1
1
ENKELEBESCHOUWINGENOVERGELUK
LezingvoorProbusIMaastricht
11oktober2017
ChritCohlstâJehebteenbeetjegeluknodigomgelukkigtewordenâ(Aristoteles)
INHOUD 1 inleiding 2 welvaart 3 welzijn,tevredenheidofgeluk
etymologisch inBijbelenChristendom
4 devisieopgelukinverledenentoekomstvanHarari:
I hetbegripgelukeconomischenpsychologisch II biologisch
5 metingen6 enkelepersoonlijkebevindingen
2
2
Bijlagen 1 welvaartinNederland2 metingen 3 commentaaropdemetingen 4derolvandeoverheid
5 enkelerecenteartikelenencitaten 6boeken
Disclaimer Dezevoordrachtisgeenhandleidingvoorhetbereikenvanpersoonlijkgeluk;sterkernog:hetgaatnietomeenpersoonlijkebeleving,maaromaspectenvaneengeaggregeerd(macro)geluksgevoel,detevredenheidvangroepenmensenopverschillendetijdstippenenopverschillendeplaatsen.1 INLEIDINGAanvankelijkwildeikeenlezinghoudenoverLutherdiedezemaand500jaargeledenhistorieschreef,maarindatonderwerpwasalvoorzien.Ennublijkttochdathetthemaâgelukâookwelactueelis.Oktoberisnamelijkdemaandvandegeschiedenis,metdezekeeralsapartthemaâGelukâ.DeCPNBgafeenboekjeâGeluk?!âuit,geschrevendoorHermanPleij.Metallerespect:ditwerkjehaalthetnietbijdediepgangvanhetwerkvanHarariâwaaroverstraksmeer.DemuseaspelenerookopinenDeLimburgerschrijftzichtegaanverdiepeninhetgelukvanLimburg(eenverwijzingnaarhetboekvanMarciaLuijten?).Ziewww.maandvandegeschiedenis.nl.DeV.N.riepenin200820maartuitalsdedagvanhetgeluk.EnoverigensiseraltijdweleenweekofdagofmaandvanâŠ.Intweevorigelezingenvolgdeikdewegvanspaarzinnaargroeienverdernaargrootentegroot:spaarzin,onderzoek,innovatie,groei (14november2012)
spaarzinonderzoek zoekenâonderzoek vindenâondervindinginnovatie toeval serendipity ------------------->groei
3
3
Iktoonnogeenshetplaatjehoemeerproductiviteittotgroeienhogerewelvaartleidt:
Hetkapitalismeisondanksallenegatievebijwerkingen,hetdraagvlakvooronzewelvaart:
heteigendomsrecht,derechtsstaatendevrijemarkten,hetopheffenvansocialeenlegalebelemmeringenarbeidsverdeling,marktvergroting,investeringenenvernieuwingenleidentotvergrotingvandeproductiviteit
endievoertonsnaarautonomeeconomischegroei,meetbaarinhetbbp-----Ă endiegroeileidttotwelvaart.
Hettoverwoordisinnovaties.
Ikbengeboeidgeraaktdoorallepogingenvanmensen,organenenorganisatiesomsteedsmaargrotertegroeienendaaromgingikopnieuwnadenkenoverde4-G-begrippen:groei,groot,goedengeluk.MijnvorigelezingwasgetiteldIsgrootgroeiendoodgroeien?(26juni2016)
Alleorganismenenookalleorganisatieswillenvannaturesteedsgrotergroeienengaanopdenduurdaardoordoodoftenonder.Endedoodissowiesoheteindresultaatvanalleswatleeft.Ukentnogwelmijnadagiumovergroei:Wieteveeloftevlugeet,krijgtbuikpijnofmoetovergeven.Hoedanook:groeileidttotwelvaartenteveeloftesnellegroeileidttotdeondergang.Vandaagisaandeordedevraagofeenhogerewelvaartooktoteenhogerwelzijneneengrotergeluksgevoelleidt.Hetlaatstedeelvandezetrilogiegaatdusoverhetdoorgroeiennaartevredenheidengeluk.EndevraagwatgelukeigenlijkisenwanneerdatbegripĂŒberhaupttersprakekomtindehistorie.
4
4
2 WELVAART
Sparenleidt(meestal)totinvesterenwaardooreconomischegroeikanontstaandiemeerwelvaartbrengt.Delevensstandaardisinenkeledecenniagigantischgestegen.Hoeenormgoedhethiergaathebikânvorigekeeralbeschreven.Voordeliefhebbersherhaalikditkortinbijlage1:welvaartinNederland.Welvaartisdematewaarindebehoeftenmetdebeschikbaremiddelenkunnenwordenbevredigd.Omdatonzebehoeftenaltijdgroterzijndandemiddeleniseraltijdeentekort:derelatieveschaarste.Eenbelangrijkverschilisdattussenneedsenwants:datwatjeĂ©chtnodighebtendatwatjebestgraagzouwillen.Tussenhaakjes:hierziejeweerdateconomieeensubjectievewetenschapis,wantwiemaaktuitofjeietsechtnodighebt?Datiszoietsalsdedefinitievaneenheer:eenheerslaatzijnvrouwalleenalshetĂ©chtnodigis.DĂ©maatstafvooronzewelvaartissindsdeintroductievanhetbegripindeU.S.A.doorKuznetzin1934hetBrutoBinnenlandsProduct,bbp.Hetgetalmeetechternietmeerdandebinnenlandseproductieingeldmaarbleeftochjarenlangdeindicatorvoorwelvaartenâletwel-óókvoorwelzijn!Nietgemetenwordtbijvoorbeeldhetvrijwilligerswerkenhetwerkindehuishoudingwatdustoteenvertekeningleidt.Tegenwoordigneigtmennaareenmeerextensieveinhoudvanhetbegripwelvaartdoorookdeverduurzamingdaarintebegrijpen.Alswedienamelijkserieusnemen,zaldemacro-economischegroeivertragen.Hetverschiltussenmacroenmicroisheelgroot:Wathebikaanmooiemacroverschijnselenzoalsmeergroei,eenhoogpercapitainkomen,debestepensioenregelingalsikziekofwerkloosgewordenben,ofalsikeenkindofmijnpartnerverlorenheb?3 WELZIJN,TEVREDENHEID,GELUK
MeerwelvaartkĂĄntoteengroterwelzijnleiden,maardathoeftniet.welvaart=brutonationaalproduct(bnp) +kwaliteitvanhetonderwijs +vandegezondheidszorg +vanhetmilieu
= brutonationaalgeluk(bng)ofwelzijn.
5
5
Duidelijkisdatwevooronswelzijnwatwelvaartmoeteninleveren. Overgelukisveelgeschrevenengesproken.Indebijlagennoemikeenaantalcitaten,artikelenenboeken.Erbestaatzelfseenheuseâgeluksprofessorâ,PatrickvanHees.(1)IkbezochtinMaastrichtdemasterclassâgelukâvanGuidoWeijers.(2)Allemaalveryinteresting.Iedereendiewatfilosofischequotesopfacebookkwakt,noemtzichpersonalcoach.Mensenvluchtenwanhopiginmindfulness,yoga,meditatieenluisterennaarklankschalenofvegetarischmuziek.Maarnaastalhetzweverigegedoe,zijnerookwetenschappelijkeonderzoekenenfeitenbeschikbaaroverwatmensengelukkigmaaktenhoejedatkuntbeĂŻnvloeden.Watmijzeeraanspreekt,isdebenaderingvanHarari,waaraanikdanookapartaandachtgeefinhoofdstuk4.Etymologischkanikweinigvindenoverdeherkomstvanhetwoordgeluk. âgelukâNederlands eenaangenaamtevredengevoelen/ofeenvoorspoediggunstigtoeval.Duits GlĂŒck SchweinhabenLatijn felicitas fortunaFrans bonheur,felicitĂ© bonnechanceEngels happiness,felicity fortune,goodluck lifesatisfaction/happy luckyâJehebtgelukgehadâzegtmenalsjegoedwegkomtbijeenongevalofalsjedeloterijwint.HettoevalofVrouweFortunawasjegoedgezind.Letwel:VrouweFortunaisdegodinvanhettoevalĂ©nvanhetgeluk!Alsjehetverhaalhoortdatdolfijnengelukkigedrenkelingenreddendoorzenaardekustteduwen,moetjebedenkendatdeongelukkigendiedoordolfijnenspelenderwijsperongelukverderdezeeingeduwdwerden,ditnietnakondenvertellen.Toevalisdatwatjetoevalt,hetgeenmeestalniettoevalligis.Ikspreeknuverdernietmeerovergelukalsgunstigtoeval,maarovergelukalsgevoel.Welvaartenwelzijnhoevenbepaaldnietsamentevallen.(3)Desteedsterugkerendeelementeninonsbegripâgelukâzijn
relaties: bijnavanzelfsprekendbovenaangezondheid: behoeftookgeenbetooggeborgenheid:hetergensbijhoren(religie=binding).
6
6
GelukinBijbelenChristendom
Hetmeestgelezenboek,althanshetgrootstinaantalexemplaren,isdeBijbel:3,9mrd.stuks.Indierangordekomtnummertwee,hetKleineRodeBoekjevanMaoTse-tungdaarnogvérachtermet820mln.exemplaren(eenfactor5minder).
MaarhetvreemdeisdatindeBijbelhetbegripâgelukâuitsluitendgebezigdwordtvoorrijkdom,machtenoverwinningindestrijd!Ikverteldealeerderdathetbegripgroeidaaralleenmaarbetekenthetafpakkenvanietsvandeander!).OmdatiknieuwsgierigwasnaarhetvoorkomenendebetekenisvanhetwoordâgelukâindeBijbel,raadpleegdeikdebekendeConcordantieopdeBijbelvandeGroningsetheoloogAbrahamTrommius(1600).DatiszoietsalsdePieterScheenvoordeNederlandsebeeldendekunstvanaf1750.DomineesgebruiktendeTrommiusomvoorhunprekenverbandentussenbegrippenuitdeBijbeltevindenenteinterpreteren.EigenlijkisdieTrommiusdusdevoorlopervanGoogle!
