.yang brisna____________kiawalaia dukiara.
3. Turka aslika ba, klata mangkaia turka nani kwir silpi bilara ba wal.
A. wan nakra nani ba __________________kaikaia
B. wan kiama nani ba__________________walaia
C. kaikaia wina piska ba sika_____________nâkra
21
WARK WAUHKA TÂYA KUM
KAIKAIA SINSKA BARA WALAIA SINSKA BA
LUKANKA LAKI KIKPI
1. Lilka nani ba pain kaiki bara wan wis dia dukiaba bin nani daukin yaba.
2. Nina makaia diara satka bani,ai lainka ra bahara yaba.
22
WARK WAUHKA TÂYA KUM
AISI KAIKAIA LAN TAKAIA KAKA
Kaikaia sinskaba yawanra sanska wankisa kaikaia.kalat nani, natka nani,
tarkika nani, laihura bara lamara nani, wan nakra ba sika wan wina piska
kaikaika kum sa.
Walaia sinska ba sika, sanska wankisa binka yamni naniba walaia,
bara wan pitka kat sin walikaia, wan kiama ba sika wan wina piska walaia
dukia kunsa
23
WARK WAUHKA TÂYA KUM
BAIKANKA WALHWAL: PUTPAN KIA NANI BARA AUNHKA NANI.
TURKA LALBA: KIAWALAIA SINSKA BARA DABIA SINSKA WAL
SINSKA LAKA PLIKPI
1. Tuktika bara aisi kaiki yas naha turka luan na
Rodrigo ba kul wina taki ai watlara auya kan,
Bara yabalra putipan kum wal prawan bara ai kia
saura wahwikan
Witin aikakma ba praki bara ai yabalka ra imhpakan
Ai watla lamara wan bara,diara auhni piaya dukia kun
kia brin,
Bara naku lukan:yaptikiba pilala auhni kum piakan
kaiasa,
Bara yaptika ba taki rudrigu ra kaiki lilia takan bara ai
nana nani
Alkan bara kiawalan, bara rudrigu mita naku win: yang sipsna ki patam
Auhnikira ba dikua wina mangki briaia,bara yaptika mita win. au luhpi
¡YANG KAIKMA NANI BA KUNIN AIMUNRASKAN BAMNA,+ BINS PILALKA AUHNI
KUN DISUNA
Rudrigu ba kia nani kiawalan ki?
c. Dia wan dahra wali sa wan tuisa wal dabuma bara?
24
WARK WAUHKA TÂYA KUM
LÂN TAKPI
Wan tuisa ba sika, dabaia sinska laka kum sa, twisa ba sika sanska wankisa
diara nani dabikaikaia plun nani sin,wan kakma ba sika wan sinska kum
kialaya sinska sa,bara baku natkara kia sat sat ba nu takaia.
1. Aisi kaiki pliki sakaia ninkara, ulbaia wauhka taya ra baha turka tiuhka
naniba,aisa yapti wal ta baikaia turka binka naniba aisi kaikaia.
Dia barasa, lilia bara sari wal mitilkabara?
Pliki saks,pliki saks
Diara kum bilira brisna ba
ayawisa krisi,bara krisi baku.
2. Makaia yawan dia kia nani kiawalisa wan Kakma wal
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
25
WARK WAUHKA TÂYA KUM
3. Ulbaia wauhka tayara uls,makabanka nani ba:
❖ Dia wan sinska ba yus munisa dabaia kaka?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
❖ Dia wan sinska yus munisa kiawalaia kaka?
_______________________________________________________________
❖ Diamata naha sinska nani wan wina piska nanira ba main kaikaia?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
PISKA SILPI MATSIP: WAN DAHRA WALI TAKASKI YABA
TURKA LAL BA: KANGBAIA SINSKABA
SINSKA LÂKA LAKI KAIKPI
1. kasak pain laki kaikaia lilka ba.
