PHE roman
YAZ KO Arif Paa Sokak, Kurt i Han, Caalolu-lstanbul 27 73 37
Yazarn teki kitaplar:
KAVGANIN SONU VE BAI ykler DiREGiN TEPESiNDE BiR ADAM ykler Sait Faik Armaanu 1 3. bosk KlSTNDE TOPLANTI ykler KOCA DENiZDE IKI NOKTA ykler Trk Dil Kurumu d/1 KARAYA VURDU DENiZ ykler DEPREM oykler MARTlLAR ADASI ykler YAVRU KAYlK ykler
Yazarn baz eviri kitaplar:
ADEMOGW NEREDEVDiN H. Bl') TRENIN TAM SAATiYOl (H. Bl/) iLK YILLARlN EKMEGi (H. Blf) SAYIN BAKAN (Asturlas) N/AN (Hans E. Nassack) ACI YUDUM (J. M. Simmel) VATAN SAGOLSUN (J. M. Simmel) TANRI SEVENLERi KORUR (J. M. Simmel) BOSNA HiKAYELERi (lvo Andri) DRESDEN GECESi (Ladislav Mnacko)
Bu kitap Aaolu Yaynevi Tesislerinde diz/ldl, basld, c/lt/endi.
Kaoak: Erkal Yavl Istanbul 1980
DPHE-F. DRRENMATT
Trkesi: Zeyyat Sel imolu
V;zarlar ve evirmenlar Yayn retm Kooperatifi
Baerlach, 1948 Kasmnn banda, pencerelerinden ada let saray ile eski Bern'in gr nd Salem hastanesine yerletiril miti. Bir kalp krizi. hemen yaplmas gereken mdahaleyi iki hafta geci ktirmiti; yap lan ar a mel iyat baaryla sonuclanmt ama. umutsuz hastal k da bylece meydana kmt. Komiserin durumu ktyd. efi, soruturma yargc Lutz, ik i defa lm haberi bekleyip, iki defa yeniden umutlanm. n ihayet Noel'den nce iyi leme grnt leri belirmiti. Tatil gnlerini uykuda geeiren babal k , ayn yi rmi yedisine rasiayan bir paza rtesi gn art k kendini dinc h issedip Amerikan dergisi Life'in k rk be y l na ait say larn gzden geiriyordu.
Akam vizitesi Icin odasna giren Dr . Hungertobel 'e dergiyi uzatp: Hayvand bunlar, Samuel dedi. dpedz hayvand. Doktorsun sen, daha iyi an larsn. Stutthof toplama kampna ait u resme bir bak hele. Kamp doktoru Nehle bir tutukl uya narkozsuz karn ameliyat yaparken eki lmi . ..
.,Naziler bazen yapard bunu diyen doktor resme bakp, dergiyi tekra r yerine koyarken sarard.
Hasta ara rak. Nen var. ne ol uyorsun? diye sordu.
H ungortobel hemen cevap vermedi . A k dura n dergiyi Baerlach'n yatana koyup beyaz nlnn sa st cebine el att ve cebinden ckard bir baa gzl. komiserin de grd gibi. biraz elleri titreyerek ta kt. Sonra resmi i kinci defa gzden geirdi .
Bu kada r sinirlanecek de ne var? diye dnd Baerlach.
Sama dedi Hungertobel fkeyle. Sonra der-
7
giyi masann zerine. br dergi lerin yanna b ra k t .
Hadi ver e l i n i bakalm. Nabzn bir sayal m hele . ..
Bir dakika sren bir sessizl ik oldu. Sonra doktor. dostunun olunu brakp yatan baucundaki tabelya bakt.
Artk iyisin Hans. Bir y l l na m? diye sordu Baerlach. H ungertobel ard biraz. imdi bunu konu-
mann sras deil dedi. Kendine d i kat edip yine muayeneye gelmelisin.
Kendime hep dikkat ederim diye hornurdand babal k .
yleyse mesele yok. Hungertobel hoa kal deyip ayr ld .
Hasta szm ona umursamaz bir tavrla, u Life'i versene bana dedi. H ungertobe.l , gece masasn n zerindeki y (;jnla derginin arasndan birin i alp uzatt.
Komiser, daktorun yzne a lay eder gibi bakara k , Onu dei_l dedi. El imden aldn dergiyi istiyorum. yle kolay kolay kurtu lamam toplama kamp ndan.
Hungertobel bir a n bocalad. Baerlach'n delip geen baklarn zerine ev i rdiini grnce k zard, dergiyi uzatt. Son ra sanki bir eyden rahatsz olmu gibi h zla kp gitti.
Hemire gelince komiser btn teki dergi leri dar tatt .
unu gtrmeyeyim mi?.. diye sordu hemire, Baerlach' n yata zerindeki dergiyi gsterdi .
Hayr. o kalsn dedi babal k . Hemire knca resmi yeniden gzden geirdi .
Resimdeki hayvansal deneyi y rtmekte olan doktor, grkem l i bir skunet iindeydi . Suratnn byk ksm burun ve az maskesiyle rt lmt.
Dergiyi gece masasnn ekmesine koyan komiser. el lerini bann a rkasnda kavuturdu. Gzleri
8
ac kt ve u anda yava yava odaya dolmakta olan geceyi seyrediyordu. yakmad.
Bir sre sonra hemire yemeini getirdi. Henz perhiz yapyor, az yiyordu: Ezme yulaf corbas . Houna gitmeyen h lamuru olduu gibi bra kt. orbay kokiayp bitirdi kten sonra sndrd, gittike younlaan glgeli kara n l a di kti gzlerini .
Pencereden ieri dolan kent k larn seyretmek cek houna gidiyordu.
Hemire, komiseri gece uykusuna hazrlamak ic in odaya gird!i s rada_baba l k uyumutu bile.
Sabah saat ona doru Hungertobel geldi. Baerlach. el leri bann a rkasnda yatyordu; al
m olan dergi de yorgann zerindeydi. Gzleri di k-katle doktora cevri l miti babal n . . . Hungertobel, komiseri n n ndeki resmin toplama kampna ait resim olduunu grd.
Life'daki u resmi sana gsterince neden yle l gibi sarardn, sylemeyecek misin?" diye sordu hasta.
H ungertobel, yataa doru yryp tabely indirdi, her zamankinden daha dik katle inceleyip yine yerine ast. Budalaca bir hatayd , Hans dedi, Sz n etmee demez.
Bu doktor Neh le'yi tanr msn? Baerlach' n sesi sinirl i kmt. Hayr& diye cevap verdi Hungertobel. Tan m
yorum. Ne var ki bana birini hat rlatt . Benzerl i k herhalde ok byk olmal? dedi ko
miser. yle, by k bir benzerlih diye cevap veren dok
tor resmi yeniden gzden geirdi . Baerlach'n da gznden kamad gibi, yeniden heyeca nland . Ne var k i , doktor Resim suratn sadece yarsn gsteriyor. Ameliyat srasnda btn doktorlar zten birbirine benzer dedi.
Baba l k acmakszn: Kimi hatrlatt sana bu h aYvan? diye sordu.
Sama btn bunlar .. diye cevap verdi Hun-
9
gertobel. Syledim ya sana. bunda bir yanll k olacak.
Ama yine de ondan bakas olmadna yemin edersin deil mi , Samuel?
yle olmasna yle? diye cevap verdi doktor. Ondan phe edi lemeyeceini bi lmemi olsayd yemin ederdi. Daha iyisi bu tatsz konuyu imdi brakma lyd lar. Hayatla lm aras nda gidip geldii bir amel iyattan son ra eski bir Life dergisini kartrmak hi de iyi dei ldi .
B ir sre sonra, doktor ipnotize edilmi gibi yeniden resme bakt, bu daktorun tand doktor alamyacan . nk tand daktorun sava sras n d a i l i 'de bulunduunu syledi. u halde btn bu nlar sama, kim olsa anlar bunu diye bitirdi sz n .
il i'de, il i 'de dedi Baerlach yeniden. Demek u resmin sana kimi hat riattn bana sylemeyeceksin, yle mi?
H ungertobel cevap vermekte bocalad. Durum doktoru sknt l bir hle drmt.
Sana adn syleyecek olursam diye konutu son unda, Ada m zan a ltna a l rsn Hans.
Zten aldm bile . . . diye cevap verdi komiser. H ungertobel iini ekti. Grdn m ite dedi .
Korktu um d a buydu. Bunu istemem Hans, anlay gster. Ya n ba n alm bir doktorum. kimseye fenal k etmek istemem. Senin phelan men del i l ik . Resmine bakp da insan zan alt na a l n r m, stel ik resimde yz de doru d rst grnmyor. Ayrca ili 'de bulunduu bir gerek.
Orada ne yapyor? diye sordu komiser. H ungertobel, Santiago'da bir k l in ik ynetiyor'>
diye cevap verdi. i l i 'deymi, il i 'deymi dedi Baerlach yeniden.
i ncelenmesi g bir nakaratt bu. Samuel'i ha kl bulduunu, birini zan alt na a l mann korkur, eytanca bir davran olduunu syledi .
Birinden phe etmek kadar kt b i r ey ola-
1 0
maz>> diye devam etti babal k . Cok iyi bi l iri m bunu. bu yzden sk sk lnetledim mesleimi. Insan byle bir ie girimemeli. Ne var ki u anda phe ediyoruz ite. bana bunu veren de sensin. Bu pheyi y rtmek istersen onu seve seve geri verebi l i rim dostum. Asl nda phe etmekten kurtulamayan da sensin.
Hu ngertobel babal n yatana i l iti. Caresiz bir anlam iindeydi yz komisere bakarken. G nein yatay nion perdelerin arasndan odaya dol uyordu. Yumuak geen kn g zel bir gnyd.
Doktor. Yapamyorum .. dedi hasta odasnn sessizl ii iinde, Yapamyorum. Tanr yardmcm olsun. kurtularnyorum pheden. ok iyi tanr m onu. Tp eitimini beraber yaptk, ik i defa da yardmcm ola ra k al t. Resmin zerindeki adam o. akandaki amel iyat yaras bile grl yor. Bi l irim bu yaray, Emmenberger'i ben kendim ameliyat etmitim."
Komiser bir sre sonra skOnetle, Emmenberger mi? .. diye sordu. Demek ad bu?
H ungertobel heyecanla. Artk syledim ite di-ye cevap verdi. Fritz Emmenberger.
Doktor mu? Doktor ... $ imdi isvicre'de mi? "Zrich 'deki Sonnenstein kl iniinin sahibi., d iye
cevap verdi doktor. Otuz ikide Almanya'ya, oradan da il i'ye gitmi. Krk bete dnp kl inii zeri ne a ld, isvicre'ni n en pahal hastahanelerinden biri diye de yavaca ekledi.
Yalnz zenginler iin demek. Hem de kalantar zengi nler icin. Kendisi iyi bir bi l im adam mdr. Samuel? di
ye sordu komiser. H ungertobel duralad. Bu soruya cevap vermenin
biraz gc olduunu syledi: Eskiden iyi bir b i l im adamyd ama. yle kald m onu pek bilemiyoruz. Bize biraz pheli grnen metodlarla alr. Onun
11
uzmanl k yapt hormon lar zerine bildiimiz fazla ey yok. Bi l imin ele geirmek iin didindii btn alanlarda olduu gibi bunda da her t r kar k l k gr l r. B i l im adamlaryla arlatanlar. ou zaman da ikisi bir kiinin benli inde . . Ama kime ne Hans? Emnenberger hastalar tarafndan sevi l ir, Tanrya inanrcasna inanrlar ona. Bana ka l rsa hastilkiar asl nda bir l ksten baka bir ey olmayan varl k l lar i in nemli o lan da bu . . . inan yoksa o zaman yrmez i , zel l ikle hormon lar konusunda. Baar l olmasna baarl dorusu. hem soyg gryoF, h e m para yapyor. Aramzda mirasyediye ckmtr ad . "
H ungertobel, Emmenberger'e tak lan ad sylemekten pimanl k duymu gibi, birden konumasn kest i :
Mirasyedi mi? Bu tak lan ad da neden? .. diye sordu Baerlach.
Hu ngertobel, gze arpan bir s k ntyla, k l in lin bir ok varl k l n n mirasna konduunu syledi . Orada biraz modaym bu.
Demek bu, siz doktorlarn gzne arpt . . . 1 dedi komiser.
i ki adam sustu. Sessizlikte, Hungertobel'i rkten aklanmam bir eyin havas vard.
Doktor birden fkeyle, Dndn eyi dnmemelisin imdi dedi.
Ben sadece senin dndn eyleri dnyorum:> diye cevap verdi komiser skCnetle. i nce eleyip sk dokuyal m. Dnd mz ey crmle de i lgi l i o lsa bunu dnmekten korkmamalyz. D ncelerimizi ancak vicdanmz karsnda da kabul lenmekle durumu inceleyebil i riz ve haksz ckarsa k o zaman vazgemek de kolay olur. u anda dndmz nedir Samuel? unu dnyoru._: Emmenberger, Stutthof toplama kampnda rendii metodlara bavurarak hastalarn servetlerini kendine brakmaa zorluyor, sonra da onlar lctiiryor . ..
Hay ro, diye ba rd Hungertobel atel i gzleriyle.
12
"Olamaz . . .
Caresiz bir bakla bakt Baerlach'a, cBunu dnmemeliyiz. Hayvan dei l iz b iz . . . diye bard yeniden . . . Sonra ayaa kalkp duvarla pencere, pen cere i l e yatak a rasnda sinirl i sinirl i dolamaa balad.
