2 De Canon van Overijssel
Voorwoord
U heeft de Canon van Overijssel in de hand en dat is maar goed ook.
In de Canon van Nederland (http://www.entoen.nu/) komt Overijssel
nauwelijks aan bod, eigenlijk alleen bij het venster op de Hanze. Bij
het venster op de patriotten wordt de Overijsselse patriottenleider
Joan Derk van der Capellen tot de Pol niet eens met name genoemd
en bij het venster op de grondwet heet Johan Rudolf Thorbecke een
staatsrechtgeleerde. Maar dat zijn geboorte in het liberale en
democratische Zwolle plaatsvond, waardoor hij openstond voor het
gedachtegoed, noodzakelijk voor die liberale grondwet, dat wordt
eenvoudigweg genegeerd.
Er is dus duidelijk behoefte aan de Canon van Overijssel.
De Canon van Nederland is tot stand gekomen na moeizaam
overleg van ruim een jaar door een commissie van negen geleerden.
Wij prijzen ons gelukkig, dat de Canon van Overijssel in één maand
is samengesteld door één geleerde, de scheidende provinciaal
archiefinspecteur van Overijssel, mr. Caspar van Heel (1943).
1
350 vensters op de geschiedenis van Overijssel
Ter gelegenheid van zijn afscheid ontvangt u dit exemplaar.
Het provinciaal bestuur van Overijssel hoopt dat de Canon van
Overijssel tot evenveel discussie aanleiding zal geven als de Canon
van Nederland.
mr. G.J. Jansen,
Commissaris van de Koningin in de provincie Overijssel
4 De Canon van Overijssel
De Canon van Overijssel
50 vensters op de geschiedenis van Overijssel
ca. 222 Een groep Twenthen, onderdeel van een cohort
Friezen, verdedigt de grenzen van het Romeinse rijk
in het noorden van Engeland tegen de Picten en de
Schotten; zij richten een altaarsteen op in de Hadrian
Wall.
ca. 770 Lebuïnus, een angelsaksische missionaris, sticht het
eerste christelijke kerkje op Overijssels grondgebied,
in Deventer. Korte tijd later werkt Plechelmus in
Oldenzaal en omgeving. De kerken in Deventer en
Oldenzaal zijn aan deze missionarissen gewijd.
797 De allereerste keer dat in een schriftelijke bron een
Overijsselse plaats genoemd wordt: Mander en
Hezinge (gemeente Tubbergen. Hezinge ligt op de
grens met Bentheim (D)).
944 en later De bisschop van Utrecht verwerft landsheerlijke rech-
ten in delen van Overijssel, dat daardoor uitgroeit tot
een bestuurlijke eenheid.
1040 Het lijkt er op dat er nog een zelfstandig graafschap
Twenthe bestaat. De bisschop van Utrecht brengt
daarin verandering.
1160 Het oudste klooster van Overijssel is de abdij van
Weerselo. Voordien waren er vele abdijen, zoals
Werden, Fulda en St. Bertijns te St. Omer, die een rijk
goederenbezit in Overijssel hadden.
2
550 vensters op de geschiedenis van Overijssel
1227 In de slag bij Ane tegen de opstandige Drenthen ver-
loren de bisschop van Utrecht en talrijke ridders het
leven. Gesproken kan worden van de Overijsselse (of
Drentse) guldensporenslag.
1227 Kampen wordt voor het eerst genoemd; de stad zal
uitgroeien tot een soort Europoort van de middeleeu-
wen, de kooplieden varen vooral op de Oostzee, maar
ook naar Zuidwest-Frankrijk.
1230 Zwolle is de eerste plaats in Overijssel die stadsrech-
ten krijgt. Deventer en Oldenzaal waren vanouds al
steden. In totaal heeft Overijssel 22 steden en stadjes
gehad.
1249 Het oudst bekende gilde in Overijssel is het koop-
mansgilde te Deventer.
1294 Zwolle sluit zich aan bij de Duitse Hanze. Alle Overijs-
selse steden waren later lid van de Hanze. Deventer,
Kampen en Zwolle waren volwaardig lid en de andere
steden fungeerden als dochtersteden van deze drie
grote hanzesteden.
1308 Bisschop Gwijde van Utrecht geeft op de Spoolder-
berg een dijkrecht aan Salland.
1327 Doordat Steenwijk dezelfde stadsrechten als Deven-
ter, Kampen en Zwolle krijgt, hoort het gebied rond
Steenwijk voortaan tot Overijssel.
1331 De bisschop koopt de heerlijkheid Diepenheim en
breidt Overijssel daarmee uit in het zuidoosten. In
1407 koopt de bisschop de heerlijkheid Kuinre waar-
door Overijssel naar het noordwesten wordt uitge-
breid.
6 De Canon van Overijssel
1336 De bisschop is genoodzaakt Overijssel te verpanden
aan de graaf van Gelre. In 1346 ziet de nieuwe bis-
schop Jan van Arkel mogelijkheid het pandschap te
lossen.