26
WARK WAUHKA TÂYA KUM
2. Una kakaia wan bila wal naha makabanka nani ba
a) Dia wark ka daukisa tuktan nani ba?
b) Âni wina piska nani ba yus munisa
Taya buhbaia suapni lalni truhtrua malika
Karhna ingni /puspusa kauhla lapta
WAN KUPIA KRAUKAIA: wan taya ba sika kau wan, piska aiskara sa, ilp wan
munisa wan dahra walaia kauhla, lapta, karhna, suapni, bara alsut.
27
WARK WAUHKA TÂYA KUM
MADIKAIA
A. Pliki wan Lilia briaya kangbaia sinska ba wal
1. Yapti bara aisa nani, kuala piska kum ni tuktika nakra ba wilks, bara
kainara iks diara satka ailal, bara witin kangbi nu takbia bara wan wibia
diawra kangbisa sapa.
NAMKRA PRAKS DAMHRA WALS DIA SAPA NU TAKS
DUKIA BA
Yaptikam aisikam wal tamn baiki, bilam wal wan wis.
DIA WAN WIBA WAL UNA KAKAIA
a) Aispak tara ba bukutbuma bara dia wan dahra
walisa_______________________________________________________
b) pilala kum disuma bara dia wan dahra
walisa?______________________________________________________
c) dalbibi kumkangbuna bara dia wan dahra
walisa?______________________________________________________
d) auya ba kangbuna bara, dia wan dahra
walisa?______________________________________________________
KULKANKA YABAIA
28
WARK WAUHKA TÂYA KUM
1. Yawan prawansa trabilnani wan taya purara siknis sibrin dukia nani.
2. Ulbaia wauhka tayara krukma kum wal mangkaia, una kakanka raitba.
a. wark nani daukuma bara wan taya purara, wan dahra waliyaba.
b. naha dukiana sika diara kum truhtrwasa
c. plun kum kauhlasa.
29
WARK WAUHKA TÂYA KUM
WAN WINA PISKA NANI BA MAIN KAIKAIA
1. luki kais wan wina piska nani baniba dukiara, bara wis nahki main kaikbia
ba dukiara.
2. yapti bara nani, aisi kaiki yas tuktanra naha turka aslikana yariba, bara wis
pain lukbia una kaakras bamna.
a) Yang lawana tiunka walisna binka binka mayara ,kan main kaikisna
sinski.______________________________________________________________
___________________________________________________________________
b) Yang twisi ba main kaikisna piuwa banira kan
siskiba_____________________________________________________________
___________________________________________________________________
c) Yang kaikma ba kiln munisna bara diara nani sip tukuski dingkrasna
kan main kaikisna ________________________________________________
sinskiba.
d) Yang kaikaia bakska kaikisna pitka kum wina, kan main kaikisna
______________________________________________________sinskaba.
e) Yang mihti nani ba kiln brisna kan main
kaikisna_____________________________________________sinskiba.
BAIKANKA SILPI: NAKU KUPI BA WARK TAKISA
TURKA LALBA: WAN KUPIA WARK TAKI YABA
Lukanka bapanka: nu takaia wan kupia nahki wark taki ba.
Lan takaia wan mainka kaikaia dukia kum, kum, nahki pain wark takbia wan
kupia ba.
30
WARK WAUHKA TÂYA KUM
SINSKA LAKI KAIKPI.
1. Yawan nani walaia takan turka ba, waikna tara yari kum kupia tara ba.
Yu kum kan piuwara ,waikna tara pawan kum ,kasak sinkira kan,lan dawki
kan tuktan mairin,bara tuktan waikna nanira. Baha pliska ra walaia,ai kupia
wal wintin nahki wan wikan ba,wan kupia ba wan wina muhtara kabiasin
yawan sipsa wan dahra walaia nahki dikwiba, Naha waikna Taraba klir
munan natka nani nahki wan dahra waliba, Naku win waikna tara ba
mita:tuktan mairin bara waikna nanira naku win: man nani mihtam bani
kupianmra praki damhra wals nahki kupiam ba wark takiba.