InhetOudeTestamentkomthetwoordslechts3maalvoor.(4)
Endanuitsluitendindezinvanvoordeelbijdestrijd,luckydus!InhetapocriefeboekMakkabeeënstaathet4keer(5),eveneenstelkensindebetekenisvanvoorspoedinmateriëlezin.
InhetNieuweTestamentvondikalleenhetbegripâgelukzaligâenwelin(deBriefvan)Jacobus(6)endatgaatdanwĂ©lmeerdeimmateriĂ«lekantop,naarhappydus.
Alskatholiekkindjemoestenwedecatechismusvanbuitenleren-iedereweekeenhoofdstuk.Eenvraag-enantwoordspeloverdepreciezestellingenvandeRoomsegeloofsleer.Ikwasdaartamelijkgoedin,maardatwasmeereencausaliteittussenbangenbraaf.HetisniettoevalligdatdeeerstevraagvandeRoomsecatechismusoverzingevinggaat:âWaartoezijnwijopaarde?âmetalsantwoord:âOmGodtedienenendaardoorhiereninhethiernamaalsgelukkigtewordenâ.Daarbijvallentweedingenop:Kennelijkzijnwenognietgelukkigwantwemoetendatnogworden.Enhetwoordâhierâislateringevoegdome.e.a.watmeerconcreetenacceptabeltehouden.MaarechtbelangrijkishetverschilmetdeHeidelbergseCatechismus(1563)vanonzegereformeerdevrienden.DezeverkondigtdatdemenstothetkwadegeneigdisendatalleendegenadeGodshemkanredden.Predestinatieendeterminisme,leidendtottoestandenzoalsMaartenâtHartdiezotreffendbeschrijftendieookvoorkomenindebeklemmenderomanvanJanSiebesmaâKnielenopeenbedviolenâ.Daarinwordtniksvermeldvaneniggelukenalhelemaalnietvanâhierâ.Alleenalsjehetgelukhebtvoorbestemdtezijn,kanhetnogwatworden.Hetheleeerstedeel(devragen3t/m11)gaatoverâonzeellendeâ.
7
7
Gelukisnietderesultantevangoedeminusslechtebelevenissen.Eenzinvollevenkanookbijveeltegenspoedhoogstbevredigendzijnterwijleenzinloosbestaaningroteluxeeenbeproevingis.Maarwatiszinvol:desoldaatdiezânlevenwaagtvoorhetvaderland,deartsdiezichopoffertvoordegemeenschap,deondernemerdienieuwearbeidsplaatsenschept?OfhunmiddeleeuwsependantendiedeBijbellazen,kruistochtenondernamenofkathedralenbouwden?Daaromgafhetgeloofindeeeuwigegelukzaligheidinhethiernamaalszoveeltroostensterkteâooknunog!Endaarbijkandeinterpretatietotbizarreverschillenleiden.Hetfraaistemaarookmeestgruwelijkevoorbeeldvanhetverschilinbelevingvangelukmagikunietonthouden.IklaslanggeledenhetverhaalâDehoopalsmartelwerktuigâvandeFranseschrijverVilliersdelâIsleAdam.(7)Inmijnwoorden:DerabbijnAserzitalruimeenjaaropgeslotenindekerkersvandeDominicaneninSegovia,alsdeGrootinquisiteurheminzijncelbezoektenhemlaatwetendathijmorgenvanzijndagelijksefolteringenverlostzalwordendooreenautodafĂ©,debrandendevoorproefvanheteeuwigevuur,tenzijhijzichalsnogbekeert.Totzijnstommeverbazingzietderabbikortdaarnadatdedeurvanzijncelopenisgeblevenenhijsleeptzichdegangopmeteenkleinvonkjehoopinzijnbinnenste.Maaralshijechtbuitenhetkloostergekomenisenhijtrillendplatopdegrondligt,ziethijopeensvoorzânogensandalenenopkijkenddeharigetoogvandeinquisiteur,diehemmettranenindeogenoprichtenomarmt,zeggende:âWatnumijnzoon,wiltgijonsverlatennuuwlouteringnabijisenheteeuwigegelukuwacht?âHetsprankjehoopopgelukvanderabbijntegenoverhetgelukwaarvandeInquisiteurspreekt,ziedaarhetverschilinbelevingvanâgelukâ.Ikkrijgnogrillingenvanongeloofenboosheidalsikerweeraandenk.Maaralsiknu,50jaarlater,dekrachtendeinvloedvanmytheninzie,beginiktegelovendatdeInquisiteurmĂ©Ă©ndewathijzei.4DEVISIEOPGELUKINVERLEDENENTOEKOMSTVANHARARI
Erisbuitengewoonveelgepubliceerdoverhetthemaâgelukâenhetmeestebevateenhogegraadvanongrijpbaarheid.ErggoedvindikdeboekenâHomoSapiensâenâHomoDeusâvanYuvalNoahHarari,hoogleraarinJeruzalem.Dezewerkenzijnterechtinmiddelszeerbekendenhebbeninmijngedachtewereldeengroteswitchteweeggebracht.Daaromgaikerhierwatnaderopin.Hijbespreekthetverledenendetoekomstvandemensheidoporiginelewijzeennoemtdaarbijexplicietdeontwikkelingvanhetbegripâgelukâ.
8
8
DegeschiedenisvolgensHarariHetboekâHomoSapiensâgaatoverhetverleden,gekenmerktdoorhonger,ziekteenoorlog.
70.000vC cognitieverevolutie:techniekenorganisatie
-----> homosapiens
12.000vC agrarischerevolutie(onomkeerbaar!)
vanhetetenvanhetoverblijvendemergnaardetopvandevoedselketen.Meervoedselmaarookmeermensen.Velenadelen:ziekten,harderwerken,uitbuitingenonderdrukking.Collectiefwelhogerpeil,maarindividueelnietgelukkiger.
Entussenhaakjes:dedierenalhelemaalniet!
Deontwikkelingvandehomosapiens
10.000vC dehomosapiensverdrijftdeNeanderthalerdoorenerzijdstoevalligegenetischemutaties,maarvooraldoorzijnunieketaaldieoneindigflexibelis:grotehoeveelhedeninformatiekunnenwordenopgenomen,bewaardenovergebracht.Daardoorissocialesamenwerkingmogelijkingrotereverbanden.Ookontstaandaardoorficties,legenden,mythen.
OverhetbeginvandehomosapiensisoverigensookeengoedgefundeerderomanseriegeschrevendoorJeanAuel.(8)Voorheteerstkanmenoverfictievedingenpraten.Godenenreligieszijnnodigvooreenflexibelesamenwerking.Vooreengrotereorganisatiezijncollectievemythennodigtenbehoevevandenoodzakelijkesamenwerking!Zonderzoâncollectievemytheissamenwerkingslechtsmogelijktotmaximaal150personen.
Geloofjijdateengorillazijnbanaanaanjougeeftalsjijhemverteltdathijerinhethiernamaals10extravoorterugkrijgt?Endanhebikâtnogmaarovereenbanalebanaanennietoverjeleven.
9
9
VoorhetcreĂ«renvandefictieofmytheânatieâmoetjekunstmatigeeneenheidscheppen,metgelijksoortigeinwoners,meteeneigentaal,eeneigenvolksaard,eeneigenvolkslied,eeneigenleger.Inwerkelijkheidisdatvolstrektnergenshetgeval.EenluchtigvoorbeeldisMoresnet,dekleinstestaatooitwaaroverikhiereerdersprak:eenzooitjeongeregeldmetĂ©Ă©nkoddebeier,strevendnaareeneigentaal,eeneigenvolksliedvolkslied!Maarookenvooralindegrotewereldgeldt:IlnâyapasdesBelges,dĂ©NederlanderbestaatnietendĂ©IndonesiĂ«rookniet.Hetiseenoptelsomvanindividuendieeenbovenliggendemythenodighebbenomeengewensteeenheidtevormen.ErisgeenEuropeseGemeenschap,geenmunteenheid,geenâgezagvanbovenââallemaalfictie.Hetisallemaalbedachtenmoetdusafgedwongenengehandhaafdworden.
Vancollectiefnaarindividueelgeluk
1.776vCvoorhetbesturenvandegrotestadBabylonisopgesteld
decodexHammurabi,hetoudstgevondenwetboek(casuĂŻstiek:alsâŠ.danâŠ)
gebaseerdopdemythevanâuniverseleprincipesâ.1.776nCdeAmerikaanseOnafhankelijkheidsverklaring:eveneens
gebaseerdopdemythevanâuniverseleprincipesâ.
maarnugaathetomindividueeli.p.v.collectiefgeluk!Ookinhetrecenteregeerakkoordvangisterenwemelthetweervandewoordenâcollectiefâenâindividueelâ.IndeAmerikaanseOnafhankelijkheidsverklaringwordtondermeergesprokenvanhetrechtophetnastrevenvangeluk:Weholdthesetruthstobeself-evident,thatallmenarecreatedequal,thattheyareendowedbytheirCreatorwithcertainunalienablerights,thatamongtheseareLife,LibertyandthepursuitofHappiness.DuidelijkisdatjenietbijdeOverheidkuntaankloppenomjerechtopgelukopteeisen.Jedientzelfjegeluknatestreven.Datverschilisgroot.Nukandatsomswelwatmoeilijkliggen.Deverdachteantwoordt:âJawelEdelachtbare,ikhebmijnvrouwindatravijngeduwd,maarikwasdoendemethetnastrevenvanmijnrechtopgelukâ.Eennatuurlijkeordeisstabiel:dezwaartekrachtblijft,ookalsjeernietingelooft.
Eenimaginaireordemoetafgedwongenenbewaaktworden -----Ă
wedoenhetergensvoor:god,koning,vaderland.DenkaanIS-strijders,kamikaze-piloten,kruisvaarders.