Hey Tanrm, diye inl iyordu doktor. Daha dehetl i b ir an olamaz.
phe diye sylendi babal k yatt yataktan. son ra yine ac bir sesle tekra rlad : "phe . . .
Hungertobel , Baerlach'n yata dibinde durdu: "Hans, bu konumay unutal m dedi . Brakal m bu iin peini . Bazen gercek saylabi lecek eylerle oynamay sever i nsan, doru. Bunun son u iyi gelmez. Emmenberger'le uramayal m a rtk. Resme bakt ka daha az benzetiyorum onu, lf olsun diye sylemiyoru m. O i l i'deydi, Stutthof'da dei l . Bylece phemizin de sama olduu anlalyor.
i l i 'deymi. i l i'deymi dedi Baerlach. Gzleri yeni bir serven in heyecanyle kv lcmland . Vcudunun geniler gibi olduunu duydu. Yatt yerde hareketsiz durup vcudunu gevetti. el leri ba n n arkasndayd .
Artk hastalarna gitsen Samuel dedi bi r sre sonra. Beklerler. Seni daha fazla oyalamek istemem. En iyisi un uta l m konumamz, hakl s n .
H ungertobel kapn n dibinden dn p pheyle hastaya bakt srada komiser uyuklamaa balamt.
D EFi
H ungertobel ertesi sabah babal kahveltdan sonra saat yedibucukta kent rehberini incelerken buldu ve biraz hayret etti . nk doktor her zaman kinden erken gel miti, Baerlach bu satlerde ya yeniden uyumaa alr. ya da hi deilse el leri
13
ba n n arkasnda pineklerdi . stel ik komiser doktora her zamankinden daha ca nl grnd; gz kapaklarnn arasndan gzlerinin yine eski canl l yla parlad gr lyordu.
Hungertobel hastaya nas l o lduunu sordu. Babalk, esrarl bir tav rla, sabah havasn i ine sindirdii cevabn verdi . . .
flBug n sana her zamankinden erken geldim, stel i k m uayene icin de de i l", diyen H ungertobel yataa yaklat. cSana bir y n t p gazetesi getirdim: isvire tp haftal , bir Fra nsz dergisi, ingil izce a nladn Iin de hepsinden nce nl Ingil iz tp dergisi Lancet'in birka says . . .
Baerlach rehberden ban kaldrma kszn aak iyi etmisin, byle eylerle i lgifen i ri m teden beri diye cevap verdi. Ama bilmem ki ben i m okuyabilecei m eyler mi? Tp dostu olmadm bi l irsin.
Hungertobel gld: 0 kadar yardmmz dokunan birinden iitecektik bunu demek.
Rehberde ne okuduunu da sordu H ungertobel mera k la.
Posta pulu neri i lnlarn" diye cevap verdi babal k .
Doktor ba n sal lad : Biz doktorl a ra y a n izsen de yine okuyacaksn bu dergileri. Dnk konumamzn deli samas olduunu sana kantlama k niyeti ndeyim. Sen cinayet masasndansn, bizim zan a ltndaki modal k doktoru btn hormonlar i le tutuklayabilece ine inanrm. Nasl oldu da un uttum bilemiyorum. Emmenberger'in Santiago'da bulunduunu kantlamak o kadar kolay k i . Oradan eitli tp dergilerinde yay nlanan makaleler gndermi. ingiliz, Amerikan dergilerinde de yaynlanm makaleleri, zel l ik le cerrahi zerine makaleler, bir isim de yapm stel ik . . . Daha tp rencisiyken edebiyat alannda yetenek l i olduunu ve kuvvetli, nktel i bir kaleme sahip olduunu gstermiti. Gryorsun ya, yetenekli, esasl bir bi l im adamyd. imdi tutup modaya uymas znt d uyulacak bir ey
14
el bette. nk u sralarda ele ald ey yle ucuz ki, t p ba k mndan. okul tababeti denebil ir. Son maka lesi k rk bete, isvicre'ye dnmesinden birka ay nce ocak ay nda Lancet'de yaynlanm. phemizin eekl ikten baka bir ey olmadn kantl yor bu. Beni cinayet uzman yapmaa kalkma rica ederim. Resimdeki adam Emmenberger olamaz, ya da fotoraf sahte."
Bu bir defi olabi l i r dedi Baerlach rehberi katlarken. Dergileri bana brakver.
Hungertobel saat onda her zamanki viziteden dndnde baba l k yatanda merakla dergilere gmlmt.
Doktor hayretler ii nde, tp_la i lgi lenmee balam gibi grndn syleyip Baerlach'n nabzn saymaa koyuldu.
H ungertobel' in hakl olduunu syledi komiser. makaleler il i 'den gel iyordu.
Hungerto_bel sevi nip hafiflemiti : Grdn m? Bir de Emnenberger'i kitleleri ldren bir katil sa-nyorduk.
Bu sanat alannda dikkate deer i lerleme.ler yapld" diye cevap verdi Baerlach. Zaman. dostum . zaman. i ngi l iz dergi leri gerekli deil a m a . isvicre'de ckan lar bra ksan iyi ol ur.
"Ama Emmenberger'in Lancet'de yaynlanm makaleleri ok daha nemli Hans. diye cevap verdi Hu ngertobel. nk dostunun tpla i lgi lendiine inanmt. Onlar okumalsn asL
Baerlach alayc bir tavrla. Emmenberger' in tp dergisine Al manca yazdn syledi.
Doktor bir ey a n lamakszn, Eee ne olacak? diye sordu.
Baba l k, Beni i lgi lendiren daha ok yazsndaki stil Samuel, eskiden kuvvetli bir kaleme sahip olmu daktorun imdi byle acnacak bir stilde yazmasna ne demeli? diye sylendi.
Yatan baucundaki tabele i le uraan Hungertobel, hala h ibir eyin farkna varmakszn, ne
1 5
varm bunda diye sordu. Bir defi bu kadar kolay ileri srlemez .. dedi ko
miser. Ne demek istiyorsun? diye bard doktor. Yok
sa hl kurtularnadn m pheden?" Baerlach, nerdeyse kendini kaybeden dostunun
yzne dneeli bir tavrla bakt. Hayat boyunca hasta larn hi hafife almam. insanlar da hic tanmam olan doktoru n, yal , soyl u . izgi lerle dolu yzne ba kt. sonra konutu: u senin, Little Rose of Sumatra purasunu hl iiyor musun Samuel? Bir tane de bana ikram etsen cok iyi ol urdu. Canm skan u ezme yulaf arbasndan sonra bir tane de ben tttrsem . . .
EMEKLiLiK
Durmadan tekrar tekrar Emmenberger'in pankreas stne yazm o lduu makaleyi okuyan hasta. le yemeinden nce, omel!yotton beri ilk ziyareti kabul etti. Saat on birde hasta odasna girip kl k paltasun u karmokszn. apkas el inde, ekingen bir tavrla babal n yata yanna otura n ef'ti bu . Baerlach bu ziyaretin ne demek olduunu pekal bil iyordu; ef de komiserin durumunun ne olduunun fa rkndayd.
Eh komisen diye balad Lutz, Naslsnz bakalm? ok korkuttunuz bizi bu son gnlerde . ..
Yava yava iyiye gidiyorum diye cevap verdi Baerlach ve el lerini ba nn arkasnda birletirdi.
(Okuduunuz da ne? diye sordu Lutz. Ziyaretinin as l konusuna giremiyor, bir kocama k aryordu: Bakn hele, Baerlach tp dergileri okuyor.
Babal k ormamt. Bir cinayet roman okur gibi okunuyor dedi . i nsan hastalan neo ufkunu geniletmek, yeni alan lara atlamak istiyor.
Lutz, doktorlara gre Baerlach'n daha ne kadar
1 6
yatakta kalacan renmek istiyordu. i ki ay daha>> diye cevap verdi komiser, Daha
iki ay yataktaym." Artk ef ister istemez, aznda ki baklay kar
mak zorundayd . Eeh yal l k dedi Lutz glkle,_ .. Yal l k , art k yle vur patlasn al oynasn gidemeyiz bence, yal l ktan doan yasalar peimizde.
Farkndaym>> diye cevap verdi komiser umursamyormu gibi.
Baa gelen gelecek dedi Lutz, Kendini saknma k gerek komiser. iin esas bu. Rthl isberger. grevinizi devra ld, sizin ie o ba kyor ...
Baerlach ban sal lad . Rth l isberger mi? Be ocu uyla yeni aylndan memnun kal r herhalde . . dedi. Yeni y lda m bal yor?
Yeni y lda diye dorulad Lutz.
grebilecek d gc yoktu. Dnya ihmale urad iin ktyd, ihmalci.l ik yznden de batmaya gidiyordu. Bu teh l ike btn Stal in ve btn br Joseph'ler bir araya getirilse, onlardan bile bykt. Devlet grevi kendisi gibi yal bir zaar icin iyi deildi a rtk. Haddinden fazla ufa ktan iler, haddinden fazla mzmzl k ; ama aslnda ardna dlecek av hayvan lar, yni gercekten byk hayvan lar. hayvanat bahesindekiler gibi devletin koruyuculuu altndayd.
Bu szleri dinleyen Lutz'un surat asld, i nsann ca nn skan szlerdi bunlar; bu kt fikirlere kar kmam o lmay yediremedi kendine aslnda, ama ne de olsa babal k hastayd ve krler olsun ki emekliye ayr lmt . fkesini yutarak ne yazk ki gitmek zorunda olduunu. saat on ikide Yoksul lara Yardm Derneinin oturumuna kat lacan syledi.
Komiser, Yoksul lar Derneinin ml iyeden ok pol isle i l ikisi olduuna, bunda da bir uyg unsuzluk bul unduuna dikkatini cekince Lutz yeniden kt eyler bekler gibi oldu; fakat Baerlach. Lutz'u yattrmak iin baka bir konuya girdi : imdi hasta olduum ve hibir eye yaramyacam icin bana bir iyilik edebil irsiniz.
.. Memnuniyetle .. dedi Lutz. Baknz, renmek isted iim bi rey var. zel ola
rak merak edip hasta yatamda bir takm cinayet sorunlar ile i lgileniyorum. Kedi ne kadar yalan rsa yalansn fare peine dmekten vazgemez. Life dergisinde Stutthof toplama kampndan bir SS kamp doktorunun resmini grdm; ad Neh le . . . Bir aratrn da bakal m bu doktor hl bir cezaevinde mi. yoksa ne olmu . . . SS mensuplar sulular rgtnden saylah beri bu gibi hal ler iin uluslaroras hizmet grevini zerimize alm d u rumdayz ...
Lutz hereyi not etti. Babal n bu sivri ak l l na hayret etmiti ama,
bir a ratrma yapacana sz verdi. Son ra hoakal deyip ayr ld .
18
Hoa kal n ve abuk iyilein,. diyerek komiserin e l in i skt . Hemen bu a kam size bi lgi veririm, son ra gnlnzn d i ledii gibi h a reket edersiniz. Blatter de burada, sizi selmlamak istiyor. Ben darda arabada bekliyorum.
Uzun boylu, iko Blatter ieri girince Lutz yok oldu.
Merhaba Blatter) dedi Baerlach sk sk ofrln yapan polise, "Seni grd me memnun oldum.&
Blatter de bundan memnun ka.ld in syledi. SIzi ok a ryoruz komiser. Her yerde eksikl iinizi duyuyoruz.,
Eh Blatter, art k yerime Rthlisberger geiyor, o da kendi havasn als n bakal m, diye cevap verdi babal k .
Yazk, dedi pol is, Benden km olmasn , hem Rthl isberger de phesiz iyidir ama, siz tekra r iyileseniz ya.
u Feitelbach adndaki beyaz bykl Yahudinin sahip olduu a ntikac dkkann Blatter'in bi l ip bilmedi in i sordu Baerlach.
Blatter ba n sal lad: Hani vitrininde hep ayn posta pul larnn durduu d k.f
KULBE
Hemen o aramba akam Lutz telefon etti. Tam bu srada Hungertobel dostunun yata dibinde oturuyordu. Biraz sonra bir hastay ameliyat edecegi icin kendine bir fincan kahve getirtmiti; Baerlach' n hastanede yannda olmasn( f rsat bi l iyor, bundan yararlanmak istiyordu. ite tam bu srada telefon al nca iki dostun konumas yarda kald .
Baerlach k im olduunu syleyip heyecanla kulak verdi. Bir sre sonra da konutu : Cok iy i Favre. eldeki belgeleri yollayn bana. Alcy yerine ast : Nehle lm . dedi.
krler olsun diye ba rd H ungertobel, Bun u kutlamalyz. Sonra bir Little Rose ot Sumatra purosu ya kt. Hemire hemen gelmez ya.
Daha le zeri pek iyi olmadn sylemiti>> dedi Baerlach.
Nehle ne zaman lm? diye sordu doktor. On a ustos bin dokuz yz krk bete saptand
n a gre, Hamburg'ta bir otelde zeh i rle intihar etmi, cevabn verdi komiser.
Grdn m? diye ban sal lad Hungertobel . Bylece phenin geri kolan da suya dm o l u yor.
Baerlach, H ungertobel' in azndan zevkle c kard halkalar ve sis dalgalar hal indeki duman bul utla rn seyrediyordu. Hibir ey tekra r tekrar ve kolayl kla ortaya ckan phe kada r zor yok edi lemez dedi, sonunda.