2. UNA KAKAIA.
a) Dia lan daukikan waikna Taraba baha pliska tuktika waikna bara
mairin nani.
b) Dia dauki bara nu takisa wan kupia lakwiba?
c) Pîiki sakaia ani sait ra wan kupia ba barasa kaka.
31
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Lan takpi
Wan kupia wark takiba
Wan kupia ba sika,wan wina piska kum,wan talia ba
puhbisa wan wakia nanira.
Wan kupia lakwiba
Wan dahra walaia sipsa wan
mihta wan kupiara mangkuya
bara, wan mihta smihka saitra.
Wâkia târkika
Bahaba sika tâlia wâkia tarkika wan kupia wina wan wîna âiskara plapi
tawiba.
Wakia: tâla ba wan wîna âiska ba wina wan kupiara tawisa.
Lilkibara mâdikisa, wâkia silpi,wâkia târkika,bara kupia.
WARK DAUKAIA
1. Naha tuktika na kli aisisa turka yamniba
32
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Turka yamni
Nû kama yang kupiba lâtuan lâka bakska kumsa
wâlisa yang tailia wapiba waikia nanira pum, pum.
Wan pîska nani ba wan kupia Karhna daukisa, yang
wilinka Mangkamna kaka piuwa âilal Râya kamna.
2. Tuktibara wis, aimihta ba aikupiara, mangbia bâra ai dahra walbia.
3. Lilka dia wan wîbara kaiki bara tâ mangkaia naha turka âslika yari na.
Baha nînkara ulbi brimna ulbaia wauhka tâyara yaptiki bara aisi ta baikanka
wal.
a. mamiki ba latuan aikaikisa ________________________aiska wal
b. yang_____________________tarkika ba________________bakusa
c. Yang_______________________latuan laka bara sa painika nani dukiara
d. wan_________________________apu kira ni sip raya kabia apia.
WAN KUPIA KRAUKAIA
Wan kupia ba sika wan wina piska kun sa, witin ba sika tâla puhbisa wan
wâkia bak wan wîna aiskara, wan kupia târkika ba sika wan mihta kruskuma
bâkusa.
33
WARK WAUHKA TÂYA KUM
TURKA LALBA: NAHKI WAN KUPIA BA MAIN KAIKAIA
AISI KAIKAIA LAN TAKAIA DUKIARA
• Mainka kaikanka kum, kum wan kupiaba kum kum wark takbia dukiara.
a) Twaku diaya apia.
b) Plun nani ba wan tanka wal piaya, sal mayara, lat sin mayar, bara
damni nani ba sin.
c) Wan wirhka ba pitka kat kaiasa.
d) Yawan plapayasa sam taim, di kum bilara 30 minit.
e) Yu bani kiki liliakayasa.
WARK KA NANI DAUKAN KA
1. Naha twisa blakanka na kli aisas.
Ai yang kupi laik maitakrina
An maikamna laik maitakamna
Apia dukiara, bara yang laik maitakras
Takamna kaka, rait laik apia tatakra Kumisna.
Plun nani yamni, wan kupia siknis apu briba.madikaia
34
WARK WAUHKA TÂYA KUM
KULKANKA YABAIA
1. Yang ulbaia wauhka taya bara prakuna wark nani nahki wan kupiara ta
baikiyaba, pain wark takbia dukiara
2. Yang ta mangkuna naha nani turka aslika yari nara
KUPIA WAKIA WAKIA
TARKIKA
a.________________________________tala lulkisa wan wina aiskara
b._________________________ kli tawi balsa wan winaba wina wan
kupiara.
c._____________________________ tala ba wapisa wan kupia wina
wan piska aiskara
BAIKANKA SILPI, MATLALKAHBI PURA KUM: WAN WINKA PUHBAIA
WAPANKA
TURKA LALBA: WAN PUSA
35
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Lukanka bapankaba: nu takaia wan wina piska nani wan winka puhbaiara
yus muni nani ba.
