De prelexicale spraakontwikkeling bij dove kinderen met een cochleair implantaat
KAREN SCHAUWERS
Steven Gillis
Paul Govaerts
CI symposium – 9 december 2006
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Evolutie in leeftijd van implantatie
volwassenen
kinderen (> 2 jaar)
Verbeterde technologieVeelbelovende resultaten
1996: kinderen < 2 jaar 2000: kinderen < 1 jaar
Vroege detectie en diagnose
België
= wereldprimeur
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
CI onder 1 jaar: verantwoord?
Argument:“sensitieve periode” in spraak- en taalontwikkeling
1ste levensjaar:
nog geen woorden, maar wel belangrijke basis op perceptief en productief vlak
CI < 1 jaar: interfereert met sensitieve periode
verwachting: kleinere achterstand
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Spraakproductie in 1ste levensjaar
Stadium 1 ( 0-1m): reflexieve comfortgeluiden
Stadium 2 ( 1-2m): onderbroken klinkergeluiden
Stadium 3 ( 2-4m): “cooing” of “gooing”
Stadium 4 ( 4-6m): variaties in toonhoogte, luidheid...
Stadium 5 ( 6-10m): brabbelen
= belangrijke mijlpaal:vorming van CV syllaben als basis voor woorden
dove kinderen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Onderzoeksvragen
Zeer vroege CI in Antwerpenonderzoek van spraak- en
taalontwikkeling bij jonge CI kinderen
• Gaan CI kinderen beginnen en blijven brabbelen?
• Vergelijking met horende kinderen?
• Effect van leeftijd van implantatie?
• Verloop van verdere taalontwikkeling in de CI groep?
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Onderzoeksgroepen
• 10 CI kinderen– Congenitaal doof (PTA ≥ 90 dBHL)– Onvoldoende winst met hoortoestellen– CI tussen 5 en 19 maanden oud– Nadruk op orale opvoeding (monolinguaal Nederlands)– Geen bijkomende problemen (gezondheid, ontwikkeling)– Observaties gestart vanaf 1 maand na “fitting” van CI
• 10 horende (NH) kinderen– Normaal gehoor (PTA ≤ 25 dBHL)– Monolinguaal Nederlands– Geen bijkomende problemen (gezondheid, ontwikkeling)– Observaties gestart vanaf 6-8 maanden oud
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Onderzoeksmethode
• Longitudinaal:– CI: maandelijks gedurende 30 maanden
jaarlijks op 4 - 5 - 6 - 7 - ... jaar– NH: maandelijks tot ongeveer 18 maanden oud
• Observationeel:– Maandelijkse video-opnames in thuissituatie– Natuurlijke interactie tussen kind en ouder(s) en/of siblings– Selectie van ± 20 minuten per sessie voor analyse– Gedetailleerde transcriptie van selecties
• Experimenteel (testen):– CAP, A§E, MacArthur-Bates CDI lijsten, TARSP
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Onderzoeksresultaten
• Auditieve ontwikkeling: Audiometrie, CAP, A§E
• Prelexicale ontwikkeling: Brabbelen
• Fonologie: Foneeminventaris, PMLU
• Lexicon: MacArthur CDI lijsten
• Morfosyntaxis: TARSP
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Onderzoeksresultaten
• Auditieve ontwikkeling:Auditieve ontwikkeling: Audiometrie, CAP, A§EAudiometrie, CAP, A§E
• Prelexicale ontwikkeling: Brabbelen
• Fonologie:Fonologie: Foneeminventaris, Foneeminventaris, PMLUPMLU
• Lexicon:Lexicon: MacArthur CDI lijstenMacArthur CDI lijsten
• Morfosyntaxis:Morfosyntaxis: TARSPTARSP
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Resultaten: brabbelen
CV-CV
Onset van brabbelen
Types van C en V
Intra-syllabische CV combinaties
Inter-syllabische CVCV patronen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Resultaten: brabbelen
CV-CV
Onset van brabbelen
Types van C en VTypes van C en V
Intra-syllabische CV combinatiesIntra-syllabische CV combinaties
Inter-syllabische CVCV patronenInter-syllabische CVCV patronen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Onset van brabbelen
R2 = .30 (p > .05)Mediaan: 1 maandR2 = .92 (p < .05)
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
leeftijd (mdn) bij onset brabbelen
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
leeftijd (mdn) bij activatie CI
0
1
2
3
4
aantal mdn na CI bij onset brabbelen
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
leeftijd (mdn) bij activatie CI
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Brabbelspurt
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
leeftijd (mdn) bij brabbelspurt
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
leeftijd (mdn) bij activatie CI
R2 = .78 (p < .05)
0
2
4
6
8
10
aantal mdn na CI bij brabbelspurt
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
leeftijd (mdn) bij activatie CI
R2 = .06 (p > .05)Mediaan: 6 maanden
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Resultaten: brabbelen
CV-CV
Onset van brabbelenOnset van brabbelen
Types van C en V
Intra-syllabische CV combinatiesIntra-syllabische CV combinaties
Inter-syllabische CVCV patronenInter-syllabische CVCV patronen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Types van C en V in brabbelen
Aantal geanalyseerde segmenten:– CI groep: 13.524 C en 14.896 V– NH groep: 19.628 C en 20.819 V
C: Articulatieplaats
coronaal - labiaal - dorsaal
Articulatiewijze
stop - nasaal - halfvocaal - fricatief - liquida
V: Articulatieplaats
voor - centraal - achter
Articulatiehoogte
laag - midden - hoog
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
C Articulatieplaats
01020
30405060708090
100
T1 T2 T3 T4
mediaan %
NH cor
CI cor
NH lab
CI lab
NH dor
CI dor
onset brabbelen - 1ste 10 woorden
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Types van C en V in brabbelen
• CI versus NH:– Enkel significant verschil in proportie liquidae
• Effect van leeftijd van implantatie:– Significante positieve correlatie tussen leeftijd van
implantatie en proportie labialen
hoe later geïmplanteerd, hoe meer labialen
meer gelijkenis met dove kinderen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Resultaten: brabbelen
CV-CV
Onset van brabbelenOnset van brabbelen
Types van C en VTypes van C en V
Intra-syllabische CV combinaties
Inter-syllabische CVCV patronenInter-syllabische CVCV patronen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Intra-syllabische CV combinaties
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
CV
RatioGeobserveerde aantal van CV combinatieVerwachte aantal van CV combinatie
Significant verschillend van 1.0 ?