Btn bunlar zararsz bir aka diye kabul eden Hungertobel gld, komiserin yola gelmez bir adam olduunu syledi.
aCinayet uzmann n ilk erdemi d iye cevap veren ba bal k sordu: aSa muel. senin Emmenberger'le dostl uun oldu mu?:t
Hungertobel, Hayr diye cevap verdi. Benim olmad gibi bildiim kadar ayn snfta okuyan hi kimsenin dostluu olmamtr onunla, hi biri-
20
m izin . . . u Life dergisindeki resim le i lg i l i olay dnp d u rdum Hans. u canava r SS doktoru nu neden Emmenberger diye kabul ettiimi sana syliyeyim: Bunun stne kesinlikle sen de kafa yormusundur. Resimde fazla bir ey gr nmyor. Resimdeki doktoru onun yerine koymam baka bir benzerlikten ileri geld ii ic in dei l , daha ok korkuncluu yznden. insan tiksinti duyduu olaylar u n utmak ister. Emmenberger'in narkozsuz bir mdahalesine tan k olmutum eskiden Hans. Cehennem diye bir ey varsa a ncak orada meydana gelebilecek bir sah neydi bu."
"Vard r cehennem diye cevap verdi Baerlach skO netle. Demek Emmenberger eskiden byle bir ey yapt .. .
.. vapt ya, dedi doktor, Baka are yoktu o srada, mdahale edilen zaval l adam bugn de hayatta. Onu grecek olsa n Emmenberger'in eyta n n ta kendisi olduuna yemin eder, btn kutsal a d l a r zerine; ama hakszl k etmi olur, nk Emmenberger olmasayd imdi lm olurd u . Ama yine de ona anlay gsterirdim; itiraf etmeliyim bunu . . . Mthi bir eydi ."
Baerlach heyecanla, Nasl oldu bu?" diye sordu.
Hungertobel fincandan son yudumu a l p Little Rose'unu bir defa daha yakmak zorunda kald . Dorusu n u sylemek gerekir'Se byclk dei ldi yapt . Btn meslekler gibi bizimk inde de byclk yoktur. Bir ak i le cesa retten, tabii bir de anatomi bilgisinden baka birey gerekl i dei ldi o srada. Ama biz gene fa klte rencilerinden hong isi yeteri kadar soukkan l yd ki?
Aa yu kar be t p rencisi Kienta l 'den Blmli Al plerine t rma nmtk; nereye gitmek istedi imizi pek anmsyamyorum imdi , iyi bir dac olamad m hi c bir zaman, corafyac olara k daha da ktydm. Sa nr m 1908 y l n n temmuz ayiyd; sca k bir yaz oldu u n u iyice anmsyorum. Alplerdeki b ir
21
kulbede gecelemiti k. Her eyden ok belle imda bu kulbeni n kalmas garip . . . Evet. baz baz bu kulbeyi dmde grr, korkudan ter iinde uyanrm. Ne var ki bu kul bede geen eyleri dnerek de deil asl nda . . . Btn k bo kalan u Alp kulbelerinden deiik olmad kesindi, ne var ki o dehet dakika lar hl d mde yayor. O kulbeyi hep slak yosunlarla evri lmi, karmda grd ke anl yorum bunu. Ama bana yle gel iyor ki Alplerdeki ku lbeler byle yosun tutmu dei ldir. Hani ne olduunu doru drst bi lmeksizin ikence kulbeleri stne yaz lar okuruz. i te ikence kulbesi diye ben karmda o Alp kulbesini canla nd ryorum. evresi cam ormanlar i le kapl yd o kulbenin, kaps nn ok yaknnda da bir ceme vard . Kul benin tahta ksm kara deildi, a kcl ve r mt, btn atla klarnda sngerler grn yordu, ne var ki bunlar bugne aktar lm eski grnler ta bii. Gnmle o olay a rasnda o kadar ok y.l var ki, dle gercek birbiri ne kenetlenmi. Dile gelmesi olanaksz bir korkuyu olduu gibi anmsyorum. O yaz h i k imsenin gemedii Alp kayal k larnn a ra sndan geip kulbeye vardmz s rada bu korku iimi kaplamt. Emmerberger'den baka herkesi n iine bu korku dmt bence . . . Konumalar kesilmiti, herkes susuyordu. Daha biz kulbeye yaklamadan inen a kam da az korkun deildi. Sanki bu buz ve talardan olumu i nsansz dnyann zerine dayan lmaz bir zaman boyunca garip k rmz bir k inmiti. Bizimkine gre gneten daha uzakta dolaan bir gezegene h kmeden ve bu dnyadan olmayan bir lm yzlerimizia el lerimizi ren klendiriyordu sanki . . . Arkamzdan kovalayanlar varm gibi kulbenin i ine atmtk kendimizi. Kolay olmutu bu, nk kapal dei ldi . Daha Kiental 'deyken bu kulbede geceyi geirebileceimizi sylemilerdi. Kulbeni n ii acnacak hldeydi ve irka kerevetten baka bir ey yoktu. Ne var ki zayf k altnda yukar atn n samonla dolu oldu-
22
unu grmtk. tesinde berisinde geen yldan kalma kir ve pisl ik grnen kara, eri imi bir tanabilir merdivenle yukar k l yordu. Emmenberger sanki biraz sonra baa gelecek eyden haberi varm gibi, garip bir aceleyle dardaki emeden su getirmiti. Bunu bilmesi olacak ey deildi tabii. Sonra i lkel ocakta bir ate yaktk. Bir kazan vard orada. Bizi paamzda n yakalam olan bu dikkate deer dehet ve yorgunluk havasnda iimizden bi" ri ok ar yaraland. Bizim gibi tp eitimi yapan, bir lokantacnn o lu , iko bir Luzern'liydi bu. Olaydan bir yl sonra babas nn iine devam etmek iin eitimini yarda bra kt . atdan saman ekmek iin zerine kt iskele k r lm, biraz sokar olan olan duvardan kan bir kaza boynunu arparak dm, yatt yerde inleyip ka lmt. Dp arpma ok kuvvetli ol mutu. nce bir yerin i k rd n sanmtk a m a , bir az sonra soluk almak i i n crpndn grdk. Derh a l dardeki bir srann zerine tadk. Biraz nce batm olan ve stste sra lanm bulut ynlar nn arasndan krmzms nlar n yol layan gnein dehet uyandran altnda uzanm yatyordu ocuk. Yaral n n grn iimize korku salyordu. Kana bulanm boynu imiti, boynundaki Adem elmas iddetle titriyordu, kafasn arkaya atmt. Suratnn gittike koyu bir renge brndn, ufkun cehennemsi parlts iinde hemen hemen karardn dehetle gryorduk. i ri iri a lm olan gzleri suratnda iki akc l , s lak akl gibi pa r ldamaktayd . Islak sarg larla iyiletirrnee urayorduk kendisini, umutsuzcasna . . . G rtla durmadan ieri doru iiyor, bo ulma tehli kesi bagsteriyordu. nceleri bir huzursuzlu k nbeti iinde kvranm olan yaral imdi yava yava duygusuz kal yordu. Sol uu sl k gibiydi a rtk. Hi konumuyordu. Ar bir lm teh l ikesi iinde oldu u kesindi, ama ne yapacamz bilemiyorduk. Ne yeteri kadar deneyimiz vard, ne de bilgimiz. Ona yararl olabilecek zorlu bir amel iyat bil iyorduk ama, k imse bunu akl na bile getirmek istemiyordu. Yal-
23
nz Emmenberger durumu kavrayp ie girirnekten cekinmedi. Luzern' l iyi iyice muayene edip caksn ocakta koynoyan suyla mi kroptan temizledi, yaral n n boynunda gc durumlarda uygulanmas gereken ve koniyotomi diye adlandrdmz bir yark act. Bu yark, hastan n hava alabilmesi icin tam Adem elmas ile boyun k k rda arasnda apraz bir bcak darbesiyle al yordu. Asl nda dehetli olan bu mdahale deildi Hans; nasl olsa cakyla grlecekti bu i. Deh etli olan baka bir eydi; ayn anda ve karl k l olarak ik i kiinin suratPda okunuyordu bu dehet. Yaral soluk t ka n kl ndan tr oktan krktkt ama. gzleri henz ackt. hem de ok alm t gzleri; byle bir durumda olan biten hereyi, bir d iindeymi gi bi de olsa. grmek, seyretmek zorundayd. Tanrm, bu yar at srada Emmenberger de ylesine amt ki gzlerini Hans . . . Gzleri ylesine aclm, surat ylesine kaslmt ki . birdenbire, ikence etmekten a r bir zevk duyuyormu gibi eytanca bir par ltyla dolmutu gzleri sanki . . . Nasl a nlatmal bi lmem. bir saniye icin de olsa insancl bir korku duymutum; nk artk herey olup bitmiti. yle sanyorum ki bunu benden baka kimse duymamt r o srada; nk tekiler bakmaa cesa ret edememilerdi . Bamdan geen bu olayn byk ksmyla d rn olduuna, karanl k kulbe ile akamki esrarl n bu yanlmay dou rdu una inanyorum. Olayn di kkati eken bir yn de Emmenberger'in koniyotomi ile hayatn kurtarm olduu yaral n n bir daha hayat n k u rtarm olan adamla h ic konumamas, biroklarnn aypladO zere ona doru drst teekkr bile etmemesi . . . O zamandan beri Emmenberger'e byk bir yetenek olduu kansyla baklmtr. Yaam yks oldukca garip. Kariyer yapacan ummutuk ama pek yanamad buna. Ar ve yabans. stel i k de karmaka r k renimiere giriti. Fizik, matematik, h i biri doyurnsamad kendisini. Felsefe, i lhiyat derslerinde bile grlyordu. Snavlarn parlak derecelerle baar-
24
dyso do muayenehane ocmod. Yardmc olara k colryordu, ben im yan mda do alt byle. Ondan holanmayan birkoc kii dnda bt n hastalarn kendisine hayran olduunu itiraf etmeliyim. ekip donlara gidinceye kadar . . . ite byle h uzursuz ve yalnz bana bir hayat yaad. Garip incelemeler yay nl yordu. Mneccimliin asl ve esas zerine bir yazsn bi le okudum. Bildiim kadar kimse yakloamyordu kendisine; zeks i le hic kimse baedemed ii icin kstah gven ilmez bir potran olduu za man daha da ekilmez oldu. il i'de birdenbire baka lo nco hepimiz hayret ettik. Orada ortoya koyduu bi l imsel ve akl banda cal ma herhalde ora ikl imi i le ya da evresiyle i lgi liydi. isvicre'de ise eskiden neyse yine o hle girdi .))
Hu ngertobel szlerini bitirince, Umol m ki mneccimlik stne ya pt incelerneyi soklomsndr diye sylendi Baerlach.
Doktor, bu incelerneyi ertesi sabah ona getirebileceini syledi.
Demek olayn yks buymu .. dedi komiser d nceli b i r tav rla.
Gryorsun ya . . dedi Hungertobel, Hoyatm boyunca bel ki de ar d kurup durmuum.
Dler yolan sylemez .. diye kar l k verdi Boerloch.
Her eyden nce dler yalan syler dedi Hungertobel . Yalnz imdi l ik senden zr di leyeceim. omel iyetm var.)) Bunu syleyip oturduu sondalyeden kalkt.
Boerlach elini doktora uzatt. Koniyotomi olmoyacan umarm yapacan ameliyatn, yahut ne diyordun adna? ..
Hungertobel gld. Bir ftk amel iyat, Hons. Do" ho zor olmakla beraber bono daha sevimli geliyor dorusu. Ama a rtk dinlenmen gerek. Kesinl ikle dinlenmelisln. On iki saat l ik bir uyku kadar gerekli bir ey yok senin icin ...
25
GULLiVER
Gece yarsna doru pencereden h a fif bir grlt gelip gecenin so u k havas odasna dolunca babql k uyand.
Komiser hemen cemaa yeltenmeyip ne olabil ir bu diye bir dnd. Neden sonra makara l kapengin yava yava yukar ekildiini anlad . evresi aydnlan mt, perdeler bel l i bel i rsiz k iinde glge yaparak iiyordu. Bir s re sonra ma karal kapengin nasl aa indiini duydu. Gece yarsnn deilmez karanl yeniden doldu evresine. Pencereden bu yana bir karalt nn odaya atladn duydu.
Nihayet dedi Baerlach, Nihayet gelebi ldin Gull iver" ve masa lmbasn yakt.
Oda nn ortasnda srtnda eski, parta l , yrtk kaftan i le dev gibi bir Yahudi duruyordu; lmbann yla kpkrmz grnyordu Yahudi.
Baba l k yeniden yast klam yasland, el leri ban n arkasndayd . Bu a kam beni yoklayacan dnmedim deil . Bina cephelerine trmanabileceini de gznne getirebi i irim dorusu dedi.
ma ivesi dzgnd. Ksa bir sre sustuktan sonra : Gul l iver arkas nda iz brakmaz dedi. Gze grnmeksizin al yorum.
uHerkes bir iz brakr arkas nda diye cevap verdi komiser. Seninkin in ne olduunu syleyebi l ir im sana : Sen Bern'e gelince seni saklayan Feitelbach, eski kitaplarla pul lar sattn bel i rten bir i i lan veriyor. O zaman Feitelbach herhalde biraz para kaza nmt r diye dnyorum.
Yah udi gld, Komiser Baerlach'n byk sanat i i kolaylat rma ktr.