10
10
SoortengelukvolgensHarari (inmijnwoorden)I heteconomischeenpsychologischeniveau:welzijnalsgevolgvanwelvaartoftewelgelukalstevredenheidenhetsubjectiefwelzijn,namelijkinverhoudingtotjeverwachtingen.II hetbiologischniveau:chemischgelukofdesensatiesinjelichaamI Heteconomischeenpsychologischeniveau Heteconomischgeluksgevoelgaatoverrijkdomenwelvaartenisgebaseerdophetzichvergelijkenmetanderen.Inonzeconsumptiewereldspeeltdereclamehiergenadeloosopin:gelukkigismijnbuurmanstikjaloersopmijngrotereauto.OphetbuitenverblijfinVaalsvandeAkenselakenfabrikantTyrellstaatdelijfspreukâSperoinvidiamâ,ikhoopopafgunst.(Opdeanderegevelstaat:âNilvolentibusarduumâ,doorwijlenRuudSelmanzotreffendvertaaldals:âNietsismoeilijkvoorhendiehetzelfniethoevendoenâ).DeGriekserederOnassiswasopzijnprachtigejachtdiepongelukkigtoeniemandnaasthemaanmeerdedieeengroterhelikopterdekopzijnschiphad.IndeGoudenEeuwwasNederlandstinkendrijkdankzijdurfeninnovatiesensuccesvolleoorlogenâmaarerheersteookeengrootonbehagen.IkverwijsnaarhetonthullendeboekvandeBritsehistoricusSimonSchamaâOvervloedenonbehagen;deNederlandseCultuurindeGoudenEeuwâ.Dierijkdomwerdevengoedmedeveroorzaaktdoordeslavernijenhetkolonialisme.Pasindevorigeeeuwdronghetbesefdoordatvredewinstgevenderis,omdatbijoorlogenbeidepartijenveelverliezen.Zoietsalseenburgerlijkgeschiluitvechtenmetdureadvocaten.Alshetindividuelegelukvanmensen/burgersbelangrijkerwordtdangroepswaarden,zijnzeminderbereidhunleventegevenvoordestaat,hetcollectief.HistoricikunnennietmeeronderzoekenofeenburgervanBabylontoengelukkigerwasdaneenNewYorkernu.Devaardighedenvandemensnamenongetwijfeldtoe.Daardoorkondensteedsnieuweverlangensvervuldwordenenkonallerleiellendeverzachtworden.Maardenieuwevaardighedengavenooknieuweproblemen:doordeovergangnaarlandbouw(enlaternaardeindustrie)steeghetnationaalinkomen,maarhetbrachtookziektenenuitbuitingendevooruitganggoldzekernietvooriedereen.Debehoeftebevredigingineconomischopzichtisonbeperkt:erisaltijdenimmerhangnaarmeer.âDerAntriebdesNichtGenugHabenKönnensâhebikheteerdergenoemd.DitstrektzichuitvanVrouwtjePiggelmee(eenreclameactievanVanNelleuitdejaren20vandevorigeeeuw)totfrauderendemiljardairsinPanamaannonu.
11
11
VrouwtjePiggelmeewasnooittevrĂȘePsychologischishetpuntdatjesnelwentaanmeerenbeter.Erbestaateenverbandtussendeobjectieveomstandighedenendesubjectieveverwachtingen.JebentontevredenalsjeeenFerrariverwachtenjekrijgteenFiat,terwijljeeerstnikshad.Alleprofeten,dichtersenwijsgerenwetenallangdatjezonderproblementevredenkuntzijnmetwatjehebtâalsjemaarnietmĂ©Ă©rverwacht.AfrikanenzijnmisschienontevredenalszezichvergelijkenviademodernemediamethippetijdgenoteninV.S.,terwijlzezeertevredenzoudenzijnalszezichzoudenspiegelenaanhunvooroudersinslavernij.II Hetchemischbiologischniveau Chemischgelukgaatoverhetopwekkenvaneenoneindigestroomaangenamegevoelensensensaties,veroorzaaktdoorhormoneninhetbloedenelektrischesignalenindehersens.Zoalseenthermostaatingesteldkanzijnopeenbepaaldevastetemperatuur,eencybernetischsysteem,zokunnendehersensvandeĂ©Ă©neenlagerespeelruimteopgelukservaringgevendandievanânander.Andersgezegd:Uhoeftnietblijtewordenvandingenwaarikblijmeeben.IemandmeteenlageinstellingdiedeLottowint,iskortstondiggelukkigenvaltweersnelterugopzânstandaardinstellingomdaternietsaanzijnbiochemieverandertâŠ.Inditsoortonderzoekenmoetjeheelgoedlettenopdecausaliteit:oorzaakengevolgkunnenookandersomliggen.Iseengehuwdegelukkigomdathijgehuwdisofhuwtiemanddiegelukkigiseerder?Toenheteersteanti-rookrapportindejarenvijftig(!)verscheen,vroegiemandindekrantofhetooknietzĂłkonzijndatmensenmetaanlegvoorlongkankermeerbehoefteaannicotinehadden.Dathebikaltijdonthoudenalsvoorbeeldvaneenvalidekritischevraag!Gaanwenuonzebiochemiemanipulerenomgelukkigteworden?InzijndystopischeromanâBraveNewWorldâschrijftAldousHuxleyreedsin1932,hetdieptepuntvandeGroteDepressie,isgelukdehoogstewaardeendatwordtverkregendoorpsychiatrischedrugs.Allemensenzijnvolkomentevreden.Primatoch,hoezodystopisch?Hetprobleemhierisdatgelukgelijkgesteldwordtaangenot.Genotismeerietsvandekortetermijn(enzelfgenoegzaamheidishetgetal11opdegeluksschaaldatbuitendemetingopeenschaalvan10ligt).DeBoeddhistischevisiekomtovereenmetdechemischebenaderingdatgelukvoortvloeituitprocesseninonslichaam,maartrektdaaruitheelandereconclusies.(9)
12
12
DetoekomstvisieuitHarariâsâHomoDeusâisuiterstinteressantmaarvoertinditbestektever.Zijnvraagisofweonsgeluksgevoelkunnenvergrotendoorhetmanipulerenvanonschemischbiologischsysteem.Ikvermeldalleennogeenindrukwekkendcitaatdaaruit:Citaatuit HarariâsâHomoDeusâ(pagina14):
âVoorheteerstindegeschiedenisstervenermeermensenaanteveeldanaanteweinigeten.â
Erstervenmeermensenvanouderdomdanaaninfectieziekten.
Erplegenmeermensenzelfmoorddanerintotaalgedoodwordendoorsoldaten,terroristenencriminelen.â!
Omwillevandetijdverwijsikverdernaarnoot(10).
5METINGEN
Gelukisinmiddelswereldwijdonderzocht.Gelukkigmaar,wantmeteniswetenengissenismissen.Hetgaatommetingenennietommeningen.Onderzoekershanterenaldecennialangoverdehelewereldhetbegripsubjectiefwelzijnofâtevredenheidâ.
Hetlijktlastigmaarhetiszekernietonmogelijkhetgeluksgevoeltemeten. Alsjegelukdefinieertalstevredenheid,zoalsdatthansalgemeengebruikelijkis,blijkteenobjectievemetingbestmogelijktezijn!Endoorditsimpeleeneenduidigebegripzijnvergelijkingenintijdenplaatsgoedmogelijk!Invrijwelallebronnengaathetomgelukindezinvanâtevredenheidmethetlevenalsgeheelânaarhetoordeelvandepersoonzelf.Hetisdeinternationaalgeaccepteerdedefinitie,diezowelbinnendewetenschapalsdoorstatistischeonderzoekbureauswordtgehanteerd.ScandinaviĂ«rsenNederlandersstaanaltijdheelhooginhetlijstje,evenalsdearmelandeninZuid-Amerika;onderaanstaanSoedanenOekraĂŻne.SlechtsinlandenalsLibiĂ«ofNoord-Koreaishetgelukvandebevolkingnogeenwittevlek.Omwillevandetijdhebikdiversetoonaangevendemetingenvanenonderzoekennaargelukvandelaatste10jaarverzameldineenbijlage2:metingen.
13
13
Ikgauitvandemeestgebruiktedefinitieindewetenschapdiegaandewegookdestandaardmetingvoorgelukisgewordenvoornationaleeninternationalestatistischeorganisaties,zoalsEurostateninNederlandhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS).DezestandaardtermvoorgelukluidtinhetEngelslifesatisfaction.Dieverwijstnamelijknaarhetantwoordopdevraag:MetinglifesatisfactionInditverbandnogeensdebekendepiramidevanMaslow
Allesbijelkaargenomen,hoetevredenofontevredenbentutegenwoordigmetuwlevenalsgeheel?12345678910OntevredenTevredenDemini-enquĂȘtedieikinmaartonderjulliehield,gafeengemiddeldevan8,3âhoogdus!EĂ©ntienenĂ©Ă©nzes,veelachtenenmeernegensdanzevens.Hoogopgeleide,gezondelieden,voordehelftnogindecomfortabeleherfstvanhunleven!(Alsje100wordtbegintdewintermet75!).
âDeelitegeeftzichzelfeen8,1âschrijftVictorLammeendeonderstegroeponderzochtenscoorteen6,2(NRC28-02-2017).