LUKANKA LAKI KAIKPI
1. Man tuktikam ra aisi kaiki yas, aima wal apia aima yumhpa baha turka
luan naniba dukiara aisisa.
WAPNI DAUKAIA PAT AIHKA PALI KUM.
Maria ba nu takia wantsa nahki sipsa ki airayaka, kaikaia diara kaikras dukia.?
Jan bila kul watla yabalka bak waap, bara diara kum daukma.
Aiwis yan dia daukamna.?
¡minitkum aiwaks nû takma!
Man pâlan maidaukbia, bara kangma bak pasa dis, baha ninkara payaska
ba saks, bara kulks man pulisma awarka nani ba.
2. Man bilam wal makabi wals, naha makanka nani ba.
a) ¿mariaba, ani aiwina piska ba yus munisa
aiwinka puhbaia dukiara.?
b) ¿ânira wansaki maría ai payaska sakuya
bara.?
c) Dia takbia maría ba, pasa diraskabia kaka
aiwinara?
d) Nahki sipsa,pasa ba main kaikaya sa
kaka.?
36
WARK WAUHKA TÂYA KUM
LAN TAKPI
Wan pusa nani
Tawan pasa diaya dukiara wark ka dauki ba sika, wan winka puhbra makisa,
Wan winka puhbra ba sika ta krikisa,wan kakma bak wan winka puhbisa
taim.
Wan winka puhbaia
yabalkasa
Wan wina piska kum pasa diya ba nina, PUSA makisa.
Wan pusaba sika diara uba Diara tara palisa, kan witin sika wark takisa wan
winka puhbuya bâra
Wan winka
wan winka
puhbaia
aubaia
37
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Wan wînka puhbuya bara diara wal wan takisa.
▪ wan wînka âwbaia ba sika wan wîna ra pâsaba aibangwisa.
▪ wan wînka puhbaia ba sika, wan wînaba wina pâsaba sâkisa.
1. kaisa nâku daukpi, wan wînka pûrara âubaia bara sâkaiaba wal, wan
lâmkuka ba kaikaia nahki puski bara alahwiba
WAN KUPIA KRAUKAIA.
Yawan upla ba sika wan pusa wal brisa, naha wan wina piskana lika, sanska
wankisa wan winka puhbaia, bara baku natkara pasa puhbi ba kiln daukisa.
MADIKAIA
1. Yang lain kum wal markn munamna ani wan wina piska ba aipliska brisa
sapa.
38
WARK WAUHKA TÂYA KUM
KÂKMA
BÎLA
KÂRMA
PUSA
2. Yang yus munisna lilka nani ba una kakaia dukiara.
wîna pîska kum wînka puhbaia sanska wankiba.
natka kum nahki pâsa dîaya sipsa wan pusa bak
nahki pâsa sâkaia ba wan pusa wina.
39
WARK WAUHKA TÂYA KUM
LUKANKA YABAIA
1. Ta mangki klata mangs naha pulankana.
_
Winkapuhbaia
Pusa nani
Kakma
2. Aisa bara yapti wal, tuktikam ra aisi kaiki yas, baha wina pink dingkaia un
kakangka rait ba.
a) pusa an brisa tuktan nani ba?
b) anira barasa wan pusaba.
Wan maisa wina nanakat
Lal
Klahkla nani
40
WARK WAUHKA TÂYA KUM
c) ahkia yawan mainka kaikisa wan payaska dî ba
dus kum mangkuna bara
unta angkuna bara
dipasta lulkuna bara
d) Yang naha taimka Siahka yula Saura iwiba yang mainki kaisna wini
piska nani ba.