Artk, iz inin ne olduunu bil iyorsun" dedi babal k . Bir cinayet uzman icin srlarn boboazl k edi p aa vurmak kadar kt b i r ey olamaz . ..
Komiser Baerlach icin izimi olduu yerde brakacam. Feitelbach zava l l bir Yah udidir. I nasl beceri l i r h ibi r za man bilemiyecek."
Koca haylet babal n yatana i l iti. Elini kaftann n iine atp tozlu bi r ieyle iki de kadeh kard . Votka diye tanmlad dev. yle beraber biraz ielim komiser, hep birl ikte icerdik.
Baerlach kadehteki ickiyi koklad, i ckiyi severdi asl nda ama. vicdan u anda pek rahat dei ldi . D r. Hungertobel bu sahneyi grecek olsa gzleri nasl drt al r kimbil ir : i cki, Yah udi ve oktan uykuda olmasnn gerektii gece yars . . . Hungertobel, -Bu nasl hasta? diye kyameti koparp iyi b ir tiyatro oynard herhalde; komiser iyi tanrd doktoru.
B u votka nerden geliyor? diye sordu i l k yudumu a l r a lmaz.
r m. yemin ettim buna. Zaval l u lusurnun giyimini severim& diye cevap verdi Gul l iver.
Bana bir votka daha versene" dedi Baerlach. Yahudi iki kadehi doldurdu. Baerlach alnn k rtrarak. Pencereye t rman
ma k sana zor gelmemitir sanrni& dedi. e Bu gece gi riti in ey yine yasaya aykryd .
Yah udi ksaca, Gul l iver gze grnmemel i diye cevap verdi.
.. saat sekizde orta l k oktan kararm oluyor, seni kesinl ikle yanma bra k rlard . Pol is yok burada stel ik.
Benim Iin pencereye trmanmak da kolay diye cevap veren dev gld. Dorusu ocuk oyunca gibi bireydi. komisar. Oluktan yukar t rmanp duvardan atlamak.
Beni yak nda emekl iye ayrmalar iyi olacak. Baerlach ban sallad. cO zaman senin gibiler vicdanm rahatsz etmez art k. Seni oktan delie tkma lydm aslnda. Btn Avrupa'ya pa rma k s rttracak bir av yapm olurdum.
Bunu yapamazs n, nk ne yolda savatm bil iyorsun" diye cevap verdi Yahudi h i kmldama kszn .
Sen yle nfus kd falan gibi bir eyler edi nsen gerekten iyi olu diye nerdi baba l k. Benim bu konuda yapabileceim birey yok cima, Allah biliyor ya, sen in hayatna bir dzen gel mesi gerekl i .>
Ben ldm> dedi Yahudi. cNaziler ldrd beni .>
Baerlach sustu. Devin ne demek istediini anlam t. Lambann ik i ada mn evresinde skin bir daire gibiydi. Herhangi bir yerde gece yarsn ald saat. Yahudi votka ikram etti. Gzlerinde ar ve garip bir nee okunuyordu.
SS Kuvvetlerine mensup dostlarm bin dokuz yz k rk be y l n n gzel bir mays gn, _:hava da ok gzeldi ha, kk, beyaz bir bulutu hl anmsyorum- Zaval l ul usumdan kuruna diziimi el l i kiiy-
28
le beraber beni de ya nl l kla kpek lei atar gibi bir k irec cukuruna atmlard . Erler kirec ukurunu krekledikleri toprakla kapatrken ben gzlerinderi syr lm . srne srne. btn vcudumdan kanlar aka aka biraz tedeki leylk tarlasna snmt m . Aa lanm. h rpalanm bir hayvann zaval l varln yaatp srd rrnee o zaman yemin ettim ite . . . Ta nrn n gcne gitmesin ama. yzy l mda o u zaman hayvanlar gibi yaamak zorunda brak ldk biz. O g nden beri meza rl k larn karanl nda yaayp mahzenlere ya da benzeri yerlere sndm; yalnz gece grd yzm, u zaval l , del ik deik kaftan da yalnz ayla yldzlar aydnlatt. Byle iy i ite. Almanlar ldrd beni ; ari rk ndan gelen eski karm da -o da lm bulunuyor imdi, hem ld de iyi oldu bu kadnn- kend isine posta i le gnderi lmi olan lm haberimi buldum. lm haberim zenle yaz l p dzlmt dorusu. bu u l usa uygarl k reten btn okul lara onur kazandrabi l i rdi . l m lmtr. Yahudi icin de. H ristiyan i c i n d e ayn ey. Izledii m sray bo gr. komisar . . . Bir l ne kt ister. ne de sn rio rio i lgisi vardr; bunu kabul edersin herhalde. Kovalanm, ikence edi lmi Yahudilerin bulundu u her lkeye gelebil i r o l . erefe komisar .. esenlii mize iciyoru m .
i ki adam kodah ierini boaltt lar. Kaftanl adam yeniden votka verdi, gzleri l
den brne tayacak kadar ar nem veri lmiti kii l iime eskiden . . . Hani Dante'nin hi birinde bulunmad halde zerlerine arklar okuduu cehennemler. . . Btn o cehennemlerden esasl yaralar, izlerle cktm lp lp Sol el ini uzatt. Sa katt el i .
Acaba Nehle adnda bir SS doktoru tanyor musun? diye sordu babal k heyecanla.
Yahudi bir sre dneeli dneeli komisere bakt : cStutthof toplama kampndaki doktoru mu soruyorsun? dedi.
cOn u soruyorum diye cevap verdi Baerlach. Dev, alayl bir bakla Baerlach'a ba kt: Nehle
on austos krk bete Hamburg'un fakir b ir otel inde intihar etti dedi bir sre sonra.
Baerlach biraz d knk.l na uram gibi dnd: Gul l iver polisten biraz fazla bil iyor dedi . Hayat nda hi Nehle i le karletn m?
H rpani Yahudi, komisere yeniden inceleyerek bakt, yara izleriyle dolu yz buruarak kasld. Sonra, Artk yokolmu bu hayvan neden soruyorsun? dedi.
Baerlach, Yahudiye ne kadar aclmak gerektiini dnd; sonra susmaa, Emmenberger'e kar yrtt pheyi kendine saklamaa karar verdi.
Resmini grdm de . . . dedi . Byle biri ne olmutur diye ilgi duydum. Ben hasta bir adamm Gul l iver, daha uzun sre yatakta kalacam, boyuna Moliere'i okumakle da olmuyor, insa n kafasndaki dncelere saplanp kalyor. Kit le hal inde insan ldren bir katil nasl bir adamdr diye merak ediyorum . ..
Btn insanlar ayndr. Nehle bir insand. Demek Nelle de br insanlar gibi bir insand. Hi kimsenin kar ckamyaco bir karlatrma bu . . . diye cevap verdi dev ve Baerlach' gznden ayrmod. Kocaman yznde ne dndn bel l i eden bir anlam yoktu.
Nehle'nin Life dergisinde kan resmini grdn
30
herha lde. komisar.. diye devam etti Yahudi. .. on dan arda kalm tek resim bu. Bu gzel d nyada ok ey aranmtr ama. ele geenden bakas ckmamt r ortaya. u n l resimdeki di l lere destan ikence uann pek tan namamas da caba stel i k ...
Demek sadece bir tek resim var dedi Baerlach dnceli . Nasl olur bu?
Yahudi a lay ederek, -eytan, kendi cemaatinin seckinlerini, Tanrnn kendininki leri koruduundan daha iyi korur, eit l i zorluu da bir araya yar bu yzden , diye cevap verdi. Kriminoloji bi l imine yararl olur diye Nrnberg'de saklanan SS listesine Nehle kat lmam, adna baka bir katalogda da rastlanmyor. Herhalde SS'Ierden deildi. Stutthof toplama kampndan SS kararghna gnderilen resmi haberlerde ad h i gemiyor; personel kadrosunu gsteren tablolarda da yok. Rahat vicdannda saysz kurbanlar bar ndran bu tip, sanki Ncileri bile kendilerinden utandran sylencemsi ve yasa d bir varla sahip. Ne var ki Nehle diye biri yaad yaamasna. onun varl ndan ki mse phe etmedi, en azl pheeller bile. nk en eytans ikenceleri d zenleyen bir Tanr en abuk inanlandr. Stutthof'a ta ckarmaktan geri kalmaya n btn o toplama kamplarnda biz hep Nehle'den. yargeler ve celltlar cennetinin bu en gaddar, en kt meleinden sz acardk . Sis yava yava da l p orta l k rnee balad zaman bile bu i daha iyiye gitmedi. Bilgi edini lecek kimse kalmamt toplama kampndan. Stutthof Danzig'dedir. Ruslar geldii srada, SS'Ier ikenceleri naslsa atiatm olan birkoc tutu kluyu da ldrmler, sonra Ruslar bu muhafzlar daraacna gndererek adaleti yerine getirmilerdi: Ne var ki Nehle bu daraac kularnn a rasnda de ildi komisar. Herhalde daha nce toplama kampndan kp gitmi olacakt . ..
Ama a rand aranmas na dedi Baerlach. Yahudi gld: .. o s rada kim aranmad ki Baer-
31
lach . . . Btn Alman ulusu bi r cinayet davasnn konusu olmutu. Nehle'yi hi kimse anmsyam yordu. sava sonuna doru Life dergisinde yay nlanan ve seni n de grm olduun o resim kmasayd Nehlenin cinayetleri de sakl kalm olaca kt . Hani u sanat dolu, stada yap lan. sadece narkozsuz girii lmek gibi esteti k bakmdan kck bir hatas olan ameliyat gsteren resi m . . . Btn i nsan l k grev duygusuyla incinerek a ratrmaya balad bylece. Yoksa Nehle h i gn na ckmakszn, zararsz bir ky doktoru ya da kapiica hekimi kl na brnp, herhangi pahal b ir sanatoryumu ynetmek zere kabuuna ekilebil irEfi.
Baba l k safa, cPekiy ama Life bu resmi nasl ele geirmi? diye sordu.
Dev umursamyarak, cDnyada bundan kolay ne var? diye cevap verdi. Resmi ben verdim dergiye .
Baerlach birden yatt yerden dorulup akn akn Yahudinin yzne bakt. Gull iver'in polisten daha ok bildii eyler varm, diye dnd. Sryle Yah udinin hayatlarn borlu olduklar bu h rpani Yah udinin srd servenl i hayat. cinayetlerle en korkun fenal klarn birbi rine ba land yer-
. lerde geiyordu, yeryzndeki anl devletlerin medeni ve ceza kanunlarndan bamsz olara k aklandr p mahkum eden bir yarg . . .
Votka ielim dedi Yahudi. Byle bir iki daima iyidir. Ona dayanmal insan, yoksa Tanrnn un uttu u bu gezegende btn tatl dlerimizi yitireceiz hani . . .
Kadehleri doldurup bard : Yaasn insa nolu .. >> Sonra kadeh i aa indirip: cAma nasl? ite zor olan da bu. dedi.
Komiser byle ba rp a rmamas n , yoksa gece nbetcisi hemirenin gelecei n i syledi. Ciddi bit hastanedeydiler.
Hristiyanl k , Hristiyanl k . . . dedi Yahudi. Hem iyi hastabakc lar hem de esasl katil ler koymutur o rtaya. 32
Babal k bir an dnd, artk votka yetmiti herhalde, ama eninde sonunda yine iti.
Bir an oda dner gibi oldu, Gul l iver'i dev gibi bir yarasaya benzetti, sonra oda, biraz eri de olsa, yine olduu gibi skin kalakald. Ne de o.lsa hesaba katmak gerekirdi bunu.
Demek Nehle'nin k im olduunu biliyorsun? . . dedi .
Rastlant eseri onunla i lgi lenmi oldu unu syleyen dev, votkasyla uramaya devam etti. Sonra anlatmaya balad . Art k biraz nceki o souk, przsz sesiyle dei l , a layla elence kat ldka k uvvetlenen, garip, ark syler gibi bir sesle anlatyordu. Bazen de hafifleyi p ks l yordu bu ses. O zaman
Baerlach, hereyin, Tanrnn yaratt eskiden gzel olan bu d nya i le ilgili ak l a lmaz bir gna h n lsz b i r yasla tanmlanmasndan baka b i r ey olmadn anlad . ite imdi bu dev gibi Ahasver de eski bir komiserin, yan ba nda oturmu konuuyordu. imdi babal k . amz tarihinin somurtkan, korku salan bir
. lm melei hal ine koyduu bu ac
dolu adamn szlerine kulak kabartyordu. i tii votkann denizinde, ac lar karanl k , y
l bir cisim gibi yay lan Gul l iver, votkan n etkisiyle hafiften ark syler gibi aniatmaa balad:
Krk drt y l ara l k i le umut gneinin Stal ingrod ve Afrika ufuklarndan y kseldii bir y l sonraki oca k oylorndayd . . . Kahrolas ayi a rd bu oylar komisor; hayatmda i l k defa, bu oyl a r sa salim otlotomyocam stne saygdeer Musa o ullormzlo, onlarn ak l sakallar stne bohse girmitim. Yine de yaod rnsa bunun nedeni senin hayatn o kadar mera k ettiin Nehle'dir. Bu t p ustasnn beni cehennemin t dibine soktuunu, sonra saiarmdon yakalayp tekrar yukar cekerek hayatm kurta rdn syl iyebilirim sana . . . yle sanyorum ki , kul la nd metoda, ancak hereye gs gerebilen ben doyonobilmiimdir. Ona ylesine b yk bir kran borlanmtm ki , kendisini ele ver-
33
rnek zere resmini cekrnekten geri kalmadm. hem de hi bocalamadan. Bu tersine dnm dnyada yalnz rezi l l ik lerle denecek iyi l ikler de vardr."