14
14
Filosofenofandereintellectuelenwillenzichnogweleensgeringschattenderoveruitlatendatjemetzoânsimpelevraagzoietsdiepgaandsalsgelukzoukunnenmeten.Zevergetendandatgeluksonderzoekersnetzotewerkgaanalsanderewetenschappers.Allerleidenkbarekritischevragenhebbenzijallangaanzichzelfenelkaargesteld.Ziedaartoebijlage3:commentaaropdemetingen. Zitgelukindegenen?SanneRoosenboomschrijftinhetLDvan23-09-2015datonsgeluksgevoelvooreengrootdeelerfelijkbepaaldis.(11) onsgeluksgevoelwordtveroorzaakt
voor50%dooronszelf voor40%doordathetalinonzegenenzit voor10%doordeomstandigheden.Wiealvanhuisuitgelukkigisheefteenvrolijk,tevreden,ontspannen,verheugdgevoel.Slechtseenkleindeelwordtbepaalddoorpersoonlijkeomstandigheden,deinvloedenvanbuitenaf.BiologischgezienishetlevenĂ©Ă©ngrootcasino.Vanafdegenetischeloterijbijonzeverwekkingtothetblackjackvandedood.IkdenkaandelezingvanBertAnten(27-05-2015)overdecomplexeoorzakenvandeziekteMS:zowelerfelijkealsomgevingsfactorenspeleneenrol.Jehebtdusgewoongelukalsjeervanverschoondblijft.DanielKahneman,deAmerikaanseNobelprijswinnaarEconomie2002(zoalsuweetisdeofficiĂ«lenaamâDeprijsvoorEconomievandeZweedseRijksbankâomdatAlfredNobeleenzodanigeprijsnietbenoemdheeft)onderzochtin2010derelatietussengeldenerzijdsenanderzijdsjedagelijkseemotionelegesteldheid(emotionalwell-being)endemanierwaaropjenaarjeeigenlevenkijkt(life-evaluation).DuizendAmerikanenvuldentweejaarlangbijnaelkedageenvragenlijstin(450.000statements!)overhungevoelensengedachtenendaaruitbleekdatmeerinkomenleidttotmeergeluksgevoeltoteeninkomenvanca70.000perjaar.Daarnaisinkomennietmeerdeprimairefactoromjegelukkigtevoelen!DezeKahnemanwerktveelsamenmetdedezerdagenbekendgewordenNobelprijswinnaarvanditjaar,RichardThaler,dieaantoontdathetrationeleconsumentengedragnietbestaat.DiezelfdebovengrensingeldblijktookuithetonderzoekvanCarolGraham.(12)
DeAtlasvoorGemeenten(de50grootste)gaatditjaaroverhetthemageluk.(13)Gelukwordtnietalleenbepaalddoorjegezondheid,jepartnerenjebaan,maarookdoorjewoonomgeving.Degrootstekansopgelukligtervoorwelvarende,hoogopgeleide,gehuwde,gepensioneerde,autochtoneninkleineregemeenten.
15
15
Neemhetcumgranosalis;bijautoverzekeringenzeidenwealtijdhetliefsteendomineeinDrentealsklanttehebben.AllepeilingenvanhetCBSovermeerderejarenlateneenheelconsistentbeeldzien:(14)
- gelukhangttennauwstesamenmetjerelatie(s)
jegezondheid
jewerk
jeomgeving
- boveneenjaarinkomenvan75.000stijgthetgeluksgevoelminderenminder
- plattelanderszijngelukkigerdanstedelingen
- naje65stestijgthetgemetengeluksgevoel.Eind2016verrichttedePostcodeloterijeenonderzoeknaarhetgeluksgevoelbijwinnaarsvangrotereprijzen:bijruim70%namhetgeluksgevoelnietofslechtszeerkortstondigtoe.(15)Ookandereonderzoekenlatenzoânuitkomstzien.Alveeleerderishiervastgesteld(PhilipBrickman,1978)datloterijwinnaarszelfsongelukkigerzijndanhunburen.
DepsycholoogNicoFrijdaspreektvandeWetvandeassymetrischeadaptievanblijheidendroefheid:aanplezierigezakenwenjesnelmaaraandroevigeniet.
6 ENKELEPERSOONLIJKEBEVINDINGENIknoemhierwatpuntendiemijgaandewegopvielenendieikookaleerderaanstipte.Eriswereldwijdveelmeeronderzoekgedaannaarhetfenomeenâgelukâdanikeerderdachtendeuitkomstenzijnverrassendconsistent.Totaandeovergangnaardelandbouwhoefdendemensennietsoptesparenenzoudendatooknietgekundhebbenomdatgeenconserveringsmethodenbestondendomwegomdatdienietnodigwaren.
IkdenkaanhetverhaalvandevisserinIndonesië.(16)Inderijkelandenismenmindergelukkigdanjezoudenkenenkomtzelfmoordvakervoor.InveelstraatarmeZuid-Amerikaanselandenzijndemensenwélblijengelukkig.
16
16
Erzijnvandiedingendiejeeigenlijkallangweet(datzeiGervorigekeerookal),maardanblijktuiteenonderzoekdathetinderdaadzois.Hetomgekeerdekomtoverigensnetzogoedvoor!Vangrotegeldprijzenwordtmennietofmaarheelkortgelukkig.Hetbuigpuntvan75.000bovenwelkinkomenjenietveelgelukkigermeerwordt,isdoormeerdereonderzoekenbevestigd.Iederseigengeluksgevoelwerktalsânthermostaat:ikvalweerterugbinnenmânpersoonlijkemarges,dieanderszijndandievanu.Jegeluksgevoelisooknogeensvooreengrootdeel(40%)genetischbepaald.Eenwetenschappelijkonderzoek(BrysonenMacKerron,2016)toontaandatwevanwerkenenstuderennietgelukkigworden,wĂ©lvanvrijenenmuziek.(17).Hoebevoorrechtzijnwijmetonzepassievoorwerkstudie!Ofnietsoms?
HetgenoemdeboekvanHararioverhetverledenleertdatvooruitganglangetijdbedoeldwasomhetcollectief,destaat,teverbeteren.Maarnumoetenpoliticivredestichten,ondernemersdienenwelvaarttebrengenengeleerdenzoudenverbeteringenmoetenvindenvooronsalsindividu.ThansnietvoorGod,KoningofVaderland,maaromuenmijgelukkigertemaken.Eengrootverschil!Enzijnvisieopdetoekomstgafmijeenschokbijdegedachtedathetgelukvandemenssterkafhankelijkkangaanwordenvanzijnscheikundigkunnen.Hoewelwehieralvoortreffelijkelezingengehadhebbenoverhetontstaanvandetaal(WielLamers)envandegodsdienst(FritsUdo),hebikmepasdoorhetoeuvrevanHararigerealiseerdhoegrootdecausaliteitistussendetaaldiedehomosapiensontwikkelde,demogelijkheidzichookabstractteuiten,desamenwerkingendeorganisatievangroependoormythevormingenreligieendegroteinvloeddaarvanoponsdenkenendoen.Endatrealiserenweonsnogmaarsindskort.Watis200jaarineentijdlijnvanveletienduizenden?EnalswehetoverdeinvloedvandeOverheidhebben(ziebijlage4),ishettrouwensookmeerhaalbaaromongeluktebestrijdendanomgelukzaligheidnatestreven.Ongelukhangtvaaksamenmetmaatschappelijkeaspectenalswerkloosheidenarmoede.Hetverschiltussengelukengelukzaligheidkomtdaarentegenvooraldoorindividueelgedrageneigenschappen,zoalseenoptimistischekijkofeenaltruĂŻstischeinstelling.Dieliggenvaakbuitenhetbereikvandeoverheid.WiemeergelukwilinNederland,zaldusi.p.v.degeluksmachineietsandersmoeteninpluggen:deâpechdemper.'Natuurlijkmoetjeweloppassenalspoliticizichermeegaanbemoeien:Alshetnietmogelijkisomcijferstemanipuleren,dankunnenpoliticialsnogkiezenwelkegeluksindicatorhenhetbesteuitkomt:Paraguy,ZwitserlandenCostaRicamogenzichallemaalhetâgelukkigstelandâterwereldnoemen.
17
17
Zelfsalsniemanddecijfersmanipuleert,kanhetonwenselijkzijngeluksdataeenleidenderoltegeven.Deredenhiervoorisdatmaatstavenonvolledigzijn.IndewoordenvanAlbertEinstein:âNietalleswatgemetenkanwordenteltennietalleswatteltkangemetenworden.âZomissengeluksmaatstavenvaaknogaspectendiemetzingevingtemakenhebben.Erwordtvoloponderzoekgedaannaarbeteremethodes,maarerzullenaltijddimensiesbestaandieontbrekenindemetingen.Hetheeftmealtijdverbaasddatdevolkerendienettotenigewelvaartgekomenzijnnietslieverwillendanonzemythesenleefwijzeovernemen.InprachtigeoudeculturenenstedenwaardeWesterse(lees:Amerikaanse)âbeschavingâbinnenkomt,verrijzendeMcDonaldsinnotimeopdemooistelocaties.DonaldDuck,DonaldTrump,Disneyland,dollar,donutâniettegenopteboksen.OphetdollarbiljetstaattegenwoordigâInGodwetrustâ(tot1956stonddaarâEPluribusUnumâ,watoverigensookmaareenvromewenswas.)HetdeviesâInGodwetrustâiseenstandaardvoorbeeldvaneenoproeptoteencollectievemytheomtoteenheidtekomenvaneengroteheterogenegroepmensen.TochbegonmetdeAmerikaanseOnafhankelijkheidsverklaringĂ©nmetdeFranseRevolutiedemensheidmeteenzoektochtnaarindividueelgeluk.
IneenbarinTexashangteenwandtegelmetdetekstâInGodwetrust;allotherspaycashâ.
Ikwilweerserieuseindigen:
18
18
IkdenknogeventerugaandepiramidevanMaslowuiteenvorigelezing.Dezepiramidetoontaandatdemenseerstzorgtvoorvoedsel,veiligheidenvoortplantingendaarnapasbelangstellingkanopbrengenvoordingenalscontact,waarderingenzelfontplooiing.Eeninspirerendleidernoemikdandepersoondiejeaanspreektopdehogereniveausdaarvan:erkenningenwaarderingâóókinkleinedingen.Hetgaatdannietmeerovergeld,machtenstatus,maarovereendoelhebbeninhetleven,overzingeving.Indiecontreienzithetgeluk.