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
T1
NH CI
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
T2
NH CI
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
T3
NH CI
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
T4
NH CI
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant
Voor Centraal Achter
Cor.
Lab.
Dor.
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Intra-syllabische CV combinaties
• CI versus NH:– Dezelfde patronen in brabbelen:
initieel brabbelen: random CV combinaties
evolutie: sommige worden sign, rest blijft random
– CI bereikt “finale” patroon wat later dan NH
• Effect van leeftijd van implantatie:– Trend: later-geïmplanteerde kinderen bereiken finale
patroon wat vroeger in brabbelperiode dan vroeger-geïmplanteerde
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Resultaten: brabbelen
CV-CV
Onset van brabbelenOnset van brabbelen
Types van C en VTypes van C en V
Intra-syllabische CV combinatiesIntra-syllabische CV combinaties
Inter-syllabische CVCV patronen
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
CV-CV
CV-CV CV-CV
Variatie
/ba-ka/
/ba-bo/
/ba-ko/
Reduplicatie
/ba-ba/
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
CV-CV
0
20
40
60
80
100
%
Redupl Variatie
CI
NH
* * **
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
CV-CV
CV-CV CV-CV CV-CV
0
20
40
60
80
100
%
V var0
20
40
60
80
100
%
C var
0
20
40
60
80
100
%
Redupl Variatie
CI
NH
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
CV-CV
CV-CV CV-CV CV-CV
0
20
40
60
80
100
%
V var0
20
40
60
80
100
%
C var
0
20
40
60
80
100
%
C+V var
* *
0
20
40
60
80
100
%
Redupl Variatie
CI
NH
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
CV-CV
CV-CV CV-CV CV-CV
0
20
40
60
80
100
%
C+V var
0
20
40
60
80
100
%
Plaats0
20
40
60
80
100
%
Hoogte0
20
40
60
80
100
%
Plaats+Hoogte
0
20
40
60
80
100
%
Redupl Variatie
CI
NH
0
20
40
60
80
100
%
V var0
20
40
60
80
100
%
C var
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
CV-CV
CV-CV CV-CV CV-CV
0
20
40
60
80
100
%
Plaats0
20
40
60
80
100
%
Wijze0
20
40
60
80
100
%
Plaats+Wijze
0
20
40
60
80
100
%
Redupl Variatie
CI
NH
0
20
40
60
80
100
%
C+V var0
20
40
60
80
100
%
V var0
20
40
60
80
100
%
C var
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Inter-syllabische CVCV patronen
• CI versus NH:– Sign minder gevarieerde brabbels– Sign minder complexe variaties (C+V var)– Beide groepen: V var > C var > C+V var
V plaats > V hoogte
C wijze > C plaats
• Geen effect van leeftijd van implantatie
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Samenvatting brabbel-resultaten
• Alle CI kinderen beginnen en blijven brabbelendaarmee belangrijke 1ste mijlpaal in productieve
taalontwikkeling bereiktstart van brabbelen lijkt “getriggered” te worden door CI
• De CI kinderen verschillen zo goed als niet van de NH kinderen op vlak van segmentele inhoud en CV syllabes
ze vertonen dezelfde voorkeuren in C, in V, en in intra-syllabische CV combinaties
• De CI kinderen verschillen enkel van de NH kinderen op vlak van inter-syllabische CVCV patronen
ze prefereren simpele combinaties boven complexe
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Samenvatting brabbel-resultaten
• Effect van leeftijd van implantatie gevonden:– hoe jonger CI, hoe vroeger onset van brabbelen
meer kans om op “normale” leeftijd te beginnen brabbelen
– hoe jonger CI, hoe minder labialen in brabbelen
meer gelijkenis met NH
Reflecteert zich dit ook op andere vlakken van de taalontwikkeling ?
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Effect van leeftijd van implantatie
Fonologie: hoe jonger CI, hoe kleiner achterstand in correcte productie van C en V in woorden
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
delay initial C
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
age at CI fitting
R2 = .63p < .05
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
delay V
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
age at CI fitting
R2 = .68p < .01
C V
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
Effect van leeftijd van implantatie
• Onderzoek van Coene, Schauwers, et al. (submitted):
1) Stat. sign. correlatie tussen leeftijd van implantatie en:– Productie van 30 woorden– Productie van lidwoorden– TTR van 0.5
2) Enkel CI vóór 10 maanden
binnen 95% confidentie-interval van horende leeftijdsgenootjes
Domino-effect, voor het eerst zichtbaar in prelexicale ontwikkeling aanwijzing voor irreversibele achterstand ?
Karen Schauwers09 - 12 - 2006
CI in Vlaanderen2j 3j 4j
5j 6j 7j
Karen Schauwers09 - 12 - 2006