Bu konumada votkann da bir rol olup olmadn bilemeyen komiser: (Ne a nlatt n anl yamyorum dedi.
Dev glp kaftanndan i kinci bir ie kard. zr di lerim> dedi, uzun cmleler yapyorum ama, ektiim aclar daha da uzundu. Sylemek istediim ey kolay: Nehle beni ameliyat etti. Narkozsuz. Bu duyulmam onur bana tannd . i kinci defa zr dilerim komiser, votka icmem gerekl i , hem de su gibi bu defa, nk imdi aklma geliyor da . . . Korkun eydi dorusu ...
eytan heri f> diye bard Baerlach. Sonra tekrar hastanenin. sessizl ii Iinde yeniden bard: 4eytan herif . . . > Yarya kadar dorulup, yatann kenarna i l imi olan korku.nc yarata uzatmt kadehini.
Bu olay din lemek oldukca sinir salaml istiyor, ama onu yaam olmaktan daha az elbette." Eski, partat kattann ici ndeki Yahudi ark syler gibi bir sesle devam etti konumaa: aBtn bunlar artk unutmal diyorlar. Almanya'da bile yle syleniyor. Rusya'da yaplan gaddarl klar da kyormu ortaya, sadistlere her yerde raslanyormu. Ama benim h ibir eyi unutmaa niyetim yok, hem salt Yahudi olduum icin de deil, -Almanlar ulusumdan a lt mi lyon insan ldrd ler, tam a lt mi lyon insan- hayr, yap lan h ibir eyi unutmayacam, nk mahzenlerde farelerle de yaasam insa n m yine. Uluslararasnda fark gzetmekten . iyi ve kt uluslar vardr demekten kac nrm. Ama insanlar arasnda bir fark gzetmek zorundaym, iime ilendi bu benim, etime sapianan i lk darbeden sonra ikence edenlerle ikence edilen leri ayrr o l dum. Baka l kelerdeki baka muhafziarn yeni gaddarl k larn hesaptan dmyorum. Bana yaplanlar demeleri icin onlar da hesaba katyor ve
.34
hereyin imha edilmesi kararna varm bir kampta bunda bir yarar grlyorsa . . . br doktorlardan ok baka bir an lamda korkuntu Nehle, komisa r. . . Deneylerinde nemli olan ikencenin yksekl i i de ildi; nk br doktorla r n deneylerinde de ustaca balanm olan Yah udiler baklarn a ltnda ba ra bara aclarn yaratt bir okla lyorlard, nem li olan hekim ustal da deildi. Nehle'nin eytanl , btn bu deneyleri k u rbanlarnn rzas i le yrtmesiydi. u kesin ki Nehle balarna ne geleceini ok iyi bilen ve gnl l o lara k rza gsteren Yah udileri amel iyat ediyordu yalnz . . . Hatta bunlar, i leri srd koula uyarak, ayn acya katlanmak iin rza gstermeden nce, ikencenin bt n korkusunu duymak zere ameliyatlarda hazr bulunuyorlard .
Baerlach soluu tutularak. Bu nas l olur? diye sordu.
Umut diyerek glen devin gs iip indi .
olan insan onu ne kadar sevmi olmal k i , kendisine uzat ld anda ona kavumak iin Stutthof'un alevler iindeki cehennemine gnl l olarak giriyordu. Herkese gre bakadr zg i.l rlk, bir bakersn bir orosou, bir de bakersn kutsal bir ad . . . Bir ii iin baka, bir din adam iin yine baka, bir ba nker iin yine baka bir ey. Auschwitz, Lubl in , Mai danek, Natzweiller ve Stutthof gibi l m kamplarndaki zaval l bir Ya hudi icin ise ok daha baka bir eydi zgrlk: Bu kampn dnda kalan herey zgrl kt. Ama Tanr n n gzel im dnyasn dei l , hay r. bu kampta kiler s n rsz b ir alak gnl llkle tekrar Buchenwa ld, ya da Dachau gibi hoa gi decek bir kampa gnderil mevi umut ediyorlard . O kamplarda gazla bo ulmak teh l ikesi yoktu, ancak lesiye dvlmek sz konusydu, bunun iin alt ndan bir zgrle kavuulmu ol uyor, lm kamplarndaki kesin lm teh l i kesine kar l k binde bir olas l kla da olsa rastlant eseri kurta r lma k . umudu beliriyordu. Hey Tanrm, bra k savaalm da komisa r. zgrl k herkes icin eit olsun. kimse zgrlnden tr karsndakinden utanmasn. Glnecek ey: Baka bir toplama kampna gidabil mek umudu, kitleleri. h_i deilse by k sayda insan Nehle'nin ikence tezgh na srkl yordu. Gl necek ey (bu srada Ya hudi gerekten bir um utsuzluk ve fke gl yle gld nefretle). nk ben de, H ristiyan, ben d e yattm o kanl seh pann zerine. lldan altnda Nehle'nin ba i le karpetenlerini glge gibi zerime uzanrken grdm, sonra aclarn sonsuz derinl iklerine, hep daha fazla ikence ederek bizi iine alan ve batan ckaran o sanc larl a dolu aynal kobineye daldm. Tanrn n lnetine ura m bu kamptan kurtulmak, ckp gitmek umuduyla ben de girdim Nehle'nin odasna . . . nk bu stn psikolog Nehle aslnda hep yardmsever ve gveni l i r biri gibi gr ndnden teh l ikenin ar byd sra. bir mucizeye inan rmcasna inan l yordu kendisine. Yalan dei l , yalan deil , verdii sz tutmutu Neh le. Sama bir mide ameliya-
37
tna dayanp da sa kalan biricik i nsan olara k beni iyiletirip ubat ay n n i l k gnlerinde Buchenwald kampna gnderdi . Bana kalsa sonu gel mez tanmalardan sonra bi le varamazdm oraya. Sonra sra Eisleben kentinin ya knnda, beyaz leylklarn altna sndm o gze.l rtays gnne geldi. u a nda yata nn dibinde oturan ok gezmi, ok yrm adamn bandan geenler ite bunlar komisqr, onun ekti kleri, yzy l mz samal n n ka n l denizlerinde yapt yolculuklar ite bunlar . . . Vcudumla ruhumdan arda kalm yk nt , sulu susuz milyonlarla insan ayn ekilde yok etmi olan zamanmzn aknts iinde srklenip gitmee, yine de devam edecek. Ama artk iki nci ie votka da boald ite. Ahasver'in duvardan atlayp o luktan a a inerek caddeyi boylamas ve Feitelbach' n evindeki slak mahzene kapa atmas gerekiyor."
Ne va r ki babal k, ayaa kalkar kalkmaz glgesi oday yar yarya karanl a boan Gul l iver'i b ra kmad :
Ne biim b i r insn b u Nehle?:& diye sordu. Sesinin bir sl ktan fa rk yoktu.
H ristiyan dedi Yahudi, ielerle kadehleri kaftann n a ltna saklad. aSenin bu soruna kim cevap verebilir ki? Nehle ld, kendi hayatna kym oldu sadece, srr cennetle cehennemi yarg layan Ta nr' ya kald . Tanr da srrn hi kimseye, din adamna bile aklamaz. lm eyleri kefe ckmak da ldrcdr asl nda. Ne kadar ura tm bu daktorun maskesinin a rkasna szmak icin. Konuulamyordu kendisiyle. SS'Ierle, ya da br doktorlarla bile grmeyen bir adam, bir tutuk l u i le mi konuacakt? Kv lc mlanan gzlk camlarn n arkasnda neler olup bittiini an lamak icin az m uratm? Kendi ikence cel ldn ancak yar kapa l yz ve amel iyat nlyle gren benim gibi zaval l bir Yahudi 'nin el inden ne gel irdi? Hayat m ortaya koyarak Nehle'nin resmini ektiim zaman- bir toplama kam pnda resim ekmek kada r tehl ikeli ey
38
yoktu- bu du rumdayd ite: Teh l i kenin deheti ve acsyla dolu ba rakalarda sessiz. hafif ei l mi, zerine bir ey bulaaca km gibi korkuyla dolaan beyazlara gmlm. sska bir adam. ok d i k katli olmaa abal yordu. Gnn birinde toplama kampndaki btn cehenneml ik kar k l n herhangi baka bir yerde baka ikence celltlar ve baka polit ik sistemlerle insan igdsnn derinl ik lerinden bir czza m gibi ortaya ckmak zere ortadan yok olacan hesaplyordu sanrm. Cehennemdeki ii ge-: cici bir imi gibi, o zamandan beri kapa zel hayata atmak icin hazrlan yordu herha. lde. Ben hesabm byle tuttum komisar, ve iyi de n ian ald m: Resi m Life dergisinde k nca Neh le intihar etti; dnyann adn tanm olmas yeterliydi komisar. nk ak l l olan saklar adn (baba l n Gul l iver'den d uyduu son sz bu oldu. hastann kulanda korkun bir uultu yapan bozuk bir can sesi gi biydi bu). saklar adn .
Votka etk isini yapmt artk. Hasta. ancak pen ceredeki perdelerin i lerlemekte olan b i r geminin yelken leri gibi itiini . grm, iner ckar makara l kepengin yu kar itilirken ckard gr lty duymutu. Sonra ncekilerden daha az bel i rl i olarak dev gibi , iri bir vcudun karanl a daldn da duydu. Ama daha sonra. ack kalm pencerenin a ral ndan bir yldz kmesinin pa r lts ortaya k nca, babal n iinde nne geci lmez bir inat kk sa l p canland . Bu d nyada kal p, daha baka, daha iyi bir dnya icin. kanserin icin icin kemirdi i u ac dolu vcuduyla daha iyi bir dnya ic in h rsJa, durmadan savamal yd. Vcuduna a ncak bir y l yaantsn srdrmek hakkn tanm olmalarna kar n . itii votka iini ate gibi yakmaa balay nca irkin sesiyle hastanenin sessizlii iinde btn hastalar tedirgin eden Bern kentinin marn sylernee balad. Bundan daha kuvvetli bir ey tadamazd o srada; neye urad n aran nbeti hemire hzla ieri dald srada uyumutu bile.
39
SPEKLASYON Ertesi sabah -perembe gn- nceden de an
la laca zere Baerlach saat on ikiye doru, le yemei getirilmeden biraz. nce uyand . Kafas. arlam gibiydi ama, yine de kendini uzun sredir duymad kadar iyi duydu, yataa mhlanp iki imernek zorunda da kal nsa yine esasl birkoc yudum ikinin en iyi ey olduunu dnd. Gece masasnn zerinde yeni gelmi mektuplar d u ruyordu; Lutz, Neh le'yle i lgil i haber yollamt. Pol isteki rgtlenmeye h ibir ey sylenemezdi dorusu bugn; stel i k yarn dei l , br gn kr Tanr'ya gerekleecek olan emekl i l ik de kapya dayan mt . Baba l k okumaya dol madan nce hastaba kc yemei getirdi. zel l ik le holand hemire Dina'yd gelen. ama bugn eskisi gibi de i l de biraz ekimser grnd gzne. Komiser bundan biraz huzursuzluk duydu. Herhangi bir ekilde dn gece olan biteni sezmi olaca klar diye dnd. Anla l r gibi de ildi . Gull iver gittikten sonra Bern marn sylemiti gal iba, ama bir yan l mayd bu herhalde, h i de mil l iyeti deildi asl nda. Hay kahrolas, diye dnd, bir anmsayabilse ne iyi o lurdu. pheyle odann tesine berisine ba knd , bir taraftan da ezme yulaf corbasn ka kl yordu. (Hepezme yulaf orbas . . . ) Komedinin zerinde daha nce orada bulunmayon bi rko ieyle i lc duruyordu. Ne demek oluyordu bu yine? Gvenilecek ey deildi btn bunlar. stel ik her on daki koda bir, ya bir ey olmak, ya da bir ey a ramak, yahut getirmek zere baka baka hemireler gelrnee balamt. ilerinden birinin darda k k rdadn duydu ok bel irli olarak. Hungertobel ' i sormav gze ola mad; btn leden sonra kentteki muayenehanesinde kold icin doktor a ncak a kama doru gelebi l irdi . Baerlach, sornurtken bir suretle, greypfrutla i rm i k lpas n yiyordu (bu da dei ik bir ey dei ldi ) , ne var k i yemei n zerine ekerl i koyu bir kahve gelince ard; hemirenin
40
biraz da yaknorak i leri srdne gre doktor H ungertobel'in zel bi ldirisiydi bu. Cok lezzetli bulduu kahve babal canlandrp, neelendirdi . Yap lacak en akla yakn i olara k dosyalarn iine gm ld ; Hu ngertobel, saat biri biraz getikten son ra dneeli bir yzle odaya girince babal k a rd. Hl ktlara gmlm dura n babal k yle gz nn u cuyle baknca H ungertobel' in dneeli oldu u n u anlamt .
Hons dedi Hungertobel, Ne demek istediini an l yamyorum. Nehle ld ya.
Bi r Nehle ld diye dzeltti babal k . ..imdi hangisi nin ldn saptamak bize dyor ...
n i leri srd. phesiz dedi komiser, Oimayabil i r. ama kabul edi lebi l i r de. Btn olanaklar gznnde tutmalyd lar.