Voormijisgelukeenjuistevenwicht(ikbeneenweegschaal)tussenratioenemotie,eenordening,eengevoelvanzingeving,jeplaatsgevondenhebbeninhetgeheel,deharmonie.Zingeving,structuuraanbrengen,ordescheppen.âHetverlangennaarordeiseenreligieusverlangenâschrijftMaartenâtHart.(18)Diesocialeordeisdoordemensalsmytheinwerkinggesteld.Diemoetafgedwongenengehandhaafdwordenenisaltijdstrakenrigide.Hetstrevennaarvolmaaktheid(HomoDeus!)isdehangnaarschoonheiddieinzoverreperfectieisdaternietsaantoegevoegdkanwordenenooknietsvanafgehaaldkanwordenzonderdathetresultaatminderwordt.Deheelheidzoalsinhetwoordheelkunde,verwantmetheiligheidenheil.OfzitiknutĂłchweerineenmythe?
19
19
Noten pag.5 1PatrickvanHeesgeeftcursusseninCambridgeenschreefenkeleboekenovergeluk. pag.5 2Op23november2016woondeikinMaastrichtdemasterclassâGelukâbijvandecabaretierGuidoWeijers.Ineenbomvollegrotecollegezaalluisterden650voornamelijkjongemensennaareenluchtigeentegelijkconcretebenadering.Depuntendiehijbesprakzijngrotendeelsalinditverhaalverwerkt.Iknoemdanhetafnemendgrensnut(inmijnwoorden),derelatievebepalingindevergelijkingmetdeander(deautovandebuurman).Vooraldezg.Marshmallow-testlaatnogeensziendathetmoeilijkisomhedengoederenopteofferenvoormĂ©Ă©rtoekomstgoederenânormaalgesproken:sparenofinvesteren.Kijkeensopyoutubenaarhetprachtigefilmpjeoverdekinderendiedaaraanmeedoen.Hijconstateertterechtdatwedoodgegooidwordenmetzelfhulpboekenovergeluk,wettenvoorsucces,hoehetoptimumuitjezelftehalene.d.
pag.5 3 Alsjevierkeerperjaaropvakantiekuntgaandanbeschikjeovereenhogematevanwelvaart,maaralsjeveellieverthuisopjebalkonjefavorieteschrijverleesthebbenwehetoverwelzijn.VolgensdeeconoomPareto(indeeconomiebekendvandeâpaadjesvanParetoâ)ishetmogelijkomdewelvaarttedoentoenemenzolangallepartijenerbijeenveranderingoftransactieopvooruitgaan.ZodraeenpuntisbereiktwaarbijvooruitgangvandeĂ©Ă©nachteruitgangvandeanderzalbetekenen,isersprakevaneenoptimum.Opheteerstegezichthelderenlogischengeheelvolgensdeeconomischetheorie,maarindepraktijkverrevanmakkelijktoepasbaar.
pag.6 4 Genesis30:13,Jeremia32:15enDaniël8:24.
pag.6 5 Makkabeeën1:8,3:9,5:64en7:1.
pag.6 6 Jacobus1:25en5:11.pag.7 7 UitdebundelâNachtelijkeCavalcadeâ,DeSalamander1959
pag.8 8 JeanM.AuelâDeAardkinderenâ,Bruna2002.
pag.11 9 Gevoelenszijnslechtsvluchtigevibratieswaarnaarjeconstantopjachtmoet.Juistdatbrengtonsvoortdurendinspanningenduszijnwenooittevreden.Meditatieleertonsdaarmeeoptehoudenenbeoogtjuisteentoestandvanstabiliteitnatestrevendoorteaccepterendathetiszoalshetisennietsteedstedenkenaanhoehetandershadgekund.Datgeefteendiepgaandsereengevoel: lasciate letitbe queserasera.Stastilenaccepteerhetvluchtige.
20
20
pag.11 10 Indetoekomstzalhetgaanomhetupgradenvan
lichaamengeestnaargoddelijkedimensies.Eeuwigjongenzelfsonsterfelijk.DatdoetmewelaankoningMidasdenken!
Enverderzalderoboticaendeversmeltingvanmensenwerktuigeengroterolgaanspelen.Endatvolgensdriewegen:biologischemanipulatie,cyborgtechniek(cyborg=cybernetischorganisme,desamensmeltingvanmensentechniekofvanorganischedelenmetanorganischeofdecreatievanniet-organischewezens).Hetzalgaanomhetmanipulerenvanditchemisch-biologischesysteemomonsgeluksgevoeltevergroten.Onvoorstelbaarfascinerend.IkherinnermemâneerstesciencefictionverhaalvanIsaacAsimovindejarenvijftig,datiktoenookbijnanietkonbevatten.
pag.13 11 SanneRoosenboominLD23-09-2015overdeoorzakenvangeluk. pag.13 12 âHappinessforAll?â,CarolGraham,Princeton2017.
pag.13 13 Menonderzochtenvergeleek200.000respondentengedurende15jaarenwijstEdeaanalsdeplaatswaarrelatief(89%)degelukkigsteentevredenmensenwonen.Indegrotestedenmetveelarbeidsongeschikten,migranten,alleenstaanden,vervuilingeneenzaamheid,isdatpercentagelager,zijhetnietvĂ©Ă©llager:82%.Vande4Limburgsegemeentendiebijditonderzoekhoren,zittener3inderegiovandelaatste10:Maastricht,HeerlenenSittard-GeleenâalleenVenloscoortietshogerenstijgtookindezeranglijstindeloopderjaren.
pag.14 14 onderzoekCBS2015.
pag.14 15 Deonderzochtegroepbestonduit1800winnaarsvanbedragenbovenâŹ10.000waarvan70%zegtnietgelukkigervandeprijsgewordentezijn.Erwaren61winnaarsvanmeerdan1miljoenenvandezenisbij45(zelfs74%)hetgeluksgevoelniettoegenomen.Demeestenblijvenvooralindevertrouwdebuurtwonen,kopenweleengrotereauto,maarhoudenvooralookhunwerkaan.(zieookDdL09-12-16).
pag.14 16 Ikdoelopdetevredeninlandsevisserdieaangespoord
werddooreenBelandaeenleningaantegaan,teinvestereninmeerderehengels,eengrotereproductie,eenvisconservenfabriek,exportetc.waarnahijna20jaarzoukunnengaandoenwathijwilde.Waarophijverbaasdreageerde:âDatdoeiknutochook!â. pag.15 17 AlexBrysonenGeorgeMcKerroninTheEconomicJournalvanjanuari2016.
21
21
pag.17 18 MaartenâtHart,âEendasspelduitToelaâ,1990.bijlage1 WelvaartinNederlandDelevensstandaardisinenkeledecenniagigantischgestegen.Inonslandishetnationaalinkomenthanszoân700mrd.Datisdesomvanlonen,interesten,huren,pachtenenwinstenâbijelkaardebeloningvoorhetgebruikvandeproductiefactoren.HetnominaalnationaalinkomeniseengeldsbedragenhetreĂ«lenationaleinkomenisgemeteninkoopkracht.Simpelgezegd:meerkoopkrachtkomtĂłfuithogerelonenĂłfmeergroei;ĂłfeengroterstukvandezelfdetaartĂłfeengelijkaandeelvaneengroteretaart.DatkapitalismegroeicreĂ«ert,isonweerlegbaar.Daaromisonzewelvaartsindszoân200jaargigantischgestegen.AlleeerdergenoemdefactorenvoorautonomegroeikrijgenpasechtgroteinvloedbijdeIndustriĂ«leRevolutie(na1750inEngeland,hierwel100jaarlater!),alsdevooruitgangzichnamelijkconcentreertopdefactorkapitaal.Hettotalepensioenvermogenis1.700mrd.(CBS)!Inonsmiddenbevindtzichiemanddiedebestepensioenregelingheeftvanhetheelalenomstreken.Demedischezorgstaatopzeerhoogpeil,ondankshetvelegemopperâdatiknietbagatelliseer.Wettenbeschermenwerkenden,wezen,huurders,vluchtelingen,verdachtenenwiealniet.Enookhier:natuurlijkisergenoegrottigheidomdiewettenterechtvaardigen.Nooitindegeschiedenisvandemensheidwasdewelvaartzogrootalshierennu.Hetmerkwaardigeisdatonswelzijndaarmeenietindepasloopt:hetgeluksgevoel,deophelimiteit,stijgtnietmetonzerijkdom.IkdenkaanhetprachtigestripverhaalvanMaartenToonderâDeLoodhervormerâuit1962overhypesenhebzuchtâ50jaarvóórdekredietcrisis!OnvergetelijkecitatenalsââŠwaaroverwoekerdevuilnisbeltenduiddenopeenverdwenenbeschavingâenââŠ.eenpersonagediekrakendenknappenduiteenplasticzakjeliepteetenâ.Welevenineeneconomievandeovervloed.Wehebbenvanallesteveel.Teveelkapitaal,teveelbesparingen,teveelarbeidskracht,teveelenergie,teveelkantoren,teveelwinkels.Teveelkasgeldbijgroteondernemingen,diedanooklievereenconcurrentovernemendanmetinnovatieveinvesteringennieuwewegenzoeken.Weprofiterendaarvanalsconsument,wantdegebruikerkrijgtsteedsmeervoormindergeld.Maardewerknemerverliestzânzekerheden.Delagerentenektdepensioenfondsenendetoezeggingenaanhuidigeentoekomstigepensioengerechtigden.Delageenergieprijzenstimulerenopgeenenkelemaniereenmeerduurzame,duurdere,energieopwekking.Enmetdieovervloedstaatdeeconomischetheorievandeschaarsteopzânkop.
22
22
Demodellen(vanSchoutenc.s.)bijschaarsteaankapitaaldanwelschaarsteaanarbeidhebbenhungeldigheidverloren.Deoudezekerhedenzijnweg:alsdeprijsvangoudstijgt,dalendeaandelenkoersenenmeervanzulkevasteverbandendienietmeergelden.VeelzeggendisdeschreeuwendekopvandeTelegraafopdelaatstedagvandevorigeeeuw,31december1999:âHETKANNIETOP!âWiehadtoengedachtdatdeeconomischesituatieenkelejarenlateralweerheelanderswas?bijlage2 MetingenSinds2007staathetonderwerpâwelzijnofgelukâopdeinternationaleagenda:BEYONDGrossDomesticProduct(bijonsBBPgenaamd,brutobinnenlandsproduct).Deconferentiehieroverwasgeorganiseerddoor:
deEuropeseCommissie,hetEuropeseParlement,deOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling(OECD/OESO),deClubvanRomeenhetWereldnatuurfonds.
