İnsan, dünya üzerinde var olduğu ilk dönemlerden bu yana hep
bir topluluğun üyesi olarak yaşamını sürdürmüştür.
Farklı mekanlarda farklı medeniyetler kursa da insan sosyal bir
varlık olması nedeniyle hep bir topluluk içinde yaşaya gelmiştir.
PEKİTOPLUM NEDİR?
SOSYAL YAPI KAVRAMI
Toplum nedir?
En genel düzeyde toplumu, gündelik yaşamın sürdürülebilmesi
amacıyla çok çeşitli yapılar ve kurumlar oluşturarak, bu kurum
ve yapıların belirlediği ilişkiler içinde iletişim kuran bireylerden
oluşan topluluk olarak tanımlayabiliriz.
Toplumsal ilişkilerden kaynaklanan örgütlenmiş bir yapıdır.
Toplumsal Yapının Özellikleri
1. Toplumun öğeleri arasında etkileşim vardır.
Bu öğeler bireyler, gruplar, kurumlar olabilir. Ekonomi kurumu ile
aile yapısı arasında sıkı bir ilişki söz konusudur.
Gruplar arasında da etkileşim vardır:
Sivil Toplum Örgütleri, politik yapıyı etkileyebilir.
Toplumsal Yapının Özellikleri
2. Görece uyumluluk vardır.
Kurumlar, gruplar, bireyler arasında, başka toplumlarla
kıyaslandığında bir uyumluluk söz konusudur.
Siyasetteki dalgalanmalar borsada da dalgalanma yapar.
Toplumsal Yapının Özellikleri
3. Zamanla değişir
Toplumsal yapının özellikleri zamanla değişir. Her toplum hızlı veya
hissedilemeyecek derecede yavaş dahi olsa mutlaka değişir.
Toplum içi veya toplum dışı dinamikler, olaylar bu değişimde
etkilidir.
İç Dinamik: 17 ağustos depremi, bina okul iyileştirilmesi, kentsel
dönüşüm, fiyatların artması ek vergiler vs.
Dış Dinamik: AB ile ilişkiler müktesebatında bazı yasaların
değişmesi. (İdam, Dumansız Hava Sahası vs)
Toplumsal Yapının Özellikleri
4. Toplumsal Yapının Öğelerinin Değişim Hızları ve
Süreçleri Birbirinden Farklıdır
Her öğe aynı hızla değişmez. Din kurumundaki değişme, ekonomi
ile kıyaslandığında çok yavaştır.
Toplumun ahlaki değerleri, eğitim kurumları ile kıyaslanırsa ahlak,
eğitime göre daha yavaş değişir.
Toplumsal Yapının Özellikleri
5. Toplumun öğeleri yığın olarak, dağınık bir şekilde
değil, düzenli bir bütün şeklinde bir arada bulunur
Zaten bir uyum, bir etkileşim söz konusu değilse, toplumsal
çözülme meydana gelir.
Toplumsal Yapının Özellikleri
6. Toplumda yapı, pek çok öğrenin meydana getirdiği
dinamik bir organizasyon biçimidir
Dinamik: Statik olmayan, hareketli, değişime açık.
Üçüncü maddede zamanla değişir demiştik. Böylece o toplumu
açıklayacak matematiksel bir denklemden söz etmek mümkün
değildir.
Örnek Soru
İnsanoğlunun ateşle tanışması, büyük ihtimalle tabii yangınlar
esnasında olmuştur. O dönemde tabiatta tek başına yaşayan insan,
güven içinde uyumak, yiyecek aramak ve bu sırada ateşin sönmesini
engellemek durumundadır. Bu nedenle, birkaç kişinin bir araya
gelerek nöbet tutması ve bazı işleri paylaşması gereği doğmuştur.
Buna göre, insanın ateşi söndürme çabası aşağıdakilerden
hangisine adım atılmasını sağlamıştır?
A. Toplumsal Yaşama
B. Aile Kurumuna
C. Nüfus Artışına
D. Yerleşik Yaşama
E. Avcılık veToplayıcılığa
Sosyologlar toplumu incelerken onun yapısından söz etmektedirler. Buyapı her bir parçanın diğerinden bağımsız olarak yer aldığı tesadüfenbir araya gelmiş insanlardan oluşmuş bir şey değildir.
Aksine, toplumsal yapı toplumdaki organize olmuş ilişkilerin birbütünüdür ve toplumun bir çerçevesidir.