Doktor Byle nasl sonuca var l r Allah akna? .. diye itiraz etti. O zaman Hamburg'ta intihar eden Emmenberger oluyor, imdi Sonnensteir. kl in iini yneten doktor da Nehle . . .
Baba l k, il i 'den dneli beri Emmenberger'i grdn m hi? .. diye bir soru att ortaya.
Hungertobel duralayp el in i akn bir tavrla bana gtrd: yle kaamak bir eki lde diye cevap verdi. Gzl n nas lsa takmt artk .
Grdn m ya, byle bir o lanak sz konusu ite . . . diye devam etti komiser. yle bir zm de dnlebi l i rdi : Hamburg'tak i l, i l i 'den dnm olan Neh le'ydi, Emmen berger ise Nehle adn ku l land Stutthof kampndan isvicre'ye dnd.
H u ngertobel ban sallad: Byle olaann dnda bir tezi geree dayatabilmek icin bir cinayeti kabul etmek gerekir ...
Doru Samuel .. d iyen komiser ban evet anlam nda edi . Nehle'nin Emmenberger tarafndan ldrldn kabul etmemiz gerekir."
Ayn hakka dayanara k tersini de kabul edebil i r iz : Nehle, Emmenberger'i ldrmtr. Grne ba k l rsa seni n dlerine snr cizi lemiyor.
Bu tez de doru bir tez dedi Baerlach. Hic dei lse speklsyonun bu derecesinde onu da kabul. etmemiz gerekiyor.
Yal doktor fkelendi, btn bunlarn sama olduunu i leri srd.
Baerlach etki a ltnda kalmayarak, Olabi l i r" diye cevap verdi.
H ungertobel kendini iddetle savunuyordu. Doktora gre, komiser gerei bylesine i l kel bir tutuma. dayatacak olduktan sonra insann her istediini di ledii g ibi kan tlamas cocuk oyuncayd . Byle bir metodla aslnda hereyden phe edilebi-l i rd i .
Bir cinayet uzman n n grevi gereg sorguya ekmektir diye cevap verdi baba l k . Her eyden nce bunu hatrdan karmamak gerekir. Bu noktadan h a reket ederken meslekleri n i benimserneden nce her eyden phe etmekle ie g i rien dnrler gibi davranacaz. Beraber eit l i tezler ortaya koydu k. Bunlorn hepsi mmkn. Atacamz i l k adm bu. Bundan son ra sra mmkn tezleri a k la ya kn olanlardan ay rmam za gel iyor. M m k n i le akla yakn ayn ey dei ldir, mmkn daha uzun bir sre akla yakn olamayabil i r. Bundan trdr ki tezlerimizin a k la yakn l k derecesini incelememiz gerekiyor. iki kii . iki doktor var el imizde: Bir yanda bir sulu olan Nehle, br yanda da Zri h 'deki Sonnenstein k l i n iinin ynetmeni ve senin genl ik a rkad n Emmenberger. Asl nda biz i kisi de mmkn .i k i tez att k ortaya . . . i l k bak ta bunlarn akla ya k n l k dereceleri fark l . Tezlerin biri Emmenberger i le Nehle a ras nda bir i l iki ol madn i leri sryor ki bu a k la yakn gel iyor, ik inci tez ise iki kii aras nda bir i l iki kabul ediyor ve a k la yakn gelmiyor . .. .
- iyi ya ite! diye babaln sz n kesen Hungertobel. kendisinin de deminden beri bunu ileri srdn syledi.
Baerlach, Sevgi l i Samueh , diye cevap verdi, Ne are ki cinayet uzma n olmuum bir kez. grevim de insan i l iki leri a rasndan suu bulup karma k. Nehle i le Emmen berger arasnda bir i l iki grmeyen i l k tez beni i lg i lendirmez. Nehle lm, Emmenberger'e kar da i leri srlecek bir ey yok. Buna kar l k mesle im ben i ik inci; akla ya k n olmayan tezi daha yakndan i neelernee zorluyor. Acaba bu tezde akla yakn olan ne var? Bu tez, Nehle ile Emmenberger'in rollerini deitirmi olduklar n ve Emmenberger'in Nehle'nin k l i niine g i rerek Stutthot'da kamp tutuklu ianna narkozsuz ameliyat yapt!)n i leri s ryor. Bu tez ayrca Nehle'nin Emmenberger rol alt nda i l i 'de bulunup oradan tp dergilerine
44
haberler ve bildiriler gnderdiini de gsteriyor. Bundan tesi; Nehle'nin Hamburg'da lm ve Emmenberg' in Zrich'de imdi ki durumu bakmndan tezin syleyebildii bir ey yok. Bir defa unu i ra hatlyle kabul etmemiz gerekir ki bu tezin hayret uyandran bir havas var. Emmenberger i le Nehle'nin yalnz doktor olarak dei l , kii olarak birbirlerine benzerneleri de ayrca tezi mmkn hle sokuyor. i te burada zerinde durmamz gereken noktaya u lam ol uyoruz. Bizim spek lsyonumuz iinde, mmknle akla ya knn ka rkl ii nde, ortaya ckan 11k gercek bu. Bu gerei bir inceleyelim. i ki kii ne ba kmdan Ilirbirine benziyor acaba? BenzerI i kiere sk sk, byk benzeri ikiere ise daha az raslarz. Ne var ki benzeri ik ierin en az reslanan rastla ntsal ey'lerde bir a raya gelen benzerl i klerdir, yarad l ta dei l de bel irl i bir olay sonucu var olan iaretlerdir. Burada da yle. ik i kii ya lnz ayn sac ve gz rengiyle, ayn yz izgileri, ayn vcut ls ve dier eyleriyle dei l , a ko zerindeki ayn zel yara iziyle de birbirlerine benziyorlar.
Eh , ne olaca k, bir rastlant bu dedi doktor. Ya da sanat eseri diye tamamlad babal k . Hun
gertobel, eskiden Emmen berger'i kandan amel i - yat ettiine gre nesi vard Emmenberger'in a caba?
Hungertobel, yara izinin, ok ilerlemi bir a l n ir inlenmesi nedeniyle yaplan amel iyattan kalabilecei n i syledi.
Yara zi daha az grnsn diye yark kan zerinde ac l c. O srada Emmenberger'de uyguladm bu ameliyat pek baar l olmad. Sanatmzn uygulanmas bakmndan bel i rl i bir anssz l k rol oynam olaca k , yoksa asl nda ok beceri kl iyimdir bu amel iyatlarda . . . Bir operatre yaktr l mayacak kadar gze arpyordu yara izi. sonradan kan bir ks m da yok ol mutu ded i .
Komiser bu amel iyatn s k s k yap l p yap lmad n renmek istiyordu.
45
Eh " d iye cevap verdi Hungertobel, Pe k s k denemez . Hi ki msen in a l nndaki i rin i bir ameliyat gerektirecek kadar uzun sre tutmayacan szne ekledi.
Grdn m? dedi Baerloch, Di kkati eken ey bu ite: Pek s k rastlanmayan bir ame.J iyat Nehle'de de ele a l nd , onun ko nda da beyaz bir bol u k var. hem el imizdeki dosya lara gre de ayn yerde: Hamburg'ta ki ceset inceden ineeye muayene edildi . Emmenberger'in sol kolunun a ltnda el genil iinde bir yank izi var myd?"
Hungertobel hayretle bunu neden renmek istediini sordu. Emmenberger'in k imyasal bir deney sras nda kazoya uram olduunu syledi.
Baerlach honut bir tavrla, Hamburg'taki cesette de byle bir yara izine rasla ndn syledi doktora. Acaba Emmenberger' in vcudunda bu iaretler bug n de duruyor muydu? Bunu bi lmek ok neml iydi -Hungertobel yle stnkr grmt kendisini.
Geen yaz Ascona'da" diye cevap verdi doktor. Her ik i yara izini de tad , daktorun derhal gzne carpmt. Emmenberger tpk eskisi gibiydi, birkoc stn kr sz edip kendisini pek tanyomamt.
Yaa. demek byle dedi komiser, Seni tanyemad demek. Gryor musun, benzerl ik o kadar i leri gidiyor ki kimin kim olduunu do ru drst anl yamyor insan. Ya ender ve garip bir rastlantya, ya da sanat eseri bir mdaha leye bel balamak zorundayz. Bel k i de i kisi a rasndaki benzerl ik aslrQa u onda sandmz kadar by k dei l . Resmi ktlarla bir pasaportta birbirine benzeyen eyler, birini dierinin yerine koyacak kadar yeterli dei l . Asl nda benzerl i k byle rastla ntsal eylere bal ysa o zaman birinin dierin in yerine gemi olmas ans daha by k olur. Yakt ra bir amel iyatteki ya da yapmock bir kazada ki sanat eseri mdahale, benzerlii anca k kimliin kantlanmas iin kulanmak ba kmndan bir anlama sahip olabi l irdi. Aratrmalarn bu
46
hl i nde yalnz karineler sz konusu olabil ir. Ne var ki bu trden bir benzerl i in ikinci tezi daha da a k la yakn getirdiini kabul etmel isin.
H ungertobel,
herkesi hayretler iinde brakarak ve doktor olara k toplama kamplarnda ortadan yok ol uyor.
Cok basit diye cevap verdi Baerlach alay ederek,
i leri srdm tezlerin akla ya k n l k derecesin i gstermek istedim. Ama akla yakn olan. gerek olan demek dei ld ir. Yarn sabah yam u r yaoca akla yakn geliyor dersem bu yar n sabah kesinl ik le yamur yaoca k demek dei ldir. Bu d nyada d ile gerek birbirini tutmaz ou zaman . . Yoksa iimiz ok kolaylard Samuel. D i le gerek arasnda henz var oluun serveni var, imdi Tanrn n yardmyla onun stesinden gel rnee bakal m . ..
Anlam y o k ki bunun dfye in leyen Hu ngertobel aresiz bir bakla el leri bann arasnda h i k m l damakszn yatan dostuna bakt. Korkun bir teh l i keye atyorsun kendini ; seni n spek lsyon geree uyarsa Emmenberber eytann ta kendisi olara k kaca k ortaya . ..
Bi l iyorum'> diyen komiser ban edi. Sama bu . . dedi doktor yine. sesi hemen de f
s ldyormu gibi hafif kt. Baerlach, Adalet kadar anlaml bir ey olamaz
diye dvasnda d i rendi . Emmenberger'e syle beni . Yarn oraya gitmek n iyetindeyim ...
Y lbanda m ?,. diye i rki ldi Hungertobel. Evet diye cevap verdi baba l k, Y lba nda .>>
Sonra gzleri a lay ediyormu gibi kv lcmland : Emmenberger'in mnecciml i k stne kaleme ald al may getirdin mi ba na?
El bette dedi doktor duraklyara k . Baerlach gld: yleyse v e r bakal m, iinde be
nim yldz fa l mla i lgi l bir ey var m diye merak ediyoru m. Ne de olsa bir ansm vard r belki .
BiR ZiYARET DAHA
Mthi ihtiyar. btn _leden sonray koca bir taba ka kd zor zor yazp doldurma kla, daha sonra da bir kanton bankasyle bir notere telefon etmekle
50
geirdi . Hemirelerin daha da ekinerek yanna girdi kleri bu mabutlar a ndra n sr kp hasta. tpk b i r dev r mcek g i b i korkun bir skOnetle ala rn rmekle meguld. Hungertobel' in y lbanda Sonnenstein k l in iine yatabi lece i haberin i vermesinden hemen sonra. akama doru. kendi l i inden gnll olara k m yoksa komiserin armas zerine m geldiini anlayamadklar b ir adamn ziyaretini haber verdi ler. Ziyareti ufak 'tefek, sska. uzun boyun l u b i r herift i . Vcudu. ceplerinden gazeteler kan n ak bir yamurlukla rt lmt. Yamurluun a ltnda yine her tarafndan gazeteler kan kahverengi izgil i . y rtk prt k gri b ir giysi grnyordu. k ir l i boynuna l imon sars lekeli b ir ipek atk sar l mt, dazlak kafasna da bir bere yapmt . K l l kalarn n a lt ndaki gzleri kv lcmlanyor. byk kemerli burnu bu adamca gre ok i ri d u ruyor, aznn da, dileri dklm olduu icin, acnacak kadar km olduu grnyordu. Kendi kendine mnidand i ir dizeleri arasnda ara sra den izdeki ada lar a ndra n tek tek szckler duyu l uyord u : Troleybs. trafik polisi gibi . . . Herhangi bir nedenden tr son derece fkelendii l:el l i olan szcklerdi bunlar. k olmakla beraber modas oktan gemi gm sapl baston u. zerindeki zava l l giysi ile h i badamyordu; evresinde sallay p durduyu bu bestonun bir baka yzy ldan kalma olduu bel iydi . Daha girite bir hastabakcya arpan adam. ei l ip z r d i ledi, kand i l l i bir selm verdikten sonra arp, umutsuz bir tavrla doum bl mne yneldi, i inde al l ma kta olan do u m salonundan ieri daloca srada bir doktor tarafndan geri evri ldi. kap lar n nnde dura n karanfil vazolarndan birine a rpt ve neden sonra yeni bina ya gtrld. (rkm bir hayvan yakalar gibi yakalamlard ) . Bestonu el inde koridorun yars na kadar yrd kten sonra. daha babal n odasna girmeden. bir a r hastann yatma ktc olduu odan n kapsna olanca h zyla arprnaktan da geri kalmad.