In2009komthetrapportvanStiglitz,SenenFitoussi:watisermismetbbp?
EenjaarnadecrisisverscheeneenrapportdoortweeNobelprijswinnendeeconomen,JosephStiglitzenAmartyaSen,endeFranseonderzoekerJean-PaulFitoussi.DitwasgeschreveninopdrachtvandeFransepresidentSarkozyenhadalstitel:MismeasuringourLives.WhyGDPdoesnâtaddup.
DitrapportwasvoordeEuropesestatistischeorganisaties(samenwerkendinEurostat)envoordeOESOdeaanzettoteenbrederekijkopmaatschappelijkeontwikkelingdoorhetsystematischengestandaardiseerdmetenvangelukenanderesocialeindicatoren.
Vanaf2010volgtereenNationaaldebatGrootBrittannië:watvindenburgersbelangrijk?
34.000ReactieskreeghetBritsebureauvoorstatistiek,deONS(OfficeofNationalStatistics),opdevraagâWhatmatterstoyou?â.Eenlandelijkediscussiehierover,opverzoekvandeBritsepremierDavidCameron,werddeaftraptothetmetenvannationaalwelzijnopeenbredemanier.AlsvervolghieropontwikkeldehetONSeenuitgebreidesetnieuwemetingenophetgebiedvangelukenwelzijn,diesteedsvakerookinteractiefenonlinezijntebekijken.
In2011isdeOESOvoortrekkermetdeBetterLifeIndex
DeOESOpubliceertin2011alseersteinternationaleorganisatiedeonlineBetterLifeIndex.Hiermeeworden11dimensiesvanwelzijn,waarondergeluk(lifesatisfaction)vooralleOESO-landengemonitord.
23
23
Vanaf2013verschijntjaarlijksHowâsLife,eensamenvattendoverzichtoverwellbeingwereldwijd.OokverscheenereenvergelijkendeversieHowâsLifeinyourregioneneenhistorischeversieHowwaslife?Globalwellbeingsince1820(doorvooralNederlandseonderzoekersvandeUniversiteitGroningen).
28juni2012âVerenigdeNatiesroepen20maartuittotDagvanGelukDeAlgemeneVergaderingvandeVNherinnertallelandenaanâtheimportanceofthepursuitofhappinessandwell-beingâŠwithaviewtoguidingtheirpublicpoliciesâenroept20maartuittotinternationaleDagvanGeluk.
Vanaf2012âWorldHappinessReport
In2012verschijntheteersteWorldHappinessReport,in2013hettweedeenop23april2015hetderde.Hierinwordthetgelukvan(vrijwel)allelandengemetenenvergeleken.Demeestrelevanteoorzakenvangelukwordenbesprokenengeanalyseerd.
HetWorldHappinessReportwordtgepubliceerddoorhetSustainableDevelopmentSolutionsNetwork,datisgelieerdaandeVerenigdeNaties.HetrapportstaatonderredactievandebekendeeconomenJeffreySachs,RichardLayardenJohnHelliwell.
Vanaf2015komthetSociaalCultureelPlanbureaueensindetweejaarmeteenonderzoeknaardesocialestaatvanonsland(dekwaliteitvanonslevenhier)enindecember2015gavendeNederlanderszichzelfeen7,8âendatna7jarencrisis.Hoogvergelekenmet10jaargeledenenzeerhoogvergelekenmetanderelanden.Hetgaatdaarbijomgezondheid,gelijkheid,tevredenheidoverwoning,werkeninkomenenoverdebalanswerkenprivĂ©.Werealiserenonskennelijkdathetheelwatminderkan.Ouderenenmenseninachterstandswijkenhebbenhetbetergekregen.DitinweerwilvanPikettyâswaarnemingdathetinkomenuitkapitaalhardergroeitdandatuitarbeid.Enniksafbraakvandeverzorgingsstaat.Doemverhalenzijneraltijdgeweest(denkaandeClubvanRome!)enzezijnnognooituitgekomen.
Daarnavolgennogvelerapportenoverhetmetenvangelukenwelzijnenhetvertalendaarvaninbeleid.
Ookin2015heefthetCBSeenonderzoekgedaanwaaringetrachtishetwelzijninNederlandtemeten.TerechtwilhetCBSeennieuwevisieontwikkelenopvooruitgang,eenvisiedieverdergaatdanhetmetenvanhetbbp.DaartoeishetbegripPWIontwikkeld,dePersoonlijkeWelzijnsIndex,dieonzegeluksbelevingmoetregistreren.Enkeleuitkomsten:
âą Geldmaaktweldegelijkgelukkig,zijhetdatmeergeld(bovenca.âŹ70.000)niettotevenredigmeergelukleidt.
âą Ookmeervermogenbrengtonseengrotergeluksgevoel.
VolgensUnicef-onderzoekenscorenNederlandsekinderenhethoogstvanalleindustrielandenwatbetreftwelbevinden.TheDutchwaylevertdegelukkigstekinderenop.Waarom?Nederlandsekinderenwordeneerderlosgelaten,waardoorzemeerzelfredzaamenzelfstandigzijn.Aljongfietsenenspelenzebuitenzondertoezicht.Deprestatiedrukis
24
24
mindergrootenzemogenhuneigentemponemeninhunontwikkeling.Nederlandseoudershebbeneengoedebalansgevondentussenouderlijkebetrokkenheidenliefdevolleverwaarlozing.Endathebikzelfmogenzientoenweinmei2017inCaliforniĂ«warenbijonze2kleinkinderenvan12en10.Toenhunmoederhenalleeneenboodschapjelietdoenindebuurt,beldenverontrusteomstandersdepolitie!Wijvondenhetallemaalergâoverprotectiveâ.Wijlerendekinderenzwemmen;Amerikanenzetteneersteenhekomhetzwembad.bijlage3 Dediscussieoverdezinvandemetingen.
Erzijnheelveelkritischekanttekeningengemaaktbijdemetingenoverwelvaartenwelzijn.
Kunnenmensenvanzichzelfwelwetenofzegelukkigzijn?Deervaringwijstuitdatvrijwelniemand,waarookterwereld,diteenmoeilijkevraagvindt.Hetantwoordblijktconsistentalsditeentijdjelaterofmetcontrolevragennogeensgechecktwordt.Isdatnietergsubjectief?Ja,hetissubjectiefindiezindatiemandzelfopbasisvaneigeninschattinghetantwoordbepaalt.Gekgenoeg,blijktdatantwoordinhogemateovereentestemmenmethetoordeelvaniemandsvriendenoverdiensgeluk,enzelfsmetdeaanwijzingenvangelukuithersenscans.Indatopzichtishetantwoorddusobjectief(wantbetrouwbaarenvalide).
Meetjedaarmeegeenmomentopname?Totopzekerehoogtewel.Iemandsoordeeloverhoegelukkighijofzijiskannatuurlijkindeloopdertijdveranderen,maarismeestalredelijkstabiel.Hetoordeelkanookeenbeetjehogeroflageruitvallen,alsiemandkorttevorenietsleuksofietsvervelendsheeftmeegemaaktofdaaraanisherinnerd(diteffectblijktuittesten).Maarditbezwaarvaltgrotendeelswegtegendeâwetvandegrotegetallenâ.Doordatdezelfdevraagaangrotegroepenwordtgesteld,zittendaarzowelmensentussendienetietsnaarshebbenmeegemaaktalsmensendienetietsleukshebbenmeegemaakt,mensenwiervoetbalclubdezeweekheeftgewonnenenmensenvanwiehetfavorieteteamheeftverloren.Dieuitkomstenheffenelkaarwederzijdsop.Hetresultaatisalshetwarestatistischemagie.Hoegekhetooklijkt:degemiddeldeuitkomstis(althansvoorhetverzamelenvankennis)betrouwbaarderdandeindividueleuitkomst.Andersgezegd,âgemiddeldgelukâiszogeknogniet.ZaldeenquĂȘtevraagnietvancultuurtotcultuuranderswordenopgevat?Daarzijninderdaadwattwijfelsover.Maarookditiseentegenwerpingdievanafhetbegindoordeonderzoekerszelfisuitgezocht.Doordebankgenomen,hebbenzeontdekt,zijnergeengroteverschillenindemanierwaaropverschillendeculturendezevraagopvatten.