1347 Herman van Twickelo koopt het huis Eysing bij Delden;
dit kan gezien worden als het begin van het latere
landgoed Twickel. In Overijssel kwamen in de loop
van de eeuwen veel adellijke landgoederen tot stand.
De bewoners van deze havezathen, de Overijsselse
ridderschap, maakten samen met de steden Deventer,
Kampen en Zwolle deel uit van het provin ciaal bestuur.
1363 De grootste indijking van Nederland tot dan toe,
Mastenbroek geheten, is voltooid en het grondgebied
wordt nu verdeeld onder de participerende ontginners.
1379 Geert Grote (Deventer 1340-1384) begint met zijn
boetepreken rond te reizen; hij wordt de stichter
van de moderne devotie. In 1387 wordt het kloos-
ter Windesheim gesticht, het eerste klooster van de
moderne devotie. Spoedig is dit klooster van reguliere
kanunniken van de orde van St. Augustinus het moe-
derklooster van een congregatie met uitstraling tot
in Zwitserland en Polen. In het zusterklooster op de
Agnietenberg bij Zwolle schrijft Thomas a Kempis (ca.
1380-1472) ‘De Navolging van Christus’ (vanaf 1424).
De moderne devoten hervormen ook het onderwijs.
Zelfs Erasmus zou op school gegaan zijn bij de broe-
ders des gemenen levens.
1477 Het eerste boek in Deventer wordt gedrukt door
Richard Pafraet (ovl. 1512).
1528 De bisschop van Utrecht draagt het landsheerlijk
gezag over het Oversticht over aan Karel V. Overijssel
krijgt een stadhouder, Georg Schenck van Touten-
burg.
750 vensters op de geschiedenis van Overijssel
1553 Karel V stelt het Hof van kanselier en raden in voor
Overijssel, Lingen en Drenthe, wat veel weerstand
wekt. In 1573 wordt het Hof buiten spel gezet en in
1578 opgeheven.
1559 De paus sticht in de Nederlanden op verzoek van
Philips II nieuwe bisdommen om de contrareformatie
te bevorderen, onder andere in Deventer. De refor-
matie had echter in de noordelijke Nederlanden vaste
voet aan de grond gekregen.
1578 De Staten van Overijssel komen voor het eerst op
eigen initiatief bijeen. Vanaf 1593 wordt het College
van Gedeputeerde Staten definitief het dagelijks be-
stuur van de provincie. Overijssel is één van de zeven
soevereine staten, die de statenbond De Verenigde
Nederlanden vormen. Het provinciaal bestuur wordt
als vanouds gevormd door de ridderschap en de drie
IJsselsteden Deventer, Kampen en Zwolle. De kleine
steden en het platteland blijven buiten het provinciaal
bestuur.
1626 Na de verovering van Oldenzaal door de Friese stad-
houder Ernst Casimir (1573-1632) en de verdrijving
van het Spaanse garnizoen, wordt heel Overijssel
weer door één provinciaal bestuur geregeerd, waar-
aan alleen gereformeerde mannen mogen deelheb-
ben.
1667 Gesina ter Borch (Zwolle 1633-Deventer 1690), schil-
deres en tekenaar, stamt uit een bekende Overijsselse
schildersfamilie.
1672-1675 Christoph Bernhard graaf van Galen, bisschop van
Münster, alias Bommen Berend (1606-1678), bezet
Overijssel. De rooms-katholieken worden in het
bestuur van stad en land hersteld. Na zijn vertrek ver-
dwijnen ook de katholieken uit de bestuursfuncties.
8 De Canon van Overijssel
1781 Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784)
verspreid het pamflet ‘Aan het volk van Nederland’.
Mede door zijn toedoen kwam er in Twenthe in 1783
een eind aan de drostendiensten. Hij was de onbe-
twiste leider van de patriotten in Oost-Nederland.
1795 Franse troepen lopen ook Overijssel onder de voet;
begin van de Bataafse tijd. Afschaffing van de heer-
lijke rechten, maar ook van de horigheid.
1798 Overijssel gaat op in het Bataafse departement van de
Oude IJssel. In 1801 wordt Overijssel echter weer een
eigen departement.
1805 De Deventenaar Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-
1825) wordt raadpensionaris (soort president) van
het Bataafse Gemenebest, maar het volgende jaar al
wordt hij door Napoleon vervangen en wordt diens
broer Lodewijk Napoleon koning van Holland.
1809 Door de aanleg van de Dedemsvaart wordt Noord-
oost-Overijssel ontsloten.
1814 Herstel provinciaal bestuur en Provinciale Staten met
ridderschap, steden en − nieuw – de landelijke stand.