Toplumsal yapı kültürün, sınıfsal durumun, statü, rol, grup vekurumların birbirleriyle kurmuş oldukları ilişkiler sonucu ortayaçıkmaktadır.
SOSYAL YAPININ PARÇALARI
Toplumsal Statü
Statü, kişinin toplumsal yapı içinde işgal ettiği konumdur.
Öğrenci, öğretmen, polis, din adamı vs.
Bireyin statüsü onun toplumda kim olduğunu ve kimlerle
ilişki kuracağını gösterir.
Bir hasta bakıcının hastanede çalışan diğer kişilerle karşılıklı
ilişki içerisinde olması.
Bireyin sahip olduğu statü zamanla değişebileceği gibi birden
fazla statüye de sahip olabilir.
Toplumsal Rol
Rol, belirli bir statüyü işgal eden kişiden beklenen
davranıştır.
Statü bireye belli hak ve yükümlülükler getirirken; rol bunun
gereklerini yerine getirmektir.
Toplumsal Gruplar Toplumsal grup, statü ve rolleri arasında belirli ilişkileri olan iki
veya daha fazla kişiden oluşur. Grup üyeleri benzer değer, norm
ve beklentileri paylaşırlar.
Gruplar en yaygın biçimde birincil ve ikincil olmak üzere ikiye
ayrılırlar.
Birincil gruplar aile, akraba, arkadaş grupları gibi birbirleriyle
sevgi ve özveri gibi duygularla yaklaşan ve yoğun ilişki içerisinde
bulunan insanlardan oluşur.
İkincil gruplar ise birbirleriyle geçici bir biçimde ilişki kuran ve
çıkar amacı güden gruplardır. Resmi örgütler, siyasi partiler vs.
Toplumsal Sınıf
Toplumsal sınıf, insanların toplumsal ve ekonomik
pozisyonlarına göre bu pozisyonun bilincinde olsun veya
olmasın bölünmelerdir. Sosyal bilimciler hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan toplumlarda üç temel sınıfın varlığına
işaret ederler:
A. ÜST SINIF: Büyük ölçekli sermaye, mülk ve rant
sahipleri…
B. ORTA SINIF: Avukatlar, eczacılar, akademisyenler...
C. ALT SINIF: Düşük ücretli işlerde çalışan ve vasıfsız
nitelikli, “işçi sınıfı”olarak da adlandırılan sınıf.
Toplumsal İlişkiler Ağı
Bir bireyin hem grup içinde hem de diğer gruplar, kuruluşlar
ve kurumlarla olan bütün ilişkisini kapsayan ağdır.
Bireyler arası ilişkileri, grup içindeki ilişkileri, grupların
diğer gruplarla, organizasyonlarla ve bütün toplumla olan
ilişkisini içine alır.
“Sıkı örülmüş”veya “gevşek örülmüş” olabilir.
Toplumsal Kurum
Toplumun yapısı ve temel değerlerin korunması bakımından
zorunlu sayılan sürekli kurallar topluluğudur.
Toplumsal kurumlar ve kurumsal kalıplar, belli bir toplumda
hangi eylemlerin ya da ilişkilerin meşru ya da beklenen
ilişkiler olduğunu kurallarla belirler.
Sosyolojide toplumsal düzeni sağlayan kurumlar genelde aile,
siyasal kurumlar, din, ekonomi ve eğitim kurumu olarak
sıralanmaktadır.
Kültür
Kültür, toplumda yaşayan insanların bütün öğrendiklerini ve
paylaştıklarını kapsayan bir kavramdır.
Topluma katılan her yeni üye bunu öğrenerek geliştirir ve
bunlar duygu yüklüdür.
Kültür toplumsal bir üründür, insanlar arasındaki etkileşim
sonucu doğar ve gelişir.
Öğrenilmiş davranışlardan oluşur yani doğuştan elde
edilmez.
KAYNAKLAR
Dünden Bugüne Türkiye’ ninToplumsal Yapısı
Memet ZENCİRKIRAN, Dora Yayınları, 2012
Türkiye’ ninToplumsal Yapısı
T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını NO:2665
21.Yüzyılda Türkiye: 2000'li Yıllarda Türkiye'nin Toplumsal
Yapısı
Emre Kongar, Remzi Kitabevi, 2005
Teşekkürler
Mustafa CINGI
Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi
Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü
Türkiye’ nin Sosyal ve Kültürel Yapısı Dersi
Sosyal Yapı Konulu Sunum