25
25
Bedenkdaarbij:zelfswanneerdieverschillenererzoudenzijn,danzullendeveranderingeningelukbinneneenzelfdelandofcultuurdoordetijdheen,nogsteedsveelzeggendzijn.bijlage4 DerolvandeOverheidDeoverheidgaateensteedsgrotererolspeleninonsleven.Endetechniekmaaktditooksteedsbetermogelijk.ZiehetartikelinDagbladdeLimburgervan12-04-14vanTheoKrabbe:âHoeveeltechniekkandemensaan?âIkdenkookaandelezingvanHansPieckinmei2014,waarinhijsteltdathetnietblijftbijhetontwerpenvannieuwetechniekendoordemens,maardatdietechniekenvervolgensautonoomeengroteinvloedopdemensgaankrijgen.ZebeĂŻnvloedendewijzewaaropwemetelkaaromgaan(GoogleGlass!).Wegevenonslevenvorminverwevenheidmetdetechnologie!Uitonderzoekblijktdatvrijheidtotmeergelukleidt.Zieookhet'WorldHappinessReport2012'(p.70).Tochishetgevaarlijkomhettedegraderentoteeninstrumentindienstvaneengelukkigleven.Erzijnsituatieswaaringelukenvrijheidmetelkaarinconflictkomen.Kunjebijvoorbeeldiemanddwingenomtestoppenmetrokenomdatjeweetdathijeruiteindelijkgelukkigervanzalworden?AlspeeltgeluknauwelijkseenrolindeNederlandsepolitiek,hetgemiddeldegelukishoog.DatkomtdoordatdeNederlandsesamenlevingwordtgekenmerktdooraspectendiemetgelukwordengeassocieerd,zoalsrijkdom,vrijheideneengoedegezondheidszorg.Deoverheidspeeldeeenbelangrijkerolbijhetrealiserenvandezeomstandigheden.MarkRutteâsparticipatiemaatschappijisdusprimateverenigenmethetstrevennaargeluk.Hetisechterbelangrijkomverdertekijkendangemiddelden.Terwijl87,5procentvandeNederlanderszichgelukkignoemt,zegt2,5procentongelukkigtezijn:bijnaeenhalfmiljoenmensen!Diegroepheeftvaakpechgehad:zezijnziekgewordenofontslagenofgescheiden.AlsdeoverheidhetgelukinNederlandwilverbeteren,kanzijzichbeterrichtenopdezeongelukkigeminderheiddanopdegelukkigemassa.Zedoetditdoorfactorentebestrijdendiemetongelukwordengeassocieerd:armoede,werkloosheid,slechte(geestelijke)gezondheideneenzaamheid.IndeCorrespondentvan11mei2015staateeninteressantbetoogovergelukvandehandvanSanneBlauw:âHopelijkgaanpoliticinietsturenopgeluk!Iedereenheeftrechtopgelijkekansen,nietopgegarandeerdgeluk.DePersoonlijkeWelzijnsIndexPWImoeteencontrolevariabeleblijvenendusgeendoelvariabeleworden.IsdeStaateengeluksmachineofalleeneenpechdemper?OnzepremierRuttevindtdatdeStaatgeengeluksmachineis,terwijlDavidCameronenAngelaMerkelvanmeningzijndatgelukmeeraandachtmoetkrijgeninhetoverheidsbeleid.Ikciteerenkelepassagesuitditartikel:âInjedagelijkslevendoejeconstantdingenwaarjedirectofindirectgelukkigvanwordt.Werkendoejevoorinkomen,statusoftoekomstperspectief,maarookvoorjeplezier.En
26
26
vaakdoejedingendieookandermansgelukraken,zoalszorgenvoorjekinderenofcollecterenvooreengoeddoelâ.
AlsdeOverheidnietalleenopgeldstuurt(hetBBP)maarevengoedopfactorendieonsgelukkigermaken(onderwijs,milieu,gezondheidszorg),werktdatevengoeddoorindeeconomieomdateengelukkigermensonmiskenbaarmeerbijdraagtaandeeconomie.
Anderedoelenâpromotiemaken,voldoendeslapen,vriendschappenonderhoudenâwordengesteldomdatzeleidentoteengelukkigerleven.Zezijninstrumenteel.Gelukisdaarentegenintrinsiek,eendoelopzich.Omditdoeltebereiken,zijndejuisteomstandighedenvangrootbelang.Deoverheidkanhierbijhelpen,bijvoorbeelddoorvoorgoedescholenofziekenhuizentezorgen.Tegelijkertijdkanzeervoorzorgendatzegeluknietindewegstaat,bijvoorbeelddoorbureaucratischeproceduresteversimpelen.Hetfaciliterenvangelukleidtoverigensnietpersetotmeeroverheidsbemoeienis:vrijheidisookeenbelangrijkevoorwaarde.ââMensennemenvaakbeslissingendienietoptimaalzijnvoorhungeluk,omdatzeslechtzijninhetvoorspellenvanhuntoekomstigegevoelens.Zebeginnenjongmetrokenterwijlzenietbeseffenhoeverslavendhetzalzijn.Zekopeneennieuweautoindeverwachtingdatzeergelukkigervanworden.Maarheteffectebtalsnelweg.Ookhierkandeoverheidhelpen:zekanburgersinformerenofstimulerenzodatzebeterekeuzesmaken.ZowordtgeluknietalleeneendoelvanprivĂ©levens,maarookvanoverheidsbeleid.Deoverheidheeftdaartrouwensookzelfbaatbij.Gelukkigemensenzijnproductiever,gezonderensocialer.Ziehet'WorldHappinessReport2013'(p.54-79)vooreensamenvattingvandepositievegevolgenvangeluk.Na1945werdwelzijneentaakvandeOverheid.Hetrechtopwerkenopzorgkwamenindegrondwet.Depolitiekindiejarenwasgestoeldopherstelenvernieuwing.Hetherstellukteoverigensbeterdandevernieuwing,wantdeverzuilingbleefbestaan.Enin1952gingdeoverheidtakenovernemenvanhetparticulierinitiatiefzoalshetrunnenvandorps-enbuurthuizenâwegvandeverzuildeliefdadigheid.CaritastegenoverVincentius-enElisabethvereniging,A.A.versusSobrietas.Deoverheidhadooksocialeverantwoordelijkheden.In1962kwamdeAlgemeneBijstandswettotstand(MargaKlompĂ©),diedeArmenwetverving:ookliefdadigheidwerdeenrecht.Maatschappelijkwerkwerdmaatschappelijkwelzijn.Demensisnietlangeralleenmaarklantofconsument.In1983kwamensocialegrondrechtenindegrondwetzoalsrechtophuisvestingenoponderwijs.Maarlaterinde20steeeuwwerddatbredewelzijnsbegripweertengravegedragen:deNederlandseverzorgingsstaatisnietmeertebetalenendemaatschappijwordtindividualistischer.HetparticulierinitiatiefkomtterugenookdeKerkgaatweereenrolspeleninhetmaatschappelijkwerk.
27
27
TerugnaardeVincentiusverenigingenaanverwanteinstellingen?InzijneersteTroonredespreektKoningWillemAlexandervanâeenparticiperendesamenlevingâ.Endiebetrokkenheidspeeltzichafopmicro-niveau,indebuurt,indewijkendusnietoplandelijkniveau.Datistegrootschaligentotmislukkengedoemd.Denkaanaldiegrootschaligeautomatiseringsprojectendieallemaalmislukten!IknoemalsvoorbeeldendeUWV,deBelastingdienst,dePolitie.Terugnaardemenselijkemaat!bijlage5 EnkelerecenteartikelenencitatenfD01-07-2007,tenKatenMariekeenZeemeijerIlse:âKunjegelukafdwingen?â.07-01-2012lezingdoorCortenraadTruus:âOvergelukenongeluk,vroegerennuâ.NRC21-07-12,deBruinEllenoverApDijksterhuis,onderzoekervanhetgeluk.NRC10-11-2012,ReerinkAntoinetteâGeluksonderzoekâ,column.NRC13-11-2012,HuffPhilipâMensenmetpechhebbenpechâ.âOdeâ15-12-2012,diverseartikelen.NRC22-12-2012,SkidelskyEdward:âHetgoedeleveninplaatsvangroeiâ.NRC02-03-2013,TiggelaarBen:âOmtegroeinmoetjesnoeienâ,column.NRC11-03-2013,FebruariMaximcolumnâKapitalistischetantesâ.NRC29-06-2013,vanKuijkJasper:âInnovatiealsmodewoordâ.
NRC08-10-2013,vandenBerghArnout:âHetgroeidenkenvoorbijâ.NRC25-10-2013,deVosMarjolein:âOntevredenbofkontenâcolumn.
28
28
NRC01-11-2013,deHeerWimâVerzorgingsstaatopdrijfzandâ.NRC12-04-2014,MaximFebruarigeeftverkortdeRudyKousbroeklezingweer:hetprobleemvaneennieuweplaatsbepalingvoordemens:âDeoverheidzietuenvultstraksuwstembiljetinâ.Hijzegto.a.:âDestatusvankennisisradicaalveranderd.Tentijdevanhetboekwasdemenseenkennendenlezendwezen.Tentijdevanhetinternetwordtdemensgekendenwordthijgelezen.......VandaagvultdeOverheidhetbelastingformuliervooruin,morgenvultzeuwstembiljetin,overmorgenwordendeverkiezingenafgeschaft.Destaatkentimmersuwpreferenties,uwuitgangenenuwingangen.....âDeauteurverwijsthiernaarPsalm121vers8:âDeHeerezaluwuitgangenuwingangbewaren....âaldusdeStatenvertaling,dieinlaterevertalingenluidt:âDeHeerwaaktoverjegaanenkomenâ.NRC28-06-2014,VlasblomDirk:âDenieuwerijkenvandeprehistorieâ.NRC25-10-2014,VlasblomDirk:âWekrijgenhetbeterâ.Volkskrant28-03-2015,VermeulenMargreet:âGeldmaaktwel/nietgelukkigâ.DeCorrespondent11-05-2015,BlauwSanne:âMoetdeoverheidsturenopgeluk?â.DeVolkskrant20-08-2015,IonicaSmeets(hoogleraarwetenschapscommunicatieenwiskundige):Toenemendinkomenenbezitvoegennietstoeaanjelevensgeluk.NergensisdeWetvanGossenoverhetAfnemendGrensnutzoduidelijkalshier.Isdatookmeetbaar?Jawel:âIemanddieeentonverdient,isnetzogelukkigalsiemanddietweeofdrietonverdientâ.IndeNRCvan2september2015werddiestellingopzânwaarheidsgehalteonderzochtenjuistbevonden.
NRC19-09-2015,EllendeBruininterviewtdewetenschapperApDijksterhuisoverzijnnieuweboekâOpnaargelukâ.Hijsteltdathetgeluksgevoelnietalleenvanomstandighedenengedragafhangt,maarookvanjetevredenheid,jegemoedsrustenhetideedatjelevenzinheeft.Hetiseenproceswaarmeejeactiefbezigbentengeenmomentopname,passendineentijdwaarinmindfulnessenmeditatiemeeraandachtkrijgen.DijksterhuispleitookvoorinvesteringendoordeOverheidoplangetermijninonderwijsenopvangbijwerkloosheidenziekteomdatdaardoormensengelukkigerwordenenbetergaanpresterenineconomischopzicht.