Ziyareti, Baerlach' n yata nne vard srada
51
Ah u tra fi k polisi diye bag ryord u . ( Kendisini getirmi olan renci hemire. A_l laha krler olsun demekten kendin i a lamad ) . Her yerde tra fik pol isleri . . . Btn kent trafik polisleri i le dolu . . ))
Komiser s in irl i ziya reteiyi karlayp, Elbette>> d i y e cevap verd i . Byle b ir trafi k pol isi gerekl i de ondan Fortschig . . Tra fie dzen gel mel i , yoksa imdi
. k inden ok daha fazla l gr rd k kar mzda . " "Tra fie dzen gelecekmi,. diye bard Fortsch ig
g c rt l sesiyle. Gze.l. Kulak veril meyecek bi rey de il bu. Ama bunun ' iin zel bir trafik polisi gerekl i deil ki , bunun iin her eyden nce insa n lar n terbiyesine, d r stlne gvenmek gerek. Btn Bern bata n aa trafik polisleri n ii kara rgh oldu, caddeden her gecenin cin net geti rmesine amama l . Ama Bern hep byle olmu, byle d e kalmtr. nne geil mez bir polis yuvas, esk i zamanlardan beri br!;c k lmaz bir di ktatrl k yerlemiti r bu kente . . l rnm l u l l lo , w v c l l Hcnli 'n in a c k l l m kendisine bi ld iri ldii zarnu 8crn stne bir troge.dya yazm a k Istemiti . Ne ac onu yazamam o lmas . . E l l i y ld r yayorum bakent denen bu yerde . . B u uyumu, krktk kentte yaayp a kalmak ne demektir bil ir misin bir szckdizer i in (szckl eri d izerim ben. yaz yazmam), hadi a nlatn yay m b u n u . . Korku n s o n derece korkun. E l l i y ld r gz.lerimi kapyorum Be rn' in iinden geerken. bebek a rabas ii nde yatarken de ayn eyi yaptm; ba bamn herhangi bir devlet memuru o la rak lp gittii bu u u rsuz kenti grmek istemedim de ondan . Derken imdi gzlerimi a t m ite, grdm nt:? Trafik polisleri . Her yerde traf ik pol isleri . ,.
Fortsch ig. dedi baba l k kuvvetl i b ir sesle, imdi tra fi k polisinden dem vuracak deil iz . ,. Ve sert bir yzle, sandci lyeye oturan bu dm, k fl adama bakt . . Fortschig, ektii yoks u l l u ktan sars.Jm, byk bayku gzleriyle bir o yana bir bu yana sal lan yord u.
Neniz var anlam yoru m diye deva m etti babal k .
52
"Olur i dei l , Fortsch ig, sizin b ir zorunuz var m u h a k k a k . Ne esasl b ir adamdnz s i z ca n m , yaynlad n z Apfelsclwss kk de olsa iyi bir gaz;:teyd i . Ama imdi traf ik po l isi , troleybs, kpek ler, pul koleksiyoncular , tkenmez ulu ka,lem ler, radyo progra mlar , tiyatro ded ikodular , tramvay bi letleri, s inema roklmlar , federal h k metler. ceza l a r gibi o lur o lmaz eylerle dalduruyorsunuz gazeteyi. Byle eylere kar koyarken h a rcad n z kuvvet ile heyecan l i fade ynteminiz - b u sizde Schi l ler'in Wilhelm Tel ' ink inden fd rkl de i l asl nda - Ta nr b i l iyor ya, baka eylere ly k.
yun srlerine saldra n bir Don Kiot yapt. Bir de zgrl k. adalet ve a navatan pazarnda sata karlm u br makalelerden yana olacaz, iler evirmek yerine kendi n i ruha adam insan bir dilenci hayat yaamaa zorlayan bir toplumu y kselteceiz yle mi? Hayatn tad ka n lmak isteniyor ama bu tadn binde birinden bile fed edilmeksizin, be para l n bile gzden ckarma kszn . Kltr szc ilti l i r iiti l mez bin y l l k gemii olan bir l kede tabancalar nas l gvenceye al ndysa burada da para czdaniar gvenceye a l n yor.>>
Fortschig .. dedi Baerlach sertce, Don Kiortan dem vurmanz iyi oldu, nk bu ben im de en sevdiim temadr. Eer biraz kalbimiz. k a fatasmzn iinde bir parack mantmz varsa hepimiz beni msevel im Don Kiot' luu. Ama o eski, ac nacak, teneke donanml valye gibi de irmen lere sald rmamal yz dostum, gnmzde deviere kar sava acmak
'gerekiyor, gaddarl k ve dzenbazl k canavariarna kar. ya da oldum olas ku beyninden farksz beyinleriyle gercek di nozorlara kar : Btn bu korkun hayvanlar masal kitaplannda ya da dlerimizde de i l . gerekte yayorlar. Her ek.li, her hl iyle insan dmanl n a lt etmek bizim grevimizdir zten. Ne var k i nasl savaacamz bilmek, bu arada biraz da zeki davranmak nemlidir. Ktye kar sava atele oyun oynamak olmamal . Hem de siz Fortsch ig, tpk su yerine ya skan bir itfaiye eri g ibi asl nda iyi bir sava ka fasz y rttnz icin biz.at atele oynam ol uyorsunuz. Sizin yaynladnz dergiyi, u zaval l kat parcasn okuyan. btn isvic re'nin ortadan kaldr l mas gerektiine i nanr. Bu l kede eyin -hem de c o k evn- dzenli o lmad stne bi r ark okuyabil irim size, eninde sonunda bundan ben de karamsarla kapldm el bette; ama bu yzden tutup her eyi, Sodom ve Gomorra'da oturuyormuuz gibi kaldrp atein iine atmak ok yanl, stel ik adamak l l da yersiz ol u r. Bu l keyi sevmekten utanyormusunuz gibi b ir hl iniz var. Bu be-
54
nim houma gitmiyor, Fortschig. i nsan ii nde yaatt sevgiden uta n d uymamal, stel ik vatan sevgisi de bal bana iyi bir sevgidir, ama sert ve eletirici olmal bu sevgi , yoksa bir maymunun sevg isine dner. insan vatannda lekeler, kirli yerler gryorsa onlar sp r p atmaya bakmal , t pk Herkl 'n Augia'nn ah rndaki pisl ii temizlernesi gibi -onun baard on iten en sevimi isi bu gelir bana-, a ma tutup btn evi alaa etmek hem sama, hem de ak lszca bir ey olur. nk bu zaval l y k k d nya zerinde yeni bir ev kurmak ok zor; bunun iin en azndan bir kuan deimesi gerekli , sonunda ev kurulsa da eskisinden daha iyi ol mayaca kesin. neml i olan gere i n sylenebil mesi ve gercek uruna sava lmasdr. isvicre'de mmkndr bunu yapmak, bunu rahat ra hat itiraf etmel i ve bundan t r de kran d uymalyz. ne bir h k metten, ne de adlar ne ol ursa olsun. federal h k metlerden korkumuz va rd r. phesiz baz lar partel dolaocak bu a rada, rahat bir hayat yaamam olacak. Bunun kapazel ik olduunu da kabul ediyorum. Ne var ki gercek b ir Don Kiot. zaval l dona nmndan g urur duyar. insanolunun budalal ve bencil l iine kar ac lan sava eskiden beri zorl u ve pahal ya patla m bir sava oldu, yoksul luk ve a l akgn l l lkle beraber yrd ; ne var ki kutsal bir savatr bu ve yaknmalarla deil . vakario y rt l melidir. Oysa siz, a ralarnda ha ksz bir yazgn n acsn cekiyorsunuz d iye, bizim iyi yrekli Bern halkmzn kulaklar n fkeniz ve kf rlerinizle sa r ediyorsunuz. Bir taraftan da bu eski kentimizi hara p etsin d iye ilk kuyruklu yld zn buraya arpmasn d i l iyorsunuz. Fortschig, Fortsch ig, kk hesapla rio y rtyorsunuz atn z sava. nce pheden kurtulmal insan ve adaletten sz amak istiyorsa kuru ekmee raz olmal . . Tamak zorunda olduumuz eski pantolonunuz i le ansszl nz hesaba katmayn artk, k u rtulun bu demez eylerin kck savandan. Bu d nyada trafik pal isinden daha nemli eyler var ...
55
Fortschig' in sska zaval l vcudu tekrar koltua kt. uzun sar boynu alcald , kk bacaklar yukar kalkt. Seresi koltuun alt na dmt ; l imon sa rs atks da adamcazn ieri km gsnden aa sarkyordu.
Komiser dedi alar gibi , Cok sert davrandnz bana, M u sa'nn israil kavmine davrand gibi davrandnz. Cok hakl olduunuzu bil iyorum ama. drt gndr azma scak bi rey koymadm ben, siga ra alacak param bile yok.
Babaln aln kart, birdenbire b iraz da uta narak, Artk Lei nbundgut'larda yemiyor musun? d iye sordu.
Yazar vzldyarak. sayan ynetmen Leinbundgut i le Geethe'nin Faust'u stne tarttm. O ikinci blm tutuyor. ben ise birinci blm. Beni bir daha davet etmed i . Faust'un ikinci blm kars icin en kutsal eymi diye yazd bana bay ynetmen, onun iin h i b ir ey gelmezmi el inden diye cevap verdi .
Bu zaval l eytona acmt Baerlach. Ona cok sert davra ndn d nerek salt utan maktan t r . Bir cikalata fabrikas ynetmenini n karsna Geethe'den ne?>> diye homurdand. imdi k imi dvet ediyor Leibundgut'lar? diye sordu. Yine tenis retmenini mi dvet etmee balad lar?
Bitzi nger'i diye cevap verdi Fortschig hafif b ir sesle.
Eh . hi o lmazsa birkoc ay sreyle her c gnde bir iyi bir ey yen dedi baba l k b iraz rahatl yarak. " iyi mzikcidir. istanbul 'da bulunduundan beri g rlt patrdya al tm a m a , onun besteleri d in lenecek gibi dei l . Ama bu baka konu imd i . Yalnz. bana kal rsa yaknda Bltzinger i le ynetmenin kars Beethoven' in dokuzuncu sen fonisi konusunda birbirlerine girerler. Sonra sra yine tenis retmen ine gel ir . Zek i le i lg i l i konularda en iyi onlara h kmedi l i r. Size gelince Fotschig, ben size G rol lbach Khne g iysievinden G rollbach 'lar sal k vereceim, biraz yal da olsa iyid i r onlarn yemei , hem Lei bundgut'lara gre onla rda daha da uzun srer konukluunuz.
56
Grol lbach edebiyattan an lamaz, ne Faust'la i lgi lenir, ne de Goethe i le . . ..
Fortschig korkuyla,
rum. Ama szmden kmamalsnz. Apfelschuss'un bir dahaki says ne zaman kyor?-
Bi lmem. Ne zaman param olursa. Komiser. Ne kadar zaman iinde basarsnz bir
saysn? diye sordu. Derhal diye cevap verdi Fortschig. Apfelschuss'u tek bana karp karmad!) n
renmek istedi Baerlach: "Tek bama. Bir yaz makinesi ve bir de eski tek
sir makinesiyle . Ciliye cevap verdi yazar. Ka say basyorsunuz? Krk be .. Zten ok kk bir gazete diye ha
fif bir ses geldi sandalyeden. Hi bir zaman on be kiiden fazla abanesi olmad.
Komiser b ir sre dnd : Apfelschuss'un nmzdeki says byk traj l
o lacak. yz say . Btn giderleri ben deyeceim. Buna kar l k sizden istediim sadece bu sayda belirl i bir makale kaleme a l manz. Onun dnda istediiniz yaz lar koyun bu sayya, o size kalm bi r ey. Bu makalede (eli ndeki kd uzatt) u yazm olduum ey bulunacak; ama sizin slubu nuzla Fortschig, tpk eski gnlerinizdeki g ib i el inizden geleni yapmanz istiyorum. Benim verdiim bilgiden bakasn. ve vergin in yneldii daktorun kim olduunu bi lmenizin gerei yok. iddialarm sizi artmasn sakn, doruluklarndan emin olun, ben kefil oluyorum buna .. eitli hastanelere yollayacanz makalede geree uymayan tek bir ey var. Fortschig: iddianzn delil lerin in elinizde bulunduu, bir de daktorun adn bi ldiiniz . . Teh l i keli nokta bu ite. Bundan trd r ki, Apfe/schuss'u postaya verir vermez Paris'e hareket edeceksiniz. Hemen o gece ...
Pekiy, yazacam. sonra da gideceim diye gvence verdi yazar. Babal n kendisine uzatm olduu kd el inde tutuyordu.
Bambak bir i nsan olmutu artk. duyduu sevinten, baca klarnn zerinde d'anseder g ibiydi .
Yolculuunuzdan kimseye sz amayn diye em-
58
retti Baerlach. Fortschig, Hic k imseye. Tek bir kimseye bi le sy
lemem d iye gvence verdi. Bu say n n yayn lanmas koca c kar? .. diye sor
du babal k . Drt yz franka dedi adamcaz parlayan gz
leriyle. Artk durumu biraz dzelecei icin gurur d u yuyo rd u.
Komiser ban evet anlamnda sallad. Paray ben im veta l Butz'dan alabi l irsiniz. Aceleniz varsa hemen bugn de verebi l i ri m size paray, kendis ine telefon ettim. Son say c kar kmaz hareket edece ksin iz, dei l mi? diye bir daha sordu Baerlach. zerinden atamad bir phe ii ndeydi ..