Wan bila bara wan kakma prakaika yus munisa
Yang walki wina laiuhrasna
Li sub wal minit bani mihti sikbisna
Utlara takaskisna
Turi yamni apia naniba walrasna
41
WARK WAUHKA TÂYA KUM
TURKA, LALBA: NAHKI MUNI KLIN KAIABA
Turka bapankaba: nu taki bara daukaia nahki natkara klin kaiaba lan
kaiasa, baku lika siknis Saura nani yula ba wina suakwi takaia sip kabia.
SINKA LAKA PLIKPI
1. pink dinki bara lain kum wal prakuna, turkaba bara lilka ba wal.
Tirisa ba, krikri wina buisa lapta uluya Kat ,li sut ba wal
aistabaia.
Taiwa ba titan bani awbisna wik kat Kiln brikaia
dukiara.
Titan pata´pisuma bani nampa sipi Waal buhbi
kaiasa.
42
WARK WAUHKA TÂYA KUM
2. Wan bila wal makabi walaia makabanka nani ba.
a) dia daukisa tirisa ba ai wina mainkaikaia dukiara?
b) diamata yamni kabia, wan winaba kiln brih main kaikaiasa.?
c) diamata uba yamnisa li ba klin brih main kaikaiasa.?
d) dia daukaiasa li ba tawa, tawa main kaiki yus munaia sa kaka.?
AISI KAIKI BARA LAN TAKAIA
Klin kaia sainka nani
Klin kaia wark ka nani daukaiaba wan ta baikisa siknis apu kaia.
Aistabaia kia
Bara kia Saura
Nani ba tiwisa
Yula Saura ba
Wina plapisna
Bara siknis sin
Takrasna
Kau plunn pirasna bara
Kau diara kum
Kangbrasna Bara, mihti sup wa
sikbisna Bara siknis nani ba Apu takisa.
43
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Kua nani mai uliba
wina suakwi takisma
Pat plun piram, bara kau
plun pirasmabra buhbaia
sisi nani ba aikia saki sa.
Kuala klin bara sus nani
Klin ba wal wan ta baikisa
Wan taya nani ba kiln
Palisa.
44
WARK WAUHKA TÂYA KUM
MADIKAIA
Mihtam nani ba sikbaia naha wapan ka nanin ba kaiki kirani
Nahki lin sup wal wan mihta sikbaiasa?
Pas taba: walkaba
Wan mihta ba buskaia mihtam ba pain yauhbi
Li wal bara sikbia sup bara mihtam
Li laiwaikaba prakaia saika wal sin
Li patkas
Laiubiara sia
45
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Satka yumhpa: satka walhwal:
Mihtamba pain yauhbaia mihtam ba pain lakaia
Li sup wal. Tahwil kum wal.
KULKAN KA YABAIA
1. Yang lain kum wal prakuna dia daukiba lilka bani, kiln takaia dukiara.
NAIPA NANI BA BUHBISNA
AISTA BUNA
TAIWA AUBUNA
AISMALA KLAKUNA
46
WARK WAUHKA TÂYA KUM
Yang paskuna naha kuirka bilanara, upla kum yu bani klin kaka lilka.
ANDURAS UTLARA TAKAS
WAN KUPIA KRAUS, NATKA NANI NAHKI YULA SAURA BA
TAKASKAIA (COVID19)
MIHTAM: AIMA BANI SIKBIKAIA
TIHNG TINGKA: KUHBAIA WAN KLAHKLANI
MAWAN: KANGPARA
PITKA KUMRA BUAYA
SIKNIS DAMHRA WALUMAKAKA. UTLA WINA TAKIWAPARA.
NATKAMATSIP MAN BARA PAMALIKAMNAI
RAYAKA DUKIARA
Cuaderno de Trabajo 1 - Ciencias Naturales
Primer grado de Educación Básica
Impreso y publicado por la Secretaría de Educación
en el marco de la emergencia nacional COVID-19
Tegucigalpa, M.D.C., Honduras, C.A.
2020