29
29
Oplangetermijnbetekentookhier10jaar;ikrefereeraanwatik(CGC)eerdernoemdedestagnatievandegroeidoordeproductiviteitsparadoxbijdeinvesteringeninautomatisering.
LD23-09-2015,RoosenboomSanne:overdeoorzakenvangeluk.23-09-2015,CBS-rapportâInkomenengelukâ.NRC24-10-2015,AnnegreetvanBergen,auteurvandebestsellerâGoudenJarenâ(genomineerdvoordeLibrisGeschiedenisprijs)overdeveranderingeninonslevendeafgelopenhalveeeuwâprecieswatwijonsallengoedheugen.GoudenJarengaatoverdegroeiinbezittingenenverworvenhedenzoalswasmachinesendevrijezaterdag.In60jaartijdsishetreĂ«leinkomenperhoofdverviervoudigd,maarzijnweookviermaalgelukkigergeworden?Nee,wantâtoenwasgelukheelgewoonâ.
fD07-11-2015,BoumanMathijsâWelzijnmeten...â.DagbladDeLimburger22-12-2015,âonzeâGerardKesselsinzijncolumn:gelukiseenjasisdievoorelkemensapartgestiktwordtendatschrijversovergelukvooralgelukkigwordenvandeverkoopcijfersvanhunboeken.ONVZ01-02-2016,âLijfenleden,gidsingezondheidâ,eenuitgaveovergeluk.fD06-02-2016,MathijsBoumanbespreektâGelukscoĂ«fficientâ,vanBrysonAlexenMacKennonGeorge.
fD08-10-2016,VerdegaalErica:âHetlaatstewoordovergeldengelukâ.NRC05-11-2016,DijkgraafRobbert:âMijnlange,vlakkelandâ.fD06-12-2016,BoumanMathijs:âWerkenenstuderenmakennietgelukkigâ.fD24-12-2016,RutgersLeonard:âLaatuwwensenlievervarenâ.NRC28-02-2017,LammeVictor:âWaarom?Opzoeknaarwatonswerkelijkdrijftâ.
30
30
DeLimburger24-03-17,eveneensvanGerardKessels:âGrotergelukdandeEUisonsnietoverkomen.Nooitwashethierzolangrustigenveilig.Maarvredeenwelvaarthebbenvanonsgeendankbareentevredenmensengemaakt.âNRC19-05-2017,RosanHollakbespreekthetboekâDekrachtvanbetekenisâvandeAmerikaansepsychologeEmilyEsfahani-Smith.Stopmethetnajagenvangelukensucces,datmaaktongelukkig,hetwordtobsessief.Gelukiseenbijproduktvaneenzinvolleven,eenwelbevinden.Datwordteerderbereiktdoorhetgevoelietsbijtedragen,ergensbijtehoren.DeLimburger20mei2017,defilosoofenconsultant(integriteitbijoverheden)FransGeraerdts,afkomstiguitKerkrade,zegtineenlezenswaardiginterviewinâAlsjenietbeseftdatkapitaalrijkdomvoortbrengt,zitjenogsteedsinjelinks-radicalebubbel.WĂ©lmoetenwedatsteedscontrolerenenreguleren.Eenfatsoenlijkeoverheidiseenmensenrecht.EndatishĂ©Ă©lfundamenteelomdatalleanderemensenrechtenalleenmaargegarandeerdkunnenwordendooreenfatsoenlijkeoverheid.HetiseeuwenwerkomeenfatsoenlijkemaatschappijoptebouwenenjekuntdatinĂ©Ă©ngeneratieweerafbreken.Nognietzolangstaattegenwoordighetstrevennaargelukvoorop,persoonlijkgeluk.Vroegerginghetomeeneensuccesvolhuwelijk,eengelukkighuwelijkkwamindiedenkwereldnietvoorâ.fD1juli2017,hetartikelâKunjegelukafdwingen?â:
âBluezonesâzijngebiedenindewereldwaardebevolkingaantoonbaarlangerleeft.Somswatafgelegenstreken,meteengunstigeleefomgevingeneenspecifiekeleefstijl,veelfysiekeactiviteiten,lokalevoedingengoedesocialecontacteneenlevensdoel,gematigdplantaardigeten.DatzijnSilanusopSardiniĂ«,OkinawainJapan,LomaLindainCaliforniĂ«,NicoyainCostaRicaenheteilandIkariainGriekenland.Delocaleoverheden,PhilipsenhetuniversitairziekenhuisGroningenwillenzoângebiedtotstandbrengenin2030inNoord-Nederland.Eenheelkarweiomdatnudesuccesfactorenjuistslechtscorendaar.Kandeoverheidzoietssturen?Fruiti.p.v.frietjesbijhethoofdgerecht,fiets-enwandelpadenaanleggen,degezondheidbevorderenopallerleimanieren,rookvrijezones.Hetisallemaalnogweinigconcreet,maardetheorieisgoed.
DeLimburger3-7-2017bespreekthetboekvandeMaastrichtsehoogleraargezondheidspsychologieMadelonPetersâGelukenOptimismeâ.Zeschrijfthoemensendooroefeningengelukkigerkunnenworden,waarbijzeaantekentdatdeĂ©chtongelukkigenhierminderbaatbijhebben.Ookhiergaathetomeengoedelichamelijkeengeestelijkegezondheid,goedesocialerelatiesenerkenninginwerkenstudie.Gelukligtnietbinneniedershandbereik.DeBelgischepsychiaterDirkdeWachterzegtdatjemoetaccepterendatongelukookbijhetlevenhoort.
31
31
fD4-7-2017:Heteerstetekenindebankwereldvaneenomwenteling!Eentransitievandenkenenhandelenintermenvanmeergeldnaarmeergeluk.ING,tochnietdekleinste,gaathandelarennietlangerafrekenenopmeeromzet,maargaathenstimulerenenbegeleidenomgezonderenbewusterteleven.Daarmeekrijgen(eindelijk!)deklantwaardeneenkans:nietdeklanteninzepenmetzoveelmogelijkproductenmaarhenvoorlangeretijdaanjebinden-hetgeenookvoordebankwinstgevenderis.Hetheeftlanggeduurdvooreenbankieroplangetermijnkandenken!Demeetpuntenvoordebeloningzijndeklantwaarderingenhetoordeelvanjecollegaâs,indewetenschapdatjejegelukkigervoeltendusookbeterpresteertalsjeomgeving(klantenĂ©ncollegaâs)jewaarderen.Deconcretemaatregelenzijnalledingendiehetwerkprettigermakeninlichamelijkopzicht(zitcomfortofjuiststaandewerkenenvergaderen,water,fruit,sportene.d.)enookdeinvloedendiedemedewerkeropgeestelijkgebiedopgroterehoogtenbrengen.Zelopennurondmetpolsbandjesdiehunhartslag,vetpercentageennachtrustbijhouden.Tipsvooreetpatronen,beterenachtrustenmeerontspanning.Win-wininplaatsvanletâswin.Gaanwezorichtingrobots?INGzietniethunindividueleprestatiesmaarkanwelzienofzeeralsgroepopvooruitgaan.Bedrijven,zelfsindebankwereld,krijgenmeeroogvoordefactorgeluk,ookalomdatheteenslimconceptis:hetkostweinigeniseffectieverdanbonussen,diealgauwalsvanzelfsprekendwordengezienendeverkeerdemensenaantrekken.DeLimburger19-07-17,deAkenseâpositiviteits-coachofgeluks-psycholoogâRandallBirnberg:âMensendiegelukkigzijn,presterenbeterâ.Gelukisvoordehelfteenkwestievangenetischebepalingenslechtsvoorândeeleenkeuze.Datneemtdusnietwegdatjeinvloedkuntuitoefenenopdatkeuze-deelendaaropstuurthijzijncursistenuithetbedrijfsleven. NRC26-09-2017,deHarvardhoogleraarTeresaAmabileverteltoverhaaronderzoekvan30jaar(!)naargelukophetwerk.Zijlieteenpaarhonderdwerknemersinzevenbedrijvendagelijkseenvragenformulierinvullenoverhoogte-endieptepuntenvandedag.Deconclusievandetwaalfduizenddagboekendiedatopleverdewasnietopzienbarend:hoegelukkigermensenzichopdewerkvloervoelen,destegemotiveerderzezijnenhoebeterhunprestaties.Maardatgelukbleekniettewordenveroorzaaktdoorwataltijdwordtgedacht,namelijkbeloningingeldoferkenning.Hetwerdveroorzaaktdoorsmallwins:hetslagenvaneentaakofeenopdracht,hoekleinook.âEnhoevakermensendiekleineoverwinningenopdewerkvloerervaren,hoegroterdekansdatzeookopdelangetermijncreatiefenproductiefzijnâ.
32
32
bijlage6 Explicietnoemikdevolgendeboeken:
BormansLeoe.aâGeluk,TheWorldBookofHappinessâ,Lannoo2010vanBrederodeDesanneâBriefaaneengelukzoekerâ,Lemniscaat2007GrahamCarolâHappinessaroundtheWorldâPrinceton2010HarariYuvalNoahâSapiensâ,inzonderheidhoofdstuk19,ThomasRap2017idemâHomoDeusâ,inzonderheidhoofdstuk1,ThomasRap,2017vanHeesPatrickâDeGeluksprofessorâ,Summerhill2011PetersMadelonenSmeetsElkeâGelukenOptimismeâNieuwezijds2017PleijHermanâGeluk?!â,CPNB2017QuakernaatDaanâGakathedralenbouwen!â,DeVrijeUitgevers2011
SchamaSimonâTheEmbarrassmentofRichesâ,Olympus1987SedlacekTomasâDeeconomievangoedenkwaadâ,Scriptum2012
VeenhovenRuutâWorldDatabase of Happinessâ, Rotterdam 2013