Derha l diye yem i n eden ufarak herif c parma n havaya ka ldrd : Hemen o gece, Paris'e . . .
Ne var ki Fortschig k p gitti kten son ra da babal n ici rahat etmedi. Yazar kendisine her zamankinden daha fazla gveni l mez gr n mt. Fortsch ig'i korusun diye acaba Lutz'a haber versem mi diye dnd.
Sacma>> dedi sonra kendi kendine.
iKiNCi BLM.
UURUM Bylece Cuma g n - yl n son gn - gece
inerken bacaklar yu kar dik i lmi komiser, a rabayle Zrich kentine vard . Arabay Hungertobel sryordu. nk dostuna olaann d nda bir di kkatle ihtimam gstermek istiyordu. Ik ici ndeki bentleriyle, kent prl pr ld . Hungertobel, her taraftan bu k kmesinin iine kayan sk bir araba srs n n iine dal mt . Arabalar yan sokaklara ayrl yor, kap lar a l p ilerinden kadnlarla ada:lar dkl yor. hepsi de tutkulu ve yeni bir eye balamak, yaamaa devam etmek zere yl n bu son gecesine giriyord u . Babalk, arabann kk bol u u ve karan l i inde km ldamakszn oturmaktayd. Hungertobel'den en ksa yolu secmemesi di leinde bulunm utu. Durup dinlen mek bi lmeyen kalabal gzetlemekteyd i . Zrih kenti ona pek de sevim l i gelmiyord u; bir lekenin zerinde drt yz bin isvirel i 'n in yaamasn biraz ar bul uyordu; u anda getikleri i stasyon caddesinden nefret ederdi . Ne var ki imdi b i l inmez ve tehdit eden hedefe doru yapt bu esrarl yolcul u k srasnda - (Hungertobel'e gre geree doru yaplan yolcu luk srasnda) - kent bylyordu onu. Kara. ltsz gkten yamur yamaa balam t. sonra kara evirdi yamur, sonra yen iden k a lt nda gmten i pl i kler gibi ya mur balad . insanlar, insanlar . . Ka rla. ya m u run perdesi arkasnda ve caddenin i ki yan nda hep yeni i nsan kmeleri akp du rmaktayd. Tramvaylar az az dol m u t u , pen cereleri n i n arkasnda glge gibi suratlar bel i riyor. gazetelere sar lm el_ler grnyordu. Bu g neten k iinde sanki h e r ey byl, geip geip
61
batyor, yokoluyordu. Hastal ndan beri Baerlach kendi kendine i l k defa art k zaman gemi, lmle yapt sava , u deimez sava yitirmi b iri gibi geld i . Onu dayan lmaz bir eki lde Zrich'e sr klemi olan neden. salam bir azim zerine kurulup sonra tekrar rastlant eseri, hastal n yorgun dalgalanmalar i inde d lere gmlen phe, imdi bouna ve deersiz geliyordu. Neden yormal yd kendin i sanki . ne uruna. n iin? Kendi n i kapp koyuvermek, sonsuz. d sz bir uykuya dalmak zlemini d uydu iinde. Hungertobel i inden svyor. arkasnda babal n kendisini nasl geri ekmek istediini yrei nde duyuyor, bu servene anak tuttu d iye kendi kendisini sul uyordu. Gece i inde bel l i bel i rsiz grnen gln yzeyi kar larndan a k p gel iyor. araba yava yava kprnn zerinden geiyordu. Birden bir traf ik pol isi ortaya kt . Kol lar i le baca klar n mekanik b ir eki lde sal layan bir otomat gibiydi polis. Baerlach bir an Fortsch ig' i , (u a nda Bem'in kirli bir at odasnda atel i parmaklaryla yergiyi yazmaktc olan meum Fortsch ig' i ) dnd. sonra bu dayanak noktasn da yitirdi. Arkasna yaslanp gzlerini kapad . icindeki yorgunluk daha fazla dler i ine bttm . daha da kuvvetlenmiti .
i nsan lyor" diye dnd, gnn b iri nde lyar insan. bir yl ii nde, kentler, ul uslar, ktalar gibi gnn biri nde lyar insan. Gebermek d iye dnd szck bu ite; gebermek - ama d nya yine de g nein evresinde dnp duracak. h i s r ve aman vermeksizi n . kudurmu g ibi, ama yine de o sessiz yol a l yle hep ayn fa rkna varlmaz izgisini izip duracak, h i d urma ksz n . h i d u rma kszn . u ke t burada yaam ya da gri. slak, yaantsz b i r tabaka btn evleri. kuleleri. klar , i nsanl_a r rt p kaplam ne farkeder san k i - yamurla karn karanl i inde grdm bir l denizin k u rundan dalgalar myd kprden getiimiz sra?
Baba l k r gibi oldu. Yeryznn soukluu, sadece uzaktan duyulan o byk, ta gibi sou k her
62
yann kaplad; bir saniye sren bu kaa mak duygunun bra kt iz sonsuzl uk kadar uzundu sanki.
Gzleri ni ap yeniden dar bakt. Tiyatro binas bir grnp yok oldu. Babal k nnde dostunu. doktorun sku neti ni grd . Bu iyi l i k do.lu rahatl k ona
. da iyi geldi (doktorun ne kadar neesiz olduunu sezememiti) . Hil iin soluu zerinde dolance yen i den uyanp cesurlat. niversitenin yanndan saa sapt lar. Yukar doru kan cadde daha bir karard , h e r vira j n arkasndan bir yenisi ckmaa balamt. Baba l k , kafasnn ii aydnl k , d ikkatli ve sars lmaz bir azimle dol u . doktorun ynetimine bra kt kendini .
CCE
Hungertobel ' in a rabas, Baerlach' n umduuna bakl rsa, camlar tedeki orma na kadar daya nmas gereken bir parkn iinde durdu, nk Baerlach , ufukla bi rleen orman kenarn ancak sezebilmiti. imdi b urada, yukarda. kar byk, kuba taneler halinde yamaktayd. Baba l k yaan karn a rasndan, upuzun uza nma kta olan hastanenin cephesin i yle byle farkedebildL Yaknnda arabann durduu bol k l g i ri kaps . cepheden oldukca ieride ve iki yanndan bir sanat titizl iiyle parmakl k rl m i k i pencereyle cevri l miti. Komiserin de dnd g i bi pencerelerden giri kaps gzlenebil irdi. Hungertobel h i b ir ey sylemeksizin bir Little - Rose yakp arabadan kt . kapda gzden kayboldu. Ba ba l k yalnz bana kalmt . ne doru eil ip, karan l kta grebildii kadar. binay gzden geirdi. Sonnenstein kl in ii diye dnd, gerek. Kar daha sk yayordu imdi . Sryle pencereden hi biri aydnlanmamt. Yalnz, yama ktc olan youn karn arasndan bazan bel l i bel i rsiz bir k gze arpp yok ol uyordu. Beyaz, bol caml , ada bir anlayla yap lm o lan kar k bin l gibi nnde ya-
63
tyordu. Babaln rohat kacmt, H u ngertobel ' in geri dnrnee niyeti yoktu gal iba, saatine baknca on cak bir dakika geemi olduunu grd . cc Sinirliyi m , diye dnp gzlerin i kapamak niyetiyle arkasna yasla nd.
O a nda, d ndan geni izler hl inde eri mi karn akp gittii araba penceresinden geen Baerlach' n baklar , hastane g iriini n solundaki pencere parmakl klarndan sarkan bir yarata tak ld . Snce bir maymun grdn sand komiser, sonra hayretler icinde kal p bunun bir cce olduunu. s irk.lerde seyirciyi gldr p elendirmek icin kulanlan cceler gibi bir cce olduunu grd . Cceni n kk elleriyle ayaklar cplakt, koca kafas komiserden yana dnerken maymun el ine benzeyen el leri parmakI kiara sar ld . Hayvans bir cirkinl ie ait derin izgi ve krklario dolu. doann kendi l i i nden bozup mahvettii eski zamanlardan kalma karmakark ir suratt bu . . . Harap olmu yosun kapl b ir ta gibi km lda maksz n . by k, koyu renkl i gzleriyle babal szyordu. Komiser. daha iyi grebilmek icin eil i p yzn slak cama yaptrd, ne var ki cce bir kedi cevi kl i iyle atlayp odann gerilerinde gzden kaybolmutu, pencere bo ve karani kt imdi . Biraz sonra Hu ngertobel , d urmadan yaan karn a lt nda iki kat daha beyaz gr nen iki hemireyle geldi. Doktor arabann kapsn ap da Boerlach' n sapsar kesi lmi yz n grnce rkt .
Neyin var. ne oluyor? diye fsldad komisere. B irey yok, diye cevap verdi babal k . Bu ada
binaya a l mas gerektiini. gerein daima dnld nden biraz baka olduunu da- szne ekled i .
Baba l n bir ey sakladn an layan H ungertobel. pheyle yzne bakt. Eh ite. d iye b iraz nceki gibi hafif bir sesle konutu tamam a rtk . '>
Komiser fs ldayarak Emmenberger'i gr p grmediini sordu.
H ungertobel, onunla grtn syledi .
64
Hi phe yok ki ondan bakas olamaz, Hans. Ascona'da bulundu u m sra yan lma mm .
iki a d a m sustu. Artk -sabrszlanmaa balayan hemireler darda beklemekteydi.
Bir hayaletin peine dtk. diye dnd Hungertobel. Em menberger zararsz b ir doktor. bu hastane de btn teki ler g ibi b ir hastane. yalnz biraz daha pahal .
Arabann arkasnda. hemen hemen gzn seearnedii b i r karanl kta oturan komiser, Hungertobel ' in ne dndn pek l bi l iyordu.
Ne zaman muayene edecek beni? diye sordu. Hemen imdi dedi H ungertobel . Doktor, baba l n nas l memnun ka l p canland
n grd. yleyse burada hoa kal deyip ayr lal m, Samuel dedi Baerlach. d'aka bir kimlie brnemezsin, stel ik dost olduumuzu da bil memeli ler. Bu i l k soruturmayle i lg i l i olan ok ey var.
Hu ngertobel hayretle. Soruturma m? diye sordu. Ne olacakt ya? d iye cevap verdi komiser alay
ederek. Emmen berger beni m uayene ederken ben de onu sorguya ekeceim.
Birbirlerine el lerini uzattlar. Hemireler geld i . imdi drt kiiyd i ler. Babal k ,
prl pr l . madensi b ir tekerlekl i sedyeye a l nd . Son ra babal k , kar tanelerinin yava yava, danseder g ibi, ak l ermez girdaplar yaparak, kh gzden yok olduunu, kh k iinde parldayarak bir a n s lak ve , so uk b i r dokunula yzn okadn duydu, yukardaki kara. bo ge bakt. Karn yamas uzun s rmeyecek herhalde d iye dnd. Tekerlekli sed ye g i ri kapsndan ieri iti l i rkan da rda Hungertobel' in a rabasn uzaklatrdn duydu. Gidiyor. g idiyor . dedi iinden. Baba l n zerinde, by k aynalarla blnp kaplanm ve zerlerinde kend in i upuzun. caresiz yatp kalm grd beyaz. parlt- l b ir tavan bel i rdi. H i sarsnt ve gr lt yapmadan kayp giden tekerlekl i sedye gizem dolu koridorlar-
65
don geti ; hemirelerin admlar bi le iiti lmiyordu. Her iki tarafta ki pr l pr l duvarlar koro rakamlar yoptr lmt , grnmez kaplar beyazlara gmlmt; d uvardaki bir oyuk i inde bir heykel i n plak, salam vcudu gr nyordu. Arkasnda da sedyeyi sren hastobakcnn k rmz, obla k surat vard .
/
Baba l k el lerini yine ensesinde kavuturmutu. B urada bir cce var m? diye sordu y ksek Al
manca ile, nk kendisini d arl k i l b ir i svi creli ola ra k yozdrmt.
Hastabakc gld. Fa kat bay Kramer dedi , bu da a kl nza nerden geldi?
Hastaba kc da y ksek Almanca kon uuyordu ama, isvicre ivesiyle konuuyordu. Buna bak l rsa Bern' l i olmal bu kadn, diye dnd babal k . Cevab cak pheyle kar lamt ama. h i deilse bu bak mdan olumlu bir eyle kar lamt. Hi dei lse Be m' l i ler aras ndayd burada . .
Adnz nedir hemire? diye sord u. Ben hemire Klaeri'yim.
pheyle gzden geirdi. Bir Bern ' l i o lara k oku mu, kadnlar gizeml i bul urdu. Kadn gzeldi, bunu itiraf etmesi gerekiyordu, yan ban a lm bir bek r olara k stel ik iki misl i zaa f duyuyordu. Tam bir hanmefendiydi kadn, daha i lk bakta bunun fa rkna varmt. Emmenberger' i n yannda, (kitleleri ldrm bir katil o labi l irdi bu adam). srtndaki beyaz doktor gmleiyle ylesine kibar ve cekingen duruyordu ki . doktora gre ok soylu bir hli vard . Kom iser ac a c , derhal b ir heyke.l koidesi nin zerine di ki lebi l i r bu kadn, diye d nd.
Biraz nce hemire K laeri i le konuurken kuland y ksek Almancay b ir tarafa brakp selm ola dedi ve byle nl b ir daktarla tanm olmaktan sevi ne duydu unu da szne ekledi.
Doktor yine Bern ivesiyle, Demek Bern Almaneas konuuyorsu
Recommended