1818 De eerste Overijsselse gemeentelijke herindeling voor-
ziet in een groot aantal splitsingen van gemeenten in
een stadsgebied en een ambtsgebied. De gemeen-
ten Stad Delden en Ambt Delden waren daarvan het
laatste overblijfsel (tot 2000).
1825 Een watersnoodramp in Noordwest-Overijssel vergt
honderden mensenlevens. Als gevolg daarvan werd
de waterschapsorganisatie drastisch herzien, met veel
regie voor de provincies.
950 vensters op de geschiedenis van Overijssel
1835 De eerste Christelijk Afgescheiden gemeente van
Overijssel wordt door ds. Anthonie Brummelkamp
(1811-1888) in Genemuiden gesticht. Later is
ds. Albert van Raalte (1811-1876) daar predikant, die
echter in 1846 met een grote groep aanhangers
emigreert naar Michigan. Een andere groep afge-
scheiden emigranten onder leiding van ds. Seine Bolks
(1814-1894) sticht in 1848 in Michigan de nederzet-
ting Overisel. In 1854 stichten de afgescheidenen
hun eigen opleiding voor predikanten in Kampen. Als
gevolg van de vrijmaking (1944) zijn daar nu twee
theologische universiteiten.
1836 De Nederlandse Handelsmaatschappij sticht een fac-
torij in Nijverdal, later sticht Thomas Ainsworth (1795-
1841) er een textielfabriek: de Twentse textielindustrie
gaat van de grond komen.
1848 De Zwollenaar Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872)
stelt een nieuwe Nederlandse grondwet op. De rol,
de positie en het takenpakket van de provincies wordt
stevig verankerd in de provinciale wet (1851). De
Overijsselse ridderschap verliest definitief de bestuur-
lijke macht in de provincie.
1862 De binnenstad van Enschede (inclusief het stads-
archief) gaat door brand verloren. Ook Genemuiden
(1868) en Vriezenveen (1906) leden onder grote
branden.
1868 De machinefabriek Stork in Hengelo maakt de econo-
mische bloei van de Twentse textielnijverheid tot de
Twentse textielindustrie mogelijk.
1886 Bij Delden wordt zout in de grond ontdekt. Vanaf
1919 wordt dit zout, vooral bij Boekelo, gewonnen.
10 De Canon van Overijssel
1894 In Zwolle wordt de Sociaal Democratische Arbeiders
Partij opgericht. Dit is de voorganger van de Partij van
de Arbeid.
1896 De Tubbergse burgemeesterszoon monseigneur
Herman Schaepman (1844-1903) schrijft het
programma voor de een jaar na zijn dood opgerichte
Rooms-Katholieke Staatspartij, indirecte voorganger
van het Christen Democratisch Appel.
1919 Gaatske Adriana Ladenius (1883-1953) wordt het
eerste vrouwelijke Statenlid van Overijssel en blijft dat
tot 1950, met uitzondering van de oorlogsjaren, toen
de bezetter het Statencollege had ontbonden.
1963 De Technische Hogeschool Twente wordt geopend in
Drienerlo (Enschede). Sinds 1986 is dat de Universiteit
Twente. Het is de eerste campus-universiteit van ons
land, de ondernemende universiteit.
1978 Willem Wilmink (1936-2003) begint zijn carrière als
schrijver van gedichten en liedjes voor kinderen en
volwassenen. Herman Finkers (geb. 1954) was zeer
met hem bevriend.
1986 Overijssel krijgt de huidige omvang doordat de
gemeenten Noordoostpolder en Urk naar de nieuwe
provincie Flevoland overgaan.
1996 Het al duizenden jaren hier gesproken Nedersaksisch
wordt officieel als streektaal erkend.
1150 vensters op de geschiedenis van Overijssel
2000 De vuurwerkramp van Enschede vaagt de woonwijk
Roombeek weg.
2001 Bij de gemeentelijke herindeling van Overijssel wordt
het aantal gemeenten teruggebracht tot 26 (en in
2005 zelfs tot 25).
2006 ‘De vitale coalitie van de provincie Overijssel’ is een
visie op de provinciale rol als middenbestuur. Inte-
greren van beleidsterreinen en verbinden van zowel
bestuurlijke als maatschappelijke partnerorganisaties
staat hierin centraal.
mr. Caspar van Heel
30 november 2006
Colofon
Uitgave
Provincie Overijssel
November 2006
Tekst
mr. Caspar van Heel,
provinciaal archiefinspecteur
Coördinatie en vormgeving
Eenheid Bestuurlijke Aangelegenheden
Team Documentproducties
Oplage
250 exemplaren
Illustraties
Uit verschillende bronnen.
Mogelijke rechthebbenden wordt
verzocht contact op te nemen met het
team Communicatie, tel. 038 499 92 00
Adresgegevens
Provincie Overijssel
Luttenbergstraat 2
Postbus 10078
8000 GB Zwolle
Telefoon 038 499 92 55
Fax 038 425 48 01
www.overijssel.nl